Αστικές παρεμβάσεις ανάπλασης αδιαμόρφωτων χώρων. Δημιουργία βιώσιμου αστικού περιβάλλοντος και σύνδεση τριών κομβικών σημείων στην πόλη της Δράμας

Transcript

1 ΤΕΙ ΚΑΒΑΛΑΣ ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ ΔΡΑΜΑΣ ΤΜΗΜΑ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗΤΟΠΙΟΥ Αστικές παρεμβάσεις ανάπλασης αδιαμόρφωτων χώρων. Δημιουργία βιώσιμου αστικού περιβάλλοντος και σύνδεση τριών κομβικών σημείων στην πόλη της Δράμας φοιτήτρια: ΖΑΧΑΡΟΠΟΥΛΟΥ ΑΛΙΚΗ υπεύθυνος : ΣΕΧΙΔΗΣ ΛΑΖΑΡΟΣ επιβλέπουσα: ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΙΔΟΥ ΕΛΠΙΝΙΚΗ ΔΡΑΜΑ ΜΑΙΟΣ 2012

2 ΠΕΡΙΛΗΨΗ Η εργασία στοχεύει στην ανάπλαση μικρών αδιαμόρφωτων αστικών χώρων σε βιώσιμο περιβάλλον και την σύνδεση αυτών. Αρχικά, μελετάται η εικόνα του αστικού χώρου και οι αστικοί υπαίθριοι χώροι στην ιστορία. Αναφέρεται η συμβολή των ελεύθερων χώρων στο αστικό περιβάλλον όπως και η ευεργετική επίδραση των χώρων πρασίνου σ αυτό. Γίνεται ανάλυση των παραγόντων που επηρεάζουν το μικροκλίμα των ανοιχτών χώρων και προσδιορίζεται η σημασία της ενσωμάτωσής τους στα αστικά «κενά» μέσα από παραδείγματα «ενεργών» χώρων ανάπλασης από διάφορες πόλεις του εξωτερικού και της χώρας μας. Το δεύτερο μέρος της εργασίας αφορά την μελέτη τριών μικρών κομβικών αδιαμόρφωτων χώρων και την ενοποίηση τους στην πόλη της Δράμας, παρουσιάζεται η υφιστάμενη κατάσταση της περιοχής, γίνεται αναφορά στα χαρακτηριστικά του Δ. Δράμας και τέλος αναφέρονται εν συντομία οι δυνατότητες και οι περιορισμοί όπως αυτοί έχουν προκύψει από την μελέτη της υφιστάμενης κατάστασης. Ακολουθεί η σχεδιαστική πρόταση βασισμένη στην προστασία του περιβάλλοντος, την ικανοποίηση των αναγκών του σύγχρονου ανθρώπου και στην καλύτερη ποιότητας ζωής τους σε ένα περιβαλλοντικά, λειτουργικά και πολιτισμικά αναβαθμισμένο περιβάλλον. Δημιουργείτε ένας χώρος με ταυτότητα, ενεργοποιεί και ενοποιεί τη γειτονιά με ήπιες χρήσεις, προσφέρει ηρεμία και ησυχία μακριά από την υπερβολική κίνηση των αυτοκινήτων, επιδρά θετικά στο μικροκλίμα της περιοχής με κατάλληλες φυτεύσεις και τη χρησιμοποίηση φιλικών προς το περιβάλλον υλικών. Ταυτόχρονα βελτιώνεται το δίκτυο πεζοδρόμων, ενισχύοντας την πεζή μετακίνηση και βελτιώνοντας την προσβασιμότητα των ΑΜΕΑ και ποδηλάτων. Τέλος οργανώνεται ο χώρος, μέσω των φυτεύσεων, των υπαίθριων καθιστικών και άλλων αστικών επίπλων, καθώς και ενός μοτίβου από υπερυψωμένες επιφάνειες υλικών (μάρμαρο, ξύλο και βλάστηση), ορατά κατά τόπους, εκπλήσσοντας ευχάριστα κατοίκους και περαστικούς, ωθώντας τους να τα χρησιμοποιήσουν. 1

3 SUMMARY This task aims at regenerating small unshaped urban areas into a viable environment and connecting them. Initially, there is a study of the image of the urban space and the open-air urban areas throughout history. The contribution of free areas to the urban environment as well as the beneficial effect of green places are also mentioned. In addition, the factors which affect the microclimate of open spaces are analyzed and what is determined is the importance of their integration in the urban gaps through examples of active areas of reformation from various cities of foreign countries and our country as well. The second part of the project refers to the study of three small nodal unshaped sites and their integration in the city of Drama. What is presented is the current situation of that region and there is a reference to the characteristics of the Municipality of Drama. At last,there is a brief report of the possibilities and the limitations resulting from the study of the current situation.after that, there is a design proposal based on the protection of the environment, meeting the needs of the modern man, who has a better quality of life, in an environmentally, operationally and culturally upgraded background. What is created is a place with identity which activates and unifies the neighborhood with mild uses,offering tranquility and peacefulness, away from the excessive movement of cars,acting positively on the microclimate of the region with appropriate plantings and the use of environmentallyfriendly materials. At the same time, the pedestrian network is being refined, supporting the foot movement and improving the accessibility of people with disabilities and bicycles. Last but not least, the environment is organized through plantings, outdoor seats and other sedentary urban furniture along with a pattern based on elevated surface materials such as marble, wood and vegetation, visible in places, surprising in a pleasant way both residents and passers-by and encouraging them to use them. 2

4 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΠΡΟΛΟΓΟΣ... 5 ΕΙΣΑΓΩΓΗ Ορολογία Μεθοδολογία... 9 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1 ο Εικόνα του Αστικού Χώρου Οι αστικοί υπαίθριοι χώροι στην ιστορία ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2 ο Αστικοί κοινόχρηστοι χώροι κατά την πολεοδομική νομοθεσία Επιτρεπόμενες επεμβάσεις εντός κοινόχρηστων χώρων (πρασίνου) ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3 ο Ελεύθεροι αστικοί χώροι Η συμβολή των ελεύθερων χώρων στο αστικό περιβάλλον Ελεύθεροι χώροι πρασίνου Γενικά στοιχεία που επηρεάζουν το μικροκλίμα των ανοιχτών χώρων Άνεμος Φύτευση Υδάτινες επιφάνειες

5 3.4.4 Ηλιασμός Ηλιοπροστασία - Προσανατολισμός Υλικά ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4 Ο ΚΕΦΑΛΑΙΟ 5 ο Ανάλυση υφιστάμενης κατάστασης Χαρακτηριστικά Δήμου Δράμας Δυνατότητες- Περιορισμοί ΚΕΦΑΛΑΙΟ 6 ο Ιδεόγραμμα Πρόταση Σχέδιο Γενικής Οργάνωσης Σχέδιο Φύτευσης ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

6 ΠΡΟΛΟΓΟΣ Η εργασία που ακολουθεί, πραγματοποιήθηκε στα πλαίσια του εκπαιδευτικού προγράμματος του Τ.Ε.Ι. Καβάλας, Παράρτημα Δράμας, του τμήματος Αρχιτεκτονικής Τοπίου, ως πτυχιακή διατριβή της σπουδάστριας. Το θέμα της πτυχιακής εργασίας είναι «Αστικές παρεμβάσεις ανάπλασης αδιαμόρφωτων χώρων. Δημιουργία βιώσιμου αστικού περιβάλλοντος και σύνδεση τριών κομβικών σημείων στην πόλη της Δράμας». Λόγω της έλλειψης υπαίθριων δημόσιων χώρων και χώρων πρασίνου γενικότερα, η έλλειψη παρόμοιων χώρων στον ευρύτερο πολεοδομικό χώρο της πόλης της Δράμας καθώς και η ανάγκη για αντίδραση στη συνεχή καταστροφή του περιβάλλοντος, φυσικού και αρχιτεκτονικού, γέννησε την ιδέα της δημιουργίας της παραπάνω εργασίας. Με κεντρικό άξονα τα παραπάνω και βασικό στόχο της εργασίας να επιτευχθεί όσο το δυνατό καλύτερο αποτέλεσμα ανάμεσα στη σχέση φύσης τέχνης ιστορίας- επιστήμης, έτσι ώστε να μπορέσει να επανέλθει η σύνδεση του ανθρωπογενούς περιβάλλοντος με το φυσικό στοιχείο, ώστε να βελτιωθούν οι συνθήκες διαβίωσης και η ποιότητα ζωής των κατοίκων της Δράμας. 5 Οι ελεύθεροι αδιαμόρφωτοι χώροι στο αστικό περιβάλλον αποτελούν μία από τις δυνατές περιπτώσεις ανάπλασης, μιας και οι χώροι αυτοί παραμένουν ακόμη ελεύθεροι, αλλά απολύτως υποβαθμισμένοι. Η κατάλληλη διαμόρφωση των χώρων αυτών και η μετατροπή τους σε ευχάριστους χώρους πρασίνου έχει σαν αποτέλεσμα την δημιουργία ενός βιώσιμου, ποιοτικά αναβαθμισμένου χώρου με ποικιλία χρήσεων, ενώ ταυτόχρονα επιτυγχάνεται η εξοικονόμηση ενέργειας κατά 30% περίπου και μείωση των αέριων ρύπων, κυρίως του διοξειδίου του άνθρακα, σε ποσοστό 40%. 1 1 Ε. Ανδριαδάκη Χρονάκη, «Η βιωσιμότητα του δομημένου χώρου», Αρχιτέκτονες, Περιοδικό του Σ.Α.Δ.Α.Σ-Π.Ε.Α, Τεύχος 70 Περιοδικό Β, σελ=56-59, Ιούλιος Αύγουστος 2008

