Τίτλος Μαθήματος: Αρχαία Ελληνική Γλώσσα - Θεματογραφία Ι

Transcript

1 Τίτλος Μαθήματος: Αρχαία Ελληνική Γλώσσα - Θεματογραφία Ι Ενότητα: Αρχαία Ελληνική Γλώσσα 5 Διδάσκουσα: Καθηγήτρια Ελένη Χουλιαρά - Ράϊου Τμήμα: Φιλολογίας

2 ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΘΕΜΑΤΟΓΡΑΦΙΑ Ι Α. ΚΕΙΜΕΝΟ Εἶτα μεγίστας δίδοτε ἐκ παντὸς τοῦ χρόνου δωρεὰς τοῖς τοὺς γυμνικοὺς νικῶσιν ἀγῶνας τοὺς στεφανίτας, καὶ οὐχ ὅτι τῇ φύσει τούτων ὀλίγοις μέτεστιν, ἐφθονήσατε τοῖς ἔχουσιν, οὐδ ἐλάττους ἐνείματε τὰς τιμὰς διὰ ταῦτα. Πρὸς δὲ τούτοις τοιούτοις οὖσιν οὐδεὶς πώποτε τὴν πόλιν ἡμῶν εὖ ποιῶν δοκεῖ νικῆσαι τοσαύτας ὑπερβολὰς τῶν δωρεῶν, αἷς ἀντ εὖ ποιεῖ, παρέσχηται. ΟΜΟΙΟΠΤΩΤΟΙ ΠΡΟΣΔΙΟΡΙΣΜΟΙ Β. ΣΥΝΤΑΚΤΙΚΟ 77 Δημοσθένους, Πρὸς Λεπτίνην 142 Οι ομοιόπτωτοι προσδιορισμοί όταν είναι ουσιαστικά ή λέξεις που αναπληρώνουν ουσιαστικά λέγονται ονοματικοί προσδιορισμοί και είναι δύο ειδών: α) παράθεση β) επεξήγηση. Όταν όμως οι προσδιορισμοί είναι επίθετα ή λέξεις που αναπληρώνουν επίθετα λέγονται: α) επιθετικοί ή β) κατηγορηματικοί προσδιορισμοί. ΟΝΟΜΑΤΙΚΟΙ ΠΡΟΣΔΙΟΡΙΣΜΟΙ 1. ΠΑΡΑΘΕΣΗ: είναι το ουσιαστικό ή οποιαδήποτε άλλη λέξη η οποία παίρνει τη θέση ουσιαστικού και προσδιορίζει ένα άλλο ουσιαστικό ή αντωνυμία (προσωπική) προσθέτοντάς του ένα κύριο γνώρισμα ή απλώς χαρακτηρίζοντάς το με μεγαλύτερη ακρίβεια. Ως παράθεση χρησιμοποιούνται οι εξής λέξεις: 1. ουσιαστικό 2. επίθετο 3. επίθετο ουσιαστικοποιημένο 4. αντωνυμία 5. μετοχή επιθετική 6. αναφορική πρόταση 7. απλή γενική (γενική παραθετική) Η παράθεση Τίθεται μετά από το ουσιαστικό που προσδιορίζει και συμφωνεί μαζί του υποχρεωτικά στην πτώση, τυχαία στον αριθμό και στο γένος Περὶ χρημάτων λαλεῖς, ἀβεβαίου πράγματος (Μεν. Δύσκολος 797). Είναι μια έννοια γενική, αόριστη, ενώ το προσδιοριζόμενο αποτελεί μια έννοια συγκεκριμένη.

3 ΣΟΦΙΑ ΚΟΥΤΕΡΗ Αποδίδεται στη νέα ελληνική ως έχει ή με αναφορική πρόταση Ξενίας ὁ στρατηγός (Ξενοφ. Κύρου Ἀνάβασις 1.4.7) Ξενίας, ὃς στρατηγὸς ἦν. Ένα όνομα μπορεί να προσδιορίζεται από περισσότερες από μια παραθέσεις Ἰνάρως ὁ Ψαμμητίχου, Λίβυς, Λιβύων βασιλεύς (Θουκ. Ἱστορία ). Παράθεση δέχονται όχι μόνο μεμονωμένες λέξεις αλλά και προτάσεις ολόκληρες Ἐμέθυον, ἱκανὴ πρόφασις εἰς τὸ ἁμαρτάνειν (Φιλήμ., Απόσπ ). Κατά παράθεση προσδιορισμό δέχονται συνήθως και οι αντωνυμίες, κυρίως οι προσωπικές α, β προσώπου, αρσενικού και θηλυκού γένους και οι δεικτικές ἡμεῖς οἱ στρατηγοί, (ἡμεῖς οἵ ἐσμεν στρατηγοί) (Ξεν. Κύρου Ἀνάβασις ). Όταν το ρήμα βρίσκεται στο πρώτο ή δεύτερο πρόσωπο συχνά παράθεση έχει το υποκείμενο ἐγώ, σύ, ἡμεῖς, ὑμεῖς, το οποίο όμως δεν αναφέρεται παρατηρεῖτε τοῦτον οἱ πλησίον (= ὑμεῖς οἱ πλησίον, Ξεν. Ἀπομνημονεύματα ). Μορφές παράθεσης α) Απλή Παράθεση: είναι απλό ουσιαστικό γενικής έννοιας που χαρακτηρίζει μονολεκτικά το προσδιοριζόμενο Φιλήσιος καὶ Λύκων οἱ Ἀχαιοὶ (Ξεν. Κύρου Ἀνάβασις ). Ονόματα πόλεων, ποταμών, λιμνών, θαλασσών όταν προσδιορίζουν όρους γεωγραφικούς (π.χ. θάλασσα, ποταμός, λίμνη, ὄρος, πόλις, ἀκρωτήριον, νῆσος) και δεν είναι του ίδιου γένους με τους όρους αυτούς, τότε αποτελούν παραθέσεις των γεωγραφικών αυτών όρων τὸ ὄρος Πάρνης, τὸ ἀκρωτήριον Λευκίμμη. Αντιστοίχως ονόματα που δηλώνουν γεωγραφικούς όρους (θάλασσα, νῆσος, χωρίον, πόλις ) είναι παραθέσεις σε γεωγραφικά ονόματα πόλεων, ποταμών, λιμνών, θαλασσών κλπ., όταν δεν είναι του ίδιου γένους με τα ονόματα αυτά Ὁ Ὄλυμπος τὸ ὄρος, Λευκίμμη τὸ ἀκρωτήριον. β) Περιγραφική Παράθεση: πρόκειται για μια ολόκληρη φράση που χαρακτηρίζει περιγραφικά το προσδιοριζόμενο Ἀφικνοῦνται εἰς Κερασοῦντα πόλιν Ἑλληνίδα ἐπὶ θαλάττῃ (Ξεν. Κύρου Ἀνάβασις 5.3.2). γ) Παράθεση Πρότασης: είναι η παράθεση που χαρακτηρίζει την προηγούμενη πρόταση. Τέτοιες παραθέσεις είναι συνήθως ουσιαστικά ή ουσιαστικά σύνολα σε πτώση ονομαστική ή αιτιατική Ἑλένην κτάνωμεν, Μενέλεῳ λύπην πικρὰν (Ευρ. Ὀρέστης 1005). δ) Προεξαγγελτική Παράθεση: είναι η παράθεση που προηγείται και χαρακτηρίζει το περιεχόμενο της πρότασης που ακολουθεί. Τέτοιες παραθέσεις είναι: ἀμφότερον, ἀμφότερα (= και τα δύο), τὸ δεινότατον (= το πιο τρομερό), δυοῖν θάτερον (= ένα από τα δύο), θάτερα (= ένα από τα δύο), τὸ κεφάλαιον (= το συμπέρασμα), τὸ λεγόμενον, σημεῖον δὲ (= η απόδειξη), τὸ τελευταῖον, τὸ μέγιστον, τὸ ἔσχατον, τοὐναντίον, τὸ τοῦ Ὁμήρου (= όπως λέει ο Όμηρος), τὸ τῆς παροιμίας (= όπως λέει η παροιμία), τὸ πάντων θαυμαστότατον, τὸ χαλεπώτατον, οὐδέτερον, τὸ πάντων ῥᾷστον, τὸ ἀτοπώτατον, τὸ κάλλιστον, τό γε μέγα, τὸ νεανικόν τὸ λεγόμενον, κατόπιν ἑορτῆς ἥκομεν (Πλάτ. Γοργίας 447a). Σημείωση: μετά τις φράσεις: τὸ δὲ ἔσχατον, τὸ δὲ μέγιστον, σημεῖον δέ, τεκμήριον δὲ και άλλες όμοιες συχνά ακολουθεί πρόταση. Το γὰρ ή το ὅτι συνδέει την πρόταση 78

