Θρησκευτικές κοινότητες της Κύπρου: Συνύπαρξη ταυτοτήτων και ετεροτήτων

Transcript

1 Θρησκευτικές κοινότητες της Κύπρου: Συνύπαρξη ταυτοτήτων και ετεροτήτων Η Κύπρος λόγω της θέσης της, ανέκαθεν υπήρξε πολυπολιτισμική, όπου συναντήθηκαν αξιόλογοι πολιτισμοί και στην οποία κατοικούν αιώνες τώρα, οι κοινωνικές ομάδες των Μαρωνιτών, των Αρμενίων, των Λατίνων και των Τούρκων. Ο σεβασμός και η αποδοχή της διαφορετικότητας ήταν και είναι αναγκαιότητα για την ειρηνική συνύπαρξη. Το σημαντικό όμως είναι να περάσουμε από την πολυπολιτισμική μας κοινωνία στη διαπολιτισμική. Η Rolandi-Ricci τονίζει ότι η σημασία του προθέματος «δια» στον όρο διαπολιτισμικότητα αφορά τη μορφή σχέσης ανάμεσα σε δύο ή περισσότερες κοινωνικές ομάδες κατά τη διάρκεια της συνάντησης τους. Τονίζει την αλληλεπίδραση, το διάλογο και την ανταλλαγή. Η χριστιανική πίστη παρέχει πολλά στοιχεία πολυπολιτισμικότητας ως αλληλοσεβασμού, αποδοχής και ειρηνικής συνύπαρξης με τη θρησκευτική ή όποια άλλη ετερότητα. Το μήνυμα της αγάπης του Ιησού: «Αγάπα τον πλησίον σου ως εαυτόν», η παραβολή του καλού Σαμαρείτη, το δόγμα της δημιουργίας, η διήγηση της Βαβέλ, η χριστολογία των δύο φύσεων, το δόγμα της Αγίας Τριάδος, ο Θεός ως παντοτινός ξένος για την ανθρώπινη ύπαρξη, και πολλές άλλες παράμετροι της χριστιανικής θεολογίας μπορούν να συνεισφέρουν δημιουργικά και έμπρακτά στις νέες συνθήκες της παγκοσμιοποίησης και της πολυπολιτισμικότητας. Ποιοι είναι όμως οι «Άλλοι» με τους οποίους μοιραζόμαστε την ίδια πατρίδα; Ας τους γνωρίσουμε. Δημιουργός της εργασίας: Άντρη Παναγή Σχολείο : Λύκειο Αρχ. Μακαρίου Γ Δασούπολης

2 1. Η θρησκευτική κοινότητα των Μαρωνιτών Oι Μαρωνίτες οφείλουν το όνομα τους στον ιδρυτή του Μαρωνίτικου έθνους τον Άγιο Μάρωνα, ο οποίος έζησε στην περιοχή της Συρίας. Μετά το θάνατό του ιδρύθηκε το ομώνυμο μοναστήρι που αποτέλεσε το επίκεντρο της διάδοσης του Μαρωνιτισμού στην Ανατολή. Οι Μαρωνίτες ανήκουν στο Ανατολικό Χριστιανικό Δόγμα της Καθολικής Εκκλησίας. Έχουν Μαρωνίτη Αρχιεπίσκοπο και από το 1988 εδρεύει στην Κύπρο. Η άφιξη των Μαρωνιτών στην Κύπρο έγινε τον 7 ο αιώνα όταν εκδιώχθηκαν από τους Άραβες,οι οποίοι κατέκτησαν την Συρία. Το 1192 ο Γουίδων Λουζινιανός προσκάλεσε Χριστιανούς της Ανατολής να εγκατασταθούν στο νησί και οι Μαρωνίτες ανταποκρίθηκαν καθώς αντιμετώπιζαν σκληρές επιθέσεις από τους Μουσουλμάνους. Οι περισσότεροι εγκαταστάθηκαν στην οροσειρά του Πενταδάκτυλου και ασχολήθηκαν κυρίως με την γεωργία και την