7 Τέλος στο σημείο αυτό θα ήθελα να ευχαριστήσω τους ανθρώπους που βοήθησαν στην καθοδήγηση και σύνταξη αυτής της εργασίας και είναι : ο υπεύθυνος καθηγητής μου Σεχίδης Λάζαρος, η καθηγήτρια μου Κωνσταντινίδου Ελπινίκη για την επίβλεψη της εργασίας μου και το ενδιαφέρον της για αυτή. Τις συναδέλφους μου Στογιάννη Αγγελική, Ζαφείρη Νικολέτα και την μητέρα μου Γκαρίλα Ουρανία για την βοήθεια και συμπαράσταση σε όλη τη διάρκεια εκπόνησης της εργασίας. 6

8 ΕΙΣΑΓΩΓΗ Στην εργασία αυτή επιδιώκεται η ανάπλασης αδιαμόρφωτων μικρών κομβικών χώρων σε κεντρικό σημείο της πόλης της Δράμας και η σύνδεση αυτών με την χρήση υλικών φύτευσης, πλακόστρωσης κ.ά. Σκοπός της εργασίας είναι μια σχεδιαστική πρόταση που αφορά τα αδιαμόρφωτα μικρά τμήματα του αστικού ιστού. Η ελληνική πόλη χαρακτηρίζεται από μικρά τέτοια τμήματα με πυκνό δίκτυο δρόμων, στενά πεζοδρόμια και κατακερματισμένους χώρους πρασίνου. Λαμβάνοντας υπόψη λοιπόν την έλλειψη χώρων πρασίνου και την διάσπαρτη χωροθέτησή τους στον αστικό ιστό της πόλης σε συνδυασμό με την έκταση που καταλαμβάνουν οι αδιαμόρφωτοι αστικοί χώροι, γίνεται αντιληπτή η ανάγκη αξιοποίησής τους και μετατροπή τους από κενούς άχρηστους χώρους σε μικρά αστικά πάρκα. Έτσι θα επιτευχθεί όχι μόνο η περιβαλλοντική αναβάθμιση της γύρω περιοχής, αλλά θα συμβάλλουν και στην κοινωνική της ανάπτυξη. 7 Στόχος είναι η δημιουργία χώρων που θα επηρεάσουν θετικά το μικροκλίμα της περιοχής και την καλύτερη ποιότητα ζωής σε ένα περιβαλλοντικά, λειτουργικά και πολιτιστικά αναβαθμισμένο χώρο. Ειδικότερα, πέραν της αισθητικής αναβάθμισης και βελτίωσης, η πρόταση πρέπει να στοχεύει στην κυκλοφοριακή εξυπηρέτηση των κατοίκων, στην κατά το δυνατόν απομάκρυνση του αυτοκινήτου και στην βελτίωση της ποιότητας ζωής (μείωση ρύπων, θορύβων, εξασφάλιση της προσβασιμότητας για ειδικές ομάδες και ΑΜΕΑ, βιοκλιματική προσέγγιση κ.λπ), καθώς και την εισχώρηση του πρασίνου στην πόλη, επιδιώκοντας τη συστηματική ενοποίηση υπαρχόντων χώρων πρασίνου στον αστικό ιστό.

9 1. Ορολογία Επειδή το θέμα που διαπραγματεύεται η παρούσα εργασία είναι σύνθετο, πριν από κάθε άλλη αναφορά, σκόπιμη θα ήταν η αποσαφήνιση ορισμένων τουλάχιστον εκ των βασικών όρων που χρησιμοποιούνται στη συνέχεια. Αστικός δημόσιος χώρος: είναι οι δρόμοι, οι πλατείες, τα πάρκα που με τη μορφή τους, τις αναλογίες τους και σε συνδυασμό με τα κτίρια που τα περιβάλλουν, συνθέτουν την εικόνα της πόλης και φυσικά όλοι έχουν δυνατότητα προσπέλασης σε αυτούς. 2 Ενοποίηση σημαίνει τη δημιουργία ενός ενιαίου δικτύου το οποίο θα περιλαμβάνει ως προεξάρχοντα στοιχεία τα μνημεία και τους αρχαιολογικούς χώρους, θα ενσωματώνει όμως παράλληλα χώρους πρασίνου, ελεύθερους και κοινόχρηστους χώρους, χώρους πολιτιστικών δραστηριοτήτων και αναψυχής καθώς και κοινωφελείς εγκαταστάσεις. 8 Βιωσιμότητα: αφορά τη μακροπρόθεσμη παράταση μιας διαδικασίας στο μέλλον. Δεν είναι συγκεκριμένη, παγιωμένη ιδέα, αλλά μια εξελικτική πορεία. Βασικό της στοιχείο είναι η ισορροπία μεταξύ παραγωγής αγαθών και φυσικών πόρων. Σε ότι έχει να κάνει με τον αστικό σχεδιασμό και την ενέργεια, βιωσιμότητα σημαίνει ευελιξία, προσαρμοστικότητα έτσι ώστε να επιτρέπονται μελλοντικές μεταβολές χωρίς να επηρεάζουν τη δομική ακεραιότητα των κτιρίων. 3 2 Α. Κολιγιάννη, Ε.Παπασταματάκη «Το γλυπτό στην πλατεία»,

10 Βιοκλιματικός σχεδιασμός: ο σχεδιασμός που αποσκοπεί στην προστασία του περιβάλλοντος και των φυσικών πόρων. Αφορά τον έλεγχο των περιβαλλοντικών παραμέτρων με σκοπό το σχεδιασμό χώρων που να εξασφαλίζουν συνθήκες άνεσης. Αστικός σχεδιασμός: χαρακτηρίζει μια κοινωνικά και ιδεολογικά προσδιορισμένη πρακτική που εντάσσεται στα πλαίσια μιας ευρύτερης διαδικασίας διευθέτησης του δομημένου περιβάλλοντος. 4 Αειφόρος Αστική Ανάπτυξη: θεωρείται η ανάπτυξη των δραστηριοτήτων και των επεμβάσεων στις πόλεις με βάση κυρίως τέσσερις προτεραιότητες και κατευθύνσεις: 1. οικονομική ευρωστία των πόλεων, 2. προώθηση της ισότητας και της κοινωνικής ένταξης, 3. προστασία και βελτίωση αστικού περιβάλλοντος, 4. καλή διακυβέρνηση των πόλεων. 9 Αστική Ανάπτυξη: νοείται το σύνολο των δραστηριοτήτων και επεμβάσεων που επηρεάζουν την ατομική και κοινωνική ευημερία μέσω αλλαγών στη φύση ή την ένταση της χρήσης γης, της δόμησης, και των ροών (πληροφοριών, ανθρώπων, οχημάτων, εμπορευμάτων κ.ά.), σε αστικές περιοχές και τη ρύθμιση αυτών των αλλαγών. 2. Μεθοδολογία Η μεθοδολογική προσέγγιση έγινε μέσα από δευτερογενείς πηγές και πρωτογενή έρευνα. Την δευτερογενή έρευνα αποτελούν οι βιβλιογραφικές αναφορές σχετικά με θέματα αστικού χώρου, ελεύθερων υπαίθριων χώρων, αστικού σχεδιασμού, 4 Κοσμόπουλος Πάνος Ι., Περιβαλλοντικός Σχεδιασμός. University Studio Press. Θεσσαλονίκη, Σελ , 15 28,

11 βιώσιμων αστικών χώρων. Επίσης, σημαντικές πηγές πληροφοριών αποτέλεσαν άρθρα επιστημονικών περιοδικών, επιστημονικές σημειώσεις αντίστοιχων μαθημάτων, το διαδίκτυο καθώς φωτογραφίες και χάρτες. Για την ολοκλήρωση της εργασίας απαραίτητη ήταν και η πρωτογενής έρευνα. Καθοριστική ήταν η ανάλυση του τοπίου, γνωστή ως κοινωνικό-οικολογικής και αντιληπτικής κατεύθυνσης, ανάγνωση του χώρου. 5 Η ανάλυση αποτελεί μέρος της διαδικασίας του σχεδιασμού και είναι άμεσα συσχετισμένη με το στόχο της εν λόγω εργασίας. Μέσα από τη συλλογή πληροφοριών και τη λεπτομερή καταγραφή των συνθηκών και παραγόντων που διαμορφώνουν το τοπίο, συγκεκριμενοποιείται το κρυμμένο δυναμικό του και μορφοποιούνται οι δυνατότητες εξέλιξής του. Τέλος, ιδιαίτερη σημασία δόθηκε στην σχεδίαση, τόσο σε δυσδιάστατη μορφή όσο και τρισδιάστατη, μέσω ηλεκτρονικού υπολογιστή και την χρήση των προγραμμάτων Google Earth, AutoCAD και Photoshop για το πρώτο και Sketch Up για το δεύτερο. Καθώς και PowerPoint για την παρουσίαση της εργασίας Ανανιάδου - Τζημοπούλου, Μ., Η Ανάλυση του Τοπίου στο Σχεδιασμό, Συμβολή στην έρευνα της Αρχιτεκτονικής Τοπίου, /ιδακτορική διατριβή, Θεσσαλονίκη, 1982

