ΤΗΛΕΠΛΗΡΟΦΟΡΙΚΗ ΚΑΙ ΔΙΟΙΚΗΣΗ Τ. Ε. Ι ΗΠΕΙΡΟΥ. ΕΠΙΒΛΕΠΩΝ ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ: Αντωνιάδης Νικόλαος

Transcript

1 ΤΗΛΕΠΛΗΡΟΦΟΡΙΚΗ ΚΑΙ ΔΙΟΙΚΗΣΗ Τ. Ε. Ι ΗΠΕΙΡΟΥ ΕΠΙΒΛΕΠΩΝ ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ: Αντωνιάδης Νικόλαος ΣΠΟΥΔΑΣΤΡΙΑ: Δακανάλη Μαρία ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΣ 2003 i

2 ii

3 ΠΙΝΑΚΑΣ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΩΝ Πινακας Περιεχομένων i Λίστα σχημάτων... ii Λίστα Πινάκων iii Κατάλογος Συντομεύσεων... iv Κεφάλαιο 1: Εισαγωγή Αντικείμενο της εργασίας Ιστορικά Στοιχεία Εισαγωγή Συστήματα Κινητών Επικοινωνιών Κυτταρική Ιδέα-Το πέρασμα στο GPRS... 5 Κεφάλαιο 2: Η υπηρεσία GPRS Γενική Επισκόπηση του GSM Αρχιτεκτονική του Συστήματος Αριθμοί ταυτοποίησης του GSM Λογικά κανάλια του GSM Υπάρχουσες υπηρεσίες δεδομένων στο GSM Σύνοψη..16 Κεφάλαιο 3: Η τεχνολογία του GPRS Γενική επισκόπηση του GPRS Παρεχόμενες υπηρεσίες Ποιότητα Υπηρεσίας Παράλληλη χρήση των υπηρεσιών μεταγωγής πακέτου και των υπηρεσιών μεταγωγής κυκλώματος Διαχείριση συνόδου, διαχείριση κινητικότητας και δρομολόγηση Διαδικασία αποκόλλησης και προσκόλλησης Διαχείριση Συνόδου Δρομολόγηση Διαχείριση θέσης Διεπιφάνεια αέρα- Φυσικό επίπεδο Πολλαπλή πρόσβαση και αρχές διαχείρισης των ραδιο πόρων Λογικά κανάλια στο GPRS Αρχιτεκτονική του Πρωτοκόλλου Επίπεδο μετάδοσης Δίκτυο κορμού GPRS: SGSN-GGSN SNDCP Φυσικό Επίπεδο Διεπιφάνεια ανάμεσα στα BSS και SGSN Επίπεδο σηματοδοσίας.. 40 i

4 3.9.1 Διαλειτουργκότητα με ii

5 ΛΙΣΤΑ ΣΧΗΜΑΤΩΝ Αριθμός Σελίδα 1. Τα Βασικά στοιχεία της Αρχιτεκτονικής του συστήματος GSM Η δομή μιας χρονοσχισμής του GSM Αρχιτεκτονική του Συστήματος GPRS Αρχιτεκτονική του Συστήματος GPRS και ένα παράδειγμα δρομολόγησης Η ενεργοποίηση ενός πλαισίου PDP Μοντέλο καταστάσεων ενός κινητού σταθμού του GPRS Inter-SGSN ενημέρωση της περιοχής δρομολόγησης Οι φορείς συχνοτήτων του GSM και του πλαισίου TDMA a) Δέσμευση καναλιών στο uplink-μεταφορά πακέτων με πηγή το κινητό b)κλήση ενός κινητού σταθμού- Μεταφορά πακέτων με πηγή το Σταθμό Βάσης Το Επίπεδο Μετάδοσης Το επίπεδο σηματοδοσίας SM-SGSN a)επίπεδο σηματοδοσίας: SGSN-HLR, SGSN-EIR b)επίπεδο σηματοδοσίας: SGSN-MSC/VLR Το πρωτόκολλο της διεπιφάνειας Gi IP Παράδειγμα σύνδεσης του GPRS με το διαδίκτυο 46 iii

6 ΛΙΣΤΑ ΠΙΝΑΚΩΝ Αριθμός Σελίδα 1. Κανάλια Σηματοδοσίας του GSM Οι κλάσεις της Αξιοπιστίας Οι κλάσεις της Καθυστέρησης Λογικά κανάλια στο GPRS 35 iv

7 ΚΑΤΑΛΟΓΟΣ ΣΥΝΤΟΜΕΥΣΕΩΝ ACK AGCH AMPS ARQ ATM AUC BCCH BSC BSS BSSGP BTI BTS CCCH CDPD CSPDN DCS DCS1800 ETSI FACCH FCCH FCFS FDMA FEC FTP GGSN GPRS GSM Acknowledgement Access Grant Channel Advanced Mobile Phone System, first generation analog cellular network Automatic Retransmission Request Asynchronous Transfer Mode Authentication Center Broadcast Control Channel Base Station Controller Base Station Subsystem, consists of BSC and BTSs Base Station Subsystem GPRS Protocol Block Type Indicator Base Transceiver Station, e.g., base station Common Control Channel Cellular Digital Packet Data Circuit Switched Public Data Network Dynamic Channel Stealing Digital Cellular System, GSM based system on 1800 MHz band European Telecommunications Standardisation Institute Fast Associated Control Channel Frequency Correction Channel First Come, First Served, priority queue Frequency Division Multiple Access Forward Error Correction File Transfer Protocol Gateway GPRS Support Node General Packet Radio Service Global System for Mobile communications, 2nd generation cellular system v

