1 Το διεθνές οικονομικό περιβάλλον κατά το 2013 και η Ελλάδα

Transcript

1 1 Το διεθνές οικονομικό περιβάλλον κατά το 2013 και η Ελλάδα

2

3 1.1. Επισκόπηση διεθνών εξελίξεων και προοπτικών 1 Η παγκόσμια οικονομική δραστηριότητα παρέμεινε ασθενής και επιβραδύνθηκε περαιτέρω το 2013 (2,9% από 3,2% το 2012), τόσο στις προηγμένες όσο και στις αναδυόμενες οικονομίες. Η υποχώρηση του ρυθμού ανόδου του παγκόσμιου ΑΕΠ οφειλόταν στην εξασθένηση της εγχώριας ζήτησης, σε περιβάλλον ισχνής διεθνούς ζήτησης, και σε σημαντικό βαθμό ήταν αποτέλεσμα της εντεινόμενης άρσης των επεκτατικών δημοσιονομικών μέτρων στις προηγμένες ή των νομισματικών στις αναδυόμενες οικονομίες, τα οποία είχαν ληφθεί για την αντιμετώπιση της διεθνούς οικονομικής κρίσης του Ωστόσο οι επιδόσεις που σημειώθηκαν μεταξύ των μεγαλύτερων οικονομιών υπήρξαν αρκετά διαφοροποιημένες, καθώς η καθεμία αντιμετωπίζει διαφορετικό μείγμα προκλήσεων. Οι προηγμένες οικονομίες ως σύνολο επιβραδύνθηκαν περαιτέρω (1,2% από 1,5%), καθώς η μείωση της δημόσιας κατανάλωσης και η επιβράδυνση των επενδύσεων παγίου κεφαλαίου μόνο εν μέρει αντισταθμίστηκαν από τη διατήρηση ικανοποιητικού ρυθμού ανόδου της ιδιωτικής κατανάλωσης. Η εντονότερη εφαρμογή των προγραμμάτων δημοσιονομικής προσαρμογής (πλην Ιαπωνίας) και η αναγκαία απομόχλευση των χρηματοπιστωτικών ιδρυμάτων και του υπερδανεισμένου ιδιωτικού τομέα, αν και λειτούργησαν ανασχετικά στην ανάκαμψη το 2013, συνέβαλαν παράλληλα στη σταδιακή αποκατάσταση της εμπιστοσύνης η οποία είχε πληγεί σοβαρά το 2012, κυρίως στη Ζώνη του Ευρώ και τελικά στη βελτίωση των προσδοκιών για μια πιο ισόρροπη και βιώσιμη ανάπτυξη μεσοπρόθεσμα. Η επιβράδυνση στις προηγμένες οικονομίες ως σύνολο εμπεριέχει εξαιρετικά διαφοροποιημένες εξελίξεις κατά χώρες (βλ. Διάγραμμα 1.1). Η οικονομία των ΗΠΑ επιβραδύνθηκε υπό το βάρος της έντονης δημοσιονομικής περιστολής, παρά τη συνέχιση της έντονα επεκτατικής νομισματικής πολιτικής. Η οικονομία της Ιαπωνίας αναπτύχθηκε με τον ίδιο Το διεθνές οικονομικό περιβάλλον κατά το 2013 και η Ελλάδα Μέρος 1 Διάγραµµα 1.1 Πραγµατικό ΑΕΠ (ρυθµός ετήσιας µεταβολής) 5,0 4,0 3,0 2,0 1,0 0,0-1,0-2,0-3,0-4,0-5,0-6,0-7, Ζώνη Ευρώ-18 Ευρωπαϊκή Ένωση-28 ΗΠΑ Ιαπωνία Κίνα (δεξιός άξονας) 15,0 14,0 13,0 12,0 11,0 10,0 9,0 8,0 7,0 6,0 5,0 4,0 3,0 Στοιχεία για το 2013: Eκτιµήσεις. Στοιχεία για το 2014: Προβλέψεις Πηγές: IMF, Eurostat 1. Κύριες πηγές στοιχείων: Διεθνές Νομισματικό Ταμείο, World Economic Outlook, Οκτώβριος 2013 και European Commission, European Economic Forecast: Autumn, Νοέμβριος Το κείμενο βασίζεται σε πληροφόρηση και προβλέψεις που ήταν διαθέσιμες μέχρι τις αρχές Νοεμβρίου του

4 13,0 Διάγραµµα 1.2 Ποσοστό ανεργίας (%) 12,0 11,0 10,0 9,0 8,0 7,0 6,0 5,0 4,0 3, Ετήσια έκθεση ελληνικού εμπορίου Ζώνη Ευρώ-18 Ευρωπαϊκή Ένωση-28 ΗΠΑ Ιαπωνία Κίνα Στοιχεία για το 2013: Eκτιµήσεις. Στοιχεία για το 2014: Προβλέψεις Πηγές: IMF, Eurostat ικανοποιητικό ρυθμό του προηγούμενου έτους υποβοηθούμενη όμως από την εφαρμογή μιας εξαιρετικά επεκτατικής δημοσιονομικής και νομισματικής πολιτικής, καθώς και από τη βελτίωση του εξωτερικού ισοζυγίου της. Η Ζώνη του Ευρώ κατά τη διάρκεια του έτους ανέκαμψε από την ύφεση, όμως σε μέσα επίπεδα έτους κατέγραψε και πάλι μείωση του ΑΕΠ, μικρότερη εκείνης του Το ΑΕΠ στο Ηνωμένο Βασίλειο επιταχύνθηκε κυρίως λόγω βελτίωσης της ιδιωτικής κατανάλωσης και του εξωτερικού ισοζυγίου, παρά την έντονα περιοριστική δημοσιονομική πολιτική που ακολουθήθηκε. Στις αναδυόμενες και αναπτυσσόμενες οικονομίες το ΑΕΠ επιβραδύνθηκε περαιτέρω στο 4,5% το 2013 από 4,9% το 2012 κυρίως λόγω της σταθεροποίησης ή και της υποχώρησης των διεθνών τιμών των βασικών εμπορευμάτων των οποίων είναι εξαγωγείς, της περιοριστικότερης νομισματικής πολιτικής και του χαμηλότερου σε σχέση με το παρελθόν ρυθμού πιστωτικής επέκτασης. Η διαφαινόμενη σταθεροποίηση της ανόδου του ΑΕΠ ορισμένων από τις αναδυόμενες οικονομίες σε ρυθμούς υψηλότερους μεν των προηγμένων οικονομιών, αλλά χαμηλότερους του παρελθόντος, 2 καθώς και η προσδοκώμενη μεταβολή της νομισματικής πολιτικής και η άνοδος των μακροπρόθεσμων επιτοκίων στις ΗΠΑ έχουν προκαλέσει από τα μέσα του 2013 σημαντικές διεθνείς επιπτώσεις, όπως την εκροή κεφαλαίων και την υποχώρηση των συναλλαγματικών ισοτιμιών πολλών αναδυόμενων οικονομιών. Η απασχόληση εκτιμάται ότι σημείωσε αύξηση στις προηγμένες οικονομίες ως σύνολο, μικρότερη όμως σε σχέση με το 2012 (0,4% το 2013 από 0,7% το 2012). Σημειώθηκαν όμως σημαντικές διαφοροποιήσεις στις μεγαλύτερες από αυτές. Στις ΗΠΑ η αύξηση επιβραδύνθηκε στο 1,1% από 1,8% το 2012, στην Ιαπωνία αυξήθηκε κατά 0,6% έπειτα από μείωσή της επί πέντε συνεχή έτη, ενώ στη Ζώνη του Ευρώ υποχώρησε εκ νέου κατά 0,9%. Το ποσοστό ανεργίας εκτιμάται ότι συνέχισε να υποχωρεί για τέταρτο συνεχές έτος το 2013 στις ΗΠΑ (στο 7,5%) και για τρίτο στην Ιαπωνία (στο 4,0%) ως αποτέλεσμα κυρίως της έντονα επεκτατικής νομισματικής και δημοσιονομικής αντιστοίχως πολιτικής στις δύο χώρες. Αντιθέτως, στην Ευρωζώνη, όπου σημειώθηκε ύφεση και η ανεργία αποτελεί το υπ αριθμόν ένα πρό- 2. Βλ. Πλαίσιο 1.2: What Explains the Slowdown in the BRICS?, στο IMF, World Economic Outlook, Οκτώβριος