12 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1 ο 1.1 Εικόνα του Αστικού Χώρου Τοπίο της πόλης Το αστικό τοπίο είναι χώρος οικειοποιημένος, κωδικοποιημένος, που έχει υποστεί χρήσεις, συνήθειες, ρυθμίσεις, που δεν είναι προπαντός ελεύθερος και σε καμία περίπτωση κενός. Είναι αποτέλεσμα σχέσεων ανάμεσα σε οικονομικές δραστηριότητες, κοινωνικές δομές, πολιτιστικές αξίες καθώς και το φυσικό τους υπόβαθρο που μεταβάλλεται στον χρόνο. Είναι χώρος δυναμικός με τον άνθρωπο δράστη και επηρεαζόμενο, όχι θεατή, παράγοντα δημιουργίας, κοινωνικά και λιγότερο άμεσα ατομικά. Το αστικό τοπίο είναι με την έννοια αυτή, καθρέφτης της εξέλιξης της πόλης, της μορφής και της μεταμόρφωσης του χώρου της. 11 Συχνά οι διαφορετικές θεωρήσεις για την πόλη την συνέλαβαν ως συνδυασμό κτισμένων και ελεύθερων χώρων. Αυτή η διάκριση, εν πολλοίς αυθαίρετη, έχει χάσει το ενδιαφέρων της. Σήμερα οι περισσότεροι από τους απασχολούμενους με το σχεδιασμό του χώρου συμφωνούν και ορίζουν τους αστικούς υπαίθριους ως θετικούς χώρους και όχι ως το αρνητικό των κτισμένων. Επίσης τους χαρακτηρίζουν ως χώρους με λειτουργίες, το ίδιο σπουδαίες, που είναι ακόμη και καθοριστικοί μερικές φορές για τους κτισμένους, μέσα από το σχήμα, τη μορφή, το ανάγλυφο ή άλλες ιδιαιτερότητές τους. Τους θεωρούν βασικά στοιχεία του αστικού τοπίου, χώρους ζωής και αντίληψης της πόλης. Στη σύγχρονη προσέγγιση που ο ελεύθερος χώρος δε θεωρείται κενός αλλά ένας χώρος γεμάτος μνήμες, δραστηριότητες, εμπειρίες και βιώματα ένας χώρος πλασμένος μέσα από κοινωνικό-οικονομικές αξίες και οικολογικές συνθήκες,

13 από τη ζωή και τον πολιτισμό, διατυπώσεις όπως οι προηγούμενες επιτρέπουν μόνο μερικές απαντήσεις. Με την απλή εναλλαγή των ρόλων ως προς το θετικό-αρνητικό ή το κενό και το πλήρες από τον κτισμένο προς τον ελεύθερο χώρο, διαιωνίζεται η ίδια αντίληψη του κατακερματισμού του χώρου. Σε ανάλογες διακρίσεις ή στον ορισμό μέσα από την αντίθεση, στηρίχτηκαν και όλοι οι γνωστοί χαρακτηρισμοί για τους αστικούς υπαίθριους χώρους: Ελεύθεροι ( κτισμένοι), υπαίθριοι ( στεγασμένοι), ανοικτοί ( κλειστοί), πράσινοι ( οικοδομημένοι). Αστικοί - Υπαίθριοι χώροι Πράσινοι χώροι, καθιερωμένος όρος στη γαλλική ορολογία, espaces verts, και ως λογοπαίγνιο ou-verts, της δεκαετίας του καθώς και ανοιχτοί χώροι, πολυχρησιμοποιημένη έκφραση στις αγγλοσαξονικές χώρες, open space, χαρακτηρίζονται οι χώροι που είναι πρόσφοροι για μικρότερες ή μεγαλύτερες υπαίθριες εγκαταστάσεις στη διάθεση του αστικό πληθυσμού, μέσα ή σε άμεση επαφή με την πόλη. 12 Ταξινομήθηκαν κατά κατηγορίες ανάλογα με το ρόλο που προορίζονταν να παίξουν, τη συχνότητα στη χρήση τους, τη χωρητικότητα, την επιφάνεια ή το μέγεθός τους, την περιοχή εξυπηρέτησης (κατοικία, γειτονιά, συνοικία, πόλη) και την ακτίνα επιρροής τους. Ονομάστηκαν χώροι παιχνιδιού ή περιπέτειας, πλατείες μνημειακές και μη, χώροι αναψυχής και ελεύθερου χώρου, κήποι και πάρκα, παραλίες και πεζόδρομοι ή ακόμη χώροι ειδικής χρήσης, όπως π.χ. γήπεδα αθλοπαιδιών, βοτανικοί και ζωολογικοί κήποι, νεκροταφεία.

14 Διακρίθηκαν ως χώροι αστικοί και περαστικοί, όπως δάση, περιοχές αγροτικές ή γραφικές σε γειτνίαση με τις πόλεις και ελεγμένης ανάπτυξης ή αξιοποίησης. Στους χώρους αυτούς αποδόθηκαν διάφοροι ορισμοί, όπως προστασία, αναψυχή, ανάπαυση, επαφή με τη φύση, κοινωνικές σχέσεις, ψυχική υγεία. Γενικότερα ο ορισμός των χώρων αυτών μέσα από μια ταξινομική διάθεση επηρεάστηκε από τις σύγχρονές πολεοδομικές κατευθύνσεις, με κυριότερες ανάμεσά τους τις διακρίσεις με βάση την πρακτική της συντήρησης, της ιδιοκτησίας ευθύνης απέναντί τους ή με βάση τις λειτουργίες της πόλης και το διαχωρισμό σε περιοχές κατοικίας, εργασίας και δραστηριοτήτων, αναψυχής ή κυκλοφορίας. Η αντιμετώπιση που ακολούθησε είναι σαφώς διαφορετική με έμφαση στην έννοια του ανοιχτού χώρου και τη συμπεριφορά στο χώρο. Ελεύθεροι χώροι είναι σύμφωνα με αυτή, σε μια αστική περιοχή, οι υπαίθριοι χώροι που ανοίγονται στις ελεύθερα διαλεγμένες και αυθόρμητες δραστηριότητες, στις μετακινήσεις ή ακόμη στην οπτική εξερεύνηση για ένα σημαντικό αριθμό ατόμων της πόλης. Οι χώροι αυτοί ονομάζονται και συλλογικοί χώροι. 13 Στην έννοια του αστικού τοπίου και της τοποθεσίας κάτω από μια τέτοια αντιμετώπιση, συμπεριλαμβάνονται χώροι πράσινοι και μη, χώροι που δεν συνδέονται εύκολα με την ιδιοκτησία, τη χρήση, το σχήμα, τη μορφή ή την τυπολογία, αλλά χώροι που έχουν ιδιαίτερη αξία για την πόλη, όταν φυσικά υπάρχουν και εφόσον είναι κατάλληλα διαμορφωμένοι 6 για κατοίκους από τους παρακάτω λόγους. Αποτελούν χώρους συλλογικούς, δημόσιας δραστηριότητας και χώρους επικοινωνίας. Προσφέρουν ευκαιρίες για να πραγματοποιηθούν κοινωνικές επαφές, συναντήσεις, γνωριμίες. Φιλοξενούν μια ή περισσότερες δραστηριότητες στον ίδιο ή σε διαφορετικούς χρόνους. Δίνουν τη δυνατότητα στα άτομα να συμμετέχουν ενεργητικά, με ένα τρόπο που συχνά τους 6 Ανανιάδου-Τζημοπούλου, Μ., «Αρχιτεκτονική Τοπίου, Σχεδιασμός Αστικών Υπαίθριων Χώρων», Διδακτικές σημειώσεις, Τμήμα Αρχιτεκτόνων, Πολυτεχνική Σχολή, Α.Π.Θ., Θεσσαλονίκης, 1983

15 απαγορεύεται στους κλειστούς και ελεγχόμενους χώρους. Επιτρέπουν στα άτομα να επιλέξουν και να ακολουθήσουν τις προτιμήσεις τους με ένα ελάχιστο κοινωνικό ή οικονομικό καταναγκασμό. Μπορεί να αποτελούν χώρους ξεκουράσεις και με διαφορετικά ερεθίσματα από εκείνα που χαρακτηρίζουν συνήθως την πολυθόρυβη και αυτοκινητοκρατούμενη πόλη. Βοηθούν στην κατανόηση του περιβάλλοντος και στον προσανατολισμό μέσα στην πόλη. Επιτρέπουν την αίσθηση του ευρύτερου φυσικού περιβάλλοντος και προσφέρουν την δυνατότητα επαφής με τα στοιχεία της φύσης. Τέλος σε επίπεδο καθαρής φυσιολογίας, συμβάλλουν στην εξυγίανση του αστικού περιβάλλοντος. Ανάμεσα στης δύο τάσεις με τις οποίες η καθιερωμένη ορολογία ταυτίστηκε, υπάρχει σαφής διαφορά. Η πρώτη τάση κλασική στην πολεοδομία του διαχωρισμού κατά ζώνες, αναφέρεται σε πράσινους χώρους ακόμα και όταν αυτή δεν είναι, και σε ανοιχτούς χώρους, υιοθετώντας κριτήρια, όπως η ηλικία των χρηστών, ο διαχωρισμός των αναγκών τους, ο διαχωρισμός χώρων με διαφορετικό προορισμό, η διάκριση με βάση τις διαφορετικές λειτουργίες της πόλης. Η τάση παράγει σταθερές, προδιαγραφές και αρχές, που λειτουργούν ποσοτικά, μετρούν επιφάνειες, υπολογίζουν αποστάσεις και δημιουργούν πρότυπα αναγκών. 14 Η δεύτερη τάση που αναφέρεται σε ελεύθερους, συλλογικούς και ανοιχτούς χώρους επικοινωνίας και κοινωνικής δραστηριότητας, στηρίζει τις αρχές της κάθε φορά, στη χρήση, τη δραστηριότητα, τη συμπεριφορά, την αντίληψη και τις ανταλλαγές στον αστικό υπαίθριο χώρο. Η υπόθεση είναι παλιά. Ήδη ο Eugene Henard συνέβαλε, ανάμεσα στους πρώτους, την πόλη ως διαδικασία επικοινωνίας. Η διαδικασία αυτή προσδιόρισε τον σχεδιασμό της πόλης μόνο στο τέλος του δεύτερου