8 GTP HLR HSCSD IP ISDN ISO kbps LAPD LLC MAC MS MSC NACK NNTP NTU PACCH PAD PAGCH PC PCCCH PCH PDCH PDTCH PDU PLL PLMN PPCH PRACH GPRS Tunnel Protocol Home Location Register High Speed Circuit Switched Data Internet Protocol Integrated Services Digital Network International Standardisation Organisation kilobits per second Link Access Protocol for D channel Logical Link Control Media Access Control Mobile Station Mobile Switching Center Negative Acknowledgement Network News Tranfser Protocol Network Tranfser Unit Packet Associated Control Channel Packet Assembler and Disassembler Packet Access Grant Channel Power Control Packet Common Control Channel Paging Channel Packet Data Channel, PDTCH dedicated to data traffic Packet Data Transfer Channel Protocol Data Unit Physical Link Sublayer Public Land Mobile Network, i.e., GSM network Packet Paging Channel Packet Random Access Channel vi

9 PSPDN PSTN PTM PTP RACH RARQ RFL RLC SACCH SCH SDCCH SGSN SMS SMTP TCH TCP TDMA TFI TLLI TS UDP UMTS URL USF VLR WAN WWW Packet Switched Public Data Network Public Switched Telephone Network Point-to-Multipoint Point-to-Point Random Access Channel Random Access Request Queue RF Sublayer Radio Link Control Slow Associated Control Channel Synchronization Channel Stand-alone Dedicated Control Channel Serving GPRS Support Node Short Message Service Simple Mail Transfer Protocol Traffic Channel Transmission Control Protocol Time Division Multiple Access Temporary Frame Identity Temporary Logical Link Identity Time Slot User Datagram Protocol Universal Mobile Telecommunications Service, 3rd generation cellular network Uniform Resource Locator Uplink State Flag Visitor Location Register Wide Area Network World Wide Web vii

10 viii

11 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1 - ΕΙΣΑΓΩΓΗ 1.1 Αντικείμενο της εργασίας Η εκτεταμένη ανάπτυξη και διάδοση των ασύρματων επικοινωνιών αλλά και η αυξανόμενη ζήτηση φθηνών ασύρματων υπηρεσιών μεταφοράς δεδομένων αποτελούν τις κυριότερες δυνάμεις πίσω από την ιδέα της παροχής υπηρεσιών μετάδοσης πακέτων πάνω από τα κυψελοειδή δίκτυα κινητής τηλεφωνίας. Δύο παραδείγματα υλοποίησής της είναι το σύστημα Cellular Digital Packet Data (CDPD), πάνω από το αμερικάνικο δίκτυο κινητής τηλεφωνίας Advanced Mobile Phone System (AMPS), και το σύστημα General Packet Radio Service (GPRS), πάνω από το δίκτυο Global System for Mobile Communications (GSM). Το GPRS μοιράζεται την περιοχή συχνοτήτων του GSM με την τηλεφωνία και την κυκλοφορία δεδομένων μεταγωγής κυκλωμάτων. Δανείζεται κανάλια φωνής είτε στατικά, είτε δυναμικά. Στη δεύτερη περίπτωση, ο σταθμός βάσης (BS) παραχωρεί τα ελεύθερα κανάλια φωνής στην υπηρεσία δεδομένων, αλλά εάν διαπιστώσει ότι κάποιο από αυτά απαιτείται για την εξυπηρέτηση τηλεφωνικής κλήσης, μεταφέρει την κυκλοφορία δεδομένων σ άλλο ελεύθερο κανάλι, χωρίς να τη διακόψει. Το GPRS χρησιμοποιεί πολλές από τις ιδιότητες του φυσικού επιπέδου του συστήματος GSM, όπως τη δομή των πλαισίων TDMA, τις τεχνικές διαμόρφωσης και την εσωτερική δομή των χρονοσχισμών. Σκοπός του GPRS είναι να εξυπηρετήσει αποτελεσματικά τις πηγές δεδομένων που παράγουν εκρηκτική κυκλοφορία, επιτυγχάνοντας παράλληλα αποδοτική εκμετάλλευση των πόρων του συστήματος (ράδιο-κανάλια). Πηγή εκρηκτικής κυκλοφορίας δημιουργείται από 1

12 τις συνηθισμένες εφαρμογές του Internet (telnet, , FTP, web browsing). Ένας ακόμα στόχος της τεχνολογίας του GPRS είναι να επιτρέψει στους συνδρομητές του GSM να μοιράζονται τους φυσικούς πόρους του δικτύου σε δυναμική βάση, τόσο για τις υπηρεσίες μετάδοσης δεδομένων όσο και για τις συνήθεις εφαρμογές του GSM. Οι αναμενόμενες εφαρμογές του GPRS είναι πολυάριθμες. Οι συνδρομητές του μπορούν να συνδέονται στο Internet, απ όπου και αν βρίσκονται, και να χρησιμοποιούν τις τυπικές εφαρμογές πλοήγησης αποδοτικότερα αλλά και οικονομικότερα, καθώς η χρέωση βασίζεται στην ποσότητα των δεδομένων και όχι στο χρόνο σύνδεσης. Ο πομποδέκτης του GPRS είναι δυνατόν να ενσωματωθεί σε ηλεκτρικές συσκευές μετάδοσης μετρήσεων, όπως συναγερμοί και μετρητές ρεύματος, στατικές ή κινητές. Μπορεί ακόμα να χρησιμοποιηθεί για τον έλεγχο της κυκλοφορίας, την επικοινωνία και την καθοδήγηση των οχημάτων. 2