5 7,0 Διάγραµµα 1.3 Πληθωρισµός (µέση ετήσια % µεταβολή του ΕνΔΤΚ ή ΔΤΚ) 6,0 5,0 4,0 3,0 2,0 1,0 0,0-1,0-2, Ζώνη Ευρώ-18 Ευρωπαϊκή Ένωση-28 ΗΠΑ Ιαπωνία Κίνα Στοιχεία για το 2013: Eκτιµήσεις. Στοιχεία για το 2014: Προβλέψεις Πηγές: IMF, Eurostat βλημα σε αρκετές οικονομίες της, το ποσοστό ανεργίας αυξήθηκε περαιτέρω στο 12,2%, δηλαδή βρέθηκε 5,6 μονάδες πάνω από το ιστορικό χαμηλό του 2007 και του 2008 (7,6%) (βλ. Διάγραμμα 1.2). Ο πληθωρισμός στις προηγμένες οικονομίες συνέχισε να υποχωρεί το 2013 (1,4% από 2,0% το 2012) ως συνέπεια του υψηλού και αυξημένου σε σχέση με το προηγούμενο έτος παραγωγικού κενού (3,2% του δυνητικού ΑΕΠ από 3,0% το 2012), της επιβράδυνσης της ανόδου του κόστους εργασίας ανά μονάδα προϊόντος και της μικρής υποχώρησης το 2013 των διεθνών τιμών του αργού πετρελαίου και των λοιπών βασικών εμπορευμάτων. Ο χαμηλός πληθωρισμός επέτρεψε τη συνέχιση της έντονα επεκτατικής νομισματικής πολιτικής στις προηγμένες οικονομίες προκειμένου να διευκολυνθεί η ανάκαμψη των οικονομιών από τη μεγάλη ύφεση και να βελτιωθεί η χρηματοοικονομική κατάσταση του ιδιωτικού και του δημόσιου τομέα, καθώς ο πληθωρισμός και οι πληθωριστικές προσδοκίες συνεχίζουν να βρίσκονται υπό έλεγχο (βλ. Διάγραμμα 1.3). H δημοσιονομική πολιτική στις προηγμένες οικονομίες συνέχισε να έχει περιοριστική κατεύθυνση και τα διαρθρωτικά ελλείμματα μειώθηκαν για τρίτο συνεχόμενο έτος το 2013 με εξαίρεση την Ιαπωνία με στόχο την εξάλειψη των κινδύνων τους οποίους εγκυμονεί το εξαιρετικά υψηλό και ακόμη αυξανόμενο δημόσιο χρέος σε πολλές από αυτές. Σε όλες σχεδόν τις οικονομίες της Ζώνης του Ευρώ συνεχίστηκε με προσήλωση η πολιτική περιορισμού των δημοσιονομικών ελλειμμάτων για την εξάλειψη των κινδύνων από τα δημόσια οικονομικά και για τη ρήξη του φαύλου κύκλου μεταξύ δημοσιονομικής θέσης, πραγματικής οικονομίας και χρηματοπιστωτικού τομέα. Το πρωτογενές δημοσιονομικό έλλειμμα στο σύνολο της Ζώνης του Ευρώ εκτιμάται ότι σχεδόν εξαλείφθηκε το 2013, φθάνοντας στο -0,1% του ΑΕΠ από -0,6% το προηγούμενο έτος, ενώ αναμένεται να μετατραπεί σε πλεόνασμα του 0,5% το Το συνολικό έλλειμμα της γενικής κυβέρνησης (περιλαμβάνοντας και τις δαπάνες τόκων) εκτιμάται ότι υποχώρησε στο 3,1% του ΑΕΠ το 2013 από 3,7% το 2012, ενώ προβλέπεται περαιτέρω υποχώρηση στο 2,5% το Το ακαθάριστο δημόσιο χρέος αυξήθηκε κατά σχεδόν 3 εκατοστιαίες μονάδες, στο 95,5% του ΑΕΠ το 2013, ενώ εκτιμάται ότι θα αρχίσει να υποχωρεί από το Το διεθνές οικονομικό περιβάλλον κατά το 2013 και η Ελλάδα Μέρος 1 25

