Καινοτομίες στην ελαιοκαλλιέργεια

Transcript

1 του R. Gucci Πανεπιστήμιο Πίζας, Τομέας καλλιέργειας και προστασίας της δενδροκομίας Καινοτομίες στην ελαιοκαλλιέργεια Η καλλιέργεια της ελιάς, του ελαιόδεντρου συσχετίζεται συνήθως με την παράδοση. Συναντάμε παλιά χωράφια με ελαιόδεντρα, αρχαία δέντρα, μνημεία θα λέγαμε, τα οποία συχνά έχουν στερηθεί κατά τη διάρκεια των ετών και χωρίς περιποίηση μεγαλώνουν σε σχεδόν άγρια κατάσταση. Όμως υπάρχουν ειδικές καινοτομίες που βοηθούν στην αλλαγή της καλλιέργειας του ελαιόδεντρου θέτοντας προτεραιότητες όπως η αύξηση της συγκομιδής με το χαμηλότερο κόστος και βέβαια η βελτίωση της ποιότητας του ελαιολάδου σε συνδυασμό με τις προσπάθειες να προστατεύσουμε το περιβάλλον. Υπάρχουν πολλά θέματα στα οποία μπορούμε να επιστήσουμε την προσοχή μας. Η εντατικοποίηση των συστημάτων ελαιοκαλλιέργειας παραπέμπει σε συγκεκριμένα συστήματα καλλιέργειας / πυκνότητας των φυτειών, άρδευσης, διαχείρισης του εδάφους, χρόνου και μεθόδου συγκομιδής κ.α. που έχουν εξελιχθεί από τις παραδοσιακές σε σύγχρονες μεθόδους, διαφορετικές από τις συνήθεις του παρελθόντος. Όσον αφορά την τεχνική για το κλάδεμα, θα λέγαμε ότι η εξέλιξη έχει ξεκινήσει από μια παραδοσιακή βάση και τις μορφές που υπήρχαν παλιότερα π.χ. που αφήναν κάποιο κενό, με κάποια κλαδιά μεγάλα και άλλα μικρά πιο χαμηλά για να περνάει ο αέρας ενδιάμεσα. Αυτό συνήθως στην Ιταλία. Όμως κάθε περιοχή, σ όλο τον κόσμο, έχει κάποια βασική παραδοσιακή μέθοδο. Υπάρχει επίσης και το σύστημα του γλόμπου με μία σφαίρα που σχηματίζει γύρω γύρω η ανάπτυξη του φυτού και ένα κενό στη μέση. Έτσι λοιπόν χωρίς να ψάχνουν να βρουν ακριβείς γεωμετρικές διαστάσεις και μοτίβα, αρκεί να είναι παραγωγική η ελιά και να μένει χαμηλά το κόστος της παραγωγής, ακολουθούσαν διάφορες πρακτικές. Όταν μιλάμε για παραδοσιακούς τρόπους της φυτείας, συνήθως πρόκειται για 5-20 δέντρα ανά στρέμμα. Στους άλλους ελαιώνες εντατικής καλλιέργειας, που υπάρχουν περίπου εκατό δέντρα στο στρέμμα, εκεί φυσικά υπάρχει συσχέτιση με την πυκνότητα φύτευσης. Σε αυτό το σύστημα εδώ που βλέπετε (σχ.1) δεν έχει επιδιωχθεί μία συγκεκριμένη γεωμετρία γιατί αυτό που θέλουμε είναι απλώς να διευκολύνουμε τη συγκομιδή. Πρέπει λοιπόν να υπάρχει άνεση από κάτω, περίπου ενάμισι μέτρο από το έδαφος, προκειμένου να μπορεί εύκολα να γίνει η συγκομιδή της ελιάς, να μπορούν να τινάξουν το δέντρο τα ειδικά μηχανήματα. Έτσι προ- Το άρθρο βασίζεται στην ομιλία του κ. R. Gucci κατά την Ημερίδα για το Ελαιόλαδο που διοργάνωσε η ΑΞΙΟΝ ΑΓΡΟΤΙΚΗ (8/9/2008) στο πλαίσιο του 6ου Συνεδρίου της EUROFEDLIPID. σχήμα 1 σχήμα 2 TEYXOΣ 61, ΑΥΓΟΥΣΤΟΣ / ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ 2008 Ελιά & Ελαιόλαδο 57

