Έφεση από το διάδικο που δικάστηκε ερήμην κατ άρθρο 528 Κώδικα Πολιτικής Δικονομίας

Transcript

1 ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΝΟΜΙΚΗ ΣΧΟΛΗ ΤΟΜΕΑΣ ΑΣΤΙΚΟΥ, ΑΣΤΙΚΟΥ ΔΙΚΟΝΟΜΙΚΟΥ ΚΑΙ ΕΡΓΑΤΙΚΟΥ ΔΙΚΑΙΟΥ ΥΠΟΤΟΜΕΑΣ ΑΣΤΙΚΟΥ ΔΙΚΟΝΟΜΙΚΟΥ ΔΙΚΑΙΟΥ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΣΤΟ ΑΣΤΙΚΟ ΔΙΚΟΝΟΜΙΚΟ ΔΙΚΑΙΟ ΘΕΜΑ: Έφεση από το διάδικο που δικάστηκε ερήμην κατ άρθρο 528 Κώδικα Πολιτικής Δικονομίας ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΗ ΦΟΙΤΗΤΡΙΑ: ΜΕΛΙΔΟΥ Χ. ΚΥΡΙΑΚΗ (ΑΜ: ) ΕΠΙΒΛΕΠΟΥΣΑ ΚΑΘΗΓΗΤΡΙΑ: ΜΑΚΡΙΔΟΥ ΚΑΛΛΙΟΠΗ Θεσσαλονίκη, Σεπτέμβριος

2 2

3 ΠΙΝΑΚΑΣ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΩΝ ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΠΡΩΤΟ Εισαγωγικά και ιστορικά στοιχεία της θεματικής (σελ. 7-27) I. Εισαγωγή στη θεματική (σελ. 7) II. Ιστορικά στοιχεία (σελ. 11) α. Προϊσχύουσα Πολιτική Δικονομία 1834 (σελ. 11) β. Κώδικας Πολιτικής Δικονομίας 1967 (σελ. 12) i) Τροποποίηση ΚΠολΔ με το ν.δ. 958/1971 (σελ. 19) ii) Τροποποίηση ΚΠολΔ με τους ν. 2145/1993 και 2207/1994 (σελ. 21) iii) Τροποποίηση ΚΠολΔ με το ν. 2915/2001 (σελ. 23) iv) Τροποποίηση ΚΠολΔ με το ν. 3994/2011 (σελ. 25) v) Τροποποίηση ΚΠολΔ με το ν. 4335/2015 (σελ. 26) ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΔΕΥΤΕΡΟ Επιμέρους προβληματικές (σελ ) I. Η έφεση κατ ερήμην απόφασης ως υποκατάστατο της αναιτιολόγητης ανακοπής ερημοδικίας (σελ. 28) II. Εξαφάνιση ερήμην απόφασης εντός των ορίων του μεταβιβαστικού αποτελέσματος της έφεσης (σελ. 36) III. Επιτρεπτό προβολής νέων ισχυρισμών (ius novorum) (σελ. 38) IV. Συγκριτική επισκόπηση ενδίκου μέσου έφεσης και ανακοπής ερημοδικίας (σελ. 46) α. σύμπτωση προθεσμιών και συνέπειες σωρευτικής άσκησης (σελ. 46) β. συνέπειες ευδοκίμησης (σελ. 51) γ. λόγοι που μπορούν να στηρίξουν τα συγκρινόμενα ένδικα μέσα (σελ. 53) ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΤΡΙΤΟ Διαδικασία της έκκλητης δίκης (σελ ) I. Κατάθεση προτάσεων και προφορική διαδικασία (σελ. 58) II. Μη νόμιμη παράσταση διαδίκων με δήλωση (σελ. 62) III. Μη νόμιμη η άσκηση ανταγωγής (σελ. 64) 3

4 ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΤΕΤΑΡΤΟ Επιλογικές σκέψεις για τη σκοπιμότητα της απεριόριστης έφεσης κατά ερήμην απόφασης (σελ ) ΠΙΝΑΚΑΣ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑΣ-ΑΡΘΡΟΓΡΑΦΙΑΣ (σελ. 73) 4

5 ΚΥΡΙΟΤΕΡΕΣ ΣΥΝΤΟΜΟΓΡΑΦΙΕΣ ΑΠ Αρμ ΑρχΝ ΟλΑΠ βλ. ΕΕΝ ΕλλΔ ΕΝΟΒΕ Εφ Δ ΚΠολΔ μειοψ. ΜΠρ ό.π. Αρείου Πάγου Αρμενόπουλος Αρχείο Νομολογίας Ολομέλειας Αρείου Πάγου βλέπε Εφημερίδα Ελλήνων Νομικών Ελληνική Δικαιοσύνη Εταιρία Νομικών Βορείου Ελλάδος Εφετείου Δίκη Κώδικας Πολιτικής Δικονομίας μειοψηφία Μονομελούς Πρωτοδικείου όπως παραπάνω ν. νόμος ν.δ. ΝοΒ πλειοψ. ΠΠρ σελ. νομοθετικό διάταγμα Νομικό βήμα πλειοψηφία Πολυμελούς Πρωτοδικείου σελίδα τ. τόμος ΤΝΠ υποσημ. Τράπεζα Νομικών Πληροφοριών υποσημείωση 5

6 6

7 ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΠΡΩΤΟ Εισαγωγικά και ιστορικά στοιχεία της θεματικής I. Εισαγωγή στη θεματική Αρκετά συνηθισμένο στη δικαστηριακή πρακτική είναι να εκδίδονται δικαστικές αποφάσεις ερήμην κάποιου εκ των διαδίκων. Ο νομοθέτης δεν ορίζει την έννοια της ερήμην απόφασης, έχει όμως επικρατήσει στη νομολογία 1 και τη θεωρία 2 η άποψη ότι ερήμην θεωρείται μία δικαστική απόφαση, όταν θεωρήθηκε πραγματικά ή πλασματικά απών κάποιος εκ των διαδίκων, ανεξαρτήτως του αν η απόφαση στηρίχθηκε σε συναγωγή δυσμενών για τον απόντα διάδικο συνεπειών (τεκμηρίων) εκ της απουσίας του 3. Η μεν πραγματική απουσία, ως περιστατικό, είναι εύκολα αντιληπτή, ως προς δε την πλασματική, αυτή διαπιστώνεται όταν ο διάδικος, αν και παρευρίσκεται κατά τη συζήτηση της αγωγής ή εκπροσωπείται σε αυτήν, δεν έχει καταθέσει προτάσεις εντός της νόμιμης προθεσμίας 4. Ακόμα πλασματικά απών θεωρείται ο ενάγων, όταν αν και παρευρίσκεται στη συζήτηση της καταψηφιστικής του αγωγής ή εκπροσωπείται σε αυτήν, δεν έχει καταβάλει μέχρι τη συζήτηση το δικαστικό ένσημο. Αντίθετα, δεν δικάζεται ερήμην ο μη παριστάμενος 1 Βλ αντί άλλων ΟλΑΠ 15/2001 ΑΠ 1058/2007 ΑΠ 375/2013, όλες δημοσιευμένες στην ΤΝΠ ΝΟΜΟΣ. 2 Βλ. Καργάδο, «Η προσβολή της ερήμην αποφάσεως κατά την τακτικήν διαδικασίαν» (Δ 1977) 691 επ. Λεοντή (-Τριάντο), «Ένδικα μέσα και βοηθήματα στην πολιτική δίκη», (2018) 9. 3 Στο παρελθόν είχε υποστηριχθεί ότι για να θεωρηθεί ερήμην μία απόφαση, πρέπει να στηρίχθηκε στην απουσία τινός των διαδίκων και να εκδόθηκε σε βάρος του. Πλέον, γίνεται δεκτό παγίως ότι ερήμην θεωρείται κάθε απόφαση, η οποία κρίνει απόντα κάποιον εκ των διαδίκων, ακόμα και αν η έκβαση της δίκης δεν είναι σε βάρος του, λ.χ. απόντος του εναγομένου, η αγωγή του ενάγοντος απορρίπτεται ως νόμω αβάσιμη. Για τις υποστηριχθείσες απόψεις επί του θέματος, βλ. Καργάδο (ό.π. στην προηγούμενη υποσημ.) 691 επ. Ως προς το πότε η απουσία οδηγεί σε ερήμην κρίση, το δικαστήριο, σύμφωνα με τα άρθρα , οφείλει να εξετάσει με επιμέλεια ποιου διαδίκου γίνεται η συζήτηση της υπόθεσης, και αν γίνεται με επιμέλεια του παριστάμενου διαδίκου, να εξετάσει εάν η αγωγή και η κλήση επιδόθηκαν στον απόντα διάδικο νόμιμα και εμπρόθεσμα. Βέβαια, στην τακτική διαδικασία δεν επιδίδεται πλέον κλήση προς συζήτηση, αλλά μόνο αντίγραφο της αγωγής, μετά το ν. 4335/ Η κατάθεση προτάσεων είναι πλέον (μετά το ν. 4335/2015) υποχρεωτική σε όλες τις διαδικασίες, ακόμα και στις ειδικές, πλην αυτής των μικροδιαφορών, βλ. Μακρίδου, «Ειδικές διαδικασίες στον ΚΠολΔ μετά το ν. 4335/2015» (2017)