13 1.2 ΙΣΤΟΡΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΕΙΣΑΓΩΓΗ Η χρησιμοποίηση της ασύρματης διάδοσης των ηλεκτρομαγνητικών κυμάτων για επικοινωνίες από απόσταση άρχισε μετά την ανακάλυψη της ύπαρξης των ηλεκτρομαγνητικών κυμάτων στα τέλη του 19 ου αιώνα. Τα πρώτα βήματα έγιναν από τον Marconi το 1898 που πέτυχε τη ζεύξη της θαλαμηγού της Αγγλίας με το παλάτι Βικτώρια, κάνοντας χρήση σημάτων στη ζώνη VHF. Βελτιώνοντας το σύστημα του, κατάφερε να στέλνει σήματα πάνω από λόφους και σε απόσταση μεγαλύτερη από 5 χιλιόμετρα.. Παράλληλα με την προσπάθεια του Marconi, ένας άλλος ερευνητής, ο Lee DeForest, κατάφερε να βελτιώσει την ασύρματη λήψη εισάγοντας την τριοδική λυχνία. Οι δύο ερευνητές προσπάθησαν να συνδυάσουν την ταυτόχρονη εκπομπή και των δυο συστημάτων όμως ήταν αδύνατο να διακριθούν τα λαμβανόμενα σήματα μεταξύ τους. Αυτό ήταν το γνωστό πρόβλημα της παρεμβολής (interference), το οποίο προκύπτει όταν η εκπομπή γίνεται στην ίδια συχνότητα ή ζώνη συχνοτήτων. Το πρόβλημα αυτό οδήγησε στο να γίνει μια κοινά αποδεκτή κατανομή του φάσματος των συχνοτήτων ΣΥΣΤΗΜΑ ΚΙΝΗΤΩΝ ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΩΝ Μετά τα πρώτα βήματα, δημιουργήθηκαν συστήματα που εξυπηρετούσαν την ανάγκη για επικοινωνία κατά την κίνηση. Στηριζόταν στην ραδιοεπικοινωνία μεταξύ συσκευών και ήταν καλύτερη από την εκπεμπόμενη ισχύ. Η διαδικασία ενισχύονταν από την παρουσία αναμεταδοτών, οι οποίοι αναπαράγουν το σήμα και το ενισχύουν για να είναι δυνατή η μετάδοσή του σε μεγάλες αποστάσεις. 3

14 Το πρώτο Σύστημα Κινητών Τηλεπικοινωνιών (Mobile Telephone System, MTS) ήταν ένα σύστημα που λειτουργούσε χειροκίνητα, επιτρέποντας σε κάποιον χρήστη να επικοινωνήσει με κάποιον άλλο χρήστη, χρησιμοποιώντας και το επίγειο τηλεφωνικό δίκτυο. Το σύστημα αυτό χρησιμοποιούσε simplex λειτουργία καναλιών, δηλαδή, χρήση του καναλιού προς μια μόνο κατεύθυνση. Έτσι, ο ένας μόνο από τους δυο συνομιλητές μπορούσε να μιλήσει κάθε στιγμή. Το MTS χρησιμοποιούσε μεγάλη περιοχή υπηρεσίας η οποία εξυπηρετούνταν από έναν μεγάλο πομπό υψηλής ισχύος. Το 1964 εισάγεται στις Η.Π.Α το Βελτιωμένο Σύστημα Κινητών Τηλεπικοινωνιών (Improved Mobile Telephone System, IMTS), το οποίο χρησιμοποίησε την ίδια βασική ιδέα του MTS, αλλά με αρκετές βελτιώσεις στη διαδικασία. Το IMTS παρέχει αυτόματη επιλογή καναλιών και λειτουργία duplex, δηλαδή χρήση των καναλιών για αποστολή πληροφορίας και προς τις δύο κατευθύνσεις. Έτσι, και τα δύο μέρη της συνομιλίας μπορούν να μιλούν ταυτόχρονα. Το σύστημα εξακολουθούσε να χρησιμοποιεί ένα μεγάλο πομπό, αλλά η μεταγωγή περιήλθε στον έλεγχο των εταιρειών σταθερής τηλεφωνίας και γινόταν πλέον αυτόματα από τα κέντρα. Φυσικά, δεν έλειπαν και τα προβλήματα που δημιουργούνταν από τα δύο αυτά Συστήματα Κινητών Τηλεπικοινωνιών. Ένα μειονέκτημά τους ήταν ο περιορισμένος διαθέσιμος χώρος στο φάσμα συχνοτήτων. Αυτό είχε ως συνέπεια να αναγκάζονται οι συνδρομητές να περιμένουν πολλή ώρα για να βρουν ελεύθερο κανάλι και το πρόβλημα γίνεται τεράστιο με την αύξηση των συνδρομητών. Ένα άλλο πρόβλημα ήταν η χρήση ενός μόνο πομπού. 4

15 Όσο ο χρήστης απομακρυνόταν από το πομπό τόσο το σήμα χανόταν, γινόταν ασθενέστερο και στο τέλος διακόπτονταν η επικοινωνία. Επίσης, δεν ήταν δυνατό το «hand-off» σε μια γειτονική περιοχή, γιατί δεν υπήρχε επικάλυψη εξαιτίας της μεγάλης ισχύος των πομπών που θα δημιουργούσαν παρεμβολές μεταξύ τους. Τέλος, όσο αυξάνονταν ο αριθμός των συνδρομητών, τόσο πιο ακριβή ήταν η υπηρεσία και υπήρχε και το υψηλό κόστος των τηλεφωνικών συσκευών, οι οποίες δεν παράγονταν μαζικά και είχαν ακριβά ηλεκτρονικά εξαρτήματα ΚΥΤΤΑΡΙΚΗ ΙΔΕΑ ΤΟ ΠΕΡΑΣΜΑ ΣΤΟ GPRS Τα προβλήματα που δημιούργησαν τα πρώτα Συστήματα Κινητών Τηλεπικοινωνιών δημιούργησαν την ανάγκη για μια νέα προσέγγιση στην κινητή τηλεφωνία. Έτσι η απάντηση ήρθε λίγο αργότερα τη δεκαετία 1970 με την υιοθέτηση του κυψελοειδούς ασύρματου τηλεφωνικού συστήματος. Το πιο διαδεδοµένο και δηµοφιλές πρότυπο για τα κυψελοειδή δίκτυα της δεύτερης γενιάς είναι το GSM (Global System for Mobile Communications). Το GSM λειτουργεί στη ζώνη συχνοτήτων των 900 MHz. Εκτός από αυτήν τη ζώνη, το GSM λειτουργεί στις ζώνες συχνοτήτων 1800 MHz και 1900 MHz. Σε αυτές τις ζώνες αναφέρεται ως DCS (Digital Cellular System), DCS 1800 και DCS 1900 αντίστοιχα. Σήµερα υπάρχουν 684,2 εκατοµµύρια συνδροµητές σε 179 χώρες. Η ανάπτυξη του GSM προχώρησε σε τρεις φάσεις. Η προτυποποίηση της τεχνολογίας έγινε το 1992 κατά τη διάρκεια της πρώτης φάσης. Αυτό ήταν αρκετό για να αρχίσει η εµπορική εφαρµογή του, παρέχοντας τηλεφωνία και υπηρεσία σύντοµων µηνυµάτων SMS (Short Message Service). Το 1996 τελείωσε η δεύτερη φάση, η οποία 5

