Αμπελαιώνας... σχολικό περιοδικό του Δημοτικού Σχολείου Γλινάδου. Θέμα: Παραδοσιακές Καλλιέργειες της Νάξου. Ήθη και Έθιμα

Transcript

1 Αμπελαιώνας... σχολικό περιοδικό του Δημοτικού Σχολείου Γλινάδου Θέμα: Παραδοσιακές Καλλιέργειες της Νάξου. Ήθη και Έθιμα σχολικό έτος

2 Η Νάλμξ είθαε έθα θγζί ζηκ ζέθηλκ ηπθ Κνζηάδπθ, με πκηηέμ κμκλθεέμ, εδεαεηελόηγηεμ ζαε αθηεθάζεεμ Όηαθ ηγ ΰηέπεεμ θηάθκθηαμ με ηκ πηκίκ ζηκ ηεμάθε ζζέθηεζαε: «θα έθα όμκλθκ Κνζηαδκθήζε, θπηεεθό, θηνμέθκ ζηα ηενζά με θόθηκ ηκ ααηάβεκ ζαθ όηα ηα θγζεά...» Ταιεδεύκθηαμ όμπμ πλκμ ηα ξπλεά ηγμ, ηκ ηενζό ξλώμα ηπθ ζπεηεώθ δίθεε ηγ δέζγ ηκν ζηκ αζλίβκ ηγμ πέηλαμ ζαε ηκ ααηάβεκ ηγμ δάηαζζαμ ζηκ γθνηδμπνάζηκμ θύμα ηεξ ειηάξ ζαε ζηγθ απαιόηεηα ηωκ αμπειηώκ. Τκ θγζί μαμ ηκ ξαλαζηγλίβεε γ ανηάλζεεα ζαε γ κεζκθκμεζή ανηκθκμία. Ήηαθ πάθηκηε έθαμ ηόπκμ πηκύζεκμ πκν παλείξε ζηκνμ ζαηκίζκνμ ηκν απηόξελα, όηα ηα απαλαίηγηα αααδά αεα θα βήζκνθ (ααλκηεζά πλκρόθηα, ηάδε, ζλαζί...) Σήμελα, ε θαιιηένγεηα ηεξ παηάηαξ, ζηα πεδεθά ξπλεά όππμ ηκ Γιηκάδμ, ζνθεξίβεηαε αδεάζκπα ζαε ζνμΰάηηεε ζαδκλεζηεζά ζηγθ κεζκθκμία, όξε μόθκ ηκν ζάδε θκεζκζνλεκύ αηηά ζαε ηκν θγζεκύ αεθεζόηελα. Σηγθ θεκηνηθή ζαε μνεηκή Νάλμ ζνλεαλξεί ε ειηά ζαε ημ αμπέιη. Δεθ είθαε ηνξαίκ ππμ ζάδε ξπλεό είξε δύκ με ηλία ιημηνίβηα, πκηηκύμ ηλεαηόλκνμ πκν δκύηεναθ ζ ανηά, λαΰδεζηέμ ζαε ηεκμαβώξηλεμ. Αηηά ζαε ζήμελα, όηαθ έλξεηαε γ επκξή ηκν ηεκμαβώμαηκμ, ηα ηεκίλεα αεμίβκνθ με θπθέμ. Όηκε, μεζλκί ζαε μεαάηκε, ΰλίζζκθηαε εζεί θα ΰκγδήζκνθ, θα ζηλώζκνθ ηα ηεόπαθα, θα λαΰδίζκνθ, θα μαβέοκνθ, αεα θα ΰαάηκνθ έπεεηα ηκ πμιύηημμ ιάδη. Επίζγμ δεθ είθαε ζαδόηκν ηνξαίκ όηε γ Νάικμ ζαδεελώδγζε από ηα αλξαία ξλόθεα πμ κ βαζηθόξ ηόπμξ ιαηνείαξ ημο ζεμύ Δηόκοζμο. Κάδε ζπίηε ζηγθ κλεεθή Νάικ έξεε ηκ αμπέηε ηκν, ζάδε αμπέηε ηγ ηγθκύ με ηκ πκηύμε, ζαε ηκ ζλαζί μαβί με ηκ ηάδε, δε ηείπεε από ζαθέθα ζεηάλε. Οε Ναιεώηεμ αααπκύθ πκηύ ημ αμπέιη ηκνμ, ηκ θλκθηίβκνθ όηκ ηκ ξλόθκ (ηκ ζζάΰκνθ, ηκ ζηαδεύκνθ, ηκ ζκλθκηκακύθ) ζαε όηαθ έλδεε γ ώλα ηκν ηλύακν, κ ζόπκμ αίθεηαε αεκληή, ξαλά ζαε αηεθηκζόπε Αμπράμ Τέηκμ, έθα εδεαίηελκ πλκρόθ, πκν ξαλαζηγλίβεε ηγ Νάικ είθαε ημ θίηνμ. Πλόζεεηαε αεα έθα Φανερωμένη γδύπκηκ πκν παλαζζενάβεηαε με ηγ μέδκδκ ηγμ απόζηαιγμ από ηα θύηηα ηγμ ζεηλεάμ. Η θαιιηένγεηα Χώρα Νάξου ηωκ θηηνόδεκηνωκ μπκλεί θα μγθ Μονή αθκλά ηκ ζύθκηκ ηπθ ζαηκίζπθ, όμπμ ηκ αεακθόμ όηε γ παλαζζενή ηκν ζναζεζλεμέθκν πλκρόθηκμ Γλινάδο Χαλκί ζνθαθηάηαε ζε εηάξεζηα μέλγ, ηκ ζαδεζηά ζγμαθηεζό ζκμμάηε ηγμ Δαμαριώνας ηκπεζήμ παλάδκζγμ. Σαγκρί Δαμαλάς Κωμιακή Κόρωνος Απείρανθος Φιλώτι Απόλλωνας Μουτσούνα Είθαε ηκεπόθ, αεακθόμ όηε γ αγνμηηθή δωή πλπηααπθεζηεί ζηγ Νάικ ζαε ανηό ηκ μαληνλάεε όξε μόθκ ε πανάδμζε αηηά ζαε γ ζύγπνμκε θαζεμενηκόηεηα. Ανηόμ ήηαθ κ ηόακμ πκν απκθαζίζαμε θ αζξκηγδκύμε θέηκμ με ηεμ ζναζεζλεμέθεμ παλαδκζεαζέμ ζαηηεέλαεεεμ. Γεαηί πεζηεύκνμε ππμ, γ «ζνθάθηγζγ» ηπθ μαδγηώθ με ανηέμ ζαε ηγθ πηγδώλα ηπθ ηακαλαθεζώθ ζηκεξείπθ πκν ζνθδέκθηαε μαβί ηκνμ, δα κδγαήζκνθ ηκνμ μαδγηέμ ζαε ηεμ μαδήηλεεμ ζηγ βαζύηενε γκώζε ζαε αγάπε γηα ημκ ηόπμ ημοξ ΥΠΟΜΝΗΜΑ Πελεκξέμ με πελεζζόηελα αμπέηεα εηεέμ παηάηεμ ζίηλα Ψιλή άμμος 2 3

3 Λίγεπ πληοξθξοίεπ για έμα δέμηοξ πξρ ποξζθέοει ηόζα πξλλά Σήμενα μη ειηέξ μπαίκμοκ ζε μεπακέξ με ακμλείδωημοξ ηνμπμύξ. Η ελιά είμαι έμα αειθαλέπ δέμδοξ με μακοόζηεμα θύλλα. Τξ ύσξπ ηηπ ελιάπ κρμαίμεηαι αμάμεζα ζε 3 και 12 μέηοα. Ο κξομόπ ηξρ είμαι πξλύ μεγάλξπ και ζηοιθηόπ. Αθμύ πνώηα πλυθούν θαη διαχωριστούν από ηα θύιια, ζηε ζοκέπεηα πολτοποιούνται θαη συμπιέζονται. Τα θύλλα ηηπ έςξρμ ζκξύοξ ποάζιμξ ςοώμα από ηη μία πλεροά και αζημέμιξ από ηημ άλλη. O καοπόπ ηηπ είμαι ζηρθόπ, πικοόπ και άγξροξπ. Ο καοπόπ τοιμάζει 6 με 8 μήμεπ μεηά ηημ εμθάμιζη ηημ αμθξθξοίαπ. Πνμζηίζεηαη κενό ζημκ πμιηό θαη ημ κενό θαη ημ ιάδη δηαπωνίδμκηαη. Δεμ παοάγξρμ καοπό ηα ποώηα 5-8 ςοόμια. Δεμ αμηέςει ηξ πξλύ κούξ, αλλά αμηέςει ζηημ νηοαζία και ζηξρπ δρμαηξύπ αμέμξρπ. Η δηαδηθαζία είκαη θοζηθή πωνίξ κα πνμζηίζεκηαη άιια οιηθά (πένα από ημ κενό). Τμ ειαηόιαδμ είκαη ζηεκ πναγμαηηθόηεηα ημ μόκμ είδμξ ιαδημύ πμο μπμνεί κα θαγωζεί, όπωξ βγαίκεη από ημκ θανπό. 4 5

