γ. Η πρώτη πατριαρχία του 36

Μέγεθος: px
Εμφάνιση ξεκινά από τη σελίδα:

Download "γ. Η πρώτη πατριαρχία του 36"

Transcript

1 ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΘΕΟΛΟΓΙΚΗ ΣΧΟΛΗ ΤΜΗΜΑ ΠΟΙΜΑΝΤΙΚΗΣ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗΣ ΘΕΟΛΟΓΙΑΣ ΕΘΝΙΚΟ ΚΑΙ ΚΑΠΟΔΙΣΤΡΙΑΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΘΗΝΩΝ ΘΕΟΛΟΓΙΚΗ ΣΧΟΛΗ ΤΜΗΜΑ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗΣ ΘΕΟΛΟΓΙΑΣ Διϊδρυματικό Πρόγραμμα Μεταπτυχιακών Σπουδών «Ελλάδα: Εκκλησιαστική Ιστορία και Πολιτισμός» ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ Του Απόστολου Λουΐζου (π. Ιωακείμ) Ο ΠΑΤΡΙΑΡΧΗΣ ΙΩΑΚΕΙΜ Γ Ο ΜΕΓΑΛΟΠΡΕΠΗΣ ΚΑΙ Ο ΜΑΚΕΔΟΝΙΚΟΣ ΑΓΩΝΑΣ Επιβλέπων καθηγητής: Εμμανουήλ Καραγεωργούδης ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ 2019

2 ΠΙΝΑΚΑΣ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΩΝ Συντομογραφίες 3 Πρόλογος 4 Α ΚΕΦΑΛΑΙΟ Ο Βίος του 7 Β ΚΕΦΑΛΑΙΟ: Ο ΙΩΑΚΕΙΜ ΩΣ ΜΗΤΡΟΠΟΛΙΤΗΣ α. Μητροπολίτης Βάρνης 15 β. Μητροπολίτης Θεσσαλονίκης 19 β1. Ο μητροπολίτης Θεσσαλονίκης Ιωακεί και ο Μακεδονικός Αγώνας 28 Γ ΚΕΦΑΛΑΙΟ :Ο ΙΩΑΚΕΙΜ ΠΑΤΡΙΑΡΧΗΣ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥΠΟΛΕΩΣ γ. Η πρώτη πατριαρχία του 36 γ1. Η πρώτη πατριαρχία του Ιωακείμ Γ και η Βουλγαρική Εξαρχία 50 γ2. Η προσφορά του πατριάρχη Ιωακείμ στηναντιμετώπιση της Βουλγαρικής προπαγάνδας 61 Ι. Μητρόπολη Πρεσπών 64 ΙΙ. Σκόπια 64 ΙΙΙ. Σέρρες 65 ΙV. Καστοριά 66 V. Επαρχία Δεβρῶν και Βελισσού 66 VΙ. Φλώρινα 66 VIΙ. Μητρόπολη Δεβρών και Βελισσού 69 VIΙΙ. Μητρόπολη Σισανίου 70 IX. Μητρόπολη Μογλενών 70 X. Μητρόπολη Νικοπόλεως και Πρεβέζης 70 δ. Η δεύτερη πατριαρχία του Ιωακείμ 75 δ1. Η δεύτερη πατριαρχία του Ιωακείμ Γ και ο Μακεδονικός Αγώνας 81 Ι. Ο Μακεδονικός αγώνας 81 δ2. Η προσφορά του πατριάρχη Ιωακείμ στον Μακεδονικό αγώνα 86 Ι. Παρακολούθηση του διεθνούς τύπου και αρθρογραφίας 86 ΙΙ. Χειροτονία νέων μητροπολιτών και παρακολούθηση

3 2 της δράσης τους. 88 ΙΙΙ. Ο κομβικός ρόλος της μητρόπολης Θεσσαλονίκης 93 IV. Η οργάνωση των μονών της Μακεδονίας 94 V. Oργάνωση των κοινοτήτων και της εκπαίδευσης τους 95 VI. Ο αγώνας εναντίον της βουλγαρικής Εξαρχίας 98 VIΙ. Οι εκθέσεις των μητροπολιτών της Μακεδονίας προς το Οικουμενικό Πατριαρχείο 99 VIIΙ. Οι βουλγαρικές βιαιότητες προβάλονται στις σελίδες τηςἐκκλησιαστικῆς Ἀληθείας 101 ΙX. Αποτελέσματα των αγώνων του Οικουμενικού Πατριαρχείου. Επιστροφή κοινοτήτων στην κανονικότητα 103 Χ. Επιστολές του Ιωακείμ Γ προς τον Μέγα Βεζύρη και τους πρεσβευτές των Μεγάλων Δυνάμεων στην Κωνσταντινούπολη. 104 ΚΕΦΑΛΑΙΟ Δ : Η ΠΡΟΣΦΟΡΑ ΤΟΥ ΙΩΑΚΕΙΜ ΣΤΟΝ ΜΑΚΕΔΟΝΙΚΟ ΑΓΩΝΑ Η προσφορά του Ιωακείμ στον Μακεδονικό αγώνα 111 ΕΠΙΛΟΓΟΣ 112 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ 117

4 3 ΣΥΝΤΟΜΟΓΡΑΦΙΕΣ ΑΑ: Άνατολικὸς Ἀστήρ ΑΑΚ: Ἀνευ Αριθμού Κατάταξης ΑΠΘ: Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης ΑΥΕ: Αρχείο Υπουργείου Εξωτερικών ΓΠ: Γρηγόριος Παλαμάς EA: Εκκλησιαστική Αλήθεια Κωνσταντινουπόλεως ΕΒ: Ελληνικός Βορράς, εφημερίδα Θεσσαλονίκης ΕΕ: Ἐκκλησιαστικὴ Ἐπιθεώρησις ΕΕΚΙΘ: Επιστημονική Επετηρίδα του Κέντρου Ιστορίας Θεσσαλονίκης ΘΗΕ: Θρησκευτική και Ηθική Εγκυκλοπαιδεία ΙΑΜ: Ιστορικό Αρχείο Μακεδονίας ΙΕΕ: Ιστορία του Ελληνικού Έθνους (Εκδοτικής Αθηνών) ΜΗΠΣ: Μακεδονικό Ημερολόγιο Παμμακεδονικού Συλλόγου ΝΕ: Νέα Ἑστία ΦΑΑΘ: Φιλόπτωχος Αδελφότης Ανδρών Θεσσαλονίκης

5 4 ΠΡΟΛΟΓΟΣ O Ιωακείμ Γ ο Μεγαλοπρεπής υπήρξε μια από τις ισχυρότερες προσωπικότητες που ανέδειξε το Οικουμενικό Πατριαρχείο κατά τον 19 ο και 20 ο αιώνα. Μορφωμένος, με σπουδές στην Κωνσταντινούπολη και στο Βουκουρέστι, δυναμικός, υπήρξε ο οραματιστής της οικουμενικότητας του Πατριαρχείου, το οποίο αγκαλιάζει όλους τους ορθοδόξους ανεξαρτήτως εθνότητας. Η θητεία του στον Οικουμενικό Θρόνο, όπου υπηρέτησε ως διάκονος και στη συνέχεια ως Μέγας Πρωτοσύγκελλος, τον πλούτισε με εμπειρίες, ενώ γνώρισε από κοντά τα προβλήματα που δημιουργούσαν οι προσωπικές αντιπαλότητες. Άλλωστε, και ο ίδιος λόγω της πνευματικής του σχέσης με τον γέροντά του, οικουμενικό πατριάρχη Ιωακείμ Β, απομακρύνθηκε από τη θέση του. Σύντομα η Μητέρα Εκκλησία αναγνώρισε την αξία του και τον εξέλεξε, το 1864, μητροπολίτη Βάρνης. Τοποθετήθηκε σε μια επαρχία, στην οποία είχε ήδη εμφανιστεί ο βουλγαρικός εθνικισμός. Ακολούθησε η αναγνώριση της βουλγαρικής Εξαρχίας από την Υψηλή Πύλη το 1870 και η καταδίκη της από τη Σύνοδο της Κωνσταντινουπόλεως το 1872, επειδή στηριζόταν αποκλειστικά σε εθνοφυλετικά κριτήρια. Παρ όλα αυτά, ο Ιωακείμ προσπάθησε να ενώσει το ποίμνιό του, χωρίς όμως ιδιαίτερη επιτυχία, λόγω της σφοδρής αντίδρασης των Βουλγάρων. Ακολούθως, το 1874, εκλέχτηκε μητροπολίτης Θεσσαλονίκης. Στη μητρόπολη αυτή αγωνίστηκε για μια τετραετία να αναβιβάσει το επίπεδο της παιδείας. Η σημαντικότερη, όμως, προσφορά του ήταν η οργάνωση των ελληνικών κοινοτήτων της Μακεδονίας, με σκοπό να αντιμετωπίσουν από κοινού τους Βουλγάρους, οι οποίοι με τη βία προσπαθούσαν να εντάξουν τους κατοίκους της Μακεδονίας στην Εξαρχία. Τα αποτελέσματα της προσπάθειάς του αυτής έγιναν εμφανή. Στην πόλη της Θεσσαλονίκης οι Βούλγαροι δεν αποτελούσαν κίνδυνο, ενώ στην επαρχία προσπαθούσε με κάθε τρόπο να στηρίξει του Έλληνες και να πείσει του σχισματικούς να επιστρέψουν στην Εκκλησία. Στη συνέχεια, το 1878, εξελέγη Οικουμενικός Πατριάρχης για πρώτη φορά. Κατά τη διάρκεια της θητείας του αγωνίστηκε για να διατηρήσει το Οικουμενικό Πατριαρχείο τα προνόμιά του, τα οποία αμφισβητούσαν οι Οθωμανοί. Παράλληλα, είχε να αντιμετωπίσει και την αντιπαλότητα της Ελληνικής Πολιτείας, η οποία επιθυμούσε να εντάξει το Πατριαρχείο κάτω από την εξουσία της. Αν συνυπολογίσουμε και τα σοβαρά οικονομικά προβλήματα που αντιμετώπιζε το Πατριαρχείο, αντιλαμβανόμαστε πόσο δύσκολη ήταν