16 ολοκλήρωσε των αρχικό σχεδιασµό και έθεσε τα θεµέλια για περαιτέρω ανάπτυξη. Η φάση 2+ πρόσθεσε βελτιωµένες κωδικοποιήσεις φωνής και προηγµένες υπηρεσίες μετάδοσης δεδοµένων. Οι υπάρχουσες κυψελοειδείς υπηρεσίες δεδοµένων δεν ικανοποιούν τις ανάγκες ούτε των χρηστών, ούτε των παροχέων υπηρεσιών. Από την πλευρά των χρηστών, οι ρυθµοί μετάδοσης δεδοµένων είναι πολύ αργοί και η εγκατάσταση της σύνδεσης παίρνει πολύ χρόνο και είναι µάλλον πολύπλοκη. Ακόµη, η υπηρεσία είναι πολύ ακριβή για τους περισσότερους χρήστες. Από την τεχνική πλευρά, το πρόβληµα προκύπτει από το γεγονός ότι οι τρέχουσες ασύρµατες υπηρεσίες δεδοµένων βασίζονται σε ραδιοµεταδόσεις μεταγωγής κυκλώµατος. Στη διεπιφάνεια του αέρα, ένα ολόκληρο κανάλι κίνησης δεσµεύεται για έναν χρήστη για όλη τη διάρκεια της κλήσης. Όταν η κίνηση είναι εκρηκτική, το παραπάνω οδηγεί σε µη αποδοτική χρήση των πόρων. Είναι προφανές ότι για εκρηκτική κίνηση, η υπηρεσία µεταγωγής πακέτου κάνει πιο αποδοτική χρήση των πόρων. Αυτό συµβαίνει γιατί ένα κανάλι δεσµεύεται µόνο όταν χρειάζεται και απελευθερώνεται αµέσως µετά τη µετάδοση των δεδοµένων. Σύµφωνα µε αυτήν την αρχή, πολλοί χρήστες µπορούν να µοιράζονται ένα φυσικό κανάλι (στατιστική πολυπλεξία). Δύο τεχνολογίες έχουν αναπτυχθεί µέχρι τώρα µε βάση την παραπάνω αρχή. Το CDPD (Cellular Digital Packet Data) για δίκτυα AMPS, IS-95 και IS-136 και το GPRS (General Radio Packet Service). Το GPRS αρχικά σχεδιάστηκε για το GSM αλλά µπορεί να χρησιµοποιηθεί και για το IS-136. Το GPRS είναι µία νέα υπηρεσία μεταφοράς πακέτων για το GSM που βελτιώνει και απλοποιεί την ασύρµατη πρόσβαση στα δίκτυα πακέτων δεδοµένων, π.χ το internet. Από το GPRS υποστηρίζονται δίκτυα IP (Internet Protocol) και δίκτυα X.25. Χρησιµοποιεί 6

17 μεταγωγή πακέτων για να µεταφέρει τα δεδοµένα των χρηστών αποδοτικά, από τους κινητούς σταθµούς του GSM στα εξωτερικά δίκτυα δεδοµένων. Τα πακέτα αυτά µπορούν να δροµολογηθούν κατευθείαν από κινητούς σταθµούς GPRS σε δίκτυα µεταγωγής πακέτων. Οι χρήστες του GPRS ωφελούνται από τους μικρότερους χρόνους πρόσβασης και τους υψηλότερους ρυθµούς δεδοµένων. Στο συµβατικό GSM, η εγκατάσταση της σύνδεσης διαρκεί µερικά δευτερόλεπτα και ο ρυθµός για µετάδοση δεδοµένων είναι περιορισµένος στα 9,6kbps. Το GPRS, στην πράξη, έχει χρόνους εγκατάστασης των συνδέσεων µικρότερους από ένα δευτερόλεπτο και ρυθµό µετάδοσης δεδοµένων περίπου όπως στο ISDN (Integrated Services Digital Network). Ακόµη, η µετάδοση πακέτων µε το GPRS έχει πιο φιλική χρέωση για το χρήστη από ότι οι υπηρεσίες µεταγωγής κυκλώµατος, όπου η χρέωση γίνεται µε βάση τη διάρκεια της σύνδεσης πράγµα που είναι ακατάλληλο για εφαρµογές που έχουν εκρηκτική κίνηση. Ο χρήστης χρεώνεται για όλη τη διάρκεια της σύνδεσης, ακόµη και για περιόδους στις οποίες δε στέλνονται πακέτα (π.χ όταν διαβάζει σελίδες web). Αντίθετα µε το παραπάνω, στις υπηρεσίες µεταγωγής πακέτου, η χρέωση γίνεται βάση του όγκου των δεδοµένων που µεταδόθηκαν. Το πλεονέκτηµα για το χρήστη είναι πως µπορεί να είναι συνδεδεµένος για µεγάλο χρονικό διάστηµα, αλλά να χρεώνεται ανάλογα µε τον όγκο των δεδοµένων που έλαβε ή μετέδωσε. Για να συνοψίσουµε, το GPRS βελτιώνει τη χρησιµοποίηση των ραδιο-πόρων, παρέχει χρέωση ανάλογα µε τον όγκο των δεδοµένων, υψηλότερους ρυθµούς µετάδοσης, µικρότερους χρόνους σύνδεσης και απλοποιεί την πρόσβαση στα δίκτυα δεδοµένων πακέτων. Ένα άλλο πλεονέκτηµα αυτής τεχνολογίας είναι ότι δίνει σε όσους κατέχουν άδειες GSM τη δυνατότητα να μοιράζουν δυναµικά τους φυσικούς πόρους ανάµεσα στις 7