2 σχήμα 3 σχήμα 4 σχήμα 5 σπαθούμε να κλαδεύουμε όσο το δυνατόν λιγότερα κλαδιά γίνεται, διατηρώντας φυσικά τις ποσοτικές αποδόσεις και την ποιότητα του ελαιόκαρπου. Αυτό είναι δυνατόν και έχει δοκιμασθεί κατά τη διάρκεια των τελευταίων ετών. Εδώ βλέπουμε (σχ.2) τη διαφορά που υπάρχει εκεί όπου έχουμε κλαδέψει στο κάτω μέρος του δέντρου. Βλέπετε το πριν και το μετά, πως γίνεται το κλάδεμα χαμηλά τα πρώτα πέντε χρόνια για να έχουμε έναν κορμό που να μην έχει κλαδιά. Στο πάνω μέρος του δέντρου γίνεται το ελάχιστο κλάδεμα μόνο και μόνο για να αφαιρεθούν οποιαδήποτε κλαδιά θα δώσουν άσχημο σχήμα στο δέντρο. Έτσι λοιπόν γίνεται το λιγότερο δυνατόν κλάδεμα. Κατά τη διάρκεια της παραγωγής με το μικρό αυτό ποσοστό κλαδέματος προσπαθούμε να κάνουμε πολύ μικρές τομές με ειδικά εργαλεία, όπως αυτό που βλέπετε εδώ (σχ.3) που μπορεί να κόβει ξύλο μέχρι 5-10 εκατοστά από το έδαφος. Είναι λοιπόν ειδικά μηχανήματα, ενώ παλαιότερα με την παραδοσιακή μέθοδο έπρεπε να γίνουν πολύ περισσότερα κλαδέματα για να διατηρήσουμε το σχήμα του δέντρου. Βλέπουμε εδώ (σχ.4) ένα μηχάνημα που κάνει τη συγκομιδή δονώντας πολύ δυνατά τα δέντρα με αποτέλεσμα να πέφτουν οι ελιές πάνω στα δίκτυα που έχουν απλωθεί. Και φυσικά το ίδιο μηχάνημα βοηθάει και στη μεταφορά των ελιών. Καλύτερη απόδοση έχουμε επίσης με ένα δίχτυ που απλώνεται και μπορεί να γίνει η συγκομιδή δέκα στρεμμάτων ημερησίως. (σχ.5) Φυσικά υπάρχουν κάποιοι περιορισμοί στο κέντρο του δέντρου γιατί πολλές φορές αν δεν έχει κλαδευτεί σωστά πολλές ελιές φεύγουν έξω από το δίχτυ. Έτσι λοιπόν πολλές φορές σε κτήματα που έχουμε πυκνή δεντροφύτευση δεν μπορούν να ανοίξουν οι ομπρέλες σωστά. Έτσι λοιπόν πρέπει να υπάρχει ένας μεγάλος χώρος γύρω από το συγκεκριμένο δέντρο και όχι τόσο πυκνή δεντροφύτευση για να μπορέσουμε να χρησιμοποιήσουμε αυτό το σύστημα. Τις περισσότερες φορές το ελάχιστο κλάδεμα που κάνουμε και η συγκεκριμένη συγκομιδή μέσω των μηχανημάτων έχουν καλύτερα αποτελέσματα όταν αφήνουμε τα κλαδιά δεξιά-αριστερά. Έτσι λοιπόν, αν δεν χρησιμοποιήσουμε αυτό το σύστημα χάνουμε ένα μεγάλο ποσοστό της συγκομιδής όσον αφορά πάντα τη μηχανική συγκομιδή. Εδώ βλέπετε (σχ.6) τα συγκεκριμένα κτήματα με πυκνή δεντροφύτευση και δονητές που λειτουργούν από πάνω μέχρι κάτω. Έτσι λοιπόν το μηχάνημα αυτό προχωρά και κάνει συγκομιδή των δέντρων. Αυτά είναι αρκετά επίκαιρα μηχανήματα, θα λέγαμε έχουν γίνει της μόδας τα τελευταία 15 χρόνια. Η ιδέα αναπτύχθηκε πρώτα στην Ισπανία και πρέπει να κλαδεύεται το δέντρο στο συγκεκριμένο σημείο στη μέση και πρέπει να ξεκινά από το πρώτο έτος της φύτευσης του δέντρου. Δημιουργείται ένας τοίχος από δέντρα και έτσι το μηχάνημα προχωράει στους διαδρόμους αυτούς που είναι ανοιχτοί και γίνεται πιο εύκολα η συγκομιδή. Μπορούμε λοιπόν να χρησιμοποιήσουμε αυτά τα συστήματα που έχουν περισσότερο στο κέντρο τους καρπούς και γίνεται το κλάδεμα κάτω και έτσι λοιπόν μειώνουμε το κόστος κατά 80% και επίσης διασφαλίζουμε την ασφάλεια των εργατών. Δεν θέλουμε να βλέπουμε τέτοιες καταστάσεις, που έχει ανέβει στο δέντρο ο 58 Ελιά & Ελαιόλαδο TEYXOΣ 61, ΑΥΓΟΥΣΤΟΣ / ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ 2008