6 η θέση του νέου Πατριάρχη. Παρ όλες τις δυσκολίες που είχε να αντιμετωπίσει ο Ιωακείμ Γ, η πατριαρχία του ήταν ιδιαίτερα επιτυχής. Κατόρθωσε να βάλει κάποια τάξη στα οικονομικά, να επιτύχει τη διατήρηση των προνομίων και να αντισταθεί στις βλέψεις της Ελληνικής Κυβέρνησης. Παράλληλα, ενδιαφέρθηκε για την ενίσχυση της εκπαίδευσης, ενώ ενδιαφέρθηκε ιδιαίτερα για την αντιμετώπιση των Βουλγάρων Εξαρχικών. Οργάνωνε τους μητροπολίτες, φρόντιζε να εκλεγούν νέοι και άξιοι, ενημερωνόταν για την κατάσταση των κοινοτήτων, στήριζε τους Ορθοδόξους και προσπαθούσε, κυρίως, με διαμαρτυρίες στην Υψηλή Πύλη, να περιορίσει τις βιαιοπραγίες των Βουλγάρων. Παρά το επιτυχημένο έργο του, υποχρεώθηκε να παραιτηθεί το 1884, λόγω των πιέσεων της Οθωμανικής, αλλά και της Ελληνικής Κυβέρνησης. Επανήλθε στο θρόνο του το 1901, όπου παρέμεινε μέχρι το θάνατό του, το Οι βιαιοπραγίες των Βουλγάρων είχαν κορυφωθεί. Στη Μακεδονία δολοφονούσαν Έλληνες, πυρπολούσαν κοινότητες, άρπαζαν περιουσίες, βίαζαν. Αντιστάθηκε με σθένος. Συντόνιζε, με τους ιεράρχες της Μακεδονίας, την αντίσταση κατά των Βουλγάρων. Τοποθέτησε νέους και δραστήριους κληρικούς και ιερείς, οι οποίοι δε δίσταζαν να δώσουν ακόμη και τη ζωή τους για να υπερασπιστούν το ποίμνιό τους. Ενημέρωνε τις ξένες Κυβερνήσεις για τις ωμότητες των Βουλγάρων, ενώ δε δίστασε να διαμαρτυρηθεί εγγράφως, στον ίδιο τον μεγάλο Βεζύρη. Ζητούσε και ενημερωνόταν συνεχώς για την κατάσταση που επικρατούσε στη Μακεδονία, σε κάθε κοινότητα που αντιμετώπιζε πρόβλημα. Για το λόγο αυτό έχουμε μια πληθώρα Εκθέσεων, στις οποίες περιγραφόταν με ακρίβεια οι συνθήκες που επικρατούσαν σε κάθε μητρόπολη. Ακόμη, ενδιαφέρθηκε για τη βελτίωση της εκπαίδευσης. Οι ενέργειές του έφεραν αποτελέσματα. Οι Έλληνες παρέμειναν πιστοί στο Πατριαρχείο, παρά τις καθημερινές ωμότητες των Βουλγάρων, ενώ πολλές σχισματικές κοινότητες επανήλθαν στους κόλπους της Εκκλησίας. Στην ουσία ο μακεδονικός αγώνας σταμάτησε το 1908, μετά την ανακήρυξη του Συντάγματος και την επικράτηση των Νεοτούρκων, παρότι οι Βούλγαροι συνέχισαν της βίαιες πράξεις εναντίον των Ελλήνων. Δεν θα ήταν υπερβολή εάν υποστηρίζαμε ότι η Μακεδονία σώθηκε από τις αρπακτικές διαθέσεις των Βουλγάρων, χάρη στις συνεχείς προσπάθειες και τον αγώνα του Ιωακείμ Γ. Στην εργασία μας αυτή χρησιμοποιήσαμε την ήδη υπάρχουσα βιβλιογραφία και το ΙΑΜ και του ΥΠΕΞ. Η σημαντική όμως προσφορά της εργασίας μας είναι η αξιοποίηση του περιοδικού του Οικουμενικού Πατριαρχείου Ἐκκλησιαστική Ἀλήθεια. Μέσα στις σελίδες της βρήκαμε πληροφορίες για τις βιαιοπραγίες των Βουλγάρων, την αντίσταση των 5

7 6 μητροπολιτών της Μακεδονίας, τις προσπάθειες του Ιωακείμ Γ να αντιμετωπίσει τη βουλγαρική Εξαρχία και τους κομιτατζήδες. Για το λόγο αυτό, η εργασία μας στηρίχθηκε σε μεγάλο βαθμό στο υλικό το οποίο αντλήσαμε από τις σελίδες του περιοδικού, με αποτέλεσμα να έλθουν στην επιφάνεια λεπτομέρειες και γεγονότα, που συμπληρώνουν την προσφορά του Πατριάρχη στον Μακεδονικό Αγώνα. Παρόλο, όμως, το υλικό, η εργασία μας θα ήταν πολύ δύσκολο να ολοκληρωθεί χωρίς τη στήριξη και τις παρατηρήσεις του συμβούλου καθηγητή κ. Εμμανουήλ Καραγεωργούδη, τον οποίο και ευχαριστώ θερμά. Ευχαριστίες οφείλω και στα άλλα δύο μέλη της Επιτροπής. Ιδιαιτέρως, όμως, ευχαριστώ τον παναγιώτατο μητροπολίτη Θεσσαλονίκης κ. Άνθιμο, ο οποίος ποικιλότροπα στηρίζει την πνευματική μου διακονία και στέκει πάντα δίπλα μου, πατέρας πνευματικός