8 αναγκαίος ομόδικος, στον οποίο έχει νομίμως επιδοθεί η αγωγή, όταν παρίσταται κάποιος εκ των ομοδίκων του στη δίκη, διότι θεωρείται ότι αντιπροσωπεύεται από τον τελευταίο. Μετά τη διευκρίνιση της έννοιας της ερήμην απόφασης, εξεταστέο είναι το ζήτημα των συνεπειών που προσδίδονται στην απουσία τινός των διαδίκων κατά τη συζήτηση του ενδίκου βοηθήματος. Τα συστήματα μεταξύ των οποίων δύναται να επιλέξει ο νομοθέτης είναι δύο. Αφενός μεν το σύστημα των επαχθών συνεπειών της ερημοδικίας, όπου εκ της απουσίας κάποιου διαδίκου επιβάλλονται κατά αυτού δυσμενείς συνέπειες, ή κατ άλλη διατύπωση, συνάγονται σε βάρος του τα λεγόμενα τεκμήρια ερημοδικίας. Είναι αξιοσημείωτο ότι ο διάδικος δεν μπορεί να εξαναγκαστεί με τη βία να παραστεί στη συζήτηση της υπόθεσης. Ωστόσο, επειδή η παρουσία όλων των διαδίκων είναι επιθυμητή για την ορθότερη διάγνωση της διαφοράς, προβλέπονται τρόποι έμμεσου εξαναγκασμού του διαδίκου να παραστεί στη δίκη και να εκθέσει τους ισχυρισμούς του. Ο έμμεσος αυτός εξαναγκασμός συνίσταται στην πρόβλεψη των επαχθών συνεπειών που θα υποστεί, εάν απουσιάσει. Ειδικότερα, ο μεν εναγόμενος υφίσταται τις συνέπειες που θα είχε, αν ομολογούσε την αγωγή (προσδίδεται δηλαδή απαντητικός στην αγωγή ρόλος στην απουσία του εναγόμενου 5 ), ο δε ενάγων υφίσταται την απόρριψη κατ ουσίαν της αγωγής του, με τις συνέπειες αυτές να επιβάλλονται εφόσον η αγωγή κριθεί παραδεκτή και νόμω βάσιμη. Το έτερο σύστημα συνεπειών της ερημοδικίας είναι αυτό της μονομερούς συζήτησης, όπου δεν επιβάλλονται δυσμενείς συνέπειες σε βάρος του απόντος, αλλά προχωρεί η συζήτηση της υπόθεσης σαν να μην απουσίαζε. Επί απουσίας του εναγομένου, ο ενάγων εξακολουθεί να βαρύνεται με την απόδειξη των ισχυρισμών του, επί δε απουσίας του 5 Βλ. Νικόπουλο, «Ζητήματα ερημοδικίας στις ειδικές διαδικασίες», ΕΝΟΒΕ 30 (1997) 80 επ., με κριτικές παρατηρήσεις για τον απαντητικό στην αγωγή ρόλο που ο νομοθέτης προσδίδει στην απουσία του εναγομένου. 8

9 ενάγοντος ο εναγόμενος βαρύνεται να αρνηθεί την αγωγή, και αν προτείνει ενστάσεις, βαρύνεται με την απόδειξη της βάσης τους 6. Τα δύο αυτά συστήματα προκρίνουν την εφαρμογή διαφορετικών αρχών το καθένα. Το μεν σύστημα των επαχθών συνεπειών προκρίνει την ασφάλεια δικαίου και την ταχύτητα στην απονομή της δικαιοσύνης, σε βάρος όμως της αρχής της ουσιαστικής δικαιοσύνης. Το δε σύστημα της μονομερούς συζήτησης προκρίνει την αρχή της αναζήτησης της ουσιαστικής αλήθειας, και άρα την απονομή ουσιαστικής δικαιοσύνης, σε βάρος όμως τόσο της ταχύτητας, όσο και της αρχής της διάθεσης 7. Στους νομομαθείς της δικής μας έννομης τάξης ιδιαίτερα οικείο είναι το σύστημα των δυσμενών συνεπειών της ερημοδικίας, διότι τούτο έχει τις ρίζες του στην προϊσχύσασα Πολιτική Δικονομία, αλλά υιοθετήθηκε και από τον Κώδικα Πολιτικής Δικονομίας του 1967 για την πρώτη συζήτηση του πρώτου βαθμού των υποθέσεων τακτικής διαδικασίας. Εφαρμόστηκε δε από το 1834 μέχρι σήμερα στις υποθέσεις τακτικής διαδικασίας στον πρώτο βαθμό, με εξαίρεση μίας μόλις δεκαετίας (2001 έως 2011), οπότε ίσχυσε το σύστημα της μονομερούς συζήτησης τη υπόθεσης 8. Ως προς τις ειδικές διαδικασίες, περισσότερο έδαφος έχει βρει το σύστημα της μονομερούς συζήτησης, λόγω ισχύος σε κάποιες από αυτές της αρχής της ανάκρισης, ωστόσο χωρίς να εφαρμόζεται τούτο με σταθερότητα σε όλες τις ειδικές διαδικασίες. Η αναφορά αυτή στα συστήματα ερημοδικίας και στις συνέπειές τους συνδέεται με το αντικείμενο του παρόντος, που είναι το δικαίωμα έφεσης του ερήμην δικασθέντος διαδίκου με βάση το άρθρο 528 του Κώδικα Πολιτικής Δικονομίας. Ειδικότερα, ανάλογα με τις συνέπειες 6 Βλ. Ποδηματά, «Η ερημοδικία και τα τακτικά ένδικα μέσα επί ερήμην αποφάσεων μετά το ν. 2915/2001» (2016) Βλ. αναλυτικά σε Ποδηματά (ό.π. υποσημ. 6) 18-21, καθώς και σε Πανταζόπουλο Στ., «Ο νέος νόμος 2915/2001 και ο τροποποιητικός αυτού 3043/2002» (ΕλλΔ 2003) Πριν την κατάργηση των περισσότερων συζητήσεων, το σύστημα των επαχθών συνεπειών εφαρμοζόταν μόνο κατά την πρώτη επ ακροατηρίω συζήτηση, ενώ στις επόμενες εφαρμοζόταν αυτό της μονομερούς συζήτησης. Και σήμερα όμως, εάν για οποιονδήποτε λόγο επαναληφθεί η συζήτηση, θα ισχύσει σε αυτήν το σύστημα της μονομερούς συζήτησης. 9

10 που επιλέγει ο νομοθέτης να προσδώσει στην απουσία ενός διαδίκου επηρεάζεται και στην πρόβλεψη των μέσων άρσης των συνεπειών αυτών 9. Όσο βαρύτερες οι συνέπειες της ερημοδικίας, τόσο ευχερέστερη πρέπει να είναι η διαδικασία απόσεισής τους από τον διάδικο που δικάστηκε ερήμην. Υφίσταται τότε το δικαιολογημένο συμφέρον του ερήμην δικασθέντος διαδίκου να επιχειρήσει να άρει το περιεχόμενο της ερήμην απόφασης, που συνήθως τυπικό μόνο δίκαιο δημιουργεί, καθώς πρόκειται για ατελή απόφαση, στηριζόμενη στους ισχυρισμούς και τα αποδεικτικά μέσα του ενός μόνο διαδίκου. Η διάταξη του άρθρου , όπως ισχύει σήμερα, για τελευταία φορά τροποποιήθηκε με το άρθρο 44 παρ. 2 του ν. 3994/2011 και έχει ως εξής: «Αν ασκηθεί έφεση από τον διάδικο που δικάσθηκε ερήμην, η εκκαλούμενη απόφαση εξαφανίζεται μέσα στα όρια που καθορίζονται από την έφεση και τους πρόσθετους λόγους, ανεξάρτητα από τη διαδικασία που τηρήθηκε. Ο εκκαλών δικαιούται να προβάλει όλους τους ισχυρισμούς που μπορούσε να προτείνει πρωτοδίκως». Το δικαίωμα έφεσης του διαδίκου που ερημοδικάστηκε πρωτοδίκως συνδέεται στενά με το δικαίωμα άσκησης του ενδίκου μέσου της ανακοπής ερημοδικίας. Θα μπορούσε να λεχθεί πως πρόκειται για τρόπον τινά «συγκοινωνούντα δοχεία», καθώς οι σκοποί που καθένα από αυτά τα ένδικα μέσα επιδιώκει επηρεάζουν τους σκοπούς που θα εξυπηρετηθούν από το έτερο. Με άλλα λόγια, η λειτουργία της έφεσης κατά ερήμην απόφασης συμπλέκεται με το είδος ανακοπής ερημοδικίας που εκάστοτε παρέχεται στον ερημοδικασθέντα πρωτοδίκως διάδικο προς άρση των συνεπειών που προκάλεσε η απουσία του 11. Η σύνδεση αυτή θα καταφανεί στη συνέχεια, μέσα από μία ιστορική αναδρομή στην πορεία που διέγραψαν τα δύο ένδικα μέσα τις τελευταίες δεκαετίες. 9 Βλ. αντί άλλων Νικόπουλο (ό.π. υποσημ. 5) Η αναφορά σε άρθρα χωρίς άλλο προσδιορισμό υποδηλώνει ότι πρόκειται για άρθρα του Κώδικα Πολιτικής Δικονομίας. 11 Βλ. Βερβεσό, «Έννοια και περιεχόμενο του άρθρου 528 ΚΠολΔ» (Δ 1977) 93 υποσημ

11 ΙΙ. Ιστορικά στοιχεία Το δικονομικό μας σύστημα δεν έδινε πάντοτε σαφή λύση ως προς τη σχέση του δικαιώματος έφεσης και του δικαιώματος ανακοπής ερημοδικίας του διαδίκου που δικάστηκε ερήμην. Δεν ήταν ανέκαθεν ξεκάθαρο κατά πόσον είχε ο ερήμην δικασθείς πρωτοδίκως διάδικος τη δυνατότητα να εφεσιβάλλει την ερήμην απόφαση άνευ άσκησης προηγουμένως ανακοπής ερημοδικίας, και σε καταφατική απάντηση, σε ποιο εύρος μπορούσε να προτείνει κατ έφεση τους πραγματικούς ισχυρισμούς του. Η ασάφεια επιτεινόταν από το γεγονός ότι οι συνέπειες της ερημοδικίας και η δυνατότητα που παρεχόταν για άσκηση ανακοπής ερημοδικίας (άλλοτε αναιτιολόγητης και άλλοτε αιτιολογημένης) τροποποιήθηκαν όχι λίγες φορές. Συνεπώς, τα ερωτήματα που διαχρονικά έχουν απασχολήσει το δικονομικό νομοθέτη, όσες φορές επιχείρησε να επέμβει στις σχετικές με την προσβολή ερήμην απόφασης με ένδικα μέσα ρυθμίσεις, ήταν, πρώτον, πώς σχετίζονται μεταξύ τους τα δύο θεσμοθετημένα τακτικά ένδικα μέσα (ανακοπή ερημοδικίας και έφεση), και δεύτερον, σε ποια έκταση ο ερήμην δικασθείς που ασκεί έφεση κατά της ερήμην απόφασης δύναται να εισφέρει νέο πραγματικό υλικό το πρώτον στο εφετείο, κατ εξαίρεση της αρχής του άνευ επικουρίας δικάζεσθαι. α. Προϊσχύουσα Πολιτική Δικονομία 1834 Υπό την ισχύ της Πολιτικής Δικονομίας του 1834 και έως το έτος 1925, κατά της ερήμην απόφασης επιτρεπόταν απεριόριστα η άσκηση ανακοπής ερημοδικίας, χωρίς συγκεκριμένο λόγο ανακοπής και χωρίς υποχρέωση καταβολής παραβόλου ερημοδικίας. Αυτό άλλαξε το 1925, οπότε προβλέφθηκε το παράβολο ερημοδικίας, καθώς και η αιτιολογημένη ανακοπή ερημοδικίας (για ελαττώματα της κλήτευσης ή λόγο ανώτερης βίας) για τις μεταγενέστερες της πρώτης συζητήσεις 12. Για το δικαίωμα άσκησης έφεσης κατά της ερήμην απόφασης δεν υπήρχε 12 Για τις δυνατότητες παρέλκυσης της δίκης που παρείχε στον στρεψόδικο διάδικο η Πολιτική Δικονομία, ιδίως έως το 1925, βλ. Φαλτσή, «Η δικονομική έννομη τάξη», τ. III (2009)