κτηνοτροφία. Τον 12 ο αιώνα οι Μαρωνίτες αναγνώρισαν το Πρωτείο του Πάπα και τη Ρωμαιοκαθολική Εκκλησία διατηρώντας κάποιες δογματικές αποκλίσεις. Η κατάκτηση της Κύπρου από τους Τούρκους το 1571 υπήρξε σοβαρό πλήγμα για τους Μαρωνίτες. Πολλοί σκοτώθηκαν, ενώ ένας μεγάλος αριθμός μετανάστευσε στον Λίβανο. Με τη διαμεσολάβηση του Πάπα τερματίζονται οι διωγμοί των Μαρωνιτών από τους Τούρκους και ακολουθεί μια περίοδος ακμής. Το 1974, με την τουρκική κατοχή οι περισσότεροι Μαρωνίτες έγιναν πρόσφυγες, ενώ άλλοι έμειναν εγκλωβισμένοι. Μερικές από τις Εκκλησίες των Μαρωνιτών είναι: στη Λευκωσία ο καθεδρικός ναός της Παναγίας των Χαρίτων, στην Ανθούπολη του Αγ. Μάρωνα, στον Κοτσίατη η Αγ. Μαρίνα, στη Λάρνακα ο Αγ. Ιωάννης, στον Κορμακίτη ο Αγ. Γεώργιος, στα Καρπάσια η Εκκλησία του Τιμίου Σταυρού. Σήμερα η κοινότητα των Μαρωνιτών είναι μια μικρή κοινότητα που αποτελεί αναπόσπαστο μέρος του κυπριακού λαού και συγχρόνως υπάρχει ως ξεχωριστή οντότητα. Αριθμεί γύρω στους ανθρώπους, οι οποίοι μορφώνονται σε ελληνικά σχολεία, μιλούν την ελληνική γλώσσα και παράλληλα χρησιμοποιούν τα αραβικά και συριακά στη λειτουργία τους. Οι Μαρωνίτες έχουν τις δικές τους παραδόσεις, έθιμα, μουσική και τη δική τους ιερή τέχνη, όπου παρατηρείται ένας συνδυασμός του καθολικού και ανατολικού δόγματος.

3 2. H Aρμενική κοινότητα Ποια είναι η ιστορία των Αρμενίων στο νησί μας; Η πρώτη εγκατάσταση Αρμενίων στην Κύπρο έγινε το 578 μ.χ, επί αυτοκράτορα Ιουστινιανού Β. Οι Αρμένιοι αιχμάλωτοι της Κύπρου κατά την εκστρατεία εναντίον του Χοσρόη στρατολογούνταν ως αποφασιστικοί πολεμιστές, ικανοί καλλιεργητές ή εξυπηρετικοί υπηρέτες. Γύρω στα 956, επί Νικήτα Χαλκούτζη έγινε εισαγωγή αρμενικών στοιχείων από τη γειτονική Κρήτη. Τους αρμενικούς οικισμούς που δημιουργήθηκαν την εποχή αυτή, αναφέρει ο Στέφανος Λουζινιανός το 16 ο αιώνα (Αρμενοχώρι, Κορνόκηπος, Πατρίκι, Πλατάνι, Σπαθαρικό). Γύρω στα , έγινε η επόμενη εγκατάσταση Αρμενίων στο νησί, από τον Ιωάννη Β Κομνηνό, που είχε εκστρατεύσει κατά της Αρμενίας και με εντολή του, μέρος του αρμενικού πληθυσμού της μεταφέρθηκε στο νησί μας. Ο αριθμός των Αρμενίων, αυξήθηκε μετά τις τρομερές σφαγές τους από τους Τούρκους, μεταξύ 1896 και 1923, όταν έφυγαν μαζικά για να διασωθούν. Εργατικοί και καλλιεργημένοι, οι Αρμένιοι δεν άργησαν να ορθοποδήσουν και υπολογίζεται ότι ζουν σήμερα στην Κύπρο Ορισμένες από τις εκκλησίες των Αρμενίων είναι της Παναγίας στην οδό Αρμενίας που αποτελεί την Μητρόπολη των