Αναφοράς ως Μοχλός Ανάπτυξης στην Περιφέρεια της Κρήτης»

Transcript

1 Σχολή: Τµήµα: ιοίκησης και Οικονοµίας ιοίκησης Επιχειρήσεων Πτυχιακή εργασία: «Το Εθνικό Στρατηγικό Πλαίσιο Αναφοράς ως Μοχλός Ανάπτυξης στην Περιφέρεια της Κρήτης» Αντωνίου Γαρυφαλλιά Μαρία Α.Μ 3133 Ζερβός Γεώργιος Α.Μ 3720 Υπεύθυνος καθηγητής: Γεράκης Γεώργιος Ηράκλειο Μάιος, 2013

2 Copyright Αντωνίου Γαρυφαλλιά Μαρία & Ζερβός Γεώργιος, 2013 Με επιφύλαξη παντός δικαιώµατος. All rights reserved. Η έγκριση της πτυχιακής εργασίας από το Τµήµα ιοίκησης Επιχειρήσεων του ΤΕΙ Κρήτης δεν υποδηλώνει απαραιτήτως και αποδοχή των απόψεων του συγγραφέα εκ _µέρους του Τµήµατος. 2

3 Ευχαριστίες Ως απόφοιτοι πλέον του Τ.Ε.Ι Ηρακλείου και συγκεκριµένα του τµήµατος ιοίκησης Επιχειρήσεων της σχολής ιοίκησης και Οικονοµίας νιώθουµε την ανάγκη να ευχαριστήσουµε όλους όσους συντέλεσαν στην µέχρι τώρα πορεία µας, από το διοικητικό προσωπικό, τους καθηγητές µέχρι τους επιβλέποντες στην πρακτική µας άσκηση όπου αποκοµίσαµε σηµαντικές γνώσεις και εφόδια για την µετέπειτα επαγγελµατική µας σταδιοδροµία. Τέλος ένα µεγάλο ευχαριστώ στον κύριο Γεράκη Γεώργιο για την πολύτιµη βοήθεια που µας παρείχε κατά την συγγραφή της παρούσας εργασίας. 3

4 Περίληψη Η παρούσα εργασία ασχολείται µε το Εθνικό Στρατηγικό Πλαίσιο Αναφοράς (ΕΣΠΑ) και το πώς το συγκεκριµένο πρόγραµµα έχει εφαρµοσθεί έως και σήµερα στην Περιφέρεια της Κρήτης, καθώς επίσης αναδεικνύεται η συµβολή του στην ανάπτυξη της οικονοµίας και της κοινωνίας του νησιού. Στο πρώτο κεφάλαιο γίνεται µια ιστορική αναδροµή στα ευρωπαϊκά προγράµµατα, ξεκινώντας την αναφορά από τα Μεσογειακά Ολοκληρωµένα Προγράµµατα (Μ.Ο.Π), στα οποία η Ελλάδα συµµετείχε από το έτος έναρξής του Ακολουθεί µια συνοπτική παρουσίαση των σχεδίων δράσης των Κοινοτικών Πλαισίων Στήριξης, ξεκινώντας από το Α Κ.Π.Σ. ή όπως είναι ευρέως γνωστό Πακέτο Ντελόρ (1989) και καταλήγοντας στο Εθνικό Στρατηγικό Πλαίσιο Αναφοράς, όπου είναι κι ο κύριος στόχος της παρούσας µελέτης. Το τελευταίο ουσιαστικά πρόκειται για το 4 ο Κ.Π.Σ., το οποίο είναι και πρακτικά το τελευταίο µέρος των συγκεκριµένων προγραµµάτων, σύµφωνα µε τα έως τώρα γνωστά δεδοµένα. Το κεφάλαιο ολοκληρώνεται µε την παρουσίαση της συµβολής των συγκεκριµένων προγραµµάτων στην ελληνική οικονοµία. Στο επόµενο κεφάλαιο, αφού γίνει µια περιγραφή του ΕΣΠΑ, παρατίθενται οι στρατηγικοί στόχοι του προγράµµατος και παρουσιάζονται οι θεµατικές και οι χωρικές του ενότητες (Στρατηγική Ανάπτυξη του ΕΣΠΑ). Τέλος, παρουσιάζεται η διάρθρωση του προγράµµατος (Τοµεακά, Περιφερειακά και Εδαφικής Συνεργασίας Επιχειρησιακά Προγράµµατα), καθώς και κάποια ενδεικτικά προγράµµατα που βρίσκονται εν ισχύ το έτος 2013, ενώ τέλος αναλύεται η δική του αποκλειστική συµβολή στην ελληνική πραγµατικότητα. Το τρίτο κεφάλαιο αφορά την εφαρµογή του ΕΣΠΑ στην Περιφέρεια της Κρήτης και περιγράφονται οι ιδιωτικές και δηµόσιες επενδύσεις που έχουν υλοποιηθεί µε βάση το συγκεκριµένο πρόγραµµα στο νησί. Αφού γίνει η παρουσίαση στατιστικών δεδοµένων για το πρόγραµµα στην Κρήτη (π.χ. Απορροφητικότητα των κονδυλίων), εξειδικεύεται η ανάλυση στη συµβολή του προγράµµατος αποκλειστικά στην Περιφέρεια Κρήτης. 4

5 Το τέταρτο και τελευταίο κεφάλαιο της συγκεκριµένης εργασίας πραγµατεύεται τη συνολικότερη αξιολόγηση του προγράµµατος, καθώς επίσης τις τάσεις και τις προοπτικές ανάπτυξης και εξέλιξης του τα επόµενα χρόνια. Summary This paper deals with the National Strategic Reference Framework (NSRF) and how this program has been implemented to date in the Region of Crete, as well as highlighting the contribution to the development of economy and society of the island. The first chapter is a throwback to European programs, starting with the report from the Integrated Mediterranean Programs (I.M.P), in which Greece participated since they ve started in the year Below is a summary of the action plans of the Community Support Frameworks, starting from the first CSF or as it is popularly known Delores Package (1989) and culminating in the National Strategic Reference Framework, which is the main objective of this study. The latter is essentially the 4th CSF, which is practically the last part of these programs, according to the known facts. The chapter concludes with a presentation of the contribution of these programs to the Greek economy. In the next chapter, having become a description of the NSRF sets out the strategic objectives of the program and presents the thematic and territorial units (Strategic Development NSRF). Finally, is explained the structure of the program (Sectoral, Regional and Territorial Cooperation Operational Programs), some programs that will be implemented in 2013 and is analyzed the unique contribution of it to the Greek reality. The last chapter deals with the implementation of the NSRF in the Region of Crete and describes the private and public investments that have been implemented under this program on the island. After the presentation of statistical data for the program in Crete (e.g. absorption of funds), the chapter specializes in the analysis of the contribution program exclusively in the Region of Crete. The fourth and final chapter of this thesis deals with the overall program evaluation all these years, as well as the trends and prospects of growth and development in the coming years. 5

6 Πίνακας Περιεχοµένων Ευχαριστίες... 3 Περίληψη... 4 Summary... 5 Πίνακας Περιεχοµένων... 6 Κεφάλαιο 1 ο... 8 Ιστορική Αναδροµή στα Ευρωπαϊκά Προγράµµατα Μεσογειακά Ολοκληρωµένα Προγράµµατα Α Κοινοτικό Πλαίσιο Στήριξης Β Κοινοτικό Πλαίσιο Στήριξης Γ Κοινοτικό Πλαίσιο Στήριξης Κοινοτικό Πλαίσιο Στήριξης Η Συµβολή των Ευρωπαϊκών Προγραµµάτων στην Ελληνική Οικονοµία και Κοινωνία Κεφάλαιο 2 ο Το Εθνικό Στρατηγικό Πλαίσιο Αναφοράς Σύντοµη Περιγραφή του Προγράµµατος (ΕΣΠΑ) Στρατηγική Ανάπτυξη για το ΕΣΠΑ ιάρθρωση του ΕΣΠΑ Τοµεακά Επιχειρησιακά Προγράµµατα Περιφερειακά Επιχειρησιακά Προγράµµατα α ΠΕΠ Μακεδονίας - Θράκης β ΠΕΠ υτικής Ελλάδας Πελοποννήσου Ιόνιων Νήσων γ ΠΕΠ Κρήτης και Νήσων Αιγαίου δ ΠΕΠ Θεσσαλίας Στερεάς Ελλάδας Ηπείρου ε ΠΕΠ Αττικής Επιχειρησιακά Προγράµµατα Εδαφικής Συνεργασίας

7 2.4 Ενδεικτικά Ενεργά Προγράµµατα ΕΣΠΑ για το «Ολοκληρωµένη παρέµβαση για τη στήριξη της γυναικείας απασχόλησης µέσω ενίσχυσης της επιχειρηµατικότητας» «Ενίσχυση Μ.Μ.Ε. που δραστηριοποιούνται στους τοµείς Μεταποίησης - Τουρισµού Εµπορίου & Υπηρεσιών» Η Συµβολή του ΕΣΠΑ στην Ελληνική Πραγµατικότητα Κεφάλαιο 3 ο Η Εφαρµογή του ΕΣΠΑ στην Περιφέρεια Κρήτης Στατιστικά εδοµένα για το ΕΣΠΑ Γενική εικόνα Ιδιωτικές Επενδύσεις & ηµόσιες Επενδύσεις - Εφαρµογή & Παρακολούθηση Προγραµµάτων στην Περιφέρεια της Κρήτης Κεφάλαιο 4 ο Γενική Αξιολόγηση του ΕΣΠΑ Νέα Προγραµµατική Περίοδος Συµπεράσµατα Conclusions Προτάσεις Βιβλιογραφία Ελληνόγλωσση Ξενόγλωσση Ηλεκτρονικές Πηγές Παράρτηµα Ι - Ολοκληρωµένα Έργα στα Πλαίσια του ΈΣΠΑ στην Περιφέρεια Κρήτης Παράρτηµα ΙΙ Ενισχύσεις ολοκληρωµένου χαρακτήρα στα πλαίσια του ΕΣΠΑ

8 Κεφάλαιο 1 ο Ιστορική Αναδροµή στα Ευρωπαϊκά Προγράµµατα Στο παρόν κεφάλαιο της συγκεκριµένης πτυχιακής εργασίας, επιχειρείται µια ιστορική αναδροµή όσον αφορά την πορεία των ευρωπαϊκών προγραµµάτων, από την εµφάνιση τους έως και σήµερα. Πρόγονοι των σύγχρονων ευρωπαϊκών προγραµµάτων µπορούν να θεωρηθούν τα Μεσογειακά Ολοκληρωµένα Προγράµµατα (Μ.Ο.Π.), στα οποία δικαίωµα συµµετοχής είχε και η Ελλάδα (1985) και στόχευαν στη βελτίωση των κοινωνικοοικονοµικών διαρθρώσεων στις λιγότερο ανεπτυγµένες περιοχές της Κοινότητας 1. Τα προγράµµατα αυτά είχαν ως ευρύτερο στόχο την οικονοµική και κατ επέκταση κοινωνική σύγκλιση των έως τότε κρατών- µελών της Ευρωπαϊκής Ένωσης, ώστε να µπορέσουν όλα µαζί να βρεθούν σε ένα κοινό σηµείο αναφοράς ως προς την οικονοµική τους ανάπτυξης και να διανύσουν µια κοινή πορεία, ταυτισµένη µε τους στόχους της Ένωσης για κοινωνική και οικονοµική πρόοδο, οικονοµική κοινωνική και εδαφική συνοχή 2. Η είσοδος νέων µελών στους κόλπους της Κοινότητας, τα οποία είχαν σηµαντικές οικονοµικού κυρίως επιπέδου διαφορές δηµιούργησε την επιτακτική ανάγκη «θεσµοποίησης» των εν λόγω προγραµµάτων. Στο πλαίσιο µιας ευρύτερης σύγκλισης των κρατών-µελών, τα Μεσογειακά Προγράµµατα διαδέχεται το 1989, το Α Κοινοτικό Πλαίσιο Στήριξης (γνωστό και ως Α Πακέτο Ντελόρ), το οποίο αναφέρεται σε παρόµοιους αναπτυξιακούς στόχους µε τα προηγούµενα για τη στήριξη των κρατών της Κοινότητας. Το πρώτο Πακέτο Delors συγκεκριµένα περιελάµβανε προτάσεις µεταρρύθµισης που αφορούσαν κυρίως το σύστηµα χρηµατοδότησης της Ευρωπαϊκής Κοινότητας, τον περιορισµό των γεωργικών δαπανών και την αύξηση των πόρων των ιαρθρωτικών Ταµείων. Στα πλαίσια αυτού θεσπίστηκαν κανόνες εκτέλεσης του κοινοτικού προϋπολογισµού /02/2013: el.wikipedia.org/wiki/ανδρέας_παπανδρέου 2 23/02/2013: /02/2013: 8

9 Την περίοδο , µετά την υπογραφή της Συνθήκης για την Ευρωπαϊκή Ένωση και ενώ η χώρα µας προσπαθεί να ενταχθεί στην ΟΝΕ, θεσµοθετείται το Β Κοινοτικό Πλαίσιο Στήριξης, θέτοντας σηµαντικούς στόχους ανάπτυξης, βασισµένους σ ένα µεσοπρόθεσµο σχεδιασµό της χρηµατοδότησης της Ένωσης. Οι κυριότεροι στόχοι του Β Κ.Π.Σ. αποτελούν η ανταγωνιστικότητα, η κοινωνική και οικονοµική συνοχή των κρατών µελών, καθώς και η διεύρυνση των καθηκόντων της Ένωσης µέσα από την αύξηση των πόρων των ιαρθρωτικών Ταµείων καθώς και τη δηµιουργία του Ταµείου Συνοχής 4. Τέλος, το 2000 και µετά τη λήξη του Β Κοινοτικού Πλαισίου Στήριξης ξεκινά η συνδροµή του Γ Κ.Π.Σ., όπου στηρίζει την ολοκλήρωση των διαφόρων έργων της ελληνικής κοινωνίας και οικονοµίας εν όψει των Ολυµπιακών Αγώνων. Για την Ελλάδα, το Γ Κ.Π.Σ. χαρακτηρίστηκε έως τότε ως η σηµαντικότερη ευρωπαϊκή στήριξη της χώρας από την Ένωση ως προς τη στήριξη της ανταγωνιστικότητας της χώρας και γενικότερα της οικονοµικής της ανάπτυξης το οποίο µπορούσε να ανταποκριθεί στους στόχους εκείνης της περιόδου, αλλά και τους στόχους που είχαν τεθεί για το µέλλον. Από το 2007 και έπειτα, έχοντας ορίζοντα ολοκλήρωσης έως και το 2013, το Εθνικό Στρατηγικό Πλαίσιο Αναφοράς (ΕΣΠΑ ) δίνει έµφαση στην αύξηση της απασχόλησης και στη βελτίωση του βιοτικού επιπέδου της χώρας, στην απασχόληση και την ενίσχυση της επιχειρηµατικότητας. Επίσης, στοχεύει στη στήριξη των οµάδων εκείνων που θεωρούνται ότι στερούνται ικανοποιητικών ποσοστών συµµετοχής στα προαναφερθέντα µεγέθη της οικονοµίας, όπως για παράδειγµα οι γυναίκες, τα άτοµα νεαρής ηλικίας και οι µακροχρόνια άνεργοι 5. Το ΕΣΠΑ εκπονήθηκε στο πλαίσιο της νέας στρατηγικής που υιοθετήθηκε από την Ένωση σχετικά µε τη συνοχή των κρατών-µελών, σύµφωνα µε την οποία το ΕΣΠΑ «..εξασφαλίζει ότι η συνδροµή από τα Ταµεία συµβαδίζει µε τις κοινοτικές στρατηγικές κατευθυντήριες γραµµές για τη συνοχή και προσδιορίζει το σύνδεσµο µεταξύ των κοινοτικών προτεραιοτήτων αφενός και του εθνικού προγράµµατος µεταρρυθµίσεων αφετέρου» /02/2013: /02/2013: B1%CE%B9%20%CE%BC%CE%B5%20%CE%BF%CF%81%CE%AF%CE%B6%CE%BF%CE%BD%CF%84%CE%B1%2 0%CE%BF%CE%BB%CE%BF%CE%BA%CE%BB%CE%AE%CF%81%CF%89%CF%83%CE%B7%CF%82%20%CE%AD %CF%89%CF%82%20%CE%BA%CE%B1%CE%B9%20%CF%84%CE%BF%202013%2C%20%CF%84%CE%BF%20%CE %B5%CE%B8%CE%BD%CE%B9%CE%BA%CF%8C%20%CF%83%CF%84%CF%81%CE%B1%CF%84%CE%B7%CE% B3%CE%B9%CE%BA%CF%8C%20%CF%80%CE%BB%CE%B1%CE%AF%CF%83%CE%B9%CE%BF%20%CE%B1%C E%BD%CE%B1%CF%86%CE%BF%CF%81%CE%AC%CF%82&source=web&cd=1&sqi=2&ved=0CCsQFjAA&url=http%3 A%2F%2Fwww.espa.gr%2Felibrary%2FEggrafo_ESPA_el.pdf&ei=i5FiUbfKBa7e7AbcloCgCQ&usg=AFQjCNH91exxfb1JA m4xm48twcubnfnmqw&bvm=bv ,d.zwu&cad=rja. 6 26/02/2013: 9

10 Οι αναφορές δείχνουν ότι η Ελλάδα παρά την ένταξη της στα Προγράµµατα του ΕΣΠΑ, αλλά και σε παλαιότερα οικονοµικά πακέτα στήριξης και ανάπτυξης έχει ακόµη να διανύσει σηµαντική πορεία προς την ουσιαστική ανάπτυξη, καθώς φαίνεται ότι η πρόοδος που έχει σηµειωθεί σε θέµατα αποτελεσµατικότητας, ειδικότερα της δηµόσιας διοίκησης, και της οργάνωσης των αγορών (προϊόντων και παραγωγικών συντελεστών), αλλά και ανταγωνιστικότητας της ελληνικής οικονοµίας παραµένει συγκριτικά χαµηλότερη µε τα υπόλοιπα κράτη µέλη, γεγονός που υπονοµεύει την εξασφάλιση συνθηκών ουσιαστικής µακροχρόνιας ανάπτυξης Μεσογειακά Ολοκληρωµένα Προγράµµατα Οι ευρωπαϊκές µεταβιοµηχανικές κοινωνίες µε την πάροδο του χρόνου γίνονται όλο και πιο σύνθετες, γεγονός στο οποίο συνετέλεσε σε σηµαντικό βαθµό η διεύρυνση και η προσχώρηση σε αυτήν χωρών µε βιοτικό επίπεδο χαµηλότερο από το µέσο όρο της. Αν και το βιοτικό επίπεδο των πολιτών φαίνεται να βελτιώνεται µε σταθερό ρυθµό εξακολουθούν να υπάρχουν ουσιαστικές διαφορές ανάµεσα σε πλούσιους και φτωχούς. Το γεγονός λοιπόν ότι στους κόλπους της Ευρωπαϊκής Ένωσης προσώρησαν πολλά διαφορετικά κράτη, δηµιούργησε αναπόφευκτα µια «απόσταση» µεταξύ τους, καθώς τα περισσότερα χαρακτηρίζονταν από πλήθος ανισοτήτων σε διάφορα επίπεδα (οικονοµικό, πολιτικό, κοινωνικό κα). Έτσι, δηµιουργήθηκε η ανάγκη για την υιοθέτηση και υλοποίηση κοινής Περιφερειακής πολιτικής, η οποία θα στόχευε µεταξύ άλλων στην οικονοµική και κοινωνική συνοχή των κρατών µελών, ώστε να υπάρξει µια αρµονική ανάπτυξη του συνόλου της Κοινότητας, στοιχείο το οποίο θα συµβάλλει µεταξύ άλλων στη δηµιουργία των απαραίτητων εφοδίων, ώστε οι χώρες να ανταποκριθούν αποτελεσµατικά στις απαιτήσεις των διεθνών αγορών 8. Το 1985, λοιπόν υλοποιείται ένα ολοκληρωµένο στρατηγικό σχέδιο ανάπτυξης ή µε άλλα λόγια ένα ολοκληρωµένο αναπτυξιακό πρόγραµµα διαρθρωτικών αλλαγών και σύγκλισης µε αρχική περίοδο εφαρµογής έως το 1989, η οποία βέβαια επεκτάθηκε έως και το 1993, το οποίο δεν είναι κάτι άλλο από τα Μεσογειακά Ολοκληρωµένα Προγράµµατα (ΜΟΠ), όπου θεωρούνται ως µια πρώτη προσπάθεια άσκησης ουσιαστικής κοινής Ευρωπαϊκής Περιφερειακής Πολιτικής και αποτέλεσαν οδηγό για την µεταρρύθµιση της Περιφερειακής Πολιτικής της Ένωσης µετά την υπογραφή της Ενιαίας Πράξης (Μαραβέγιας, 1991). 7 26/02/2013: /02/2013: 10

11 Βασικός σκοπός της συνολικότερης εφαρµογής της περιφερειακής πολιτικής της Ένωσης ήταν η µείωση της ανεργίας και των πληθυσµιακών πιέσεων στις κορεσµένες περιφέρειες, ενώ ταυτόχρονα σηµαντικός άξονας θεωρούνταν η µείωση των ανισοτήτων στην κατανοµή του πραγµατικού κατά κεφαλήν εισοδήµατος και η πλήρης απασχόληση των πλουτοπαραγωγικών πόρων µε τη βέλτιστη κατανοµή τους, ενώ τέλος προωθείται η τεχνολογική πρόοδος στις καθυστερηµένες περιφέρειες και η ισόρροπη ανάπτυξη τους 9. Συγκεκριµένα, η εφαρµογή των συγκεκριµένων προγραµµάτων, τα οποία ήταν περιορισµένης διάρκειας στόχευε στη βελτίωση των κοινωνικοοικονοµικών διαρθρώσεων στις λιγότερο ανεπτυγµένες περιοχές της Κοινότητας (Ιταλία, Ελλάδα, Ν. Γαλλία) και σε µια ολοκληρωµένη προσπάθεια για την ανάπτυξη αυτών, ώστε κυρίως οι ελληνικές, ιταλικές και νότιες γαλλικές περιφέρειες (και τα δύο νέα κράτη µέλη, η Ισπανία και η Πορτογαλία) να µπορέσουν να συγκλίνουν µε τις χώρες του Βορρά (Μαραβέγιας, 2004). Αξίζει να σηµειωθεί ότι η εµπειρία των ΜΟΠ µπορεί να χαρακτηριστεί εξόχως διδακτική για τη σηµερινή συγκυρία της κρίσης στις χώρες της Μεσογείου 10. Με τα Μ.Ο.Π. προωθήθηκε η χρηµατοδότηση σχεδίων, τα οποία διαµορφώθηκαν και πραγµατοποιήθηκαν από τις ενδιαφερόµενες περιφέρειες. Στην Ελλάδα καταρτίσθηκαν 7 Ολοκληρωµένα Μεσογειακά Προγράµµατα για τις περιφέρειες Κρήτης, Μακεδονίας και Θράκης, υτικής Ελλάδας και Πελοποννήσου, Νήσων Αιγαίου Πελάγους, Ανατολικής Κεντρικής Ελλάδος, Αττικής και τέλος ένα θεµατικό, το Μ.Ο.Π. Πληροφορικής 11. Αν και η αναπτυξιακή στρατηγική που εφαρµόστηκε στην Ελλάδα εκείνη την περίοδο, χαρακτηρίστηκε κυρίως από τη µεγάλη διασπορά των διαθέσιµων πόρων σε µικρά έργα υποδοµής σε ολόκληρη τη χώρα, τα παραπάνω προγράµµατα έθεσαν τις βάσεις για την υλοποίηση βασικών έργων υποδοµής στις επαρχιακές πόλεις και την πρωτεύουσα στους τοµείς της γεωργίας, της αλιείας, της βιοµηχανίας και της βιοτεχνίας, καθώς επίσης και τον τριτογενή τοµέα παραγωγής (υπηρεσίες), ενώ τέλος και για την αξιοποίηση του ανθρώπινου δυναµικού. Μέσω αυτών 9 18/02/2013; %99%CE%A6%CE%95%CE%A1%CE%95%CE%99%CE%91%CE%9A%CE%97 %20%CE%A0%CE%9F%CE%9B%CE%99%CE%A4%CE%99%CE%9A%CE%97. pdf 10 18/05/2013: /02/2013: 22/02/2013: 11