12 νομοθετική πρόβλεψη. Αν και γενικότερα ίσχυε περιορισμένο σύστημα έφεσης, είχε επικρατήσει νομολογιακά 13 ότι ο ερήμην δικασθείς στην πρώτη συζήτηση του πρώτου βαθμού διάδικος δύναται να ασκήσει έφεση κατά της ερήμην απόφασης, ακόμα και χωρίς προηγούμενη άσκηση ανακοπής ερημοδικίας, πετυχαίνοντας με την παραδεκτή άσκηση της έφεσης την εξαφάνιση της ερήμην απόφασης και δυνάμενος να προτείνει απεριορίστως τους ισχυρισμούς του. Η πάγια αυτή νομολογιακή παραδοχή στηριζόταν στη διαπίστωση πως η έφεση τούτη προσομοιάζει με την αναιτιολόγητη ανακοπή ερημοδικίας, καθώς αμφότερα τα ένδικα μέσα εισήγαν νέα συζήτηση της υπόθεσης, όπου για πρώτη φορά «ακουγόταν» ο ερήμην δικασθείς και ήδη εκκαλών/ανακόπτων. Θεωρείτο δε ότι τα αποτελέσματα της έφεσης κατά ερήμην απόφασης επί της πρώτης συζήτησης του πρώτου βαθμού ήταν όμοια με αυτά της αναιτιολόγητης ανακοπής ερημοδικίας, δηλαδή ανακαλούνταν η ερήμην απόφαση με μόνη την τυπική ευδοκίμηση της έφεσης 14. Στη θεωρία, ωστόσο, τονιζόταν ότι η δυνατότητα ευθείας προσβολής της ερήμην απόφασης με έφεση δεν στηριζόταν στο νόμο 15. β. Κώδικας Πολιτικής Δικονομίας 1967 Ο ΚΠολΔ του 1967 προέβλεψε τη δυνατότητα προσβολής της ερήμην απόφασης όλων των διαδικασιών με αιτιολογημένη ανακοπή ερημοδικίας 16. Ακόμα, περιέλαβε ρύθμιση που παρείχε στον ερήμην 13 Βλ. ΑΠ 807/1958, ΝοΒ ΑΠ 256/1960, ΝοΒ ΕφΑθ 406/1963 (πλειοψ.), ΝοΒ , με κάτωθι παρατηρήσεις Ράμμου, ο οποίος ήταν αντίθετος στην αναγνωρισμένη από τη νομολογία δυνατότητα άσκησης έφεσης ευθέως κατά της ερήμην απόφασης κατά παράλειψη της ανακοπής ερημοδικίας. 14 Βλ. Βερβεσό, (ό.π. υποσημ. 11) 83 επ. και ιδίως Βλ. Ράμμο, Παρατηρήσεις υπό την ΕφΑθ 406/1963 (ΝοΒ 11) 778 επ. Καργάδο, Παρατηρήσεις υπό την ΟλΑΠ 308/1973, (Δ 1973) Η εξαφάνιση της ερήμην απόφασης μέσω άσκησης αιτιολογημένης ανακοπής ερημοδικίας δεν γινόταν με μόνη την παραδεκτή άσκηση του ενδίκου αυτού μέσου, αλλά έπρεπε να γίνει από τον ερήμην δικασθέντα διάδικο επίκληση και απόδειξη ενός από τους προβλεπόμενους λόγους της ανακοπής, που αφορούσαν έλλειψη ή ελάττωμα της κλήτευσης ή (όταν επρόκειτο για ερημοδικία κατά την πρώτη συζήτηση της υπόθεσης) την εμπόδιση να παραστεί στη συζήτηση της υπόθεσης από λόγο ανώτερης βίας ή από δόλο του αντιδίκου. Η θεσμοθέτηση της αιτιολογημένης ανακοπής καταδεικνύει την εχθρότητα του νομοθέτη του ΚΠολΔ του 1967 προς τον απόντα διάδικο, τον οποίο αντιμετώπισε ως κατά τεκμήριο στρεψόδικο και επιδιώκοντα την 12

13 δικασθέντα πρωτοδίκως διάδικο κατά την τακτική διαδικασία, ο οποίος άσκησε ανακοπή ερημοδικίας που απορρίφθηκε ως ανυποστήρικτη, και στη συνέχεια εφεσίβαλε την απορριπτική αυτής απόφαση 17, πλήρες ius novorum, δηλαδή απεριόριστη δυνατότητα να εισφέρει στο εφετείο νέους ισχυρισμούς (άρθρο ). Συνεπώς, ο ΚΠολΔ του 1967 εισήγαγε απεριόριστη δυνατότητα προβολής πραγματικών ισχυρισμών στο εφετείο από τον ερημοδικασθέντα πρωτοδίκως διάδικο, ακόμα και στην περίπτωση που η προηγουμένως ασκηθείσα ανακοπή ερημοδικίας κατά της ερήμην απόφασης είχε ασκηθεί εκπρόθεσμα, και ως εκ τούτου απορρίφθηκε 19. Οι δε συνέπειες της ερημοδικίας στην τακτική διαδικασία ορίστηκαν ως «τεκμήριο ομολογίας» της ιστορικής βάσης της αγωγής, όταν ερημοδικούσε ο εναγόμενος, και ως «τεκμήριο παραίτησης» από το δικόγραφο της αγωγής, όταν ερημοδικούσε ο ενάγων 20, ώστε να επιταχύνεται η διαδικασία της ερήμην δίκης. παρέλκυση της δίκης. Βλ. σχετικά Κουσουλό, «Ερημοδικία του διαδίκου κατά τον Κώδικα Πολιτικής Δικονομίας» (ΕλλΔ 1970) 98. Εξάλλου, δεν απορρέει από τη συνταγματικής περιωπής αρχή της εκατέρωθεν ακρόασης υποχρέωση του νομοθέτη να θεσπίσει ένδικο μέσο αναιτιολόγητης ανακοπής ερημοδικίας. Η αρχή της εκατέρωθεν ακρόασης τηρείται με την παροχή δυνατότητας ακρόασης, η οποία, αν δεν αξιοποιηθεί, δεν γεννά υποχρέωση πρόβλεψης παροχής «δεύτερης ευκαιρίας» στον διάδικο που δεν ακούστηκε, αν και του παρασχέθηκε η σχετική δυνατότητα. Βλ. Καργάδο (ό.π. υποσημ. 2) Απαλαγάκη, «Το δικαίωμα ακρόασης των διαδίκων στην πολιτική δίκη» (1989) Αν ασκήθηκε ανακοπή ερημοδικίας και απορρίφθηκε, με έφεση μπορούσε να προσβληθεί είτε η απορριπτική της ανακοπής απόφαση (οπότε θεωρούνταν συμπροσβαλλόμενη και η ερήμην απόφαση, αν δεν είχε παρέλθει η προθεσμία έφεσης εναντίον της, η οποία βέβαια αναστελλόταν από την άσκηση παραδεκτής ανακοπής ερημοδικίας), είτε ευθέως η ερήμην απόφαση, εάν ο ερήμην δικασθείς δεν είχε λόγους έφεσης κατά της απορριπτικής της ανακοπής απόφασης. 18 Άρθρο 546 ΚΠολΔ 1967: «Εάν κατόπιν εφέσεως κατ αποφάσεως απορριψάσης ανακοπήν ερημοδικίας εξηφανίσθη αύτη, ο ερήμην δικασθείς διάδικος δύναται να προτείνει εις την κατ έφεσιν δίκην και πάντας τους πραγματικούς ισχυρισμούς, τους οποίους ηδύνατο να προτείνει πρωτοδίκως. Εις τας περιπτώσεις ταύτας το αυτό δικαίωμα έχει και ο εφεσίβλητος». 19 Ενώ στο Προσχέδιο του ΚΠολΔ είχε υιοθετηθεί διάκριση μεταξύ απορριφθείσας αλλά εμπροθέσμως ασκηθείσας ανακοπής ερημοδικίας, και απορριφθείσας ως εκπρόθεσμης, με πλήρες ius novorum στο εφετείο να παρέχεται στον εκκαλούντα μόνο στην περίπτωση που είχε ασκηθεί εμπρόθεσμη ανακοπή ερημοδικίας, ο ΚΠολΔ του 1967 δεν έθεσε τέτοια διάκριση. 20 Αντίθετα, στις ειδικές διαδικασίες ο ΚΠολΔ του 1967 δεν όριζε επέλευση δυσμενών συνεπειών εκ της ερημοδικίας, αλλά όριζε ότι η υπόθεση εκδικαζόταν σαν να ήταν παρών ο διάδικος που απουσίαζε. 13