3 σχήμα 6 εργάτης, είτε όταν κλαδεύει, είτε για τη συγκομιδή των καρπών. Πολλές φορές ακόμα κι αν πληρώσει κανείς πολλά λεφτά για να πάρει άτομα που ξέρουν να κλαδεύουν, αυτό δεν σημαίνει ότι θα βρει τα ίδια άτομα την επόμενη χρονιά για να κάνουν την ίδια δουλειά. (σχ.7) Σας είπα λοιπόν ότι το σύστημα συγκομιδής σχετίζεται και με την πυκνότητα της δεντροφύτευσης. Ποια είναι η λογική πίσω από το να φυτεύσει κανείς ακόμα περισσότερα δέντρα σε ένα κτήμα; Όσο αυξάνουμε τον αριθμό των δέντρων, έχουμε φυσικά και αύξηση της συγκομιδής. Ωστόσο, βλέπετε επίσης (σχ.8) ότι όσο πλησιάζετε τα δέντρα ανά στρέμμα και ωριμάσουν τα δέντρα π.χ. στα χρόνια τους, η παραγωγή αρχίζει να πέφτει. Έτσι λοιπόν το να φυτεύουμε ακόμα περισσότερα δέντρα δεν σημαίνει ότι οπωσδήποτε μας δίνει περισσότερη συγκομιδή ή κάποιο πλεονέκτημα. Αν αυξήσουμε ακόμα περισσότερο τη δεντροφύτευση, βλέπουμε ότι πέφτουν ακόμα περισσότερο οι αποδόσεις γιατί τα δέντρα δεν αναπτύσσονται σωστά και είναι μικρά. Στις λιγότερο πυκνές δεντροφυτεύσεις έχουμε καλύτερα αποτελέσματα στη συγκομιδή στον 3ο με 5ο χρόνο. Τα ίδια βέβαια ισχύουν για τις αποδόσεις σε ελαιόλαδο και όχι μόνο για την παραγωγή ελαιόκαρπου. (σχ.9) Έτσι λοιπόν πρέπει να συγκρίνουμε διάφορα συστήματα δεντροφύτευσης όπου υπάρχουν από δέντρα και τα ακόμα υψηλότερα ποσοστά που μπορεί να φθάνουν τα 200 δέντρα ανά στρέμμα που είναι πάρα πολύ υψηλό θα έλεγα. Ένας περιορισμός που υπάρχει στην πολύ υψηλή πυκνότητα δεντροφύτευσης είναι ότι έχουμε διαθέσιμες μόνο τρεις ποικιλίες που έχουν δοκιμαστεί επιτυχημένα αν και με μεγάλο κόστος στην αρχική επένδυση. Για να συνοψίσω θα έλεγα ότι για τη μηχανική συγκομιδή θέλετε έναν κορμό ελεύθερο και ελάχιστο κλάδεμα το οποίο θα βοηθήσει πολύ στο να μείνει χαμηλό το κόστος της συγκομιδής. Με την πρώιμη συγκομιδή, εκεί ίσως υπάρξει πρόβλημα δυσκολίας πτώσης των καρπών γιατί η διαδικασία ωρίμανσης δεν έχει ολοκληρωθεί. Σε γενικές γραμμές, η συγκομιδή μέσω ελεύθερων διαδρόμων είναι εφικτή αλλά πρέπει να υπάρχει πρόβλεψη από την αρχή. Πρόκειται σχήμα 7 σχήμα 8 σχήμα 9 60 Ελιά & Ελαιόλαδο TEYXOΣ 61, ΑΥΓΟΥΣΤΟΣ / ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ 2008