4 Εθδνμμή ζημ Δαμαιά, ζημ ακαθαηκηζμέκμ ιημηνίβη (ηνηό). Εθεί μαξ πενίμεκε μ θ. Μακώιεξ Πνμμπμκάξ κα θάκμομε μαδί έκα ηαλίδη ζημ πανειζόκ θαη κα γίκμομε γηα ιίγμ ηνηαηόνμη Ύζηενα βάιαμε ημκ πμιηό ζηηξ ηζμονάπεξ θαη ηηξ ημπμζεηήζαμε ζημ μάγκανο. Ήηακ έκα ζηδενέκημ μεπάκεμα πμο αζθεί ηενάζηηα πίεζε με ηε βμήζεηα ημο άδναπημο ή ενγάηε. Βίνα!! Μάηκα!! Πνώηα απ όια ναβδίζαμε θαη μαδέραμε ηηξ ειηέξ από ημ δηπιακό λιοΰρι. Μεηά νίλαμε ηηξ ειηέξ ζημ αλώμι, μηα μεγάιε θοθιηθή πιάθα, ζε ζπήμα ηενάζηημο νεπμύ πηάημο. Σημκ άδραττο ηέζζενηξ ενγάηεξ γύνηδακ έκα θάζεημ δμθάνη ζημ μπμίμ ηοιηγόηακ έκα ζθμηκί πμο έζθηγγε πενηζζόηενμ ημ μάγθακμ. «Βίνα!!» ήηακ ημ πνόζηαγμα ημο θαπεηάκημο γηα ημ ζθίλημμ θαη «μάηκα!!» γηα κα ζηαμαηήζμοκ θαη κα γονίζμοκ ημκ άδναπημ ακάπμδα, έηζη ώζηε κα λεθηκήζεη ημ κέμ ζθίλημμ. Έηζη έπαηνκακ όιμ ημ ιάδη θαη έμεκε ζηεκ ηζμονάπα μόκμ μ πονήκαξ (μπσρνάς), δειαδή ημ θμοθμύηζη ηεξ ειηάξ. Εθείκε ηεκ επμπή ηίπμηα δεκ πήγαηκε παμέκμ. Τμκ μπονκά ημκ πνεζημμπμημύζακ γηα πνμζάκαμμα ζηα παιηά ηδάθηα. Μ αοηόκ ημκ ηνόπμ μάζαμε ηεκ δηαδηθαζία παναγςγήξ ημο ιαδημύ θαη θαηαιάβαμε με πόζμ μόπζμ έβγαδακ παιηά ημ ιάδη. Να πςξ βγήθε ε θνάζε Έπεηηα όιμη μαδί γονίζαμε ημκ κύλιμδρο γηα κα ζοκζιίρμομε ηηξ ειηέξ θαη κα ηηξ θάκμομε πμιηό. Μηα ακαπανάζηαζε ημο «ζενμαζηή με ημ δογό» πμο ζένμηδε ηηξ ηζοσράπες, δειαδή ηηξ πενίποκε με βναζηό κενό. Σημ ηέιμξ, ςξ ακηαμμηβή, ε θα.εηνήκε Πνμμπμκά μαξ πνόζθενε αζθμύδεξ θαη θνέζθμ πςνηάηηθμ ρςμί. 6 7

5 Η δμοιεηά ηςκ ηνηαηόνςκ ήηακ πμιύ βανηά, ελμκηςηηθή θαη μμκόημκε. Γη αοηό θαζώξ γύνηδακ ημκ θύιηκδνμ ηναγμοδμύζακ, εκώ ο καπετάμιος, μ θμομακηαδόνμξ ζημ ιημηνίβη, ημοξ εκζάννοκε με δηάθμνα πνμζηάγμαηα. Καιμδμοιέρεηε ηζ ειηέξ κα βγάιμομε ημ ιάδη γηα κα πμομε κα βάκμομε ζημ ιύπκμ μαξ ημ βνάδο. Σημ μπμηδανγάηε βάιεηε όιε ηε δύκαμή ζαξ γηα κα βγεη ιάδη μπόιηθμ θαη ζαξ ε πιενςμή ζαξ. Αγάμτα παλικάρια μοσ!!! Άμεηνμξ μόπζμξ θαη ηδνώηαξ Σηε θάμπνηθα ηεξ Φονμΐζηναξ, γηα κα γονίζεη ε θοθιώπεηα πέηνα, κα ιηώζεη ηεξ ζμδεηάξ ημκ ειαηόθανπμ, κα ζομπηέζμοκ ημκ πμιηό ηα μάγγακα κα λεπςνίζεη μ αμπονήκαξ θαη ημ ιημδμύμη απ ηεξ ειηάξ ημ θεπνημπάνη, ςξ κα γημμίζμοκ μη μεζύνεξ μαξ θαη ημ ποζάνη «To λιομάζωμα» ζεόθηιος Στέλιος Βερύκοκκος Το ιηομάδωμα γηκόηακ ζσκήζως από γσκαίθες θαη παηδηά. Ώρες οιόθιερες ζθσμμέκοη θάηω από ηης ειηές, με θρύο θαη βροτή, ηης μάδεσακ μία μία κα γεμίζοσκ ηο πακέρη. Ειρήνη Μάκαρη «Θέις κα δίκς θςξ από ηε θιόγα μμο Κη αξ είμαη έκα ηαπεηκό ιοπκάνη» Κωστής Παλαμάς Στέυαμος Πολσκρέτες «Το λιομάδωμα» Εοιμγεμέκε ε ειηά ημ ιάδη εοιμγία, αιιά ηα ιημμαδώμαηα θμνμημύ ηαιαηπςνία. Σακ κα ηακε πνμζθοκεηέξ ζηε πάνε Τεξ ηαμέκεξ μη ιημμαδώπηνεξ μάδεοακ Οιεμενίξ ζθομμέκεξ. Ο ηνηάημναξ Βαλάντης Κουλαμπάς Άγγελος Τολάκης Από ηε γε ζηα δάπηοια ζηηξ θμύπηεξ, ζηα θαιάζηα, ηα μανγςμέκα πένηα ημοξ ηνοπμύζακε ηα αγθάζηα. Οη ιημμαδώπηνεξ Στέυαμος Στρούβαλες Γιάννης Μαυρομμάτης Σπύρος Μαγγιώρος 8 9

6 Τηξ ειηέξ ηηξ δηαηενμύκ με άιμε μέζα ζε μηθνά πηζάνηα, ηα θμονμύπηα, θαη ηηξ μκόμαδακ θιμομπάηεξ ή θμιομπάδεξ. Τηξ ημπμζεημύκ γηα 15 ζπεδόκ μένεξ ζε θαζανό κενό, ημ μπμίμ αιιάδμοκ θάζε δύμ ή ηνεηξ μένεξ θαη μεηά ηηξ δηαηενμύκ ζηεκ άιμε. Θεμειηφηής ηφκ Οισμπηαθώκ αγώκφκ ήηακ ο Ηραθιής. Εθείκος θύηευε ηο πρώηο θιαδί αγρηειηάς ζηεκ Οισμπία όποσ εθεί έγηκακ οη Οισμπηαθοί αγώκες. Το μοκαδηθό έπαζιο γηα ηοσς κηθεηές ηφκ αγώκφκ ήηακ ηο θιαδί αγρηειηάς ο «θόηηκος». Έκα παηδί με έκα τρσζό υαιίδη έθοβε από ηεκ θαιιηζηέθακοκ ειηά ηα θιαδηά με ηα οποία ζα ζηεθάκφκακ ηοσς αζιεηές. Γηα ηοσς αζιεηές ήηακ ε μεγαιύηερε δηάθρηζε. Βάιαμε ζηα βαδάθηα μαξ ηηξ ειηέξ νίλαμε κενάθη ζηε ζοκέπεηα πνμζζέζαμε αιάηη. Τζαννής Δημητροκάλλης Μαργαρίτα Βερνίκου Νίκος Wald Γηα ηοσς αρταίοσς Έιιεκες ε ειηά ήηακ ζύμβοιο ηες Εηρήκες, ηες Σοθίας θαη ηες Νίθες. Σημ ηέιμξ ακαθαηέραμε πμιύ θαιά γηα κα δηαιοζεί ημ αιάηη. Καη ηώνα ήνζε ε ώνα κα βάιμομε ημ αογό. Ναη θαιά αθμύζαηε! Οη κέοη θαη οη αζιεηές άιεηθακ ηοσς μσς ηοσς με ιάδη γηα κα ηοσς δηαηερούκ ειαζηηθούς. Οη Αζεκαίοη ζηα κομίζμαηά ηοσς απεηθόκηδακ ηεκ Αζεκά με ζηεθάκη ειηάς ζηο θράκος ηες θαη έκακ αμθορέα με ιάδη ή θιαδί ειηάς. Καη ακ έπμομε βάιεη ηε ζςζηή πμζόηεηα αιαηημύ, ηόηε ημ αογό ζα βγεη ζηεκ επηθάκεηα ημο κενμύ ηόζμ όζμ μηα δεθάνα. Εμείξ ηα θαηαθέναμε!!! Σηεκ Παιαηά Δηαζήθε είκαη ηο δέκηρο ηες ειπίδας. Είκαη ηο δέκηρο ποσ θαηαδεηθκύεη ηε γαιήκε μεηά ηοκ θαηαθισζμό ηοσ Νώε: «Το βραδάθη επέζηρευε ηο περηζηέρη θαη θραηούζε έκα θύιιο ειηάς ζηο ζηόμα ηοσ θαη θαηάιαβε ο Νώε όηη ηο κερό είτε σποτφρήζεη ζηε ζηερηά» 10 11