8 7 Α ΚΕΦΑΛΑΙΟ Ο βίος του Ο Ιωακείμ Γ (κατά κόσμον Χρήστος) 1 Δεβετζής ή Δημητριάδης γεννήθηκε στις 18 Ιανουαρίου , στο Μπογκατζίκιοϊ του Βοσπόρου (Βαφεοχώριο) 3. Οι γονείς του ονομάζονταν Δημήτριος Δημητριάδης και Θεοδώρα Δεβετζή 4. 1 Βλ. Κων. Σπανούδης, Ιστορικαί σελίδες, Ιωακείμ ὁ Γ, ΧΙΙΙ. Βασ. Σταυρίδης, Οι Οικουμενικοί Πατριάρχαι Σήμερον, Β, Ο ίδιος, Ὁ Κωνσταντινουπόλεως Ἰωακείμ Γ, 96. Μαν. Γεδεών, Πατριαρχικοί πίνακες, Εἰδήσεις ἱστορικαί βιογραφικαί περί τῶν Πατριαρχῶν Κωνσταντινουπόλεως, 626. Ανδρέας Νανάκης, Το Οικουμενικό Πατριαρχείο στην ύστερη οθωμανική αυτοκρατορία, Βλ. Κων. Σπανούδης, Ιστορικαί σελίδες, Ιωακείμ ὁ Γ, XIII. Μαν. Γεδεών, Πατριαρχικοί πίνακες, Εἰδήσεις ἱστορικαί βιογραφικαί περί τῶν Πατριαρχῶν Κωνσταντινουπόλεως, 626. Χριστόδουλος Παρασκευαΐδης, Οι Πατριάρχες του Γένους από την Άλωση της Πόλης έως Σήμερα, 123. Βασ. Σταυρίδης, Οι Οικουμενικοί Πατριάρχαι Σήμερον, Β, 14. Ο ίδιος, Ὁ Κωνσταντινουπόλεως Ἰωακείμ Γ, 96. Παντελεήμων, Παναγιώτατος Μητροπολίτης Θεσσαλονίκης, Ὁ ἀπό Θεσσαλονίκης Οἰκουμενικός Πατριάρχης, Ἰωακείμ ὁ Γ, 17. Τάσος Γριτσόπουλος, Ιωακείμ Γ, ΘΗΕ 6, Ανδρέας Νανάκης, Το Οικουμενικό Πατριαρχείο στην ύστερη οθωμανική αυτοκρατορία, Βλ. Προκ. Τσιμάνης, Από υψηλή σκοπιά οι Πατριάρχαι Κωνσταντινουπόλεως, περίοδος , Β, 210. Άνδρέας Νανάκης, Το Οικουμενικό Πατριαρχείο στην ύστερη οθωμανική αυτοκρατορία, 31. Παντελεήμων, Παναγιώτατος Μητροπολίτης Θεσσαλονίκης, Ὁ ἀπό Θεσσαλονίκης Οἰκουμενικός Πατριάρχης, Ἰωακείμ ὁ Γ, 17. Βασ. Σταυρίδης, Ὁ Κωνσταντινουπόλεως Ἰωακείμ Γ, 96. Τάσος Γριτσόπουλος, Ιωακείμ Γ, ΘΗΕ 6, Μαν. Γεδεών, Πατριαρχικοί πίνακες, Εἰδήσεις ἱστορικαί βιογραφικαί περί τῶν Πατριαρχῶν Κωνσταντινουπόλεως, 626. Ανδρέας Νανάκης, Το Οικουμενικό Πατριαρχείο στην ύστερη οθωμανική αυτοκρατορία, Βλ. Μαν. Γεδεών, Πατριαρχικοί πίνακες, Εἰδήσεις ἱστορικαί βιογραφικαί περί τῶν Πατριαρχῶν Κωνσταντινουπόλεως, 626. Βασ. Σταυρίδης, Οι Οικουμενικοί Πατριάρχαι 1860 Σήμερον, 14. Ο ίδιος, Ὁ Κωνσταντινουπόλεως Ἰωακείμ Γ, 96.

9 8 Ονομάστηκε Μεγαλοπρεπής, Μεγαλουργός, Μεγαλόφρων, Μέγας και Τρανός 5. Για το θέμα του τόπου καταγωγής του υπήρξε μια αντιπαράθεση, με ανταλλαγή επιστολών μέσω των στηλών της εφημερίδας Μακεδονία κατά το έτος Είχε ακουστεί η άποψη ότι είχε βλάχικη καταγωγή, αλλά την άποψη αυτή την αντέκρουσε με σοβαρά επιχειρήματα ο αναγνώστης της εφημερίδας Μακεδονία Κ. Χ. Βαλιούλης ο οποίος αναφερόμενος στον τόπο γέννησης και την καταγωγή του Ιωακείμ Γ σημείωσε ότι Ἐγεννήθη εἰς ταὸ Βαφεοχώριον τῆς Κωνσταντινουπόλεως καί φέρων τό ἐπώνυμο Ντεβεντζῆς ἐκ γονέων καταγομένων ἐξ Εὐκαρίου 6, πέντε ὥρας βορειοανατολικῶς τῶν Σαράντα Ἐκκλησιών, οἵτινες λόγω ἐπιδρομών ἀτάκτων, ληστρικῶν ἐπιδρομῶν τῶν ἀνομαστῶν Γκιρτζαλήδων, ἠναγκάσθησαν νά μετοικήσωσιν εἰς Βαφεοχώριον» 7. Ο Χριστόδουλος Παρασκευαΐδης, Οι Πατριάρχες του Γένους από την Άλωση της Πόλης έως Σήμερα, Βλ. Τάσος Γριτσόπουλος, Ιωακείμ Γ, ΘΗΕ 6, Ο από Θεσσαλονίκης Οικουμενικός Πατριάρχης Ιωακείμ Γ ο Μεγαλοπρεπής, Πρακτικά Επιστημονικού Συνεδρίου ΚΖ Δημήτρια, Επιστημονικό Συμπόσιο, Θεσσαλονίκη Παντελεήμων, Παναγιώτατος Μητροπολίτης Θεσσαλονίκης, Ὁ ἀπό Θεσσαλονίκης Οἰκουμενικός Πατριάρχης, Ἰωακείμ ὁ Γ, 17. Στέλιος Κούκος, Οικουμενικός Πατριάρχης Ιωακείμ Γ ο Μεγαλοπρεπής ( ), Μακεδονία της Κυριακής 24/11/ ημερομηνία ανάκτησης 30/8/ Η περιοχή αυτή βρισκόταν βορειονανατολικά των Σαράντα Εκκλησιών, κοντά στον Σκοπό. Ανήκε διοικητικά στο βιλαέτι της Αδριανουπόλεως, στο σατζάκι και στον καζά των Σαράντα Εκκλησιών. Εκκλησιαστικά υπάγονταν στη Μητρόπολη των Σαράντα Εκκλησιών, βλ. Σταμ. Χρ. Πασόπουλος, Έθιμα της Θρακικής παράδοσης, που οι ρίζες τους παραπέμπουν στον αρχαιοελληνικό πολιτισμό, ανέκδοτη μεταπτυχιακή εργασία, Θεσσαλονίκη 2011, Βλ. Κ. Χ. Βαλιούλης, Μακεδονία, 17/11/1965.

10 9 αναγνώστης της εφημερίδας Μακεδονία Αδαμάντιος Σοφιανόπουλος έγραψε ότι είχε στα χέρια του ἕνα πολυτελές καί περισπούδαστο βιογραφικό λεύκωμα, το οποίο έφερε τον τίτλο Ἱστορικαί Σελίδες-Ιωακείμ ο Γ, το οποίο συνέγραψε ο Κων/νος Π. Σπανούδης, διευθυντής της εφημερίδας Πρόοδος της Κωνσταντινουπόλεως. Το βιβλίο αυτό είχε εκδοθεί στο Φανάρι το 1902, με δαπάνη του εθνικού ευεργέτη Γεωργίου Ζαρίφη και όποίο συμφωνούσε με την παραπάνω άποψη 8. Ένας μακρυνός συγγενής του Ιωακείμ Γ ο Κ. Δ. Οικονομίδης από τη Γέφυρα της Θεσσαλονίκης γράφει ότι: Εἶμαι, εἴς μακρινός πλέον συγγενής τούτου. Ἡ μάμμη μου Σουλτανιώ Οἰκονομίδου ἤ Καλογιάνενα, ὅπως ἐλέγετο εἰς τάς Μέτρας (Τσατάλτζαν) ἦτο πρώτη ἐξαδέλφη του. Ἀπό τόν πατέρα μου καί ἀπό τούς θείους μου, οἵτινες ἐσπούδασαν εἰς τήν Μεγάλη τοῦ Γένους Σχολήν, ὡς προστατευόμενοί του λόγῳ συγγνείας, ἔτυχε νά ἀκούσῳ πολλάς φοράς περί αὐτοῦ. Οὗτος ἐγεννήθη εἰς τό Βαφεοχώριον τῆς Κωνσταντινουπόλεως τήν 18 Ἰανουαρίου 1834, ἦτο τέκνον τοῦ Δημητρίου Δεβετζῆ καί αῆς Θεοδώρας. Σώζεται ἀκόμη ἐκεῖ ἡ τριώροφος ξυλίνη οἰκία εἰς τήν ὁποία ἐγεννήθη. Ἔχω εἰς χείρας μου καλλιτεχνικώτατον ἱστορικόν σημείωμα τῆς κοινότητος Βαφεοχωρίου (Μπογιατζή-κιοϊ), τό ὁποῖον μοι ἀπέστειλεν ὁ ἀνεψιός του κ. Δημήτριος Δεβετζῆς μέ τόν ὁποῖον κρατῶ ἀλληλογραφίαν. Εἰς αὐτό σύν τοῖς ἄλλοις ἀπεικονίζεται ἡ ὡς ἄνω οἰκία, ἡ ὁδός ἡ ἄγουσα πρός αὐτήν, διάφοροι τοποθεσίαι τοῦ Βαφεοχωρίου, ὁ ὡς ἄνω Πατριάρχης καί πλεῖστοι ὅσοι μεγάλοι εὐεργέται ἱερωμένοι, δημογέροντες καί 8 Βλ. Μακεδονία, 18/12/1965. Το βιβλίο του Κων. Σπανούδη επανεκδόθηκε και αποτελεί μια βασική πηγή πληροφοριών για τον πατριάρχη Ιωακείμ Γ, τον μεγαλοπρέπη, ιδιαίτερα όσον αφορά στην πρώτη πατριαρχία του.