14 Όμως, δεν όρισε ο ΚΠολΔ του 1967 αν η δυνατότητα αυτή που παρείχε στον ερήμην δικασθέντα το άρθρο 546, και ήδη μετά το ν.δ. 958/1971 άρθρο 528, τύγχανε εφαρμοστέο και στις ειδικές διαδικασίες ή όχι. Η κρατούσα γνώμη στη θεωρία 21 και μάλλον κρατούσα στη νομολογία 22 αρνούνταν την ισχύ του και στις ειδικές διαδικασίες, καθώς σε αυτές απαρχής της ισχύος του ΚΠολΔ δεν ίσχυαν οι δυσμενείς συνέπειες (τεκμήρια) ερημοδικίας, αλλά ο απών διάδικος δικαζόταν σαν να μην απουσίαζε 23, και συνεπώς δεν παρίστατο λόγος παροχής δικαιώματος πλήρους έφεσης προς ανατροπή δυσμενών συνεπειών. Επομένως, για την εξαφάνιση της ερήμην απόφασης στις ειδικές διαδικασίες απαιτούνταν κατά την κρατούσα γνώμη η κρίση ως βάσιμου ορισμένου λόγου έφεσης. Επομένως, ο ερήμην δικασθείς σε ειδική 21 Βλ. Βερβεσό, «Έφεσις κατ ερήμην αποφάσεως εκδοθείσης κατά τη διαδικασία των εργατικών διαφορών» (Δ 1976) Κουσουλό, «Το ένδικον μέσον της εφέσεως κατά τον Κώδικα Πολιτικής Δικονομίας» (ΝοΒ 1972) 158 Καμπουράκη, «Μέσα προσβολής ερήμην αποφάσεων εις τας ειδικάς διαδικασίας» (Δ 1977) 762 Ματθία, «Νέοι ισχυρισμοί ως λόγοι εφέσεως» (Δ 1980) τον ίδιο, «Παρατηρήσεις υπό την ΕφΑθ 9354/1986» (ΕλλΔ 1987) 1304 Ρίκο, «Ζητήματα της ερήμην κατ έφεσιν δίκης και της εφέσεως κατ ερήμην αποφάσεως» (ΕλλΔ 1983) Αντίθετος ο Σαμουήλ, «Η έφεση» (2009) 237, ο οποίος υποστηρίζει ότι έχρηζε να εφαρμόζεται το άρθρο 546 (ήδη μετά το ν.δ. 958/1971 άρθρο 528) και στις ειδικές διαδικασίες, δηλαδή ότι έπρεπε να εξαφανίζεται η ερήμην απόφαση με μόνη την παραδεκτή άσκηση έφεσης και να αναδικάζεται η υπόθεση στο εφετείο, καθώς η διεξαγωγή της δίκης στον πρώτο βαθμό σαν να ήταν παρών ο ερήμην δικασθείς διάδικος δεν σήμαινε ότι απονεμήθηκε ουσιαστική δικαιοσύνη. 22 Βλ. ΑΠ 1231/1985, (ΕΕργΔ 1986) ΕφΘεσσαλ 194/1972 (Αρμ 1972) 404 ΕφΘρ 4/1975, (Αρμ 1976) 48 ΕφΑθ 7976/1978, (ΕλλΔ 1978) 733 ΕφΑθ 406/1986, (ΕλλΔ 1986) 143 ΕφΑθ 9354/1986, (ΕλλΔ 1987) 1300 Αντίθετες οι ΕφΘρ 4/1975, (Αρμ 1976) 48 ΕφΑθ 7976/1978, (ΕλλΔ 1978) 733 ΕφΑθ 3565/1979, (ΝοΒ 1980) 796 ΕφΑθ 1628/1981, (Αρμ 1981) 771 και ΠΠρΑθ 48/1975, (Δ 1975) 82-3, δεχόμενες ότι η έφεση λειτουργεί σαν υποκατάστατο της αναιτιολόγητης ανακοπής ερημοδικίας ακόμη και στις ειδικές διαδικασίες, όπου δεν ίσχυαν ειδικές συνέπειες της ερημοδικίας. Η νομολογία αντιμετώπιζε διαφορετικά το ρόλο της έφεσης ακόμα και όταν επρόκειτο για την ίδια ειδική διαδικασία, υποσκάπτοντας την ασφάλεια δικαίου, βλ. σημείωμα υπό την ΕφΑθ 1628/1981, (Αρμ. 1981) Η ισχύς συστήματος μονομερούς συζήτησης της υπόθεσης στις ειδικές διαδικασίες οφείλεται στη φύση των υπαγόμενων σε αυτές διαφορών και στον κοινωνικό σκοπό της δίκης, που δικαιολογεί την κάμψη από την αρχή της συζήτησης υπέρ της αρχής της ανάκρισης, βλ. σχετικά Καμπουράκη (ό.π. υποσημ. 21) 742. Τη διαφοροποίηση των συνεπειών της ερημοδικίας στις ειδικές διαδικασίες με τη στενή έννοια του όρου από αυτές που ισχύουν στην τακτική διαδικασία δεν θεωρεί ορθή ο Πανταζόπουλος Στ. (ό.π. υποσημ. 7) 88, διότι στην απουσία του διαδίκου προσδίδονται διαφορετικές συνέπειες, ανάλογα με το αν ο νομοθέτης επέλεξε να υπαγάγει την εκδίκαση μίας κατηγορίας υποθέσεων με την τακτική ή με κάποια ειδική διαδικασία. 14

15 διαδικασία μόνο αιτιολογημένη ανακοπή ερημοδικίας είχε στο οπλοστάσιό του, λόγω της μη ισχύος συστήματος επαχθών συνεπειών σε αυτές, η δε προθεσμία της ανακοπής δεν ανέστελλε την προθεσμία άσκησης έφεσης κατά της ερήμην απόφασης, αλλά συνέτρεχαν οι προθεσμίες των δύο ενδίκων μέσων, αντίθετα με ό,τι ίσχυε επί τακτικής διαδικασίας. Επιπλέον, ο ΚΠολΔ του 1967 προέβλεψε τη δυνατότητα άσκησης έφεσης ευθέως κατά της ερήμην απόφασης, χωρίς προηγούμενη άσκηση ανακοπής ερημοδικίας 24. Η δε αρχή της διαδοχικής άσκησης των ενδίκων μέσων, υπό την όχι ακραίως αυστηρή εκδοχή της, που τελικά επικράτησε κατά τη σύνταξη του ΚΠολΔ, επέβαλε η δυνατότητα ευθείας προσβολής με έφεση της ερήμην απόφασης να παρέχεται μόνο στην περίπτωση που δεν συγχωρείται πλέον ανακοπή ερημοδικίας (λόγω παραίτησης ή λόγω παρέλευσης της προθεσμίας προς άσκησή της, ή ακόμα και λόγω απαγόρευσής άσκησής της, όπως ίσχυε στην ειδική διαδικασία των διαφορών από πιστωτικούς τίτλους και στις δίκες περί την εκτέλεση) 25. Θεωρούνταν όμως απαράδεκτη η άσκηση έφεσης (προληπτικής, όπως χαρακτηριζόταν) κατά της ερήμην απόφασης, αν είχε ήδη ασκηθεί ανακοπή ερημοδικίας και εκκρεμούσε η έκδοση απόφασης επ αυτής 26, καθώς ρητά ο ΚΠολΔ επέτρεπε την ευθεία προσβολή με έφεση της ερήμην απόφασης, κατά παράβαση της αρχής της διαδοχικής άσκησης των ενδίκων μέσων, μόνο εφόσον δεν είχε καθόλου ασκηθεί ανακοπή ερημοδικίας και δεν ήταν πλέον δυνατή η άσκησή της. Απόρροια της ίδιας αρχής ήταν και το ότι η προθεσμία 24 Άρθρο 531 εδ. β ΚΠολΔ 1967: «Επί ερήμην αποφάσεων έφεσις χωρεί, εάν μεν εξεδόθησαν κατά την πρώτην συζήτησιν, εφ όσον δεν συγχωρείται πλέον ανακοπή ερημοδικίας, εάν δε εξεδόθησαν εις μεταγενεστέραν συζήτησιν, από της δημοσιεύσεώς των». 25 Καθώς η προθεσμία άσκησης ανακοπής ερημοδικίας ανέστελλε την προθεσμία άσκησης έφεσης στις υποθέσεις τακτικής δικαιοδοσίας. 26 Επιτρεπόταν, όμως, η επικουρική άσκηση έφεσης κατά της ερήμην απόφασης, ήτοι η ασκούμενη υπό την ενδοδιαδικαστική αίρεση της απόρριψης της εκκρεμούς ανακοπής ερημοδικίας. Βλ. Βερβεσό (ό.π. υποσημ. 11) 99 υποσημ

16 έφεσης αναστελλόταν, μέχρι της έκδοση απόφασης επί της ανακοπής ερημοδικίας 27. Όμως, ενώ ο ΚΠολΔ του 1967 προέβλεψε τη δυνατότητα άσκησης έφεσης ευθέως κατά της ερήμην απόφασης, χωρίς προηγούμενη άσκηση ανακοπής ερημοδικίας, παρέλειψε να ρυθμίσει το ius novorum στην κατ έφεση δίκη 28. Στη νομολογία εξακολούθησε να επικρατεί ό,τι και πριν την έναρξη ισχύος του ΚΠολΔ, δηλαδή αναγνωριζόταν πλήρες ius novorum σε αυτήν την περίπτωση 29. Αυτή η άποψη θεωρούσε ότι το άρθρο 546 ΚΠολΔ, αναφερόμενο στην έφεση κατά της απόφασης που απορρίπτει ανακοπή ερημοδικίας, ρυθμίζει ειδικώς το ius novorum στην περίπτωση αυτή, χωρίς να μπορεί να χρησιμοποιηθεί για τη συναγωγή εξ αντιδιαστολής επιχειρήματος περί αποκλεισμού του απεριόριστου ius novorum, όταν ασκείται ευθέως έφεση κατά της ερήμην πρωτόδικης απόφασης 30. Κατέληγε δε στο συμπέρασμα ότι πλήρης έφεση παρεχόταν και στον ευθέως ασκούντα έφεση κατά της ερήμην απόφασης, λαμβάνοντας υπόψη ότι σε διαφορετική περίπτωση θα ήταν αδύνατη σχεδόν η ουσιαστική κρίση της υπόθεσης, αν ο διάδικος είχε εγκύρως ερημοδικασθεί, ενόψει και του ότι υπό τον ΚΠολΔ του 1967 και μέχρι την τροποποίησή του από το ν.δ. 958/1971, αιτιολογημένη μόνο ανακοπή ερημοδικίας επιτρεπόταν 31. Εξάλλου, δεν θα ευσταθούσε να αντιμετωπίζεται διαφορετικά ως προς το δικαίωμα προβολής νέων ισχυρισμών ο ευθέως εκκαλών την ερήμην απόφαση άνευ άσκησης ανακοπής από αυτόν που άσκησε ανακοπή ερημοδικίας και αυτή απορρίφθηκε Βλ. ΕφΑθ 5274/1976, Αρμ Βλ. Ράμμο, «Εγχειρίδιον Αστικού Δικονομικού δικαίου», τ. 2 ος (1980) Βλ. ΕφΑθ 2686/1969, (ΕΕΝ 1970) 67 επ. ΕφΑθ 1532/1969, (ΝοΒ 1970) 572 (με σημείωση Παπαδημητρίου) ΕφΑθ 1902/1969 (πλειοψ.), (Δ 1970) 45, ΕφΑθ 3089/1969, (Αρμ 1970) ΕφΑθ 1914/1969 (μειοψ.), (Δ 1970) 36 επ. 30 Βλ. Ποδηματά, «Η ερημοδικία στην τακτική διαδικασία», ΕΝΟΒΕ 30 (1997) Με προβλεπόμενους περιοριστικά λόγους της αιτιολογημένης ανακοπής ερημοδικίας α) την παντελή έλλειψη κλήτευσης ή την πλημμελή τούτη και β) την αδυναμία παράστασης λόγω ανώτερης βίας ή δόλου του αντιδίκου. 32 Βλ. Νίκα, «Οι νέοι πραγματικοί ισχυρισμοί στην κατ έφεση δίκη» (1987)