4 ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΘΕΜΑΤΟΓΡΑΦΙΑ Ι αυτή με τις παραπάνω φράσεις. Στην περίπτωση αυτή οι συγκεκριμένες φράσεις αποτελούν ξεχωριστή πρόταση από την οποία όμως παραλείπεται το ἐστὶ τόδε ή το τοῦτο τὸ δ ἔσχατον πάντων (ἐστὶ τοῦτο), ὅτι θόρυβον παρέχει (Πλάτ. Φαίδων 66d3). ε) Γενική Παραθετική: πρόκειται για παράθεση που βρίσκεται σε πτώση γενική ενώ το προσδιοριζόμενο βρίσκεται τυπικά σε άλλη πτώση. Γενική παραθετική δέχονται: 1. επίθετα που ισοδυναμούν με (εμπρόθετη ή μη) γενική ουσιαστικού Ἀθηναῖος = ἐξ Ἀθηνῶν, παππῷος = τοῦ πάππου Ἀθηναῖος εἶ, πόλεως τῆς μεγίστης (= ἐξ Ἀθηνῶν εἶ) (Πλάτ. Ἀπολογία 29d). 2. οι κτητικές αντωνυμίες που ισοδυναμούν με την αντίστοιχη γενική των προσωπικών αντωνυμιών: ἡμέτερος (= ἡμῶν), ὑμέτερος (= ὑμῶν), σφέτερος (=σφῶν), ἐμὸς (= ἐμοῦ) συνήθως γενική παραθετική, είναι η γενική της οριστικής αντωνυμίας: αὐτῶν, με την οποία δίνεται έμφαση Τὴν ὑμετέραν τῶν σοφιστῶν τέχνην ἐπιδεδωκέναι φῶμεν (Πλάτ. Ἱππίας Μείζων 281d). 3. κύρια ονόματα που προσδιορίζουν γεωγραφικούς όρους Ἡ πόλις τοῦ Ἰλίου. στ) Επιμεριστική Παράθεση: είναι ο όρος της πρότασης που προσδιορίζει μια άλλη λέξη η οποία δηλώνει ένα σύνολο. Η επιμεριστική παράθεση είναι ένα μέρος του συνόλου αυτού. Η επιμεριστική παράθεση βρίσκεται στην ίδια πτώση με το προσδιοριζόμενο, όχι όμως πάντα και στον ίδιο αριθμό. Συνήθως επιμεριστικές παραθέσεις είναι οι λέξεις: ὁ μέν, ὁ δέ, οἱ μέν, οἱ δέ, ἕκαστος, ἑκάτερος, ἄλλος Οἰκίαι αἱ μὲν πολλαὶ ἐπεπτώκεσαν, αἱ ὀλίγαι δὲ περιῆσαν (Θουκ. Ἱστορία ). Σημείωση: η επιμεριστική παράθεση με το προσδιοριζόμενο ως σχήμα λόγου λέγεται καθ όλον και μέρος (πρβλ. στο οικείο κεφάλαιο). 2. ΕΠΕΞΗΓΗΣΗ: είναι ο ομοιόπτωτος προσδιορισμός που επεξηγεί (διασαφηνίζει) τον προηγούμενο όρο, ο οποίος έχει γενικό και ασαφές νόημα. Η επεξήγηση αποδίδεται στη νέα ελληνική ως έχει ή με πρόταξη του «δηλαδή». Μορφή: α) συνήθως ως επεξήγηση τίθεται ουσιαστικό ή σπανιότερα ουσιαστικό σύνολο ὁ βασιλεὺς Κῦρος. β) απαρέμφατο (άναρθρο ή έναρθρο) και ολόκληρη απαρεμφατική φράση Τόνδε λόγον εἰσφέρει, μὴ δικάζειν δίκας (Αριστοφ. Σφῆκες ). γ) δευτερεύουσα πρόταση Τοῦτο φοβεῖται, μὴ κατὰ γῆν καὶ κατὰ θάλατταν πολιορκώμεθα (Ξεν. Ἑλληνικὰ 4.8.4). δ) μετοχή (κυρίως τροπική): είναι επεξήγηση σε επιρρηματικό προσδιορισμό (οὕτῳ ὧδε...) και στο τοιοῦτος (= τέτοιος) Πάντες οὕτω διεκείμεθα, τοτὲ μὲν γελῶντες ἐνίοτε δὲ δακρύοντες (Πλάτ. Φαίδων 59a). ε) επίθετο: είναι επεξήγηση στο τοιοῦτος (= τέτοιος) Τὸ τῆς πόλεως ἦθος ἴδοι τις ἂν τοιοῦτον, ἀψευδὲς καὶ χρηστόν (Δημοσθ. Πρὸς Λεπτίνην ). στ) επίρρημα ή επιρρηματικό σύνολο (συχνά εμπρόθετο): είναι συνήθως επεξήγηση σε άλλον επιρρηματικό προσδιορισμό Ἀθηναῖοι ἀμφοτέρωθεν, ἔκ τε γῆς καὶ ἐκ θαλάσσης ἠμύνοντο (Θουκ. Ἱστορία 2.3). 79