6 2013 Ετήσια έκθεση ελληνικού εμπορίου Στις ΗΠΑ, αν και το «δημοσιονομικό βάραθρο» στις αρχές του 2013 αποφεύχθηκε τελικά, η περιστολή του ελλείμματος της γενικής κυβέρνησης υπήρξε δραστική, στο 5,8% του ΑΕΠ το 2013 από 8,3% το 2012, ενώ η δημοσιονομική προσαρμογή αναμένεται να συνεχιστεί ηπιότερα για πέμπτο συνεχόμενο έτος και το Ως αποτέλεσμα των υψηλών ελλειμμάτων, το ακαθάριστο δημόσιο χρέος των ΗΠΑ εκτιμάται ότι θα αυξηθεί περαιτέρω στο 106,0% του ΑΕΠ το 2013 από 102,7% το 2012, γεγονός που οδήγησε σε πρόσκαιρη αναστολή λειτουργίας μεγάλου τμήματος των δημόσιων υπηρεσιών ( ομοσπονδιακοί υπάλληλοι ετέθησαν σε προσωρινή διαθεσιμότητα) το πρώτο ήμισυ του Οκτωβρίου του 2013, έως ότου δοθεί νομοθετική λύση σχετικά με το νέο ανώτατο όριο του ομοσπονδιακού χρέους. Η λύση δόθηκε τελικά στις 16 Οκτωβρίου με μετάθεση της τελικής απόφασης για τις αρχές του Στην Ιαπωνία η απόφαση για συνέχιση της δημοσιονομικής επέκτασης διατήρησε σταθερό το ήδη εξαιρετικά υψηλό διαρθρωτικό έλλειμμα, ενώ απέτρεψε τη σημαντική υποχώρηση του ελλείμματος της γενικής κυβέρνησης, το οποίο εκτιμάται ότι θα είναι 9,5% του ΑΕΠ από 10,1% το Ως συνέπεια, το ακαθάριστο δημόσιο χρέος αναμένεται να διογκωθεί περαιτέρω στο 243,5% του ΑΕΠ από 238% το 2012, ενώ το σημαντικά χαμηλότερο καθαρό δημόσιο χρέος επίσης θα αυξηθεί κατά περίπου 6 εκατοστιαίες μονάδες, στο 139,9% το Η νομισματική πολιτική συνεχίζει να είναι εξαιρετικά χαλαρή, υποστηρίζοντας τις προσπάθειες ανάκαμψης από τη μεγάλη ύφεση, στις προηγμένες οικονομίες, ενώ αποκτά περιοριστική κατεύθυνση σε αρκετές αναδυόμενες οικονομίες προκειμένου να αντιμετωπιστούν προβλήματα υπερθέρμανσης ή εκροής κεφαλαίων. Στη Ζώνη του Ευρώ, όπου ο πληθωρισμός βρίσκεται κάτω από τον μεσοπρόθεσμο στόχο, η ΕΚΤ συνέχισε το πρόγραμμα περισσότερο μακροπρόθεσμης χρηματοδότησης, ενώ μείωσε περαιτέρω το βασικό επιτόκιο αναχρηματοδότησης δύο φορές, στις 8 Μαΐου και στις 13 Νοεμβρίου του 2013, καθορίζοντάς το πλέον στο 0,25%. Στις ΗΠΑ, με δεδομένους τους δημοσιονομικούς περιορισμούς και το ήδη πολύ υψηλό δημόσιο χρέος, η διατυπωθείσα πρόθεση της Ομοσπονδιακής Τράπεζας να διατηρήσει τα σχεδόν μηδενικά βασικά επιτόκια έως ότου η ανεργία υποχωρήσει κάτω του 6,5%, καθώς και η συνεχιζόμενη «ποσοτική χαλάρωση» με αγορές ομολόγων εκτιμάται ότι συνεχίζουν να στηρίζουν αν και σταδιακά λιγότερο το ρυθμό οικονομικής μεγέθυνσης. Το βασικό επιτόκιο-στόχος για τα ομοσπονδιακά κεφάλαια παραμένει αμετάβλητο, όπως αυτό έχει καθοριστεί από τα τέλη του 2008 μεταξύ του 0% και 0,25%, ενώ συνεχίζεται το τρίτο Πρόγραμμα Ποσοτικής Χαλάρωσης (QE3) με την αγορά ομολόγων ανώτατου μηνιαίου ύψους 85 δισ. δολ. Στην Ιαπωνία η νέα στόχευση της Τράπεζας της Ιαπωνίας για επίτευξη πληθωρισμού 2% μέσω διπλασιασμού της νομισματικής βάσης, με ταυτόχρονη όμως επαγρύπνηση για τυχόν δημιουργία υπερβολικών ανατιμήσεων στις αγορές περιουσιακών στοιχείων, εκτιμάται ότι έχει συμβάλει στη βελτίωση του οικονομικού κλίματος και στη βελτίωση του εμπορικού ισοζυγίου μέσω της σημαντικής εξασθένησης της ισοτιμίας του γεν από τον Αύγουστο του 2012 και μετά. Για το 2014 προβλέπεται επιτάχυνση του παγκόσμιου ΑΕΠ στο 3,6% από 2,9% το 2013, και μάλιστα σε όλες τις οικονομικές περιοχές πλην Ιαπωνίας. Οι νέοι κίνδυνοι για τη μεγέθυνση που εμφανίστηκαν στις αναδυόμενες οικονομίες, κυκλικής ή διαρθρωτικής φύσης, έχουν ήδη ως συνέπεια τη μικρή εξισορρόπηση της σύνθεσης της ανόδου του ΑΕΠ, υπέρ των προηγμένων οικονομιών. Η ανάκαμψη της Ζώνης του Ευρώ, αν και εξαιρετικά ανομοιογενής στο εσωτερικό της, θα αποτελέσει κινητήριο δύναμη για την ανάκαμψη του διεθνούς εμπορίου και της διεθνούς ζήτησης. Το 2014 ο ρυθμός ανόδου προβλέπεται ότι θα επιταχυνθεί στο 2,0% από 1,2% το 2013 στις προηγμένες και στο 5,1% από 4,5% στις αναδυόμενες 26

7 και αναπτυσσόμενες. Στην Κίνα ωστόσο, ο ρυθμός αύξησης του ΑΕΠ θα υποχωρήσει στο 7,3% από 7,6% το 2013, δηλαδή στο χαμηλότερο εδώ και περισσότερο από δύο δεκαετίες επίπεδο, ενώ στην Ινδία προβλέπεται ότι θα επιταχυνθεί σε 5,1% από 3,8% το 2013 (βλ. Πίνακα Α1, Παράρτημα Α) Διεθνές εμπόριο προϊόντων και τιμές βασικών εμπορευμάτων Ο ρυθμός ανόδου του όγκου του παγκόσμιου εμπορίου αγαθών και υπηρεσιών παρέμεινε χαμηλός (2,9% από 2,7% το 2012), κυρίως λόγω της υποτονικής διεθνούς ζήτησης αλλά και των δυσκολιών στη χρηματοδότηση των εξαγωγικών επιχειρήσεων στις προηγμένες οικονομίες. Για το 2013, αν και προβλέπεται μικρή επιτάχυνση του ρυθμού ανόδου του παγκόσμιου εμπορίου στο 4,9%, αυτός θα συνεχίσει να υπολείπεται του μακροχρόνιου μέσου. Οι διεθνείς τιμές του αργού πετρελαίου παρέμειναν πολύ υψηλές το 2013, παρά την υποχώρηση της διεθνούς ζήτησης, επηρεαζόμενες κυρίως από την αβεβαιότητα που προκλήθηκε γύρω από το ενδεχόμενο στρατιωτικής επέμβασης στη Συρία. Η μέση άμεση (spot) διεθνής τιμή του αργού πετρελαίου, αφού έφθασε σε νέο ιστορικό υψηλό το 2012, εκτιμάται ότι υποχώρησε ανεπαίσθητα το 2013 (κατά 0,5% σε όρους δολαρίου και κατά 3,5% σε όρους ευρώ) στα 104,5 δολ. το βαρέλι, ενώ προβλέπεται ότι θα υποχωρήσει εντονότερα το 2014 (κατά 3% σε όρους δολαρίου). Εντονότερες του πετρελαίου υπήρξαν οι μεταβολές της διεθνούς τιμής του φυσικού αερίου, τόσο το 2012 (+11%) όσο και το 2013 (-3,9%). Οι διεθνείς τιμές των βασικών εμπορευμάτων πλην καυσίμων εκτιμάται ότι υποχώρησαν περισσότερο (1,5% σε όρους δολαρίου και κατά 4,4% σε όρους ευρώ), με τα μέταλλα να υποχωρούν κατά 3,9%. Από τα σημαντικά για την Ελλάδα προϊόντα του υποδείκτη τροφίμων, η διεθνής τιμή του έξτρα παρθένου ελαιόλαδου, αφού υποχωρούσε διαρκώς την περίοδο , αυξήθηκε το 2012 κατά 2,1% και σημαντικά το 2013, κατά 23,6%, δηλαδή επέστρεψε στα μέσα επίπεδα του (βλ. Διάγραμμα 1.4) Το διεθνές οικονομικό περιβάλλον κατά το 2013 και η Ελλάδα Μέρος 1 260,0 240,0 220,0 200,0 180,0 160,0 140,0 120,0 100,0 80,0 60,0 40,0 20,0 Διάγραµµα 1.4 Διεθνείς τιµές βασικών εµπορευµάτων (µέσες ετήσιες τιµές, δείκτες 2005 = 100 και τιµή σε δολ. ΗΠΑ) ,0 110,0 100,0 90,0 80,0 70,0 60,0 50,0 40,0 30,0 20,0 10,0 0,0 Δείκτης βασικών εµπορευµάτων πλην καυσίµων Αργό πετρέλαιο µέσος 3 τύπων, δολ./βαρέλι (δεξιός άξονας) Δείκτης βασικών µετάλλων Δείκτης φυσικού αερίου Ευρώπης, Ιαπωνίας, ΗΠΑ Δείκτης ελαιόλαδου, έξτρα παρθένου Πηγή: IMF, World Economic Outlook, Οκτώβριος