18 υπηρεσίες δεδοµένων και τις παραδοσιακές υπηρεσίες GSM. Το GPRS έχει προτυποποιηθεί από το ETSI (European Telecommunications Institute) τα τελευταία πέντε χρόνια και έχει γίνει αποδεκτό από τους περισσότερους παροχείς υπηρεσιών GSM. 8

19 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2 Η ΥΠΗΡΕΣΙΑ GSM 2.1 Γενική επισκόπηση του GSM Για την πληρέστερη κατανόηση απαιτείται μια γενική εικόνα των βασικών χαρακτηριστικών του GSM. Αυτά παρουσιάζονται παρακάτω ξεκινώντας από την περιγραφή της αρχιτεκτονικής του GSM, όπου μπορούμε να δούμε τα βασικά στοιχεία, με ποιο τρόπο οργανώνει τις ραδιο μεταδόσεις και ποιες είναι οι υπάρχουσες υπηρεσίες που παρέχει στους χρήστες. 2.2 Αρχιτεκτονική του Συστήµατος Για να γίνει κατανοητή η αρχιτεκτονική του GPRS, χρειάζεται να γίνει πρώτα µία σύντοµη περιγραφή του GSM.[1] Το σχήµα 1 παρουσιάζει την αρχιτεκτονική ενός PLMN (Public Land Mobile Network). Το σύστηµα GSM αποτελείται από τρία τµήµατα, τους κινητούς σταθµούς MS (Mobile Stations), το υποσύστηµα σταθµών βάσης BSS (Base Station Subsystem) και το κέντρο στο οποίο γίνεται η μεταγωγή MSC (Mobile Switching Center). To BSS αποτελείται από δύο στοιχεία: τον αναµεταδότη του σταθµού βάσης BTS (Base Transceiver Station) και τον ελεγκτή βάσης BSC (Base Station Controller). 9

20 Μία κυψέλη ορίζεται να είναι η περιοχή κάλυψης ενός BTS. Μερικά BTS ελέγχονται από ένα BSC. Τα BTS και το BSC σχηµατίζουν το BSS. Το BTS διαχειρίζεται τη διεπιφάνεια του αέρα και το BSC διαχειρίζεται την κατανοµή των πόρων και τις μεταβιβάσεις (handovers) των MSs ανάµεσα στις κυψέλες. Η συνολική κίνηση προς τους κινητούς σταθµούς δροµολογείται προς τις αντίστοιχες κυψέλες µέσω του MSC. Οι συνδέσεις που ξεκινούν ή καταλήγουν σε σταθερό δίκτυο διαχειρίζονται από έναν αποκλειστικό µεταγωγέα το GMSC (Gateway Mobile Switching Center). Το GSM σύστηµα επικοινωνεί µε άλλα δίκτυα όπως το Δηµόσιο Τηλεφωνικό Δίκτυο Μεταγωγής PSTN (Public Switched Telephone Network), το ψηφιακό δίκτυο ολοκληρωµένων υπηρεσιών ISDN (Integrated Services Digital Network), δηµόσια δίκτυα µεταγωγής κυκλώµατος CSPDN (Circuit Switched Public Data Networks) και δηµόσια δίκτυα µεταγωγής πακέτων PSPDN (Packet Switched Public Data Networks) π.χ. HellasPac, HellasCom. 10

21 Τα δίκτυα GSM είναι δοµηµένα ιεραρχικά. Αποτελούνται από µία τουλάχιστον περιοχή διαχείρισης, η οποία ανατίθεται σε ένα MSC. Κάθε τέτοια περιοχή αποτελείται από µία τουλάχιστον υποπεριοχή LA (Location Area). Κάθε LA αποτελείται από ορισµένες οµάδες κυψελών. Μία οµάδα κυψελών ανατίθεται σε ένα BSC. Για τη διαχείριση του δικτύου και τον έλεγχο των κλήσεων υπάρχουν οι εξής βάσεις δεδοµένων: η οικεία βάση εγγραφών θέσης HLR (Home Location Register), η επισκεπτόµενη βάση εγγραφών θέσης VLR (Visitor Location Register), το κέντρο πιστοποίησης AUC (Authentication Center) και η βάση εγγραφών πιστοποίησης υλικού EIR (Equipment Identity Register). Για όλους τους συνδροµητές ενός παροχέα υπηρεσιών δικτύου, αποθηκεύονται στην HLR µόνιµα δεδοµένα (όπως το προφίλ του συνδροµητή) καθώς και προσωρινά δεδοµένα (όπως η τρέχουσα θέση του συνδροµητή). Όταν γίνεται κλήση σε ένα συνδροµητή, από την HLR καθορίζει το δίκτυο την τρέχουσα θέση του. Η VLR καλύπτει µία οµάδα από LAs και έχει τα δεδοµένα των συνδροµητών που βρίσκονται στην περιοχή κάλυψης της. Τα δεδοµένα αυτά περιλαµβάνουν τµήµατα από τα µόνιµα δεδοµένα των συνδροµητών που έχουν µεταδοθεί από την HLR για πιο γρήγορη πρόσβαση. Επίσης στη VLR µπορούν να υπάρχουν και τοπικά δεδοµένα π.χ για προσωρινή ταυτοποίηση. Η AUC παράγει και αποθηκεύει δεδοµένα για την ασφάλεια, όπως κλειδιά για την πιστοποίηση και την κρυπτογράφηση. Τέλος η EIR καταχωρεί τα δεδοµένα για το υλικό (µεταγωγείς, τερµατικές συσκευές, κτλ). 11