5 ΣΟΦΙΑ ΚΟΥΤΕΡΗ ζ) κύρια πρόταση με το ρήμα λέγω Προσέκρουσ ἀνθρώπῳ πονηρῷ, Ἀνδροτίωνα λέγω. Στην περίπτωση αυτή η επεξήγηση τίθεται συνήθως σε αιτιατική ως αντικείμενο του ρήματος μνηστήρ μοι ἦν ποταμός, Ἀχελῷον λέγω (Ευρ. Τρωάδες 9). Σπανιότερα τίθεται στην πτώση του προσδιοριζόμενου ουσιαστικού ἅπασιν ἐξητασμένος φαίνεται λέγω φράτερσι, συγγενέσι, δημόταις (Δημοσθ. Πρὸς Εὐβουλίδην ) η) ειδική πρόταση (με ή χωρίς το γάρ): όταν μετά από τις φράσεις: σημεῖον δέ, τεκμήριον δέ, τὸ δὲ μέγιστον, τὸ δὲ ἔσχατον παραλείπεται το ἐστὶ τοῦτο ή τόδε, τότε ως επεξήγηση στο εννοούμενο τοῦτο ή τόδε ακολουθεί ειδική ή κύρια πρόταση Τὸ δ ἔσχατον πάντων, ὅτι θόρυβον παρέχει καὶ ταραχὴν (Πλάτ. Φαίδων 66d). θ) επιμεριστική επεξήγηση: πρόκειται για λέξεις οι οποίες μερίζουν, δίνουν τα μέρη ενός όλου που προηγείται. Κάποτε αποτελούν και ξεχωριστές, ελλειπτικές προτάσεις Ἐγένοντο Λήδᾳ τρεῖς παρθένοι, Φοίβη, Κλυταιμνήστρα τ Ἑλένη (Ευρ. Ἰφιγένεια ἐν Αὐλίδι 49-50). Η μορφή αυτή της επεξήγησης διαφέρει από την επιμεριστική παράθεση η διαφορά τους έγκειται στο γεγονός ότι ο μερισμός εδώ γίνεται πιο σαφής. ι) Γενική επεξηγηματική: πρόκειται για επεξήγηση σε γενική πτώση που διασαφηνίζει γεωγραφικούς όρους και αφηρημένα ουσιαστικά τα οποία έχουν ένα γενικό νόημα Ἐν τῷ ὄρει τῆς Ἰστώνης (Θουκ. Ἱστορία 46.1). ια) στη φράση ὄνομα ἔχω η επεξήγηση μπαίνει σε πτώση ονομαστική (σύμφωνα με άλλους η ονομαστική αυτή αποτελεί παράθεση) Ἔχω ὄνομα Θουκυδίδης. ΕΠΙΘΕΤΙΚΟΙ ΠΡΟΣΔΙΟΡΙΣΜΟΙ 1. Επιθετικός προσδιορισμός Είναι το επίθετο που προσδιορίζει ένα ουσιαστικό αποδίδοντάς του μια ιδιότητα γνωστή και σταθερή. Πολλές φορές είναι τόσο στενά συνδεδεμένο μαζί του που αποτελούν μια έννοια Μεγάλη πόλις (μεγαλόπολις). Ο επιθετικός προσδιορισμός ξεχωρίζει το προσδιοριζόμενο από άλλα όμοιά του που δεν έχουν αυτή την ιδιότητα. συμφωνεί πάντοτε με το προσδιοριζόμενο σε γένος, αριθμό και πτώση. μπορεί να έχει ή και να μην έχει άρθρο. Συνήθως με το άρθρο δίνεται έμφαση Ὁ ἀνὴρ ὁ σοφὸς όταν δύο επιθετικοί προσδιορισμοί προσδιορίζουν το ίδιο ουσιαστικό, τότε συνδέονται μεταξύ τους με το καὶ ή το τε καὶ μόνο εφόσον και ο ένας και ο άλλος προσδιορίζουν με όμοιο τρόπο το ουσιαστικό ὁ καλός τε καὶ σοφὸς Ἱππίας (Πλάτ. Ἱππίας Μείζων 281a). Αν όμως ο ένας αποτελεί μαζί με το ουσιαστικό μια έννοια και ο άλλος προσδιορίζει όλη αυτή την έννοια, τότε εκφέρονται ασύνδετοι γέρων ἐραστὴς ἐσχάτη κακὴ τύχη (Μέν. Γνῶμαι Μονόστιχοι 1.90) 80

6 ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΘΕΜΑΤΟΓΡΑΦΙΑ Ι Μορφή α) επίθετο Σύνειμι ἀνθρώποις τοῖς ἀγαθοῖς (Ξεν. Ἀπομνημονεύματα ). β) επιθετική μετοχή ὁ λάμπων ἥλιος διοικοῦνται αἱ πόλεις αἱ δημοκρατούμεναι τοῖς νόμοις τοῖς κειμένοις (Αισχίν. Κατὰ Τιμάρχου 4). γ) επιθετική αντωνυμία Ὁ ἐμὸς πατὴρ (Ξεν. Κύρου Παιδεία 1.3.2). δ) επίθετο αριθμητικό Δέκα νῆες (Ξεν. Ἑλληνικὰ ) Ἕκτον ἔτος (Θουκ. Ἱστορία ). ε) άρθρο και γενική πτώση ουσιαστικού Ἡ τοῦ σώματος ἰσχὺς γηράσκει (Ξεν. Ἀγησίλαος ). στ) άρθρο και επίρρημα Ἡ σφόδρα ἄγνοια (Πλάτ. Κρίτων 107b). ζ) άρθρο και εμπρόθετος Οἱ ἐκ τῶν Ἀθηνῶν πρέσβεις (Θουκ. Ἱστορία 3.3.1). η) ουσιαστικά προσηγορικά δηλώνουν ηλικία, αξίωμα, επάγγελμα, εθνικότητα και προσδιορίζουν τις λέξεις: ἀνήρ, γυνή, ἄνθρωπος Γέρων ἀνὴρ (Πλάτ. Λύσις 223b), Γραῦς γυνὴ (Αριστοφ. Θεσμοφοριάζουσαι 345). Σε αυτή την κατηγορία ανήκουν και οι φράσεις ὦ ἄνδρες δικασταί, ὦ ἄνδρες βουλευταί, ὦ ἄνδρες στρατιῶται. θ) κύρια γεωγραφικά ονόματα (βουνών, λιμνών, ποταμών κ.τ.λ.) όταν προσδιορίζουν γεωγραφικούς όρους (ὄρος, λίμνη, ποταμός) και είναι του ίδιου γένους και αριθμού με αυτούς που προτάσσονται με το άρθρο Ὁ Κεράμειος κόλπος (Ξεν. Ἑλληνικὰ ). ι) ως επιθετικοί προσδιορισμοί χρησιμοποιούνται τα ουδέτερα πλέον, ἔλαττον, μεῖον αντί των αρσενικών ή θηλυκών πλείων ἐλάττων, μείων, όταν ακολουθεί αριθμητικό με το ἢ πριν από αυτό ή χωρίς Οἱ ἱππεῖς ἀποκτείνουσι τῶν ἀνδρῶν οὐ μεῖον πεντακοσίους (αντί μείονας ή μείους) (Ξεν. Κύρου Ἀνάβασις ). Ουσιαστικοποίηση του Επιθετικού προσδιορισμού: πολλές φορές όταν το προσδιοριζόμενο εννοείται εύκολα παραλείπεται και τότε ο επιθετικός προσδιορισμός ουσιαστικοποιείται και παίρνει τη συντακτική θέση του προσδιοριζόμενου που παραλείφθηκε Οἱ τοῦ βασιλέως ἐμάχοντο. Οι πιο συνήθεις επιθετικοί προσδιορισμοί που ουσιαστικοποιήθηκαν είναι: Αρσενικά: ὁ ἀγαθός, ὁ σοφός, οἱ ἀθάνατοι (= οι θεοί), οἱ θνητοί, ὁ ἄκρατος (οἶνος), οἱ Ἀθηναῖοι, οἱ ὀλίγοι (= οι ολιγαρχικοί), οἱ πολλοὶ (= οι δημοκρατικοί), ὁ πεζὸς (= το πεζικό), ὁ ἄρχων, ὁ δικάζων, ὁ διώκων (= κατήγορος), ὁ ἐρῶν (= ο εραστής), ὁ λέγων (= ο ρήτορας), ὁ νικῶν, ὁ τεκὼν (= ο πατέρας), ὁ φεύγων (= ο εξόριστος), οἱ ἐν τῇ ἡλικίᾳ (= οι νέοι), οἱ κάτω (= οι νεκροί). Θηλυκά: ἡ ἀριστερὰ (χείρ), ἡ δεξιὰ (χείρ), ἡ προτεραία, ἡ ὑστεραία, ἡ ἐπιοῦσα, ἡ αὔριον, ἡ χθὲς (ἡμέρα), ἡ εὐθεῖα, ἡ πλατεῖα, ἡ ταχίστη (οδός ή γραμμή), ἡ γραμματική, ἡ ποιητική, ἡ γραφική, ἡ ῥητορική, ἡ μουσικὴ (τέχνη), ἡ ἐναντία, ἡ νικῶσα (ψῆφος), ἡ ἐρήμη (δίκη), ἡ πατρίς, ἡ πολεμία, ἡ ξένη (χώρα ή γῆ), ἡ πεντηκόντορος, ἡ τριήρης (ναῦς), ἡ εἱμαρμένη, ἡ τεκοῦσα. 81