7 ,, παλιά, πξλύ παλιά, η Αθημά η θεά ηηπ Σξθίαπ και ξ Πξζειδώμαπ ξ θεόπ ηηπ θάλαζζαπ διεκδικξύζαμ μια πόλη. Οι δύξ αμηίπαλξι αμέβηκαμ ζηξμ βοάςξ ηηπ Ακοόπξληπ όπξρ εκεί βοίζκξμηαμ και ξι άλλξι δέκα θεξί ηξρ Ολύμπξρ. Με αγτμία πεοίμεμαμ μα δξρμ ηι θα ποξζθέοξρμ ξι δύξ θεξί. Οι ρπόλξιπξι θεξί και ξ Κέκοξπαπ, ξ βαζιλιάπ ηηπ πόληπ, έποεπε μα απξθαζίζξρμ. Και ηα δύξ δώοα ήηαμ πξλύηιμα. Ο Κέκοξπαπ όμτπ θεώοηζε όηι ηξ δώοξ ηηπ θεάπ Αθημάπ ήηαμ πξλρηιμόηεοξ. Κξιηώμηαπ από σηλά είδε όηι παμηξύ γύοτ από ηημ πόλη ρπήοςε μεοό. Πξρθεμά όμτπ δεμ ρπήοςε δέμηοξ όμξιξ με αρηό πξρ δώοιζε η θεά Αθημά. Ο Ποζειδώμας λξιπόμ ζηάθηκε πάμτ ζηξ βοάςξ, έδτζε μια με ηημ ηοίαιμά ηξρ και αμέζτπ νεπήδηζε έμα κύμα αλμσρού μερού. Όλξ αρηό ηξ μεοό ζςημάηιζε μια λίμμη, ηημ Γοεςθηίδα θάλαζζα. Έηζι η Αθημά έγιμε η ποξζηάηιδα αρηήπ ηηπ πόληπ και μάλιζηα ηηπ έδτζε και ηξ όμξμά ηηπ. Ομομάζηηκε Αθήμα Τώοα ήηαμ η ζειοά ηηπ θεάπ Αθημάς. Η θεά θύηεσε μια ελιά πάμτ ζηξ βοάςξ και αμέζτπ νεπεηάςηηκε γεμάηη καοπό. «Γγώ κάμτ δώοξ ζηημ πόλη μια ελιά», είπε η θεά Αθημά. «Γγώ κάμτ δώοξ ζηημ πόλη άθθξμξ αλμροό μεοό» είπε ξ Πξζειδώμαπ. Συγγραφή παραμυθιού Βεομίκξπ Αμηώμηπ, Βοεηηόπ Μαμόληπ, Βεομίκξρ Γλερθεοία, Δημηηοξκάλληπ Δημήηοηπ Τελικά ηξ δώοξ ηηπ θεάπ Αθημάπ, η ελιά, θετοήθηκε πξλρηιμόηεοξ. Εικονογράφηση παραμυθιού: Γιάμμηπ Κτμζηαμηάκηπ, Άγγελξπ Τξλάκηπ, Νίκξπ Wald, Σπροιδξύλα Βοεηηξύ, Βαλάμηηπ Κξρλαμπάπ, Αμαζηαζία Βλξηξρδέλη 12 13

8 Πξλλξί ζπξρδαίξι ζτγοάθξι, Έλλημεπ αλλά και νέμξι, αζςξλήθηκαμ με ηημ ελιά. Έηζι κι εμείπ, ξι μικοξί ζτγοάθξι, διαλέναμε και «αμηιγοάσαμε» μεοικά γμτζηά έογα ηέςμηπ με θέμα ηημ ελιά. Μιμωική τοιτογραφία Έργα τοσ Βaμ Γκoγκ Είμαη ηοσ ήιηοσ ε ζσγαηέρα Η πηο απ όιες ταϊδεσηή, Χρόκηα ε αγάπε ηοσ παηέρα Σ ασηόκ ηοκ θόζμο με θραηεί. Όζο κα γύρω κεθρωμέκε. Ασηόκ ηο μάηη μοσ δεηεί. Καηαμεζήμερο Ιοσιίοσ ποσ θη ακ αθόμα δεκ σπήρτακ ειαηώκες ζα ηοσς είτα επηκοήζεη Εημ ε ειηά ε ηημεμέκε. Όποσ θη ακ ιάτω θαηοηθία Οδυσσέας Ελύτης Δε μ αποιείποσκ οη θαρποί, ως ηα βαζεηά μοσ γεραηεία Δε βρίζθω ζηε δοσιεηά κηροπή.. Μ έτεη ο Θεός εσιογεμέκε Κη είμαη γεμάηε προθοπή. Εημ ε ειηά ε ηημεμέκε.... Το θιωκάρη γθρίδας ειηάς ηα παηδηά μας ποσ ηρέθεη, ούηε κηος ούηε γέρος ούηε θακείς ζηραηεγός δεκ ζα γίκεη ποηέ κα αθακίζεη, γηαηί η' άγρσπκο μάηη ηοσ Δία ηες Ειηάς ποσ είκαη προζηάηες ηεκ Ελευθερία Βερνίκου «Ελιές με φόμτο τομ κίτριμο οσραμό και ήλιο» Μιμωική τοιτογραφία Κυριακή Καπούνη «Οι ελιές» «Ελιές» Νίκος Wald Μανόλης Βρεττός Κωστής Παλαμάς Εσηστές θέηος θιίβαδακ οη ειηές τοκηρό Καρπό γεμάηες Κη ο κοηθοθύρες θοθορεύεηαη, τύκοσκ Οη ειηές ζηο κοσ ηοσ, Τα πιήζηα εκός ηοσ ηρίδοσκ ιηοηρηβεηά, Τα ζηάμαηα ηροσιηάδοσκ, Κσιάεη ζηης ζθάθες ηο αγοσρόιαδο Κη ο ιηόδοσμος ατκίδεη Καη ηα βαζηά ιαδογκαιαθοπούκ Αραδηαζηά πηζάρηα Νίκος Καζαντζάκης, «Οδύσσεια» Δ προζέτεη ποιύ... Σοφοκλής Εσιογεμέκο κα 'καη ειηά ηο τώμα ποσ ζε ηρέθεη θαη εσιογεμέκο ηο κερό ποσ πίκεης απ' ηα κέθε. Καη εσιογεμέκος ηρεης θορές ασηός ποσ ζ' έτεη ζηείιεη γηα ηο ιστκάρη ηοσ θηωτού γηα ηοσ άγηοσ ηο θακηήιη. Ι.Πολέμης 14 15

9 Έκαμε κάηι αμάρμοζηο Ας μιλήζοσμε ζοβαρά Με θούραζε Δε μπορεί κα γίκεη μηα δοσιεηά τφρίς ηα απαραίηεηα εθόδηα. Τομ δωροδόκηζε Μεκ εκηζτύεης ηοκ θασγά Είκαη αζώος Η θάλαζζα είμαι πολύ ήρεμη Γηα κα αποδώζεη ε δοσιεηά πρέπεη κα δοσιέυεης ζθιερά. Ακ θιαδέυεης ηεκ ειηά, βγάδεη περηζζόηερο ιάδη Εικονογράφηση: Άγγελος Τολάκης, Νίκος Wald, Μαργαρίηα Βερμίκοσ, Βαζίλης Μασρομμάηης, Αρτομηούλα Αγγελή, Σπύρος Μαγγιώρος, Γιώργος Σέργης, Δημήηρης Δημηηροκάλλης 16 17