12 αναβαθµίστηκε το επαρχιακό δίκτυο µεταφορών και ενισχύθηκαν οι µικρές γεωργικές επιχειρήσεις και οι τουριστικές επιχειρήσεις µικρού και µεσαίου µεγέθους σε πολλές περιοχές 12. Η συνολική κοινοτική συµµετοχή ανέρχονται στα 6,6 δις ECU, από τα οποία το ποσό των 2,5 δις αναλογούσαν στη χώρα µας 13. Αξίζει να αναφερθεί ότι δεν υπήρξε ολοκληρωµένη απορρόφηση των ευρωπαϊκών πόρων τη συγκεκριµένη περίοδο. Συγκεκριµένα, µεγάλο µέρος των κοινοτικών πόρων αντικατέστησε εθνικούς, ενώ το υπόλοιπο µέρος αυτών που δε χρησιµοποιήθηκαν ενσωµατώθηκαν στο επόµενο πρόγραµµα της Ένωσης (Α Κ.Π.Σ.), κυρίως λόγω σοβαρών δυσκολιών και καθυστερήσεων στην εφαρµογή των προγραµµάτων από την ελληνική ηµόσια ιοίκηση. Το µεγαλύτερο µέρος των δαπανών χρηµατοδότησε τον γεωργικό τοµέα (26%), ενώ ακολουθούσαν οι τοµείς της Βιοτεχνίας και ο τοµέας των Υποδοµών µε ποσοστά συµµετοχής 25% και 18% αντίστοιχα (Μπρούνης, 2006). Τα σηµαντικότερα προβλήµατα απορρόφησης των πόρων αυτών των προγραµµάτων, µπορούν να συνοψισθούν ως εξής 14 : 1. Εσφαλµένη προσέγγιση, άστοχος σχεδιασµός και κακός προγραµµατισµός της εθνικής, περιφερειακής και τοπικής βιώσιµης ανάπτυξης 2. Ισχυρό και περίπλοκο σύστηµα γραφειοκρατίας 3. Υλοποίηση έργων τα οποία δε µπορούσαν να εξουδετερώσουν τα φαινόµενα της οικονοµικής ανισορροπίας 4. Πόροι κατανεµήθηκαν σε ενέργειες βραχυπρόθεσµου και µόνο προγραµµατισµού και όχι µακροπρόθεσµης εµβέλεια, ενώ σηµαντικό µέρος τους διέρρευσε σε µεταβιβαστικές πληρωµές (εισοδηµατικές ενισχύσεις ή ενίσχυση προσωρινής και µόνο επιχειρηµατικότητας) 12 22/02/2013: /02/2013: 5%CE%A1%CE%95%CE%99%CE%91%CE%9A%CE%97%20%CE%A0%CE%9F%CE%9B%CE%99%CE%A4% CE%99%CE%9A%CE%97.pdf 14 03/03/2013: 12

13 5. Παραγκωνίστηκαν σε µοιραίο βαθµό οι προϋποθέσεις ωριµότητας, εφικτότητας, σκοπιµότητας, κοινωνικού οφέλους των έργων, µεγάλο µέρος των οποίων δεν υλοποιήθηκαν ποτέ. 6. Ένα µεγάλο µέρος των πόρων επέστρεψε στις χώρες της ΕΕ 7. Παραβατικές πρακτικές, όπως ελλιπή στοιχεία ποιότητας και αποδοτικότητας, αλλοίωση της ουσίας των µεγάλων επενδυτικών σχεδίων. 8. Σηµαντικό είναι το στοιχείο ότι υπήρχε ένα σηµαντικό ποσοστό απόκλισης της τάξης του 20-25% µεταξύ φυσικού αντικειµένου και απορροφηµένων πόρων χωρίς να συνεκτιµώνται οι µελλοντικές δαπάνες για τις επισκευές και τις αποκαταστάσεις των βλαβών. 9. Οι καθαροί κοινοτικοί πόροι χρησιµοποιήθηκαν για την έντεχνη τόνωση του δηµόσιου λογιστικού ή για την «πλαστή» τόνωση της ρευστότητας στην αγορά. 10. Σηµαντικά ποσά σπαταλήθηκαν για τη δηµοσιότητα των προγραµµάτων καθώς και για την εκπαίδευση προσωπικού χωρίς την αναµενόµενη όµως ανταποδοτικότητα Παρόλα αυτά όµως το σηµαντικότερο ίσως θετικό στοιχείο των συγκεκριµένων προγραµµάτων είναι ότι ενεργοποίησαν τόσο τον δηµόσιο, όσο και τον ιδιωτικό τοµέα και στηρίχθηκαν εξ ολοκλήρου στη δηµοκρατική συµµετοχή των φορέων τοπικής αυτοδιοίκησης καθώς και στην αποκέντρωση της εφαρµογής τους (Χριστοφάκης, 2001). 1.2 Α Κοινοτικό Πλαίσιο Στήριξης Καθώς η πορεία εισόδου των νέων κρατών µελών στην Ευρωπαϊκή Κοινότητα συνεχίζεται τα επόµενα χρόνια, συνεχίζεται και η διεύρυνση των ανισοτήτων µεταξύ των κρατών µελών, τα οποία εισέρχονται σε αυτή και παρουσιάζουν διαφορετικούς ρυθµούς ανάπτυξης σε οικονοµικό και πολιτικό επίπεδο, γεγονός που εµποδίζει τη συνολικότερη ενοποίηση τους. Το έτος 1989 αποτέλεσε σταθµό στην παραπάνω προσπάθεια και υπό την προεδρία του Jacque Delors προτείνεται ο διπλασιασµός των πόρων των ιαρθρωτικών Ταµείων για την ισόρροπη ανάπτυξη των περιφερειών της Ένωσης (Μαραβέγιας, 2004). 13

14 Το Α Κοινοτικό Πλαίσιο Στήριξης ήταν αποτέλεσµα της παραπάνω µεταρρύθµισης των ιαρθρωτικών Ταµείων της Κοινότητας προς την κατεύθυνση της κοινωνικής και οικονοµικής συνοχής της Κοινότητας, η οποία ήταν αδύνατη εν µέσω έντονων περιφερειακών ανισοτήτων. Οι κύριοι άξονες προτεραιοτήτων του Α Πακέτου Ντελόρ (όπως είναι διαφορετικά γνωστό το Α Κ.Π.Σ.) ήταν 15 : 1. Βελτίωση του επιπέδου της χώρας ως προς τη βασική οικονοµική υποδοµή της. 2. Ανάπτυξη του πρωτογενούς τοµέα και εν γένει αγροτική ανάπτυξη µε την προώθηση διαρθρωτικών µεταβολών. 3. Αύξηση ανταγωνιστικότητας των επιχειρήσεων. 4. Ισόρροπη ανάπτυξη του τουρισµού. 5. Περιφερειακή και τοπική ανάπτυξη 6. Αξιοποίηση του ανθρώπινου δυναµικού. Η Ελλάδα υπέβαλε στην Ευρωπαϊκή Επιτροπή ένα Σχέδιο Περιφερειακής Ανάπτυξης (ΣΠΑ) για το χρονικό διάστηµα και ακολούθησε διαπραγµάτευση, όπου κατέληξε στην έγκριση του Α Κ.Π.Σ., το οποίο περιελάµβανε 12 τοµεακά και 13 περιφερειακά προγράµµατα (Μπρούνης, 2006). Συνολικότερα αναφέρονται παρακάτω οι Στόχοι των ιαρθρωτικών Ταµείων και οι πηγές χρηµατοδότησης τους: Στόχος Προτεραιότητα 1: Προώθηση της ανάπτυξης και διαρθρωτική προσαρµογή των περιφερειών που βρίσκονται σε καθυστέρηση. Χρηµατοδοτείται από Ε.Τ.Π.Α., Κοινωνικό και Ε.Α.Τ.Π.Ε. (Αγροτικό) Προσανατολισµού. Στόχος Προτεραιότητα 2: Αναδιάρθρωση περιφερειών, συνοριακών περιοχών ή τµηµάτων περιφερειών που έχουν πληγεί από βιοµηχανική παρακµή. Χρηµατοδοτήθηκε από Ε.Τ.Π.Α. και Κοινωνικό Ταµείο. Στόχος Προτεραιότητα 3: Καταπολέµηση της ανεργίας µακράς διάρκειας. Χρηµατοδότηση εξ ολοκλήρου από Κοινωνικό Ταµείο. Στόχος Προτεραιότητα 4: ιευκόλυνση της επαγγελµατικής ένταξης των νέων. 100% χρηµατοδότηση από Κοινωνικό Ταµείο /02/2013: 14

15 Στόχος Προτεραιότητα 5: Προοπτική Μεταρρύθµισης της Κοινής Αγροτικής Πολιτικής : Επιτάχυνση της προσαρµογής των αγροτικών διαρθρώσεων. Χρηµατοδότηση από Ε.Α.Τ.Π.Ε. (Αγροτικό) Προσανατολισµού. Οι δαπάνες για τη υλοποίηση του Α Κ.Π.Σ. ανέρχονται στα δις ECU και χρηµατοδοτήθηκαν από τα ιαρθρωτικά Ταµεία, την Εθνική Χρηµατοδότηση και τα άνεια της Ε.Τ.Ε. (Μαραβέγιας, 2004). Παρόλα αυτά όµως και παρόλο το ύψος των δαπανών, όπως διαπιστώθηκε σε εκθέσεις του Ελεγκτικού Συνεδρίου κατά την χρονική περίοδο εφαρµογής του Α Κ.Π.Σ. έγιναν αρκετές παρατυπίες, ενώ ορισµένα κεφάλαια «µεταφέρθηκαν» στο Β Κ.Π.Σ. ( ) 16, ενώ η εφαρµογή του δεν κατόρθωσε να δηµιουργήσει τις κατάλληλες συνθήκες που θα βελτίωναν ουσιαστικά την ανταγωνιστικότητα της οικονοµίας 17, κάτι το οποίο αν συνέβαινε θα έδινε µια επιπλέον ώθηση της τάξεως του 1,5% στο ΑΕΠ, πέρα από την πραγµατοποιηθείσα ώθηση της τάξης του 2,5% που επιτεύχθηκε. 1.3 Β Κοινοτικό Πλαίσιο Στήριξης Το Β Κοινοτικό Πλαίσιο Στήριξης (Β Κ.Π.Σ.), ευρύτερα γνωστό και ως εύτερο Πακέτο Delors, συντίθονταν από ένα πλέγµα επιχειρησιακών προγραµµάτων, που αποσκοπούσαν στο σχεδιασµό και υλοποίηση σειράς αναπτυξιακών έργων στη χώρα µας 18. Το Β' K.Π.Σ. ( ), του οποίου συνολικά η ελληνική εφαρµογή υπήρξε αποτελεσµατικότερη από αυτή του Α K.Π.Σ. εισήχθη µε την Συνθήκη του Maastricht το 1993, έχοντας ως βασικούς άξονες τους εξής (Μπρούνης, 2006): 1. Την πραγµατοποίηση επενδύσεων σε µεγάλα έργα υποδοµής 2. Την αναθεώρηση της βιοµηχανικής στρατηγικής της χώρας. 3. Την αναβάθµιση του εκπαιδευτικού συστήµατος. 4. Την αποτελεσµατικότερη λειτουργία της ηµόσιας ιοίκησης. 5. Την ενίσχυση της περιφερειακής ανάπτυξης, Σε επίπεδο ελληνικής πραγµατικότητα η συγκεκριµένη προγραµµατική περίοδος ( ) χαρακτηρίστηκε από µεγαλύτερη έµφαση σε έργα υποδοµής εθνικής σηµασίας που ήταν δυνατόν να ενισχύσουν την εξωστρέφεια της οικονοµίας και τη γενικότερη διασύνδεση της χώρας µε το εξωτερικό. Στο παραπάνω πλαίσιο, δόθηκε 16 20/02/2013: /02/2013: /02/2013: 15

16 προτεραιότητα στην προώθηση της οικονοµικής ανάπτυξης µέσα από ένα ευρύ φάσµα δραστηριοτήτων και µε κύριο στόχο τη βελτίωση της ανταγωνιστικότητας, την αναβάθµιση του περιβάλλοντος και τη δηµιουργία καλύτερων συνθηκών διαβίωσης στα αστικά κέντρα 19. Αποτέλεσµα της πολιτικής που υιοθετήθηκε ήταν η αναδιάρθρωση των µακροοικονοµικών µεγεθών της χώρας (πληθωρισµός, κρατικός παρεµβατισµός κτλ) προς όφελος των επενδύσεων, αλλά και η βελτίωση εν γένει του επιχειρηµατικού κλίµατος 20. Ο συνολικός προϋπολογισµός του συγκεκριµένου Πακέτου άγγιζε τα 30 δις ECU µε βασικούς 5 άξονες για την Ελλάδα. Ο πρώτος εξ αυτών αφορούσε τα µεγάλα αναπτυξιακά έργα για τη βελτίωση των ήδη υπαρχουσών υποδοµών, ο δεύτερος τις παρεµβάσεις για τη βελτίωση των συνθηκών διαβίωσης, ο τρίτος την ανάπτυξη του οικονοµικού ιστού της βιοµηχανικής πολιτικής και ο τέταρτος τις επενδύσεις για την ανάπτυξη του ανθρώπινου δυναµικού. Τέλος, ο πέµπτος άξονας αφορούσε τη µείωση των περιφερειακών ανισοτήτων, συνεπικουρώντας τα παραπάνω στη συνολικότερη βελτίωση των συνθηκών της οικονοµίας και την επίτευξη µακροοικονοµικής σταθερότητας 21. Στα πλαίσια του Β Κ.Π.Σ. δόθηκε έµφαση στην ανάπτυξη ορισµένων περιοχών, όπως ο νησιωτικός χώρος, για την επίλυση σηµαντικών αναπτυξιακών προβληµάτων µε βασική προϋπόθεση την άρση της αποµόνωσης των περιοχών αυτών και στόχο την ενδογενή ανάπτυξη (Χριστοφάκης, 2001) και όπως φαίνεται στο Σχήµα 1, το µεγαλύτερο µέρος του προορίζονταν για τα έργα Μεγάλων υποδοµών (28% του συνολικού Προϋπολογισµού), χωρίς να συµπεριλαµβάνεται το Ταµείο Συνοχής). Γενικότερα οι βασικοί Αναπτυξιακοί Άξονες του εν λόγω προγράµµατος ήταν οι εξής (Ευρωπαϊκή Επιτροπή, 1994): Άξονας 1. Μείωση του βαθµού περιφερειακότητας και προώθηση της εσωτερικής συνοχής µέσω της ανάπτυξης µε σηµαντικές παρεµβάσεις σε τοµείς, όπως: Μεταφορές (ανάπτυξη υποδοµών εθνικών δικτύων) Επικοινωνίες (εκσυγχρονισµός του συνόλου των τηλεπικοινωνιών) Ταχυδροµικές Υπηρεσίες (εκσυγχρονισµός, ανάπτυξη και βελτίωση ποιότητας και αποτελεσµατικότητας υπηρεσιών) 19 25/02/2013: /02/2013: /02/2013: 16

17 Ενέργεια (ολοκλήρωση έργου εισαγωγής φυσικού αερίου, εξοικονόµηση ενέργειας, ανάπτυξη ανανεώσιµων πηγών ενέργειας, αύξηση της ικανότητας παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας µε καύση λιγνίτη και φυσικού αερίου). Σχήµα 1: Κατανοµή Συνολικού Προϋπολογισµού, χωρίς το Ταµείο Συνοχής Πηγή: Μπρούνης, 2006 Άξονας 2. Βελτίωση των συνθηκών διαβίωσης µε παρεµβάσεις σε τοµείς όπως: Αστική Ανάπτυξη, η οποία αφορούσε τον εκσυγχρονισµό των δηµοσίων υποδοµών για τις ιστορικές συνοικίες και για τη διαχείριση των εγκαταλελειµµένων βιοµηχανικών χώρων και των περιοχών µε υποβαθµισµένο περιβάλλον. Υγεία και Κοινωνική Πρόνοια, όπου επρόκειτο για τη βελτίωση της ποιότητας των παρερχοµένων υγειονοµικών υπηρεσιών. Περιβάλλον για τη διαχείριση των υδάτινων πόρων και των αποβλήτων υδάτων, τη διαχείριση των οικιακών και τοξικών αποβλήτων, τη διαχείριση των περιβαλλοντικών κινδύνων, καθώς επίσης και µέτρα για τη µείωση της ηχορύπανσης στα αστικά κέντρα, τη διαχείριση του φυσικού περιβάλλοντος, τη χωροταξία, την πολεοδόµηση και τη βελτίωση της ποιότητας του αέρα. 17

18 Άξονας 3. Ανάπτυξη και ανταγωνιστικότητα του οικονοµικού ιστού. Οι παρεµβάσεις του Άξονα αυτού αφορούν στους εξής τοµείς : Βιοµηχανία και Υπηρεσίες Έρευνα και Τεχνολογία Τουρισµός και Πολιτισµός Γεωργία και Αγροτική Ανάπτυξη Αλιεία Οι ενέργειες σε αυτούς τους τοµείς αφορούσαν την αύξηση της ανταγωνιστικότητας τους και των εκσυγχρονισµό των δραστηριοτήτων τους µε την παράλληλη βελτίωση των πλουτοπαραγωγικών πόρων που αυτοί χρησιµοποιούν. Άξονας 4. Ανάπτυξη του ανθρώπινου δυναµικού και προώθηση της εργασίας, µε ενέργειες που αφορούν την εκπαίδευση και αρχική επαγγελµατική κατάρτιση, σχετικές µε την αύξηση δηµοσίων δαπανών προς αυτήν την κατεύθυνση, τον εκσυγχρονισµό του εκπαιδευτικού συστήµατος, τη δυνατότητα πρόσβασης στην εκπαίδευση για νέους, τη βελτίωση των υποδοµών για την ανάπτυξη, ανταγωνιστικότητα και την απασχόληση για νέους. Άξονας 5. Μείωση των περιφερειακών ανισοτήτων και άρση της αποµόνωσης των νησιωτικών περιοχών. Κοινοί τοµείς παρέµβασης στον παρών άξονα είναι: η ποιοτική ανάπτυξη του τουρισµού, η αξιοποίηση του ανθρωπίνου δυναµικού, η αγροτική ανάπτυξη, η βελτίωση του περιβάλλοντος και της ποιότητας ζωής Κύριο χαρακτηριστικό της περιόδου υλοποίησης του Β Κ.Π.Σ. ήταν η προετοιµασία της Ελλάδας για την ένταξη στην ΟΝΕ, καθώς και η υλοποίηση µεγάλων έργων υποδοµής σε ολόκληρη την χώρα: Οδικοί άξονες (π.χ. ΠΑΘΕ, Εγνατία Οδός), λιµενικά έργα, εκσυγχρονισµός του Ελληνικού Σιδηροδροµικού ικτύου, µετρό της 18

19 Αθήνας, ενεργειακά έργα (αιολικά πάρκα, φυσικό αέριο), τηλεπικοινωνίες, νοσοκοµεία, κ.ο.κ. 22. Το Β Κ.Π.Σ. σηµειώνεται ότι άρχιζε µε καλύτερους οιωνούς, αλλά και πάλι δεν έλειψαν σηµαντικά προβλήµατα στην εφαρµογή του, αφού η ελληνική διοίκηση δεν είχε ακόµη προσαρµοσθεί στα νέα δεδοµένα των αυστηρών κοινοτικών κανόνων διαχείρισης και ελέγχου των δαπανών 23. Συγκεκριµένα, την εφαρµογή του Β Κ.Π.Σ. δυσχέρανε, µία σειρά προβληµάτων και δυσλειτουργιών που αφορούσαν κυρίως µηχανισµούς διαχείρισης και υλοποίησης των κονδυλίων, οι οποίοι δεν ήταν επαρκείς για να αντιµετωπίσουν µία αυξηµένη κλίµακα παρεµβάσεων. Παράλληλα, όµως, προέκυψαν πολύτιµες εµπειρίες που υπέδειξαν την ανάγκη έντασης της προσπάθειας ώστε να ικανοποιηθούν οι ποιοτικές και ποσοτικές απαιτήσεις αυτής της εµβέλειας παρεµβάσεων Γ Κοινοτικό Πλαίσιο Στήριξης Κατά την περίοδο υιοθετούνται από τις χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης οι προσπάθειες για ανάπτυξη που συµπεριλαµβάνονται στο Γ Κοινοτικό Πλαίσιο Στήριξης και η χώρα µας ενισχύεται σηµαντικά από κοινοτικούς πόρους που προέρχονται από τα ιαρθρωτικά Ταµεία της Ε.Ε. µε στόχο την περιφερειακή σύγκλιση. Η πρόκληση για το Γ Κ.Π.Σ. συνίσταται στο να διαφυλάξει και να ενισχύσει αυτό το κεκτηµένο ιδίως σε ότι αφορά την αξιόπιστη διαχείριση και, στη συνέχεια 25 : - να θέσει σε εφαρµογή ένα ανανεωµένο σύστηµα για την ενίσχυση της αποτελεσµατικότητας του εθνικού συστήµατος ελέγχων, του ελέγχου της νοµιµότητας και κανονικότητας των δαπανών, σύµφωνα µε τους κανονισµούς των διαρθρωτικών Ταµείων και τις διατάξεις για την καταπολέµηση της απάτης, και - να διασφαλίσει την καλύτερη αξιοποίηση της αξιολόγησης Στα πλαίσια λοιπόν των ηµοσιονοµικών Προοπτικών της Ευρωπαϊκής Ένωσης για την προγραµµατική περίοδο προέκυψε για τη χώρα µας ένα τρίτο διαρθρωτικό πακέτο (Γ Κ.Π.Σ.), η χρηµατοδότηση του οποίου προέρχονταν από 22 26/02/2013: /02/2013: /02/2013: /02/2013: 19

20 τους χρηµατοδοτικούς πόρους του Κ.Π.Σ. και του Ταµείου Συνοχής, όπου και ανέρχονται περίπου σε 48,30 δις ευρώ 26. Η εικόνα µε το Γ Κ.Π.Σ. είναι πιο καθαρή, δεδοµένου ότι γύρω από τις επιλογές έργων, τις χρηµατοδοτήσεις τους, τους ελέγχους των δαπανών κτλ. έχουν γίνει πολλές συζητήσεις, οι οποίες και συνεχίζονται. Το Γ Κ.Π.Σ. ξεκίνησε µε τα έργαγέφυρες από το Β Κ.Π.Σ. και µε πολύ φιλόδοξους στόχους. Θετικό επίσης είναι το γεγονός ότι µε την έναρξη της τρίτης προγραµµατικής περιόδου η Ελλάδα εισέπραξε το 7% του συνόλου των χρηµατοδοτήσεων 27. Ο σχεδιασµός του Γ Σχεδίου Περιφερειακής Ανάπτυξης της Ελλάδας για την περίοδο έγινε σε ένα πολιτικό-οικονοµικό περιβάλλον σηµαντικά διαφοροποιηµένο σε σχέση µε την περίοδο σχεδιασµού του Β Κ.Π.Σ. (τέλη αρχές 1994), όπου το µακροοικονοµικό περιβάλλον παρουσίαζε θεαµατική βελτίωση και διέγραφε ορατή πλέον την προοπτική ένταξης της χώρας στην ΟΝΕ 28. Η τετραετής ήδη εφαρµογή του Β Κ.Π.Σ. είχε θέσει τη βάση για ένα ριζικό εκσυγχρονισµό, ενώ οι αυξηµένες διοικητικές ανάγκες και οι νέοι θεσµοί που απαίτησε η εφαρµογή του είχαν οδηγήσει σε εκτεταµένες οργανωτικές και θεσµικές µεταρρυθµίσεις µε κύρια έµφαση στους τοµείς των δηµοσίων έργων, των βιοµηχανικών υποδοµών και ενισχύσεων και της κατάρτισης του ανθρώπινου δυναµικού 29. Η επικείµενη δε διεύρυνση της Ευρωπαϊκής Ένωσης, σηµατοδότησε µια νέα εποχή ανάπτυξης και αποτελούσε ίσως την τελευταία ευκαιρία της Ελλάδας για τη µείωση των περιφερειακών ανισοτήτων και την επίτευξη οικονοµικής και κοινωνικής συνοχής. Τα κύρια χαρακτηριστικά του περιφερειακού προβλήµατος της χώρας που καλέστηκε να καλύψει το νέο πρόγραµµα είναι τα εξής (Μπρούνης, 2006): 1. Μεγάλη συγκέντρωση του πληθυσµού στην πρωτεύουσα µε αποτέλεσµα την υποβάθµιση του αστικού περιβάλλοντος και την άνιση κατανοµή της αναπτυξιακής διαδικασίας 2. Συγκέντρωση του µέσου µεγέθους αστικοβιοµηχανικών συµπλεγµάτων 3. Τάση όξυνσης των πληθυσµιακών ανισοτήτων /02/2013: /02/2013: /02/2013: /02/2013: 20