16 παγκοσμίου πολέμου, σε σχέση με τις ανάγκες της μοντέρνας κοινωνία. Στην προβιομηχανική κοινωνία οι δύο ανάγκες, για απομόνωση από και επικοινωνία στην κοινότητα σαφώς ικανοποιούνταν. 7 Οι δύο κατευθύνσεις που χαρακτηριστικά παρουσιάστηκαν, γιατί συνδέονται με την καθιερωμένη ορολογία, δεν είναι οι μόνες που συνδέθηκαν με τις θεωρίες σχεδιασμού του αστικού υπαίθριους χώρους. Θέλοντας να αποφύγουμε τους γλωσσικούς και εννοιολογικούς συνειρμούς για τους ελεύθερους χώρους που, αν και ονομάζονται έτσι, δεν είναι, καθώς για τους ανοικτούς χώρους που συχνά ταυτίζονται με το κενό, αναφερόμαστε στους αστικούς υπαίθριους χώρους μέσα στο πνεύμα που πρωτοδιατυπώθηκε: Συνολική εικόνα, φυσιογνωμία, τοπίο ή τοποθεσίες της πόλης. Θεωρούμε τους χώρους αυτούς αστικούς χώρους και χρησιμοποιούμε τον όρο αυτό, προσημαίνοντας ήδη την άποψη. Είναι δόκιμος όρος και καθιερωμένος με την έκδοση AIFEL 1968, Les Espaces Urbains. Εκφράζει καλύτερα τις σύγχρονες τάσεις στο σχεδιασμό τους και διευκολύνει τις σχέσεις με τον παράλληλα αναπτυσσόμενο μετά το 1970 αστικό σχεδιασμό Οι αστικοί υπαίθριοι χώροι στην ιστορία Καταβολές Ιδεών του Σχεδιασμένου Χώρου Οι σύγχρονες ιδέες σχεδιασμού του υπαίθριου χώρου μοιάζει να έχουν βαθιές καταβολές στο χρόνο, με ανάλογη ή διαφορετική ερμηνεία. 7 Ανανιάδου - Τζημοπούλου, Μ., Αρχιτεκτονική Τοπίου Σχεδιασμός Αστικών Χώρων, Κριτική και Θεωρία, Σύγχρονες Τάσεις Σχεδιασμού Τοπίου, 1997

17 Τοπία απόλαυσης Η ιδέα του τοπίου ως χώρος απόλαυσης είναι τόσο νέα, ώστε να αποτελεί θέμα παγκοσμίου συνεδρίου της IFLA, International Federation of Landscape Architects, στο Παρίσι το 1987 και συγχρόνως τόσο παλιά όσο η μυθολογία και η μεταφυσική έκφραση του παράδεισου ως τόπου απόλαυσης ή του κήπου της Εδέμ. Ο κήπος αυτός νότια της Βαβυλώνας με το ποτάμι που τον αρδεύει να χωρίζεται στα τέσσερα και το τέταρτο ποτάμι να είναι ο Ευφράτης, έχει συμβολική διάσταση όταν το τετράγωνο σημαίνει το ουράνιο επί της γης, αλλά και πραγματική οργάνωση που προέρχεται από αρχαίους τρόπους και πρακτικές καλλιέργειας και άρδευσης, όπως πρωτοεφαρμόστηκαν στις κοιλάδες του Τίγρη και του Ευφράτη. Το πάρκο παράδεισος ή πάρκο κυνηγιού που πρωτοεμφανίστηκε με την εξημέρωση του αλόγου από τους Ασσύριους, αλλά και ο κήπος παράδεισος, ο παραδοσιακός περσικός κήπος είναι οι πρώτες εικόνες αυτής της ιδέας. Πολιτισμικά τοπία 16 Τα πολιτισμικά τοπία, θέμα του προγενέστερου παγκόσμιου συνεδρίου αρχιτεκτονικής τοπίου, στην Ιαπωνία το 1958, έχουν επίσης τις καταβολές τους στα τοπία των δέλτα των ποταμών και τις κοιλάδες τους. Η Βαβυλώνα του π.χ. σε μια εκτροπή του Ευφράτη περιγράφηκε ως μητέρα πόλη του κατασκευασμένου τοπίου αλλά και των κήπων. Η Βαγδάτη του 762 π.χ. στον Τίγρη, δε χαρακτηρίστηκε τόσο ως κυκλική πόλη, δεν είναι άλλωστε η πρώτη, αλλά όσο για την αντίθεση ανάμεσα στον καθοριστικού σχήματος αστικό κύκλο ή χώρο του δημοσίου και τον παραμορφωμένο χαλαρά χώρο από την εγγραφή των καναλιών στη γύρω κατοικημένη περιοχή. Το desing του περσικού κήπου παραδείσου, σε χαλί του 17 ου αιώνα είναι τυπικό. Αποτελείται όπως οι κήποι γενικότερα, εξιδανίκευση της πράσινης όασης και του συστήματος άρδευσης με το οποίο εκείνη ξεπήδησε στην έρημο. Βασικά κανάλια, οι

18 τέσσερεις ποταμοί της ζωής διαιρούν το χώρο στη γνωστή μας διάταξη chahar-bagh τέσσερεις κήποι, με ένα περίπτερο ή μια μεγάλη στέρνα νερού στη διασταύρωσή τους. Γύρω από κάθε διασταύρωση μικρότερων καναλιών, οκταγωνική ή κυκλική στην περίπτωση, υπάρχουν chenars, πλάτανοι ανατολής. Τα κυπαρίσσια που στοιχίζουν τα κυρίως κανάλια συμβολίζουν το θάνατο, ενώ τα οπωροφόρα αναπαριστούν τη ζωή και τη γονιμότητα. Στον παραδοσιακό περσικό κήπο στηρίζεται η έμπνευση ολόκληρου του σχεδίου της πόλης Ισπαχάν, κάθετα στον ποταμό Zayandeh, πρωτεύουσας των Σαφαφιδών από το 1598, όπου θεωρείται ότι πρωτοεμφανίζεται η αίσθηση του «αστικού πράσινου τοπίου». Το σχέδιο της πόλης Ισπαχάν βασίζεται στο πρότυπο της επανάληψης μιας περιόδου περσικού κήπου. Τετράγωνα και παραλληλόγραμμα μπορεί να προστίθενται έως το άπειρο, χωρίς όμως συμμετρία και τελειότητα, χαρακτηριστικό ισλαμικό. Η πρώτη μορφή κήπου ή πάρκου γνωστή στους περσικούς χρόνους ανάγεται στον 6 ο αιώνα π.χ. Η λέξη bagh, στα περσικά κήπος, από το 10 ο αιώνα χρησιμοποιήθηκε για να δηλώσει ένα ζεύγος εννοιών, ανάκτορο ή περίπτερο και κήπο, ακριβώς όπως καλύπτει και τις δυο έννοιες η λέξη villa στα αναγεννησιακά ιταλικά σχήματα. Μας είναι περισσότερο γνωστά τα παραδείγματα της ισλαμικής Ισπανίας, από τα παλιότερα της παράδοσης αυτής που υπάρχουν σήμερα. Στη Γρανάδα, η Alhambra (al-qalah, al-hamra, κόκκινη ακρόπολη) φρούριο και ανάκτορο, θεωρείται ως κορυφαίο παράδειγμα φαντασίας και κομψότητας των Μαυριτανών στο σχεδιασμό έγκλειστου τοπίου. 17 Είναι σύνθεση χώρων, με μία πολυπλοκότητα που αρθρώνεται στα δύο αντίθετα μεταξύ τους σχήματα, της «αυλής με της μυρτιές» και της «αυλής των λεόντων» Οι ίδιοι οι χώροι έχουν μαθηματικές αναλογίες, ανθρώπινη κλίμακα και είναι φανταστικά απεριόριστοι, ενώ το σύνολο δε συντίθεται σε φανερά ενοποιημένο σχέδιο, κλασική διαφορά από

19 τη ρωμαϊκή σύνθεση, και για τους γνωστούς λόγους αποφεύγεται η συμμετρία και η ολοκλήρωση που στην μεγάλη κλίμακα θεωρούνταν πρόκληση προς τον Αλλάχ. Το εσωτερικό προβάλλεται μέσω επάλξεων, όπου αυτό είναι δυνατό, για να συναντήσει τη θέα της γύρω εξοχής, ιδέα που αργότερα εξελίσσεται από τους Μογγόλους στο Δελχί και την Άγρα. Οι κήποι και περίπτερα Generalife (Jinnah al-arif, ο ευγενέστερος των κήπων ή ο κήπος του αρχιτέκτονα), θέρετρο κάτω από τα τείχη, βρίσκονται σε πλήρη με το εσωτερικό και εσωστρεφές σχέδιο της Αλάμπρα. Οι κήποι είναι επέκταση του κτηρίου, ισχυρά συνδεδεμένοι με το κατακρημνιζόμενο τοπίο. Η σύνθεση στηρίζεται σε μια ρομαντική θέαση που εποπτεύει τη Γρανάδα και η εξωστρεφής φύση του design είναι πρόδρομος της villa σε λοφοπλαγιά στην ιταλική αναγέννηση. Για τους περσικούς κήπους του 11ου και 12ου αιώνα διασώζονται περιγραφές και μεταγενέστερες μινιατούρες με τους Μογγόλους κατακτητές, τον Jenghiz Khan 1220, τον Timur Lenk (Timur the Lame) ή Ταμερλάνδη 1394 και την πρωτεύουσα κατά τη διάρκεια της δυναστείας του Σαμαρκάνδη, οι οποίες μιλούν για τους περίφημους κήπους της, τις τεχνητές υδάτινες διαδρομές και τα κανάλια, που δημιουργήθηκαν από τον ίδιο και τον εγγονό του Ulugh Beg. Αλλά και για την Μπουχάρα και τη Χήβα. 18 Ο δημόσιος χώρος της Σαμαρκάνδης ή Registan Square σε σημερινή του εικόνα οριοθετημένος από τις Madrassa 1. Ulugh Beg (14ος αιώνας), 2. Shir-Dom, 3. Tillya-Kari που είναι και Mosque (17ος αιώνας) και την αγορά Chor-Su, σε υποθετικό αξονομετρικό της κατά την εποχή του Ταμερλάνδου. Ο χώρος είναι ανάλογος με την πλατεία ή το δημόσιο χώρο του maydan, στο μεταγενέστερο σχέδιο του Ισπαχάν. Οριοθετημένος και εκείνος από τα κυριότερα κτίρια και χρησιμοποιούμενος για αγορά, θεάματα και παιχνίδια επικεντρώνεται επάνω του το ανάπτυγμα του επαναλαμβανόμενου μοντέλου κήπου.