17 Υπήρξε όμως και αντίθετη φωνή, που επικρατούσε στη νομική θεωρία 33, αλλά υιοθετήθηκε και από μερίδα της νομολογίας 34. Η έτερη αυτή άποψη συνήγαγε επιχείρημα εξ αντιδιαστολής από τη διατύπωση του άρθρου 546, για να υποστηρίξει ότι ο νομοθέτης του ΚΠολΔ έλαβε θέση υπέρ της δυνατότητας απεριόριστης πρότασης νέων ισχυρισμών στο εφετείο, μόνο όταν έχει ασκηθεί έφεση από τον ερημοδικασθέντα στην πρώτη συζήτηση του πρώτου βαθμού διάδικο κατά της απόφασης που απέρριψε την ανακοπή ερημοδικίας του. Κατά τη γνώμη αυτή, εκφρασθείς έτσι ο νομοθέτης του ΚΠολΔ δεν προσέδωσε απεριόριστο ius novorum στον απευθείας ασκούντα έφεση κατά της ερήμην απόφασης, άνευ άσκησης ανακοπής ερημοδικίας (ή, έστω, άσκησης και παραίτησης από αυτή), αλλά θέλησε να ισχύσουν και γι αυτόν οι ίδιοι κανόνες της δυνατότητας προβολής νέων ισχυρισμών στο εφετείο που ισχύουν και για τον αντιμωλία δικασθέντα. Επομένως, κατά την ίδια θέση, ο ερήμην δικασθείς στην πρώτη συζήτηση του πρώτου βαθμού διάδικος που 33 Στη θεωρία επικρίθηκε το απεριόριστο ius novorum στην περίπτωση έφεσης κατά ερήμην απόφασης, με ισχυρή επιχειρηματολογία, βλ. Βερβεσό (ό.π. υποσημ. 11) 93-98, ο οποίος παρατηρεί πως η ενέργεια που η κρατούσα στη νομολογία γνώμη απέδιδε στην έφεση κατά ερήμην απόφασης καθιστούσε τη διάταξη του 528 άνευ αντικειμένου, καθώς ο ερήμην δικασθείς ωφελούνταν από την ευθεία άσκηση έφεσης κατά της ερήμην απόφασης εκδοθείσας κατά την πρώτη συζήτηση του πρώτου βαθμού, για το λόγο ότι αυτή θα είχε σίγουρο ανακλητικό της ερήμην απόφασης αποτέλεσμα, και δεν τον συνέφερε να ασκήσει προηγουμένως ανακοπή ερημοδικίας, ιδίως μάλιστα υπό την ισχύ του ΚΠολΔ του 1967 και πριν την τροποποίηση του με το ν.δ. 958/1971, οπότε και αιτιολογημένη μόνο ανακοπή ερημοδικίας μπορούσε να ασκήσει. Κατά την ίδια γνώμη, αν ο νομοθέτης του ΚΠολΔ επιθυμούσε να προσδώσει το πλεονέκτημα της απεριόριστης προβολής νέων ισχυρισμών στον διάδικο που ασκεί κατευθείαν το ένδικο μέσο της έφεσης κατά της ερήμην απόφασης, κατά παρέκκλιση του γενικώς ισχύοντος περιορισμένου ius novorum, θα το είχε διατυπώσει ρητώς. Συνάγει, λοιπόν, ο ανωτέρω συγγραφέας το συμπέρασμα ότι ο ερήμην δικασθείς στην πρώτη συζήτηση του πρώτου βαθμού περιορισμένως πλήρη έφεση δύναται μόνο να ασκήσει κατά της ερήμην απόφασης, επομένως πρέπει να αποδείξει το δικαιολογημένο της καθυστερημένης προβολής των νέων ισχυρισμών του. Προσάπτει δε η άποψη αυτή στην κρατούσα στη νομολογία άποψη περί πλήρους ius novorum ότι παραγνωρίζει τις ισχύουσες αντιλήψεις για τον τρόπο άρσης των συνεπειών της ερημοδικίας και ότι πετυχαίνει να παρέχει στον ερήμην δικασθέντα που εφεσιβάλλει την ερήμην απόφαση ό,τι ο νομοθέτης απέκλεισε μέσω της πρόβλεψης αιτιολογημένης μόνο ανακοπής ερημοδικίας. 34 Βλ. ΕφΠατρ 2197/1969, (ΝοΒ 1969) 582 ΕφΑθ 1914/1969 (πλειοψ.), (Δ 1970) 36 επ. ΕφΠατρ 252/1969, (ΕΕΝ 1971) 91 ΕφΠατρ 156/1970, (ΕΕΝ 1971) 553 (με κάτωθι αντίθετες παρατηρήσεις) ΕφΔωδ 44/1970, (Αρμ 1970) 547 ΕφΑθ 3366/1972, (ΕλλΔ 1973) 474 επ. 17

18 ασκούσε έφεση είχε να αντιμετωπίσει τους γενικούς περιορισμούς που έθετε το συγκεντρωτικό σύστημα και, αν ήταν δυνατόν, να αποδείξει πως συντρέχει κάποια από τις προβλεπόμενες εξαιρέσεις του 35. Η θέση αυτή έβρισκε έρεισμα στην πρόβλεψη από τον ΚΠολΔ του 1967 αιτιολογημένης μόνο ανακοπής ερημοδικίας κατά της ερήμην απόφασης, η ευδοκίμηση της οποίας οδηγούσε σε εξαφάνιση της προσβαλλόμενης ερήμην απόφασης, καθώς, αν γινόταν δεκτό το (υποστηριζόμενο από την αντίθετη άποψη) απεριόριστο ius novorum του εκκαλούντος ευθέως την ερήμην απόφαση, θα καταστρατηγούνταν η πρόβλεψη αιτιολογημένης ανακοπής ερημοδικίας ως μέσου ανατροπής των συνεπειών της ερημοδικίας, καθώς εύκολα ο εγκύρως ερημοδικασθείς θα μπορούσε να παραλείψει να ανακόψει την ερήμην απόφαση, σκοπεύοντας να επιτύχει με έφεση την ανατροπή των συνεπειών της ερημοδικίας του και όντας ελεύθερος να προτείνει νέους ισχυρισμούς. Επιπρόσθετα, η γνώμη αυτή μεμφόταν την κρατούσα στη νομολογία άποψη για το ότι αυτή ήταν αντίθετη στο πνεύμα του δικονομικού νομοθέτη του ΚΠολΔ του 1967, ο οποίος σαφώς αντιμετώπισε επιφυλακτικά την ερημοδικία, θεωρώντας ότι υποκρύπτει πρόθεση στρεψοδικίας, και ως εκ τούτου ρύθμισε στενά τη δυνατότητα άσκησης της ανακοπής ερημοδικίας 36. Εύστοχα όμως παρατηρήθηκε 37 ότι αν γινόταν δεκτή ως ορθή η γνώμη που επέβαλλε στον εκκαλούντα την ερήμην απόφαση διάδικο να αιτιολογήσει την καθυστερημένη προβολή των ισχυρισμών του, ήτοι 35 Ήτοι, έπρεπε να αποδείξει ότι η μη παράσταση στον πρώτο βαθμό ήταν δικαιολογημένη και δεν υπέκρυπτε πρόθεση στρεψοδικίας. Βλ. Ποδηματά (ό.π. υποσημ. 30) Τη θέση αυτή υποστήριξαν στη θεωρία, πλην του Βερβεσού (όπως αναφέρεται στην υποσημ. 33 του παρόντος), και οι Μπέης, «Παρατηρήσεις υπό την ΕφΑθ 1914/1969» (Δ 1970) 54 (αν και ο ίδιος μερικά χρόνια αργότερα υποστήριξε την αντίθετη άποψη, βλ. «Πολιτική Δικονομία» τ. III, Ένδικα μέσα και ανακοπές (1976) υπό άρθρο ) Κουσουλός με εκτενή αναφορά στις προπαρασκευαστικές συζητήσεις του ΚΠολΔ, (ό.π. υποσημ. 16) Ψαρράκης, «Περί των πραγματικών ισχυρισμών και αποδεικτικών μέσων εις την έκκλητον δίκην κατά τον ΚΠολΔ», (ΕλλΔ 1973) 226 Ράμμος (ό.π. υποσημ. 28) 997. Σύμφωνος και ο Κεραμεύς, «Ένδικα μέσα» (2007) Βλ. ΕφΑθ 1914/1970 (μειοψ.), (Δ 1970) 36 επ. με αναφορά στις προπαρασκευαστικές εργασίες του ΚΠολΔ. 18