7 ΣΟΦΙΑ ΚΟΥΤΕΡΗ Ουδέτερα: τὸ πεζικόν, τὸ ὁπλιτικόν, τὸ ἱππικόν, τὸ ναυτικὸν (στράτευμα), τὸ ἱερὸν (= ο ναός), τὰ ἱερὰ (= θυσία), τὰ τῆς πόλεως (πράγματα), τὰ οἴκοι (πράγματα), τὸ κακόν, τὸ καλόν, τὸ ἀληθές, τὸ δίκαιον, τὸ συγγενές, τὸ Ἑλληνικόν, τὸ δεδιὸς (= ο φόβος), τὸ θαρσοῦν, τὸ συνεστηκὸς (= οι συνωμότες), τὸ βαρβαρικόν, τὸ ἄφρον, τὸ γλυκύ, τὸ δυσχερές, τὸ κοινόν, τὸ ὀχλῶδες, τὸ ὑπήκοον, τὸ φίλον, τὸ λῃστικὸν (= οι πειρατές), τὸ ξυμμαχικόν, τὸ εὐώνυμον (= η αριστερή στρατιωτική πτέρυγα), τὰ σκευοφόρα (ζῷα), τὰ Ὀλύμπια, τὸ λυσιτελοῦν (= η ωφέλεια), τὸ νοσοῦν, τὸ παρόν, τὸ παρελθόν, τὸ μέλλον, τὰ τῶν ἐφόρων, τὰ τῶν θεῶν, τὰ τῆς πόλεως, τὰ τῶν πολέμων, τὰ τῶν πολεμίων, τὰ τῶν στρατιωτῶν, τὰ τῆς σωτηρίας, τὸ τῆς τέχνης. 2. Κατηγορηματικός Προσδιορισμός Πρόκειται για το επίθετο που προσδιορίζει ένα ουσιαστικό αποδίδοντάς του, τη στιγμή της ενέργειας του ρήματος, μια παροδική ιδιότητα. Η ιδιότητα αυτή διαρκεί όσο και η ενέργεια του ρήματος. Ο κατηγορηματικός προσδιορισμός συμφωνεί με το προσδιοριζόμενο σε γένος, αριθμό και πτώση Κῦρος ψιλὴν ἔχων τὴν κεφαλὴν εἰς τὴν μάχην καθίστατο (Ξεν. Κύρου Ἀνάβασις 1.8.6). συνήθως προηγείται και ακολουθεί το προσδιοριζόμενο αλλά μπορεί να ισχύει και το αντίστροφο Οἱ στρατιῶται κατέλαβον τὰς πόλεις ἐρήμους. δεν συνοδεύεται ποτέ από άρθρο. στη μετάφραση αποδίδεται ως έχει ή (σπανιότερα) με επίρρημα και με εμπρόθετο όταν έχει κάποια χρονικοτροπική σχέση με το ρήμα (σε αυτή την περίπτωση εγγίζει τα όρια του επιρρηματικού κατηγορούμενου). Μπορεί ακόμα να αποδοθεί και με την προσθήκη ενός τύπου του ρήματος «είμαι» και «έχω», οπότε δηλώνεται σαφέστερα η αντίστοιχη διάρκεια του κατηγορηματικού προσδιορισμού με το ρήμα της πρότασης. Σύμφωνα με άλλους για να φαίνεται η προσωρινή ιδιότητα που αποκτά το προσδιοριζόμενο μπορούμε να προσθέσουμε φράσεις όπως: αυτή τη στιγμή, εκείνη τη στιγμή, εκείνη την ώρα, αυτή την ώρα Ὁρῶ μικρὰν τὴν οἰκίαν (= βλέπω αυτή τη στιγμή το σπίτι μικρό). Μορφή α) επίθετο Ἀγησίλαος φαιδρῷ τῷ προσώπῳ ἐκέλευσεν (= Ο Αγησίλαος έδωσε εντολή εκείνη τη στιγμή με χαρούμενο το πρόσωπο) (Ξεν. Ἀγησίλαος 1.13). β) μετοχή Καταλείπω πατρίδα καὶ φίλους εὐδαιμονοῦντας (Ξεν. Κύρου Παιδεία 8.7.8). γ) κατηγορηματική μετοχή καταλαμβάνουσι τοὺς φύλακας ἀμφὶ πῦρ καθημένους (Ξεν. Κύρου Ἀνάβασις 4.2 5) δ) αντωνυμία Τοιάνδε τινὰ φαίνεται ἔχουσα τὴν δύναμιν (Πλάτ. Πολιτεία 351e). ε) ως κατηγορηματικοί προσδιορισμοί λαμβάνονται συνηθέστατα: τα επίθετα ἄκρος, μέσος, ἔσχατος (χωρίς άρθρο), όταν αναφέρονται σε ένα μέρος του προσδιοριζόμενου ουσιαστικού Εὐρύλοχος ἔσχατον εἶχε τὸ εὐώνυμον (Θουκ. Ἱστορία ). 82