8 1.3. Μακροοικονομικές εξελίξεις σε οικονομίες εκτός της Ευρωπαϊκής Ένωσης 2013 Ετήσια έκθεση ελληνικού εμπορίου Στις ΗΠΑ ο ρυθμός ανόδου του ΑΕΠ επιβραδύνθηκε στο 1,6% από 2,8% το 2012, υπό το βάρος της έντονης δημοσιονομικής περιστολής, παρά τη συνέχιση της έντονα επεκτατικής νομισματικής πολιτικής. Η επιβράδυνση προήλθε από την εγχώρια ζήτηση, κυρίως από την επιβράδυνση της ιδιωτικής κατανάλωσης και των επενδύσεων παγίου κεφαλαίου, καθώς και από την ταχύτερη μείωση της δημόσιας δαπάνης. Το εξωτερικό ισοζύγιο είχε την ίδια μικρή θετική συμβολή με το προηγούμενο έτος, καθώς οι εξαγωγές και πάλι αυξήθηκαν ταχύτερα των εισαγωγών (3,0% και 2,2% αντιστοίχως το 2013). Παρά την επιβράδυνση, οι αγορές των ΗΠΑ διανύουν περίοδο ευφορίας καθώς η ασυνήθιστα επεκτατική νομισματική πολιτική διατηρείται, η αγορά ακινήτων ανακάμπτει, ενώ οι χρηματιστηριακοί δείκτες βρέθηκαν σε νέα ιστορικά υψηλά. Η ανεργία, η οποία προ κρίσης είχε συμπιεστεί στο 4,6%, συνεχίζει να υποχωρεί, και από τα υψηλά του 2010 (9,6%) βρέθηκε στο 7,5% το Το έλλειμμα του ισοζυγίου τρεχουσών συναλλαγών, αφού περιορίστηκε σημαντικά μετά την κρίση, παρέμεινε αμετάβλητο το 2013, στο 2,7% του ΑΕΠ. Για το 2014, παρά την προβλεπόμενη περαιτέρω δημοσιονομική προσαρμογή και τη λιγότερο επεκτατική νομισματική πολιτική, προβλέπεται επιτάχυνση του ΑΕΠ και περαιτέρω υποχώρηση του ποσοστού ανεργίας, κυρίως λόγω ανάκαμψης της εγχώριας ζήτησης σε περιβάλλον χαμηλού πληθωρισμού. Στην Ιαπωνία η άνοδος του ΑΕΠ παρέμεινε ικανοποιητική (2,1% από 2,0% το 2012), αφού η επιβράδυνση της εγχώριας ζήτησης υπεραντισταθμίστηκε από τη σημαντική βελτίωση των καθαρών εξαγωγών, οι οποίες, ενώ αφαίρεσαν 0,8 εκατοστιαίες μονάδες από το ΑΕΠ και το 2011 και το 2012, το 2013 συνεισέφεραν 0,2 εκατοστιαίες μονάδες σε αυτό. Η μεγάλη υποχώρηση του γεν (κατά 18% σε όρους ονομαστικής σταθμισμένης συναλλαγματικής ισοτιμίας) συνέβαλε στη μικρή βελτίωση του πλεονάσματος του ισοζυγίου τρεχουσών συναλλαγών (1,2% του ΑΕΠ από 1,0% το 2012), παρά την υποτονική διεθνή ζήτηση. Για το 2014 προβλέπεται διατήρηση του ίδιου ρυθμού ανόδου του ΑΕΠ, υποστηριζόμενη από την επεκτατική δημοσιονομική και νομισματική πολιτική («Abenomics») που αποφασίστηκε το Δεκέμβριο του 2012, ενώ αναμένεται επιτάχυνση του πληθωρισμού στο 2,6% από 0,3% το Οι επιπτώσεις από την προγραμματισμένη αύξηση του φόρου κατανάλωσης από το 5% στο 8% το δεύτερο τρίμηνο του 2014 θα αντισταθμιστούν από την υλοποίηση του αποφασισμένου νέου πακέτου δημοσιονομικών μέτρων τόνωσης της ζήτησης, ύψους 1% του ΑΕΠ (5 τρισ. γεν). Στην Κίνα υπάρχουν ενδείξεις για διαρθρωτικότερου και όχι κυκλικού χαρακτήρα επιβράδυνση της οικονομικής της ανόδου, εξέλιξη με μεγάλες και ευρύτερες επιπτώσεις στο διεθνές εμπόριο και στις διεθνείς τιμές των βασικών εμπορευμάτων, αλλά και στην ελληνική ναυτιλία, ενώ ζητούμενο παραμένει η σταδιακή αλλαγή του μείγματος της εγχώριας ζήτησης προς όφελος της κατανάλωσης. Η αύξηση του ΑΕΠ επιβραδύνθηκε περαιτέρω στο 7,5% από 7,8% το προηγούμενο έτος. Η αύξηση του όγκου των εξαγωγών, η οποία την περίοδο είχε μέσο ρυθμό 16%, επιβραδύνθηκε περαιτέρω στο 4,1% από 5,4% το Στη Ρωσία το πλεόνασμα του ισοζυγίου τρεχουσών συναλλαγών περιορίστηκε στο 2,4% του ΑΕΠ και ο ρυθμός ανόδου της οικονομίας επιβραδύνθηκε στο 1,9%. Για το 2014 προβλέπεται ότι το ΑΕΠ θα επιταχυνθεί εκ νέου, επειδή λόγω του σχεδόν ανύπαρκτου δημόσιου χρέους της χώρας (3,4% του ΑΕΠ το 2013) έχει προγραμματιστεί αύξηση των δημόσιων δαπανών για το 2014 για την τόνωση της εγχώριας ζήτησης. 28