20 Με την εξάπλωση του Ισλάμ στην Ανατολή, Μογγολία, Ινδία, ενώ η γεωμετρία των κήπων παρέμεινε αυτούσια παραδοσιακή, σε βαθμό μονοτονίας, ενδιαφέρον παρουσιάζει η ευρύτερη σύλληψη του τοπίου, η αυθεντικότητα και η κλίμακά του. Χαρακτηριστικά στην κατεύθυνση αυτή τα γνωστά ως έργα της κοιλάδας του Kashmir, στη λίμνη Dal, και οι διαμορφωμένοι στις πλαγιές της κήποι Salamar Bagh και Achabal. Επίσης το διαμορφωμένο τοπίο του ποταμού Jumna με το μαυσωλείο Taj Mahal , τους διαδοχικούς κήπους, τους τάφους, Mosque και το φρούριο Agra, σε ένα συνεχόμενο τοπίο, riverscape. Αν τα προηγούμενα περιγράφουν την ιδέα του σχεδιασμένου χώρου στους λεγόμενους κεντρικούς πολιτισμούς, εξ ίσου τυπικές είναι οι εικόνες που ανάγονται νε την ίδια διάκριση στους ανατολικούς πολιτισμούς. Για το πολιτισμό της Ινδίας, που στηρίχθηκαν στη θρησκεία, βουνά και ζούγκλα αποτέλεσαν μαζί ένα τεράστιο τοπίο απ όπου αναδύθηκαν μεγάλα μνημεία του ανθρώπινου πνεύματος και έργα τοπίου, όχι τεχνητής σύνδεσης με το περιβάλλον της ζούγκλας, αλλά ως έργα αποξηραντικά, αρδευτικά ή αντιπλημμυρικά. 19 Μια ακόμα σύγχρονη έννοια σχεδιασμού, το spirit of the place, πνεύμα του τοπίου, για την αρχιτεκτονική τοπίου στο XXV συνέδριό της στη Βοστώνη το 1988, αλλά και το genius loci κατά τον N. Schulz και την αρχιτεκτονική του 1988, βρίσκεται επίσης, με άλλο νόημα, στο παρελθόν: Στον πολιτισμό της Κίνας, που στηρίχτηκε στην ηθολογία, η μεταφυσική έννοια της γεωμαντείας εφαρμόζονταν για την επιλογή της τοποθεσίας και τη διάταξη του χώρου. Τα βασικά στοιχεία για ένα νέο τοπίο, ήταν ο βράχος, ο λόφος ή το βουνό και το νερό, το yang και yin, προκλητική ανδρική και εφησυχάζουσα θηλυκή δύναμη αντίστοιχα, συνδυασμοί σχημάτων ως κοσμικές μορφές, κάποτε προικισμένες με ειδικό πνεύμα ανθρώπου ή ζώου, όπως χελώνα, φίδι και δράκοντας. Ο κήπος σχεδιάζονταν για κάθε διάθεση και ευκαιρία, για το φώς της ημέρας και της νύχτας, για κάθε εποχή και για τους διαφορετικούς καιρούς. Τα όρια ήταν υποταγμένα, χαμηλά ή εξαφανισμένα για να στεγάζεται η

21 φαντασία σε χώρο φυσικό, γήινο, κοσμικό αλλά και πνευματικό. Η ησυχία ήταν βασικό συστατικό του χώρου που προορίζονταν για περισυλλογή, συζήτηση και ανάγνωση ποίησης. Ο διαισθητικός κόσμος του «πνεύματος» φτάνει το climax του στην Hangchow, πρωτεύουσα της Κίνας , κατά τη δυναστεία των Sung, στις εκβολές-δέλτα του ποταμού Chien-T ang και εκφράζει το αποκορύφωμα του σχεδιασμού τοπίου. Στην εξέλιξη της πόλης του Πεκίνου, από την παλιότερη συμβολική τετράγωνη πόλη, στην έκτασή της και το μεγάλο πάρκο κυνηγιού ανάμεσά τους, με τις τεχνικές λίμνες και βουνά, έως τη νέα πόλη Kubla Khan κτισμένη στο πάρκο αυτό, με τα ανάκτορα στα τεχνητά υψώματα και τις λίμνες ενσωματωμένες στο σχέδιο, διαβάζουμε τη φιλοσοφική ιστορία της Κίνας: την κομφουκιανή γεωμετρία και την ταοϊστική, ασυνεπή διείσδυση φυσικών σχημάτων, σε αρμονία. Η Ιαπωνία παρουσίασε διάφορες φάσεις ενδιαφέρουσες για τον σχεδιασμό του τοπίου: Στην αρχή η απλόχωρη χαλικοστρωμένη αυλή για ιεροτελεστίες, παραδοσιακά μεταμορφώνεται με την εισαγωγή πρωταρχικών στοιχείων του φυσικού περιβάλλοντος, νερό, βράχους και δέντρα, για να ακολουθήσουν μικροί λόφοι, νησιά και γέφυρες, ενώ η κινεζική επιρροή γίνεται φανερή με την χρήση φυσικών υλικών και τη συμμετρία σε μνημειακά συγκροτήματα και το σχεδιασμό πόλεων. Από τους βουδιστικούς κήπους ζεν της περισυλλογής ή στατικούς κήπους, με το περίπτερο της μελέτης του τσαγιού χώρια, εξελίσσεται ο stroll περιπατητικός κήπος σε κήπο κίνησης, χρησιμοποιώντας τις χαρακτηριστικές πέτρες-βήματα του tea pavillon, σε μια μυστικιστική εξερεύνηση της διαδρομής, που διαδόθηκε σαν κοσμικός κήπος. Τυπικό παράδειγμα της πρώτης περίπτωσης είναι ο ζεν κήπος περισυλλογής Ryoan-ji, στο Kyoto, και της δεύτερης το Katsura Imperial, Kyoto, Ανανιάδου - Τζημοπούλου, Μ., Αρχιτεκτονική Τοπίου Σχεδιασμός Αστικών Χώρων, Κριτική και Θεωρία, Σύγχρονες Τάσεις Σχεδιασμού Τοπίου, 1997

22 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2 ο 2.1 Αστικοί κοινόχρηστοι χώροι κατά την πολεοδομική νομοθεσία Εντός των πόλεων και των οικισμών, τους κοινόχρηστους χώρους καθορίζει το εγκεκριμένο ρυμοτομικό ή πολεοδομικό σχέδιο, σύμφωνα με τα άρθρα 153 ΚΒΠΝ, που κωδικοποιεί το άρθρο 2 του ν.δ. 17.7/ , και 242 παρ. 1 ΚΒΠΝ, που κωδικοποιεί το άρθρο 2 παρ. 1 ν. 1577/1985, ΓΟΚ/1985). Σύμφωνα, ειδικότερα, με το άρθρο 153 ΚΒΠΝ, τα σχέδια πόλεων καθορίζουν αφενός τις οδούς, τις πλατείες, τους κοινόχρηστους κήπους, τις πρασιές και άλση και γενικά τους κοινόχρηστους χώρους που είναι αναγκαίοι για κοινωφελείς σκοπούς, αφετέρου τα οικόπεδα για την ανέγερση κτιρίων κοινής ωφελείας καθώς και τους οικοδομήσιμους χώρους. 21 Σύμφωνα με το άρθρο 242 ΚΒΠΝ (με την οποία κωδικοποιείται το άρθρο 2 του ν. 1577/85, ΓΟΚ/1985), στο πλαίσιο εφαρμογής των διατάξεων του Γενικού Οικοδομικού Κανονισμού, ως «κοινόχρηστοι χώροι» νοούνται οι κάθε είδους δρόμοι, πλατείες, άλση και γενικά οι προοριζόμενοι για κοινή χρήση ελεύθεροι χώροι, που καθορίζονται από το εγκεκριμένο ρυμοτομικό σχέδιο του οικισμού ή έχουν τεθεί σε κοινή χρήση με οποιοδήποτε άλλο νόμιμο τρόπο. Οφείλει να σημειωθεί ότι, στις κατ ιδίαν χρήσεις (ειδικές πολεοδομικές λειτουργίες) που καταγράφονται ως περιεχόμενο της κατηγορίας (γενικής πολεοδομικής λειτουργίας) των «Ελευθέρων χώρων αστικού πρασίνου» του άρθρου 9 π.δ / , δεν περιλαμβάνεται ρητώς και η χρήση των «ελεύθερων κοινόχρηστων χώρων». Μάλιστα, παρατηρείται ότι η χρήση αυτή, παρόλο που καταγράφεται μεταξύ των ειδικών πολεοδομικών λειτουργιών που μπορούν να αποτελέσουν περιεχόμενο της κάθε μίας κατηγορίας χρήσεων, ωστόσο δεν περιλαμβάνεται σε καμία από τις κατηγορίες αυτές. Ωστόσο, κατά