Αρμενίων και ο Άγιος Στέφανος. Υπό τουρκική κατοχή παραμένουν η Παναγία η Καλούσα, η Αρμενική Ευαγγελική Εκκλησία και το γνωστό Αρμενομονάστηρο του Αγίου Μακαρίου στη Χαλεύκα. Οι Αρμένιοι είναι Χριστιανοί Γρηγοριανοί Ορθόδοξοι, εκτός από ελάχιστους που είναι ευαγγελικοί ή καθολικοί. Η Αρμενική Εκκλησία ιδρύθηκε από τον Απόστολο Ιούδα το Θαδδαίο. Ασπάζεται το δόγμα σύμφωνα με το οποίο ο Ιησούς έχει μία φύση στην οποία συνενώνονται αδιαχώριστα το ανθρώπινο και το θείο. Οι Αρμένιοι γιορτάζουν τα Χριστούγεννα μαζί με τα Θεοφάνια στις 6 Ιανουαρίου και το Πάσχα όπως οι Ρωμαιοκαθολικοί. Η αρμενική εκκλησία διοικείται από δύο Καθολικούς δηλαδή Πατριάρχες. Ο Καθολικός Πάντων των Αρμενίων εδρεύει στην Αρμενία ενώ ο Καθολικός του Μεγάλου οίκου στο Λίβανο, στη δικαιοδοσία του οποίου υπάγεται η Αρμενική Μητρόπολη Κύπρου. 3. Η θρησκευτική κοινότητα των Λατίνων Η Λατινική θρησκευτική ομάδα αποτελεί κατάλοιπο των περιόδων της Φραγκοκρατίας ( ) και της Ενετοκρατίας ( ) και είναι η νεότερη από τις τρεις υφιστάμενες κοινότητες.

4 Οι καταβολές της κοινότητας απαντώνται στους Φράγκους, όταν οι Ναΐτες ιππότες πώλησαν το νησί στον Γουίδονα ντε Λουζινιάν, ιδρυτή της δυναστείας των Φράγκων, Λουζινιανών. Παράλληλα με βούλα του πάπα Κελεστίνου Γ συστάθηκε καθολική Αρχιεπισκοπή και ιδρύθηκαν τα μοναστήρια του Λα κάβα, της Sainte Marie Baulieu και η μονή του Πέλλαπαϊς. Περί τα μέσα της Φραγκοκρατίας, η Κύπρος ήταν το πλουσιότερο Βασίλειο της Ευρώπης, και λέγετε πως εδώ μιλιούνταν οι γλώσσες όλων των εθνών. Σπουδαία μνημεία αυτής της περιόδου αποτελούν τα τείχη της Λευκωσίας και της Αμμοχώστου καθώς και το κάστρο του Κολοσσίου, του Αγίου Ιλαρίωνα και της Καντάρας. Επίσης χαρακτηριστικός είναι ο Φραγκοβυζαντινός ρυθμός που συνδυάζει τη γοτθική και τη βυζαντινή εκκλησιαστική αρχιτεκτονική όπως ο Ναός του Αγ. Νικολάου και ο ναός της Αγ. Σοφίας στον οποίο σήμερα προστέθηκαν μιναρέδες. Επίσης στην εικονογραφία, έχουμε έντονες ιταλικές επιδράσεις, και αξιοσημείωτες είναι οι επιδράσεις γαλλικών και ιταλικών λέξεων στην κυπριακή διάλεκτο. Κατά την περίοδο της Τουρκοκρατίας οι Λατίνοι για να γλιτώσουν την σφαγή έγιναν λινοβάμβακοι δηλαδή εμφανίζονταν ως Μουσουλμάνοι, κρυφά όμως ήταν Χριστιανοί. Η λατινική κοινότητα της Κύπρου ουσιαστικά διαμορφώθηκε στις αρχές του 19 ου αιώνα με την άφιξη στη Λάρνακα περισσότερων Ευρωπαίων και φραγκοβυζαντινών εμπόρων, γιατρών, τραπεζιτών κτλ. Σταδιακά οι Λατίνοι οργανώθηκαν και πολιτικά ενώ μέχρι την