9 1.4. Μακροοικονομικές εξελίξεις στην Ευρωπαϊκή Ένωση Η Κροατία, με πληθυσμό 4,3 εκατ. άτομα και κατά κεφαλήν εισόδημα περίπου στο 53% του μέσου της παλαιάς ΕΕ των 15 (σε μονάδες αγοραστικής ισοδυναμίας), έγινε το 28ο μέλος της Ευρωπαϊκής Ένωσης την 1η Ιουλίου Παράλληλα, η Λετονία, με πληθυσμό 2,2 εκατ., αποφασίστηκε να αποτελεί τη δεύτερη από τις τρεις χώρες της Βαλτικής που θα ενταχθεί ως 18ο μέλος στη Ζώνη του Ευρώ από 1η Ιανουαρίου του Η Ευρωπαϊκή Ένωση (ΕΕ-28), έπειτα από έξι συνεχή τρίμηνα υποχώρησης του πραγματικού ΑΕΠ, πέτυχε θετικό ρυθμό μεταβολής του το β τρίμηνο του 2013 (+0,3% έναντι του προηγούμενου τριμήνου), ενώ η οικονομική δραστηριότητα εκτιμάται ότι σταθεροποιείται στις οικονομίες που αντιμετωπίζουν τις περισσότερες δυσχέρειες. Οι αποφασιστικές πρωτοβουλίες των θεσμικών οργάνων της Ευρωπαϊκής Ένωσης για την αντιμετώπιση της κρίσης χρέους και των μακροοικονομικών ανισορροπιών εντός της Ζώνης του Ευρώ με τον Ενιαίο Εποπτικό Μηχανισμό των ευρωπαϊκών τραπεζών (SSM) στο δρόμο προς την τραπεζική ένωση κ.λπ., καθώς και η εξαιρετικά επεκτατική νομισματική πολιτική της ΕΚΤ συνέβαλαν στη μείωση της υψηλής αβεβαιότητας και στην πλήρη αποτροπή ακραίων σεναρίων, όπως ο κίνδυνος διάλυσης της Ευρωζώνης, ο οποίος είχε γίνει απτός την άνοιξη του Ωστόσο, η πιστωτική στενότητα και η υψηλή ανεργία σε αρκετές χώρες-μέλη, ως αποτέλεσμα των προσπαθειών μείωσης των χρηματοπιστωτικών και μακροοικονομικών ανισορροπιών, συνεχίζουν βραχυπρόθεσμα να αποτελούν τα σοβαρότερα εμπόδια για την οικονομική ανάκαμψη της ευρωπαϊκής οικονομίας. Το πραγματικό ΑΕΠ της Ευρωπαϊκής Ένωσης παρέμεινε σταθερό το 2013 έναντι μείωσής του κατά 0,4% το 2012, ενώ προβλέπεται ότι θα αυξηθεί το 2014 κατά 1,4%. Το πραγματικό ΑΕΠ της Ζώνης του Ευρώ υποχώρησε κατά 0,4% το 2013 έναντι υποχώρησης κατά 0,7% το 2012, ενώ προβλέπεται ότι θα αυξηθεί το 2014 κατά 1,1%. Οι εξελίξεις διαφέρουν σημαντικά μεταξύ των οικονομιών των κρατών-μελών. Σε ύφεση βρέθηκαν 7 χώρες της Ζώνης του Ευρώ το 2013, έναντι 10 χωρών το προηγούμενο έτος. Οι χώρες του «σκληρού πυρήνα» είτε συνέχισαν να υποφέρουν από πολύ χαμηλούς ρυθμούς μεγέθυνσης (Γερμανία, Γαλλία, Αυστρία) είτε συνέχισαν να είναι σε ύφεση (Ολλανδία, Φινλανδία). Από τις χώρες που αντιμετώπισαν σοβαρές μακροοικονομικές ανισορροπίες κατά τη διάρκεια της κρίσης, η Ιταλία, η Ισπανία, η Ελλάδα και η Πορτογαλία εξακολούθησαν να βρίσκονται σε ύφεση, αλλά μικρότερης έκτασης το 2013 (βλ. Διάγραμμα 1.5), ενώ η Ιρλανδία, που το Νοέμβριο ολοκλήρωσε το πρόγραμμα προσαρμογής και ετοιμάζεται να ξαναβγεί στις διεθνείς αγορές ύστερα από πέντε έτη, συνεχίζει να απολαμβάνει μικρό, αλλά θετικό ρυθμό μεταβολής του ΑΕΠ (βλ. Πίνακα Α2, Παράρτημα Α). Στο Ηνωμένο Βασίλειο, όπου η αγορά εργασίας είναι περισσότερο ευέλικτη από αυτήν της Ζώνης του Ευρώ και η συνολική φορολογική επιβάρυνση της οικονομίας είναι περίπου 5 εκατοστιαίες μονάδες του ΑΕΠ μικρότερη σε σχέση με εκείνη των μεγαλύτερων χωρών της Ευρωζώνης, παρά την περιοριστική κατεύθυνση της δημοσιονομικής πολιτικής, το ΑΕΠ ανέκαμψε ταχύτερα στο 1,3% από 0,1% το 2012 και το ποσοστό ανεργίας κινείται πτωτικά ήδη από το Το διεθνές οικονομικό περιβάλλον κατά το 2013 και η Ελλάδα Μέρος 1 3. Βλ. Editorial, στο European Commission, European Economic Forecast: Autumn, Νοέμβριος

10 2013 Ετήσια έκθεση ελληνικού εμπορίου 13,0 11,0 9,0 7,0 5,0 3,0 1,0-1,0-3,0-5,0-7,0-9,0 27,5 25,0 22,5 20,0 17,5 15,0 12,5 10,0 7,5 5,0 2,5 Ελλάδα Κύπρος Διάγραµµα 1.5 Χώρες Ευρωζώνης σε προγράµµατα οικονοµικής προσαρµογής: Πραγµατικό ΑΕΠ (ετήσιος ρυθµός µεταβολής) Ιρλανδία Πορτογαλία Ισπανία Ζώνη Ευρώ-18 Ιταλία Σηµείωση: Η Ιταλία δεν έχει συµφωνήσει κάποιο πρόγραµµα προσαρµογής µε την ΕE ή το ΔΝΤ. Στοιχεία για το 2013: Eκτιµήσεις. Στοιχεία για το 2014: Προβλέψεις Πηγές: IMF, European Union Διάγραµµα 1.6 Χώρες Ευρωζώνης σε προγράµµατα οικονοµικής προσαρµογής: Ποσοστό ανεργίας % Ελλάδα Κύπρος Ιρλανδία Πορτογαλία Ισπανία Ζώνη Ευρώ-18 Ιταλία Σηµείωση: Η Ιταλία δεν έχει συµφωνήσει κάποιο πρόγραµµα προσαρµογής µε την ΕE ή το ΔΝΤ. Στοιχεία για το 2013: Eκτιµήσεις. Στοιχεία για το 2014: Προβλέψεις Πηγές: IMF, European Union Η ιδιωτική κατανάλωση, η οποία επιδρά καθοριστικά στην εξέλιξη της ζήτησης στον τομέα του λιανικού και του χονδρικού εμπορίου, εκτιμάται ότι υποχώρησε ελαφρώς στην ΕΕ-28,κατά 0,1% το 2013 (σε σταθερές τιμές) έναντι μείωσης κατά 0,7% το 2012, ενώ προβλέπεται να ανακάμψει το Μεταξύ των χωρών της Ευρώπης, η Ελλάδα και η Κύπρος, που διέρχονται περίοδο σοβαρής αναδιάρθρωσης της δομής του προϊόντος τους αλλά και του χρηματοπιστωτικού τους τομέα, αντιμετώπισαν, όπως αναμενόταν, τη σοβαρότερη υποχώρηση της κατανάλωσης (κατά 6,7% και 12,4% αντιστοίχως) (βλ. Πίνακα Α3, Παράρτημα Α). Xαρακτηριστικό είναι ότι στην Ελλάδα η συνολική προστιθέμενη αξία του κλάδου του λιανικού και του χονδρικού εμπορίου, σύμφωνα με τα ετήσια στοιχεία, σημείωσε επιδείνωση το 2011, με μείωση κατά 14,6% έναντι μείωσης κατά 3,8% το 2010 και έναντι αύξησης κατά 1,3% στη Ζώνη του Ευρώ (βλ. Πίνακα Α4, Παράρτημα Α). 30