21 4. ηµογραφικό πρόβληµα, λόγω της εσωτερικής µετανάστευσης. 5. Μείωση της αποτελεσµατικότητα και διατάραξη της ισορροπίας 6. Φθορά και δύσµορφη ανάπτυξη του περιβάλλοντος. Οι άξονες προτεραιότητας που δόθηκαν από την Ευρωπαϊκή Ένωση και συµπεριλαµβάνονταν στα Τοµεακά Επιχειρησιακά Προγράµµατα αφορούσαν σηµαντικούς τοµείς της οικονοµικής και της κοινωνικής ζωής και συνοψίζονται ως εξής 30 : Ανάπτυξη Ανθρωπίνων Πόρων (Εκπαίδευση, απασχόληση και επαγγελµατική κατάρτιση ανθρώπινου δυναµικού) Βασικές Υποδοµές (δρόµοι, λιµάνια, σιδηρόδροµοι, αστικοί ανάπτυξη, αστικές συγκοινωνίες, αεροδρόµια) Ανταγωνιστικότητα (ενίσχυση και προώθηση νέων επιχειρήσεων, βελτίωση τουριστικής προσφοράς) Παραγωγικοί Τοµείς (αγροτική ανάπτυξη, αλιεία) Βελτίωση ποιότητας ζωής (υγεία και κοινωνική πρόνοια, περιβάλλον και πολιτισµός) Ανάπτυξη περιφερειών Κοινωνία της πληροφορίας Όπως και στο προηγούµενο, έτσι και σε αυτό το Κ.Π.Σ. οι πόροι κατευθύνονταν στην ενίσχυση της Περιφερειακής ανάπτυξης και κάλυπταν ένα ευρύ φάσµα παρεµβάσεων, εγκαινιάζοντας παράλληλα νέες διαδικασίες και δράσεις. Αξίζει να σηµειωθεί ότι επί του παρόντος δόθηκε ιδιαίτερη έµφαση στην αναβάθµιση του περιβάλλοντος µε µακροπρόθεσµους στόχους, αφού θεωρήθηκε ότι η αναπτυξιακή πορεία δεν µπορεί παρά να έχει βραχυπρόθεσµα αποτελέσµατα αν δεν µεριµνά για το περιβάλλον (Μητούλα, 2005). Ο συγκεκριµένος στόχος φάνηκε να έχει ιδιαίτερη σηµασία, καθώς άπτεται και του ΕΣΠΑ και µάλιστα αποτελεί έναν από τους σηµαντικότερους στόχους του /02/2013: 21

22 1.5 Κοινοτικό Πλαίσιο Στήριξης Το Κοινοτικό Πλαίσιο Στήριξης δόθηκε στην Ελλάδα µε επταετή διάρκεια και είναι ευρύτερα γνωστό ως «ΕΣΠΑ », έχει δε ως βασικό στόχο τη διεύρυνση των αναπτυξιακών δυνατοτήτων της χώρας, τη διατήρηση του ρυθµού οικονοµικής µεγέθυνσης. Σηµαντικό στοιχείο επίτευξης του ΕΣΠΑ τέθηκε η αύξηση της παραγωγικότητας σε επίπεδα υψηλότερα του µέσου κοινοτικού όρου µέσω της τόνωσης της απασχόλησης, της επίτευξης πραγµατικής σύγκλισης και της βελτίωση της ποιότητας ζωής όλων των πολιτών χωρίς αποκλεισµούς και εξαιρέσεις 31. εδοµένων των παραπάνω η κοινοτική δράση εν προκειµένω αποσκοπούσε στην αντιµετώπιση των προκλήσεων που αφορούσαν οικονοµικές, κοινωνικές αλλά και γεωγραφικές ανισότητες, κάτι το οποίο προσαρµόζεται ακόµη και σήµερα (καθώς το Πρόγραµµα δεν έχει ολοκληρωθεί) στα νέα οικονοµικά δεδοµένα της χώρας και αποσκοπεί πλέον στην αντιµετώπιση των άµεσων συνεπειών της οικονοµικής κρίσης και στην οικονοµική και κοινωνική ανασυγκρότηση της χώρας. Σύµφωνα µε τον Κόνσολα (2000), η συγκεκριµένη περίοδος προγραµµατισµού, σύµφωνα µε τις κατευθύνσεις που δόθηκαν από την Ευρωπαϊκή Ένωση σκοπό καλύπτεται από τα Περιφερειακά Επιχειρησιακά Προγράµµατα (ΠΕΠ), κάτι το οποίο σηµαίνει ότι οι κοινοτικοί πόροι κατανέµονται στις περιφέρειες εκείνους που χρίζουν άµεσης κοινοτικής ενίσχυσης, ώστε να επέλθει η τόνωση τους και η επανένταξη τους σε ένα δυναµικό και ανταγωνιστικό οικονοµικό περιβάλλον. Τα 8 Τοµεακά Επιχειρησιακά Προγράµµατα, όπως αυτά εγκρίθηκαν από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή τους τελευταίους µήνες του έτους έναρξης τους ΕΣΠΑ αφορούν τους εξής τοµείς 32 : 1. Περιβάλλον και Αειφόρος Ανάπτυξη 2. Ενίσχυση της Προσπελασιµότητας 3. Ανταγωνιστικότητα και Επιχειρηµατικότητα 4. Ψηφιακή Σύγκλιση 5. Ανάπτυξη του Ανθρώπινου υναµικού 6. Εκπαίδευση και ια Βίου Μάθηση 31 10/02/2013: /02/2013: 22

23 7. ιοικητική Μεταρρύθµιση 8. Τεχνική Υποστήριξης Εφαρµογής 9. Εθνικό Αποθεµατικό Απροβλέπτων Το ΕΣΠΑ, αξίζει να τονίσουµε ότι αποτελεί για την χώρα µας µια µοναδική ευκαιρία να επιτύγχει την οικονοµική και κοινωνική της σύγκλιση µε τις περισσότερο ανεπτυγµένες χώρες της Ευρώπης και να ανταποκριθεί στις προσδοκίες για υψηλότερο βιοτικό επίπεδο, ποιοτικότερες και πληρέστερες υποδοµές και ανώτερη ποιότητα ζωής, µέσα σε ένα περιβάλλον άρσης των ανισοτήτων και απασχόλησης για όλους Η Συµβολή των Ευρωπαϊκών Προγραµµάτων στην Ελληνική Οικονοµία και Κοινωνία Η Ελλάδα λαµβάνει κοινοτικά χρηµατοδοτικά κονδύλια τα τελευταία 30 περίπου χρόνια και δεν µπορεί να παρακαµφθεί και να υποβαθµιστεί η θετική συµβολή αυτών στην ελληνική οικονοµία και την ανάπτυξη. Μετά την ένταξη της Ελλάδας στην Ευρωπαϊκή Ένωση και τη σταθεροποίηση του πολιτικού της συστήµατος, οι εξουσίες και οι αρµοδιότητες του εθνικού κράτους έχουν αναχθεί στην Ένωση, της οποίας επιδίωξη είναι η οικονοµική και κοινωνική σύγκλιση όλων των µελών της (Ιωακειµίδης, 1997). Η αλήθεια είναι ότι από την πρώτη απόπειρα περιφερειακής ανάπτυξης της Ελλάδας µέσω της χρηµατοδότησης από την Ε.Ε., τα χρηµατοδοτικά κονδύλια δεν απορροφήθηκαν στο µέγιστο δυνατό βαθµό, κάτι το οποίο µπορεί εν µέρει να αποδοθεί στο αδύναµο πολιτικό σύστηµα της χώρας και στους βραδείς ρυθµούς του χαοτικού ελληνικού γραφειοκρατικού συστήµατος και των σαθρών θεµελίων της ελληνικής δηµόσιας διοίκησης (Ιωακειµίδης, 1997). Κατά την περίοδο εφαρµογής του Β Κοινοτικού Πλαισίου Στήριξης, η βελτίωση των συνθηκών της Ελληνικής οικονοµίας και τα µέτρα για την επίτευξη µακροοικονοµικής σταθερότητας και διαρθρωτικών αλλαγών καθώς και η συµβολή του ιδίου του Β Κ.Π.Σ., δηµιούργησαν τις προϋποθέσεις για µεγαλύτερη απόδοση της αναπτυξιακής 33 21/03/2013: 23

24 προσπάθειας της χώρας η οποία συνεχίζεται και κατά την περίοδο (Γ Κ.Π.Σ) 34. Αντικειµενική εικόνα των αποτελεσµάτων του Β Κ.Π.Σ. µπορούµε να έχουµε από την Ειδική Έκθεση του Ελεγκτικού Συνεδρίου της ΕΕ για την εκ των υστέρων αξιολόγηση των προγραµµάτων , που δηµοσιεύθηκε στις και συγκεκριµένα αναφέρεται ότι διατέθηκαν τελικά εκατ. ευρώ και δηµιουργήθηκαν θέσεις εργασίας 35. Σήµερα, η Ελλάδα εφαρµόζει έως και το τέλος του παρόντος έτους το ΕΣΠΑ, παρά τη δύσκολη οικονοµική κατάσταση την οποία αντιµετωπίζει, όχι µόνο βέβαια υπό αυτήν τη σκοπιά, καθώς ακόµη και σήµερα, και παρά την εµπειρία που θα έπρεπε να έχει δηµιουργηθεί είναι δύσκολο να συµβαδίσουν οι στόχοι του προγράµµατος µε τις ιδιαιτερότητες του ελληνικού πολιτικού και διοικητικού συστήµατος, το οποίο χαρακτηρίζεται από σειρά διαρθρωτικών προβληµάτων και σηµαντικών ελλείψεων και αδυνατεί να απορροφήσει πλήρως και εγκαίρως όλους τους πόρους που του διατίθενται. Ωστόσο, ο εκσυγχρονισµός των δοµών, έχει διαχρονικά αποτύχει να αντιµετωπίσει τις διαχρονικές παθογένειες της ελληνικής δηµόσιας διοίκησης, οι οποίες έχουν διαµορφώσει µία κουλτούρα που µπορεί να χαρακτηρισθεί αντί-εκσυγχρονιστική και συστηµατικά έχει υπονοµεύσει τις προσπάθειες µεταρρύθµισης της (Ιωακειµίδης,1997) και παρά τις προσπάθειες που έχουν γίνει για την ανάπτυξη της χώρας, η Ελλάδα δεν έχει ακόµη εξαλείψει φαινόµενα, όπως η γραφειοκρατία και οι πελατειακές σχέσεις, τα οποία δεν µπορούν παρά να δυσχεραίνουν την µακροπρόθεσµη και σταθερή ανάπτυξη /02/2013: /02/2013: 24

25 Κεφάλαιο 2 ο Το Εθνικό Στρατηγικό Πλαίσιο Αναφοράς 2.1 Σύντοµη Περιγραφή του Προγράµµατος (ΕΣΠΑ) Το Κοινοτικό Πλαίσιο Στήριξης που δόθηκε στην Ελλάδα µε επταετή διάρκεια αποτελείται κατά κύριο λόγο από το Εθνικό Στρατηγικό Πλαίσιο Αναφοράς, ευρύτερα γνωστό ως ΕΣΠΑ Στόχος του συγκεκριµένου είναι η διεύρυνση των αναπτυξιακών δυνατοτήτων της Ελλάδας, η διατήρηση του ρυθµού οικονοµικής µεγέθυνσης και η αύξηση της παραγωγικότητας σε επίπεδα υψηλότερα του µέσου κοινοτικού όρου για την τόνωση της απασχόλησης, την επίτευξη της πραγµατικής σύγκλισης και τη βελτίωση της ποιότητας ζωής όλων των πολιτών χωρίς αποκλεισµούς. Το ΕΣΠΑ επί της ουσίας αποτελεί ένα έγγραφο αναφοράς για τον προγραµµατισµό των ταµείων της Ευρωπαϊκής Ένωσης σε εθνικό επίπεδο για την περίοδο και είναι πρακτικά η συνέχεια του Γ Κ.Π.Σ., το οποίο έληξε το Εκπονήθηκε στα πλαίσια της Πολιτικής Συνοχής της Ένωσης και συµβαδίζει µε τις κοινοτικές στρατηγικές για τη συνοχή, προσδιορίζοντας συγκεκριµένες κοινοτικές προτεραιότητες και µεταρρυθµίσεις (ΕΣΠΑ, 2007). Για τη διαµόρφωση του ΕΣΠΑ ως εγγράφου προγραµµατισµού, αξιοποιήθηκαν εισροές από ένα σηµαντικό αριθµό προτάσεων που υπεβλήθησαν στο Υπουργείο Οικονοµίας & Οικονοµικών, κατευθύνσεων - πολιτικών επιλογών σε εθνικό και ευρωπαϊκό επίπεδο και ποσοτικών δεδοµένων και µελετών 36. Βάσει των ανωτέρω, η Στοχοθεσία του ΕΣΠΑ διατυπώθηκε σε 4 επίπεδα: στο επίπεδο των στρατηγικών στόχων του ΕΣΠΑ, στο επίπεδο των θεµατικών (5) και χωρικών (3) προτεραιοτήτων, όπως απαιτείται από το Γενικό Κανονισµό των Ταµείων, στο επίπεδο των Γενικών Στόχων (17), στους οποίους αναλύεται κάθε θεµατική προτεραιότητα, 36 10/02/2013: 25

26 στο επίπεδο των ειδικών στόχων και των κύριων µέσων επίτευξης. Οι στρατηγικοί στόχοι του ΕΣΠΑ είναι (ΕΣΠΑ, 2007): i. Η διεύρυνση των αναπτυξιακών δυνατοτήτων της χώρας. Στο συγκεκριµένο περιλαµβάνονται η προώθηση της καινοτοµίας και της επιχειρηµατικότητας, ενώ έµφαση δίδεται στην κάλυψη του ελλείµµατος που παρατηρείται στην έρευνα και την τεχνολογία, ενώ ταυτόχρονα υποστηρίζονται οι µικροµεσαίες επιχειρήσεις ως προς την απόκτηση ανταγωνιστικού πλεονεκτήµατος. ii. iii. iv. Η επένδυση σε βιώσιµες υποδοµές, όπως ο ενεργειακός εκσυγχρονισµός και οι εναλλακτικές πηγές ενέργειας Η αναβάθµιση της δηµόσιας διοίκησης και η εκπαίδευση του ανθρώπινου δυναµικού για τη βελτίωση της ανταγωνιστικότητας, της ποιότητας της ζωής και κατά συνέπεια του ρυθµού ανάπτυξης της οικονοµίας µε την εισαγωγή νέων µορφών εργασίας, προάγοντας το θεσµό της δια βίου µάθησης και της βελτίωσης της εκπαίδευσης. Αναβάθµιση του θεσµικού περιβάλλοντος, µε απώτερο στόχο τη µείωση της γραφειοκρατίας και τον εκσυγχρονισµό του δηµόσιου τοµέα σε όλα τα επίπεδα της δηµόσιας διοίκησης. Οι θεµατικές προτεραιότητες που τίθενται από το ΕΣΠΑ είναι οι εξής a) Επένδυση στον παραγωγικό τοµέα της οικονοµίας. Στόχος είναι η προσέλκυση ξένων επενδύσεων και η ενίσχυση της ελληνικής επιχειρησιακής παρουσίας στη διεθνή αγορά µε την προώθηση της καινοτοµίας και της τεχνολογίας, καθώς επίσης και τον εκσυγχρονισµό και την προβολή του τουριστικού προϊόντος. b) Κοινωνία της γνώσης και της καινοτοµίας µε την ανάπτυξη των συστηµάτων εκπαίδευσης της χώρας (πρωτοβάθµια και δευτεροβάθµια), τη βελτίωση των συνθηκών και την ενίσχυση της πρόσβασης σε καινοτόµες ευρωζωνικές υπηρεσίες. c) Απασχόληση και κοινωνική συνοχή µέσω την προώθηση υγιούς ασφαλιστικού συστήµατος, την προσφορά ευκαιριών εργασίας στους νέους της Ελλάδας και τη µείωση του χρονικού διαστήµατος µετάβασης από την εκπαίδευση στην παραγωγή και την ενεργό επαγγελµατική ζωή. 26

27 d) Θεσµικό Περιβάλλον µε τη βελτίωση της ποιότητας των νοµοθετικών και κανονιστικών ρυθµίσεων, ώστε να ενισχυθεί η αποτελεσµατικότητα και η επιχειρηµατικότητα ενός συστήµατος µε µειωµένη τη γραφειοκρατία. e) Ελκυστικότητα της Ελλάδας και των Περιφερειών ως τόπος επενδύσεων, εργασίας και διαβίωσης µε την ενίσχυση των υποδοµών, τη διεθνή διασύνδεση της χώρας, τη σωστή διαχείριση των στερεών και επικίνδυνων αποβλήτων, την ευαισθητοποίηση των πολιτών σε περιβαλλοντικά θέµατα και την ανάδειξη του πολιτισµού Αντίστοιχα οι χωρικές προτεραιότητες του ΕΣΠΑ συνοψίζονται ως εξής: 1. Βιώσιµη αστική ανάπτυξη µε επίκεντρο τα αστικά κέντρα της Ελλάδας κα τους οικισµούς µε αστικές λειτουργίες, ώστε να αποτελέσουν πυρήνας προσέλκυσης επενδύσεων και τόπος εγκατάστασης νέων επιχειρήσεων. 2. Ανάπτυξη της Υπαίθρου µε έµφαση να δίδεται στις ορεινές και αγροτικές περιοχές, ώστε να υπάρξει ανασυγκρότηση της παραγωγής και των περιοχών εν γένει επηρεάζοντας ταυτόχρονα την ευρύτερη οικολογική και πολιτιστική τους σηµασία. 3. ιασυνοριακή, διακρατική και διαπεριφερειακή συνεργασία. Προτεραιότητα δίνεται στην Ιταλία (ενίσχυση ανταγωνιστικότητας), τη Βουλγαρία (έµφαση στο περιβάλλον και τη διαχείριση υδάτινων πόρων), την Κύπρο µε παρεµβάσεις στον τουρισµό. Επίσης, στοχοποιούνται και οι αγορές της Αλβανίας, ΠΓ Μ και Τουρκίας, ώστε να εντοπισθούν και να επιλυθούν όποια προβλήµατα και δυσκολίες εντοπίζονται. Αξίζει να σηµειωθεί ότι το ΕΣΠΑ είναι ένα ολοκληρωµένο σχέδιο ανάπτυξης µε σαφείς προτεραιότητες και στόχους που σκοπεύει εξ αρχής στην ενίσχυση της εξωστρέφειας, την περιφερειακή ανάπτυξη, την ενίσχυση της επιχειρηµατικότητας, την αναβάθµιση των συστηµάτων εκπαίδευσης και την αναβάθµιση της τεχνολογίας, ενώ ταυτόχρονα δίνεται ιδιαίτερη έµφαση στην καινοτοµία και την υιοθέτηση κουλτούρας σεβασµού προς το περιβάλλον. Οι σηµαντικότεροι κίνδυνοι και δυσχέρειες σε σχέση µε τις Προτεραιότητες του ΕΣΠΑ διακρίνονται στους εξής 37 : 37 09/02/2013: 27

28 Πρωτογενής αποσπασµατικότητα. Η εκτεταµένη δοµή και πολυπλοκότητα των Θεµατικών και Χωρικών Προτεραιοτήτων επηρεάζουν δυσµενώς - λόγω της µεγάλης διασποράς αντικειµένου - τη συνέργια και τις οικονοµίες κλίµακας µεταξύ Στόχων, ενώ αποτελούν µείζονα πρόκληση για τις επιµέρους αρχές προγραµµατισµού µε δεδοµένη την κτηθείσα σχεδιαστική εµπειρία τους από τα προηγούµενα Κοινοτικά Πλαίσια Στήριξης. Αστοχία σχεδιασµού. Η λιγότερο επαρκής δυνατότητα τεκµηρίωσης και εξειδίκευσης των Προτεραιοτήτων εµφανίζεται εντονότερη κατά την σχεδίαση καινοτόµων παρεµβάσεων. Οι µεγαλύτερες σχεδιαστικές αστοχίες θα παρουσιαστούν στις Προτεραιότητες που περιέχουν παρεµβάσεις οι οποίες διακρίνονται για τον υψηλό βαθµό καινοτοµίας και ανανέωσης, είτε επρόκειτο για διοικητική οργανωτική είτε για τεχνολογική καινοτοµία. Θεσµική και οργανωτική ανεπάρκεια. Στα πλαίσια εφαρµογής των προηγούµενων Κ.Π.Σ. σηµαντικό τµήµα των προβληµάτων κατά την φάση εξειδίκευσης του σχεδιασµού και της συµβολαιοποίησης των Πράξεων διαπιστώθηκε ότι οφειλόταν στην έλλειψη κατάλληλου νοµοθετικού πλαισίου για την θεσµική και λειτουργική υποστήριξη των παρεµβάσεων, η οποία σε συνδυασµό µε το ανελαστικό πλαίσιο του δηµοσίου λογιστικού που διέπει τη λειτουργία των περισσοτέρων ικαιούχων είχε ως συνέπεια την εµφάνιση µεγάλων καθυστερήσεων κατά την υλοποίηση. 28

29 Εικόνα 1 Κατανοµή κοινοτικών πόρων για την Ελλάδα Πηγή: 10/02/ Για τη διαµόρφωση του ΕΣΠΑ ως εγγράφου προγραµµατισµού, αξιοποιήθηκαν εισροές από ένα σηµαντικό αριθµό προτάσεων που υπεβλήθησαν στο Υπουργείο Οικονοµίας & Οικονοµικών, κατευθύνσεων -πολιτικών επιλογών σε εθνικό και ευρωπαϊκό επίπεδο και ποσοτικών δεδοµένων και µελετών, ενώ στην Εικόνα 1 παρουσιάζεται ο τρόπος µε τον οποίο κατανέµεται η χρηµατοδότηση του Προγράµµατος για την Ελλάδα. Η λειτουργία και η υλοποίηση του προγράµµατος τίθεται κάτω από συγκεκριµένους κανονισµούς και νοµοθετικές διατάξεις. Συγκεκριµένα, οι κανονισµοί που διέπουν το ΕΣΠΑ είναι οι εξής 38 : Κανονισµός (ΕΚ) αριθ. 1080/ /02/2013: 29

30 Κανονισµός (ΕΚ) αριθ. 1081/2006 Κανονισµός (ΕΚ) αριθ. 1082/2006 Κανονισµός (ΕΚ) αριθ. 1083/2006 Κανονισµός (ΕΚ) αριθ. 1084/2006 Κανονισµός (ΕΚ) αριθ. 1085/2006 Κανονισµός (ΕΚ) αριθ. 1828/2006 Νόµος υπ' αριθ Στρατηγική Ανάπτυξη για το ΕΣΠΑ Στόχος του ΕΣΠΑ για την περίοδο εφαρµογής τους είναι η διεύρυνση των αναπτυξιακών δυνατοτήτων της χώρας, η διατήρηση του ρυθµού οικονοµικής µεγέθυνσης και η αύξηση της παραγωγικότητας σε επίπεδα υψηλότερα για την τόνωση της απασχόλησης, την επίτευξη της πραγµατικής σύγκλισης και τη βελτίωση της ποιότητας ζωής όλων των πολιτών χωρίς αποκλεισµούς. Το ζήτηµα της ανταγωνιστικής ικανότητας της χώρας τίθεται ως πρωταρχικής σηµασίας και µε επίταση από το ΕΣΠΑ ως καθοριστικός παράγοντας επίτευξης και διατήρησης της πραγµατικής σύγκλισης της ελληνικής οικονοµίας µε τις ανεπτυγµένες χώρες της Ε.Ε. µε δεδοµένες τις ανάγκες προσαρµογής στις εξελίξεις στο διεθνές περιβάλλον και στις συνθήκες παραγωγής 39. Η νέα Ελλάδα, όπου θα προκύψει µε την υλοποίηση του Προγράµµατος δύναται να αποτελεί µια εξωστρεφή χώρα µε ισχυρή διεθνή παρουσία µε ανταγωνιστική και παραγωγική οικονοµία, όπου έµφαση θα δίνεται στην εκπαίδευση και τους νέους, στην ποιότητα, στην τεχνολογία και την καινοτοµία, στο σεβασµό του περιβάλλοντος και τη συνολικότερη πράσινη ανάπτυξη. Η νέα Ελλάδα στην οποία στοχεύει η υλοποίηση του ΕΣΠΑ θα αποτελεί µια χώρα που θα είναι σε θέση να ανταγωνιστεί επάξια και τις πλέον ανεπτυγµένες χώρες της Ευρώπης. Απαραίτητη βέβαια προϋπόθεση για την επίτευξη των παραπάνω και τη βελτίωση της ελκυστικότητας της χώρας, στοιχείο που θα ενισχύσει τη θέσης της στην παγκόσµια αγορά, αλλά και τις άµεσα ανταγωνιστικές αγορές, είναι η επένδυση σε βιώσιµες υποδοµές και η επένδυση στο ανθρώπινο κεφάλαιο, κάτι το οποίο κατέχει 39 16/02/2013: 30