19 ουσιαστικά να αιτιολογήσει την ερημοδικία του στον πρώτο βαθμό, αυτός συνήθως θα στερούνταν μέσου ανατροπής των συνεπειών της ερημοδικίας του και στους δύο βαθμούς. Ειδικότερα, ο εγκύρως ερημοδικασθείς (δηλαδή αυτός που δεν παραστάθηκε στον πρώτο βαθμό, παρόλο που κλητεύθηκε νόμιμα και χωρίς να εμποδίστηκε από λόγο ανώτερης βίας) αδυνατούσε να ασκήσει ανακοπή ερημοδικίας, καθώς μόνο αιτιολογημένη τέτοια προβλεπόταν, και δεκτής γενομένης της τελευταίας άποψης, αδυνατούσε να προτείνει τους ισχυρισμούς του το πρώτον στο εφετείο, κατόπιν άσκησης έφεσης κατά της ερήμην απόφασης, εκτός αν οι ισχυρισμοί του εξαιρούνταν από το σύστημα συγκέντρωσης, λόγω συνδρομής κάποιας από τις εξαιρέσεις του άρθρου 527. Το αποτέλεσμα αυτό ήταν εξαιρετικά ανεπιεικές και δεν φαινόταν ανταποκρινόμενο στη βούληση του νομοθέτη του ΚΠολΔ του 1967, όπως αυτή προκύπτει από τις συζητήσεις της Αναθεωρητικής Επιτροπής. i) Τροποποίηση ΚΠολΔ με το ν.δ. 958/1971 Η εκτεταμένη επικράτηση της ανωτέρω ανεπιεικούς για τον ερημοδικασθέντα άποψης, αλλά και οι έντονες αντιδράσεις που σημειώθηκαν από το δικηγορικό κλάδο για την κατάργηση της αναιτιολόγητης ανακοπής ερημοδικίας, οδήγησαν στην τροποποίηση με το ν.δ. 958/1971 της ανακοπής ερημοδικίας κατά απόφασης της πρώτης συζήτησης του πρώτου βαθμού της τακτικής διαδικασίας από αιτιολογημένη σε αναιτιολόγητη για την τακτική διαδικασία 38, αφήνοντας άθικτη την πρόβλεψη αιτιολογημένης ανακοπής ερημοδικίας κατά απόφασης μεταγενέστερης της πρώτης συζήτησης της τακτικής διαδικασίας ή της μοναδικής συζήτησης των ειδικών διαδικασιών. Αφέθηκε δε ως είχε τη διάταξη του άρθρου 546 (ήδη μετά το ν.δ. 958/1971 άλλαξε η αρίθμησή του σε 528), με συνέπεια να μην διαλευκανθεί το προαναφερθέν αμφιλεγόμενο ζήτημα του νοήματός του. Η δε εφαρμογή του άρθρου 528 μετά την τροποποίηση του ΚΠολΔ με το 38 Η αναιτιολόγητη ανακοπή ερημοδικίας με μόνη την παραδεκτή άσκησή της οδηγούσε στην εξαφάνιση της ερήμην απόφασης και στη συζήτηση της υπόθεσης, χωρίς να χρειάζεται να προβληθούν λόγοι ανακοπής. Στις ειδικές διαδικασίες εξακολούθησε να επιτρέπεται η άσκηση αιτιολογημένης μόνο ανακοπής ερημοδικίας. 19

20 ν.δ. 958/1971 περιορίστηκε σημαντικά, καθώς εφαρμοστέο τύγχανε επί άσκησης ανακοπής ερημοδικίας και απόρριψής της, που σπάνιζε επί ισχύος συστήματος αναιτιολόγητης ανακοπής ερημοδικίας, όπως εν προκειμένω. Το ν.δ., όπως και ο ΚΠολΔ του 1967, δεν ρύθμισε ρητώς το ius novorum του ερήμην δικασθέντος που ευθέως εκκαλεί την ερήμην πρωτόδικη απόφαση, ωστόσο με την θέσπιση της αναιτιολόγητης ανακοπής ερημοδικίας έδινε τη δυνατότητα ανατροπής των επαχθών συνεπειών της ερημοδικίας και την ευκαιρία να εκδικαστεί η υπόθεση αντιμωλία στον πρώτο βαθμό. Εξακολούθησε βέβαια η υποστήριξη των δύο διαφορετικών απόψεων που προαναφέρθηκαν σχετικά με το ius novorum του μη ασκήσαντος ανακοπή ερημοδικίας εκκαλούντος την ερήμην απόφαση 39. Το αμφισβητούμενο ζήτημα της δυνατότητας προβολής νέων ισχυρισμών από τον εκκαλούντα την ερήμην απόφαση της πρώτης συζήτησης του πρώτου βαθμού διάδικο απασχόλησε την Ολομέλεια του Αρείου Πάγου, η οποία με την 308/1973 απόφασή της έκρινε ότι ο εκκαλών στην ως άνω περίπτωση είναι ελεύθερος να προτείνει νέους ισχυρισμούς στο εφετείο. Ακολούθησε, δηλαδή, η Ολομέλεια του Ανώτατου Ακυρωτικού Δικαστηρίου μας την υιοθετούμενη από παλιά, πριν ακόμα τη θέσπιση του ΚΠολΔ του 1967 άποψη, ότι δηλαδή η έφεση προσφέρεται όχι μόνο σαν μέσο διόρθωσης των σφαλμάτων της εκκαλούμενης απόφασης, αλλά και ως μέσο διόρθωσης των σφαλμάτων και παραλείψεων των ίδιων των διαδίκων. Έτσι, ο εκκαλών με την τυπική αποδοχή της έφεσής του κατά της ερήμην απόφασης πετυχαίνει την εξαφάνιση της τελευταίας και την αντιμωλία εκδίκαση της υπόθεσης στο εφετείο, με την έφεσή του να λειτουργεί ωσάν αναιτιολόγητη ανακοπή 39 Βλ. σχετικά Ποδηματά (ό.π. υποσημ. 30) 42 επ., ΑΠ 84/1974, (ΝοΒ 22) Βλ. υπέρ της πρώτης ως άνω εκτιθέμενης άποψης, υπέρ της παροχής απεριόριστου ius novorum στον ερήμην δικασθέντα πρωτοδίκως διάδικο και εκκαλούντα την ερήμην απόφαση, την ΕφΑθ 42/1972, (Αρμ 1972) 414. Βλ. υπέρ της δεύτερης ως άνω εκτιθέμενης άποψης, περί ισχύος των γενικών κανόνων της συγκέντρωσης των πραγματικών ισχυρισμών και στην περίπτωση αυτή, την ΕφΑθ 3366/1972, (ΕλλΔ 1973)

21 ερημοδικίας 40. Τη θέση της Ολομελείας ακολούθησε, όπως ήταν φυσικό, η νομολογία των δικαστηρίων μας στο εξής 41. Βέβαια, η λύση αυτή προστάτευε ίσως υπέρ το δέον τον ερήμην δικασθέντα διάδικο, αν ληφθεί υπόψη ότι με το ν.δ. 958/1971 είχε επαναφερθεί το ένδικο μέσο της αναιτιολόγητης ανακοπής ερημοδικίας 42. ii) Τροποποίηση ΚΠολΔ με τους ν. 2145/1993 και 2207/1994 Την υπερβολική προστασία του ερήμην δικασθέντος διαδίκου περιέστειλε ο ν. 2145/1993, ο οποίος κατήργησε την αναιτιολόγητη ανακοπή ερημοδικίας επαναφέροντας σε ισχύ την αιτιολογημένη 43. Η ρύθμιση αυτή επικροτήθηκε στη θεωρία ως ορθή 44. Λίγο αργότερα, ο ν. 2207/1994 ρύθμισε ρητά το ius novorum του εκκαλούντος ερήμην πρωτοβάθμια απόφαση, και συγκεκριμένα όρισε πως έχει ο τελευταίος τη δυνατότητα προβολής όλων των ισχυρισμών που θα μπορούσε να είχε προτείνει πρωτοδίκως 45 46, ουσιαστικά καθιστώντας ως ισχύον δίκαιο την ήδη παγιωθείσα μετά την ΟλΑΠ 308/1973 στη νομολογία άποψη. Δεν εξάρτησε δε ο νομοθέτης την παροχή αυτού του μέσου στον ερήμην 40 Βλ. Κεραμέα, «Οι πρόσφατες δικονομικές τροποποιήσεις και η τύχη των ενδίκων μέσων», ΕΝΟΒΕ 24 (1995) Βλ. ΑΠ 1084/1973, (ΝοΒ 22) ΑΠ 84/1974, (ΝοΒ 22) ΕφΑθ 7438/1973, (Αρμ 1975) ΕφΑθ 7618/1975, (Δ 1976) Βλ. Ποδηματά (ό.π. υποσημ. 30) 43 επ. και ιδίως 45, όπου παρατηρεί πως αποτέλεσμα της λύσης της ΟλΑΠ ήταν να έχει ο ερημοδικασθείς πρωτοδίκως διάδικος την ευχέρεια να επιλέξει να παραλείψει να ασκήσει ανακοπή ερημοδικίας και να ασκήσει έφεση κατά της ερήμην απόφασης, αναγκάζοντας με αυτόν τον τρόπο τον αντίδικό του να υποστεί την παράλειψη της αντιμωλία συζήτησης της αγωγής στον πρώτο βαθμό δικαιοδοσίας. 43 Άρθρο 9 παρ. 1 ν. 2145/1993: Το άρθρο 501 του ΚΠολΔ αντικαθίσταται ως εξής: «Ανακοπή κατά απόφασης που έχει εκδοθεί ερήμην επιτρέπεται αν εκείνος που δικάστηκε ερήμην δεν κλητεύτηκε καθόλου ή δεν κλητεύτηκε νόμιμα ή εμπρόθεσμα ή αν συντρέχει λόγος ανώτερης βίας». 44 Βλ. Ματθία, «Οι πρόσφατες δικονομικές τροποποιήσεις (ν. 2145/1993)», (ΕλλΔ 1993) 981, όπου υποστηρίζει ότι κατέστη πλέον η ανακοπή ερημοδικίας έκτακτο ένδικο μέσο. 45 Άρθρο 3 παρ. 21 ν. 2207/1994: Το άρθρο 528 του ΚΠολΔ αντικαθίσταται ως εξής: «Αν ασκηθεί έφεση από το διάδικο που δικάστηκε ερήμην κατά την πρώτη συζήτηση, η εκκαλούμενη απόφαση εξαφανίζεται μέσα στα όρια που καθορίζονται από την έφεση και τους πρόσθετους λόγους. Ο εκκαλών δικαιούται να προβάλει όλους τους ισχυρισμούς που μπορούσε να προτείνει πρωτοδίκως». 46 Η έφεση λειτουργούσε στην περίπτωση αυτή όπως λειτουργούσε στο παρελθόν η καταργηθείσα αναιτιολόγητη ανακοπή ερημοδικίας, βλ. Κεραμέα (ό.π. υποσημ. 40) 25 Ποδηματά (ό.π., υποσημ. 30)