11 10 κάτοικοι τοῦ Βαφεοχωρίου» 9. Μία άλλη άποψη καθέσε ο Ωριγένης Κ. Χιονής, πάντα μέσα από τις στήλες της εφιμερἰδας Μακεδονία, με την οποία υποστήριξε ότι ο Ιωακείμ κατάγονταν από τον Πόντο, και συγκεκριμένα από τη Γαράσαρη της περιοχής Κερασούντας, αλλά γεννήθηκε στο Βαφεοχώρι. Καταθέτει ότι την πληροφορία αυτή την πήρε από τον πατέρα του Κωνσταντίνο Χιονή θεολόγο και ιερέα επί πατριαρχίας Ιωακείμ Γ, καθώς και και τη μητέρα του η οποία αν και ήταν ηλικιωμένη θυμόταν πολύ καλά το γεγονός αυτό 10. Λέει χαρακτηριστικά ότι Τό χωρίον Βαφεοχώριον προϋπῆρχε τοῦ χωρίου Εὐκάριον (Σαράντα Ἐκκλησιῶν). Δέν ἐκτίσθη, ὅπως ἰσχυρίζεται ὁ κ. Βαλιούλης, ἀπό κατοίκους τοῦ χωρίου Εὐκάριον. Ἐκτίσθη ἀπό βαφεῖς, ἀσχολουμένους μέ τήν βύσσον, τό γνωστόν εἰδικόν ὕφασμα, τό ὁποῖον ἔβαφαν μέ πορφύραν (βαφήν προερχομένην ἀπό θαλάσσιον ὀργανισμόν). Ὁ Ἰωακείμ ὁ Γ ἐγεννήθη βεβαίως εἰς Βαφεοχώριον. Καί οἱ γονεῖς του ἐπίσης. Οἱ πάπποι του; Ἦσαν βαφεῖς ὡς οἱ ἄλλοι κάτοικοι; Ὄχι. Ἀς ἐρωτηθοῦν καί οἱ κ.κ. ζῶντες ἀνεψιοί. Οἱ πάπποι του καί οἱ προπάπποι του κατήγοντο ἀπό τά ἐξῆς χωρία τῆς περιοχῆς Γαράσαρης (Σεμπίν Καραχισάρ) 11 τῆς Κερασοῦντος τοῦ Πόντου Ἐκ τῶν χωρίων τούτων πολλοί ἄλλοι κληρικοί διέπρεψαν ἐν αὐτῇ τῇ Κωνσταντινουπόλει. Ἐκτός ὅμως αὐτῆς τῆς ἀποκαλυπτικῆς πληροφορίας ὑπάρχει καί ἕν ἄλλο στοιχεῖον ὑπέρ τῆς ἀπόψεως ὅτι ὁ Ἰωακείμ Γ ἦτο ποντιακῆς 9 Βλ. ημερομηνία ανάκτησης 8/10/ Βλ. Ωριγένης Κ. Χιονής, Μακεδονία, 17/11/ Πρόκειται για την Νικόπολη του Πόντου, μιας από τις σπουδαιότερες αρχαίες πόλεις της περιοχής, η οποία βρίσκεται βορειανατολικά του νομού της Σεβάστειας. Βλ. ημερομηνία ανάκτησης 8/10/2018.

12 11 καταγωγῆς. Παρατηρήσατε καλῶς ὅλας τὰς φωτογραφίας τοῦ Πατριάρχου. Τό πρόσωπόν του εἶχε μίαν εὐγενή βυζαντινήν ἔκφρασιν Τήν ἔκφρασιν αὐτήν (μέ κάπως ἀφηρημένον, μελαγχολικόν βλέμμα) ἔχουν ὅλοι οἱ γνήσιοι Πόντιοι Ἀλλά καί ὁ χαρακτήρ τοῦ Ἰωακείμ Γ ἦτο ποντιακός. Αὐστηρός, βαρύς, θερμός, ἐνθουσιώδης, πατριώτης, δογματικῶς ἀκλόνητος 12. Τα επιχειρήματα, όμως, τα οποία κατέθεσε ο αναγνώστης της εφημερίδας δεν επιβεβαιώθηκαν από άλλους συγγενείς, γνωστούς ή φίλους του Ιωακείμ Γ. Τα πρώτα γράμματα ο Ιωακείμ τα έμαθε κοντά στον πατέρα του Δημήτριο 13. Στη συνέχεια, και μέχρι τη δευτέρα τάξη του σχολαρχείου φοίτησε στο σχολείο του χωριού του, όπου είχε δάσκαλο τον Μιχαλάκη 14. Ακολούθως, πήγε στο Άγιο Όρος, όπου παρακολούθησε μαθήματα στον διδάσκαλο Πάμβιο τόν Λέσβιο 15. Από εκεί το 1848 ταξίδεψε για την Κωνσταντινούπολη 16 και στη συνέχεια, στις αρχές του 12 Βλ. Ωριγένης Κ. Χιονής, Μακεδονία, 17/11/ ημερομηνία ανάκτησης, 4/10/ Βλ. Τάσ. Γριτσόπουλος, Ιωακείμ Γ, ΘΗΕ 6, Παντελεήμων, Παναγιώτατος Μητροπολίτης Θεσσαλονίκης, Ὁ ἀπό Θεσσαλονίκης Οἰκουμενικός Πατριάρχης, Ἰωακείμ ὁ Γ, 17. Βασίλειος Σταυρίδης, Ὁ Κωνσταντινουπόλεως Ἰωακείμ Γ, Βλ. Βασ. Σταυρίδης, Οι Οικουμενικοί Πατριάρχαι, 14. Ο ίδιος, Ὁ Κωνσταντινουπόλεως Ἰωακείμ Γ, Στο Άγιον Όρος μετέβη στη μονή Παντοκράτορος, μαζί με τον ιερομόναχο Χρύσανθο Ρύσιο, εφημέριο του Βαφειοχωρίου. Βλ. Ανδρέας Νανάκης, Το Οικουμενικό Πατριαρχείο στην ύστερη οθωμανική αυτοκρατορία, Βλ. Κων. Σπανούδης, Ιστοριακαί σελίδες ό.π., σελ. 14. Βασ. Σταυρίδης, Οι Οικουμενικοί Πατριάρχαι, 230. Ο ίδιος, Ὁ Κωνσταντινουπόλεως Ἰωακείμ Γ, 96. Ανδρέας Νανάκης, Το Οικουμενικό Πατριαρχείο στην ύστερη οθωμανική αυτοκρατορία, 57.