ανεξαρτησία το 1960 είχαν δημιουργήσει ισχυρούς δεσμούς με τους υπόλοιπους Κυπρίους. Σημαντικοί ναοί των Λατίνων είναι στη Λευκωσία: H Εκκλησία του Τιμίου Σταυρού, το Παρεκκλήσι του Αγίου Βαρνάβα και του Αγίου Ιωσήφ. Στη Λάρνακα: Η Παναγία των Χαρίτων, το γυναικείο παρεκκλήσι του Αγίου Ιωσήφ. Στη Λεμεσό : Η Αγία Αικατερίνη Στη Πάφο : Παρεκκλήσι του Αγίου Νικολάου. Σήμερα, αριθμεί γύρω στα 1500 άτομα, αποτελώντας τη μικρότερη σε μέγεθος θρησκευτική κοινότητα. Έχει υιοθετήσει τη γλώσσα, πολιτιστική κληρονομιά των Ελληνοκυπρίων, συνεισφέροντας στην κοινωνική, πολιτισμική και οικονομική πρόοδο του νησιού. Δεν νιώθουν

5 ότι αποτελούν ξεχωριστή εθνική οντότητα, αφού το μόνο που τους συνδέει είναι η κοινή Καθολική πίστη. 4. Η κοινότητα των Μουσουλμάνων Η λέξη Μουσουλμάνος σημαίνει αφοσιωμένος στο Θεό. Η παρουσία των Μουσουλμάνων παρατηρείται στην Κύπρο το 1571, με την οθωμανική κατοχή, μέχρι το 1878 με την πώληση της Κύπρου στη Βρετανία. Όσο αφορά την καταγωγή των Μουσουλμάνων της Κύπρου, ο Παπαδόπουλος (2003), μέσα από τη βιβλιογραφική ανασκόπηση στο βιβλίο του «Τούρκοι, Μουσουλμάνοι ή «κρυπτοχριστιανοί», κατέληξε στα εξής συμπεράσματα: ότι προέρχονται πριν από το 1571 από αραβικές επιδρομές, από Οθωμανούς στρατιώτες του 1571, των οποίων η καταγωγή δεν ήταν μόνο τουρκική, από έποικους, από Αθίγγανους και έγχρωμους και από Χριστιανούς που είχαν εξισλαμιστεί εξαιτίας των βαριών φορολογιών. Ας δούμε στη συνέχεια τις βασικές διδασκαλίες του Ισλάμ: 1. Ο Θεός είναι ένας, ο Αλλάχ, και ο Μωάμεθ είναι ο προφήτης του. Άλλοι προφήτες, όπως ο Μωυσής, ο Ιησούς κτλ. προηγήθηκαν, αλλά ο Μωάμεθ είναι ο τελευταίος και ο ανώτερος από όλους. 2. Οι άγγελοι είναι δημιουργήματα του Αλλάχ και το έργο τους είναι να εκτελούν τις εντολές του. Ένας όμως από αυτούς,ο Ιμπλίς (δηλαδή ο διάβολος) εξέπεσε. 3. Η ζωή και οι πράξεις των ανθρώπων προκαθορίζονται από τη βούληση του Αλλάχ (το κισμέτ). Εντούτοις στην Τελική Κρίση ο άνθρωπος ανταμείβεται ή καταδικάζεται ως υπεύθυνος για τις πράξεις του. 4. Η ανταμοιβή, συνίσταται με μια παραδείσια ζωή με ποικίλες απολαύσεις, και η καταδίκη, με φρικτά βασανιστήρια στην κόλαση. Ιδιαίτερα τονίζεται η απόλαυση του παραδείσου ως ανταμοιβή για το θάνατο στη μάχη κατά των απίστων. Από τα πιο γνωστά τεμένη των μουσουλμάνων στην Κύπρο είναι: ο Ττεκές Χαλά Σουλτάν, το τζαμί του Μπαϊρακτάρη καθώς και Χριστιανικοί Ναοί που μετατράπηκαν σε τεμένη όπως ο γοτθικός Ναός του Αγίου Νικολάου, η Αγία Σοφία κ.α.