31 κυρίαρχη θέση στη στρατηγική της χώρας, όπου επικεντρώνεται στην ανάπτυξη ποιοτικού ανθρώπινου δυναµικού. Σηµείο κλειδί της αναπτυξιακής προσπάθειας είναι ο εκσυγχρονισµός του συστήµατος της ηµόσιας ιοίκησης και του δηµόσιου τοµέα σε όλα τα επίπεδα, καθώς και η µετατροπή του από ένα ανίσχυρο σύστηµα σε ποιοτικό τοµέα παραγωγής δηµόσιων υπηρεσιών, όπου δε θα χαρακτηρίζεται από τις δυσκολίες και τα εµπόδια τα οποία τον έχουν µετατρέψει σε έναν δυσκίνητο οργανισµό. Στον παρακάτω πίνακα παρουσιάζονται οι κυριότερες θεµατικές πολιτικές για τη στρατηγική ανάπτυξη του ΕΣΠΑ (εκπαίδευση και δια βίου µάθηση, κοινωνική ενσωµάτωση, υγεία, δηµόσια διοίκηση, µεταφορές, ισότητα των φύλων κτλ ) µαζί µε τα αντίστοιχα προγράµµατα υλοποίησης τους. Προτεραιότητα δίνεται στον παραγωγικό τοµέα της οικονοµίας, στην αύξηση της παραγωγικότητας, στο τουριστικό προϊόν της χώρας µε τον εµπλουτισµό και την προώθηση του, στη βελτίωση της καινοτοµίας και την επένδυση στο ανθρώπινο κεφάλαιο. Η ενίσχυση της έρευνας και της τεχνολογίας παίζει επιπρόσθετα ιδιαίτερα σηµαντικό ρόλο, ώστε να επιτευχθεί η µετάβαση στην οικονοµία τη γνώσης. Καίριο σηµείο όλων των στρατηγικών που ακολουθούνται στα πλαίσια του ΕΣΠΑ είναι η τόνωση της απασχόλησης και η επίτευξη κοινωνικής συνοχής και κοινωνικής ενσωµάτωσης. 31

32 Πίνακας: «Θεµατικές Πολιτικές και Αντίστοιχα Έγγραφα Προγραµµατισµού» Πηγή: ΕΣΠΑ ( 10/02/2013) 32

33 ΕΣΠΑ Χαρτογράφηση Χωρικής Στόχευσης ιαµόρφωση ευρύτερων και ανταγωνιστικότερων χωρικών ενοτήτων µε την εφαρµογή προσαρµοσµένης αναπτυξιακής στρατηγικής και τη δηµιουργία ενός µικρού αριθµού ανταγωνιστικών πόλων ανάπτυξης ΧΣ 1. Ανάπτυξη ενός ισόρροπου και πολυκεντρικού αστικού συστήµατος και µιας νέας σχέσης πόλης υπαίθρου ΧΣ 2. Εξασφάλιση της ισότητας πρόσβασης στις υποδοµές και στη γνώση ΧΣ 3. Αειφόρος ανάπτυξη, ορθολογική διαχείριση και η προστασία της φυσικής και πολιτιστικής κληρονοµιάς ΧΠ 1. Βιώσιµη αστική ανάπτυξη ΧΠ 2. Ανάπτυξη της υπαίθρου ΧΠ 3. ιασυνοριακή, διακρατική και διαπεριφερειακή συνεργασία 33

34 Αναπτυξιακοί στόχοι ανά χωρική ενότητα (5) στα πλαίσια του ΕΣΠΑ Αναπτυξιακοί στόχοι ανά ιοικητική Περιφέρεια (13) Περιφερειακή στρατηγική για την ανάπτυξη του ανθρώπινου δυναµικού Πηγή: 10/02/ ιάρθρωση του ΕΣΠΑ Τοµεακά Επιχειρησιακά Προγράµµατα Τα συγκεκριµένα προγράµµατα του ΕΣΠΑ είναι τα εξής 40 : Επιχειρησιακό Πρόγραµµα «Περιβάλλον-Αειφόρος Ανάπτυξη» 1. Επιχειρησιακό Πρόγραµµα «Ενίσχυση της προσπελασιµότητας» 2. Επιχειρησιακό Πρόγραµµα «Ανταγωνιστικότητα και Επιχειρηµατικότητα» 3. Επιχειρησιακό Πρόγραµµα «Ψηφιακή Σύγκλιση» 4. Επιχειρησιακό Πρόγραµµα «Ανάπτυξη Ανθρώπινου υναµικού» 40 05/02/2013: 34

35 5. Επιχειρησιακό Πρόγραµµα «Εκπαίδευση και ια βίου µάθηση» 6. Επιχειρησιακό Πρόγραµµα «ιοικητική Μεταρρύθµιση» 7. Επιχειρησιακό Πρόγραµµα «Τεχνική Υποστήριξη Εφαρµογής» 8. Επιχειρησιακό Πρόγραµµα «Εθνικό Αποθεµατικό Απροβλέπτων» Το Πρόγραµµα της Αειφόρου Ανάπτυξης περιλαµβάνει µια σειρά δράσεων, έργων περιβαλλοντικών υποδοµών µεγάλης κλίµακας εθνικής εµβέλειας, η υλοποίηση των οποίων συµβάλει στην Αειφορική ιαχείριση των περιβαλλοντικών µέσων, του φυσικού αποθέµατος και των Αστικών Κέντρων και στην αναβάθµιση της ηµόσιας ιοίκησης στη χάραξη και εφαρµογή της περιβαλλοντικής πολιτικής 41. Το συγκεκριµένο Πρόγραµµα έχει ως στόχο την προστασία και την αναβάθµιση του περιβάλλοντος σε συνδυασµό µε την αειφόρο διαχείριση του µε απώτερο σκοπό την καλύτερη ποιότητα ζωής και την προστασία της δηµόσιας υγείας εν µέσω µιας ανταγωνιστικής οικονοµίας. Συγχρηµατοδοτείται δε, από το Ταµείο Συνοχής και το ΕΤΠΑ σε ένα σύνολο προϋπολογισµού ευρώ (20% αυτών αποτελεί εθνική συνδροµή), ενώ χωρίζεται στους εξής Άξονες Προτεραιότητας 42 : Προστασία ατµοσφαιρικού περιβάλλοντος και αστικές µεταφορές Αντιµετώπιση Κλιµατικής Αλλαγής Ανανεώσιµες Πηγές Ενέργειας Προστασία και ιαχείριση Υδάτινων Πόρων Πρόληψη και αντιµετώπιση Περιβαλλοντικού Κινδύνου Προστασία εδαφικών συστηµάτων και διαχείριση στερεών απόβλητων Τεχνική βοήθεια Ταµείου Συνοχής Προστασία ατµοσφαιρικού περιβάλλοντος και αντιµετώπιση κλιµατικής αλλαγής Προστασία και διαχείριση υδατικών πόρων Πρόληψη και αντιµετώπιση περιβαλλοντικού κινδύνου Προστασία φυσικού περιβάλλοντος και βιοποικιλότητας Θεσµοί και µέσα άσκηση αποτελεσµατικής περιβαλλοντικής πολιτικής 41 16/02/2013: /01/2013 : 35

36 Τεχνική Βοήθεια ΕΤΠΑ Όσον αφορά την Ενίσχυση της προσπελασιµότητας, έχει ως στόχο τη βελτίωση και την ανάπτυξη των φυσικών υποδοµών και των υπηρεσιών του τοµέα των µεταφορών µε αντικειµενικό σκοπό τη βελτίωση της προσβασιµότητας της χώρας. Αυτό θα αναπτύξει µε τη σειρά του τα ιευρωπαϊκά δίκτυα και θα ενισχύσει την ανταγωνιστικότητα της ελληνικής οικονοµίας µε την παροχή ασφαλέστερων και ποιοτικότερων µεταφορικών υπηρεσιών. Το Πρόγραµµα αυτό έχει προϋπολογισµό που ανέρχεται στα ευρώ από τα οποίο το 76% χρηµατοδοτείται από κοινοτική συνδροµή ενώ το υπόλοιπο ποσοστό από εθνικές δαπάνες. Ενώ χωρίζεται και αυτό σε 13 Άξονες προτεραιότητες που καλύπτουν όλες τις µεταφορές και τους συνδεόµενους τοµείς 43. Το Επιχειρησιακό Πρόγραµµα του ΕΣΠΑ «Ανταγωνιστικότητα και Επιχειρηµατικότητα» έχει ως βασικό αναπτυξιακό στόχο τη βελτίωση της ανταγωνιστικότητας και της εξωστρέφειας των επιχειρήσεων και του παραγωγικού συστήµατος της χώρας, µε έµφαση να δίνεται στη διάσταση της εισαγωγής και εφαρµογής καινοτοµιών 44. Το παραπάνω δοµείται σε 4 Άξονες, οι οποίοι αποσκοπούν ο καθένας ξεχωριστά αλλά και σε συνδυασµό µεταξύ τους στην προώθηση του συστήµατος Έρευνας, Ανάπτυξης και Καινοτοµίας (ΕΑΚ) της χώρας και στη διασύνδεση του συστήµατος µε τον παραγωγικό ιστό 45. Η «Ψηφιακή Σύγκλιση» στοχεύει στην προώθηση των ΤΠΕ σε επιχειρήσεις, στον ανασχεδιασµό διαδικασιών του ηµόσιου Τοµέα, στην προώθηση της επιχειρηµατικότητας σε τοµείς που χρησιµοποιούν τις ΤΠΕ, στην ανάπτυξη ψηφιακών υπηρεσιών της δηµόσιας διοίκησης για τον πολίτη και στη βελτίωση της καθηµερινής ζωής µέσω των ΤΠΕ και δοµείται σε 3 Άξονες ως εξής 46 : 1. Βελτίωση παραγωγικότητας µε την αξιοποίηση των ΤΠΕ 2. ΤΠΕ και βελτίωση της ποιότητας ζωής 3. Τεχνική υποστήριξη εφαρµογής 43 20/01/2013: /02/2013: /01/2013: /01/2013: 36

37 Το επιχειρησιακό Πρόγραµµα «Βελτίωση ιοικητικής Ικανότητας ηµόσιας ιοίκησης» στοχεύει στη δηµιουργία µιας πολιτοκεντρικής, αποτελεσµατικής, ανοιχτής και ευέλικτης διακυβέρνησης για τη µετάβαση από τη διαχείριση αρµοδιοτήτων και διαδικασιών στη διοίκηση πολιτικών, αποτελεσµάτων και υπηρεσιών. Οι προτεραιότητες της δηµόσιας διοίκησης µέσω αυτού τίθενται σε επίπεδο διαµόρφωσης πολιτικών και προγραµµάτων για την απλούστευση των διαδικασιών του διοικητικού συστήµατος και τον οργανωτικό ανασχεδιασµό, καθώς και τη διοικητική ανασυγκρότηση 47. Το Πρόγραµµα «Ανάπτυξη Ανθρώπινου υναµικού» θέτει ως στρατηγικούς στόχους τη δηµιουργία συνθηκών πλήρους απασχόλησης, τη βελτίωση της ποιότητας της εργασίας και της παραγωγικότητας του εργατικού δυναµικού, καθώς και την ενίσχυση της προσαρµοστικότητας των επιχειρήσεων και του ανθρώπινου δυναµικού στις µεταβαλλόµενες συνθήκες του διεθνούς ανταγωνισµού και των τεχνολογικών και παραγωγικών εξελίξεων. Το συγκεκριµένο πρόγραµµα συγχρηµατοδοτείται από το Ευρωπαϊκό Κοινοτικό Ταµείο και καλύπτει 13 περιφέρεις της Ελλάδας µε συνολική χρηµατοδότηση, η οποία ανέρχεται στα ευρώ που προορίζονται στην τόνωση της απασχόλησης των γυναικών, των νέων, των εργαζοµένων µεγαλύτερης ηλικίας και των ευάλωτων οµάδων (προώθηση ισότιµης πρόσβασης στην αγορά εργασίας), καθώς και στη µείωση του κοινωνικού αποκλεισµού οµάδων ευάλωτων και απειλούµενων από την ανεργία 48. Το πρόγραµµα της δια βίου µάθησης στοχεύει στην αναβάθµιση του ελληνικού συστήµατος εκπαίδευσης µε τρεις βασικούς άξονες προτεραιότητας: 1. Αναβάθµιση της ποιότητας της εκπαίδευσης και προώθησης της κοινωνικής ενσωµάτωσης στις 8 περιφέρεις σύγκλισης 2. Αναβάθµιση της ποιότητας της εκπαίδευσης και προώθησης της κοινωνικής ενσωµάτωσης στις 3 Περιφέρεις Σταδιακής Εξόδου 3. Αναβάθµιση της ποιότητας της εκπαίδευσης και προώθησης της κοινωνικής ενσωµάτωσης στις 2 Περιφέρειες Σταδιακής Εισόδου 4. Αναβάθµιση των συστηµάτων αρχικής επαγγελµατικής κατάρτισης και επαγγελµατικής εκπαίδευσης και σύνδεση της εκπαίδευσης µε την αγορά εργασίας στις 8 Περιφέρειες Σύγκλισης 47 20/01/2013: /01/2013: 37

38 5. Αναβάθµιση των συστηµάτων αρχικής επαγγελµατικής κατάρτισης και επαγγελµατικής εκπαίδευσης και σύνδεση της εκπαίδευσης µε την αγορά εργασίας στις 3 Περιφέρεις Σταδιακής Εξόδου 6. Αναβάθµιση των συστηµάτων αρχικής επαγγελµατικής κατάρτισης και επαγγελµατικής εκπαίδευσης και σύνδεση της εκπαίδευσης µε την αγορά εργασίας στις 2 Περιφέρειες Σταδιακής Εισόδου 7. Ενίσχυση της ια βίου εκπαίδευσης ενηλίκων στις 8 Περιφέρειες Σύγκλισης 8. Ενίσχυση της ια βίου εκπαίδευσης ενηλίκων στις 3 Περιφέρειες Σταδιακής Εξόδου 9. Ενίσχυση της ια βίου εκπαίδευσης ενηλίκων στις 2 Περιφέρειες Σταδιακής Εισόδου 10. Ενίσχυση Ανθρώπινου Κεφαλαίου για την προαγωγή της έρευνας στις 8 Περιφέρειες Σύγκλισης 11. Ενίσχυση Ανθρώπινου Κεφαλαίου για την προαγωγή της έρευνας στις 3 Περιφέρειες Σταδιακής Εξόδου 12. Ενίσχυση Ανθρώπινου Κεφαλαίου για την προαγωγή της έρευνας στις 2Περιφέρειες Σταδιακής Εισόδου 13. Τεχνική υποστήριξη εφαρµογής στις 8 Περιφέρειες Σύγκλισης 14. Τεχνική υποστήριξη εφαρµογής στις 3 Περιφέρειες Σταδιακής Εξόδου 15. Τεχνική υποστήριξη εφαρµογής στις 2 Περιφέρειες Σταδιακής Εισόδου Οι προαναφερόµενες δράσεις στοχεύουν στην ένταξη νέων τεχνολογιών πληροφορικής και επικοινωνιών στην εκπαίδευση και την ποιοτικότερη επιµόρφωση του προσωπικού µε ιδιαίτερη έµφαση να δίνεται στην καινοτοµία, αλλά και τη συµµετοχή σε αυτά των ατόµων µε ειδικές ανάγκες (Υπουργείο Εθνικής Παιδείας και Θρησκευµάτων, 2007). Στρατηγικός στόχος του προγράµµατος «ιοικητική Μεταρρύθµιση» είναι η αναβάθµιση της ποιότητας διακυβέρνησης µε την ενίσχυση της αποτελεσµατικότητας και της αποδοτικότητας των δηµόσιων οργανισµών και ο εκσυγχρονισµός του ρυθµιστικού πλαισίου των δοµών δηµόσιας διοίκησης µε την παράλληλη ανάπτυξη 38

39 του ανθρώπινου δυναµικού που την πλαισιώνει (Επιχειρησιακό Πρόγραµµα «ιοικητική Μεταρρύθµιση, 2007). Ο προϋπολογισµός του συγκεκριµένου ανέρχεται στα ευρώ µε την κοινοτική συµµετοχή σε αυτό να αποτελεί το 75%, ενώ το υπόλοιπο ποσοστό καλύπτεται από εθνικούς πόρους. Το επιχειρησιακό πρόγραµµα «Εθνικό Αποθεµατικό Απροβλέπτων» θέτει ως στόχο τη συγκράτηση του τοπικού πληθυσµού ώστε να επιτευχθεί σε µεσοπρόθεσµο και µακροπρόθεσµο ορίζοντα η ανάπτυξη της τοπικής οικονοµίας µέσω της δηµιουργίας τν κατάλληλων προϋποθέσεων για τη διατήρηση της κοινωνικής συνοχής και την οικονοµική και κοινωνική αναδιάρθρωση µε βασικούς άξονες προτεραιότητας 49 : 1. Την Μέσο Μακροπρόθεσµη στήριξη του ανθρώπινου δυναµικού που υφίσταται τις συνέπειες των κρίσεων που συνδέονται µε την οικονοµική και κοινωνική διάθρωση, συµπεριλαµβανοµένης τυχόν αναδιάρθρωσης που προκαλείται από φυσικές καταστροφές ή συνέπειες της απελευθέρωσης του εµπορίου στις περιφέρεις που είναι επιλέξιµες και πληρούν τους όρους του στόχου σύγκλισης. 2. Την ταχεία αντιµετώπιση των άµεσων συνεπειών του ανθρώπινου δυναµικού που υφίσταται τις συνέπειες των κρίσεων που συνδέονται µε την οικονοµική και κοινωνική διάρθρωση, συµπεριλαµβανοµένης τυχόν αναδιάρθρωσης που προκαλείται από φυσικές καταστροφές ή συνέπειες της απελευθέρωσης του εµπορίου στις περιφέρεις που είναι επιλέξιµες και πληρούν τους όρους του στόχου σύγκλισης. Το συνολικό ύψος του προϋπολογισµού εκτιµάται στα ,67 ευρώ και συγχρηµατοδοτείται από το Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Ταµείο και από εθνικούς πόρους σε ποσοστό 25% Περιφερειακά Επιχειρησιακά Προγράµµατα Για την υλοποίηση του αναπτυξιακού σχεδιασµού της χώρας κατά την προγραµµατική περίοδο , η Ελλάδα χωρίσθηκε σε πέντε χωρικές ενότητες, στις οποίες αντιστοιχούν πέντε Περιφερειακά Επιχειρησιακά (ΠΕΠ), ως εξής: ΠΕΠ Μακεδονίας - Θράκης 49 23/01/2013: 39

40 ΠΕΠ υτικής Ελλάδας - Πελοποννήσου - Ιονίων Νήσων ΠΕΠ Κρήτης και Νήσων Αιγαίου ΠΕΠ Θεσσαλίας - Στερεάς Ελλάδας - Ηπείρου ΠΕΠ Αττικής Τα παραπάνω συµβάλουν στην κάλυψη των εθνικών στρατηγικών στόχων συµπληρωµατικά µε τα τοµεακά προγράµµατα, µε έµφαση να δίδεται στα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά και στις ανάγκες κάθε Περιφέρειας και µε τις βασικότερες παρεµβάσεις να γίνονται στις κοινωνικές υποδοµές, την υγεία και την κοινωνική αλληλεγγύη, την ενίσχυση του πολιτισµού και την ανάδειξη της πολιτιστικής κληρονοµιάς, καθώς και µε έργα για τη βιώσιµη αστική ανάπτυξη και την ενίσχυση των ορεινών, νησιωτικών και µειονεκτικών περιοχών α ΠΕΠ Μακεδονίας - Θράκης Όσον αφορά το ΠΕΠ Μακεδονίας Θράκης, χωρίζει την περιοχή σε 3 υποκατηγορίες: i. Κεντρική Μακεδονία ii. iii. Ανατολική Μακεδονία Θράκη υτική Μακεδονία και σκοπεύει στην αξιοποίηση ενδογενών αναπτυξιακών χαρακτηριστικών και την αξιοποίηση της γεωγραφικής θέσης της Περιφέρειας 51. Οι συγκεκριµένες περιοχές αντιµετωπίζουν διάφορα προβλήµατα τα οποία κυρίως οφείλονται στη µειωµένη ανταγωνιστικότητα που παρατηρείται και συνεπώς συµβάλλουν ελάχιστα και σε περιορισµένο βαθµό στην συνολική ελληνική ανταγωνιστικότητα. Έτσι, µέσω του Προγράµµατος διαµορφώνονται συγκεκριµένες δράσεις για την τόνωση αυτής της ανταγωνιστικότητας µε κύριους άξονες προτεραιότητας ως προς την ανάπτυξη υποδοµών και υπηρεσιών προσπελασιµότητας σε όλους τους χώρους της περιφέρειας για την ολοκλήρωση των οδικών αξόνων, την υλοποίηση σιδηροδροµικών δικτύων και λιµενικών υποδοµών, ώστε να συνδέεται άµεσα και αποτελεσµατικά η περιοχή µε τις υπόλοιπες περιφέρειες της Ελλάδας. Επίσης, δίνεται έµφαση (Άξονες προτεραιότητας 4-6) στην ψηφιακή σύγκληση και επιχειρηµατικότητα, ώστε να 50 28/01/2013: /02/2013: 40

41 επιτευχθεί η ενσωµάτωση της έρευνας, της τεχνολογίας και της καινοτοµίας στην παραγωγική διαδικασία, ώστε να παράγονται προϊόντα υψηλής προστιθέµενης αξίας (Περιφερειακό Επιχειρησιακό Πρόγραµµα «Μακεδονίας-Θράκης», 2007). Επιπλέον, µέσω των Αξόνων προτεραιότητας 7,8 και 9 παρεµβάσεις γίνονται ως προς την αειφόρο ανάπτυξη και την ποιότητα ζωής, εστιάζοντας στην ανάδειξη της πολιτιστικής κληρονοµιάς µε την προστασία των ιστορικών και αρχαιολογικών µνηµείων και χώρων της περιοχής. Σηµαντικός παράγοντας είναι η αναβάθµιση των υπηρεσιών υγείας και εκπαίδευσης, τον εκσυγχρονισµό των κτιρίων και την προστασία του περιβάλλοντος (Περιφερειακό Επιχειρησιακό Πρόγραµµα «Μακεδονίας-Θράκης», 2007). Τέλος, ο τελευταίος άξονας που θέτει το συγκεκριµένο ΠΕΠ αφορά την τεχνική υποστήριξη εφαρµογής στη συγκεκριµένη περιφέρεια και περιλαµβάνει όλες τις απαιτούµενες ενέργειες για την παρακολούθηση και τον έλεγχο του προγράµµατος. Στον πίνακα που παρατίθεται παρουσιάζουµε τη συσχέτιση που υπάρχει (άµεση ή έµµεση) ανάµεσα στους άξονες προτεραιότητας του εν λόγω προγράµµατος και τους γενικούς στόχους του ΕΣΠΑ Πίνακας: Συσχέτιση Αξόνων Προτεραιότητας του Επιχειρησιακού Προγράµµατος Μακεδονίας - Θράκης µε τους Γενικούς Στόχους 41