13 , στο Βουκουρέστι 17. Χειροτονήθηκε διάκονος στο μετόχι των Γραικών, σε ηλικία 17 ετών, από τον επίσκοπο Πωγωνιανής Νίκανδρο, λαμβάνοντας το όνομα Ιωακείμ, προς του γέροντά του, του από Κυζίκου Οικουμενικού Πατριάρχου Ιωακείμ Β ( και ) 18. Κατά την παραμονή του στο Βουκουρέστι συνέχισε τις σπουδές του και παράλληλα έμαθε το βλάχικο γλωσσικό ιδίωμα 19. Ακολούθως, αποφάσισε να μεταβεί στην Αθήνα για να ολοκληρώσει τις σπουδές του. Κατά τη διάρκεια όμως του ταξιδιού του, στη στάση του στη Βιέννη, η ελληνική κοινότητα της πόλης εκτίμησε τα προσόντα του και τον έπεισε να παραμείνει και να διακονίσει στην πόλη. Ο Ιωακείμ πείστηκε και παρέμεινε στη Βιέννη από το 1855 έως το 1860, διακονώντας στους ναούς του αγίου Γεωργίου και της Αγίας Τριάδος. Κατά την διαμονή του στην πόλη έμαθε τη γερμανική γλώσσα. Παράλληλα, εκτός από διάκονος, υπηρέτησε και ως κατηχητής και διδάσκαλος των θρησκευτικών στην κοινοτική σχολή της Βιέννης Βλ. Προκ. Τσιμάνης, Από υψηλή σκοπιά Πατριάρχαι, 210. Βασ. Σταυρίδης, Ὁ Κωνσταντινουπόλεως Ἰωακείμ Γ, 96. Ανδρέας Νανάκης, Το Οικουμενικό Πατριαρχείο στην ύστερη οθωμανική αυτοκρατορία, Βλ. Μαν. Γεδεών, Πατριαρχικοί πίνακες Εἰδήσεις ἱστορικαί βιογραφικαί περί τῶν Πατριαρχῶν Κωνσταντινουπόλεως, 626. Βασ. Σταυρίδης, Οι Οικουμενικοί Πατριάρχαι, 230. Ο ίδιος, Ὁ Κωνσταντινουπόλεως Ἰωακείμ Γ, 97. Απ. Γλαβίνας, Πατριαρχικά Ανάλεκτα, 79. Ανδρέας Νανάκης, Το Οικουμενικό Πατριαρχείο στην ύστερη οθωμανική αυτοκρατορία, Βλ. Βασίλειος Σταυρίδης, Ὁ Κωνσταντινουπόλεως Ἰωακείμ Γ, 97. Τάσος Γριτσόπουλος, Ιωακείμ Γ, ΘΗΕ 6, Μαν. Γεδεών, Πατριαρχικοί πίνακες, Εἰδήσεις ἱστορικαί βιογραφικαί περί τῶν Πατριαρχῶν Κωνσταντινουπόλεως, Βλ. Μαν. Γεδεών, Πατριαρχικοί πίνακες, Εἰδήσεις ἱστορικαί βιογραφικαί περί τῶν Πατριαρχῶν Κωνσταντινουπόλεως, 626. Απ. Γλαβίνας, Ο διάκονος Ιωακείμ Δημητριάδης στη Βιέννη, Αναφορές του Αθηναϊκού Τύπου για την Α Πατριαρχία του Ιωακείμ Γ, Παντελεήμων, Παναγιώτατος Μητροπολίτης Θεσσαλονίκης, Ὁ

14 13 Τό 1860 πήγε στην Κωνσταντινούπολη, όπου διορίστηκε δευτερεύων πατριαρχικός διάκονος, από τον γέροντά του Ιωακείμ Β Κοκκώδη 21. Στις 23 Μαρτίου 1863 έλαβε από τον Πατριάρχη τον τίτλο του Μεγάλου Πρωτοσυγκέλου 22. Όταν, όμως, παύτηκε ο γέροντάς του από τον οικουμενικό θρόνο, στις 9 Ιουλίου , απαλλάχτηκε και ο ίδιος από τα καθήκοντά του Μεγάλου Πρωτοσυγκέλλου, από τον τοποτηρητή του Οικουμενικού Πατριαρχείου μητροπολίτη Ρασκοπρεσρένης Μελέτιο. Αυτές οι αλλαγές έλαβαν χώρα λόγω των έντονων παθών και αντιπαλοτήτων που υπήρχαν την εποχή εκείνη ἀπό Θεσσαλονίκης Οἰκουμενικός Πατριάρχης, Ἰωακείμ ὁ Γ, 17. Βασ. Σταυρίδης, Ὁ Κωνσταντινουπόλεως Ἰωακείμ Γ, 96, 97. Σωφρόνιος Ευστρατιάδης, μητροπολίτης Λεοντουπόλεως, Ὁ ἐν Βιέννῃ ναός τοῦ ἁγίου Γεωργίου και ἡ Κοινότης τῶν Ἑλλήνων Ὀθωμανῶν Ὑπηκόων, 158. Γεώργιος Παπαδόπουλος, Ἡ σύγχρονος Ἱεραρχία τῆς Ὀρθοδόξου Ἀνατολικῆς Ἐκκλησίας, 58. Τάσος Γριτσόπουλος, Ιωακείμ Γ, ΘΗΕ 6, 1102, Ανδρέας Νανάκης, Το Οικουμενικό Πατριαρχείο στην ύστερη οθωμανική αυτοκρατορία, Βλ. Μαν. Γεδεών, Πατριαρχικοί πίνακες, Εἰδήσεις ἱστορικαί βιογραφικαί περί τῶν Πατριαρχῶν Κωνσταντινουπόλεως, 626. Ανδ. Νανάκης, Ο Πατριάρχης Ιωακείμ Γ : Επισκόπηση και αιτούμενα της πορείας και της εποχής του, 16. Παντελεήμων, Παναγιώτατος Μητροπολίτης Θεσσαλονίκης, Ὁ ἀπό Θεσσαλονίκης Οἰκουμενικός Πατριάρχης, Ἰωακείμ ὁ Γ, 17. Βασ. Σταυρίδης, Ὁ Κωνσταντινουπόλεως Ἰωακείμ Γ, 96. Τάσος Γριτσόπουλος, Ιωακείμ Γ, ΘΗΕ 6, Ανδρέας Νανάκης, Το Οικουμενικό Πατριαρχείο στην ύστερη οθωμανική αυτοκρατορία, Βλ. Μαν. Γεδεών, Πατριαρχικοί πίνακες, Εἰδήσεις ἱστορικαί βιογραφικαί περί τῶν Πατριαρχῶν Κωνσταντινουπόλεως, 626. Βασ. Σταυρίδης, Ὁ Κωνσταντινουπόλεως Ἰωακείμ Γ, 96. Ο ίδιος, Οι Οικουμενικοί Πατριάρχαι, 230. Προκ. Τσιμάνης, Από υψηλή σκοπιά Πατριάρχαι, 211. Παντελεήμων, Παναγιώτατος Μητροπολίτης Θεσσαλονίκης, Ὁ ἀπό Θεσσαλονίκης Οἰκουμενικός Πατριάρχης, Ἰωακείμ ὁ Γ, 17. Απ. Γλαβίνας, Ο διάκονος Ιωακείμ Δημητριάδης στη Βιέννη, 51. Τάσος Γριτσόπουλος, Ιωακείμ Γ, ΘΗΕ 6, Ανδρέας Νανάκης, Το Οικουμενικό Πατριαρχείο στην ύστερη οθωμανική αυτοκρατορία, Βλ. Απ. Γλαβίνας, Πατριαρχικά Ανάλεκτα, 100.

15 14 ανάμεσα στους φίλους και τους αντιπάλους του Ιωακείμ Β. Ο τοποτηρητής δεν επιθυμούσε να κατέχει ο Ιωακείμ, ένας άνθρωπος πιστός στον εκθρονισθέντα Ιωακείμ Β, μια τόσο σημαντική θέση. Έτσι παρέμεινε αργός στην Κωνσταντινούπολη μέχρι τον Δεκέμβριο του Βλ. Τάσ. Γριτσόπουλος, Ιωακείμ Γ, Βασ. Σταυρίδης, Ὁ Κωνσταντινουπόλεως Ἰωακείμ Γ, 96. Τάσος Γριτσόπουλος, Ιωακείμ Γ, ΘΗΕ 6, Ανδρέας Νανάκης, Το Οικουμενικό Πατριαρχείο στην ύστερη οθωμανική αυτοκρατορία, 57.