6 Ο Παπαδόπουλος, Δρ Θεολογίας, Θρησκειολογίας, αναφέρει ότι η μετατροπή των Χριστιανικών Ναών σε Μουσουλμανικά τεμένη και οι καταστροφές των ναών, κυρίως μετά το 1974 οφείλονται σε υποκινούμενες ενέργειες από πολιτικές και εθνικιστικές δυνάμεις ή σε αυθαιρεσίες ανθρώπων της εξουσίας, αρχαιοκαπήλων και άλλων που δε σχετίζονται με το Θρησκευτικό χώρο. Όσο αφορά την τέχνη, η ισλαμική πίστη επιδρά στη διαμόρφωση των χαρακτηριστικών της ως εξής: 1. Το τέμενος απέκτησε ορισμένα στοιχεία όπως το τεράστιο μέγεθος, την κόγχη στον πίσω τοίχο προς την κατεύθυνση της Μέκκας (μιχράμπ), τους μιναρέδες. 2. Η απόρριψη κάθε μορφής ειδωλολατρίας από το κοράνι και η απαγόρευση κατασκευής εικόνων, ανθρώπων και ζώων, ώθησαν σε μια αισθητική αρμονíα σχημάτων και γραμμών. Η τάση αυτή δεσπόζει στην διακόσμηση των χώρων και στην ταπητουργία η οποία καλλιεργήθηκε λόγω της χρήσης ειδικών ταπήτων για ατομική προσευχή και για την κάλυψη των δαπέδων των τεραστίων τεμενών. 3. Η πίστη για την ιερότητα κάθε γραπτού κειμένου που πηγάζει από το Κοράνι, οδήγησε στην ανάπτυξη της καλλιγραφίας. Επίλογος Μέσα στον περιορισμένο χρόνο που είχαμε προσπαθήσαμε να σκιαγραφήσουμε την ταυτότητα των θρησκευτικών κοινοτήτων του τόπου μας. Αυτό που διαπιστώσαμε είναι πως η κάθε θρησκευτική κοινότητα έχει τη δική της ταυτότητα και ετερότητα. Αυτό όμως δεν μας εμπόδισε να συνεργαζόμαστε και να συμβιώνουμε στις ίδιες γειτονιές, στα ίδια σχολεία, στις ίδιες εργασίες. Κοινή πορεία όμως είχαμε και στις δυσκολίες που αντιμετώπιζε ο τόπος μας, όπως η φτώχια και οι διωγμοί που προέρχονταν από δυνάμεις έξω από το θρησκευτικό χώρο. Το σημαντικό επομένως είναι να σεβόμαστε την ταυτότητα και την ετερότητα ο ένας του άλλου και να συνυπάρχουμε αλληλεπιδρώντας σε μια διαπολιτισμική κοινωνία για μια ελεύθερη πατρίδα που θα ανήκει σε όλους χωρίς διάκριση όπως τονίζει χαρακτηριστικά ο Απ. Παύλος ουκ ένι Ιουδαίος, ουδέ Έλλην, ουκ ένι δούλος ουδέ ελεύθερος, ουκ ένι άρσεν και θήλυ.