42 Πηγή: Περιφερειακό Επιχειρησιακό Πρόγραµµα «Μακεδονίας-Θράκης», β ΠΕΠ υτικής Ελλάδας Πελοποννήσου Ιόνιων Νήσων Οι συγκεκριµένες περιφέρειες που εντάσσονται σε αυτό το πρόγραµµα παρουσιάζουν ως κοινό στοιχείο τους το ΑΕΠ να τείνει σε ποσοστό µικρότερο του 7% του µέσου κοινοτικού όρου και περιλαµβάνει µε λίγα λόγια δυο µεγάλες περιφέρειες της Ελλάδας, την Πελοπόννησο και την Περιφέρεια υτικής Ελλάδας και µια µικρότερη, τα Ιόνια νησιά. Τα χαρακτηριστικά της συγκεκριµένης Περιφέρειας τεκµηριώνουν την ανάγκη ανάπτυξης µιας κοινής στρατηγικής, η οποία θα συµβάλλει στη µεγέθυνση της οικονοµίας στην περιοχή προγραµµατισµού και στη βελτίωση του βιοτικού επιπέδου των κατοίκων και των τριών χωρικών ενοτήτων 52. Μέσω του προγράµµατος στην προκειµένη Περιφέρεια τίθεται ως στόχος η επίτευξη ενός ρυθµού οικονοµικής και κοινωνικής ανάπτυξης µε αύξηση της παραγωγικότητας και διεύρυνση των αναπτυξιακών δυνατοτήτων της περιφέρειας. Οι περιοχές αυτές χρίζουν αναβάθµισης και επέκτασης του εθνικού και επαρχιακού τους δικτύου, ώστε να µειωθεί το κόστος και ο χρόνος διασύνδεσής τους µε την υπόλοιπη Ελλάδα. Έτσι, οι 3 πρώτοι από τους 10 άξονες του προγράµµατος αφορούν τις υποδοµές και τις υπηρεσίες προσπελασιµότητας της εν λόγω περιφέρειας, ώστε οι µεταφορές να είναι ασφαλείς και να βελτιωθεί η ελλιπής υποδοµή που τις χαρακτηρίζει. Οι επόµενοι 3 Άξονες ορίζονται από την «Ψηφιακή Σύγκλιση» και «Επιχειρηµατικότητα» της περιοχής, ώστε να ενισχυθεί η ανταγωνιστικότητα των κατά τόπους επιχειρήσεων, εισάγοντας σε αυτές την έρευνα την καινοτοµία και την ποιότητα τεχνολογίας. Οι άξονες προτεραιότητα 7,8, και 9 στοχεύουν στην αειφόρο ανάπτυξη και την ποιότητα ζωής της περιοχής δίνοντας έµφαση στην υγεία και την εκπαίδευση των κατοίκων, αλλά και την αναβάθµιση των τουριστικών υποδοµών. Τέλος, ο 10 ος άξονας, όπως συµβαίνει και στο προηγούµενο ΠΕΠ στόχο έχει την τεχνική υποστήριξη εφαρµογής του (Περιφερειακό Πρόγραµµα «υτικής Ελλάδας Πελοποννήσου Ιονίων Νήσων», Αθήνα, 2007). Συνεπώς, στα πλαίσια της περιόδου προγραµµατισµού , ο σχεδιασµός του συγκεκριµένου ΠΕΠ αποσκοπεί στην διεύρυνση των αναπτυξιακών δυνατοτήτων της περιφέρειας, στην επιτάχυνση του ρυθµού οικονοµικής µεγέθυνσης και κοινωνικής ανάπτυξης της, στην αύξηση της παραγωγικότητας και στη βελτίωση της 52 17/02/2013: 42

43 ποιότητας ζωής των πολιτών αυτής της χωρικής ενότητας µε γνώµονα την αειφόρο ανάπτυξη και την προστασία του περιβάλλοντος γ ΠΕΠ Κρήτης και Νήσων Αιγαίου Οι τρεις περιφέρειες Κρήτης, Βόρειου Αιγαίου και Νότιου Αιγαίου τις οποίες αφορά το Περιφερειακό Επιχειρησιακό Πρόγραµµα Κρήτης και Νήσων Αιγαίου διαθέτουν πλούσιο περιβάλλον, τουριστικούς πόρους για την προσέλκυση υψηλής ποιότητας τουρισµού, σηµαντικές υποδοµές για διεθνείς συνδέσεις, καθώς και διακεκριµένα ερευνητικά κέντρα και πανεπιστήµια 54. Οι παρεµβάσεις που γίνονται µέσω της συνολικής χρηµατοδότησης ύψους 1,325 δις ευρώ που δέχεται η συγκεκριµένη περιφέρεια αποσκοπούν: στη διαφοροποίηση της οικονοµικής βάσης του τουριστικού τοµέα, στην παροχή καλύτερων υποδοµών, στην προώθηση της αειφόρου ανάπτυξης, στην παροχή υποδοµών περιβάλλοντος, προστασίας της φύσης και σωστής διαχείρισης των φυσικών πόρων, στην ανάδειξη της φυσικής και της πολιτιστικής κληρονοµιάς, στην προώθηση της ψηφιακής σύγκλισης και της επιχειρηµατικότητας και στην καταπολέµηση των ενδοπεριφερειακών ανισοτήτων. Όπως και τα προηγούµενα οι Άξονες προτεραιότητας διαµορφώνονται ακριβώς µε τον ίδιο τρόπο. Συγκεκριµένα, στην περιφέρεια Κρήτης αντικειµενικός και πρωταρχικός στόχος είναι η αναβάθµιση του οδικού δικτύου και η διασύνδεση των τουριστικών της περιοχών µε άµεσο και ασφαλή τρόπο, καθώς και η αύξηση της ανταγωνιστικότητας της συγκεκριµένης περιφέρειας. Η Κρήτη άλλωστε χρίζει άµεσης παρέµβασης κυρίως ως προς την αναβάθµιση των παραπάνω, καθώς είναι µια από τις σηµαντικότερες τουριστικές περιοχές της Ελλάδας και οι ελλείψεις των παραπάνω µπορούν να αποτελέσουν µοιραίο τροχοπέδη περαιτέρω ανάπτυξης και µακροχρόνιας πορείας του συγκεκριµένου τοµέα /02/2013: /02/2013: 43

44 Στην περιφέρεια του Νοτίου Αιγαίου ελλείψεις παρατηρούνται ως προς τις αεροπορικές και ακτοπλοϊκές συνδέσεις, τοµείς τους οποίους στοχεύει το πρόγραµµα µε σηµαντικό µέρος αυτού να µπορεί να θεωρηθεί έως και εντελώς αποκοµµένο από τον υπόλοιπο ελλαδικό χώρο τους περισσότερους µήνες του χρόνου. Σηµαντικό επίσης στοιχείο και σε αυτό το πρόγραµµα είναι η εισαγωγή της καινοτοµίας, που αποσκοπεί στη βελτίωση των προσφερόµενων προϊόντων και υπηρεσιών, ενώ σηµαντική κρίνεται και η συνεισφορά του ως προς τη βελτίωση των υπηρεσιών υγείας και πρόνοιας µε την ανακαίνιση και τον εκσυγχρονισµό των κτιρίων. Παράλληλα, δε στερείται η συγκεκριµένη περιφέρεια των στόχων που αφορούν την ανάδειξη των µνηµείων και των αρχαιολογικών της χώρων. Η συµβολή όλων των παραπάνω κρίνεται σηµαντική ως προς την εξασφάλιση µιας καλύτερης ποιότητας ζωής για τους κατοίκους και την ενίσχυση της κοινωνικής της συνοχής. Ο επιπλέον στόχος που διαφοροποιείται ως προς τα δυο προηγούµενα προγράµµατα κινείται γύρω από έναν νέο Άξονα σχετικό µε τη χωρική συνοχή και τη συνεργασία στην Περιφέρεια του Νότιου Αιγαίου για την αντιµετώπιση των αναπτυξιακών ανισοτήτων που εµφανίζονται στα µικρότερα νησιά της περιφέρειας συγκριτικά µε τα περισσότερο αναπτυγµένα (Περιφερειακό Πρόγραµµα «υτικής Ελλάδας Πελοποννήσου Ιονίων Νήσων», Αθήνα, 2007) δ ΠΕΠ Θεσσαλίας Στερεάς Ελλάδας Ηπείρου Το συγκεκριµένο περιφερειακό πρόγραµµα περιλαµβάνει τις περιφέρειες της Θεσσαλίας, Στερεάς Ελλάδας και Ηπείρου, ενώ καθεµία εξ αυτών διαµορφώνει τη δική της αναπτυξιακή στρατηγική και εστιάζει σε διαφορετικούς τοµείς. Από τη µία πλευρά η Θεσσαλία στοχεύει στην εισαγωγή νέων τεχνολογιών και καινοτοµιών στην παραγωγή, από την άλλη η Στερεά Ελλάδα αποσκοπεί στην αύξηση της παραγωγικότητας και την ανταγωνιστικότητας µε την προσέλκυση ξένων επενδύσεων και τέλος, η Ήπειρος αποβλέπει στην ενίσχυση της ελκυστικότητας της µέσω της ανάδειξης της σε καίριο µεταφορικό κόµβο (Περιφερειακό Πρόγραµµα «Θεσσαλίας Στερεάς Ελλάδας - Ηπείρου», Αθήνα, 2007). Συνεπώς, το συγκεκριµένο πρόγραµµα µπορούµε να πούµε ότι συγκεντρωτικά διαµορφώνεται και αποσκοπεί στα εξής 55 : στη βελτίωση της ανταγωνιστικότητας, της εξωστρέφειας, της ποιότητας και της καινοτοµικής ικανότητας των επιχειρήσεων 55 06/01/2013: 44

45 στη βελτίωση της προσπελασιµότητας στην ανάπτυξη του ανθρώπινου δυναµικού στην αειφορική διαχείριση του φυσικού και δοµηµένου περιβάλλοντος και των φυσικών πόρων στην ενίσχυση της ενδοπεριφερειακής οικονοµικής και κοινωνικής συνοχής στην ενίσχυση της διαπεριφερειακής συνεργασίας στην αξιοποίηση του τουρισµού και του πολιτισµού για τη βιώσιµη ανάπτυξη στην προώθηση της ψηφιακής σύγκλισης. ιαµορφώνεται δε γύρω από 12 άξονες, οι οποίοι έχουν το ίδιο περιεχόµενο µε τους Άξονες προτεραιότητας των δυο πρώτων προγραµµάτων µε τη µόνη διαφορά ότι ο 10 ος, 11 ος και 12 ος αφορούν την τεχνική υποστήριξη εφαρµογής του προγράµµατος στις τρεις περιφέρειες (Περιφερειακό Πρόγραµµα «Θεσσαλίας Στερεάς Ελλάδας - Ηπείρου», Αθήνα, 2007) ε ΠΕΠ Αττικής Το Πρόγραµµα που αφορά την περιφέρεια της Αττικής έχει προϋπολογισµό 3,561 δις ευρώ και η συγκεκριµένη περιφέρεια συγκεντρώνει δυο ιδιαίτερα χαρακτηριστικά 56 : 1. Αποτελεί το µητροπολιτικό κέντρο της χώρας 2. Έχει ιδιαίτερη γεωγραφική θέση Οι άξονες προτεραιότητας της συγκεκριµένης περιφέρειας διαµορφώνονται ως εξής (Περιφερειακό Πρόγραµµα «Αττικής», Αθήνα, 2007): Άξονας Προτεραιότητας 1: Ενίσχυση των υποδοµών προσπελασιµότητας και ενέργειας. Οι ενέργειες που εµπίπτουν στο συγκεκριµένο άξονα αποσκοπούν στη δηµιουργία πολύτροπων µεταφορών µε παρεµβάσεις που θα γίνουν στις εθνικές οδούς και τους αυτοκινητόδροµους αλλά και σιδηροδροµικό δίκτυο της περιφέρειας. Επίσης, εστιάζεται στην επέκταση και την ενίσχυση των συγκοινωνιακών δικτύων και των λιµενικών υποδοµών, ώστε να έχουν πρόσβαση σε αυτά και να εξυπηρετούν όλες τις κατηγορίες πολιτών. Τέλος, αποβλέπει στον 56 19/01/2013: 45

46 εκσυγχρονισµό και την επέκταση του ενεργειακού συστήµατος του δικτύου ηλεκτρισµού. Άξονας Προτεραιότητας 2: Αειφόρος Ανάπτυξη και βελτίωση της ποιότητας ζωής. Γύρω από αυτόν τον άξονα τίθενται 4 στόχοι σχετικά µε την περιβαλλοντική προστασία και την πρόληψη κινδύνων, την ψηφιακή σύγκλιση για την καλύτερη και αµεσότερη εξυπηρέτηση του πολίτη µέσω της παροχής ψηφιακών υπηρεσιών, την προστασία της πολιτιστικής κληρονοµιάς µέσω της ανάδειξης των µνηµείων και την ενίσχυση των κοινωνικών υποδοµών µε την ολοκλήρωση των υποδοµών υγείας και κοινωνικής φροντίδας για τη βελτίωση της ποιότητας ζωής. Άξονας Προτεραιότητας 3: Ενίσχυση της ανταγωνιστικότητας, της καινοτοµίας και της ψηφιακής σύγκλισης. Ο άξονας αυτός οριοθετεί τις παρεµβάσεις σχετικά µε την ενίσχυση της έρευνας και της τεχνολογίας καθώς και την εισαγωγή και εφαρµογή καινοτοµίας στις νέες και τις µικροµεσαίες επιχειρήσεις προς βελτίωση της επιχειρηµατικότητας και της ανταγωνιστικότητας. Άξονας Προτεραιότητας 4: Αναζωογόνηση (Regenaration) Αστικών Περιοχών. Οι παρεµβάσεις µέσω αυτού εξυπηρετούν την αναβάθµιση του αστικού περιβάλλοντος και την ανάπλαση των χώρων (ελεύθερων και δηµόσιων) µε έµφαση να δίνεται στην ανάπτυξη του πράσινου και σε καινοτόµα σχέδια ανάπτυξης ως προς την αξιοποίηση των οργανωµένων χώρων, ώστε να δύνανται να δεχτούν οικονοµικές µονάδες παραγωγής προϊόντων υψηλής προστιθέµενης αξίας. Άξονας Προτεραιότητας 5: Τεχνική υποστήριξη εφαρµογής. Το συγκεκριµένο αποσκοπεί στην αποτελεσµατική και αποδοτική εφαρµογή του Περιφερειακού Επιχειρησιακού Προγράµµατος µέσω ελέγχου που θα υφίστανται οι χρηµατοδοτούµενες από το πρόγραµµα δράσεις. Στα πλαίσια της περιόδου , ο σχεδιασµός του ΠΕΠ αποσκοπεί στην ενίσχυση του διεθνούς ρόλου της Περιφέρειας Αττικής ως Ευρωπαϊκής Μητρόπολης στο χώρο της Νοτιοανατολικής Ευρώπης και της Μεσογείου /01/2013: 46

47 2.3.3 Επιχειρησιακά Προγράµµατα Εδαφικής Συνεργασίας Ο συνολικός προϋπολογισµός των εν λόγω προγραµµάτων του στόχου ΙΙΙ ανέρχεται στα 8,7 δις ευρώ, εκ των οποίων 210 εκατ. ευρώ ΕΤΠΑ αντιστοιχούν στην Ελλάδα. Συµπεριλαµβανοµένης, λοιπόν, και της εθνικής συµµετοχής, σχεδόν 300 εκατοµµύρια ευρώ κοινοτικών και εθνικών πόρων θα δοθούν σε αυτά. Η Ελλάδα συµµετέχει στους εξής τύπους προγραµµάτων αυτής της κατηγορίας 58 : ιασυνοριακά Επιχειρησιακά Προγράµµατα Στο πλαίσιο αυτών η συµµετοχή της χώρας µας είναι ενεργή σε 6 προγράµµατα συνολικού προϋπολογισµού ευρώ. Τα προγράµµατα αυτά είναι: Πρόγραµµα «Ελλάδα-Βουλγαρία» Πρόγραµµα «Ελλάδα-Ιταλία» Πρόγραµµα «Ελλάδα-Κύπρος» Πρόγραµµα «Ελλάδα-Αλβανία» Πρόγραµµα «Ελλάδα-ΠΓ Μ» Πρόγραµµα «Ελλάδα-Τουρκία», το οποίο όµως έχει τεθεί σε αναστολή Το καθένα από αυτά βασίζεται σε 4 άξονες κοινούς για όλα µε τον πρώτο να αφορά την ποιότητα ζωής των περιοχών µέσω της αναβάθµισης περιβάλλοντος και πολιτιστικών στοιχείων. Ο δεύτερος άξονας αναφέρεται στην προσβασιµότητα και τη βελτίωση των δικτύων µεταφοράς και επικοινωνίας, ο τρίτος την ανάπτυξη της ανταγωνιστικότητας και της ενδυνάµωσης του ανθρώπινου δυναµικού και ο τέταρτος στη σωστή διαχείριση και υλοποίηση του προγράµµατος. Προγράµµατα Πολυµερούς ιασυνοριακής Συνεργασίας Η Ελλάδα συµµετέχει σε 3 τέτοια προγράµµατα τα οποία αφορούν το Πρόγραµµα της Αδριατικής, τη Θαλάσσια Λεκάνη της Μεσογείου και τη Μαύρη Θάλασσα 59. Το πρώτο πρόγραµµα εµπερικλείει τις περιφέρειες της Κέρκυρας και της Θεσπρωτίας, καθώς 58 22/01/2013: /01/2013: 47

48 και τις περιφέρειες της Ιταλίας, Βοσνίας και Ερζεγοβίνης, Μαυροβουνίου, Αλβανίας, Σερβίας και Σλοβενίας, ενώ η Θαλάσσια λεκάνη της Μεσογείου, όλες τις περιοχές που έχουν τα παράλια του στη Μεσόγειο Θάλασσα (European Commission, 2007). Όσον αφορά την περιοχή της Μαύρης Θάλασσας περιλαµβάνονται οι περιφέρειες της Κεντρικής Μακεδονίας και Ανατολική Θράκης, καθώς και η Ρουµανία, η Βουλγαρία, η Ρωσία, η Τουρκία, το Αζερµπαϊτζάν, η Ουκρανία, η Γεωργία και η Μολδαβία (Black Sea Basin Joint Operational Program, 2007). ιακρατικά Προγράµµατα Η Ελλάδα συµµετέχει σε δύο διακρατικά προγράµµατα. Συγκεκριµένα 60 : Μεσογειακός Χώρος, στο οποίο συµµετέχουν η Ελλάδα, η Ισπανία, η Ιταλία, η Γαλλία, η Πορτογαλία, το Ηνωµένο Βασίλειο-Γιβραλτάρ, η Μάλτα, η Κύπρος, η Σλοβενία, η Κροατία και η Βοσνία και Ερζεγοβίνη. Το Πρόγραµµα προήλθε από τη συγχώνευση των Προγραµµάτων INTERREG, ARCHIMED και MEDOCC. Ο προϋπολογισµός του εν λόγω Προγράµµατος ανέρχεται σε ευρώ. Χώρος Νοτιοανατολικής Ευρώπης, στο οποίο συµµετέχουν οκτώ (8) κράτη-µέλη της ΕΕ (Ιταλία, Αυστρία, Ουγγαρία, Σλοβακία, Σλοβενία, Ρουµανία, Βουλγαρία, Ελλάδα), καθώς και η Μολδαβία, η Κροατία, η Σερβία, το Μαυροβούνιο, η Βοσνία και Ερζεγοβίνη, η Αλβανία, η ΠΓ Μ και η Ουκρανία. Ο προϋπολογισµός του ανέρχεται σε ευρώ. ιαπεριφερειακά προγράµµατα Η Ελλάδα συµµετέχει στο ιαπεριφερειακό Πρόγραµµα INTERREG IV C, το οποίο αποτελεί µια συνεργασία τοπικών και περιφερειακών αρχών από διάφορες χώρες της Ε.Ε., τη Νορβηγία και την Ελβετία. Είναι στην ουσία ένα πρόγραµµα ανταλλαγής εµπειριών και ανάπτυξης κοινών πρακτικών για την περιφερειακή ανάπτυξη (Interregional Cooperation Program, INTERREG IV C, 2007) 61. ίκτυα 60 20/01/2013: /02/2013: 48

49 Τέλος, η Ελλάδα συµµετέχει και στα δίκτυα INTERACT, ESPON και URBACT 62. Tο INTERACT αφορά την εδαφική συνεργασία στα σύνορα της Ευρώπης κατ αποδοτικό τρόπο και αποσκοπεί σε αυτήν σε διασυνοριακό, διαπεριφερειακό και διεθνές επίπεδο, ενώ το δεύτερο από σκοπεί στην ενίσχυση των περιφερειακών πολιτικών µέσω µελετών και δεδοµένων. Τέλος, το URBACT είναι ένα πρόγραµµα µε κύριο στόχο τη βελτίωση της αποδοτικότητας των πολιτικών αστικής ανάπτυξης που ήδη υφίστανται στον ευρωπαϊκό χώρο µέσω βελτίωσης της επιχειρηµατικότητας, της απασχόλησης και της διατήρησης της συνοχής των πόλεων, ώστε να προλύψει η κοινωνική τους ολοκλήρωση (URBACT II, 2007). 2.4 Ενδεικτικά Ενεργά Προγράµµατα ΕΣΠΑ για το 2013 Την περίοδο συγγραφής της πτυχιακής εργασίας είναι ενεργά δυο προγράµµατα που εντάσσονται στο ΕΣΠΑ , ένα το οποίο αποσκοπεί στην ενίσχυση της γυναικείας απασχόλησης (Εθνικό Αποθεµατικό Απροβλέπτων) κα ένα σχετικό µε την ενίσχυση των µικροµεσαίων επιχειρήσεων που δραστηριοποιούνται στους τοµείς Μεταποίησης, Τουρισµού, Εµπορίου και Υπηρεσιών «Ολοκληρωµένη παρέµβαση για τη στήριξη της γυναικείας απασχόλησης µέσω ενίσχυσης της επιχειρηµατικότητας» Στις 18 Ιανουαρίου 2013 προκηρύχθηκε η δράση για τη στήριξη της γυναικείας επιχειρηµατικότητας µε τίτλο την «Ολοκληρωµένη παρέµβαση για τη στήριξη της γυναικείας απασχόλησης µέσω ενίσχυσης της επιχειρηµατικότητας» στο πλαίσιο του Τοµεακού Επιχειρησιακού Προγράµµατος «Εθνικό Αποθεµατικό Απροβλέπτων». Το πρόγραµµα έχει συνολικό προϋπολογισµό ευρώ και περιλαµβάνει δυο υποδράσεις, η πρώτη αφορά τις γυναίκες µεταξύ ετών και η δεύτερη τη στήριξη της γυναικείας απασχόλησης µέσω της ενίσχυσης της επιχειρηµατικότητας για γυναίκες ετών, ενώ αφορά 8 Περιφέρειες της χώρας, οι οποίες είναι οι εξής 64 : 1. Κρήτη 2. Ιόνια νησιά 3. Βόρειο Αιγαίο 62 15/02/2013: /01/2013: /01/2013: 49