16 15 ΚΕΦΑΛΑΙΟ Β Ο ΙΩΑΚΕΙΜ ΩΣ ΜΗΤΡΟΠΟΛΙΤΗΣ α. Μητροπολίτης Βάρνης Στις 10 Δεκεμβρίου 1864, επί πατριάρχου Σωφρονίου Γ Μεϊδατζόγλου ( ), χειροτονήθηκε μητροπολίτης Βάρνης στη Βουλγαρία 25. Ο νέος πατριάρχης εκτίμησε τα προσόντα και την προσωπικότητα του και, παρά το νεαρό της ηλικίας του, ήταν τριάντα ετών, στήριξε την εκλογή του στη μητρόπολη Βάρνης, την οποία διαποίμανε για περίπου 10 χρόνια 26. Στα ελληνόφωνα παράλια της Βάρνης, με τη σλαβόφωνη ενδοχώρα της, ο Ιωακείμ εργάστηκε με σκοπό να δημιουργήσει τις προϋποθέσεις για ειρηνική συνύπαρξη, 25 Βλ. Μαν. Γεδεών, Πατριαρχικοί πίνακες, Εἰδήσεις ἱστορικαί βιογραφικαί περί τῶν Πατριαρχῶν Κωνσταντινουπόλεως, 626. Παντελεήμων, Παναγιώτατος Μητροπολίτης Θεσσαλονίκης, Ὁ ἀπό Θεσσαλονίκης Οἰκουμενικός Πατριάρχης, Ἰωακείμ ὁ Γ, 17. Απ. Γλαβίνας, Πατριαρχικά Ανάλεκτα, 100. Ο ίδιος, Ο διάκονος Ιωακείμ Δημητριάδης στη Βιέννη, 51. Ν. Δόβας, Ο πατριάρχης Ιωακείμ Γ ως μητροπολίτης Βάρνης στην βουλγαρική ιστοριογραφία, 225. Τάσ. Γριτσόπουλος, Ιωακείμ Γ, Κύριλλος, Μητροπολίτης Βάρνης και Πρεσλάβας, Ὁ Οικουμενικός Πατριάρχης Ιωακείμ ο ΙΙΙ ως καλός ποιμήν εις την Επαρχίαν Βάρνης, 43. Τάσος Γριτσόπουλος, Ιωακείμ Γ, ΘΗΕ 6, Ανδρέας Νανάκης, Το Οικουμενικό Πατριαρχείο στην ύστερη οθωμανική αυτοκρατορία, Βλ. Μαν. Γεδεών, Πατριαρχικοί πίνακες, Εἰδήσεις ἱστορικαί βιογραφικαί περί τῶν Πατριαρχῶν Κωνσταντινουπόλεως, 626. Παντελεήμων, Παναγιώτατος Μητροπολίτης Θεσσαλονίκης, Ὁ ἀπό Θεσσαλονίκης Οἰκουμενικός Πατριάρχης, Ἰωακείμ ὁ Γ, 17. Απ. Γλαβίνας, Πατριαρχικά Ανάλεκτα, 69. Ο ίδιος, Ο διάκονος Ιωακείμ Δημητριάδης στη Βιέννη, 51. Κύριλλος, Μητροπολίτης Βάρνης και Πρεσλάβας, Ὁ Οικουμενικός Πατριάρχης Ιωακείμ ο ΙΙΙ ως καλός ποιμήν εις την Επαρχίαν Βάρνης, Βασ. Σταυρίδης, Ὁ Κωνσταντινουπόλεως Ἰωακείμ Γ, 96. Ανδρέας Νανάκης, Το Οικουμενικό Πατριαρχείο στην ύστερη οθωμανική αυτοκρατορία, 57.

17 16 συμπόρευση και συμβίωση των Ελλήνων ορθοδόξων χριστιανών με τις βουλγαρικές ορθόδοξες κοινότητες, αλλά και τις μουσουλμανικές, μακριά από οποιεσδήποτε διακρίσεις. Ήταν ένα έργο πολύ δύσκολο, διότι κατά το 1864 ο βουλγαρικός εθνικισμός, παρότι ήταν ακόμη στη αρχή του, δημιουργούσε πολλά προβλήματα στο ελληνικό ποίμνιο και την ενότητα της ορθοδοξίας. Μια κατάσταση την οποία αντιμετωπίζουμε στις ημέρες μας όταν ήλθε και πάλι στην επικαιρότητα στο χώρο της χερσοννήσου του Αίμου, μετά από την αποκατάσταση των θρησκευτικών ελευθεριών στις χώρες αυτές, φέροντας στην επικαιρότητα λησμονημένες εθνικιστικές αντιθέσεις 27. Οι Βούλγαροι θεωρούσαν ότι είχε έλθει ο καιρός να χειροτονηθεί ομοεθνής τους ιεράρχης στην επαρχία τους και αντιδρούσαν στην τοποθέτηση Έλληνα μητροπολίτη 28. Αντιλαμβανόμαστε λοιπόν, πόσο δύσκολη ήταν η θέση του νέου μητροπολίτη Βάρνης, Ιωακείμ, ο οποίος διέθετε μόνο τη στήριξη του ελληνικού τμήματος του ποιμνίου. Έπρεπε να καταβάλει πολλές προσπάθειες για να τον αποδεχτεί και το βουλγαρόφωνο ποίμνιό του. Ο νέος μητροπολίτης Βάρνης θεώρησε ότι όφειλε να πάει στην επαρχία του καλά προετοιμασμένος. Επιθυμούσε να γνωρίζει για την εκκλησιαστική και πολιτική κατάσταση που επικρατούσε στη Βάρνα, καθώς για τα πρόσωπα στα οποία θα μπορούσε να στηριχθεί. Για το λόγο αυτό, ενώ χειροτονήθηκε μητροπολίτης τη 2 Δεκεμβρίου 1864, έφθασε στην επαρχία του τον 27 Βλ. Δημ. Γόνης, Η Ορθοδοξία στην Ανατολική Ευρώπη δεινοπαθούσα και αναγεννωμένη, Κοινωνία 35 (1992) 44. Ο ίδιος, Η Ορθοδοξία της Χερσονήσου του Αίμου στη νέα τάξη πραγμάτων, ΝΕ (Χριστούγεννα 1994) Μιχ. Τρίτος, Η Ορθόδοξη Εκκλησία στα Βαλκάνια σήμερα, Ε 7 ( Ιούλιος 2002) Βλ. Κύριλλος, Μητροπολίτης Βάρνης και Πρεσλάβας, Ὁ Οικουμενικός Πατριάρχης Ιωακείμ ο ΙΙΙ ως καλός ποιμήν εις την Επαρχίαν Βάρνης,

18 17 Μάρτιο του Ο Ιωακείμ πίστευε, οραματίζονταν, εργάζονταν και ζούσε για τη δόξα της ορθόδοξης οικουμενικότητας. Αγωνίζονταν για το ορθόδοξο γένος και τη Ρωμιοσύνη (ελληνόφωνη, δίγλωσση ή πολύγλωσση), ανάμεσα σε πολύφωνες κοινότητες με κέντρο την Βασιλίδα των πόλεων την Κωνσταντινούπολη και σημείο αναφοράς τον Οικουμενικό Θρόνο 30. Από την πρώτη στιγμή προσπάθησε να ενώσει το ποίμνιό του. Για το λόγο αυτό, αμέσως μόλις κατέφθασε στη Βάρνα, τόνισε με σαφήνεια ότι ἦλθον ἐν τῷ τόπῳ τούτῳ οὐχὶ ὡς Γραικὸς ἤ Βούλγαρος, ἀλλὰ ὡς ἀρχιερεὺς ἔχων καθῆκον ἀπαράβατον καὶ ἱερὸν φροντίζων περὶ ὅλων τῶν ὑπὸ τὴν πνευματικὴν δικαιοδοσίαν χριστιανῶν ἀνεξαιρέτως, προνοὼν ὑπὲρ τῶν Σχολῶν, τῶν Ἐκκλησιῶν, τῶν διδασκάλων καὶ τοῦ κλήρου συντηρὼν τὰ καθεστῶτα καὶ ἐνδίδων εἰς ὅτι δίκαιον καὶ νόμιμον προβεὶς ὅτι οὐκ προσωπεύω ἐθνότητας, ἀλλ ἀρχὰς νομίμου θρησκείας 31. Στο ενωτικό πλαίσιο αυτό εργάσθηκε, καθόλη τη διάρκεια της αρχειρατείας του, στην επαρχία του. Αρχικά, ήλθε σε επαφή με Βουλγάρους κληρικούς, προκρίτους και ποίμνιο, ώστε να αποδεχθούν στη δικαιοδοσία του. Παρότι η προσπάθειά του δεν είχε τα αποτελέσματα που επιθυμούσε, συνέχισε την προσπάθειά του Βλ. Κύριλλος, Μητροπολίτης Βάρνης και Πρεσλάβας, Ὁ Οικουμενικός Πατριάρχης Ιωακείμ ο ΙΙΙ ως καλός ποιμήν εις την Επαρχίαν Βάρνης, Βλ. Χ. Ανδρεόπουλος, Ιωακείμ Γ, ο από Θεσσαλονίκης «Μεγαλοπρεπής» Οικουμενικός Πατριάρχης, Επιστημονικό συνέδριο στη Θεσσαλονίκη μ αφορμή τη συμπλήρωση 100 ετών από την εκδημία του», Δευτέρα 6/2/2012, Αγιορείτικες Μνήμες Βλ. και στο ημερομηνία ανάκτησης 7/10/2018. Ν. Δόβας, Ο πατριάρχης Ιωακείμ Γ ως μητροπολίτης Βάρνης στην βουλγαρική ιστοριογραφία, 227, Βλ. Petar Νikov, La Renaissance bulgare a Varna et ses environs. Le Metropolite Joachim et sa correspondence, 252. Κύριλλος, Μητροπολίτης Βάρνης και Πρεσλάβας, Ὁ Οικουμενικός Πατριάρχης Ιωακείμ ο ΙΙΙ ως καλός ποιμήν εις την Επαρχίαν Βάρνης, 45. Άνδρέας Νανάκης, Το Οικουμενικό Πατριαρχείο στην ύστερη οθωμανική αυτοκρατορία, Βλ. Petar Νikov, La Renaissance bulgare a Varna et ses environs. Le Metropolite Joachim et sa correspondence, 200, , 220, 228, 240, 252, 254, 292, 304, 354, 376.