22 2.3 Αριθµοί ταυτοποίησης του GSM Στο GSM γίνεται διαχωρισµός ανάµεσα στο χρήστη και την τερµατική του συσκευή. Εκτός από τους τηλεφωνικούς αριθµούς και τους αριθµούς ταυτοποίησης συνδροµητών και συσκευών, έχουν οριστεί και κάποιοι άλλοι αριθµοί, που χρησιµοποιούνται για διαχείριση της κινητικότητας των συνδροµητών και διευθυνσιοδότηση των υπόλοιπων στοιχείων του δικτύου. Ο διεθνής αριθµός ταυτότητας του κινητού σταθµού IMEI (International Mobile station Equipment Identity) προσδιορίζει µοναδικά τον κινητό σταθµό παγκόσµια. Πρόκειται για το σειριακό αριθµό της συσκευής. Ο IMEI δεσµεύεται από τον κατασκευαστή και καταχωρείται από τον παροχέα υπηρεσιών δικτύου στη βάση δεδοµένων EIR. Κάθε καταχωρηµένος συνδροµητής προσδιορίζεται µοναδικά από το διεθνή αριθµό ταυτότητας του συνδροµητή, τον IMSI (International Mobile Subscriber Identity). Ο αριθµός αυτός αποθηκεύεται στην κάρτα SIM (Subscriber Identity Module). Ένα κινητό τηλέφωνο µπορεί να λειτουργήσει µόνο αν έχει ένα έγκυρο αριθµό IMEI και είναι εφοδιασµένο µε µία κάρτα SIM που έχει έναν έγκυρο αριθµό IMSI. Τέλος, η βάση δεδοµένων VLR, η οποία είναι υπεύθυνη για την τρέχουσα θέση του συνδροµητή, µπορεί να αναθέσει ένα προσωρινό αριθµό ταυτότητας στο συνδροµητή TMSI (Temporary Mobile Subscriber Identity). Ο αριθµός αυτός έχει τοπική σηµασία και δεν µεταφέρεται ποτέ από τη VLR στην HLR. 2.4 Λογικά κανάλια του GSM Το GSM είναι ένα υβριδικό σύστηµα διαµοιρασµού συχνότητας και χρόνου (FDMA/TDMA) και οργανώνει τις ραδιο-µεταδόσεις, εκχωρώντας φέροντα και 12

23 χρονοσχισµές (time slots) σε λογικά κανάλια. Η διάρκεια ενός πλαισίου είναι 4,615 ms και κάθε πλαίσιο χωρίζεται σε οκτώ χρονοσχισµές, όπως φαίνεται στο σχήµα 2. Στο σύστηµα GSM υπάρχουν δύο κύριες κατηγορίες λογικών καναλιών, τα κανάλια κίνησης και τα κανάλια σηµατοδοσίας. Τα κανάλια σηµατοδοσίας υποδιαιρούνται σε τρεις οµάδες: στα κανάλια εκποµπής (broadcast channels), στα κοινά κανάλια ελέγχου (common control channels) και στα αφιερωµένα κανάλια ελέγχου (dedicated control channels), Πίνακας 1. Ένας σταθµός βάσης χρησιµοποιεί τα κανάλια εκποµπής για να µεταδώσει την ίδια πληροφορία σε όλα τα τερµατικά που βρίσκονται στην περιοχή κάλυψής του. Στο πρότυπο του GSM περιγράφονται τρεις τύποι καναλιών εκποµπής: το κανάλι ελέγχου εκποµπής (broadcast control channel BCCH), το κανάλι διόρθωσης συχνότητας (frequency correction channel FCH) και το κανάλι συγχρονισµού (synchronization channel SCH). Τα κοινά κανάλια ελέγχου µεταφέρουν πληροφορία προς και από 13

24 συγκεκριµένη οµάδα τερµατικών. Υπάρχουν τρία διαφορετικά κοινά κανάλια ελέγχου: το κανάλι ειδοποίησης (paging channel PCH) και το κανάλι παραχώρησης προσπέλασης (access grant channel AGCH), τα οποία µεταφέρουν πληροφορία στην ευθεία κατεύθυνση (forward link BS MS) ενώ υπάρχει και το κανάλι τυχαίας προσπέλασης (random access channel RACH), το οποίο είναι κανάλι ανάστροφης κατεύθυνσης (reverse link MS BS). Τα αφιερωµένα κανάλια ελέγχου χρησιµοποιούν φυσικά κανάλια που εκχωρούνται σε συγκεκριµένα τερµατικά. Υπάρχουν τρεις τύποι αφιερωµένων καναλιών ελέγχου. Το αυτόνοµο αφιερωµένο κανάλι ελέγχου (standalone dedicated control channel SDCCH), το οποίο χρησιµοποιείται για τη µεταφορά µηνυµάτων σηµατοδοσίας µεταξύ των MSs και των BSs κατά τη διάρκεια της εγκατάστασης κλήσης. Τα αργά και τα γρήγορα συσχετισµένα κανάλια ελέγχου (slow και fast-associated control channel SACCH και FACCH), που χρησιµοποιούνται για τη µετάδοση µηνυµάτων σηµατοδοσίας µεταξύ του BS και του MS κατά τη διάρκεια µιας κλήσης. Ομάδα Όνομα Λειτουργία Κανάλια Εκπομπής BCCH Έλεγχος Εκπομπής FCCH Διόρθωση Συχνότητας SCH Συγχρονισμός Κοινά Κανάλια Ελέγχου PCH Ειδοποίηση AGCH Παραχώρηση Προσπέλασης RACH Τυχαίας Προσπέλασης Αφιερωμένα Κανάλια SDCCH Αυτόνομος Αφιερωμένος Ελέγχου Έλεγχος SACCH Αργά Συσχετισμένος Έλεγχος FACCH Γρήγορα Συσχετισμένος Έλεγχος Πίνακας 1: Κανάλια Σηματοδοσίας του GSM 14