8 ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΘΕΜΑΤΟΓΡΑΦΙΑ Ι Σημείωση: με άρθρο ως επιθετικοί προσδιορισμοί συνήθως έχουν άλλη σημασία: ὁ ἄκρος = ο ακρινός, ο εξαίρετος, ὁ μέσος = ο μεσαίος, ο μέτριος, ὁ ἔσχατος = ο τελευταίος, ο μέγιστος Ὁ ἄκρος πολίτης (Πλάτ. Νόμοι 823a). Τα επίθετα πᾶς, ἅπας, σύμπας, ὅλος, μόνος και οι αντωνυμίες αὐτὸς (ως οριστική), ἕκαστος, ἑκάτερος, ἕτερος, οὐδέτερος, μηδέτερος και ἀμφότερος πᾶσα ἡ Ἑλλὰς ἐσιδηροφόρει (Θουκ. Ἱστορία 1.6.1). Τα επίθετα έχουν την εξής σημασία: πᾶς = ἅπας = σύμπας = όλος, ολόκληρος. ὅλος = ολόκληρος, πλήρης. αὐτὸς = αυτός ο ίδιος, από μόνος του. ἕκαστος = ο καθένας, χωριστά από πολλούς. ἑκάτερος = ο καθένας, χωριστά από τους δύο. ἕτερος = κάποιος άλλος, ένας από τους δύο. οὐδέτερος, μηδέτερος = ούτε ο ένας, ούτε ο άλλος. ἀμφότεροι = και οι δύο. Τα παραπάνω επίθετα όμως όταν έχουν άρθρο θεωρούνται επιθετικοί προσδιορισμοί και η σημασία τους αλλάζει: οἱ πάντες, τὸ ὅλον = το σύνολο. ὁ μόνος = ο μοναχικός, ο μοναδικός. ὁ αὐτὸς = ο ίδιος, όμοιος. ὁ ἕτερος = ο ένας, ο άλλος. Με την παράλειψη του προσδιοριζόμενου όρου ουσιαστικοποιούνται οι κατηγορηματικοί προσδιορισμοί αυτής της ομάδας και λειτουργούν ως ισοδύναμα ουσιαστικά Πάντα τύχη ἀνδρὶ δίδωσιν (Αρχίλοχος απ. 16). στ) οι αντωνυμίες ὅδε, οὗτος, ἐκεῖνος όταν προσδιορίζουν έναρθρο ουσιαστικό θεωρούνται κατά μια άποψη κατηγορηματικοί και κατ άλλη επιθετικοί προσδιορισμοί. Όταν όμως προσδιορίζουν άναρθρα ουσιαστικά θεωρούνται επιθετικοί προσδιορισμοί. Διάκριση Επιθετικού Κατηγορηματικού Προσδιορισμού Α) Εσωτερικά (με βάση το νόημα): ο επιθετικός αποτελεί με το προσδιοριζόμενο μια ενότητα, δηλώνει μια μόνιμη και σταθερή ιδιότητα που προϋπάρχει. Αντίθετα ο κατηγορηματικός προσδιορισμός αποδίδει στο ουσιαστικό μια παροδική και μεταβλητή ιδιότητα Οἱ λύκοι ἐπέπεσον ἐρήμοις τοῖς προβάτοις (κατηγορηματικός προσδιορισμός). Β) Εξωτερικά (από το άρθρο): ο κατηγορηματικός δεν έχει άρθρο σε αντίθεση με τον επιθετικό Ὁρῶ τὴν μικρὰν οἰκίαν (επιθετικός προσδιορισμός), Ὁρῶ μικρὰν τὴν οἰκίαν (κατηγορηματικός προσδιορισμός). 83

9 ΣΟΦΙΑ ΚΟΥΤΕΡΗ Αν και το επίθετο και το ουσιαστικό έχουν άρθρο, τότε το επίθετο είναι επιθετικός προσδιορισμός Ὁ ὁπλίτης φέρει τὸ ὀξύτατον τὸ ξίφος. Αν ούτε το επίθετο ούτε το ουσιαστικό έχουν άρθρο τότε το επίθετο είναι επιθετικός προσδιορισμός (εκτός κι αν ανήκει στα επίθετα που λειτουργούν πάντα ως κατηγορηματικός προσδιορισμός) Ἥκω φέρων ὀξύτατον πέλεκυν (επιθετικός προσδιορισμός). Αν μόνο το ουσιαστικό έχει άρθρο, τότε το επίθετο είναι κατηγορηματικός προσδιορισμός Τιμοκράτης ἐν δημοκρατουμένῃ τῇ πόλει ἐνομοθέτει (Δημοσθ. Κατὰ Τιμοκράτους 76.5). Η άναρθρη επιθετική μετοχή όταν προσδιορίζει έναρθρο ουσιαστικό, είναι κατηγορηματικός προσδιορισμός προφαίνεται ἐλαύνων ἱδροῦντι τῷ ἵππῳ (Ξεν. Κύρου Ἀνάβασις 1.8.1). Διαφορά Κατηγορουμένου Κατηγορηματικού Προσδιορισμού Το κατηγορούμενο αποδίδει σταθερή ιδιότητα ενώ ο κατηγορηματικός προσδιορισμός παροδική (διαρκεί όσο και η ενέργεια του ρήματος). ΓΕΝΙΚΑ ΓΙΑ ΤΑ ΟΥΣΙΑΣΤΙΚΑ Γ. ΓΡΑΜΜΑΤΙΚΗ Α. Ορισμός και διαίρεση των ουσιαστικών Ονόματα ουσιαστικά ή απλώς ουσιαστικά ονομάζονται οι κλιτές λέξεις που δηλώνουν: α) πρόσωπα, ζώα ή πράγματα ποιητής, μέλισσα, σημαία β) ενέργεια, κατάσταση ή ιδιότητα εὐφορία, βοήθεια, ἀνδρεία. Ανάλογα με τη σημασία τους τα ουσιαστικά διακρίνονται σε: α) συγκεκριμένα (σημαίνουν πρόσωπα, ζώα ή πράγματα) ταμίας, ἵππος, δῶρον, β) αφηρημένα (σημαίνουν ενέργεια, κατάσταση ή ιδιότητα) ἐργασία, δουλεία. Επιπλέον διακρίνονται σε: 1) Κύρια: αυτά που δηλώνουν ένα ορισμένο πρόσωπο, ζώο, πράγμα ή τόπο Ζεύς, Βουκεφάλας, Ἀθῆναι. Στα κύρια ανήκουν: α) τα εθνικά, που σημαίνουν εκείνον που ανήκει σε έναν τόπο ή κατάγεται από αυτόν Ἀθηναῖος, Μιλήσιος, β) τα πατρωνυμικά που σημαίνουν τον απόγονο κάποιου Κρονίδης, γ) τα τεμενικά, που δηλώνουν τόπο, ναό ή μνημείο αφιερωμένο στο θεό ή τον ήρωα από τον οποίο πήραν το όνομά τους Θησεῖον, δ) τα ουσιαστικά που σημαίνουν γιορτή, τελετή Διονύσια. 2) Προσηγορικά ή κοινά: δηλώνουν ένα σύνολο από πρόσωπα, ζώα ή πράγματα που ανήκουν στο ίδιο είδος πόλις, στρατιώτης. Σε αυτή την κατηγορία ανήκουν και τα αφηρημένα ουσιαστικά εὐτυχία, εἰρήνη. 84