10 ...Αξ μηιήζμομε ηώνα γηα ηεκ παοάδξζη πμο οπάνπεη ζημκ ηόπμ μαξ ζπεηηθά με ημ αμπέιη θαη ημ θναζί... Γεηα ζαξ παηδηά! Είμαη μ παζίγκςζημξ αμπελοφιλόσοφος. Θα λεθηκήζμομε ημ «ηαλίδη» μαξ, με εηομμιμγία ζε ιέλεηξ ζπεηηθέξ με ημ αμπέλι. Θα ακαθαιύρμομε δειαδή από πμύ πναγμαηηθά πνμένπμκηαη. Μια παλιά ληνού αςβεςτωμένη. Το αςβέςτωμα πριν το πάτημα ήταν απαραίτητο για λόγουσ υγιεινήσ. Και το πολύμι τησ. Μια μικρή δεξαμενή που βριςκόταν ένα επίπεδο πιο κάτω και ςυλλεγόταν ο μούςτοσ. Στον πυθμένα του υπήρχε ένα μικρό βαθούλωμα για να μαζεύουν και το παραμικρό υπόλειμμα. Η ιέλε «αμπέλι», ιμηπόκ, πνμένπεηαη από ηεκ ανπαία ειιεκηθή ιέλε «η άμπελξπ» θαη ημ οπμθμνηζηηθό ηεξ «ημ αμπέιημκ», πμο ζήμαηκε όπςξ θαη ζήμενα ηεκ έθηαζε όπμο θαιιηενγμύμε θιήμαηα Τε ιέλε «μξύζηξπ» ηε βνίζθμομε μιόηδηα ζηα ανπαία ειιεκηθά θαη πνμένπεηαη από ημ ιαηηκηθό «mustum» πμο ζήμαηκε «κέμξ, θνέζθμξ, πνόζθαημξ». Άνα μμύζημξ ζεμαίκεη πνόζθαημξ μίκμξ. Τμ «ζηαθύλι» πνμένπεηαη από ηεκ ανπαία ειιεκηθή ιέλε «ζηαθοιή» θαη ημ οπμθμνηζηηθό ηεξ «ημ ζηαθύιημκ». Η ιέλε «ξίμξπ» είκαη ανπαηόηαηε, όπςξ άιιςζηε θαη ε αμπελξρογία, ηεκ μπμία μη ανπαίμη Έιιεκεξ πίζηεοακ όηη ηε δίδαλε ζημοξ ακζνώπμοξ μ θεόπ Διόμρζξπ. Ο άκζνςπμξ πμο θύηερε ημ πνώημ αμπέιη μκμμαδόηακ Οιμέαπ, γη αοηό θαη ημ πνμσόκ ημο μκμμάζηεθε ξίμξπ. Η ζεμενηκή μκμμαζία ημο μίκμο, ηξ κοαζί, πνμένπεηαη από ηεκ ανπαία ιέλε «κοάζιπ» πμο ζήμαηκε «αμάμεινη». Οη ανπαίμη Έιιεκεξ ζοκήζηδακ κα αναηώκμοκ ημκ μίκμ με κενό, έηζη ελαηηίαξ αοηήξ ηεξ ακάμεηλεξ, με ηεκ πάνμδμ ημο πνόκμο, μ μίκμξ μκμμάζηεθε «κοαζίξμ» θαη ζήμενα ημ ιέμε «κοαζί». Τμ μμύζημ ιμηπόκ, ημκ μεηέθενακ από ηε ιεκμύ ζηηξ απμζήθεξ ημοξ με αζθηά από δένμα θαηζηθηώκ, πμο ηα έιεγακ ηξρλξύμια. Έπεηηα ημκ έβαδακ ζε μεγάια πήιηκα δμπεία πμο ηα έιεγακ μεθήοεπ. Γηα κα πάνμοκ ημ θναζί από ηηξ μεθήοεπ πνεζημμπμημύζακ ημ ζθξύμι. Ας σφουνίσουμε λοιπόν Τμ ζθξύμι ήηακ έκα πήιηκμ δμπείμ ημ μπμίμ ημ γέμηδακ νμοθώκηαξ. Σηεκ άθνε ημο είπε έκα θαιάμη γηα κα θηάκεη ςξ ημ βάζμξ ηεξ μεζήναξ. Με ημκ ηνόπμ αοηό δεκ ακαθάηεοακ ημ θναζί θαη δεκ λύκηδε. Τμ ίδημ ημ ζθμύκη, ημ πνεζημμπμημύζακ θαη ζημ ηναπέδη γηα καοάθα. Η λημξύ, πνμένπεηαη από ηεκ ανπαία ιέλε «λημόπ» πμο ζήμαηκε, όπςξ θαη ζήμενα, ημ παηεηήνη

11 3. Πμηα επμπή θοηεύμκηαη ηα θιήμαηα; Γηα κα μάζμομε αθόμε πενηζζόηενα γηα ημ αμπέιη, ζθεθηήθαμε κα πάνμομε ζοκέκηεολε από ημκ πνόεδνμ ημο ζοιιόγμο αμπειμονγώκ μνεηκήξ Νάλμο θ. Γηάκκε Βάζηια. Σαξ ηεκ πανμοζηάδμομε Τ αμπέιηα ηα θοηεύμομε από ηέιμξ Γεκάνε μέπνη ανπέξ Μάνηε, ακάιμγα με ημκ θαηνό. Σοκήζςξ πνεζημμπμημύμε θοηά από ημ ίδημ ημ αμπέιη,ηηξ θιάδεξ, πμο θόβμομε ζημ θαζάνηζμα ημο αμπειημύ θαη ηηξ θοιάμε γηα 2 μήκεξ ζημ κενό ή ζε ογνό πώμα μέπνη κα ένζεη ε επμπή κα ηηξ θοηέρμομε. 4. Πώξ πενηπμημύμαζηε έκα αμπέιη θαη πμηεξ επμπέξ; 1. ε πμηα μένε ηεξ Νάλμο οπάνπμοκ πενηζζόηενα αμπέιηα θαη γηαηί; Αοηή ηε ζηηγμή ζηε Νάλμ, μη πενημπέξ με ηα πενηζζόηενα αμπέιηα είκαη ε εονύηενε πενημπή ηεξ Κςμηαθήξ, μέπνη ηε Φακενςμέκε θαη ημ Αμπναάμ, θαη ε πενημπή ηεξ Μμκήξ. Καιιηενγμύκηαη βέβαηα αμπέιηα ζε όιεξ ηεξ πενημπέξ ηεξ Νάλμο. Τηξ ηειεοηαίεξ όμςξ δεθαεηίεξ πμιιά αμπέιηα έπμοκ λενηδςζεί γηα κα δώζμοκ ηε ζέζε ημοξ ζε ημονηζηηθέξ μμκάδεξ ή παναζενηζηηθέξ θαημηθίεξ. Αμπέλια ςτην περιοχή τησ Μονήσ 2. Ση πμηθηιίεξ ζηαθοιηώκ έπμομε ζηε Νάλμ; Πμιιέξ από ηηξ πμηθηιίεξ έπμοκ παζεί ηώνα πηα, αιιά ζε μηα πνόπεηνε μειέηε έπμοκ θαηαγναθεί Πμιιέξ από αοηέξ είκαη μηκμπμηήζημεξ, δειαδή γηα θναζί θαη άιιεξ θαγώζημεξ. Εγώ ζα ζαξ πς μενηθέξ πμο πνεζημμπμημύκηαη εδώ ζηε Νάλμ. Τμ αμπέιη ζέιεη πμιιή δμοιεηά όιμ ημ πνόκμ. Ξεθηκάμε ημ Χεημώκα με ημ λειάθςμα ημο αμπειημύ, δειαδή θάκμομε έκα ιάθθμ γύνς από ηε νίδα έηζη ώζηε ημ θοηό κα ζογθναηεί θαη κα απμννμθά πενηζζόηενμ ημ κενό ηεξ βνμπήξ. Μεηά, θάκμομε αοηό πμο ιέμε θαζάνηζμα. Γίκεηαη ιίγμ πνηκ ημ θιάδεμα, όπμο αθήκμομε πάκς ζημ αμπέιη 4-5 θιάδεξ ακάιμγα ημ θοηό. Τμ θιάδεμα γίκεηαη από ηέιε Γεκάνε μέπνη μέζα Φιεβάνε, όπμο αθήκμομε 2-3 μάηηα ζε θάζε θιάδα. Να μηα θιάδα! Από θεη βγαίκμοκ ηα ζηαθύιηα θαη ημ θύιιςμα. Καηά ηε δηάνθεηα ηεξ Άκμηλεξ γίκεηαη ε θαιιηένγεηα ημο εδάθμοξ, ημ ζθάβμοκ με ηζάπεξ ή με θνέδεξ γηα κα ακακεςζεί ημ πώμα, κα πάνεη δςή ημ αμπέιη θαη κα βγάιμοκ ηα πόνηα. Επίζεξ ηεκ Άκμηλε θάκμομε ημ θμνθμιόγεμα θαη ημ λεθύιιηζμα. Αοηέξ είκαη δμοιεηέξ απαναίηεηεξ γηα κα δέζεη θαιύηενα ημ ζηαθύιη. Ο θμνμόξ ημο αμπειημύ «πεηάεη» πμιιέξ θμνέξ από θάης βιαζημύξ θαη θύιια ηα μπμία απμννμθμύκ όιε ηε δςή θαη ηεκ εκένγεηα ημο αμπειημύ. Καη μεηά βέβαηα είκαη μ ηνύγμξ, πμο είκαη μηα πμιύ εοπάνηζηε δμοιεηά 5. Πόηε θανπμθμνμύκ ηα αμπέιηα; Αζύνηηθμ Ρμδίηεξ Μακηειανηά (μαύνε θαη άζπνε) Ασδάκη, μαοναΐδακμ Κανά μπναΐμη (ήνζε ζηε Νάλμ πνηκ 200πνόκηα από ηε Μ.Αζία) Φςθηακό Κμοθόνςμ Μπαζηάνδηθμ Πμηαμίζη Μμκεμβαζηά (θόθθηκμ) Κμηζηθάιη (ήνζε από ηεκ Κνήηε) Σδέμενε αβαηηακό Ασδάκη Κανά μπναΐμη (ήνζε ζηε Νάλμ πνηκ 200πνόκηα από ηε Μ.Αζία) Φςθηακό ηαθίδα (μαύνε) μονηακίκα Φνάμοια Ρμδίηεξ Ρμδαθό Η θανπμθμνία είκαη ημ πόηε «δέκεη» ημ αμπέιη. Οοζηαζηηθά γίκεηαη αοηή ηεκ επμπή, ηεκ Άκμηλε, από ημκ Απνίιημ μέπνη ημ Μάημ. Καη πάιη ελανηάηαη από ηεκ πενημπή πμο βνίζθεηαη ημ αμπέιη, ημ θιίμα πμο επηθναηεί, ημ είδμξ ημο θοημύ Αρχέσ Οκτώβρη ςτη Μονή Μια παροιμία λέει γι αυτό: «τζίτζικασ ελάληςε, μαύρη ρώγα γυάλιςε» 6. Πμηα επμπή γίκεηαη μ ηνύγμξ; Ο ηνύγμξ, δειαδή ημ μάδεμα ηςκ ζηαθοιηώκ, γίκεηαη ακάιμγα με ηεκ πενημπή πμο βνίζθεηαη ημ αμπέιη, από ηέιε Ιμοιίμο ςξ μέζα Σεπηεμβνίμο ζοκήζςξ ζηηξ παναζαιάζζηεξ πενημπέξ θαη ςξ μέζα Οθηςβνίμο ζηα μνεηκά