22 δικασθέντα από την προηγούμενη άσκηση ή μη ανακοπής ερημοδικίας, ενώ οι προθεσμίες άσκησης των δύο ενδίκων μέσων πλέον συνέτρεχαν και στην τακτική διαδικασία 47, διότι η ερήμην απόφαση του πρώτου βαθμού ήταν ήδη από την δημοσίευσή της εκκλητή, ρύθμιση που ισχύει ως σήμερα. Το νέο περιεχόμενο του άρθρου 528 συμπλήρωσε αρμονικά την κατάργηση της αναιτιολόγητης ανακοπής ερημοδικίας, που επέφερε ο ν. 2145/1993, καθώς πλέον ο ερήμην δικασθείς στην πρώτη συζήτηση του πρώτου βαθμού της τακτικής διαδικασίας προστατευόταν ικανοποιητικώς μεν, όχι πλεοναστικώς δε, όπως ίσχυε υπό το προγενέστερο καθεστώς. Οι δε συνέπειες της ερημοδικίας δεν τροποποιήθηκαν ούτε σε αυτή τη χρονική περίοδο, μπορεί επομένως να λεχθεί ότι αποσυνδέθηκε το καθεστώς των επαχθών συνεπειών της ερημοδικίας από τη δυνατότητα άμεσης ανατροπής τους μέσω αναιτιολόγητης ανακοπής ερημοδικίας 48. Το καθεστώς που ίσχυε μετά το 1994, λοιπόν, συγγένευε μάλλον με αυτό του ΚΠολΔ του 1967, πριν να επιφέρει σε αυτόν τις τροποποιήσεις που προαναφέρθηκαν το ν.δ. 958/1971. Το άρθρο 528, όπως αντικαταστάθηκε από το ν. 2207/1994, παρείχε απεριόριστο ius novorum στον ερήμην δικασθέντα πρωτοδίκως διάδικο κατά την πρώτη συζήτηση, και όχι κατά τις επόμενες. Ο λόγος είναι ότι κατά τις μεταγενέστερες της πρώτης συζητήσεις της αγωγής, ακόμα και αν απουσίαζε ο διάδικος, δεν υφίστατο δυσμενείς συνέπειες εκ της απουσίας του, αλλά δικαζόταν «ως ει παρών», και ως εκ τούτου δεν θα ήταν λογικό να του παρεχόταν απεριόριστο δικαίωμα πρότασης νέων ισχυρισμών κατ έφεση, αλλά αντιθέτως, παρίστατο ανάγκη να υπόκειται ο εκκαλών στους γενικούς περιορισμούς του άρθρου 527. Επιπλέον, με την εισηγητική έκθεση του νόμου διευκρινίστηκε ότι το άρθρο Εφόσον, βέβαια, έγινε επίδοση της ερήμην απόφασης, ειδάλλως η προθεσμία της ανακοπής ουδέποτε ξεκινά και τρέχει μόνο η καταχρηστική προθεσμία της έφεσης. Βλ. Αρβανιτάκη, «Οι τροποποιήσεις του ΚΠολΔ από τους ν. 2145/1993, 2172/1993 και 2207/1994», ΕΝΟΒΕ 26 (1995) Βλ. Ποδηματά (ό.π. υποσημ. 30) 48 Νικόπουλο (ό.π. υποσημ. 5)

23 τύγχανε εφαρμοστέο μόνο στην τακτική διαδικασία και όχι στις ειδικές 49, όπου δεν ίσχυαν τεκμήρια ερημοδικίας, καθώς, όπως προαναφέρθηκε, υπήρξε ασάφεια στο προϊσχύσαν καθεστώς και γεννήθηκε διχογνωμία. iii) Τροποποίηση ΚΠολΔ με το ν. 2915/2001 Από την έναρξη ισχύος του ΚΠολΔ του 1967 και μέχρι το έτος 2001 ουδέποτε είχε τροποποιηθεί η ρύθμισή του περί των δυσμενών συνεπειών της ερημοδικίας στην πρώτη συζήτηση του πρώτου βαθμού υπόθεσης τακτικής δικαιοδοσίας 50. Για πρώτη φορά, ο ν. 2915/2001 επιχείρησε να εισάγει το σύστημα της μονομερούς συζήτησης της υπόθεσης 51, το οποίο εν ολίγοις σημαίνει πως απόντος του διαδίκου, η υπόθεση συζητείται σαν να ήταν αυτός παρών 52. Έτσι, μετά την έναρξη ισχύος του 49 Σελ. 14 και 16 εισηγητικής έκθεσης, όπως αναφέρονται σε Οικονόμου (- Πανταζόπουλο Αθ.), «Η έφεση» (2017), άρθρο Αντίθετος σε αυτό ο Νικόπουλος (ό.π. υποσημ. 5) 111, που υποστηρίζει τη θέση περί ισχύος του άρθρου 528 και στις ειδικές διαδικασίες, του νόμου μη διακρίνοντος. 50 Αντίθετα, στις περισσότερες ειδικές διαδικασίες ο ΚΠολΔ του 1967 υιοθετούσε το σύστημα μονομερούς συζήτησης, και συγκεκριμένα στις γαμικές διαφορές επί ερημοδικίας του εναγομένου, στις μισθωτικές και στις εργατικές διαφορές. 51 Άρθρο 12 ν. 2915/2001: Το άρθρο 270 του Κώδικα Πολιτικής Δικονομίας αντικαθίσταται ως εξής: «[ ]Με την επιφύλαξη του άρθρου 260, αν κατά τη συζήτηση της υπόθεσης δεν εμφανισθεί ή εμφανισθεί και δεν λάβει νόμιμα μέρος κάποιος από τους διαδίκους, μολονότι έχει κληθεί νομίμως και εμπροθέσμως, η διαδικασία προχωρεί σαν να ήταν παρόντες όλοι οι διάδικοι». Η νομοθετική αυτή μεταβολή αιτιολογήθηκε στην εισηγητική έκθεση με αναφορά σε λόγους επιτάχυνσης της απονομής δικαιοσύνης και ορθότητας αυτής. Η εισαγωγή του συστήματος μονομερούς συζήτησης στην τακτική διαδικασία, ωστόσο, είχε επικριθεί εντόνως στη θεωρία, με την αιτιολογία ότι δεν συνάδει το σύστημα αυτό με την αρχή της συζήτησης και διάθεσης και καθυστερεί την έκδοση της ερήμην απόφασης, χωρίς να εξασφαλίζει την έκδοση ορθότερης απόφασης, βλ. Ποδηματά (ό.π. υποσημ. 6) 19 επ. Κεραμέα/Κονδύλη/Νίκα (-Μακρίδου), «Ερμηνεία ΚΠολΔ, Συμπλήρωμα» (2003), άρθρο 270 αριθμ. 7 Αναφορά στην ασκηθείσα κριτική κατά του συστήματος μονομερούς συζήτησης κάνει ο Καλαβρός, «Η κατάργηση του συστήματος μονομερούς συζήτησης και η επαναφορά των τεκμηρίων ερημοδικίας» (ΝοΒ 2011) 129 επ., ο οποίος όμως υποστηρίζει την ορθότητα της εισαγωγής του συστήματος αυτού στην τακτική διαδικασία, θεωρώντας ότι επήλθε ισορροπία μεταξύ συνεπειών ερημοδικίας στον πρώτο βαθμό και του προβλεπόμενου τρόπου ανατροπής αυτών στον ίδιο βαθμό, που ήδη μετά το ν. 2145/1993 είναι η αιτιολογημένη ανακοπή ερημοδικίας. 52 Κατά το σύστημα μονομερούς συζήτησης, αν απών είναι ο ενάγων, δεν απορρίπτεται η αγωγή του, αλλά εξετάζεται το παραδεκτό και βάσιμο αυτής. Αν απών είναι ο εναγόμενος, δεν γίνεται δεκτή άνευ ετέρου τινός η αγωγή, αλλά ο ενάγων βαρύνεται με την απόδειξη των πραγματικών ισχυρισμών του, καθώς δεν θεωρείται ότι η απουσία του εναγόμενου ισοδυναμεί με ομολογία της ιστορικής βάσης της αγωγής. Επομένως, η απουσία επιφέρει για τον απόντα διάδικο μόνο τις λεγόμενες γενικές συνέπειες της 23