50 4. Ανατολική Μακεδονία Θράκη 5. Ήπειρος 6. Θεσσαλία 7. υτική Ελλάδα 8. Πελοπόννησος Περιλαµβάνει στην ουσία την επιδότηση άνεργων γυναικών ή απειλούµενων από ανεργία, µέσω της ενίσχυσης των επιχειρηµατικών τους σχεδίων 65. Οι στόχοι του προγράµµατος αφορούν την προώθηση του ανθρώπινου δυναµικού και την επανένταξη του στην αγορά εργασίας, τη συµβολή στην αποκατάσταση του κοινωνικού και οικονοµικού ιστού, τη δηµιουργία προϋποθέσεων συγκράτησης του τοπικού πληθυσµού, τη διατήρηση της κοινωνικής συνοχής και την ανάπτυξη και τη βιωσιµότητα της τοπικής οικονοµίας (Υπουργείο Ανάπτυξης Ανταγωνιστικότητας, υποδοµών, Μεταφορών και ικτύων, 2013). Τα παραπάνω τέθηκαν έπειτα από συστηµατική µελέτη της υφιστάµενης κατάστασης, αφού τα στοιχεία δείχνουν ότι η οικονοµική κρίση έχει επιφέρει δυσµενείς συνέπειες στο σύνολο του πληθυσµού, αλλά πέρα από αυτό πλήττει σε σηµαντικό βαθµό ειδικές κατηγορίες ατόµων, όπως οι γυναίκες. Έτσι, το συγκεκριµένο πρόγραµµα εξασφαλίζει την προώθηση των δυνατοτήτων απασχόλησης και την αντιστροφή του φαινοµένου της ανεργίας. Βασικός µακρόπνοος στόχος του προγράµµατος είναι η διασφάλιση ίσων ευκαιριών µεταξύ των δυο φύλων και των διαφόρων κοινωνικών οµάδων, ειδικότερα εκείνων που αντιµετωπίζουν σηµαντικά προβλήµατα λόγω οικονοµικής ύφεσης. Σηµαντική προτεραιότητα δίνεται στη δηµιουργία συνθηκών τέτοιων ώστε να ανατραπούν οι δυσµενείς δηµογραφικές τάσεις και να αξιοποιηθεί το ανταγωνιστικό πλεονέκτηµα και οι δυνατότητες του πληττόµενου από τη κρίση και τις συνέπειες της ανθρώπινου δυναµικού (Υπουργείο Ανάπτυξης Ανταγωνιστικότητας, υποδοµών, Μεταφορών και ικτύων, 2013). Οι ικαιούχοι της ράσης πρέπει να είναι Έλληνες πολίτες ή πολίτες άλλου κράτους µέλους της ΕΕ ή να είναι οµογενείς ή υπήκοοι τρίτων χωρών που έχουν δικαίωµα διαµονής και απασχόλησης στη χώρα µας /01/2013: 50

51 Συγκεκριµένα οι δικαιούχοι της ράσης συνολικά είναι γυναίκες ετών άνεργες ή απειλούµενες από ανεργία κάτι το οποίο προσδιορίζεται ως εξής 66 : έχουν την ιδιότητα της ανέργου, ή έχουν απολυθεί την τελευταία τριετία και βρίσκονται σε αναζήτηση εργασίας, ή έχουν κλείσει την ατοµική ή προσωπική τους επιχείρηση κατά την τελευταία τριετία, δεν ασκούν άλλη επιχειρηµατική δραστηριότητα και δεν απασχολούνται µε σύµβαση εξαρτηµένης εργασίας, ή απειλούνται από ανεργία, π.χ. εργαζόµενες σε επιχειρήσεις που βρίσκονται σε επίσχεση εργασίας ή έχουν υπαχθεί στο άρθρο 99 κατά τη διάρκεια της τελευταίας τριετίας κλπ. Αυτοαπασχολούµενες ασφαλισµένες σε οικείους ασφαλιστικούς φορείς µε εισόδηµα χαµηλότερο από το εισοδηµατικό όριο φτώχειας, όπως αυτό ορίζεται από την ΕΛΣΤΑΤ. Εξαίρεση αποτελούν οι γυναίκες που απολύθηκαν ή η σύµβασή τους καταγγέλθηκε από δική τους υπαιτιότητά, καθώς και όσες απολύθηκαν από τον εργοδότη τους ο οποίος είναι παράλληλα σύζυγος τους ή συγγενής Α' βαθµού, εκτός από τις περιπτώσεις κατά τις οποίες απολύθηκαν λόγω διακοπής λειτουργίας της επιχείρησης. Στον πίνακα που παρατίθεται συνοψίζεται ο προϋπολογισµός της ράσης και κατανέµεται το συνολικό ποσό στις 2 Υποδράσεις και τις επιλέξιµες γεωγραφικές περιοχές. Πίνακας Κατανοµή του Προϋπολογισµού στις ράσεις και τις Επιλέξιµες Περιοχές 66 23/01/2013: 51

52 Πηγή: _gynaikeia-apothematiko.pdf Η νοµική βάση του προγράµµατος διαµορφώνεται από: 1. Τον Κανονισµό (ΕΚ) αριθµ. 1998/ Τον Κανονισµό ΕΚ αριθµ. 1828/ Τον Κανονισµό ΕΚ αριθµ. 1081/ Τον Κανονισµό ΕΚ αριθµ. 1083/ Το Νόµο 3614/ Την υπουργική απόφαση 15188/3968/ Το Π.. 98/ Την Υ.Α. 3357/ ΕΥΣ/ 1338/ Την Α.Π/ 19020/ΕΥΣ/ Την Α.Π. ΕΥΣΣΑΑΠ 1657/ και 11. Το Νόµο 3879/ «Ενίσχυση Μ.Μ.Ε. που δραστηριοποιούνται στους τοµείς Μεταποίησης - Τουρισµού Εµπορίου & Υπηρεσιών» Το πρόγραµµα «Ενίσχυση Μ.Μ.Ε. που δραστηριοποιούνται στους τοµείς Μεταποίησης - Τουρισµού Εµπορίου & Υπηρεσιών» αποτελεί µια επιµέρους πρωτοβουλία του Υπουργείου Ανάπτυξης, Ανταγωνιστικότητας Υποδοµών, Μεταφορών και ικτύων µε στόχο την ενίσχυση υφιστάµενων, νέων και υπό σύσταση πολύ µικρών, µικρών και µεσαίων επιχειρήσεων που θα υλοποιήσουν επενδύσεις προσανατολισµένες στην καινοτοµία, το περιβάλλον και τις τεχνολογίες πληροφορικής /01/2013: 52

53 Το συγκεκριµένο πρόγραµµα προκηρύχθηκε στις 14 Ιανουαρίου 2013 και αιτήσεις µπορούν να υποβληθούν από τις 25/02/2013 έως και τις 25/04/ Όπως αναφέρεται χαρακτηριστικά στον Οδηγό του προγράµµατος, η Ελληνική οικονοµία βιώνει µια δύσκολη και πιεστική οικονοµική συγκυρία, η οποία έχει πάρει έκταση και δυσχεραίνει την κατάσταση σε όλες τις περιφέρειες της Ελλάδας, πλήττοντας όλους ανεξαιρέτως τους τοµείς της οικονοµίας, δηµιουργώντας προβλήµατα στην ανταγωνιστικότητα και σε σηµαντικούς δείκτες ανάπτυξης της οικονοµίας. Έτσι, µε βάση αυτά, το Πρόγραµµα στοχεύει στη συγκράτηση της παραγωγικής βάσης της ελληνικής οικονοµίας, δίνοντας έµφαση στους τοµείς της µεταποίησης, του τουρισµού, του Εµπορίου και των υπηρεσιών εν γένει. Επίσης, σκοπός του είναι η ενίσχυση της εξωστρέφειας των ελληνικών επιχειρήσεων που εντάσσονται στο Πρόγραµµα ως προς την αναβάθµισή τους και την προσφορά υπηρεσιών και προϊόντων υψηλής προστιθέµενης αξίας. Τέλος, µέσω του προγράµµατος δίδεται έµφαση στην ανάδειξη του επιχειρηµατικού πλεονεκτήµατος των επιλέξιµων περιφερειών της χώρας µε την υλοποίηση στοχευµένων ενεργειών 69. Στον παρακάτω πίνακα παρατίθεται ο προϋπολογισµός του Προγράµµατος, συνολικού ύψους ευρώ και η κατανοµή αυτού στις επιλέξιµες περιφέρειες, ενώ παρατηρούµε ότι ιδιαίτερη έµφαση δίνεται στην περιφέρεια της Αττικής και της Κεντρικής Μακεδονίας, οι οποίες απορροφούν το µεγαλύτερο µέρος αυτού, ενώ η χρηµατοδότηση γίνεται από το Ευρωπαϊκό Ταµείο Περιφερειακής Ανάπτυξης (ΕΤΠΑ) µε βάση τα παρακάτω προγράµµατα 70 : 1. Επιχειρησιακό Πρόγραµµα Αττικής 2. Επιχειρησιακό Πρόγραµµα Μακεδονίας Θράκης 3. Επιχειρησιακό Πρόγραµµα Θεσσαλίας Στερεάς Ελλάδας Ηπείρου 4. Επιχειρησιακό Πρόγραµµα Κρήτης και Νήσων Αιγαίου 68 22/01/2013: /01/2013: programmatos_mme.pdf 70 26/01/2013: programmatos_mme.pdf 53

54 5. Επιχειρησιακό Πρόγραµµα υτικής Ελλάδας Πελοποννήσου Ιόνιων Νήσων Οι προϋπολογισµοί των Επενδύσεων ανά τοµέα για τους νέους επιχειρηµατίες διαµορφώνονται ως εξής 71 και αφορούν υφιστάµενες, αλλά και υπό σύσταση επιχειρήσεις: Τοµέας Μεταποίησης: από έως Τοµέας Τουρισµού: από έως Τοµέας Εµπορίου: από έως Τοµέας Υπηρεσιών: από έως Πίνακας Κατανοµή του Συνολικού Προϋπολογισµού του Προγράµµατος ανά Περιφέρεια Πηγή: _programmatos_mme.pdf, 21/01/2013 Στον παρακάτω πίνακα παρουσιάζεται η κατανοµή του προϋπολογισµού ανά περιφέρεια και ανά θεµατική ενότητα που αφορά τις υφιστάµενες επιχειρήσεις /01/2013: 54

55 Πίνακας Κατανοµή Προϋπολογισµού ανά Περιφέρεια και ανά Θεµατική Ενότητα για Υφιστάµενες Επιχειρήσεις Πηγή: _programmatos_mme.pdf, 21/01/2013 Οι προϋποθέσεις συµµετοχής για τις υφιστάµενες επιχειρήσεις είναι οι εξής 72 : να µην εµπίπτουν στα κριτήρια διαχωρισµού πράξεων των Ταµείων µε το ΕΓΤΑΑ και το ΕΤΑ (Παράρτηµα ΙΙΙ του παρόντος Οδηγού) να υλοποιήσουν το επενδυτικό σχέδιο σε έναν ή περισσότερους επιλέξιµους ΚΑ της ίδιας Θεµατικής Ενότητας να διαθέτουν τον/τους δηλούµενο/ους ΚΑ πριν την υποβολή της επενδυτικής πρότασης να είναι εγκατεστηµένες και να έχουν καταστατική έδρα στην Ελληνική επικράτεια 72 21/03/2013: 55

56 να είναι Μικροµεσαίες Επιχειρήσεις σύµφωνα µε το Παράρτηµα Ι του Καν. (ΕΚ) 800/2008 (Παράρτηµα IV του παρόντος Οδηγού) να µη βρίσκονται υπό πτώχευση, εκκαθάριση ή αναγκαστική διαχείριση, να µην εκκρεµεί σε βάρος τους ανάκτηση ενίσχυσης να λειτουργούν νόµιµα, δηλαδή να έχουν την κατά περίπτωση εν ισχύ άδεια λειτουργίας ή την υποβληθείσα στον αρµόδιο φορέα αίτηση ανανέωσης αυτής ή πιστοποιητικό από το αρµόδιο Επιµελητήριο σε περίπτωση που βάσει νόµου δεν απαιτείται άδεια λειτουργίας. Επιχειρήσεις που στερούνται νόµιµης άδειας λειτουργίας καθώς και επιχειρήσεις των οποίων η άδεια έχει λήξει χρονικά και δεν έχουν υποβάλλει αίτηση για έκδοση ανανεωµένης άδειας λειτουργίας µέχρι την ηµεροµηνία υποβολής της πρότασης απορρίπτονται εξά αρχής από το Πρόγραµµα να µην είναι προβληµατικές επιχειρήσεις όπως αυτές ορίζονται από τις διατάξεις του άρθρου 2. παρ. 2.1, σηµεία 9,10,11 των κατευθυντηρίων γραµµών της Ευρωπαϊκής Επιτροπής (2004/C/244/02) (Παράρτηµα V του παρόντος Οδηγού) να λειτουργούν αποκλειστικά µε µία από τις ακόλουθες µορφές επιχειρήσεων: ατοµική επιχείρηση, Ο.Ε., Ε.Ε., Ε.Π.Ε., Α.Ε., Ι.Κ.Ε. να τηρούν βιβλία Β' ή Γ' κατηγορίας του Κ.Β.Σ. να διαθέτουν ή να δεσµευθούν ότι θα µεριµνήσουν για τις κατάλληλες υποδοµές µε σκοπό την ελαχιστοποίηση των εµποδίων πρόσβασης ατόµων µε αναπηρία, όπου αυτό είναι απαραίτητο και αναγκαίο. Ως υποδοµές νοούνται τόσο οι κτιριακές υποδοµές όσο και οι ηλεκτρονικές εφαρµογές που απευθύνονται στο πελατειακό κοινό (π.χ. ιστοσελίδες και λοιπές ηλεκτρονικές εφαρµογές όπως ηλεκτρονικά σηµεία πληροφόρησης ή/και εξυπηρέτησης κ.λ.π.) να υποβάλλουν στα επενδυτικά σχέδιά τους δαπάνες που δεν έχουν χρηµατοδοτηθεί και δεν έχουν ενταχθεί σε άλλο πρόγραµµα που χρηµατοδοτείται από εθνικούς ή κοινοτικούς πόρους να δεσµευτούν ότι τα επενδυτικά τους σχέδια δεν έχουν υποβληθεί για ένταξη και δεν θα υποβληθούν σε άλλο πρόγραµµα που χρηµατοδοτείται από εθνικούς ή κοινοτικούς πόρους 56

57 να υποβάλλουν έως µία επενδυτική πρόταση ανά Α.Φ.Μ. Η κατανοµή του προϋπολογισµού ( ) από την άλλη πλευρά ανά περιφέρεια για τις νέες επιχειρήσεις παρουσιάζεται στον επόµενο πίνακα και οι προϋποθέσεις συµµετοχής στο Πρόγραµµα γι αυτήν την κατηγορία είναι οι εξής, όπως αναφέρονται στον αναλυτικό οδηγό του Προγράµµατος: να µην εµπίπτουν ή να δεσµεύονται ότι δεν θα εµπίπτουν στα κριτήρια διαχωρισµού πράξεων των Ταµείων µε το ΕΓΤΑΑ και το ΕΤΑ (βλ. Παράρτηµα ΙΙΙ του παρόντος Οδηγού) να υλοποιήσουν το επενδυτικό σχέδιο σε έναν ή περισσότερους επιλέξιµους ΚΑ της ίδιας Θεµατικής Ενότητας οι νέες επιχειρήσεις να διαθέτουν τον/τους δηλούµενο/ους ΚΑ πριν την υποβολή της επενδυτικής πρότασης, ή, οι υπό σύσταση επιχειρήσεις, να διαθέτουν τον/τους δηλούµενο/ους ΚΑ πριν την πρώτη εκταµίευση επιχορήγησης να είναι εγκατεστηµένες ή να προτίθενται να εγκατασταθούν στην Ελληνική επικράτεια να έχουν ή να δεσµευτούν ότι θα έχουν την ιδιότητα της Μικροµεσαίας Επιχείρησης σύµφωνα µε το Παράρτηµα Ι του Καν. (ΕΚ) 800/2008, λαµβανοµένων υπόψη των όρων για τη διατήρηση της ιδιότητας αυτής σύµφωνα µε τις διατάξεις του άρθρου 4 παραγρ. 2 αυτού (Παράρτηµα ΙV του παρόντος Οδηγού) να λειτουργούν νόµιµα, δηλαδή να έχουν την κατά περίπτωση εν ισχύ άδεια λειτουργίας ή την υποβληθείσα στον αρµόδιο φορέα αίτηση έκδοσης/ανανέωσης αυτής ή πιστοποιητικό από το αρµόδιο Επιµελητήριο σε περίπτωση που βάσει νόµου δεν απαιτείται άδεια λειτουργίας. Επιχειρήσεις που στερούνται νόµιµης άδειας λειτουργίας καθώς και επιχειρήσεις των οποίων η άδεια έχει λήξει χρονικά και δεν έχουν υποβάλλει αίτηση για έκδοση ανανεωµένης άδειας λειτουργίας µέχρι την ηµεροµηνία υποβολής της πρότασης απορρίπτονται εξ αρχής από το πρόγραµµα. Ειδικά οι υπό σύσταση επιχειρήσεις πρέπει να δεσµεύονται ότι θα λειτουργήσουν νόµιµα και να πληρούν τον παρόντα όρο στην ολοκλήρωση του έργου τους 57

58 να λειτουργούν ή να προτίθενται να λειτουργήσουν αποκλειστικά µε µία από τις ακόλουθες µορφές επιχειρήσεων: ατοµική επιχείρηση, Ο.Ε., Ε.Ε., Ε.Π.Ε., Α.Ε., Ι.Κ.Ε να τηρούν ή να δεσµευτούν ότι θα τηρήσουν εφόσον εγκριθούν βιβλία Β' ή Γ' κατηγορίας του Κ.Β.Σ. να µην βρίσκονται υπό πτώχευση, εκκαθάριση ή αναγκαστική διαχείριση (µόνο για τις νέες επιχειρήσεις) να µην εκκρεµεί σε βάρος τους ανάκτηση ενίσχυσης (µόνο για τις νέες επιχειρήσεις) να διαθέτουν ή να δεσµευθούν ότι θα µεριµνήσουν για τις κατάλληλες υποδοµές µε σκοπό την ελαχιστοποίηση των εµποδίων πρόσβασης ατόµων µε αναπηρία, όπου αυτό είναι απαραίτητο και αναγκαίο. Ως υποδοµές νοούνται τόσο οι κτιριακές υποδοµές όσο και οι ηλεκτρονικές εφαρµογές που απευθύνονται στο πελατειακό κοινό (π.χ. ιστοσελίδες και λοιπές ηλεκτρονικές εφαρµογές όπως ηλεκτρονικά σηµεία πληροφόρησης ή/και εξυπηρέτησης κ.λ.π.) να υποβάλλουν στα επενδυτικά σχέδιά τους δαπάνες που δεν έχουν χρηµατοδοτηθεί και δεν έχουν ενταχθεί σε άλλο πρόγραµµα που χρηµατοδοτείται από εθνικούς ή κοινοτικούς πόρους να δεσµευτούν ότι τα επενδυτικά σχέδια δεν έχουν υποβληθεί για ένταξη και δεν θα υποβληθούν σε άλλο πρόγραµµα που χρηµατοδοτείται από εθνικούς ή κοινοτικούς πόρους εφόσον αιτηθούν λειτουργικές δαπάνες, θα πρέπει ο κύριος µέτοχος της επιχείρησης να µην έχει κλείσει κατά το προηγούµενο δωδεκάµηνο επιχείρηση που δραστηριοποιείται στην ίδια σχετική αγορά ή σε όµορες αγορές να υποβάλλουν έως µία επενδυτική πρόταση ανά Α.Φ.Μ./υπό σύσταση επιχείρηση. 58

59 Πίνακας Κατανοµή προϋπολογισµού ανά περιφέρεια για τις υπό σύσταση επιχειρήσεις Πηγή: _programmatos_mme.pdf, 21/01/ Η Συµβολή του ΕΣΠΑ στην Ελληνική Πραγµατικότητα Το ΕΣΠΑ στοχεύει στη διεύρυνση των αναπτυξιακών δυνατοτήτων της χώρας, τη διατήρηση του ρυθµού οικονοµικής µεγέθυνσης και την αύξηση της παραγωγικότητας σε επίπεδο υψηλότερο του µέσου κοινοτικού όρου, για την τόνωση της απασχόλησης, την επίτευξη της πραγµατικής σύγκλισης και τη βελτίωση της ποιότητας ζωής όλων των πολιτών χωρίς αποκλεισµούς 73, ενώ γενικότερα χαρακτηρίζεται από µεγάλο βαθµό συµµετοχής των επιχειρήσεων και των νέων επενδυτών και συµβάλλει ουσιαστικά στη βοήθεια προς αυτούς για την ενίσχυση της ανταγωνιστικότητας τους /02/2013: ( tid=36&itemid=96 59

60 Κεντρικός στόχος του ΕΣΠΑ , του εγγράφου αναφοράς της Ελλάδας στο πλαίσιο της νέας Στρατηγικής προσέγγισης για την Πολιτική Συνοχής της Ευρωπαϊκής Ένωσης, αποτελεί η διεύρυνση των αναπτυξιακών δυνατοτήτων της χώρας, η διατήρηση του ρυθµού οικονοµικής µεγέθυνσης και η αύξηση της παραγωγικότητας σε επίπεδα υψηλότερα του µέσου κοινοτικού όρου για την τόνωση της απασχόλησης, την επίτευξη της πραγµατικής σύγκλισης και τη βελτίωση της ποιότητας ζωής όλων των πολιτών χωρίς αποκλεισµούς 74. Η κατανοµή των χρηµατοδοτήσεων µέσω του ΕΣΠΑ, συµπεριλαµβανοµένων των πόρων για την αγροτική ανάπτυξη, κρίνεται αυξηµένη ως προς τις παρεµβάσεις που στοχεύουν στην αύξηση της παραγωγικότητας και της επιχειρηµατικής ανταγωνιστικότητα και σηµειώνεται ότι σηµαντική ήταν η απορροφητικότητα του ΕΣΠΑ, στο δεύτερο εξάµηνο του 2012, σε επίπεδο τοπικής αυτοδιοίκησης, από τον... Ενδιάµεσο Φορέα ιαχείρισης (ΕΕΤΑΑ ΑΕ), σύµφωνα µε το υπουργείο Εσωτερικών. Ειδικότερα, το δεύτερο εξάµηνο του 2012, έγιναν 21 εντάξεις έργων, ύψους άνω των 90 εκατ. ευρώ, µε στόχο την τόνωση της επιχειρηµατικότητας, ιδιαιτέρως στην περιφέρεια, την ενδυνάµωση της οικονοµίας και την εξωστρέφεια των δήµων 75. Βέβαια, κύριο χαρακτηριστικό που αναδεικνύεται από τη µέχρι σήµερα πορεία υλοποίησης του ΕΣΠΑ είναι η χαµηλή πρόοδος, τόσο όσον αφορά στις νοµικές δεσµεύσεις, όσο και τις δηλωθείσες πληρωµές για το σύνολο των Επιχειρησιακών Προγραµµάτων /02/2013: iekthesi.pdf 75 15/02/2013: /02/2013: iekthesi.pdf 60

61 Κεφάλαιο 3 ο Η Εφαρµογή του ΕΣΠΑ στην Περιφέρεια Κρήτης Η Ελλάδα, παρά την δύσκολη οικονοµική κατάσταση που αντιµετωπίζει στο εσωτερικό της, προσπαθεί να εφαρµόσει µε µεγαλύτερη προσοχή το ΕΣΠΑ και να αντλήσει από αυτό όσο τον δυνατόν περισσότερα κεφάλαια, τα οποία αξιοποιώντας τα µε τους κατάλληλους και τους πλέον αποδοτικούς τρόπους θα έχει τα επιθυµητά αποτελέσµατα και θα επιτύχει τους στρατηγικούς στόχου, όπου έχουν τεθεί. Η Ε.Ε. πλέον, µε την εµπειρία που απέκτησε από τα προηγούµενα Κ.Π.Σ. έχει θέσει ισχυρότερους κανόνες συµµόρφωσης για την υλοποίηση των προγραµµάτων 77. (Ιωακειµίδης,1997), ώστε να έχει τα καλύτερα δυνατά αποτελέσµατα. Παρόλα τα διαρθρωτικά προβλήµατα, όπου αντιµετωπίζει η Ελλάδα και τις εν γένει παθογένειες του πολιτικού και δηµοσιονοµικού της συστήµατος, έχει παρατηρηθεί µια ανάπτυξη στο δηµόσιο και τον ιδιωτικό τοµέα, όπου έχει προέλθει από τη χρήση αυτού του προγράµµατος. Στο παρόν κεφάλαιο θα προσπαθήσουµε να καλύψουµε τους τοµείς, στους οποίους έχουν παρατηρηθεί σηµαντικά αποτελέσµατα από τη χρήση του προγράµµατος ΕΣΠΑ στην Περιφέρεια της Κρήτης. 3.1 Στατιστικά εδοµένα για το ΕΣΠΑ Γενική εικόνα Σηµαντική είναι η Υποστήριξη προς τις νέες επιχειρήσεις, όπως προκύπτει από τα στοιχεία του απολογισµού για τις ραστηριότητες Έρευνας και Τεχνολογικής ανάπτυξης, καθώς το 2010 υποβλήθηκαν συνολικά 146 προτάσεις (27,39 εκατ. ευρώ) στους τοµείς της Αλιείας, Κτηνοτροφίας, Τροφίµων και Βιοτεχνολογίας µε το µεγαλύτερο ποσοστό δηµόσιας δαπάνης να συναντάται στην περιφέρεια της Αττικής. Επίσης, όσον αφορά τα προγράµµατα υποστήριξης Οµάδων Μικροµεσαίων Επιχειρήσεων στο συγκεκριµένο τοµέα της Έρευνας υποβλήθηκαν 76 προτάσεις 78. Στο ξεκίνηµα του 2011, το Υπουργείο Ανάπτυξης, Ανταγωνιστικότητας και Ναυτιλίας εντόπισε και ανέδειξε τα κυριότερα προβλήµατα που καθυστερούσαν την υλοποίηση του ΕΣΠΑ έως εκείνη τη στιγµή, και τα µετέτρεψε σε 7 κεντρικούς στόχους για την 77 23/02/2013: /02/2013: 61