12 7. Πώξ από ημ ζηαθύιη γίκεηαη μ μμύζημξ; Μόιηξ γίκεη μ ηνύγμξ, νίπκμομε ηα ζηαθύιηα ζημ παηεηήνη, πμο ζηε Νάλμ ημ ιέμε ιεκμύ. 2-3 άκζνςπμη μπαίκμοκ μέζα θαη ηα παηάκε με ηα πόδηα ημοξ. Αθμύ ιηώζμοκ θαιά ηα ζηαθύιηα, ηα βάδμοκ ζε ηζμοβάιηα θαη πάκς απ ηα ηζμοβάιηα βάδμοκ βανηέξ πέηνεξ (μάγγακα), η αθήκμοκ μέζα ζηε ιεκμύ όιε κύπηα θαη αοηά ζηγά-ζηγά βγάδμοκ θαη άιιμ δμομί (μαγγακίηεξ). Αοηό ημ δμομί, πμο ιέγεηαη μμύζημξ, μ πομόξ δειαδή ημο ζηαθοιημύ, ηνέπεη από ηε ιεκμύ ζημ πμιύμη θαη από θεη ημ βάδμοκ ζε δμπεία, ζε λύιηκα βανέιηα ή παιηόηενα ζε πήιηκεξ μεζήνεξ. Σήμενα πνεζημμπμημύμε ακμλείδςηεξ δελαμεκέξ ή πιαζηηθά βανέιηα. 9. Γηα πμημ ιόγμ οπάνπμοκ δηαθμνεηηθά είδε θναζηώκ; Τα δηαθμνεηηθά είδε θναζηώκ βγαίκμοκ από δηαθμνεηηθά ζηαθύιηα θαη ηα θηηάπκεη μ άκζνςπμξ. Τα θόθθηκα ζηαθύιηα ζα μαξ δώζμοκ θόθθηκμ θναζί. Ακ ηα παηήζμομε μόκα ημοξ όμςξ ζα μαξ δώζμοκ έκα ακμηπηόπνςμμ θόθθηκμ θναζί. Γηα κα μαξ δώζμοκ ημ βαζύ θόθθηκμ πνώμα, ημ μπνμύζθμ όπςξ ιέμε, παίνκμομε ηηξ ζπαζμέκεξ νώγεξ θαη ηηξ βάδμομε ζημ βανέιη/δελαμεκή πμο «βνάδεη» μ μμύζημξ. Δειαδή μ θιμηόξ εκόξ θόθθηκμο ζηαθοιημύ (π.π μακηειανηά), έπεη ημ πνώμα. Τμ άζπνμ θναζί βγαίκεη από άζπνα ζηαθύιηα θαη ημ νμδέ, πμο έπμομε θονίςξ εδώ ζηε Νάλμ, βγαίκεη από έκα «πανμάκη» άζπνςκ θαη θόθθηκςκ ζηαθοιηώκ. 10. Πώξ γίκεηαη ε ναθή; Όηακ παηάμε ηα ζηαθύιηα, αοηό πμο μέκεη (θιμηόξ θαη θμηζάκηα) μκμμάδμκηαη ζηνόθοια (ή ζηνμθοιηά), ηα βάδμομε μέζα ζε πιαζηηθέξ ζαθμύιεξ μαδί με ιίγμ μμύζημ θαη η αθήκμομε γηα 40 μένεξ. Μόιηξ ένζεη μ θαηνόξ, (Οθηώβνεξ-Νμέμβνεξ), βάδμομε ηα ζηνόθοια ζε εηδηθά θαδάκηα, ηα ζθναγίδμομε, ακάβμομε θςηηά θαη εθεί γίκεηαη ε δηαδηθαζία ηεξ απόζηαλεξ. Δειαδή μ αημόξ πμο δεμημονγείηαη πενκάεη μέζα από έκακ θοιηκδνηθό ζςιήκα ζημ βανέιη με ημ κενό (ροθηήναξ ή μπηνμπηκίηζα) θαη ογνμπμηείηαη. Τμ ογνό αοηό πμο ζηάδεη ζηγά-ζηγά ημ μκμμάδμομε ναθή. κι αφού μαζέψαμε λοιπόν το μούςτο μασ, ήρθε η ώρα να τον γραδάρουμε με το γραδόμετρο. Το γραδόμετρο μετράει τα ςάκχαρα μέςα ςτο μούςτο, δηλαδή το πόςο γλυκόσ είναι ο μούςτοσ. Έτςι καταλαβαίνουμε και πόςουσ βαθμούσ αλκοόλ θα έχει το κραςί που θα φτιάξουμε, δηλαδή το πόςο δυνατό θα είναι καζάνι Σωλήνασ που περνάει ο ατμόσ Ψυκτήρασ ή μπιρμπινίτςα 8. Πώξ μ μμύζημξ γίκεηαη θναζί; Η μεηαηνμπή ημο μμύζημο ζε θναζί είκαη μηα πεμηθή δηαδηθαζία. Πάκς ζηε νώγα ημο ζηαθοιημύ οπάνπμοκ θάπμημη μηθνμμνγακηζμμί, πμο δεκ ημοξ βιέπμομε θοζηθά, θαη ιέγμκηαη δομμμύθεηεξ. Όηακ παηάμε ιμηπόκ ηα ζηαθύιηα αοημί μη δομμμύθεηεξ είκαη μέζα ζημ μμύζημ. Όηακ μπεη μ μμύζημξ ζημ βανέιη μη μηθνμμνγακηζμμί αοημί «πηάκμοκ δμοιεηά» θαη ανπίδμοκ ζηγά-ζηγά κα ηνώκε ηε δάπανε πμο πενηέπεη μ μμύζημξ. Έηζη ηα ζάθπανα ημο μμύζημο μεηαηνέπμκηαη ζε μηκόπκεομα. Μεηά από 1-2 μένεξ μ μμύζημξ ανπίδεη θαη «βνάδεη», θμπιάδεη ζακ κα ημκ έπμομε βάιεη ζε θςηηά. Μεηά από 30 μένεξ μοζηαζηηθά γίκεηαη θναζί. Γηα κα είκαη βέβαηα έημημμ κα ημ πημύμε πνέπεη κα πενάζμοκ 2-3 μήκεξ. Η ςτροφυλιά ςτισ ςακούλεσ περιμένει υπομονετικά να περάςουν 40 μέρεσ Πήλινο δοχείο όπου ςτάζει η ρακή (λαΐνι) 11. Ση άιια πνμσόκηα πνμζθένεη έκα αμπέιη; Εθηόξ από ημ ζηαθύιη, ημ θναζί θαη ηε ναθή, ημ αμπέιη πνμζθένεη θαη ζηε μαγεηνηθή πμιιά πνάγμαηα. Από ηα θύιια ημο αμπειημύ (αμπειόθοιια), μη κμηθμθονέξ θηηάπκμοκ κημιμάδεξ. Αοηή ηεκ επμπή επίζεξ, θόβμοκ ηα αμπειμβιάζηανα, (μηθνά βιαζηάνηα πμο βγαίκμοκ πάκς από ημ θύιιςμα), ηα μπμία ή ηα θάκμοκ ημονζί ή ηα μαγεηνεύμοκ με θνέαξ. Από ημ μμύζημ επίζεξ θηηάπκμοκ μμοζημθμύιμονα, μμοζηαιεονηά θαη πεηημέδη. Από ηα ζηαθύιηα θηηάπκμομε αθόμε γιοθό ημο θμοηαιημύ αιιά θαη ζηαθίδεξ. Ελάιιμο, ακ δεκ πεηύπεη ημ θναζί ηόηε έπμομε λύδη δε μπμνώ κα ζομεζώ θάηη άιιμ, πάκηςξ είκαη έκα πμιύ πνμηθηζμέκμ θοηό! 22 23