24 ν. 2915/2001 η υπόθεση συζητούνταν μονομερώς, όταν απουσίαζε κάποιος εκ των διαδίκων, ενώ ο τρόπος άρσης των συνεπειών της ερημοδικίας εξακολούθησε να είναι η αιτιολογημένη ανακοπή ερημοδικίας, όπως αυτή ίσχυε μετά το ν. 2145/ , αλλά και η έφεση, δεδομένης της διατήρησης του άρθρου 528 ως είχε. Ενώ αρχικά στο σχέδιο νόμου προτάθηκε η κατάργηση του άρθρου 528, τελικώς αυτό διατηρήθηκε σε ισχύ. Το γεγονός αυτό προκάλεσε διχασμό στη θεωρία ως προς το ζήτημα του αν υπό το νέο νόμο η έφεση εξακολουθούσε να λειτουργεί σαν υποκατάστατο της αναιτιολόγητης ανακοπής ερημοδικίας, ή αν αντίθετα για να γίνει δεκτή θα έπρεπε να κριθεί ως βάσιμος κάποιος από τους προτεινόμενους λόγους της περί νομικού ή πραγματικού σφάλματος της εκκαλουμένης, με κρατούσα τη δεύτερη εξ αυτών 54. Η νομολογία, ωστόσο, σε πολύ μικρό αριθμό αποφάσεων έκανε δεκτή την κρατούσα στη θεωρία γνώμη 55, εμμένοντας ερημοδικίας, δηλαδή την αποστέρησή του από τη δυνατότητα διενέργειας διαδικαστικών πράξεων. 53 Θεωρούνταν δε εύλογο να παρέχεται αιτιολογημένη μόνο ανακοπή ερημοδικίας, καθώς παρά την ερημοδικία του διαδίκου, η υπόθεση είχε εκδικαστεί σαν να ήταν παρών, με διεξαγωγή αποδείξεων, δεν υπέστη δηλαδή ο ερήμην δικασθείς βαριές συνέπειες από την απουσία του, ώστε να παρίσταται αναγκαία η άρση τους με μόνη την παραδεκτή άσκηση του ενδίκου βοηθήματος της (αναιτιολόγητης ανακοπής ερημοδικίας). Βλ. Ποδηματά (ό.π. υποσημ. 6) Υπέρ της λειτουργίας της έφεσης και υπό το νέο καθεστώς ως υποκατάστατου της καταργημένης αναιτιολόγητης ανακοπής ερημοδικίας οι Κεραμεύς/Κονδύλης/Νίκας (- Μακρίδου), (ό.π. υποσημ. 51) άρθρο 270 αριθμ. 9 Κεραμεύς/Κονδύλης/Νίκας (- Μαργαρίτης) (ό.π. υποσημ. 51) άρθρο 528 αριθμ. 1 και 2. Υπέρ της αντίθετης άποψης περί εξαφάνισης της εκκαλούμενης ερήμην απόφασης, μόνο αν κρινόταν βάσιμος κάποιος λόγος έφεσης, οι Ποδηματά (ό.π. υποσημ. 6) 22 Πανταζόπουλος Στ. (ό.π. υποσημ 7) 92 Απαλαγάκη, «Τα ερμηνευτικά ζητήματα του άρθρου 528», (Αρμ. 2001) Αρβανιτάκης, «Σκέψεις για τις προτεινόμενες τροποποιήσεις στην κατ έφεση δίκη ενώπιον των πολιτικών δικαστηρίων», (Αρμ 2001) 732, υποσημ. 1 Γραμματικούδης, «Η δίκη στο δεύτερο βαθμό μετά το ν. 2915/2001», (Αρμ 2002) 668 τον ίδιο, «Το σχέδιο νόμου για τις τροποποιήσεις στα κεφάλαια των ενδίκων μέσων του ΚΠολΔ», ΕΝΟΒΕ 43 (2001) 55 Δραγατσίκη, «Η έφεση κατ ερήμην εκδιδόμενων αποφάσεων με αφορμή την απόφαση 1015/2005», (Αρμ. 2007) Υπέρ της συμφωνίας της πρώτης γνώμης με την βούληση του νομοθέτη, αλλά κατά της δογματικής ορθότητας αυτής ο Αποστολάκης, «Η αποδεικτική διαδικασία μετά την άσκηση εφέσεως κατ ερήμην αποφάσεως», (ΑρχΝ 2009) Βλ. ΕφΘεσσαλ 2081/2003 ΕφΘεσσαλ 1376/2003 Εφ Θεσσαλ 1833/2003 ΕφΘεσσαλ 2081/2003 ΕφΑθ 2318/2004 ΕφΠατρ 891/2005 ΠΠρΡόδου 169/2006, όλες δημοσιευμένες στην ΤΝΠ ΝΟΜΟΣ. 24

25 κατά το μεγαλύτερο ποσοστό της στην παγιωμένη θέση της περί λειτουργίας της έφεσης κατ ερήμην απόφασης ως υποκατάστατου της αναιτιολόγητης ανακοπής ερημοδικίας 56. Υπό την ισχύ του ν. 2915/2001 είχε υποστηριχθεί στη νομολογία 57 αλλά και τη θεωρία 58 η μη αναγκαιότητα διατήρησης της διάταξης του άρθρου 528, καθώς η αναγκαιότητα θέσπισής της είχε ανακύψει στην χρονική περίοδο που ίσχυαν οι δυσμενείς συνέπειες της ερημοδικίας, ενώ υπό την ισχύ συστήματος μονομερούς συζήτησης μόνο προβλήματα και καθυστερήσεις μπορούσε να δημιουργήσει. Και τούτο διότι, κατά τη θέση αυτή, σκοπός ύπαρξης της διάταξης του 528 ήταν η θεσμική πρόβλεψη ενός μέσου ανατροπής των επιβληθεισών επαχθών συνεπειών της ερημοδικίας, και συνεπώς η χρησιμότητά του εξέλειπε σε ένα σύστημα όπου σε όλες τις διαδικασίες (τακτική και ειδικές, με μοναδική τότε εξαίρεση τις γαμικές διαφορές) εφαρμοζόταν σύστημα μονομερούς συζήτησης και όχι δυσμενών συνεπειών ερημοδικίας. iv) Τροποποίηση ΚΠολΔ με το ν. 3994/2011 Βέβαια, η κατάργηση των δυσμενών συνεπειών της ερημοδικίας δεν έμελλε να έχει μεγάλη διάρκεια ζωής στο δικονομικό μας σύστημα, καθώς δέκα έτη μετά την κατάργησή τους επανήλθαν σε ισχύ, δυνάμει του άρθρου 29 του ν. 3994/ Το σύστημα που ισχύει από το έτος 56 Βλ. ΑΠ 1015/2005 ΑΠ 829/2008 ΕφΘεσσαλ 62/2009 ΕφΘεσσαλ 431/2009 ΕφΘεσσαλ 603/2009 ΕφΘεσσαλ 1190/2009 ΕφΠειρ 668/2009 ΕφΑθ 337/2009 ΕφΔωδ 396/2009 ΕφΠατρ 150/2009 ΕφΠατρ 441/2009 ΠΠρΡοδ 204/2009 ΠΠρΘεσσαλ 15099/2009 ΠΠρΑθ 1342/2010 ΠΠρΑθ 1494/2010, όλες δημοσιευμένες στην ΤΝΠ ΝΟΜΟΣ. 57 Έτσι οι ΕφΘεσσαλ 2081/2003, ΕφΘεσσαλ 1376/2003, δημοσιευμένες στην ΤΝΠ ΝΟΜΟΣ. 58 Βλ. Απαλαγάκη (ό.π. υποσημ. 54) Καλαβρό, (ό.π. υποσημ. 51) 2042 Χασιρτζόγλου, «Προτεινόμενες τροποποιήσεις στη διαδικασία ενώπιον των πρωτοβάθμιων δικαστηρίων», ΕΝΟΒΕ 43 (2001) 36 Γραμματικούδη, ΕΝΟΒΕ 43 (2001) Β. άρθρα 29 και 30 ν. 3994/2011. Στην αιτιολογική έκθεση του νόμου έγινε αναφορά σε αποτυχία του συστήματος μονομερούς συζήτησης να αποφέρει επιτάχυνση και απλούστευση της ερήμην δίκης και στο ότι το επιχείρημα περί ανεύρεσης της ουσιαστικής αλήθειας είναι εκτός δικαστικής πραγματικότητας. Βλ. όμως Καλαβρό, (ό.π. υποσημ. 51) 2042, ο οποίος υποστηρίζει το σύστημα μονομερούς συζήτησης και θεωρεί ότι η τροποποίηση που έπρεπε αν γίνει είναι να καταργηθεί η πλήρης έφεση και όχι να επαναφερθούν τα τεκμήρια ερημοδικίας. 25

26 2011 έως και σήμερα αναφορικά με τις συνέπειες της ερημοδικίας στην τακτική διαδικασία και τον τρόπο άρσης τους είναι όμοιο με το ισχύσαν μετά το ν. 2145/1993, και ιδίως μετά το ν. 2207/1994, δηλαδή προβλέπονται δυσμενείς συνέπειες εκ της ερημοδικίας, η άρση των οποίων είναι δυνατή μέσω άσκησης αιτιολογημένης μόνο ανακοπής ερημοδικίας, άλλως πλήρους έφεσης κατά της ερήμην απόφασης. Το άρθρο 528, ειδικότερα, με το ν. 3994/2011 επανήλθε στη μορφή που είχε πριν το 2001, προσαρμοσμένο όμως ήδη στο καθεστώς της μίας και μοναδικής συζήτησης 60. Για πρώτη φορά, όμως, προστέθηκε η φράση «ανεξάρτητα από τη διαδικασία που τηρήθηκε» στο άρθρο , και σε συνδυασμό με την αιτιολογική έκθεση του νόμου συμπεραίνεται η βούληση του νομοθέτη να ισχύσει το δικαίωμα πλήρους έφεσης επί όλων των διαδικασιών, ήτοι τόσο της τακτικής όσο και των ειδικών. v) Τροποποίηση ΚΠολΔ με το ν. 4335/2015 Τέλος, σημειωτέον ότι μετά το ν. 4335/2015, ο οποίος κατήργησε την προφορική συζήτηση στην τακτική διαδικασία, επήλθαν οι ανάλογες τροποποιήσεις στα άρθρα 271 και 272, προκειμένου να προσαρμοστούν αυτά στο νέο καθεστώς, στο οποίο ελλείπει η προφορική συζήτηση, συνεπώς και η κλήτευση προς τον αντίδικο του επισπεύδοντος αυτήν. Η κλήτευση αυτή ήταν απαραίτητο να έχει γίνει νόμιμα και εμπρόθεσμα υπό το προϊσχύσαν καθεστώς, προκειμένου να επέλθουν οι δυσμενείς συνέπειες της ερημοδικίας. Πλέον, μετά την έναρξη ισχύος του ν. 4335/2015, στην τακτική διαδικασία ο εναγόμενος ενημερώνεται για την άσκηση της αγωγής με την επίδοση αυτής, σε προθεσμία 30 ημερών από την κατάθεσή της, ενώ οφείλει να καταθέσει προτάσεις στην προθεσμία των 100 ημερών από την επομένη της κατάθεσης της αγωγής. Συνεπώς, η έννοια της μη κανονικής συμμετοχής στη δίκη της τακτικής 60 Απαλείφθηκε, δηλαδή, με το ν. 3994/2011 η φράση που υπήρχε στο άρθρο 528, μετά το ν. 2207/1994, «κατά την πρώτη συζήτηση». 61 Άρθρο 44 παρ. 6: Το άρθρο 528 του ΚΠολΔ αντικαθίσταται ως εξής: «Αν ασκηθεί έφεση από τον διάδικο που δικάσθηκε ερήμην, η εκκαλούμενη απόφαση εξαφανίζεται μέσα στα όρια που καθορίζονται από την έφεση και τους πρόσθετους λόγους, ανεξάρτητα από τη διαδικασία που τηρήθηκε. Ο εκκαλών δικαιούται να προβάλει όλους τους ισχυρισμούς που μπορούσε να προτείνει πρωτοδίκως». 26