11 Ο πληθωρισμός στην ΕΕ-28 συνέχισε να υποχωρεί, κυρίως λόγω της διεύρυνσης του ήδη υψηλού παραγωγικού κενού, ενώ εκτιμάται ότι θα παραμείνει χαμηλός και το 2014 (1,6% από 1,7% το 2013). Η ύφεση, η πιστωτική στενότητα και η απομόχλευση του χρηματοπιστωτικού και μη ιδιωτικού τομέα οδήγησαν σε περαιτέρω αύξηση του ποσοστού ανεργίας, το οποίο στις χώρες με τις σοβαρότερες προϋπάρχουσες εσωτερικές και εξωτερικές ανισορροπίες (Ελλάδα, Ισπανία, Κύπρο και Πορτογαλία) έφθασε πλέον σε ανησυχητικά υψηλά επίπεδα (βλ. Διάγραμμα 1.6) Μακροοικονομικές εξελίξεις στην Ελλάδα Η ελληνική οικονομία, σε περιβάλλον ισχνούς διεθνούς ζήτησης μεν, αλλά μειωμένης σε σχέση με τα προηγούμενα έτη πολιτικής αστάθειας και οικονομικής αβεβαιότητας, αναγκασμένη μέσα σε ένα σύντομο χρονικό διάστημα να προβεί σε μεγάλες μακροοικονομικές και διαρθρωτικές προσαρμογές ταυτοχρόνως, βρέθηκε σε βαθιά ύφεση για έκτο συνεχόμενο έτος. Το πραγματικό ΑΕΠ εκτιμάται ότι υποχώρησε κατά 4% από 6,4% το 2012, ενώ το ονομαστικό ΑΕΠ πλέον βρίσκεται 22% κάτω του επιπέδου όπου είχε ανέλθει το 2008 και 33% άνω του επιπέδου όπου βρισκόταν το Μεταξύ των κρατών-μελών της ΕΕ-28 η Ελλάδα και η Κύπρος είχαν τη μεγαλύτερη ύφεση το Η ιδιωτική κατανάλωση αλλά και οι επενδύσεις παγίου κεφαλαίου υποχώρησαν με βραδύτερο ρυθμό, ενώ μεγάλη βελτίωση παρουσίασε το εμπορικό ισοζύγιο. Παρά το μη ευνοϊκό από πλευράς ζήτησης εξωτερικό περιβάλλον, αλλά και τους σοβαρούς περιορισμούς ρευστότητας που συνεχίζουν να αντιμετωπίζουν οι ελληνικές επιχειρήσεις, οι εξαγωγές αγαθών και υπηρεσιών αυξήθηκαν το 2013 κατά 2,5% έναντι μείωσής τους κατά 2,4% το 2012, ενώ οι εισαγωγές συνέχισαν να υποχωρούν, αλλά με βραδύτερο ρυθμό (-7,1% από -13,8% το 2012). Η βραδεία αλλά σταδιακή απομάκρυνση της ελληνικής οικονομίας από τη στρεβλή δομή της εγχώριας ζήτησης (91,5% του ΑΕΠ εξακολουθούσε το 2012 να αφορά ιδιωτική και δημόσια κατανάλωση, έναντι 79% του μέσου της Ζώνης του Ευρώ) εξακολουθεί να επιβάλλει βαρύ τίμημα στον κλάδο του εμπορίου. Ο όγκος των λιανικών πωλήσεων το α εξάμηνο του 2013 μειωνόταν κατά 10,5%, έναντι υποχώρησης κατά 11,8% την ίδια περίοδο πέρυσι. Οι κατηγορίες ένδυση-υπόδηση καθώς και τα διαρκή καταναλωτικά αγαθά (έπιπλα, ηλεκτρικά είδη, οικιακός εξοπλισμός), που σημείωσαν τη μεγαλύτερη πτώση το 2012 (20,4% και 16,3% αντιστοίχως), εξακολούθησαν να υποχωρούν το α εξάμηνο του 2013 με ρυθμό 6,7% και 9,2% αντιστοίχως. Ο αριθμός νέων επιβατικών αυτοκινήτων που τέθηκαν σε κυκλοφορία, αφού μειώθηκε ραγδαία και το 2012 (κατά 41,7%), δείχνει να σταθεροποιείται στη διάρκεια του Το πρώτο οκτάμηνο του 2013 ο αριθμός των νέων ΙΧ αυτοκινήτων σημείωνε ετήσια πτώση κατά 1,5%. Σε ετήσια βάση, τα νέα αυτοκίνητα που τέθηκαν σε κυκλοφορία το 2013 είναι κατά 80% λιγότερα σε σχέση με τον αριθμό τους το Από την πλευρά της συνολικής προσφοράς, η εξέλιξη και η δομή της Ακαθάριστης Προστιθέμενης Αξίας (ΑΠΑ) της οικονομίας αποτυπώνουν τον εν εξελίξει μετασχηματισμό της παραγωγικής βάσης. Ο πρωτογενής τομέας είναι ο μόνος ο οποίος αύξησε την παραγωγή του το 2012, ενώ ο δευτερογενής τομέας, έπειτα από πέντε συνεχόμενα έτη μείωσης του σχετικού του μεριδίου στο σύνολο της ΑΠΑ της ελληνικής οικονομίας, εμφανίζει άνοδο, και μάλιστα στη μεταποίηση (14,3% του συνόλου το 2012, έναντι 13,3% το 2011 και 12,2% το 2009). Ο κλάδος των κατασκευών, αφού υπέστη και νέα μεγάλη πτώση το 2012 κατά 20,6%, Το διεθνές οικονομικό περιβάλλον κατά το 2013 και η Ελλάδα Μέρος 1 31

12 2013 Ετήσια έκθεση ελληνικού εμπορίου 32 αποτελεί πλέον μόνο το 2,1% της συνολικής ΑΠΑ, έναντι του 8,9% που ήταν το 2006! Η προστιθέμενη αξία του τριτογενούς τομέα (των υπηρεσιών) υποχώρησε κατά 6,2% το 2012, ωστόσο η προστιθέμενη αξία του κλάδου εμπόριο, μεταφορές και αποθήκευση, ξενοδοχεία και εστίαση, ως του μεγαλύτερου σε κύκλο εργασιών κλάδου του τριτογενούς τομέα, υποχώρησε με σχεδόν διπλάσιο ρυθμό (-10,9%), με αποτέλεσμα η εκατοστιαία συμβολή του στο σύνολο της ΑΠΑ της ελληνικής οικονομίας να υποχωρήσει έντονα, στο 23,3% από 25,0% το 2011 (βλ. Πίνακα Α5, Παράρτημα Α). Η συνολική απασχόληση της οικονομίας επλήγη δραματικά και το 2013, αφού εκτιμάται ότι μειώθηκε περαιτέρω κατά 3,5% έναντι μείωσης 8,3% το Η μείωση της απασχόλησης έπληξε και το 2013 σχεδόν αποκλειστικά τον ιδιωτικό τομέα και ήταν το αποτέλεσμα του κλεισίματος ή της σμίκρυνσης πολλών επιχειρήσεων, λόγω της αβεβαιότητας, της βαθιάς ύφεσης και των νέων φορολογικών βαρών. Επιπλέον, η βαθιά και παρατεταμένη ύφεση καθώς και οι θεσμικές παρεμβάσεις στην αγορά εργασίας οδήγησαν σε υποχώρηση των μέσων αποδοχών κατά 7% το 2013 ένανι υποχώρησης κατά 4,2% το Το ποσοστό ανεργίας εκτιμάται ότι αυξήθηκε σε νέο ιστορικό υψηλό, στο 27,0%, έναντι 24,3% το 2012 και μόλις 7,7% το Σχεδόν το ήμισυ της ανεργίας αυτής υπολογίζεται ότι αφορά μακροχρόνια ανέργους. Η Ελλάδα πλέον έχει το υψηλότερο ποσοστό ανεργίας στην ΕΕ-28, ακολουθούμενη από την Ισπανία (βλ. Διάγραμμα 1.6). Ο πληθωρισμός για πρώτη φορά εδώ και πέντε δεκαετίες (από το 1962) υπήρξε αρνητικός το 2013 (-0,8% από +1,0% τα 2012), καθώς οι ακαμψίες στην αγορά προϊόντων υποχώρησαν υπό το βάρος κυρίως της εξάλειψης της επίδρασης της προηγηθείσας, κατά τα προηγούμενα έτη, αύξησης των έμμεσων φόρων, της μεγάλης και παρατεταμένης ύφεσης, της περαιτέρω υποχώρησης της αξίας των περιουσιακών στοιχείων, αλλά και της νέας μεγάλης υποχώρησης του κόστους εργασίας ανά μονάδα προϊόντος (-6,5% από -6,2% το 2012). Λόγω της συνεχιζόμενης μεγάλης υποαπασχόλησης των παραγωγικών συντελεστών, το «παραγωγικό κενό», δηλαδή η εκατοστιαία απόσταση μεταξύ δυνητικού και πραγματικού προϊόντος, διευρύνθηκε περαιτέρω στο 12,8% το 2013 από 12,2% το Το γενικό επίπεδο τιμών δεν υποχώρησε από την αρχή της κρίσης, όπως συνέβη στην Ιρλανδία, ενδεχομένως διότι σε συνθήκες μεγάλης πτώσης του τζίρου των επιχειρήσεων, πλην του μισθολογικού, όλα τα άλλα κόστη τους (κόστος εισαγόμενων πρώτων υλών, κόστος χρηματοδότησης, συνολική άμεση και έμμεση φορολογική επιβάρυνση, μη επιστροφή ΦΠΑ κ.λπ.) αυξήθηκαν κατά τη διάρκεια της κρίσης (βλ. Διάγραμμα 1.7). Παρά τη βαθιά ύφεση, το Πρόγραμμα Δημοσιονομικής Προσαρμογής σημείωσε μεγάλη πρόοδο και οι διεθνείς οργανισμοί εκτιμούν ότι το 2013 θα επιτευχθεί για πρώτη φορά μετά το 2002 μικρό πρωτογενές δημοσιονομικό πλεόνασμα, εξέλιξη που θα αποτρέψει την περαιτέρω αύξηση του δημόσιου χρέους. Το έλλειμμα της γενικής κυβέρνησης επιβαρύνθηκε εκτάκτως με τις δαπάνες αναδιάρθρωσης και ανακεφαλαιοποίησης του τραπεζικού συστήματος ύψους 10,6% του ΑΕΠ, το οποίο είχε σοβαρά πληγεί το 2011 και το 2012 από την απομείωση του κρατικού χρέους, το οποίο διακρατούσε ως περιουσιακό στοιχείο και είχε ως συνέπεια το μηδενισμό των ιδίων κεφαλαίων του. Η ζημία εκείνη εκτιμάται για το σύνολο του τραπεζικού συστήματος περί το 20% του ΑΕΠ. Το συνολικό δημοσιονομικό έλλειμμα εκτιμάται ότι θα αυξηθεί στο 13,5% του ΑΕΠ από 9% το 2012, αλλά θα υποχωρήσει απότομα στο 2% το 2014 (βλ. Διάγραμμα 1.8). Το ακαθάριστο δημόσιο χρέος, παρά την απομείωσή του το Μάρτιο του 2012 και την επαναγορά ενός τμήματός του το Δεκέμβριο του 2012, λόγω των υψηλών ελλειμμάτων της