25 2.5 Υπάρχουσες υπηρεσίες δεδοµένων στο GSM Στο GSM, τόσο η φωνή όσο και η µετάδοση δεδοµένων (SMS Short Message Service) χρησιµοποιούν µεταγωγή κυκλωµάτων. Το πρότυπο του GSM ορίζει λειτουργίες διασύνδεσης µε δίκτυα PSTN, ISDN, µεταγωγής πακέτων και µεταγωγής κυκλωµάτων. Η διασύνδεση µε το PSTN είναι εφικτή µε τη βοήθεια διαµορφο-αποδιαµορφωτών (modems) τοποθετηµένων στο MSC. Επίσης, η διασύνδεση µε δίκτυα µεταγωγής πακέτων Χ.25 επιτυγχάνεται µε διαµορφο-αποδιαµορφωτές συνδεδεµένους σε ένα ασύγχρονο συναρµολογητή (assembler) και αποσυναρµολογητή πακέτων (PAD). Επιπλέον των παραπάνω υπηρεσιών, η πρόσβαση από το GSM σε δίκτυο ISDN γίνεται µια ολοένα και πιο σηµαντική υπηρεσία δεδοµένων. Το πλεονέκτηµα µιας σύνδεσης GSM-ISDN είναι ο σύντοµος χρόνος εγκατάστασης κλήσης (call establishment time). Σε µια πλήρως ψηφιακή σύνδεση ISDN, δεν απαιτείται χειραψία από το διαµορφο-αποδιαµορφωτή, γεγονός που µειώνει σηµαντικά το χρόνο µιας κλήσης. Συµπεριλαµβανοµένου του χρόνου σηµατοδοσίας του GSM, η εγκατάσταση µιας κλήσης σε µία σύνδεση GSM-PSTN χρειάζεται περίπου 22 δευτερόλεπτα, ενώ σε µία σύνδεση GSM-ISDN χρειάζεται περίπου 10 δευτερόλεπτα. Μια τελείως διαφορετική υπηρεσία, από τις υπηρεσίες δεδοµένων που παρείχε η πρώτη γενιά κυψελοειδών δικτύων είναι η υπηρεσία σύντοµων µηνυµάτων (SMS). Πρόκειται για µια υπηρεσία πακέτων, η οποία παρέχει αποστολή και λήψη µικρών κειµένων, µέχρι και 160 χαρακτήρων κωδικοποιηµένων σε 140 bytes. Το µήνυµα µεταδίδεται µεταξύ ενός MS και ενός κέντρου SMS, το οποίο λειτουργεί σαν ένας εξυπηρετητής store-and-forward για το µήνυµα µέχρι να µπορέσει να το παραδώσει στον παραλήπτη. Η µετάδοση ενός µηνύµατος, από και προς το κινητό, γίνεται µέσω του γρήγορου συσχετισµένου καναλιού 15

26 ελέγχου (FACCH), εκτός εάν το κινητό βρίσκεται στη µέση κάποιας κλήσης, όποτε και το µήνυµα µεταδίδεται παράλληλα µε την κλήση σε ένα αργό συσχετισµένο κανάλι ελέγχου (SACCH). Εξ αιτίας των µεγάλων απαιτήσεων σε σηµατοδοσία, η µετάδοση ενός SMS απαιτεί αρκετά δευτερόλεπτα. 2.6 ΣΥΝΟΨΗ Από την περιγραφή του δικτύου του GSM παρατηρούμε ότι υπάρχει αρκετή κυκλοφορία, για να μπορέσει να εξυπηρετήσει τις πηγές δεδομένων, κι έτσι η εκμετάλλευση των πόρων δεν είναι αποδοτική. Το δίκτυο GSM όταν έχει να διαχειριστεί πολλές λειτουργίες, οι πόροι του συστήματος δεν μοιράζονται δυναμικά. Η εγκατάσταση της σύνδεσης διαρκεί μερικά δευτερόλεπτα και ο ρυθμός μετάδοσης των δεδομένων είναι περιορισμένος στα 9,6 kbps. Υπάρχει μια αργή κίνηση στην μεταφορά των δεδομένων όσο και στις εφαρμογές που προσφέρει το GSM. Για παράδειγμα, ο σταθμός βάσης (BS) παραχωρεί ελεύθερα κανάλια φωνής στην υπηρεσία δεδομένων, όταν όμως διαπιστώσει ότι κάποιο από αυτά απαιτείται για να εξυπηρετήσει μια τηλεφωνική κλήση, διακόπτει την κυκλοφορία δεδομένων ώστε να εξυπηρετήσει την τηλεφωνική κλήση. Έτσι λοιπόν απαιτείται η ανάγκη για κάτι το καινούργιο. Η εκτεταμένη διάδοση των ασύρματων επικοινωνιών καθώς κα η αυξανόμενη ζήτηση για φθηνές ασύρματες υπηρεσίες μεταφοράς δεδομένων οδήγησαν στη ιδέα παροχής υπηρεσιών μετάδοσης πακέτων. Ένα είδος μοντέλου υλοποίησης της ιδέας αυτής είναι το σύστημα General Packet Radio Service ( GPRS) το οποίο στηρίζεται πάνω στο δίκτυο GSM. 16