23 την ορθότερη άποψη, θα πρέπει να γίνει δεκτό ότι η χρήση των «ελεύθερων κοινόχρηστων χώρων» αποτελεί εγγενές συστατικό στοιχείο της κατηγορίας (γενικής πολεοδομικής λειτουργίας) των «ελευθέρων χώρων αστικού πρασίνου» του άρθρου 9 π.δ / , κι επομένως προφανώς θεωρείται επιτρεπτή και συμπεριλαμβανόμενη στην κατηγορία αυτή. Τέλος, στο άρθρο 5 της Υ.Α / «Έγκριση πολεοδομικών σταθεροτύπων (standards) και ανώτατα όρια πυκνοτήτων που εφαρμόζονται κατά την εκπόνηση των γενικών πολεοδομικών σχεδίων, των σχεδίων χωρικής και οικιστικής οργάνωσης «ανοικτής πόλης» και των πολεοδομικών μελετών» (ΦΕΚ 285 Δ ), προβλέπονται τα ακόλουθα: Το σύστημα ελεύθερων χώρων πρέπει να καλύπτει μια ποικιλία δραστηριοτήτων, οι οποίες αναπτύσσονται σε χώρους που σχεδιάζονται σε διάφορες αποστάσεις από τον τόπο κατοικίας και σε διάφορα μεγέθη, ανάλογα με τον προορισμό τους. Ειδικότερα οι αστικοί χώροι πρασίνου διακρίνονται σε: - Ελεύθεροι Χώροι Πολεοδομικής Ενότητας Στην κατηγορία αυτή ανήκουν: - νησίδες πρασίνου (green pockets) 0,01-01 Ηα χωρίς άλλη χρήση. Παίζουν ρόλο κυρίως στην ορθολογική οριστικοποίηση του σχεδιασμού και στη δημιουργία «ανοιγμάτων» στον δομημένο ιστό 22 - Πλατείες 0,1-0,5 Ηα, με ή χωρίς εξοπλισμό. Το πράσινο δεν είναι το κύριο χαρακτηριστικό τους. Χρησιμοποιούνται κυρίως σαν χώροι κοινωνικής επαφής και αναψυχής (η χρήση αναψυκτηρίων είναι συμβατή) - Παιδικές χαρές - γωνιές (μικρής κλίμακας) μπορεί να αφορούν σε τμήματα πεζοδρόμων (woonerf)

24 - Πάρκο Πολεοδομικής Ενότητας - Γειτονιάς 0,5-1,5 Ηα εκτός του πρασίνου που είναι το κύριο χαρακτηριστικό του μπορεί να περιλαμβάνει δραστηριότητες ενεργητικής αναψυχής, όπως μικρές αθλητικές εγκαταστάσεις, παιδικές χαρές, χώρους παιχνιδιού (το πάρκο είναι δυνατόν να καλύπτει τις ανάγκες και πέραν της μιας πολεοδομικής ενότητας - γειτονιάς) - Ελεύθεροι Χώροι Πόλης / Οικισμού - Πάρκο Πόλης / Οικισμού Οι χώροι της κατηγορίας αυτής κατά κανόνα τοποθετούνται σε φυσικές περιοχές που προσφέρονται για τον σκοπό αυτό και πρέπει να διαμορφωθούν έτσι ώστε να προστατευθεί και να αναδειχθεί ο φυσικός χαρακτήρας του τοπίου. Αποτελούν τις «φυγές» από το αστικό περιβάλλον και για αυτό είναι σκόπιμο να αποφεύγεται η χωροθέτηση σε αυτές λειτουργιών με έντονη όχληση Επιτρεπόμενες επεμβάσεις εντός κοινόχρηστων χώρων (πρασίνου) Στο άρθρο 246 ΚΒΠΝ (άρθρο 19 ΓΟΚ/1985, άρθρα 23, 53 και 83 ν.δ. 17.7/ ) αναφέρονται αναλυτικώς οι κατασκευές που επιτρέπονται στους κοινόχρηστους χώρους για την εξυπηρέτηση του προορισμού τους (π.χ. έργα για την διαμόρφωση του εδάφους, όπως κλίμακες και διάδρομοι, έργα για τον εξοπλισμό των χώρων αυτών, όπως στέγαστρα, πάγκοι, παιδότοποι, για τον εξωραϊσμό τους, όπως δενδροφυτείες). Σύμφωνα δε με τη νομολογία «...οι ρυθμίσεις που θεσπίζονται με τις διατάξεις αυτές έχουν εφαρμογή στους χώρους, οι οποίοι έχουν προσλάβει την ιδιότητα του κοινοχρήστου, όπως αυτή προσδιορίζεται από την πολεοδομική νομοθεσία και τα άρθρα 967 επ. του Αστικού Κώδικα, δηλαδή αφενός σε χώρους που

25 χαρακτηρίζονται από το οικείο πολεοδομικό σχέδιο ως κοινόχρηστοι και έχουν αποκτήσει την ιδιότητα αυτή με τη συντέλεση της σχετικής αναγκαστικής απαλλοτρίωσης που κηρύχθηκε με την πράξη, με την οποία εγκρίθηκε το σχέδιο - εκτός αν πρόκειται για έκταση που ανήκε ήδη κατά κυριότητα στο Δημόσιο οπότε η παραπάνω ιδιότητα αποκτάται από την έγκριση και μόνο του σχεδίου - και αφετέρου στους χώρους εκείνους, στους οποίους έχει δημιουργηθεί στο παρελθόν κοινοχρησία κατά τους κανόνες του αστικού δικαίου και οι οποίοι αναγνωρίζονται ως κοινόχρηστοι και από την πολεοδομική νομοθεσία. Αντιθέτως, οι προαναφερόμενες διατάξεις του Γενικού Οικοδομικού Κανονισμού δεν εφαρμόζονται σε χώρους, οι οποίοι με ιδιωτική βούληση έχουν αφεθεί στη χρήση του κοινού, αν δεν αναγνωρίζονται ως κοινόχρηστοι κατά την πολεοδομική νομοθεσία, ούτε βεβαίως σε χώρους που έχουν αφεθεί στη χρήση ορισμένων μόνο προσώπων, όπως εκείνοι, για τους οποίους έχει παραχωρηθεί δικαίωμα χρήσης στους ιδιοκτήτες γειτονικών ακινήτων προς εξυπηρέτηση των τελευταίων». Πέραν της ρύθμισης του άρθρου 246 ΚΒΠΝ (άρθρο 19 ΓΟΚ/1985, άρθρα 23, 53 και 83 ν.δ. 17.7/ ) που αφορά συγκεκριμένα στις επιτρεπόμενες εντός κοινόχρηστων χώρων κατασκευές, οι εν γένει επιτρεπόμενες επεμβάσεις εντός των κοινόχρηστων χώρων πρασίνου οριοθετούνται από τη ρύθμιση του άρθρου 9 του π.δ. της σχετικά με τις χρήσεις γης. 24 Το ζήτημα έχει απασχολήσει εκτενώς το Συμβούλιο της Επικρατείας στο πλαίσιο της προβληματικής της απαγόρευσης «επί τα χείρω» τροποποίησης της ισχύουσας σε ορισμένη περιοχή χρήσης γης, προς την οποία ισοδυναμεί και η νόθευση ή υποβάθμιση της, με την προσθήκη άλλων χρήσεων, οι οποίες ανήκουν κατά περιεχόμενο σε άλλη κατηγορία χρήσεων γης, που αποτελεί πρόδηλη επιδείνωση των υφιστάμενων και συνταγματικώς προστατευόμενων όρων διαβίωσης. Νόθευση των χρήσεων, και, επομένως, επιδείνωση του οικιστικού περιβάλλοντος συνιστά, κατά τη νομολογία, η περίπτωση προσθήκης των υπολοίπων, συνοδευτικών χρήσεων μιας κατηγορίας σε τέτοια αναλογία, που να υπερκαλύπτουν και, εν τέλει, να ανατρέπουν την κύρια χρήση. Ειδικότερα η ΣτΕ 288/2003, έκρινε παράνομη την πρόβλεψη του καθορισμού πολιτιστικών εγκαταστάσεων και

26 χώρων αθλητισμού σε χώρο χαρακτηριζόμενο στο Γενικό Πολεοδομικό Σχέδιο ως ελεύθερο χώρο αστικό πράσινο, διότι είναι ανεπίτρεπτη η de facto αναίρεση της λειτουργίας των χώρων πρασίνου με την πρόβλεψη εντός αυτών άλλων χρήσεων και λειτουργιών, ενώ και οι αναφερόμενες στο άρθρο 9 του π.δ. της χρήσεις επιτρέπονται μόνο στο βαθμό και την έκταση που δεν αναιρούν τη βασική πολεοδομική λειτουργία του πρασίνου. Πρόκειται για ένα ποσοτικό περιορισμό των ειδικών χρήσεων σε σχέση με την ειδική κατηγορία, στην οποία υπάγονται, ο περιορισμός δε αυτός συνδέεται στενά με την απαγόρευση της μη επιδείνωσης των όρων διαβίωσης μιας πόλης. Σύμφωνα με την ΣτΕ 3144/2004, η κατηγορία «ελεύθεροι χώροι - αστικό πράσινο» του άρθρου 9, είναι η αντίστοιχη της κατηγορίας «περιοχές κοινόχρηστων χώρων, κήπων, αλσών» του άρθρου 13 του προϊσχύσαντος π.δ/τος 81/ 1980 «περί ειδικών χρήσεων γης και ανωτάτων μεγεθών επιτρεπομένης εκμεταλλεύσεως οικοδομήσιμων χώρων» (ΦΕΚ 27Α'), εντός των οποίων επίσης προβλεπόταν από το αυτό άρθρο η ύπαρξη αθλητικών εγκαταστάσεων. Από τις διατάξεις αυτές, σε συνδυασμό με τη συνταγματική απαγόρευση της επιδεινώσεως των συνθηκών διαβιώσεως, συνάγεται ότι τα άλση ή τα πάρκα, που βρίσκονται σε κοινόχρηστο χώρο εντός εγκεκριμένου ρυμοτομικού σχεδίου, αποτελούν βασικό στοιχείο της βιώσιμης πόλεως, και συνεπώς δεν επιτρέπεται η μείωση ή η αλλαγή του κύριου προορισμού τους καθώς και η de facto αναίρεση της λειτουργίας τους με την πρόβλεψη εντός αυτών άλλων χρήσεων και λειτουργιών, επιτρεπομένων μόνον χρήσεων και κτηρίων τέτοιου χαρακτήρα που να υποβοηθούν την απόλαυση του πρασίνου από το κοινό. Τέτοιες χρήσεις είναι οι αναφερόμενες στο ανωτέρω άρθρο 9 του π.δ. της , οι οποίες όμως επιτρέπονται μόνον στο βαθμό και στην έκταση, που δεν αναιρούν τη βασική πολεοδομική λειτουργία, δηλαδή του πρασίνου. 25