13 Διάγραµµα 1.7 Χώρες Ευρωζώνης σε προγράµµατα οικονοµικής προσαρµογής: Πληθωρισµός (% µεταβολή του ΕνΔΤΚ) Ελλάδα Κύπρος Ιρλανδία Πορτογαλία Ισπανία Ζώνη Ευρώ-18 Ιταλία Σηµείωση: Η Ιταλία δεν έχει συµφωνήσει κάποιο πρόγραµµα προσαρµογής µε την ΕE ή το ΔΝΤ. Στοιχεία για το 2013: Eκτιµήσεις. Στοιχεία για το 2014: Προβλέψεις Πηγές: IMF, European Union Διάγραµµα 1.8 Χώρες Ευρωζώνης σε προγράµµατα οικονοµικής προσαρµογής: Δηµοσιονοµικό έλλειµµα (% του ΑΕΠ) Το διεθνές οικονομικό περιβάλλον κατά το 2013 και η Ελλάδα Μέρος Ελλάδα Κύπρος Ιρλανδία (δεξιός άξονας) Πορτογαλία Ισπανία Ιταλία Ζώνη Ευρώ-18 Σηµείωση: Η Ιταλία δεν έχει συµφωνήσει κάποιο πρόγραµµα προσαρµογής µε την ΕΕ ή το ΔΝΤ. Στοιχεία για το 2013: Eκτιµήσεις. Στοιχεία για το 2014: Προβλέψεις Πηγές: IMF, European Union περιόδου , παραμένει πολύ υψηλό και προβλέπεται ότι θα φθάσει το 176,2% του ΑΕΠ το 2013, έναντι 156,9% το 2012 και 170,3% το Παρατηρώντας σε βάθος χρόνου τα δημοσιονομικά στοιχεία των χωρών της Ευρωζώνης που βρίσκονται σε προγράμματα οικονομικής προσαρμογής, αλλά και άλλων, προκύπτουν δύο ενδιαφέροντα συμπεράσματα για το πώς η Ελλάδα οδηγήθηκε στον αποκλεισμό της από τις κεφαλαιαγορές το 2010: α) η Ελλάδα μετατράπηκε σε υπερχρεωμένη δημοσιονομικά χώρα μόλις σε μια 12ετία ( ) και β) την περίοδο των «παχιών αγελάδων» με τους συνεχόμενους υψηλούς ρυθμούς ανόδου του ΑΕΠ (1994 μέχρι και την έναρξη της κρίσης το 2008) οι ελληνικές κυβερνήσεις δεν φρόντισαν για τον περιορισμό του δημόσιου χρέους, σε αντίθεση με ό,τι έκαναν 33

14 Διάγραµµα 1.9 Χώρες Ευρωζώνης σε προγράµµατα οικονοµικής προσαρµογής: Ακαθάριστο δηµόσιο χρέος (% του ΑΕΠ) Ετήσια έκθεση ελληνικού εμπορίου Ελλάδα Κύπρος Ιρλανδία Πορτογαλία Ισπανία Ζώνη Ευρώ οι κυβερνήσεις Ιρλανδίας, Ισπανίας, Ιταλίας και Βελγίου, με αποτέλεσμα να μην υπάρχουν περιθώρια επεκτατικής δημοσιονομικής πολιτικής μετά το 2008, όταν δηλαδή εμφανίστηκαν η διεθνής ύφεση και η κρίση χρέους (βλ. Διάγραμμα 1.9). Το ισοζύγιο τρεχουσών συναλλαγών, μετά την περιορισμένη του βελτίωση το 2010 και το 2011, βελτιώθηκε σημαντικά το 2012 και το 2013 και εκτιμάται ότι θα κλείσει με έλλειμμα 1,0% του ΑΕΠ έναντι ελλείμματος 2,4% το προηγούμενο έτος. Ο ισοσκελισμός σχεδόν του ελληνικού εξωτερικού ισοζυγίου είναι ευχάριστη εξέλιξη, η οποία όμως έχει να συμβεί από το 1994 (βλ. Διάγραμμα 1.10). Το 2013 η βελτίωση προήλθε από τη βελτίωση και του εμπορικού ισοζυγίου (περίπου 2,0% του ΑΕΠ), κυρίως λόγω των εξελίξεων στο ισοζύγιο Ιταλία Σηµείωση: Η Ιταλία δεν έχει συµφωνήσει κάποιο πρόγραµµα προσαρµογής µε την ΕE ή το ΔΝΤ. Στοιχεία για το 2013: Eκτιµήσεις Πηγές: IMF, European Union Διάγραµµα 1.10 Χώρες Ευρωζώνης σε προγράµµατα οικονοµικής προσαρµογής: Ισοζύγιο τρεχουσών συναλλαγών (% του ΑΕΠ) Ελλάδα Ιρλανδία Ισπανία Ιταλία Κύπρος Πορτογαλία Ζώνη Ευρώ-18 Σηµείωση: Η Ιταλία δεν έχει συµφωνήσει κάποιο πρόγραµµα προσαρµογής µε την ΕE ή το ΔΝΤ. Στοιχεία για το 2013: Eκτιµήσεις. Στοιχεία για το 2014: Προβλέψεις Πηγές: IMF, European Union 34