27 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3 Η ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑ ΤΟΥ GPRS 3.1 Γενική επισκόπηση του GPRS Στο σχήµα 3, παρουσιάζεται η αρχιτεκτονική του συστήµατος GPRS [2]. Σε σύγκριση µε το GSM, προστέθηκε µία νέα κατηγορία κόµβων προκειµένου να επιτευχθεί η από άκρο σε άκρο µεταφορά πακέτων. Οι κόµβοι αυτοί ονοµάζονται κόµβοι υποστήριξης του GPRS, GSNs (GPRS support nodes). Ακόµη, η HLR εµπλουτίστηκε µε πληροφορίες για τη δροµολόγηση των δεδοµένων των συνδροµητών του GPRS. Οι GSNs είναι υπεύθυνοι για τη παράδοση και τη δροµολόγηση των πακέτων ανάµεσα στους κινητούς σταθµούς και στα εξωτερικά δίκτυα πακέτων. Ένας εξυπηρετητής GSN (Serving GSN), είναι υπεύθυνος για την παράδοση των πακέτων από και προς τους κινητούς σταθµούς που βρίσκονται μέσα στην περιοχή εξυπηρέτησης του. Οι εργασίες που επιτελεί είναι δροµολόγηση και μεταφορά πακέτων, διαχείριση της κινητικότητας (προσκόλληση και αποκόλληση στο δίκτυο και εύρεση της θέσης των σταθµών), διαχείριση της τοπικής ζεύξης, πιστοποίηση των συνδροµητών και διατήρηση εγγραφών χρέωσης. Ο τοπικός κατάλογος που διατηρεί ο SGSN περιέχει πληροφορίες για τη θέση (π.χ την τρέχουσα κυψέλη, την τρέχουσα VLR στην οποία βρίσκεται ο σταθµός) και τα προφίλ των χρηστών (π.χ IMSI, διευθύνσεις µε τις οποίες διευθυνσιοδοτούνται από το δίκτυο πακέτων) που βρίσκονται στην περιοχή εξυπηρέτησης του. 17

28 Μία πύλη GSN (Gateway GSN) λειτουργεί σα διεπιφάνεια ανάµεσα στο δίκτυο κορµού του GPRS και στο εξωτερικό δίκτυο πακέτων, μετατρέποντας τα πακέτα του GPRS που προέρχονται από έναν SGSN στην κατάλληλη µορφή και στέλνοντας τα στο αντίστοιχο εξωτερικό δίκτυο. Η κατάλληλη µορφή στην οποία µετατρέπει τα πακέτα είναι σύµφωνη µε το πρωτόκολλο πακέτων (PDP, Packet Data Protocol) του εξωτερικού δικτύου, π.χ IP και X.25. Στην άλλη κατεύθυνση, οι διευθύνσεις PDP των εισερχόµενων πακέτων µετατρέπονται στις διευθύνσεις GSM των χρηστών προορισµού. Στη συνέχεια, τα πακέτα στέλνονται στον SGSN που εξυπηρετεί τον παραλήπτη. Για αυτό το λόγο ο GGSN αποθηκεύει στον τοπικό του κατάλογο το προφίλ του χρήστη και τον κόµβο SGSN που τον εξυπηρετεί. Τέλος, ο GGSN εκτελεί λειτουργίες πιστοποίησης και χρέωσης. 18

29 Γενικά, υπάρχει σχέση πολλά προς πολλά (N-to-M) ανάµεσα στους SGSNs και στους GGSNs. Ένας GGSN είναι η διεπιφάνεια προς τα εξωτερικά δίκτυα πακέτων για αρκετούς SGSNs. Ένας SGSN µπορεί να δροµολογεί τα πακέτα σε διαφορετικούς GGSNs για να φτάσουν σε διαφορετικά δίκτυα πακέτων. Στο σχήµα 3 φαίνονται επίσης και οι διεπιφάνειες ανάµεσα στους νέους κόµβους και το δίκτυο GSM, όπως ορίζονται από το ETSI. Η διεπιφάνεια Gb συνδέει το BSC µε το SGSN. Οι διεπιφάνειες Gn και Gp χρησιµοποιούνται για µετάδοση δεδοµένων και σηµατοδοσία ανάµεσα στους GSNs. Η διεπιφάνεια Gn χρησιµοποιείται όταν ο SGSN και ο GGSN βρίσκονται στο ίδιο PLMN, ενώ η διεπιφάνεια Gp χρησιµοποιείται όταν βρίσκονται σε διαφορετικό PLMN. Όλοι οι GSNs συνδέονται µέσω ενός IP δικτύου κορµού. Μέσα σε αυτό το δίκτυο κορµού οι GSNs ενθυλακώνουν τα πακέτα και τα µεταδίδουν χρησιµοποιώντας το πρωτόκολλο GTP (GPRS Tunnelling Protocol). Υπάρχουν δύο ειδών δίκτυα κορµού GPRS. Τα Intra-PLMN δίκτυα κορµού που συνδέουν τους GSNs µέσα στο ίδιο PLMN και εποµένως είναι ιδιωτικά δίκτυα IP του ίδιου παροχέα υπηρεσιών δικτύου GPRS. Τα Inter-PLMN δίκτυα κορµού που συνδέουν τους GSNs που βρίσκονται σε διαφορετικά PLMNs. Για να υπάρξει ένα τέτοιο δίκτυο κορµού χρειάζεται να γίνει µία συµφωνία για περιαγωγή ανάµεσα στους δύο παροχείς υπηρεσιών δικτύου GPRS. Στο σχήµα 4 φαίνονται δύο δίκτυα κορµού Intra-PLMN που συνδέονται µε ένα δίκτυο κορµού Inter-PLMN. 19