27 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3 ο9 3.1 Ελεύθεροι αστικοί χώροι Με τον όρο «ελεύθεροι αστικοί χώροι», εννοούμε τις χωροθετήσεις του πολεοδομικού σχεδίου στις οποίες δεν προβλέπεται κατασκευή κτιρίων, είναι οι χώροι που δίνονται στους χρήστες και είναι ανοικτοί στις ελεύθερα διαλεγμένες και αυθόρμητες δραστηριότητες, τις μετακινήσεις ή ακόμα και την οπτική εξερεύνηση. Έτσι, στους ελεύθερους χώρους μιας πόλης ανήκουν τόσο οι αδόμητες δημόσιες εκτάσεις όπως δρόμοι, πεζοδρόμια, πλατείες, πάρκα κ.λ., όσο και τα αδόμητα οικόπεδα, οι ιδιωτικοί κήποι, ακάλυπτοι χώροι κ.λ. Σύμφωνα με τα παραπάνω γίνεται αντιληπτή η μεγάλη έκταση που καταλαμβάνουν στον αστικό ιστό. Οι δημόσιοι ελεύθεροι χώροι της πόλης εκπληρώνουν δύο διαφορετικούς αλλά και συμπληρωματικούς μεταξύ τους ρόλους. Πρώτον είναι χώροι ανοικτοί προς τα στοιχεία του φυσικού περιβάλλοντος. Επιτρέπουν δηλαδή την παρουσία και ως ένα βαθμό τη λειτουργία της φύσης στο δομημένο περιβάλλον. Με αυτόν τον τρόπο έχουν ρυθμιστικό ρόλο όσον αφορά το μικροκλίμα και τη ποιότητα του περιβάλλοντος της πόλης και ταυτόχρονα παρέχουν τη δυνατότητα στους ανθρώπους που ζουν και κινούνται σε αυτή να έρχονται σε άμεση επαφή με τα στοιχεία της φύσης. Ταυτόχρονα είναι δημόσιοι αστικοί χώροι και με αυτή την έννοια κοινωνικοί χώροι. Φέρουν δηλαδή ένα μεγάλο μέρος της κοινωνικής ζωής στην πόλη, ως τόποι επιμέρους 26 9 Κοκολάκη Χρυσούλα, «Η συμβολή των ιδιωτικών χώρων στην βελτίωση του μικροκλίματος. Μελέτη περίπτωσης: Παλιά Πόλη Ηρακλείου Κρήτης», Διπλωματική, Δεκέμβριος 2008

28 κοινωνικών δραστηριοτήτων ή ως χώροι κίνησης-στάσης μέσα στο πλέγμα κελυφών, δραστηριοτήτων και ροών του δομημένου περιβάλλοντος. 10 Ωστόσο, το ποσοστό των φυτεμένων ελεύθερων χώρων είναι περιορισμένο. Στην κατηγορία των ελεύθερων χώρων αστικού πράσινου ανήκουν τα πάρκα και οι κήποι που διαχειρίζεται η πολιτεία, οι μικροί χώροι πρασίνου που δημιουργούνται ως υπολειμματικοί μη αδόμητοι χώροι αλλά και οι μη διαμορφωμένοι χώροι, που έχουν αποικιστεί από χλωρίδα και πανίδα, τα δημόσια και ιδιωτικά πάρκα και κήποι, τα αλσύλλια, οι αστικοί χώροι γύρω από τα κτίρια, οι πλατείες, τα κοιμητήρια, οι παιδικές χαρές και χώροι παιχνιδιού και αθλοπαιδιών, οι διαδρομές πρασίνου που ακολουθούν δίκτυα κυκλοφορίας, οι περιβάλλον χώροι δημόσιων και ιδιωτικών σχολείων, οι περιβάλλον χώροι νοσοκομείων και εκκλησιών, τα ρέματα, τα κανάλια αποστράγγισης και ποτίσματος, οι προκυμαίες, οι ελεύθεροι χώροι στρατοπέδων, οι εγκαταλελειμμένοι χώροι που έχουν εποικιστεί από ενδημική βλάστηση, οι ιδιωτικοί χώροι πρασίνου κατοικιών και κτιρίων πολλαπλών χρήσεων, οι ακάλυπτοι χώροι πολυκατοικιών, οι δενδροστοιχίες, οι χώροι του αστικού ιστού μη δομημένοι που πρόκειται να αναπτυχθούν ή ανήκουν σε ζώνες ανάπλασης, οι φυτεύσεις σε ορόφους και όψεις κτηρίων. 11 Τους χώρους αυτούς τους διακρίνουμε σε ιδιωτικούς, οι οποίοι μεγαλύτερη έκταση και αποτελούν τόπους συναθροίσεων των πολιτών. 27 Σήμερα στην πλειοψηφία των ελεύθερων χώρων αποτελούν πεζοδρόμια ελάχιστων διαστάσεων, πρασιές πεζοδρόμια και πλατείες που μετατρέπονται σε χώρους στάθμευσης και καθιστούν ανύπαρκτη ή υποτυπώδης τη βλάστηση, με αποτέλεσμα την πάσης φύσεως ρύπανση, ατμοσφαιρική, ηχητική, αισθητική. 10 Δ. Λουκόπουλος, «Περιβαλλοντικές και κοινωνικές παράμετροι σχεδιασμού αστικών δημόσιων υπαίθριων χώρων ανάλυση εφαρμογών», Συνέδριο Αρχιτεκτονική Τοπίου, Θεσσαλονίκη 2005, Τόμος IV, Εκδόσεις Ζήση, σελ Μ. Λιονάτου - Φιλινδρή, «Ζώνες πρασίνου στα αστικά κέντρα σύνδεση χώρων πρασίνου με τον αστικό ιστό», Συνέδριο Αρχιτεκτονική Τοπίου, Θεσσαλονίκη Μάιος 2005, Τόμος III, Εκδόσεις Ζήση, σελ

29 Ο σχεδιασμός των ελεύθερων κοινόχρηστων χώρων της πόλης οφείλει να έχει ως στόχο την ανάδειξή τους σε ενεργητικό, πολυλειτουργικό χώρο, με τη δημιουργία ευχάριστων χώρων κίνησης, συνάντησης, πληροφόρησης και αναψυχής. Προϋπόθεση αποτελεί η μελέτη της μορφής, της λειτουργίας και της σημασίας του δημόσιου χώρου (δρόμος, πλατεία, πάρκο) αλλά κι η σύνδεση των δημοσίων ελεύθερων χώρων με ιδιωτικούς ακάλυπτους. 3.2 Η συμβολή των ελεύθερων χώρων στο αστικό περιβάλλον Οι ελεύθεροι χώροι αποτελούν καθοριστικό παράγοντα για την ποιότητα του αστικού τοπίου και του περιβάλλοντος. Όπως όμως είναι φυσικό οι αντιλήψεις για τον επιθυμητό ρόλο, διάρθρωση και μορφή τους, αναπροσαρμόζονται συνεχώς καθώς ακολουθούν τις εξελισσόμενες απόψεις για το αστικό φαινόμενο και το φυσικό περιβάλλον και έρχονται αντιμέτωπες με τα συνεχώς μεταλλασσόμενα προβλήματα αλλά και τις δυνατότητες των πόλεων Στις μέρες μας, υπάρχει έντονο ενδιαφέρον για τους υπαίθριους χώρους στο αστικό περιβάλλον, καθώς έχει γίνει κατανοητό ότι συνεισφέρουν στην ποιότητα ζωής των πόλεων. Δυστυχώς, οικονομικές δυνάμεις και η έλλειψη συντονισμού διαφόρων δημόσιων και ιδιωτικών φορέων που ελέγχουν την ανάπτυξη των δημοσίων υπαίθριων χώρων δημιουργούν τοπία από άδειες πλατείες, χώρους στάθμευσης και κίνησης αυτοκινήτων. 12 Π. Κοσμάκη Δ. Λουκόπουλος, Ε. Στρουσόππουλος, «Περιβαλλοντικός Σχεδιασμός Πόλεων και Ανοικτών Χώρων» Τόμος Β, Αρχές Οικολογικού Σχεδιασμού, Ελληνικό Ανοικτό Πανεπιστήμιο