15 καυσίμων και στο ταξιδιωτικό ισοζύγιο, αλλά και του ισοζυγίου τρεχουσών μεταβιβάσεων, κυρίως λόγω των εισπράξεων από τη μεταφορά εσόδων των Κεντρικών Τραπεζών της Ευρωζώνης από το πρόγραμμα αγοράς ομολόγων της ΕΚΤ. Είναι θετικό για τις προοπτικές της ελληνικής οικονομίας ότι η βελτίωση του ισοζυγίου αγαθών, πλην πλοίων και καυσίμων, προήλθε τόσο από την αναμενόμενη υποχώρηση των εισαγωγών λόγω ύφεσης όσο όμως και από την αύξηση των εξαγωγών, παρά τις μεγάλες δυσκολίες χρηματοδότησης και την αύξηση του κόστους ενέργειας που αντιμετωπίζουν οι περισσότερες επιχειρήσεις Ελληνική οικονομία: Προοπτικές Για το 2014 προβλέπεται έξοδος από την ύφεση με οριακή άνοδο του ΑΕΠ (+0,6%), προερχόμενη από τις επενδύσεις παγίου κεφαλαίου και τις εξαγωγές, καθώς οι ανάγκες της δημοσιονομικής προσαρμογής θα είναι σημαντικά μικρότερες, η πιστωτική ασφυξία για τις επιχειρήσεις θα αποκαθίσταται σταδιακά, ενώ ο ρυθμός ανόδου του παγκόσμιου εμπορίου αγαθών και υπηρεσιών προβλέπεται ότι θα αυξηθεί. Ωστόσο, η απόσταση (απόκλιση) του κατά κεφαλήν εισοδήματος σε όρους αγοραστικής δύναμης από τον μέσο της ΕΕ-15 προβλέπεται ότι θα διευρυνθεί περαιτέρω, με το κατά κεφαλήν εισόδημα να αντιστοιχεί στο 65,7% του μέσου κοινοτικού από 66% το 2013, δηλαδή η ελληνική οικονομία θα βρεθεί κάτω από την Πορτογαλία, τη Σλοβακία και τις βαλτικές χώρες (βλ. Διάγραμμα 1.11). Τα δίδυμα ελλείμματα προβλέπεται ότι σχεδόν θα εξαλειφθούν το Το δημοσιονομικό έλλειμμα, απαλλαγμένο πλέον από τις δαπάνες ανακεφαλαιοποίησης ή εκκαθάρισης χρηματοπιστωτικών ιδρυμάτων, προβλέπεται ότι θα υποχωρήσει στο 2% του ΑΕΠ. Το πρωτογενές αποτέλεσμα της γενικής κυβέρνησης, δηλαδή το αποτέλεσμα χωρίς την πληρωμή τόκων, θα καταγράψει σημαντικό πλεόνασμα (2,8% του ΑΕΠ, ενώ η μνημονιακή μας υποχρέωση είναι για 1,5%), ενώ το ακαθάριστο δημόσιο χρέος για πρώτη φορά εδώ και πολλά έτη θα σταθεροποιηθεί (στο 175,9% του ΑΕΠ από 176,2% το 2013). Το διεθνές οικονομικό περιβάλλον κατά το 2013 και η Ελλάδα Μέρος Διάγραµµα 1.11 Πραγµατική σύγκλιση/απόκλιση Ελλάδας-EE: (κατά κεφαλήν ΑΕΠ της ΕΕ-15 = 100, σε ισοτιµίες αγοραστικής δύναµης) Ελλάδα Κύπρος Ιρλανδία Πορτογαλία Ισπανία ΗΠΑ Ιαπωνία ΕΕ-15 Πηγή: European Commission, Νοέµβριος

16 2013 Ετήσια έκθεση ελληνικού εμπορίου Το ισοζύγιο τρεχουσών συναλλαγών προβλέπεται ότι θα βελτιωθεί περαιτέρω (-0,5% του ΑΕΠ το 2014 και +1,1% το 2015) καθώς η διεθνής ζήτηση και η ναυλαγορά ανακάμπτει, ενώ η διεθνής τιμή του αργού πετρελαίου, που επιβαρύνει ιδιαίτερα το ισοζύγιο καυσίμων, θα υποχωρήσει περαιτέρω σε όρους ευρώ. Η διεθνής ανταγωνιστικότητα της ελληνικής οικονομίας παραμένει σε χαμηλά, συγκριτικά, επίπεδα, εμφανίζει όμως ενδείξεις βελτίωσης. Ως προς την ανταγωνιστικότητα τιμών και κόστους εργασίας, έχει σημειωθεί μεγάλη βελτίωση μετά το Σύμφωνα με σειρά δεικτών πραγματικής σταθμισμένης συναλλαγματικής ισοτιμίας (της Τράπεζας της Ελλάδος, της Ευρωπαϊκής Επιτροπής και της ΕΚΤ), η σωρευτική απώλεια ανταγωνιστικότητας κόστους εργασίας της ελληνικής οικονομίας μετά το 2000 (από 20% έως 32%) εξαλείφθηκε πλήρως το Παράλληλα, η συνολική διεθνής ανταγωνιστικότητα της ελληνικής οικονομίας, αν και παραμένει πολύ χαμηλή, φαίνεται ότι αρχίζει να βελτιώνεται. Σύμφωνα με τον σύνθετο δείκτη της Παγκόσμιας Τράπεζας «Ευχέρεια προς το Επιχειρείν», η Ελλάδα βελτίωσε τη σχετική της θέση για το 2014 (72η από 78η το 2013 και 89η το 2012), ενώ, σύμφωνα με τον σύνθετο δείκτη του World Economic Forum, η Ελλάδα βελτίωσε τη σχετική της θέση για το 2013 (91η από 96η το 2012). Σύμφωνα με τις μελέτες αυτών αλλά και άλλων φορέων, επιβεβαιώνεται ότι η πρόσβαση στη χρηματοδότηση, η κακής ποιότητας γραφειοκρατία του κράτους και το ασταθές φορολογικό περιβάλλον παραμένουν τα σοβαρότερα εμπόδια για τη βελτίωση της ανταγωνιστικότητας της ελληνικής επιχείρησης. Η μετατόπιση παραγωγικών πόρων προς τους περισσότερο εξωστρεφείς κλάδους, η διαδικασία υποκατάστασης των εισαγωγών και η επιστροφή σε υψηλούς αλλά βιώσιμους ρυθμούς μεγέθυνσης είναι εφικτές, απαιτούν όμως χρόνο και ανετότερες πιστωτικές συνθήκες. Η βελτίωση των πιστωτικών συνθηκών, η οποία ακριβώς θα βοηθήσει τη βελτίωση της διεθνούς ανταγωνιστικότητας, αλλά επιπλέον τις επενδύσεις παγίου κεφαλαίου και τις εξαγωγές και θα οδηγήσει σε αύξηση της απασχόλησης και σε ανάπτυξη, προϋποθέτει την επιστροφή στο εγχώριο πιστωτικό σύστημα τμήματος των καταθέσεων που διέφυγαν λόγω της ασυνήθιστα υψηλής αβεβαιότητας. Κάτι τέτοιο θα μπορεί να γίνει εφικτό υπό την προϋπόθεση της επικράτησης πολιτικής και κοινωνικής σταθερότητας και εφόσον αποκατασταθεί η τρωθείσα εμπιστοσύνη των αποταμιευτών, Ελλήνων και ξένων, προς τις εγχώριες δημοσιονομικές αρχές και το τραπεζικό σύστημα. 36