10 ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΘΕΜΑΤΟΓΡΑΦΙΑ Ι Ανάλογα με τον αριθμό των συλλαβών διακρίνονται σε: α) ισοσύλλαβα, που έχουν τον ίδιο αριθμό συλλαβών σε όλες τις πτώσεις και ανήκουν στην πρώτη και δεύτερη κλίση ὁ ἄν θρω πος, τοῦ ἀν θρώ που, οἱ ἄν θρω ποι, τῶν ἀν θρώ πων, β) περιττοσύλλαβα, που έχουν στις πλάγιες πτώσεις του ενικού και σε όλες τις πτώσεις του πληθυντικού μια συλλαβή περισσότερη από την ονομαστική και κλητική του ενικού και ανήκουν στην τρίτη κλίση ὁ ἡ - γε μών, τοῦ ἡ - γε μό νος, οἱ ἡ - γε μό νες, τῶν ἡ - γε μό νων Ανάλογα με το γένος διακρίνονται σε: α) Μονοκατάληκτα με ένα γένος (μονογενή): έχουν μόνο έναν τύπο και ένα γένος (αρσενικό, θηλυκό ή ουδέτερο) ἡ ἀκτίς, ὁ ἀνήρ, ὁ οὐρανός. Τα μονοκατάληκτα μονογενή ονόματα ζώων με ένα γραμματικό τύπο και για το αρσενικό και για το θηλυκό ονομάζονται επίκοινα ὁ ἀετός, ἡ ἀλώπηξ, τό πρόβατον. Όταν πρέπει να προσδιοριστεί το φυσικό γένος των επίκοινων ουσιαστικών προτάσσονται τα επίθετα ὁ ἄρρην, ἡ ἄρρην, τὸ ἄρρεν ὁ θῆλυς, ἡ θήλεια, τὸ θῆλυ ὁ ἄρρην ἀετός, ὁ θῆλυς ἀετός. β) Μονοκατάληκτα με δύο γένη (διγενή): έχουν έναν τύπο και για τα δύο γένη (αρσενικό ή θηλυκό) ὁ, ἡ σύζυγος. Τα ουσιαστικά αυτά τα ξεχωρίζουμε μόνο από το άρθρο. γ) Δικατάληκτα με δύο γένη (διγενή): έχουν δύο γένη (αρσενικό και θηλυκό) και δύο τύπους, έναν για το αρσενικό και έναν για το θηλυκό ὁ μαθητής, ἡ μαθήτρια. Ανάλογα με τον αριθμό των ουσιαστικών: οι αριθμοί των ουσιαστικών, όπως και των άλλων πτωτικών είναι: ο ενικός, ο δυϊκός και ο πληθυντικός. Ορισμένα ουσιαστικά είναι εύχρηστα μόνο ή κυρίως σε έναν από τους τρεις αριθμούς. 1. Εύχρηστα στον ενικό είναι: α) τα πιο πολλά κύρια ονόματα Ζεύς, β) πολλά αφηρημένα ουσιαστικά ἡ εἰρήνη, ἡ σωφροσύνη, γ) τα ονόματα των μετάλλων ὁ χρυσός, ὁ σίδηρος, δ) τα ουσιαστικά που δηλώνουν φυσικά φαινόμενα, φυσικά σώματα ή καταστάσεις ὁ οὐρανός, τὸ γῆρας, ε) ορισμένα προσηγορικά τὸ μέλι, τὸ ἔλαιον. 2. Εύχρηστα στον πληθυντικό είναι: α) κύρια ονόματα πόλεων ή τόπων οἱ Δελφοί, τὰ Τέμπη, αἱ Ἀθῆναι, β) ονόματα γιορτών: τὰ Ὀλύμπια, τὰ Νέμεα, γ) μερικά προσηγορικά: οἱ ἐτησίαις, τὰ ἔγκατα, αἱ δυσμαί. 3. Εύχρηστα στον δυϊκό στην αττική διάλεκτο είναι: α) πρόσωπα, πράγματα ή ζώα που αναφέρονται μαζί και ήταν γνωστό ότι ήταν δύο τὼ Διοσκούρω ή που χρησιμοποιούνται κατά ζεύγη τὼ βόε, β) πράγματα που αποτελούν ζεύγη από τη φύση τους τὼ ὀφθαλμώ, τὼ πόδε, τὼ χεῖρε. Η ΠΡΩΤΗ ΚΛΙΣΗ ΤΩΝ ΟΥΣΙΑΣΤΙΚΩΝ 1. Πρωτόκλιτα Ασυναίρετα ουσιαστικά Κατά την πρώτη κλίση κλίνονται ονόματα αρσενικά και θηλυκά. Τα αρσενικά λήγουν σε ας ή σε ης και τα θηλυκά σε α ή σε η. 85

11 ΣΟΦΙΑ ΚΟΥΤΕΡΗ Αρσενικά Ενικός αριθμός Ονομαστική ὁ ταμίας Ἀτρείδης βουλευτὴς πολίτης Γενική τοῦ ταμίου Ἀτρείδου βουλευτοῦ πολίτου Δοτική τῷ ταμίᾳ Ἀτρείδῃ βουλευτῇ πολίτῃ Αιτιατική τὸν ταμίαν Ἀτρείδην βουλευτὴν πολίτην Κλητική ὦ ταμία Ἀτρείδη βουλευτὰ πολῖτα Πληθυντικός αριθμός Ονομαστική οἱ ταμίαι Ἀτρεῖδαι βουλευταὶ πολῖται Γενική τῶν ταμιῶν Ἀτρειδῶν βουλευτῶν πολιτῶν Δοτική τοῖς ταμίαις Ἀτρείδαις βουλευταῖς πολίταις Αιτιατική τοὺς ταμίας Ἀτρείδας βουλευτὰς πολίτας Κλητική ὦ ταμίαι Ἀτρεῖδαι βουλευταὶ πολῖται Δυϊκός αριθμός Ονομαστική τὼ ταμία Ἀτρείδα βουλευτὰ πολίτα Γενική τοῖν ταμίαιν Ἀτρείδαιν βουλευταῖν πολίταιν Δοτική τοῖν ταμίαιν Ἀτρείδαιν βουλευταῖν πολίταιν Αιτιατική τὼ ταμία Ἀτρείδα βουλευτὰ πολίτα Κλητική ὦ ταμία Ἀτρείδα βουλευτὰ πολίτα Θηλυκά σε α (γενική ας) Ενικός αριθμός Ονομαστική ἡ σημαία γενεὰ μάχαιρα ἀλήθεια Γενική τῆς σημαίας γενεᾶς μαχαίρας ἀληθείας Δοτική τῇ σημαίᾳ γενεᾷ μαχαίρᾳ ἀληθείᾳ Αιτιατική τὴν σημαίαν γενεὰν μάχαιραν ἀλήθειαν Κλητική ὦ σημαία γενεὰ μάχαιρα ἀλήθεια Πληθυντικός αριθμός Ονομαστική αἱ σημαῖαι γενεαὶ μάχαιραι ἀλήθειαι Γενική τῶν σημαιῶν γενεῶν μαχαιρῶν ἀληθειῶν Δοτική ταῖς σημαίαις γενεαῖς μαχαίραις ἀληθείαις Αιτιατική τὰς σημαίας γενεὰς μαχαίρας ἀληθείας Κλητική ὦ σημαῖαι γενεαὶ μάχαιραι ἀλήθειαι Δυϊκός αριθμός Ονομαστική τὼ σημαία γενεὰ μαχαίρα ἀληθεία Γενική τοῖν σημαίαιν γενεαῖν μαχαίραιν ἀληθείαιν Δοτική τοῖν σημαίαιν γενεαῖν μαχαίραιν ἀληθείαιν 86