19 18 Παράλληλα, ασχολήθηκε ενεργά με τη βελτίωση της παρεχόμενης εκπαίδευσης στο ποίμνιό του, Έλληνες και Βουλγάρους 33. Κατά τη διάρκεια της θητείας του εμφανίσθηκε και επίσημα το εξαρχικό βουλγαρικό ζήτημα. Το αντιμετώπισε με σύνεση, υπομονή και καρτερία. Δεν μπορούσε, όμως να πράξει και πολλά, διότι αντιμετώπιζε την αντιπαλότητα μεγάλου τμήματος των Βουλγάρων της επαρχίας του 34. Τον Δεκέμβριο του 1872 εγκαταστάθηκε στη Βάρνα και Βούλγαρος ιεράρχης, ο Συμεών, με τον οποίο συντάχθηκε το σύνολο σχεδόν του βουλγαρικού στοιχείου της επαρχίας του. Η θέση του Ιωακείμ, μετά από το γεγονός αυτό, κατέστη δυσκολότερη. Ύστερα από λίγες ημέρες ζήτησε άδεια να επισκεφθεί τη Βασιλεύουσα. Η αίτησή του έγινε δεκτή και τα Θεοφάνεια του 1873 εγκατέλειψε την έδρα του, στην οποία και δεν επέστρεψε ποτέ 35. Η δεκαετής σχεδόν παραμονή του στο μητροπολιτικό θρόνο της Βάρνης, του χάρισε λίγες ευχάριστες και πολλές δυσάρεστες αναμνήσεις. Ο Ιωακείμ έμαθε να αγωνίζεται κάτω από αντίξοες συνθήκες. Ακόμη, του έδωσε τη δυνατότητα να γνωρίσει από κοντά το βουλγαρικό λαό, τους κληρικούς του, τους προύχοντές του και το σχισματικό μητροπολίτη Συμεών. Μελέτησε τις μεθόδους με τις οποίες δρούσαν, οι οποίες, σε ορισμένες περιπτώσεις, περιλάμβαναν και τη βλια. Κατέβαλε κάθε ανθρώπινη προσπάθεια για να ενώσει το ποίμνιό του. Διαπίστωσε όμως μια αρνητική διάθεση από τους Βουλγάρους. Αντιλήφθηκε ότι ο στόχος τους ήταν η ίδρυση μιας ανεξάρτητης αυτοκέφαλης Εκκλησίας. Στην προσπάθειά τους αυτή το βασικό Κύριλλος, Μητροπολίτης Βάρνης και Πρεσλάβας, Ὁ Οικουμενικός Πατριάρχης Ιωακείμ ο ΙΙΙ ως καλός ποιμήν εις την Επαρχίαν Βάρνης, Άνδρέας Νανάκης, Το Οικουμενικό Πατριαρχείο στην ύστερη οθωμανική αυτοκρατορία, Βλ. Βασ. Σταυρίδης, Ὁ Κωνσταντινουπόλεως Ἰωακείμ Γ, Βλ. Απ. Γλαβίνας, Ο διάκονος Ιωακείμ Δημητριάδης στη Βιέννη, Βλ. Κύριλλος, Μητροπολίτης Βάρνης και Πρεσλάβας, Ὁ Οικουμενικός Πατριάρχης Ιωακείμ ο ΙΙΙ ως καλός ποιμήν εις την Επαρχίαν Βάρνης, Απ. Γλαβίνας, Ο διάκονος Ιωακείμ Δημητριάδης στη Βιέννη, 51.

20 19 εμπόδιο ήταν το Οικουμενικό Πατριαρχείο και ο ίδιος, ως εκπρόσωπός του. Διαπίστωσε, παράλληλα, ότι οι Οθωμανοί Τούρκοι επιθυμούσαν τους ορθοδόξους διηρημένους, για να εξυπηρετήσουν τους δικούς τους σκοπούς. Και για το λόγο αυτό στήριζαν τους Βουλγάρους, ώστε να αποκτήσουν τη δύναμη να αντισταθούν στο Οικουμενικό Πατριαρχείο. Έτσι θα υπήρχαν δύο αντίπαλοι δυναμικοί, των οποίων η μακροχρόνια αντιπαράθεση και η αποδυνάμωση, θα ευνοούσε τα σχέσια τους για σταθεροποίηση της εξουσίας τους. Εφάρμοζαν δηλαδή την κατική του διαίει και βασίλευε. Όπως χαρακτηριστικά σημειώνει ο ίδιος ο Ιωακείμ, αναφερόμενος στη στήριξη που παρείχαν οι Οθωμανοί στα βουλγαρικά σχέδια, Οὐδέποτε δὲ καὶ περὶ τῶν δικαιοτέρων καὶ ἱεροτέρων εἰσακούσθην παρὰ τοῖς κρατοῦσι 36. β. Μητροπολίτης Θεσσαλονίκης Ο Ιωακείμ εκλέχθηκε στις 9 Ιανουαρίου , μητροπολίτης Θεσσαλονίκης, θέση στην οποία παρέμεινε για τέσσερα περίπου έτη 38. Αξίζει να σημειωθεί ότι η προαγωγή του στη μητρόπολη Θεσσαλονίκης πραγματοποιήθηκε κατά τη διάρκεια της δεύτερης πατριαρχίας του 36 Βλ. Petar Νikov, La Renaissance bulgare a Varna et ses environs. Le Metropolite Joachim et sa correspondence, 304. Κύριλλος, Μητροπολίτης Βάρνης και Πρεσλάβας, Ὁ Οικουμενικός Πατριάρχης Ιωακείμ ο ΙΙΙ ως καλός ποιμήν εις την Επαρχίαν Βάρνης, Βλ. Κων. Σπανούδης Π. Κων., Ιστοριακαί σελίδες, 17. Μαν. Γεδεών, Πατριαρχικοί πίνακες, Ειδήσεις ιστορικαί βιογραφικαί περί των Πατριαρχών Κωνσταντινουπόλεως, 626. Ανδρέας Νανάκης, Ο Πατριάρχης Ιωακείμ Γ : Επισκόπηση και αιτούμενα 17. Ο ίδιος, Το Οικουμενικό Πατριαρχείο στην ύστερη οθωμανική αυτοκρατορία, 25, 29. Παντελεήμων, Παναγιώτατος Μητροπολίτης Θεσσαλονίκης, Ὁ ἀπό Θεσσαλονίκης Οἰκουμενικός Πατριάρχης, Ἰωακείμ ὁ Γ, 17. Απ. Γλαβίνας, Ο διάκονος Ιωακείμ Δημητριάδης στη Βιέννη, 51. Βασ. Σταυρίδης, Ὁ Κωνσταντινουπόλεως Ἰωακείμ Γ, 96. Τάσος Γριτσόπουλος, Ιωακείμ Γ, ΘΗΕ 6, Ανδρέας Νανάκης, Το Οικουμενικό Πατριαρχείο στην ύστερη οθωμανική αυτοκρατορία, Βλ. Κων. Σπανούδης, Ιστορικαί σελίδες, 17. Μαν. Γεδεών, Πατριαρχικοί πίνακες, Εἰδήσεις ἱστορικαί βιογραφικαί περί τῶν Πατριαρχῶν Κωνσταντινουπόλεως, 626. Ανδέας Νανάκης, Ο Πατριάρχης Ιωακείμ Γ : Επισκόπηση και αιτούμενα, 17. Παντελεήμων, Παναγιώτατος Μητροπολίτης Θεσσαλονίκης, Ὁ ἀπό Θεσσαλονίκης Οἰκουμενικός Πατριάρχης, Ἰωακείμ ὁ Γ, 17. Απ. Γλαβίνας, Ο διάκονος Ιωακείμ Δημητριάδης στη Βιέννη, 51. Βασ. Σταυρίδης, Ὁ Κωνσταντινουπόλεως Ἰωακείμ Γ, 96. Τάσος Γριτσόπουλος, Ιωακείμ Γ, ΘΗΕ 6, 1102.