62 καλύτερη και ταχύτερη αξιοποίηση των κοινοτικών πόρων. Οι στρατηγικοί στόχοι αυτοί συνοψίζονται ως εξής 79 : 1. Επίτευξη του στόχου απορρόφησης στην υλοποίηση του ΕΣΠΑ, που λόγω των καθυστερήσεων των προηγούµενων χρόνων (µη απορροφητικότητα των πακέτων Delors). 2. Ο απεγκλωβισµός 15 δισ. ευρώ από τους συνολικούς πόρους του ΕΣΠΑ που έµεναν αναξιοποίητοι στο µεγαλύτερο ποσοστό τους σε ανενεργούς κωδικούς και "ανώριµα" έργα. 3. Η απλοποίηση και αποκέντρωση του πολύπλοκου και συγκεντρωτικού συστήµατος διαχείρισης του ΕΣΠΑ που οδήγησε στον εγκλωβισµό του 70% των πόρων του. 4. Η αύξηση του ποσοστού συγχρηµατοδότησης αρχικά στο 85% και προοπτικά στο 95%. 5. Η προσαρµογή του ΕΣΠΑ στις απαιτήσεις της κρίσης, µε τη δηµιουργία νέων εργαλείων και νέων προϊόντων που θα ενίσχυαν την ρευστότητα και θα έκαναν επιλέξιµες για τις επιχειρήσεις προϊόντα όπως κεφάλαιο κίνησης, εγγυήσεις, επιδότηση επιτοκίου κ.λ.π. 6. Η µετατροπή του ΕΣΠΑ σε ένα πρόγραµµα αµιγώς «ΕΡΓΟΚΕΝΤΡΙΚΟ» µε έµφαση στα έργα που θα φέρουν ανάπτυξη στη Χώρα. Σύµφωνα µε στοιχεία που προέρχονται από το Υπουργείο Ανάπτυξης, Ανταγωνιστικότητας, Υποδοµών, Μεταφορών και ικτύων (Φεβρουάριος, 2013), το Ελληνικό ΕΣΠΑ βρίσκεται σε επίπεδα άνω του κοινοτικού µέσου όρου ως προς τους πόρους, οι οποίοι προέρχονται από την κοινοτική συνδροµή. Το δεύτερο εξάµηνο του έτους αποτυπώνεται µια σηµαντική εξέλιξη των προγραµµάτων, καθώς ολοκληρώθηκε µε επιτυχία η αναθεώρηση αυτών µε ιδιαίτερη έµφαση στην ενίσχυση της επιχειρηµατικότητας και στην καταπολέµηση της ανεργίας. Όσον αφορά µεγάλα έργα, το 2012 υπήρξαν 17 αιτήσεις για υλοποίηση τέτοιων 80. Στον πίνακα που παρατίθεται παρουσιάζονται οι στόχοι απορρόφησης για το τρέχον έτος µε σηµαντική έµφαση να δίνεται, τόσο κατά το πρώτο εξάµηνο, όσο και για το σύνολο του έτους στην Περιφέρεια της Αττικής και της Κεντρικής Μακεδονίας /02/2013: /02/2013: τα 62

63 Οι υπηρεσίες ελέγχου των Προγραµµάτων βρίσκονται σε συνεχή διαδικασία εκκαθάρισης από τα ανενεργά προγράµµατα και αναθεώρηση τους, ώστε να τακτοποιηθεί όποια υπερδέσµευση υπάρχει τη δεδοµένη στιγµή, ώστε να είναι εφικτή η ολοκλήρωσή τους µέχρι το τέλος του Πίνακας Στόχος Απορρόφησης 2013 για τις Περιφέρειες Πηγή: 18/02/2013 Γενικότερα, προβαίνοντας σε ένα συνολικό απολογισµό για την πρώτη τετραετία του προγράµµατος, για την οποία υπάρχουν δηµοσιευµένα στατιστικά στοιχεία από το Υπουργείο, συµπεραίνουµε ότι Πρωταθλήτριες Περιφέρειες στην απορρόφηση κοινοτικών κονδυλίων αναδεικνύονται οι Περιφέρειες Νοτίου Αιγαίου και Στερεάς Ελλάδας. Συγκεκριµένα, η µεν πρώτη εµφανίζεται να έχει συµβασιοποιηµένα έργα ύψους 406,6 εκατ. ευρώ έναντι των 273,7 εκατ. ευρώ στα οποία ανέρχεται το συνολικό πρόγραµµα, ενώ υψηλά είναι και τα ποσοστά τόσο στα συµβασιοποιηµένα (118,8%) όσο και στα αποπληρωµένα (63,4%) έργα και για την Περιφέρεια Στερεάς Ελλάδας /02/2013: 63

64 Σήµερα, κρίνεται αναγκαία η παρακολούθηση των 577 έργων που υλοποιούνται µέσω ΕΣΠΑ σε όλη τη χώρα συνολικού ύψους 700 εκατ. ευρώ και µάλιστα σε εβδοµαδιαία βάση, αν αυτά χαρακτηρίζονται µεγάλα, ώστε να µπορέσει η χώρα να έχει το πλέον θετικό απολογισµό µε τη λήξη του προγράµµατος στο τέλος του έτους και να µπει στη νέα προγραµµατική περίοδο µε τις καλύτερες προοπτικές /02/2013: 64

65 3.2 Ιδιωτικές Επενδύσεις & ηµόσιες Επενδύσεις - Εφαρµογή & Παρακολούθηση Προγραµµάτων στην Περιφέρεια της Κρήτης Σύµφωνα µε τον απολογισµό της πρώτης τετραετίας υλοποίησης του ΕΣΠΑ η περιφέρεια της Κρήτης κατατάσσεται µεταξύ των περιφερειών, οι οποίες χαρακτηρίστηκαν ως «µέτριες», καθώς έχει συµβασιοποίησει το 55,4% του συνολικού προγράµµατος (272,9 από 492,3 εκατ. ευρώ) και έχει εξοφλήσει το 27% δηλαδή 133,3 από τα 492,3 εκατ. ευρώ 83. Το 2011, αποτελεί το πέµπτο έτος εφαρµογής του ΕΠ, όπου εκτός από την ενεργοποίηση Θεµατικών Προτεραιοτήτων, µέσω της έκδοσης προσκλήσεων & προκηρύξεων, σηµαντική πρόοδος σηµειώθηκε και στις εντάξεις Πράξεων, την ανάληψη νοµικών δεσµεύσεων και την πραγµατοποίηση δαπανών, ενώ προωθήθηκαν δράσεις Πληροφόρησης του ΕΠ. Συνοπτικά, η φυσική πρόοδος που έχει σηµειωθεί για το σύνολο του ΕΠ «Κρήτης και Νήσων Αιγαίου», µέχρι και το έτος αναφοράς (2011), καταγράφεται ως εξής: έχουν εκδοθεί 289 προσκλήσεις και προκηρύξεις σε 43 Θεµατικές Προτεραιότητες, προϋπολογισµού (σε όρους συνολικής δηµόσιας δαπάνης), έχουν ενταχθεί Πράξεις έχουν αναληφθεί νοµικές δεσµεύσεις ύψους έχουν πραγµατοποιηθεί δαπάνες (πιστοποιηµένες) ύψους /02/2013: 65

66 Όπως αποτυπώνεται στον Ετήσιο Απολογισµό της Περιφέρειας Κρήτης (2011) στην περιφερειακή ενότητα του Ηρακλείου οι συναφθείσες συµβάσεις για δοµές περιβάλλοντος και γενικότερες υποδοµές µέσω ΕΣΠΑ ανέρχονται σε ,10 ευρώ, καθώς σε αυτό συµπεριλαµβάνονται και συντονισµένες ενέργειες σε συνεργασία µε τους κατά τόπους δήµους για τους βιολογικούς καθαρισµούς, οι οποίοι βρίσκονταν την περίοδο αυτής της µελέτης υπό ένταξη στο Πρόγραµµα. Σχετικά µε τον Άξονα που αφορά τις δράσεις για την αναβάθµιση του οδικού δικτύου και τη δηµιουργία ενός ολοκληρωµένου, λειτουργικού και ασφαλούς δικτύου το 2011 τα υλοποιηθέντα έργα στην ΠΕ Ηρακλείου ανήλθαν στα ,19 ευρώ και τα δηµοπρατηµένα έργα σε ευρώ (Περιφέρεια Κρήτης, 2011). Σχετικά µε τις σχολικές υποδοµές κατά το έτος 2011 στην ΠΕ Ηρακλείου υλοποιήθηκαν 19 κτιριακά έργα, εκ των οποίων τα 12 αφορούσαν σχολικά συγκροτήµατα, ενώ στη δράση του ΕΣΠΑ εντάχθηκε και η ανέγερση του 8ου Γυµνασίου Χανίων συνολικού προϋπολογισµού ευρώ. Ταυτόχρονα την ίδια περίοδο επικαιροποιήθηκε η µελέτη για την ένταξη του Κέντρου Έρευνας και Μελετών (ΚΕΜΕ) του Πανεπιστηµίου Κρήτης στις δράσεις του ΕΣΠΑ (Περιφέρεια Κρήτης, 2011). Σηµαντική είναι και η συµβολή του ΕΣΠΑ στην αναβάθµιση και προώθηση του κρητικού τουριστικού προϊόντος, καθώς µέσω ΕΣΠΑ τοποθετείται η διαµόρφωση πλαισίου µακροπρόθεσµης στρατηγικής και συγκεκριµένων δράσεων για την προβολή και την διαφήµιση του, ενώ στρατηγική είναι και η τοποθέτηση των στόχων ανάδειξης της πολιτιστικής κληρονοµιάς του νησιού, αφού στο ΕΣΠΑ εντάχθηκαν πλήθος δράσεων ενίσχυσης της εικόνας των µνηµείων και των αρχαιολογικών χώρων της Περιφέρειας (πχ. Μουσείο της Ελευθέρνας). Όσον αφορά τον άξονα δράσης σχετικά µε τη δηµιουργία εγκαταστάσεων και τη βέλτιστη διαχείριση των εγκαταστάσεων και των προγραµµάτων υγείας, πρόνοιας και κοινωνικής φροντίδας, αξίζει να σηµειωθεί το γεγονός της ένταξης στο ΕΣΠΑ µελετών για τη βελτίωση των εγκαταστάσεων των κέντρων υγείας του νησιού και ειδικότερα εκείνων που βρίσκονται σε αποµακρυσµένες, ορεινές και µειονεκτικές περιοχές στην ΠΕ Ηρακλείου και Ρεθύµνου (Περιφέρεια Κρήτης, 2011). 66

67 Όπως παρουσιάζεται και στον παρακάτω πίνακα, οι υποβληθείσες αιτήσεις στο επιχειρησιακό πρόγραµµα «Κρήτης και Νήσων Αιγαίου » την πρώτη τριετίας ανέρχονται σε 540 και η συνολική τους δαπάνη ξεπερνά το 1 δις ευρώ. Πίνακας Υποβληθείσες προτάσεις στο Π.Ε.Π «Κρήτης και Νήσων Αιγαίου έως και το 2011 Πηγή: g=el, 10/2/2013 Έπειτα από µελέτη των στοιχείων της 4 ης συνεδρίασης της Επιτροπής παρακολούθησης του Περιφερειακού Προγράµµατος Κρήτης και Νήσων Αιγαίου (2012), η εγκεκριµένη δηµόσια δαπάνη του ΠΕΠ αυτού ανέρχεται στα 1,140 δις ευρώ εκ των οποίων τα 871,3 εκατ. ευρώ είναι το µέρος της κοινοτικής συµµετοχής 84. Η εικόνα του Προγράµµατος θεωρείται αρκετά ικανοποιητική, αφού το ποσοστό απορρόφησης του ανέρχεται περίπου στο 38% (ο µέσος όρος απορρόφησης των Περιφερειακών Προγραµµάτων ανέρχεται περίπου στο 41%) και το ποσοστό του Ε.Π. Κρήτης και Νήσων Αιγαίου στο 44,5% 85. Όπως φαίνεται στον παρακάτω πίνακα σηµαντική έµφαση δίδεται έως και τις 30/09/2012, όπως µαρτυρούν τα δηµοσιοποιηµένα στοιχεία στις Υποδοµές και τις Υπηρεσίες Προσπελασιµότητας της Περιφέρειας Κρήτης και ειδικότερα στις Περιφερειακές και τοπικές οδούς, ώστε να δηµιουργηθεί ένα ασφαλές οδικό δίκτυο, όπου θα συνδέει άµεσα ολόκληρο το νησί και θα επιτρέπει την πρόσβαση σε όλες τις περιοχές του. Συγκεκριµένα, η εγκεκριµένη δηµόσια δαπάνη του Άξονα για τις Υποδοµές και την Προσπελασιµότητα της Περιφέρειας ανέρχεται σε 185,3 εκ. και η 84 10/02/2013: /02/2013: 67

68 συγχρηµατοδοτούµενη δηµόσια δαπάνη των ενταγµένων έργων στον Άξονα ανέρχεται στα 248,3 εκ. Ταυτόχρονα, παρατηρείται σηµαντική συµβολή του ΕΣΠΑ στην ψηφιακή σύγκλιση και την ενίσχυση της επιχειρηµατικότητας της Περιφέρειας Κρήτης, όσον αφορά τα µέτρα και τις ενέργειες που γίνονται για την ένταξη της καινοτοµίας στις υφιστάµενες και τις νέες επιχειρήσεις, ενώ υπολογίζεται ότι η συγκεκριµένη δηµόσια δαπάνη ανέρχεται στα 32,7 εκατ. ευρώ. Πίνακας Πορεία Υλοποίησης Ε.Π. Κρήτης και Νήσων Αιγαίου ανά Άξονα Προτεραιότητας και Θεµατική Προτεραιότητα Πηγή: 10/02/2013 Σχετικά µε τα στοιχεία που εµφανίζονται στον παρακάτω πίνακα, σηµαντική είναι η συµβολή του ΕΣΠΑ και στην αειφόρο ανάπτυξη του νησιού, καθώς και στη βελτιστοποίηση της ποιότητας ζωής των ατόµων στην περιφέρεια Κρήτης (Προϋπολογισµός ευρώ). Το µεγαλύτερο ποσοστό του προϋπολογισµού απορροφάται από τις δράσεις που σχετίζονται µε ολοκληρωµένα σχέδια για την αστική και την αγροτική αναγέννηση, καθώς και τις υποδοµές της εκπαίδευσης. Σηµαντικός φαίνεται και ο παράγοντας ιαχείρισης οικιακών και βιοµηχανικών αποβλήτων, αλλά και η επεξεργασία νερού και λυµάτων. 68

69 Πηγή: 10/02/2013 Συγκεκριµένα για το ήµο Ηρακλείου, παρακάτω παρατίθεται πίνακας σχετικός µε σειρά σηµαντικών προτάσεων για την ένταξη έργων στο ΕΣΠΑ, αναφορικά µε ηλεκτρονικές υπηρεσίες, υπηρεσίες µάθησης και πληροφόρησης, υπηρεσίες τηλεφροντίδας και γενικότερα ψηφιακού εκσυγχρονισµού των υπηρεσιών του ήµου και διαφόρων δηµόσιων υπηρεσιών και φορέων. 69

70 Πηγή: 08/03/2013 Σύµφωνα δε µε στοιχεία του ήµου Ηρακλείου, το Ηράκλειο είναι ο νοµός της Ελλάδας µε τη µεγαλύτερη απορροφητικότητα κονδυλίων ΕΣΠΑ συγκριτικά µε τους υπόλοιπους νοµούς της Ελλάδας. Συγκεκριµένα, έως σήµερα έχουν απορροφηθεί Ευρώ για έργα από το ΕΣΠΑ ενώ έχουν υπογραφεί συµβάσεις για έργα 70

71 που αντιστοιχούν σε Ευρώ. Οι δε εντάξεις φτάνουν τα Ευρώ για το Ηράκλειο 86. Επίσης, την ίδια περίοδο (Μάρτιος 2013) δύο νέα έργα εντάχθηκαν στο ΕΣΠΑ έπειτα από πρόταση της ηµοτικής Αρχής Μινώα Πεδιάδας. Συγκεκριµένα, τα έργα εντάχθηκαν στο Επιχειρησιακό Πρόγραµµα Κρήτης και Νήσων Αιγαίου και αφορούν στην ανάδειξη και την προβολή του πλούσιου πολιτιστικού αποθέµατος της περιοχής. Πρόκειται για τα έργα «Προβολή της πολιτιστικής κληρονοµιάς του ήµου Μινώα Πεδιάδας µε ηλεκτρονικά και έντυπα µέσα» και «Καταγραφή, αποτύπωση και προβολή Βυζαντινών εκκλησιών ήµου Μινώα Πεδιάδας», όπου ο συνολικός προϋπολογισµός τους ανέρχεται στις και αναµένεται να έχουν ολοκληρωθεί µέχρι το πρώτο εξάµηνο του Λίγο νωρίτερα από την παραπάνω ένταξη ένα σηµαντικό έργο για το ήµο Βιάννου µε προϋπολογισµό ,00 ευρώ, εντάχθηκε µε απόφαση της Περιφέρειας Κρήτης στο Επιχειρησιακό Πρόγραµµα Κρήτης και Νήσων Αιγαίου , µε τη συγχρηµατοδότηση τού Ευρωπαϊκού Ταµείου Περιφερειακής Ανάπτυξης (ΕΤΠΑ) και Εθνικών Πόρων 88. Σηµαντικά είναι και τα έργα που εντάχθηκαν στο ίδιο πρόγραµµα µε απόφαση της Περιφέρειας και στους υπόλοιπους νοµούς του νησιού. Συγκεκριµένα, στο Νοµό Ρεθύµνου εντάχθηκαν νέα έργα συνολικού προϋπολογισµού ευρώ, τα οποία αφορούν σχολικά συγκροτήµατα, και έργα περιβάλλοντος-αποχετευτικά. Συγκεκριµένα αναφέρονται τα εξής 89 : Ανέγερση εξαθέσιου δηµοτικού σχολείου Γερανίου δήµου Ρεθύµνου προϋπολογισµού 3 εκ. ευρώ. Ανέγερση Γυµνασίου-Λυκείου Ατσιπόπουλου δήµου Ρεθύµνου προϋπολογισµού 8 εκ. ευρώ. Ανέγερση σχολικού συγκροτήµατος 5ου γυµνασίου και 4ου λυκείου δήµου Ρεθύµνου προϋπολογισµού 6,3 εκ. ευρώ /03/2013: /03/2013: /03/2013: /04/2013: 71

72 Συλλογή, µεταφορά και επεξεργασία λυµάτων ευρύτερης περιοχής Πλακιά προϋπολογισµού ευρώ Προστασία ταµιευτήρα-αποχετευτικά δίκτυα και εγκαταστάσεις επεξεργασίας λυµάτων οικισµών φράγµατος Ποταµών Ρεθύµνου προϋπολογισµού ,13 ευρώ. Σύµφωνα δε µε απόφαση της Περιφέρειας Κρήτης στο ΕΣΠΑ και σε άλλα Ευρωπαϊκά Προγράµµατα εντάχθηκαν το Μάρτιο του τρέχοντος έτους 17 νέα έργα συνολικού προϋπολογισµού ευρώ, τα οποία αφορούν όλες τις περιοχές του νησιού και για τα οποία έχουν κατατεθεί πλήρεις µελέτες. Τα δύο από αυτά προϋπολογισµού ευρώ, αφορούν στην ανέγερση νέων παιδικών και βρεφονηπιακών σταθµών, τα τέσσερα προϋπολογισµού ευρώ σε έργα στήριξης κοινωνικών δοµών, οχτώ έργα προϋπολογισµού ευρώ εντάσσονται στο πλαίσιο των εγκεκριµένων Ολοκληρωµένων Σχεδίων Ανάπτυξης των Περιοχών Υπαίθρου της Κρήτης (ΟΣΑΠΥ), δύο έργα προϋπολογισµού ευρώ στο πλαίσιο των Ολοκληρωµένων Σχεδίων Αστικής Ανάπτυξης των ήµων της Κρήτης και ένα έργο στον τοµέα του Πολιτισµού προϋπολογισµού ευρώ 90. Τα έργα αυτά συγχρηµατοδοτούνται από το Ευρωπαϊκό Ταµείο Περιφερειακής Ανάπτυξης (ΕΤΠΑ) και από εθνικούς πόρους. Σε εξέλιξη βρίσκονται πολύ σηµαντικά έργα στο σύνολο της Περιφέρειας Κρήτης τα οποία έχουν ενταχθεί στο Πρόγραµµα ΕΣΠΑ και αναµένεται να ολοκληρωθούν στο προσεχές διάστηµα, όπως είναι η Βελτίωση της οδού Σοφοκλή Βενιζέλου, το οποίο πρόκειται για τεχνικό έργο εντάξιµο στον Άξονα 3: Προσπελασιµότητα, προϋπολογισµού ευρώ (Χανιά), ο παιδικός σταθµός 30 θέσεων στο ήµο Λαππαίων της Περιφερειακής Ενότητας Ρεθύµνου και η ιαδηµοτική Οδοποιία από τον οικισµό της Μεγάλης Βρύσης έως τον οικισµό Βάλη (Περιφερειακή Ενότητα Ηρακλείου) συνολικού προϋπολογισµού ,99 ευρώ 91. Πρόσφατα µε απόφαση που υπέγραψε ο Περιφερειάρχης Κρήτης, εντάχθηκε στο Επιχειρησιακό Πρόγραµµα Κρήτης Νήσων Αιγαίου το έργο 90 20/03/2013: /04/2013: g=el#.uwvkpsoyqk0 72

73 «ΠΡΟΜΗΘΕΙΑ ΚΑΤΑΣΚΕΥΗ ΕΞΟΠΛΙΣΜΟΥ ΒΙΚΕΛΑΙΑΣ ΗΜΟΤΙΚΗΣ ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗΣ ΗΜΟΥ ΗΡΑΚΛΕΙΟΥ» µε τους παρακάτω στόχους 92 : 1. Την προµήθεια των βιβλιοστασίων, των προθηκών καθώς όλων των επίπλων που είναι απαραίτητα για την λειτουργία όλων των δραστηριοτήτων της Βιβλιοθήκης 2. Την προµήθεια του ηλεκτρονικού εξοπλισµού που απαιτείται για την λειτουργία όλων των δραστηριοτήτων της 3. Την προµήθεια του οπτικοακουστικού εξοπλισµού 4. Την προµήθεια σύγχρονων διαδραστικών µέσων πληροφόρησης του κοινού και των χρηστών της Βιβλιοθήκης Συνολικά στην Περιφέρεια Κρήτης έως σήµερα έχουν δοθεί αρκετά µεγάλα ποσά που αφορούν όλους τους άξονες δράσεις του ΕΣΠΑ, όπως αυτά παρουσιάζονται παρακάτω: 92 24/05/2013: html 73