12 ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΘΕΜΑΤΟΓΡΑΦΙΑ Ι Αιτιατική τὼ σημαία γενεὰ μαχαίρα ἀληθεία Κλητική ὦ σημαία γενεὰ μαχαίρα ἀληθεία Θηλυκά σε α (γενική ης) Ενικός αριθμός Πληθυντικός αριθμός Ονομαστική ἡ μοῦσα μᾶζα Ονομαστική αἱ μοῦσαι μᾶζαι Γενική τῆς μούσης μάζης Γενική τῶν μουσῶν μαζῶν Δοτική τῇ μούσῃ μάζῃ Δοτική ταῖς μούσαις μάζαις Αιτιατική τὴν μοῦσαν μᾶζαν Αιτιατική τὰς μούσας μάζας Κλητική ὦ μοῦσα μᾶζα Κλητική ὦ μοῦσαι μᾶζαι Θηλυκά σε η Δυϊκός αριθμός Ονομαστική τὼ μούσα μάζα Γενική τοῖν μούσαιν μάζαιν Δοτική τοῖν μούσαιν μάζαιν Αιτιατική τὼ μούσα μάζα Κλητική ὦ μούσα μάζα Ενικός αριθμός Πληθυντικός αριθμός Ονομαστική ἡ νύμφη ψυχὴ Ονομαστική αἱ νύμφαι ψυχαὶ Γενική τῆς νύμφης ψυχῆς Γενική τῶν νυμφῶν ψυχῶν Δοτική τῇ νύμφῃ ψυχῇ Δοτική ταῖς νύμφαις ψυχαῖς Αιτιατική τὴν νύμφην ψυχὴν Αιτιατική τὰς νύμφας ψυχὰς Κλητική ὦ νύμφη ψυχὴ Κλητική ὦ νύμφαι ψυχαὶ Παρατηρήσεις Δυϊκός αριθμός Ονομαστική τὼ νύμφα ψυχὰ Γενική τοῖν νύμφαιν ψυχαῖν Δοτική τοῖν νύμφαιν ψυχαῖν Αιτιατική τὼ νύμφα ψυχὰ Κλητική ὦ νύμφα ψυχὰ 1. Οι καταλήξεις του πληθυντικού των αρσενικών και των θηλυκών είναι ίδιες. 2. Η γενική πληθυντικού τονίζεται πάντα στη λήγουσα και παίρνει περισπωμένη τῶν ψυχῶν, τῶν μαθητῶν. 3. Η κατάληξη ας είναι πάντα μακρόχρονη τῆς χώρας, τὰς μοίρας. 87

13 ΣΟΦΙΑ ΚΟΥΤΕΡΗ 4. Στα προπαροξύτονα θηλυκά ο τόνος κατεβαίνει στη γενική και δοτική ενικού καθώς και στη γενική, δοτική και αιτιατική πληθυντικού: τῆς μαθητρίας, τῇ μαθητρίᾳ, τῶν μαθητριῶν, ταῖς μαθητρίαις, τὰς μαθητρίας. 5. Από τα πρωτόκλιτα αρσενικά σε ης σχηματίζουν την κλητική του ενικού σε α και όχι σε η : α) τα εθνικά: ὦ Πέρσα, ὦ Σκύθα, β) όσα λήγουν σε της ὦ ποιητά, γ) όσα λήγουν σε -άρχης, -μέτρης, -τρίβης, -ώνης, -πώλης, -λάτρης ὦ γεωμέτρα, ὦ τελῶνα, ὦ γυμνασιάρχα. 6. Τα πρωτόκλιτα ασυναίρετα θηλυκά που λήγουν σε α: α) έχουν το α καθαρό (μακρόχρονο) αν πριν από αυτό υπάρχει φωνήεν, δίφθογγος ή ῥ, το οποίο διατηρούν σε όλες τις πτώσεις ἡ χώρα, τῆς χώρας, τῇ χώρᾳ, β) έχουν το α μη καθαρό (βραχύχρονο), αν προηγείται σύμφωνο (εκτός του ῥ) και το τρέπουν στη γενική και δοτική ενικού σε η ἡ μᾶζα, τῆς μάζης, τῇ μάζῃ Συνηρημένα Πολλά από τα αρσενικά και θηλυκά πρωτόκλιτα ουσιαστικά που είχαν α ή ε μπροστά από τον χαρακτήρα α συναιρέθηκαν σε όλες τις πτώσεις και των τριών αριθμών. Ενικός αριθμός Ονομαστική ὁ Ἑρμῆς ἡ ἀμυγδαλῆ μνᾶ Γενική τοῦ Ἑρμοῦ τῆς ἀμυγδαλῆς μνᾶς Δοτική τῷ Ἐρμῇ τῇ ἀμυγδαλῇ μνᾷ Αιτιατική τὸν Ἑρμῆν τὴν ἀμυγδαλῆν μνᾶν Κλητική ὦ Ἑρμῆ ὦ ἀμυγδαλῆ μνᾶ Πληθυντικός αριθμός Ονομαστική οἱ Ἑρμαῖ αἱ ἀμυγδαλαῖ μναῖ Γενική τῶν Ἑρμῶν τῶν ἀμυγδαλῶν μνῶν Δοτική τοῖς Ἑρμαῖς ταῖς ἀμυγδαλαῖς μναῖς Αιτιατική τοὺς Ἑρμᾶς τὰς ἀμυγδαλᾶς μνᾶς Κλητική ὦ Ἑρμαῖ ὦ ἀμυγδαλαῖ μναῖ Δυϊκός αριθμός Ονομαστική τὼ Ἑρμᾶ ἀμυγδαλᾶ μνᾶ Γενική τοῖν Ἑρμαῖν ἀμυγδαλαῖν μναῖν Δοτική τοῖν Ἑρμαῖν ἀμυγδαλαῖν μναῖν Αιτιατική τὼ Ἑρμᾶ ἀμυγδαλᾶ μνᾶ Κλητική ὦ Ἑρμᾶ ἀμυγδαλᾶ μνᾶ 88