30 Οι υφιστάμενοι ελεύθεροι χώροι μιας περιοχής αποτελούν δείκτη της ποιότητας του περιβάλλοντός της. Συχνά είναι άνισα κατανεμημένοι στα σύγχρονα πολεοδομικά συγκροτήματα, ενώ η ποσότητα και η ποιότητας τους δεν είναι σταθερή αλλά επηρεάζεται από τις αλλαγές που υφίστανται ο αστικός ιστός στο πέρασμα των χρόνων. Βασικός ρόλος των ελεύθερων χώρων αποτελεί η ρύθμιση του φυσικού περιβάλλοντος. Επιτρέπουν την κίνηση του ανέμου, ελέγχουν τον ηλιασμό, συμβάλλουν στον δροσισμό, αποτελούν χώρους για ανάπτυξη φυσικών στοιχείων, βλάστησης, νερού κ.ά. Ταυτόχρονα διαμορφώνουν τους όρους και τις προϋποθέσεις για τη χρήση του από τις διαφορετικές κοινωνικές ομάδες της πόλης. Αποτελούν χώρους συνάντησης, διασκέδασης και δημιουργούν ποικίλα συναισθήματα όπως ευχαρίστηση, δυσαρέσκεια, ευαισθησία κ.λ. Τόσο οι δημόσιοι όσο και οι ελεύθεροι χώροι πρασίνου μιας περιοχής μπορούν μεμονωμένα ή σε συνδυασμό μεταξύ τους να αποτελέσουν διακεκριμένες περιβαλλοντικές ενότητες που να αναφέρονται σε διαφορετικές κλίμακες του αστικού χώρου. Βασική προϋπόθεση για την επίτευξη αυτού του στόχου αποτελεί η ύπαρξη φυσικών στοιχείων όπως βλάστηση, νερό, φυσικό έδαφος, απορροφητικά υλικά να αποτελούν βασικά στοιχεία τη διαμόρφωσής τους. 29 Ο τρόπος με τον οποίο σχεδιάζουμε, οι στόχοι και οι στρατηγικές που επιλέγουμε για να οικοδομήσουμε τις πόλεις και τα κτίρια μας έχει καθοριστική σημασία τον τρόπο που οργανώνονται και λειτουργούν. Ο «ορθός» ή ορθολογικός μετασχηματισμός εμπεριέχει δυνάμεις, ικανές να προκαλέσουν ριζικές αλλαγές. Η δύναμή τους είναι ικανή να ανατρέψει πολλά από τα σοβαρά

31 περιβαλλοντικά προβλήματα και να δημιουργήσει ευνοϊκό έδαφος για δομικές και λειτουργικές αλλαγές, που θα συμβάλλουν σε ουσιαστική βελτίωση της ποιότητας ζωής στις πόλεις και στα κτίρια Ελεύθεροι χώροι πρασίνου Για την ευεργετική επίδραση των χώρων πρασίνου δεν είναι η μεμονωμένη χωροθέτηση χώρων πρασίνου σε ένα αστικό ιστό. Απαραίτητη είναι η δημιουργία ενός ενιαίου δικτύου που θα ενώνει τους μεγάλους δημόσιους χώρους πρασίνου (αστικά πάρκα, πλατείες κ.λ.) με μικρότερες φυτεμένες επιφάνειες δημόσιες και ιδιωτικές. Απαραίτητα δομικά στοιχεία για την σύνθεση ενός ενιαίου δικτύου πρασίνου αποτελούν: 1. οι διαδρομές πρασίνου: επιμήκεις ανοικτοί χώροι οι οποίοι εξυπηρετούν οικολογικές, κοινωνικές, και πολιτισμικές λειτουργίες, συνδέοντας χώρους πρασίνου, οργανωμένα τμήματα του αστικού ιστού ή φυσικούς χώρους βλάστησης όπως φυτεύσεις δρόμων, δεντροστοιχίες κ.λ., και 2. τμήματα πρασίνου: μεγάλα τμήματα αστικού πράσινου σφηνοειδούς μορφής τα οποία εισέρχονται στο πολεοδομικό συγκρότημα και συνδέονται με το περιαστικό πράσινο όπως αστικά πάρκα, ρέματα ποτάμια κ. λ. 14 Ο ρόλος τους είναι πολύ σημαντικός γιατί αποτελούν τα εργαλεία και τις συνδετήριες αρτηρίες για την σύνδεση των χώρων πρασίνων που στοχεύουν στην ολοκληρωμένη σύνδεση των ελεύθερων χώρων και στην βελτίωση του μικροκλίματος του αστικού ιστού Καραβασίλη Μαργαρίτα «Κτίρια για έναν Πράσινο Κόσμο», Ευώνυμος Οικολογική Βιβλιοθήκη, π-systems International A.E., Αθήνα Μ. Λιονάτου - Φιλινδρή, «Ζώνες πρασίνου στα αστικά κέντρα σύνδεση χώρων πρασίνου με τον αστικό ιστό», Συνέδριο Αρχιτεκτονική Τοπίου, Θεσσαλονίκη Μάιος 2005, Τόμος III, Εκδόσεις Ζήση, σελ

32 Τα δίκτυα των αστικών υπαίθριων χώρων (δρόμοι, πλατείες, κήποι, πάρκα), η πλοκή τους μέσα στον δομημένο ιστό της πόλης και η ένταξή τους στο φυσικό περιβάλλον εκφράζουν και προσδιορίζουν την ταυτόχρονα της πόλης. Σε ορισμένα μάλιστα παραδείγματα τα κυρίαρχα στοιχεία του δικτύου τελικά ανάγονται σε διαχρονικά σύμβολα της πόλης. 15 Στις μέρες μας, η συνεχιζόμενη αύξηση της πυκνότητας του πληθυσμού σε σχετικά περιορισμένο χώρο (αστικά κέντρα), ο σταθερά αυξανόμενος οικοδομικός όγκος, η έξαρση των αυθαίρετων κτισμάτων στο εσωτερικό του ακάλυπτου (παράσπιτα, στεγασμένες θέσεις στάθμευσης κ.λ) και η γενικότερη κάλυψη με άσφαλτο και άλλα δομικά υλικά της επιφάνειας του εδάφους, συνέβαλλαν στην αυξανόμενη μείωση των ελεύθερων φυτεμένων χώρων πρασίνου, που κάθε άλλο παρά συμβάλει στην βελτίωση των συνθηκών άνεσης της πόλης και στην σωστή χρήση τους από τους κατοίκους. Εκτιμάται, ότι για να επηρεαστεί αποτελεσματικά το μικροκλίμα και προπαντός το θερμικό ισοζύγιο ενός αστικού κέντρου, το πράσινο πρέπει να αντιπροσωπεύει το 50% της δομημένης επιφάνειας. Η ύπαρξη πρασίνου αποτρέπει τον συνωστισμό και συμβάλλει στην επίτευξη κανονικής πυκνότητας του πληθυσμού. Σε πόλη μεσαίου μεγέθους ενδείκνυται σε κάθε κάτοικο να αντιστοιχεί μια επιφάνεια 100 τ.μ. ελεύθερων χώρων και αυτό το 50% να είναι πράσινο. Αυτό το ποσοστό κυμαίνεται ανάλογα με το κλίμα, τα χαρακτηριστικά του εδάφους, το μέγεθος της πόλης, την πυκνότητα των κτιρίων και του πληθυσμού Α. Αραβαντινός Π. Κοσμάκη, «Υπαίθριοι χώροι στην πόλη», Ε.Μ.Π., Αθήνα Χ. Θεοχάρη, «Η επίδραση των χώρων πρασίνου στο μικροκλίμα και στον οργανισμό», ΤΕΧΝΙΚΟ ΕΠΙΜΕΛΗΤΗΡΙΟ ΕΛΛΑΔΟΣ, HELECO 2003, TECHNICAL CHAMBER OF GREECE, 4 η ΔΙΕΘΝΗΣ ΕΚΘΕΣΗ ΚΑΙ ΣΥΝΕΔΡΙΟ ΓΙΑ ΤΗΝ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑ ΤΟΥ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ, 30 Ιανουαρίου 2 Φεβρουαρίου 2003, Αθήνα, Πρακτικά Συνεδρίου, Τόμος Γ, σελ

33 Πίνακας 3.3.1: Ποσοστό εμβαδού χώρων πρασίνου σε σχέση με το εμβαδό του αστικού ιστού σε διάφορες Ευρωπαϊκές πόλεις. (πηγή: D.N. Asimakopoulos, V.D Assimakopoulos, N. Chrisomallidou, N. Klitsikas, D. Mangold, P. Michel, M. Santamouris (Editor), A. Tsangrassoulis, Energy and climate in the urban built environment, James & James, 2001, σελ 148). Γενικά έχει κριθεί σκόπιμο να συσχετίζεται η αναγκαία επιφάνεια ελεύθερων χώρων, όχι τόσο με τις λοιπές επιφάνειες, τις χρήσεις της πόλης ή τη γεωγραφική της θέση, αλλά με το πληθυσμιακό της μέγεθος. Σε κάθε περίπτωση μία ενδεδειγμένη τιμή υπαίθριων δημόσιων χώρων δεν απέχει πολύ από τα 20 τ.μ. ανά κάτοικο. 32 Πίνακας 3.3.2: Επιφάνεια κοινόχρηστου πρασίνου ανά κάτοικο, σε συνάρτηση με τον πληθυσμό της πόλης. Ενώ η αναλογία θα έπρεπε να επαυξάνεται με την αύξηση του πληθυσμιακού μεγέθους (μονή γραμμή), δυστυχώς στις ελληνικές πόλεις διαπιστώνεται το αντίθετο (διπλή γραμμή).(πηγή: Αθ. Αραβαντινός Π. Κοσμάκη 1988, υπαίθριοι χώροι στην πόλη, σελ. 140).