13 Ο Δηόκοζμξ, όπςξ όιμη γκςνίδμομε είκαη μ ζεόξ ηεξ δηαζθέδαζεξ, ημο αμπειημύ θαη ημο θναζημύ. Οη γμκείξ ημο ήηακ μ Θεόξ Δίαπ θαη ε ζκεηή Σεμέλη. Ο Δίαξ ημο πνόζθενε ηεκ αζακαζία πμο λεπώνηδε ημοξ Θεμύξ από ημοξ ακζνώπμοξ θαη ε Σεμέιε ημο έδςζε ηεκ μμμνθηά. Ο Δηόκοζμξ δε δμύζε ζημκ Όιομπμ με ημοξ άιιμοξ Θεμύξ, αιιά δμύζε ζηε γε με ημοξ ακζνώπμοξ. Οη άκζνςπμη ημκ αγαπμύζακ πμιύ θη εθείκμξ γηα κα ημοξ εοπανηζηήζεη, ημοξ πνόζθενε ημ αμπέλι θαη ημ κοαζί. Ο εύζομμξ Θεόξ, ηαλίδεοε ζοκέπεηα θαη μάζαηκε ημοξ ακζνώπμοξ πώξ κα θαιιηενγμύκ ηα θιήμαηα θαη πώξ κα θηηάπκμοκ από ηα ζηαθύιηα, θναζί. Φοζηθά, ςξ Θεόξ ηεξ πανάξ θαη ημο θεθημύ, δεκ ηαλίδεοε πμηέ μόκμξ ημο. Τμκ αθμιμοζμύζακ πάκηα μη Μαιμάδεπ, γοκαίθεξ πμο πόνεοακ με έλαιιμ ηνόπμ θαη άιια πανάλεκα πιάζμαηα πμο ήηακ άκζνςπμη θαη δώα μαδί, μη Σάηροξι θαη μη Σιλημξί. Τμ οπένμπμ πμηό πμο θενκμύζε μ Θεόξ ημοξ ακζνώπμοξ, ζθόνπηδε πακημύ ημ θέθη, θαη ημοξ έθακε κα λεπκμύκ ηηξ ζηεκαπώνηεξ ημοξ. Απ όπμο πενκμύζε μ Δηόκοζμξ, λεθηκμύζε μεγάιμ γιέκηη θαη αθμύγμκηακ μόκμ εύζομμη ήπμη μμοζηθώκ μνγάκςκ θαη δςενά ηναγμύδηα. Μανόλης Κωνσταντάκης και Στέλιος Βερύκοκκος. Η Ήοα, δειηάνα όπςξ ηεκ λένμομε, μόιηξ έμαζε γηα ηεκ πανάκμμε ζπέζε ημο Δία με ηε Σεμέιε, ζέιεζε κα εθδηθεζεί. Σοκάκηεζε ιμηπόκ ηε Σεμέιε θαη ηεκ έπεηζε κα πνμθαιέζεη ημκ Δία κα πανμοζηαζηεί μπνμζηά ηεξ με όιε ημο ηε δύκαμε γηα κα πεηζζεί όηη είκαη Θεόξ. Έηζη, όηακ μ Δίαξ ηεκ επηζθέθηεθε, ε Σεμέιε ημο δήηεζε κα πάνεη ηε ζεσθή ημο μμνθή, όμςξ ηνόμαλε ηόζμ από ημοξ θεναοκμύξ θαη ηηξ αζηναπέξ πμο γέκκεζε πνόςνα θαη βνέζεθε ζημκ Κάης Κόζμμ. Ο Δίαξ ηόηε, έζςζε ημ βνέθμξ, άκμηλε ημ μηοό ημο θαη ημ έβαιε μέζα γηα κα ζομπιενώζεη ημοξ εκκέα μήκεξ ηεξ θύεζεξ. Όηακ λακαγεκκήζεθε μ Δηόκοζμξ από ημ μενό ημο παηένα ημο, μ Δίαξ ακέζεζε ζημκ Ενμή ηε θύιαλή ημο γηα κα ημκ ζώζεη από ηε δειηάνα Ήνα. Ο θηενςηόξ Θεόξ ιμηπόκ, πήνε ημ μηθνό Δηόκοζμ θαη ημκ εμπηζηεύζεθε ζηηξ Νύμθεπ, μη μπμίεξ ημκ μεγάιςζακ με ζημνγή θαη αγάπε Έηζη ιμηπόκ, μ Θεόξ ημο αμπειημύ μεγάιςζε ζ έκα εηδοιιηαθό ημπίμ, ειεύζενμξ, μαδί με όια ηα πκεύμαηα ημο δάζμοξ Γιάννης Μαυρομμάτης και Ιωάννα Τζουάννη. Όπςξ είδαμε μ Δηόκοζμξ αγαπήζεθε θαη ιαηνεύηεθε από όιμοξ ημοξ ακζνώπμοξ γηαηί ημοξ γκώνηζε ηεκ οπένμπε γεύζε ημο θναζημύ. Σύμθςκα με ημ μύζμ, γηα πνώηε θμνά ημ θακένςζε ζημ βαζηιηά ηεξ Αηηςιίαξ, ημκ Οιμέα. Ο ηζμμπάκεξ ημο Οηκέα, μ Σηάθρλξπ, ακαθάιορε έκα θοηό με οπένμπμοξ θανπμύξ θαη εκζμοζηαζμέκμξ από ηε κμζηημηά ημοξ, ημ έδεηλε ζημ βαζηιηά ημο γηα κα ημκ εοπανηζηήζεη. Ο Οηκέαξ ηόηε έζηορε ημοξ δμομενμύξ θανπμύξ θαη απόιαοζε πνώημξ ημκ πιμύζημ πομό ημοξ. Έηζη, μ Δηόκοζμξ μκόμαζε ημκ θανπό ημο αμπειημύ, ζηαθύλι, από ημ όκμμα ημο ηζμμπάκε θαη ημ πομό ημοξ, ξίμξ, από ημ όκμμα ημο βαζηιηά Οηκέα. Ο Θεόξ ημο γιεκηημύ δεκ είπε πμιιέξ ενςηηθέξ πενηπέηεηεξ. Κάπμηε όμςξ είδε μηα όμμνθε θμπέια, ηεκ Αοιάδμη, κα θμημάηαη γαιήκηα, ζακ Θεά θαη ηεκ ενςηεύηεθε. Η θόνε ημο Μίκςα επέζηνεθε με ημκ Θηζέα από ηεκ Κνήηε ζηεκ Αζήκα. Ο Θεζέαξ όμςξ ηεκ άθεζε ζηε Νάνξ επεηδή θμβήζεθε ηηξ απεηιέξ ημο Δηόκοζμο πμο ηεκ ήζειε δηθή ημο. Ξοπκώκηαξ ε Ανηάδκε μόκε, ζημ όμμνθμ κεζί, θαηάιαβε όηη μ Θεζέαξ ηεκ είπε εγθαηαιείρεη. Τόηε, εμθακίζηεθε μπνμζηά ηεξ μ Θεόξ ζακ ζςηήναξ, όμμνθμξ θαη με έκα ζηεθάκη από θύιια θηζζμύ ζημ θεθάιη. Αθμύ έγηκε μ γάμμξ ημοξ, πέηαλακ μ έκα άνμα ζημκ μονακό Σηε γε, μη άκζνςπμη εοπανηζημύζακ ημ ζεό γηα ημ ζεσθό ημο δώνμ με γημνηέξ θαη αδηάθμπα γιέκηηα. Μ αοηόκ ημκ ηνόπμ επηθμηκςκμύζακ με ημκ αγαπεμέκμ ημοξ ζεό Ειρήνη Μάκαρη και Κατερίνα Ζουγανέλη

14 Τα Ύρια είκαη έκας αρταίος καός αθηερωμέκος ζηο Διόνυσο, ηο ζεό ηοσ αμπειηού θαη ηοσ θραζηού. Βρίζθεηαη ζηεκ εσρύηερε περηοτή ηοσ Γιηκάδοσ θαη περηηρηγσρίδεηαη από ειηές θαη αμπέιηα. Ο καός ασηός, ποσ βρίζθεηαη θοκηά ζηε ζάιαζζα, θαηαζηράθεθε ηρεης θορές από πιεμμύρες θαη επηζθεσάζηεθε άιιες ηόζες, γηα κα παραμείκεη ζηοσς αηώκες έηζη όπως ηοκ γκωρίδοσμε ζήμερα. Ο Γεωμεηρηθός Ναός ηωκ Υρίωκ ζεμειηώζεθε ζηης αρτές ηοσ 8 οσ π.φ. αηώκα πάκω ζε μηα ιίζηκε βάζε. Σηε ζέζε ηοσ αρτηθού Ναού ζεμειηώζεθε έκας δεύηερος, Γεωμεηρηθός θαη ασηός, ηοσ 730 π.φ. Ο ηρίηος Ναός οηθοδομήζεθε ζηεκ ίδηα ζέζε, ηοσς αρταϊθούς τρόκοσς γύρω ζηο 670π.Φ. Ο ηέηαρηος θαηά ζεηρά Ναός, ζηεκ ίδηα ζέζε με ηοσς προεγούμεκοσς, είκαη Ιωκηθός, ηοσ π.φ. Σηαθσιόρωγες οη ζθαίρες ηο κηοσθέθη μας θιαρί. Μπαμ θαη μποσμ αρτίδεη ε μάτε θάκηε πίζω, πίζω ετζροί! Μπαμ θαη μποσμ ταιάεη ο θόζμος θαη ηρακηάδεη ε γεηηοκηά. Σπίηηα, ηδάμηα, ασιές θαη δρόμοη εγεμίζακε δοσμηά. Αθού περηεγεζήθαμε ζηο τώρο γύρω από ηο καό, μπήθαμε ζηο μοσζείο, όποσ ο θύιαθας, Μεκάς Κοσθόποσιος μας μίιεζε γηα ηα αρταηοιογηθά εσρήμαηα. Πιηης θαη πιαης, ρώγα ζηε ρώγα θαη θοβέρες θαη ζηρηγθιηές. Χάιηα απ ηεκ θορθή ως ηα κύτηα οη μηθροί ποιεμηζηές. Το πεδίο παηεηήρη μούζηος βράδεη ε γεηηοκηά. Κη ο Σεπηέμβρες εηοημάδεη ηε δεζηή μοσζηαιεσρηά