14 ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΘΕΜΑΤΟΓΡΑΦΙΑ Ι Παρατηρήσεις 1. Τα συνηρημένα πρωτόκλιτα ουσιαστικά έχουν και μετά τη συναίρεση τις καταλήξεις των ασυναίρετων τύπων. Μόνο η κατάληξη εα του ενικού συναιρείται σε η Ἑρμέας Ἑρμῆς, ἡ συκέα συκῆ, αλλά: τοὺς Ἑρμέας Ἑρμᾶς. 2. Το ουσιαστικό ὁ βορέας διαθέτει σε όλες τις πτώσεις διπλούς τύπους καθώς απαντά και ασυναίρετο και συνηρημένο. Όταν απαντά όμως συνηρημένο, έχει δύο ῥ: ὁ βορρᾶς. Το συγκεκριμένο ουσιαστικό έχει μόνο ενικό αριθμό βορέας βορρᾶς βορέου βορρᾶ βορέᾳ βορρᾷ βορέαν βορρᾶν βορέα βορρᾶ Δ. ΜΕΤΑΦΡΑΣΤΙΚΗ ΘΕΩΡΙΑ Στο κείμενο που παραθέτουμε παρατηρείται μια σύνθετη συντακτική δομή κατά την οποία η συμπλεκτική και αντιθετική παρατακτική σύνδεση δυσκολεύει την απόδοση στη νέα ελληνική. Μπορούμε να αποδώσουμε το κείμενο στη νέα ελληνική χρησιμοποιώντας την άνω τελεία ώστε να επιτύχουμε ένα σαφέστερο νόημα. Ενδεικτικά παραθέτουμε μια μετάφραση της πρώτης περιόδου του κειμένου: «Ύστερα δίνετε τις πιο μεγαλύτερες δωρεές όλο το χρόνο στους νικητές των γυμνικών αγώνων με έπαθλο τον στέφανο δε φθονήσατε τους κατόχους τους, επειδή είναι φυσικό λίγοι να μετέχουν σ αυτά και δε μοιράσατε κατώτερες τιμές γι αυτό το λόγο». Ε. ΑΣΚΗΣΕΙΣ 1. Να κλιθούν τα ουσιαστικά: ὁ πλανήτης, ὁ εὐπατρίδης, ὁ δεσμώτης, ἡ κεραία, ἡ ὁρμὴ, ἡ ὠφέλεια. 2. Να κλιθούν τα συνηρημένα ουσιαστικά: ἡ Ἀθηνᾶ, ὁ Θαλῆς, ἡ λεοντή, ἡ ἀλωπεκῆ, ἡ γῆ. 3. Να εντοπιστούν οι ομοιόπτωτοι προσδιορισμοί του κειμένου 4. Στα παρακάτω παραδείγματα να εντοπιστούν οι ομοιόπτωτοι προσδιορισμοί. 1) Αὐτοὶ Ἀθηναῖοι τολμήσαντες ἐνίκησαν αὐτούς. 2) Πέμπουσι μετὰ Εὐκλέους τοῦ στρατηγοῦ Θουκυδίδην τὸν Ὀλόρου. 3) Ἐπὶ ξένης ἁλῶμαι. 4) Τὰ πονηρὰ κέρδη ἡδονὰς ἔχει μικράς, ὕστερον δὲ λύπας μακράς. 5) Ἔλαβον δύο τριήρεις, Κορινθίαν καὶ Ἀνδρίαν. 6) Πᾶσαι αἱ πόλεις ἑκοῦσαι Κῦρον εἵλοντο ἀντὶ Τισσαφέρνους. 7) Οἱ Ἀθήνησι δικασταί. 8) Αὐτὸς Μένων ἐβούλετο. 89

15 ΣΟΦΙΑ ΚΟΥΤΕΡΗ 9) Μόνοι οἱ θεοὶ ἄνευ λύπης διάγουσιν. 10) Ἐπὶ τὸ δεξιὸν κέρας Κερκυραίων αἱ Ἀττικαὶ νῆες ἀντιπαρετάσσοντο. 11) Ἱππίας κατέλυσεν τὴν δημοκρατίαν τὴν ἐν Ἀθήναις. 12) Πύργοι ἦσαν μεγάλοι διὰ δέκα ἐπάλξεων. 13) Ἐν μέσῳ αἰθέρι κατέστη λαμπρὸς ἡλίου κύκλος. 14) Ἀθηναῖοι ἐκ τῆς Σάμου ὁρμώμενοι τὴν βασιλέως χώραν κακῶς ἐποίουν. 15) Ὑμεῖς μόνοι τῶν πάντων τῆς σωτηρίας αὐτοῖς αἴτιοι. 16) Οὶ στρατηγοί βραχέως ἕκαστος ἀπελογήσατο. 17) Ὁ νόμος οὕτω τάττει, μή τὸν μάντιν τοῦ στρατηγοῦ ἄρχειν. 18) Τοῦτο ἐστὶ χαλεπόν, τό δύνασθαι εὖ ποιεῖν οὓς ἂν ἐθέλῃ τις. 19) Μετεσχήκαμεν ὑμῖν ἱερῶν τῶν σεμνοτάτων. 20) Θεμιστοκλῆς ἥκω παρά σε. 21) Τὸ μέγιστον, Εὔβοιαν ἀπολωλέκεσαν. 22) Κλέαρχος ἀποστέλλει καὶ Μένωνα τὸν Θετταλόν. 23) Οὗτοι μέν, ὦ Κλέαρχε, ἄλλος ἄλλα λέγει. 24) Ὑμᾶς ἀκούω τοὺς Λακεδαιμονίους. 25) Διπλᾶ δὲ ἀγαθά ἐστιν, τὰ μὲν ἀνθρώπινα, τὰ δὲ θεῖα. 26) Ὁ Χριστὸς τοῖς ἀνθρώποις ἕνα νόμον ἔθηκε, φιλεῖν ἀλλήλους. 27) Καὶ πέμπουσι πρεσβευτὴν Ἀριστόδημον τὸν ὑποκριτήν. Σοφία Κουτέρη 90

16 Ανοικτά Ακαδημαϊκά Μαθήματα Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων Τέλος Ενότητας

17 Χρηματοδότηση Το παρόν εκπαιδευτικό υλικό έχει αναπτυχθεί στα πλαίσια του εκπαιδευτικού έργου του διδάσκοντα. Το έργο «Ανοικτά Ακαδημαϊκά Μαθήματα στο Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων» έχει χρηματοδοτήσει μόνο τη αναδιαμόρφωση του εκπαιδευτικού υλικού. Το έργο υλοποιείται στο πλαίσιο του Επιχειρησιακού Προγράμματος «Εκπαίδευση και Δια Βίου Μάθηση» και συγχρηματοδοτείται από την Ευρωπαϊκή Ένωση (Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Ταμείο) και από εθνικούς πόρους. Σημειώματα Σημείωμα Αναφοράς Copyright Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων, Διδάσκουσα: Καθηγήτρια Ελένη Χουλιαρά - Ράϊου. «Αρχαία Ελληνική Γλώσσα - Θεματογραφία Ι. Αρχαία Ελληνική Γλώσσα 5». Έκδοση: 1.0. Ιωάννινα Διαθέσιμο από τη δικτυακή διεύθυνση:

18 Σημείωμα Αδειοδότησης Το παρόν υλικό διατίθεται με τους όρους της άδειας χρήσης Creative Commons Αναφορά Δημιουργού - Μη Εμπορική Χρήση Όχι Παράγωγα Έργα, Διεθνής Έκδοση 4.0 [1] ή μεταγενέστερη. [1] Ως Μη Εμπορική ορίζεται η χρήση: που δεν περιλαμβάνει άμεσο ή έμμεσο οικονομικό όφελος από την χρήση του έργου, για το διανομέα του έργου και αδειοδόχο. που δεν περιλαμβάνει οικονομική συναλλαγή ως προϋπόθεση για τη χρήση ή πρόσβαση στο έργο. που δεν προσπορίζει στο διανομέα του έργου και αδειοδόχο έμμεσο οικονομικό όφελος (π.χ. διαφημίσεις) από την προβολή του έργου σε διαδικτυακό τόπο. Ο δικαιούχος μπορεί να παρέχει στον αδειοδόχο ξεχωριστή άδεια να χρησιμοποιεί το έργο για εμπορική χρήση, εφόσον αυτό του ζητηθεί.