4 για μεγάλη επένδυση και φυσικά δεν έχουμε ακόμα αποφασίσει ποια είναι η σωστή απόσταση που πρέπει να αφεθεί μεταξύ των διαδρόμων. Μπορεί να φτάνει μέχρι και 2 μέτρα και φυσικά θα πρέπει να έχουμε πιο μικρά δέντρα για να έχουμε καλύτερη συγκομιδή στα επόμενα χρόνια και να μην περιοριστούμε σε συγκομιδή μόνο στα πρώτα χρόνια. Έχουμε επίσης διάφορα κλαδευτικά εργαλεία, ηλεκτρικά, που μπορούν να προσαρμοστούν σε όλες αυτές τις δεντροφυτεύσεις και είναι και πάρα πολύ φτηνά στην αγορά. Όταν αναφερόμαστε στην απόσταση μεταξύ των δέντρων πρέπει πάντα να σκεφτόμαστε πόσο χώμα και πόσο νερό χρειάζεται τελικά το δέντρο. (σχ. 10) Για την άρδευση μπορεί να εφαρμοσθούν διάφορες καινοτομίες γιατί τα ελαιόδενδρα αντιστέκονται στην ξηρασία. Δύο από τις πιο καινοτόμες πλευρές της άρδευσης έχουν να κάνουν με τη χρήση περιορισμένης άρδευσης και με βελτίωση της ποιότητας του νερού. Βλέπετε εδώ (σχ.11) λοιπόν την παραγωγή σε σχέση με το νερό που έχει καταναλωθεί. Αυτό σημαίνει ότι κατ αρχήν αν αυξήσουμε την ποσότητα του νερού θα έχουμε περισσότερη συγκομιδή. Όμως υπάρχει και μια άλλη εμπλοκή που είναι σημαντική: η αποτελεσματικότητα του νερού που αρδεύουμε πέφτει όσο αυξάνουμε την κατανάλωση. Έτσι μπορούμε να ελαττώσουμε λίγο το νερό της άρδευσης και να έχουμε περίπου την ίδια συγκομιδή, όσο θα είχαμε και με την κανονική άρδευση. Μπορούμε λοιπόν να εξοικονομήσουμε νερό και ενέργεια και να έχουμε και κάποια οφέλη όσον αφορά την ποιότητα. Αυτές είναι οι αρχές στις οποίες βασίζεται η μείωση της άρδευσης. Υπάρχουν παρά πολλές στρατηγικές όσον αφορά το πως μπορούμε να εξοικονομήσουμε το νερό. Θα ήθελα να σας δείξω (σχ.12) κάποια στοιχεία, που δείχνουν ότι όσο αυξάνουμε την άρδευση, έχουμε και μια αύξηση της ελαιοπεριεκτικότητας στον καρπό. Πέρα όμως από ένα συγκεκριμένο σημείο δεν βλέπουμε να συνεχίζεται αυτή η αναλογία. θα πρέπει να κάνουμε πολύ σοβαρούς υπολογισμούς για να αποφασίσουμε κατά πόσο το σύστημα με φυτεύσεις υψηλής πυκνότητας είναι καλό ή θα πρέπει να το αντικαταστήσουμε με κάποιο άλλο σύστημα σχήμα 10 σχήμα 11 σχήμα 12 Ένα άλλο σημαντικό θέμα σχετίζεται με την ποιότητα του ελαιολάδου που θα παραχθεί και η οποία εξαρτάται και από την παρουσία των πολυφαινολών. Για τις οποίες διαπιστώνουμε μία αντίστροφη αναλογία με τις ποσότητες του νερού που χρησιμοποιήθηκαν. (σχ.13) Έτσι λοιπόν επηρεάζονται τα χαρακτηριστικά των δέντρων που στην περίπτωση της αθρόας άρδευσης παράγονται λιγότερο πικρές ελιές σε σύγκριση με τη ρυθμιζόμενη ελλειμματική άρδευση η οποία δίνει ένα πιο ποιοτικό αποτέλεσμα. Επίσης τα λιγότερο αρδευόμενα δίνουν ελαιόλαδα με πιο φρουτώδη θα λέγαμε γεύση που συνήθως είναι καλύτερης ποιότητας από τα δέντρα που αρδεύονται κανονικά. (σχ.14) 62 Ελιά & Ελαιόλαδο TEYXOΣ 61, ΑΥΓΟΥΣΤΟΣ / ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ 2008