15 Ειρήμη Μάκαρη Ιωάμμα Τζοσάμμη Κατερίμα Ζοσγαμέλη Γιάμμης Μασρομμάτης Στέλιος Βερύκοκκος Μαμόλης Κωμσταμτάκης Ελέμη Βαθρακοκοίλη Χρήστος Δημητροκάλλης Φωτειμή Καστελλάμοσ Στέλλα Βερμίκοσ Παμαγιώτης Δημητροκάλλης 28 29

16 Η θάζε δμοιεηά γηα κα γίκεη ζωζηά, πνεηάδεηαη οπμμμκή θαη επημμκή, γη αοηό ιέμε: «Αγάιη αγάιη θύηερε μ γεςνγόξ η αμπέιη θη αγάιη αγάιη γίκεηαη ε αγμονίδα μέιη» Όηακ θάπμημξ μαξ μηιάεη γηα θάηη πμο γκωνίδμομε πμιύ θαιά, ημο ιέμε: «Έια παππμύ κα ζμο δείλς η'αμπειμπώναθά ζμο!» Μήκαξ πμο δεκ έπεη «νμ», νίλε ζημ θναζί κενό Γηα θάηη άζπεμμ πμο έπεη πηα πενάζεη, ιέμε: «Πενζηκά, ληκά ζηαθύιηα» Δώζε θναζί κα βγεη ε αιήζεηα Τμο ηνογεηή, η αμπειμονγμύ, πάκε παιάιη μη θόπμη Αμπέιη ημο πενημύ ζμο θαη ειηά ημο παππμύ ζμο Πνμηνμπή γηα μηθμκμμία «Μάδεοε θη αξ είκαη νώγεξ» Όηακ ένπμκηαη απακωηά μη ακαπμδηέξ, ιέμε: «Ήηακε ζηναβό ημ θιήμα, Τμ θαγε θη μ γάηδανμξ» Τ αμπέιηα ζέκε αμπειμονγμί θαη ηα θανάβηα καύηεξ «Τ αδεηακά βανέιηα πενηζζόηενμ βνμκημύκ» Δεκ λένω ηη αθνηβώξ ζεμαίκεη αοηό Ρώηα θη εζύ θάπμημκ! 30 31

17 Γ ζεηξ ζηενηέξ θαη ζάιαζζεξ η αμπέλια θη μη πνοζέξ ειηέξ αθμύηε ηα παμπένηα μμο μέζα ζηα μεζεμένηα μμο «Σ όιμοξ ημοξ ηόπμοξ θη ακ γονκώ μόκμκ εημύημ αγαπώ!» - Αμπέλι μξρ πλαηύθρλλξ και κξμηξκλαδεμέμξ, για δεμ αμθείπ; Για δεμ καοπείπ; Σηαθύλια για δεμ κάμειπ; Με ςοέτζεπ παλιάμπελξ κι εγώ θα ζε πξρλήζτ. - Μη με πξρλάπ αθέμηη μξρ κι εγώ ζε νεςοεώμτ. Για βάλε μιξύπ και ζκάσε με, γέοξρπ και κλάδεσέ με, βάλε γοιέπ μεζόκξπεπ μα με βλαζηξλξγήζξρμ, βάλε κξοίηζια αμύπαμηοα μα με κξοθξλξγήζξρμ Σ έκα μαθνύ ηναπέδη κόκκιμο κρασί κέμη θαη γένμη θη άκηνεξ λεμακίθωημη. Πάνηε μενάθη, θιόγα, ιίγμ μάιαμα πάνηε μηθνό ιαγμύημ, πάνηε μπαγιαμά κ ανπίζεη ημ ηναγμύδη, κ ακέβεη μ θαεμόξ «το κόκκινο αμπέλι» ημο Βακ Γθόγθ Χαοξύμεμξι είμαι ξι γετογξί, όλξ ςαοέπ και γέλια μ ακόμα πιξ ςαοξύμεμξι όηαμ ηοργξύμ η αμπέλια κα πάνεη θαη κα δώζεη μ κμοξ θαη μ ιμγηζμόξ. Τη με ημ «πα» θαη με ημ «κμ» θαη με ημ «κηαη» Μξμεμβαζιά κι αζύοηικξ, θλάζκα και πξηαμίζι βάλε ζηξ παηηηήοι ζξρ, μα πάει ζαμ ηη βούζη! όια ημο θόζμμο η άδηθα λε-πά-κμ-κηαη Πμιιά δε ζέιεη μ άκζνωπμξ κα κ ήνεμμξ, κα καη άθαθμξ ιίγμ θαΐ, ιίγμ κρασί Χνηζημύγεκκα θη Ακάζηαζε Μπαίμτ ζηξ αμπέλι ζα μξικξκροά μα κι ξ μξικξκύοηπ πξρ έοςεηαι κξμηά. Έλα μξικξκύοη μα ηοργήζξρμε κόκκιμα ζηαθύλια μα παηήζξρμε. Απμζπάζμαηα από ηεκ πμηεηηθή ζοιιμγή ημο Οδοζζέα Γιύηε «Ο ήλιος ο ηλιάτορας» Τξ κάζηαμξ θέλει κοαζί και ηξ καούδι μέλι κι η όμξοθη θέλει θιλί ποτί και μεζημέοι 32 33

18 Ο θύιηκδνμξ Τζαννής Δημητροκάλλης ΜΟΥΣΤΟΚΟΥΛΟΥΡΑ Ονηδόκηηα 1. Γύοιδε πάμω ζηξ αλώμι. 2. Ήηαμ γιδξηοίςιμε και ηε γέμιδαμ με ηξμ πξληό από ηιπ αλεζμέμεπ ελιέπ. 3. Οι εογάηεπ ηξρ ηοιξύ. 4. Τιπ ελιέπ ηιπ άδειαδαμ ζηα πέηοιμα. Κάζεηα 1. Θέομιδε ηιπ ηζξροάπεπ ζηξ λιξηοίβι. 2. Με αρηό κξρβαλξύζαμ ηξ δεζηό μεοό ζηξ λιξηοίβι. 3. Σιδεοέμιξ μεςάμεμα πξρ πίεδε ηιπ ηζξροάπεπ. 4. Τξ παοαδξζιακό.. ηξρ Δαμαλά 5. Τξμ γύοιδαμ 4 εογάηεπ. Από θιαδάθη θνέμεηαη ζηεκ αγμνά πμοιηέηαη ημ ελςηενηθό ηεξ ηνώγεηαη ημ μέζα ηεξ πεηηέηαη. Τη είκαη; Δεκ πεζαίκεη θαη ακ πενάζμοκ πνόκηα εθαηό θαη πίιηα. Μαξ πμνηαίκεη, μαξ θνμκηίδεη, μαξ ακάβεη ηα θακηήιηα. Τη είκαη; ζ β δ δ θ δ γ π ι θ μ η ρ ν κ ζ π ε Πάοε ηξρπ θανπμύξ-γνάμμαηα και θηιάνε λένειπ ζςεηικέπ με ηεμ ελιά, πξρ μα αοςίδξρμ απ αρηά. Ελαιο λεξικό 34 35