74 Πηγή: 25/05/2013 Όπως παρουσιάζεται και στον παρακάτω πίνακα οι µεγαλύτεροι προϋπολογισµοί έργων αφορούν τις µεταφορές και την Πράσινη Ανάπτυξη, ενώ ακολουθούν µε µικρότερα ποσοστά συµµετοχής η Επιχειρηµατικότητα και οι ράσεις του Περιβάλλοντος. Βέβαια από τις ράσεις σχετικά µε τις Μεταφορές µόλις ένα ποσοστό σχεδόν 23% έχει απορροφηθεί, ενώ µεγαλύτερη απορροφητικότητα διαφαίνεται να έχουν τα Προγράµµατα σχετικά µε την Επιχειρηµατικότητα, τη Ναυτιλία, την Έρευνα και την Τεχνολογία, όπου το ποσοστό του ξεπερνά σχεδόν το 50% της απορροφητικότητας. Αναφορικά µε τα έργα ανά νοµό της Περιφέρειας, στο Νοµό Ηρακλείου, όπως παρουσιάζεται και στον επόµενο πίνακα, σηµαντικό ποσοστό απορροφητικότητας παρουσιάζεται στα έργα σχετικά µε την Ψηφιακή Σύγκλιση κι εκείνα που σχετίζονται µε την Έρευνα και την Ανάπτυξη. Αξιοσηµείωτο είναι το γεγονός ότι µηδενική απορροφητικότητα παρουσιάζει ο Τουρισµός, αφού παρόλες τις συµβάσεις που αγγίζουν τα ευρώ, καµία από αυτές δεν έχει φτάσει στο σηµείο της πληρωµής. 74

75 Πηγή: 25/05/2013 Ανάλογη είναι η κατάσταση και στους υπόλοιπους Νοµούς του Νησιού. Βέβαια, αυτό που παρατηρείται στο Νοµό Ρεθύµνου είναι ότι µεγάλη βαρύτητα έχει δοθεί στον Άξονα σχετικά µε την Εκπαίδευση και ια βίου Μάθηση, όπως παρουσιάζεται και στον παρακάτω πίνακα, καθώς το ποσοστό απορροφητικότητας των εν λόγω συµβάσεων σε επίπεδο πληρωµής, ξεπερνά το 70% 75

76 Πηγή: 25/05/2013 Ελπιδοφόρα είναι και η κατάσταση όσον αφορά την απορρόφηση των κονδυλίων του ΕΣΠΑ και στον Τοµέα της Επιχειρηµατικότητας από το Νοµό Ρεθύµνου. Σχετικά µε το Νοµό Χανίων, η µεγαλύτερη απορροφητικότητα όσον αφορά τις Συµβάσεις που έχουν υπογραφεί κι εκείνες που έχουν φθάσει στο σηµείο της πληρωµής παρατηρείται σε εκείνες που έχουν να κάνουν µε την Αστική Αναγέννηση (82%). Σηµαντικό βέβαια είναι και το αντίστοιχο ποσοστό της Επιχειρηµατικότητας (65%), αλλά και της Εκπαίδευσης και ια βίου µάθησης (59%). Σηµαντικότατο είναι και το ποσοστό, το οποίο αφορά τη Ναυτιλία στον εν λόγω Νοµό, το οποίο καταγράφεται ως το σηµαντικότερο όλων (96%). 76

77 Πηγή: 25/05/2013 Τέλος, σχετικά µε το Νοµό Λασιθίου, όπου γενικότερα παρατηρείται η µικρότερη κινητικότητα ως προς τα Προγράµµατα των ράσεων του ΕΣΠΑ. Όπως φαίνεται και στον παρακάτω πίνακα, η Ναυτιλία και σε αυτόν τον Νοµό παρουσιάζει ιδιαίτερο ενδιαφέρον καθώς το 99,5% των Συµβάσεων Ναυτιλίας βρίσκονται σήµερα στο στάδιο της Πληρωµής, ενώ έχουν απορροφηθεί και αξιοποιηθεί το 100% των κονδυλίων που αφορούν την Έρευνα και την Τεχνολογία. Ο τουρισµός και η Υγεία είναι δυο τοµείς που επίσης παρουσιάζουν ενδιαφέρον στον εν λόγω Νοµό. Γενικότερα, µπορεί ο Νοµός Λασιθίου να συγκεντρώνει µικρότερους προϋπολογισµούς από το Πρόγραµµα ΕΣΠΑ , αλλά παρατηρείται ότι γενικότερα η απορροφητικότητα αυτών των µικρότερων ποσών τείνει να είναι µεγαλύτερη συγκριτικά µε τους υπόλοιπους νοµούς. 77

78 Πηγή: 25/05/2013 Στον Παράρτηµα Ι παρουσιάζονται τα ολοκληρωµένα έργα συγκεντρωτικά για την Περιφέρεια Κρήτης, όπως αυτά έχουν υλοποιηθεί τα τελευταία χρόνια στα πλαίσια του ΕΣΠΑ Πρόκειται για 197 έργα συνολικού προϋπολογισµού Όσον αφορά τον τοµέα των ιδιωτικών επενδύσεων αξίζει να τονίσουµε ότι πρόσφατα σηµαντικό ενδιαφέρον επέδειξαν οι µικροµεσαίες επιχειρήσεις στην Κρήτη, καθώς υπεβλήθησαν 1722 προτάσεις ηλεκτρονικά για να ενταχθούν και να επιχορηγηθούν από το «Πρόγραµµα ΠΕΠ-Άξονας4-Ενίσχυση ΜΜΕ» µε αιτούµενο προϋπολογισµό για την Περιφέρεια ευρώ. Η αιτούµενη επιχορήγηση είναι 5,6 φορές µεγαλύτερη από το ποσό που είχε προϋπολογισθεί για την Περιφέρεια Κρήτης, ενώ η ανάλυση αιτούµενων ποσών ανά θεµατική ενότητα είναι η εξής: 481 προτάσεις από τον Τοµέα του Τουρισµού 78

79 203 προτάσεις από τον Τοµέα της Μεταποίησης 473 από τους τοµείς Χονδρικού Εµπορίου και Υπηρεσιών 565 προτάσεις από νέες (237 προτάσεις) και Υπό σύσταση (328 προτάσεις) επιχειρήσεις που άπτονται των παραπάνω τοµέων. Όσον αφορά τους 4 Νοµούς, οι περισσότερες προτάσεις στο εν λόγω πρόγραµµα συγκεντρώθηκαν στο Νοµό Ηρακλείου (705), ενώ ακολουθούσαν τα Χανιά (476 προτάσεις), το Ρέθυµνο (398 προτάσεις) και τέλος το Λασίθι µε 143 προτάσεις 93. Σχετικά µε τις ενισχύσεις που έχουν δεχτεί µέσα από τα προγράµµατα του ΕΣΠΑ οι ιδιωτικές επιχειρήσεις στην Περιφέρεια Κρήτης, ολοκληρωµένες είναι οι 2983 συνολικού προϋπολογισµού Αναλυτικά, οι φορείς υλοποίησης των επενδύσεων των συγκεκριµένων επενδυτικών έργων, καθώς και τα χρηµατικά ποσά µε τα οποία έχουν επιχορηγηθεί αναφέρονται στο Παράρτηµα ΙΙ και αφορούν διάφορους τοµείς, τουρισµού, µεταποίησης, εµπορίου κα. Συµπερασµατικά µπορούµε να τονίσουµε ότι στην Περιφέρεια Κρήτης υπάρχει σηµαντική κινητικότητα και αξιοποίηση των προγραµµάτων του ΕΣΠΑ και η απορροφητικότητα τους είναι ιδιαίτερα σηµαντική αν και σηµειώνονται κάποιες µικρές καθυστερήσεις. Παρόλα αυτά, το ενδιαφέρον είναι ουσιαστικό τόσο από ιδιωτικούς όσο και από δηµόσιους φορείς /05/2013: 79

80 Κεφάλαιο 4 ο 4.1 Γενική Αξιολόγηση του ΕΣΠΑ Σηµαντική είναι η Υποστήριξη προς τις νέες επιχειρήσεις, όπως προκύπτει από τα στοιχεία του απολογισµού για τις ραστηριότητες Έρευνας και Τεχνολογικής ανάπτυξης, καθώς το 2010 υποβλήθηκαν συνολικά 146 προτάσεις (27,39 εκατ. ευρώ) στους τοµείς της Αλιείας, Κτηνοτροφίας, Τροφίµων και Βιοτεχνολογίας µε το µεγαλύτερο ποσοστό δηµόσιας δαπάνης να συναντάται στην περιφέρεια της Αττικής. Επίσης, όσον αφορά τα προγράµµατα υποστήριξης Οµάδων Μικροµεσαίων Επιχειρήσεων στο συγκεκριµένο τοµέα της Έρευνας υποβλήθηκαν 76 προτάσεις 94. Στο ξεκίνηµα του 2011, το Υπουργείο Ανάπτυξης, Ανταγωνιστικότητας και Ναυτιλίας εντόπισε και ανέδειξε τα κυριότερα προβλήµατα που καθυστερούσαν την υλοποίηση του ΕΣΠΑ έως εκείνη τη στιγµή, και τα µετέτρεψε σε 7 κεντρικούς στόχους για την καλύτερη και ταχύτερη αξιοποίηση των κοινοτικών πόρων. Οι στρατηγικοί στόχοι αυτοί συνοψίζονται ως εξής 95 : 1. Επίτευξη του στόχου απορρόφησης στην υλοποίηση του ΕΣΠΑ, που λόγω των καθυστερήσεων των προηγούµενων χρόνων (µη απορροφητικότητα των πακέτων Delors), και µε βάση τον επικαιροποιηµένο στόχο του µνηµονίου, αφορούσε πλέον στην απορρόφηση πόρων του 2011 και του Ο απεγκλωβισµός 15 δισ. ευρώ από τους συνολικούς πόρους του ΕΣΠΑ που έµεναν αναξιοποίητοι στο µεγαλύτερο ποσοστό τους σε ανενεργούς κωδικούς και "ανώριµα" έργα. 3. Η απλοποίηση και αποκέντρωση του πολύπλοκου και συγκεντρωτικού συστήµατος διαχείρισης του ΕΣΠΑ που οδήγησε στον εγκλωβισµό του 70% των πόρων του. 4. Η αύξηση του ποσοστού συγχρηµατοδότησης αρχικά στο 85% και προοπτικά στο 95%. 5. Η προσαρµογή του ΕΣΠΑ στις απαιτήσεις της κρίσης, µε τη δηµιουργία νέων εργαλείων και νέων προϊόντων που θα ενίσχυαν την ρευστότητα και θα 94 04/04/2013: /04/2013: 80

81 έκαναν επιλέξιµες για τις επιχειρήσεις προϊόντα όπως κεφάλαιο κίνησης, εγγυήσεις, επιδότηση επιτοκίου κ.λ.π. 6. Η µετατροπή του ΕΣΠΑ σε ένα πρόγραµµα αµιγώς «ΕΡΓΟΚΕΝΤΡΙΚΟ» µε έµφαση στα έργα που θα φέρουν ανάπτυξη στη Χώρα. Σύµφωνα µε στοιχεία που προέρχονται από το Υπουργείο Ανάπτυξης, Ανταγωνιστικότητας, Υποδοµών, Μεταφορών και ικτύων (Φεβρουάριος, 2013), το Ελληνικό ΕΣΠΑ βρίσκεται σε επίπεδα άνω του κοινοτικού µέσου όρου ως προς τους πόρους, οι οποίοι προέρχονται από την κοινοτική συνδροµή. Το δεύτερο εξάµηνο του έτους αποτυπώνεται µια σηµαντική εξέλιξη των προγραµµάτων, καθώς ολοκληρώθηκε µε επιτυχία η αναθεώρηση αυτών µε ιδιαίτερη έµφαση στην ενίσχυση της επιχειρηµατικότητας και στην καταπολέµηση της ανεργίας. Όσον αφορά τα µεγάλα έργα, το 2012 υπήρξαν 17 αιτήσεις για υλοποίηση τέτοιων 96. Στον πίνακα που παρατίθεται παρουσιάζονται οι στόχοι απορρόφησης για το τρέχον έτος µε σηµαντική έµφαση να δίνεται, τόσο κατά το πρώτο εξάµηνο, όσο και για το σύνολο του έτους στην Περιφέρεια της Αττικής και της Κεντρικής Μακεδονίας. Οι υπηρεσίες ελέγχου των Προγραµµάτων βρίσκονται σε συνεχή διαδικασία εκκαθάρισης από τα ανενεργά προγράµµατα και αναθεώρηση τους, ώστε να τακτοποιηθεί όποια υπερδέσµευση υπάρχει τη δεδοµένη στιγµή, ώστε να είναι εφικτή η ολοκλήρωσή τους µέχρι το τέλος του /02/2013: 81

82 Πίνακας Στόχος Απορρόφησης 2013 για τις Περιφέρειες Πηγή: 25/02/2013 Γενικότερα, προβαίνοντας σε ένα συνολικό απολογισµό για την πρώτη τετραετία του προγράµµατος, για την οποία υπάρχουν δηµοσιευµένα στατιστικά στοιχεία από το Υπουργείο, συµπεραίνουµε ότι Πρωταθλήτριες Περιφέρειες στην απορρόφηση κοινοτικών κονδυλίων αναδεικνύονται οι Περιφέρειες Νοτίου Αιγαίου και Στερεάς Ελλάδας. Συγκεκριµένα, η µεν πρώτη εµφανίζεται να έχει συµβασιοποιηµένα έργα ύψους 406,6 εκατ. ευρώ έναντι των 273,7 εκατ. ευρώ στα οποία ανέρχεται το συνολικό πρόγραµµα, ενώ υψηλά είναι και τα ποσοστά τόσο στα συµβασιοποιηµένα (118,8%) όσο και στα αποπληρωµένα (63,4%) έργα και για την Περιφέρεια Στερεάς Ελλάδας 97. Σήµερα, κρίνεται αναγκαία η παρακολούθηση των 577 έργων που υλοποιούνται µέσω ΕΣΠΑ σε όλη τη χώρα συνολικού ύψους 700 εκατ. ευρώ και µάλιστα σε εβδοµαδιαία βάση, αν αυτά χαρακτηρίζονται µεγάλα, ώστε να µπορέσει η χώρα να έχει το πλέον θετικό απολογισµό µε τη λήξη του προγράµµατος στο τέλος του έτους 97 24/02/2013: 82

83 και να µπει στη νέα προγραµµατική περίοδο µε τις καλύτερες προοπτικές 98. Οι παρεµβάσεις και τα έργα αυτά συµβάλλουν στην οικονοµική, κοινωνική και χωρική συνοχή, στην αειφόρο ανάπτυξη, στην ανανέωση και την αύξηση του ιδιωτικού και δηµόσιου κεφαλαίου της οικονοµίας, στηρίζουν την αναπτυξιακή διαδικασία, την επιχειρηµατικότητα, τις επενδύσεις και την απασχόληση, συµβάλλοντας συνολικά στον εκσυγχρονισµό της χώρας σε µακροχρόνια βάση (Υπουργείο Ανάπτυξης, Ανταγωνιστικότητας και Ναυτιλίας, 2012).. Οι παρεµβάσεις του ΕΣΠΑ στηρίζουν επίσης την αναδιάρθρωση της δηµόσιας διοίκησης, την εισαγωγή των νέων τεχνολογιών στο δηµόσιο και τον ιδιωτικό τοµέα και στα νοικοκυριά, ενώ συµβάλουν στην προάσπιση της δηµόσιας υγείας, της πρόνοιας, της ψυχικής υγείας κλπ. Βέβαια, δεν µπορούµε να παραλείψουµε ολοκληρώνοντας τη συµβολή του ΕΣΠΑ στην εισαγωγή καινοτόµων χρηµατοδοτικών εργαλείων, στη διαµόρφωση πλαισίου χρηστής διαχείρισης των αναπτυξιακών πόρων και στην στήριξη της χρηµατοδότησης του ιδιωτικού τοµέα και των ΜΜΕ, µέσω άµεσων και έµµεσων στοχευµένων ενισχύσεων (Υπουργείο Ανάπτυξης, Ανταγωνιστικότητας και Ναυτιλίας, 2012). 4.2 Νέα Προγραµµατική Περίοδος Σήµερα, η Ευρώπη βρίσκεται σε φάση µετασχηµατισµού, καθώς η κρίση εξουδετέρωσε πολλά χρόνια οικονοµικής και κοινωνικής προόδου και έφερε στην επιφάνεια τις διαρθρωτικές αδυναµίες της οικονοµίας της Ευρώπης. Ταυτόχρονα όµως, ο κόσµος προχωρά µε ταχείς ρυθµούς και οι µακροπρόθεσµες προκλήσεις, όπως η παγκοσµιοποίηση, η στενότητα πόρων και η δηµογραφική γήρανση εντείνονται. Συνεπώς, η ΕΕ οφείλει πλέον να αναλάβει την ευθύνη για το µέλλον της 99. Η συζήτηση για το µέλλον της πολιτικής συνοχής µετά το 2013 ξεκίνησε µε τη δηµοσίευση της «5ης Έκθεσης για την Πολιτική της Συνοχής» της Ευρωπαϊκής Επιτροπής το Αξιοποιώντας τις προγενέστερες εµπειρίες υλοποίησης µε χρηµατοοικονοµικά εργαλεία στον τρέχοντα και προηγούµενους κύκλους πολιτικής συνοχής και 98 23/02/2013: /02/2013: /02/2013: 83

84 αντανακλώντας τη σηµασία που τους αποδίδεται στο πολυετές χρηµατοοικονοµικό πλαίσιο , η Επιτροπή προτείνει την περαιτέρω διεύρυνση και ενίσχυση της χρήσης χρηµατοοικονοµικών εργαλείων στη νέα προγραµµατική περίοδο ως µια πιο αποδοτική και βιώσιµη εναλλακτική για τη συµπλήρωση της παραδοσιακής, βασισµένης σε ενισχύσεις χρηµατοδότησης 101. Σύµφωνα µε τα παραπάνω, η Ευρώπη µπορεί να επιτύχει και να πραγµατοποιήσει τους στόχους της µόνο εάν δράσει σε µια πραγµατική Ένωση, χρησιµοποιώντας µια στρατηγική τέτοια που θα τη βγάλει από την κρίση. Η νέα προγραµµατική περίοδος θέτει τρεις προτεραιότητες 102 : 1. Έξυπνη ανάπτυξη: ανάπτυξη µιας οικονοµίας βασιζόµενης στη γνώση και την καινοτοµία. 2. ιατηρήσιµη ανάπτυξη: προώθηση µιας πιο αποδοτικής στη χρήση πόρων, πιο πράσινης και πιο ανταγωνιστικής οικονοµίας. 3. Ανάπτυξη χωρίς αποκλεισµούς: µια οικονοµία µε υψηλή απασχόληση που θα επιτυγχάνει κοινωνική και εδαφική συνοχή. Η πρόταση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για την Πολιτική της Συνοχής κατά την Προγραµµατική περίοδο , όπως παρουσιάζεται στο σχέδιο Γενικού Κανονισµού, αλλά και στους επιµέρους Κανονισµούς, τοποθετεί την Πολιτική Συνοχής ως όχηµα για την επίτευξη της στρατηγικής ΕΥΡΩΠΗ 2020 που στοχεύει στην προώθηση της έξυπνης, βιώσιµης και χωρίς αποκλεισµούς οικονοµίας. Καλείται όχι απλά να συµβάλει σ αυτήν, προωθώντας τον κατεξοχήν στόχο της σύγκλισης που υπηρετεί, αλλά να προσανατολιστεί αποκλειστικά στις θεµατικές προτεραιότητες της στρατηγικής, µε αυστηρούς όρους και προϋποθέσεις για την εκπλήρωσή τους 103. Συνεπώς, η Επιτροπή συγκεκριµενοποιώντας τους Άξονες αυτούς καθορίζει συγκεκριµένους στόχους για την Ευρώπη του 2020, οι οποίοι είναι οι εξής: 75% του πληθυσµού µεταξύ ετών πρέπει να έχει απασχόληση. 3% του ΑΕΠ της ΕΕ πρέπει να επενδύεται σε E&A /02/2013: ents_el.pdf /02/2013: /02/2013: 84

85 Οι στόχοι του «20/20/20» ως προς το κλίµα/την ενέργεια πρέπει να έχουν επιτευχθεί Το ποσοστό των ατόµων που εγκαταλείπουν πρόωρα την σχολική εκπαίδευση πρέπει να είναι µικρότερο από 10% και τουλάχιστον 40% των νέων πρέπει να έχουν πτυχίο τριτοβάθµιας εκπαίδευσης. Ο αριθµός των ατόµων που κινδυνεύουν από φτώχεια πρέπει να µειωθεί κατά 20 εκατοµµύρια. Σε αντίθεση µε την προγραµµατική περίοδο , οι προτεινόµενοι κανόνες για τα χρηµατοοικονοµικά εργαλεία της περιόδου είναι µη-ρυθµιστικοί σε ότι αφορά τοµείς, δικαιούχους, τύπους έργων και δραστηριοτήτων προς υποστήριξη. Αντιθέτως, τα Κράτη Μέλη και οι διαχειριστικές αρχές αυτών θα χρησιµοποιούν εργαλεία και χρηµατοδοτικούς πόρους σε όλους τους θεµατικούς στόχους που καλύπτονται από τα επιχειρησιακά προγράµµατα (ΕΠ), και για όλα τα Ταµεία, όπου αυτό είναι αποδοτικό και αποτελεσµατικό. Τα χρησιµοποιούµενα χρηµατοδοτικά εργαλεία αφορούν είτε εκείνα που έχουν θεσπιστεί σε επίπεδο ΕΕ και τα διαχειρίζεται η Επιτροπή, είτε εκείνα που έχουν θεσπιστεί σε εθνικό/περιφερειακό επίπεδο ή και εκείνα που αποτελούνται αποκλειστικά από δάνεια ή εγγυήσεις 104. Η Ελλάδα συµµετέχει ενεργά στις διαπραγµατεύσεις µε τους Ευρωπαίους εταίρους και έχει παράλληλα ξεκινήσει την εθνική δηµόσια διαβούλευση µε τις αρµόδιες υπηρεσίες, καθώς και µε τους κοινωνικούς, οικονοµικούς και περιβαλλοντικούς εταίρους για την προετοιµασία της Σύµβασης / Συµφωνίας Εταιρικής Σχέσης, δηλαδή «του νέου ΕΣΠΑ», για την εφαρµογή της Πολιτικής της Συνοχής στη χώρα, στη νέα προγραµµατική περίοδο Η Ελλάδα µέσα από το πρόγραµµα που θα προκύψει θα υποστηρίζει την κοινή Ευρωπαϊκή Στρατηγική µε στόχο την υψηλή παραγωγικότητα και τα επίπεδα εκπαίδευσης δίνοντας έµφαση στα Προγράµµατα Σταθερότητας και Ανάπτυξης ή Σύγκλισης. Αν και η ελληνική οικονοµία βρίσκεται σε µια κρίσιµη οικονοµική συγκυρία και τα βασικά µεγέθη της τείνουν µειούµενα, όπως παρουσιάζεται και στον παρακάτω πίνακα, παρόλα αυτά µπορεί να υπερασπιστεί την ανάπτυξη της και να επιτείνει την ανάκαµψή της στα πλαίσια της Ευρωζώνης και της Παγκόσµιας οικονοµίας /02/2013: ents_el.pdf /02/2013: 85

86 Πίνακας Βασικά Μεγέθη της Ελληνικής οικονοµίας Πηγή: 20/02/2013 Στα πλαίσια αυτής της νέας προγραµµατικής περιόδου δηµιουργείται ένα νέο εργαλείο, το «ιασυνδέοντας την Ευρώπη» (Connecting Europe Facility - CEF) που αποτελεί µια πολιτική πρωτοβουλία της Ευρωπαϊκής Επιτροπής µε σκοπό την ενίσχυση της ανάπτυξης των υποδοµών πανευρωπαϊκής εµβελείας σε µεταφορές, ενέργεια και τηλεπικοινωνίες 106. Σηµειώνεται ότι για την επίτευξη όλων των παραπάνω θα υπάρχει σε επίπεδο ΕΕ ενισχυµένη εποπτεία για την αντιµετώπιση των µακροοικονοµικών προκλήσεων, ενώ σε εθνικό και περιφερειακό επίπεδο θα ενισχυθεί ο διάλογος που θα φέρει τις προτεραιότητες πιο κοντά στους πολίτες ενισχύοντας γι αυτούς το αίσθηµα ευθύνης, ώστε να αντιµετωπισθεί η σηµαντικότερη πρόκληση για τη νέα περίοδο που δεν είναι άλλη από την αναστροφή του κλίµατος ύφεσης και η ταυτόχρονη ανάπτυξης των πληττόµενων χωρών (Υπουργείο Ανάπτυξης, Ανταγωνιστικότητας και Ναυτιλίας, 2012) /02/2013: 86