5 Πως τελικά γίνεται ο έλεγχος της άρδευσης; Εδώ έχουμε (σχ.15) ένα σύστημα το οποίο δοκιμάστηκε πολύ επιτυχημένα όσον αφορά τα ελαιόδεντρα και το μόνο που χρειάζεται είναι να μεταφέρεται στο χωράφι. Έτσι λοιπόν ελαχιστοποιώντας την άρδευση εξοικονομούμε νερό, ενέργεια, μειώνουμε τις συνέπειες για το περιβάλλον και επίσης έχουμε καλύτερη ποιότητα. Μπορούμε δηλαδή τελικά να ελέγχουμε την τελική ποιότητα του προϊόντος. Βεβαίως πρέπει πάντα να λαμβάνουμε υπόψη μας ότι η διαθεσιμότητα του νερού δρα σε συνδυασμό με τις κλιματολογικές, εδαφολογικές κλπ συνθήκες και έτσι κάθε πρωτόκολλο πρέπει να προσαρμόζεται στη συγκεκριμένη περιοχή. Ελπίζω να σας έδωσα αρκετά στοιχεία όσον αφορά την καλλιέργεια της ελιάς, ότι αλλάζει και σήμερα και ότι υπάρχει μια παράλληλη κινητικότητα και στη βιομηχανία του ελαιόλαδου. Ερώτηση 1: Καλημέρα. Από τη Γεωπονική Σχολή Αθηνών. Ονομάζομαι Βέμμος. Θα ήθελα να σας κάνω μερικές ερωτήσεις. Η πρώτη ερώτηση αφορά το κατά πόσο μπορούμε να εφαρμόσουμε το πρώτο σύστημα που υποστηρίξατε σε αποστάσεις 5,5 μέτρων. Μας δείξατε ότι είναι κατάλληλο αυτό για την Ιταλία. Είναι κατάλληλο και για τις άλλες χώρες; Και δεύτερον κατά πόσο μπορούμε να λύσουμε τα προβλήματα στα συστήματα υπερβολικά μεγάλης πυκνότητας κόβοντας ορισμένα δέντρα μετά πάροδο δεκαετίας από τη δεντροφύτευσή τους; Απάντηση: Αν μπορούμε να προσαρμόσουμε τα συστήματα αυτής της ελεύθερης κόμης του δέντρου σε όλες τις χώρες; Ναι, νομίζω ότι αυτό γίνεται και είναι απαραίτητο, γιατί ουσιαστικά προσαρμοζόμαστε στις νέες συνθήκες ζωής που επικρατούν στις μεσογειακές χώρες, που είναι πια πολύ υψηλό κόστος των εργατικών χεριών. Ας μην ξεχνάμε ότι είναι πλέον πάρα πολύ δύσκολο να έχουμε κέρδη, είτε χρησιμοποιώντας τη μηχανική συγκομιδή, είτε τη χειροκίνητη συγκομιδή του δέντρου. Όσον αφορά τώρα το θέμα της πυκνότητας, έχουν υποστηρίξει και άλλοι το θέμα ότι θα πρέπει να κόβουμε ένα δέντρο κάθε τόσο μετά από συγκεκριμένη πάροδο ετών. Εγώ είμαι κάπως σκεπτικιστής όσον αφορά αυτό το θέμα γιατί ναι μεν στην Ιταλία η απόσταση μεταξύ των δέντρων είναι πολύ μικρή αλλά λόγω του κόστους της απομάκρυνσης των δέντρων και της πολύ χαμηλής αξίας που έχει στην αγορά δεν αξίζει τελικά αυτή η λύση. Εγώ νομίζω ότι θα πρέπει να κάνουμε πολύ σοβαρούς υπολογισμούς για να αποφασίσουμε κατά πόσο το σύστημα με φυτεύσεις υψηλής πυκνότητας είναι καλό ή θα πρέπει να το αντικαταστήσουμε με κάποιο άλλο σύστημα. Ερώτηση 2: Από την Γερμανία. Υπάρχει μεγαλύτερος κίνδυνος για παράσιτα και άλλες ασθένειες σε περίπτωση αύξησης της πυκνότητας του ελαιώνα; σχήμα 13 σχήμα 14 σχήμα 15 Απάντηση: Ναι, βεβαίως. Από πλευράς κυκλοκονίου, όπως είναι γνωστό, αλλά και άλλων παρασίτων που ουσιαστικά είναι αερόβια και ορισμένων μυκήτων επίσης. Θα πρέπει να πούμε ότι υπάρχει μεγαλύτερος κίνδυνος, ή αύξηση του κινδύνου, αν μη τι άλλο γιατί θα πρέπει να ποτίσουμε περισσότερο τους ελαιώνες αυτούς. Η ρυθμιζόμενη άρδευση έχει αποδειχθεί καλό μέτρο για τη μείωση των ασθενειών και των παρασίτων αλλά δεν είναι κατάλληλη για όλα τα παράσιτα. TEYXOΣ 61, ΑΥΓΟΥΣΤΟΣ / ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ 2008 Ελιά & Ελαιόλαδο 63