19 Όλα ηα παοάνεμα δξχεία για κοαζί και οακή έςξρμ κορθηεί μέζα ζηα γοάμμαηα. Ιπξοείπ μα ηα βοειπ; Η μεζμζηηπίδα ημο ΣΤΑΦΥΛΙΟΥ Πμιιά πμιιά αδενθάθηα, πηαζμέκα απ ημ πένη. Τι είμαι; Η Ι Κ Π Α Ι Ζ Π Δ Α Κ Α Α Ο Ζ Ξ Η Μ Ν Ο Γ Φ Γ Ε Ξ Φ Δ Κ Π Θ Λ Η Θ Μ Β Λ Α Μ Θ Μ Ι Γ Θ Ε Ξ Α Ι Φ Ρ Γ Α Ρ Η Κ Α Μ Ρ Ξ Θ Α Κ Ε Τ Θ Ρ Λ Ο Η Ι Γ Ρ Γ Ζ Ρ Κ Μ Κ Σ Θ Β Θ Γ Δ Φ Γ Ζ Ρ Ο Ο Σ Ω Φ Ζ Δ Ι Ν Ζ Ξ Ι Ν Ζ Κ Ζ Π Ο Α Ω Ι Γ Ξ Ζ Ρ Θ Γ Γ Δ Α Ο 1) Τμ θηηάπκμομε από ζηαθύιηα. 2) Τμ μάδεμα ηωκ ζηαθοιηώκ. 3) Γίκεηαη με ηε δηαδηθαζία ηεξ απόζηαλεξ. 4) Με αοηό ηναβμύζακ ημ θναζί απ ηε μεζήνα. 5) Ο πομόξ ημο ζηαθοιημύ. 6) Αιιηώξ ημ παηεηήνη. 7) Ο θιμηόξ θαη ηα θμηζάκηα ηωκ ζηαθοιηώκ. _ Σ _ Τ Α _ Φ Υ Λ _ Ι _ Έμαπ έςει μια μηαμιηζάμα κοαζί και θέλει μα δώζει ζε έμα θίλξ ηξρ 1 λίηοξ. Νώπ μπξοεί μα ηξ μεηοήζει, ςωοίπ καθόλξρ απ ηξ κοαζί μα πάει ςαμέμξ, αμ διαθέηει μόμξ έμα δξςείξ ηωμ 5 λίηοωμ και έμα ηωμ 3 λίηοωμ; Από ζηναβόθμμπμ θιαδί, θνέμεηαη θίηνηκμ θιμονί. Τμ θνέαξ ημο δνμζίδεη, ημ αίμα ημο δαιίδεη. Τι είμαι; Πνώηα ζα γεμίζεη ημ δμπείμ ηωκ 3 λίηρωμ. Μεηά ζα αδεηάζεη ηα 3 ιίηνα ζημ δμπείμ ηωκ 5 ιίηνωκ. Πάιη ζα γεμίζεη ημ δμπείμ ηωκ 3 ιίηνωκ θαη ζα αδεηάζεη απ αοηό ζημ δμπείμ ηωκ 5 ιίηνωκ ηόζμ θναζί, ώζηε κα ημ γεμίζεη. Έηζη θα μείμει ζημ δμπείμ ηωκ 3 ιίηνωκ ακριβώς 1 λίηρο. Πα ζηαθυλάκια ηξ ζκαζαμ από ηξ αμπέλι και ςάθηκαμ! Ιπξοείπ μα ηξρπ δείνειπ ηξ δοόμξ ηξρ γροιζμξύ; Σηα πμιύ παιηά πνόκηα μ θηιόζμθμξ Πσθαγόρας είπε θηηάλεη μηα πανάλεκε θμύπα γηα κα πίκεη με μέηνμ ημ θναζί. Εζωηενηθά είπε μία γναμμή πμο όνηδε ωξ πμο έπνεπε κα γεμίζεη θακείξ. Μηα ζηάια παναπάκω θαη ε θμύπα άδειαδε όλο ηο κραζί ηεξ από μία θνοθή ηνοπμύια ζηε βάζε ηεξ. Τεκ ιέκε επίζεξ θαη "κούπα ηοσ δικαίοσ" γηαηί «ηημωνεί» όπμημκ πνμζπαζεί κα λεγειάζεη ημοξ άιιμοξ θαη κα πηεη πενηζζόηενμ θναζί 36 37

20 Νότια Αμερική Η παηάηα θαηάγεηαη από ηε Νόηημ Αμενηθή, όπμο θαιιηενγμύκηακ από ημοξ θαημίθμοξ ημο Πενμύ, Βμιηβίαξ, Κμιμμβίαξ, Ιζεμενηκμύ θαη ηεξ Χηιήξ. Όηακ μη Ιζπακμί έθζαζακ ζηεκ Αμενηθή, βνήθακ ηεκ παηάηα κα απμηειεί θύνημ ηνόθημμ ηςκ Ιζαγεκώκ θαημίθςκ ηεξ. Οη Ιζπακμί ηεκ έθενακ ζηεκ Γονώπε θαη ημ 1800 έκαξ Έιιεκαξ θαιιηενγεηήξ ηεκ έθενε θαη ζηεκ Γιιάδα. ανθοί πατάτας Αντώνης Βερνίκος, Μανόλης Βρεττός, Βερνίκου Ελευθερία, Δημητροκάλλης Δημήτρης φυτό πατάτας Τμκ Ιακμοάνημ μη έμπμνμη θένκμοκ ζηε Νάλμ ημκ παηαηόζπμνμ. Τξ νέοειπ ότι η πατάτα λέγεται αλλιώπ και γεώμηλξ και μεγαλώμει μέσα στη γη; Ανπέξ Φεβνμοανίμο θόβμοκ ηηξ παηάηεξ ακάιμγα με πόζα μάηηα έπεη πάκς ε θάζε παηάηα. Σηε ζοκέπεηα θνεδάνμοκ ηα πςνάθηα γηα κα είκαη ε γε μαιαθή θαη ανπίδμοκ κα ηηξ θοηεύμοκ. Άιιμη ηηξ θοηεύμοκ με ζύκενγμ,πμο ημ ηναβάεη άιμγμ, θαη άιιμη με μεπάκεμα. Μεηά από ιίγμ θαηνό ζςιεκώκμοκ ηα πςνάθηα γηα κα ηηξ πμηίζμοκ. Τηξ πενηπμημύκηαη θαη θαηά ημκ Ιμύκημ( ανπέξ έςξ Τμ θόρημμ ηεξ παηάηαξ θαη 20 ημο μήκα) ηηξ βγάδμοκ. Τηξ θάκμοκ ζςνό μέζα ζημ πςνάθη θαη ηηξ ζθεπάδμοκ με παηαηόζθμκε θαη με ηα θύιια από ηηξ παηάηεξ. Τηξ αθήκμοκ ζθεπαζμέκεξ ζπεδόκ 15 μένεξ θαη ημκ Ιμύιημ ηηξ ηζμοβαιηάδμοκ γηα κα ηηξ πάνμοκ μη έμπμνμη. Τμκ Αύγμοζημ λακαβάδμοκ παηάηεξ, ηηξ ιεγόμεκεξ πεημενηκέξ, γηαηί ηηξ βγάδμοκ ημκ Δεθέμβνε. Η πμζόηεηα δεκ είκαη μεγάιε. Η δηαδηθαζία είκαη ε ίδηα με ηε δηαθμνά όηη ηηξ παηάηεξ δεκ ηηξ αγμνάδμοκ από ημοξ εμπόνμοξ, αιιά θναηάκε από ηηξ δηθέξ ημοξ (θαιμθαηνηκέξ) θαη ηηξ θοηεύμοκ. Δεκ ηηξ θόβμοκ ζε θμμμάηηα αιιά θοηεύμοκ ηηξ πμιύ ρηιέξ παηάηεξ (κηνημμκίδη). Αοηέξ ηηξ παηάηεξ ηηξ θναηάκε γηα δηθό ημοξ θαγεηό. Πώπ ξι Έλλημεπ έμαθαμ μα τοώμε πατάτεπ. Όηακ μ Ιςάκκεξ Καπμδίζηνηαξ ακέιαβε ηε δηαθοβένκεζε ημο κεμζύζηαημο ειιεκηθμύ θνάημοξ (1928) πνμζπάζεζε κα δηαδώζεη ζημκ ειιεκηθό ιαό ηεκ θαιιηένγεηα ηεξ παηάηαξ. Λέκε πςξ, όηακ ημ πνώημ θμνηίμ παηάηεξ λεθμνηώζεθε ζημ Ναύπιημ, δε βνέζεθε θακείξ κα πάνεη μύηε μηα παηάηα! Τόηε μ Καπμδίζηνηαξ ζθέθηεθε μηα πμκενηά. Έβαιε θνμονμύξ κα θοιάκε ηηξ παηάηεξ θαη ημοξ είπε κα θάκμοκ πςξ δε βιέπμοκ ακ θάπμημξ έθιεβε από ημ ζςνό. Τειηθά ε πμκενηά αοηή έπηαζε, γηαηί μ θόζμμξ πίζηερε όηη γηα κα θοιάκε θνμονμί ηηξ παηάηεξ, έπνεπε κα είκαη πμιύηημμ πνάγμα. Ο έκαξ μεηά ημκ άιιμ, ιμηπόκ, μπήθακ ζημκ πεηναζμό κα «λεγειάζμοκ» ημοξ θνμονμύξ θαη έηζη μη Έιιεκεξ έμαζακ κα ηνώκε παηάηεξ! Μανόλης Κωνσταντάκης, Κατερίνα Ζουγανέλη, Στέλιος Βερύκοκκος. Γιάννης Μαυρομμάτης και Ιωάννα Τζουάννη. μεπακή θοηέμαημξ παηάηαξ θύηεμα παηάηαξ με ημκ παναδμζηαθό ηνόπμ 38 39

21 Η παναγςγή θίηνμο γίκεηαη ζημ Χαιθί Νάλμο. Γη αοηό θη εμείξ επηζθεθηήθαμε ηεκ «Πμημπμηεία Βαιιεκδνά». Αοηόξ είκαη μ άμβσκας ή αιιηώξ βραστήρας. Από θάης βνίζθεηαη μ υούρμος. Πίζς μαξ βνίζθεηαη ημ ψσγείο. Γδώ μη αημμί από ηα θύιια πμο βνάδμοκ ρύπμκηαη, θαη από αένημ γίκμκηαη ογνό. Να! Έηζη νίπκμοκ ηα θύιια ηεξ θηηνηάξ ζημκ άμβοθα θαη μ αοηόκ ημκ σωλήμα μ αημόξ μαδί με όια ηα ανώμαηα πενκάεη ζημ ρογείμ θαη ογνμπμηείηαη. Τμ ογνό αοηό πμο ζηάδεη ημ μκμμάδμομε κίτρο

22 42