21 20 γέροντά του Ιωακείμ Β, η οποία διήρκησε από το 1873 έως το Ο πατριάρχης στήριξε το πνευματικό του τεκνίο, τον Ιωακείμ, ο οποίος είχε βρει καταφύγιο στη Βασιλεύουσα ως μητροπολίτης Βάρνης. Γνώριζε τις ικανότητες και τη δυναμική του και θεώρησε σκόπιμο να τον αξιοποιήσει. Αυτό το έπραξε με την προαγωγή του στη μητρόπολη της Θεσσαλονίκης, σε μια ιδιαίτερα δύσκολη και κομβική περίοδο για τον Ελληνισμό της Μακεδονίας. Η ποιμαντορία του στην πόλη, όπως θα εξετάσουμε παρακάτω, υπήρξε επιτυχής και καρποφόρα. Ο νέος μητροπολίτης αφίχθηκε στη Θεσσαλονίκη στις 24 Μαρτίου Γενικός πρόξενος της Ελλάδος στην πόλη ήταν ο Κωνσταντίνος Βατικιώτης ( ), ένας φλογερός πατριώτης, με καταγωγή από τον Πόρο 39. Στην αντιπροσωπεία, η οποία τον υποδέχθηκε, μεταξύ άλλων, συμμετείχε και η διοικητική επιτροπή του Φιλεκπαιδευτικού Συλλόγου. Ο ανταποκριτής της εφημερίδας Νεολόγος στη Θεσσαλονίκη επισήμανε ότι η πόλη αντιμετώπιζε σημαντικά προβλήματα. Οι θεσσαλονικείς είχαν μείνει πίσω σε πολλούς τομείς, όπως σε αυτόν της εκπαίδευσης. Ακόμη, η κοινότητα αντιμετώπιζε οικονομικά προβλήματα, ενώ υπήρχαν και αντιπαραθέσεις μεταξύ των μελών της. Για το λόγο αυτό οι ορθόδοξοι Έλληνες της πόλεως είχαν πολλές προσδοκίες από το φιλόμουσο Ιωακείμ, ο οποίος είχε παρουσιάσει μια σημαντική δραστηριότητα στην προηγούμενη μητρόπολη που είχε διακονήσει, τη Βάρνα 40. Ο πληθυσμός της Θεσσαλονίκης κατά την περίοδο της αρχιερατείας του Ιωακείμ απαριθμούσε, σύμφωνα με τις στατιστικές 39 Ο Κωνσταντίνος Βατικιώτης προσέφερε πολλά στην οργάνωση των κινημάτων κατά των Οθωμανών Τούρκων στον Όλυμπο και τη Χαλκιδική. Επίσης, συνεισέφερε αρκετά στην εξουδετέρωση της βουλγαρικής προπαγάνδας στη Μακεδονία. Βλ. koutouzis.gr/vatikiotis.htm, ημερομηνία ανάκτησης 8/10/ Βλ. Δημ. Σταματόπουλος, Εθνικοί ανταγωνισμοί και κοινωνική ανασυγκρότηση, 84.

22 21 της εποχής, κατοίκους, ενώ την επόμενη δεκαετία πλησίασε τους , εκ των οποίων οι Έλληνες ήσαν , οι Εβραίοι , σλαβόφωνοι 1.452, οι Οθωμανοί , ενώ υπήρχαν και Αρμένιοι, Σλάβοι και Ευρωπαίοι 41. Διαπίστωσε λοιπόν ότι οι χριστιανοί αποτελούσαν τη μειοψηφία στο σύνολο του πληθυσμού της πόλεως. Για το λόγο αυτό όφειλε να ενεργεί με δυναμισμό, αλλά ταυτόχρονα και με μεγάλη διπλωματία. Σε γενικές γραμμές, η παρουσία του Ιωακείμ Γ στη Θεσσαλονίκη λειτούργησε συναινετικά για τη συνύπαρξη των τριών σημαντικότερων εθνοτήτων, ενώ ταυτόχρονα εργάστηκε με κατευναστικό τρόπο για να αντιμετωπίσει τις ενδορθόδοξες διενέξεις, οι οποίες διαιρούσαν το ποίμνιο κατά τη δεκαετία του Ο μητροπολίτης Θεσσαλονίκης Νεόφυτος ο Βυζάντιος ( ), στην ουσία είχε αποπεμφθεί επειδή δεν κατόρθωσε να βρει λύση σε αυτά 43. Ο Ιωακείμ κατόρθωσε σε πολύ μεγάλο βαθμό να επιτύχει την ενότητα του ποιμνίου του. Παρ όλα αυτά, μετά την άνοδό του στον οικουμενικό θρόνο, οι μητροπολίτες της πόλεως Καλλίνικος Φωτιάδης ( ) 44 και Γρηγόριος Καλλίδης ( ) 45, αναγκάστηκαν να εγκαταλείψουν και αυτοί τις 41 Βλ. Μερόπη Αναστασιάδου, Θεσσαλονίκη , 141, 142. Ευ. Χεκίμογλου, Τουρκοκρατία και μεσοπόλεμος, 294. Άνδρέας Νανάκης, Το Οικουμενικό Πατριαρχείο στην ύστερη οθωμανική αυτοκρατορία, Βλ. Νεολόγος, φ. 1519, 8/20 Φεβρουαρίου 1874, φ. 1560, 2/14 Απριλίου Ονομάστηκε έτσι λόγω της καταγωγής του από την Κωνσταντινούπολη, Βλ. Χρύσανθος Φιλιππίδης, Οι Γενικοί Κανονισμοί του Οικουμενικού Πατριαρχείου επί τῃ βάσει του Κώδικος ΤΕ του Πατριαρχικού Αρχειοφυλάκιου (Πρακτικά Εθνοσυνελεύσεως », Πρακτικά της Ακαδημίας Αθηνών, (1946), Βλ. Ανώνυμος, Τὸ Μωρόν Ἅλας, ἤτοι ὁ ἀποκεκηρυσμένος Θεσσαλονίκης Γρηγόριος Καλλίδης καὶ ἠ συντροφία αὐτοῦ, Θεσσαλονίκη Βλ. Β. Κ. Τάττης, Κοινότης Θεσσαλονίκης, ΜΗΠΣ, 6 (1913) Ο ίδιος, Ο Ιωάννης Παπάφης και τα έργα αυτού, ΓΠ 2 (1918) Κωστής Μοσκώφ, Θεσσαλονίκη ( , Τομή της μεταπρατικής πόλης, , Στ. Ζαπάντης, Οι ενδοκοινοτικές έριδες στην Ελληνική κοινότητα της Θεσσαλονίκης από το 1881 μέχρι το1912, Πρακτικά του I' Πανελληνίου Ιστορικού Συνεδρίου, Ευ. Χεκίμογλου, Θεσσαλονίκη, Τουρκοκρατία και Μεσοπόλεμος, Γ. Μουτάφης, Η δημογεροντία της Θεσσαλονίκης στο κοινωνικό της πλαίσιο ( ), Περ.

23 22 αρχιερατικές τους έδρες. Ήταν προβλήματα τα οποία ο Ιωακείμ, στη συνέχεια, ως οικουμενικός πατριάρχης προσπάθησε να επιλύσει. Ο Ιωακείμ, κατά τη διάρκεια της ποιμαντορίας του στην πόλη, κατόρθωσε να συμφιλιώσει τούς νεωτεριστές με τούς παραδοσιακούς 46. Παράλληλα, μπόρεσε να συνεργαστεί με τις μικρότερες πληθυσμιακές κοινότητες που κατοιλούσαν στην πόλη όπως τους ρωμαιοκαθολικούς, Αρμενίους, Σύριους, προτεστάντες, τσιγγάνοι κ.α. 47. Ένα από τα πρώτα ζητήματα τα οποία ασχολήθηκε ο Ιωακείμ ήταν η σύνατυξη, το 1874, πιθανότατα του πρώτου Κανονισμού στην ιστορία της κοινοτικής ζωής της Θεσσαλονίκης. Το κείμενο του Κανονισμού συντάχθηκε, σε συνετργασία με το μητροπολίτη, από επιτροπή προκρίτων που την απάρτιζαν οι Ιωάννης Αυγερινός, Ιάκωβος Ρογκότης, Στέφανος Τάττης, Τάσκος Παπαγεωργίου, Αθανάσιος Καρίπογλου (Καρίπης) και Δημήτριος Οικονόμου (Μπαλταδώρος) 48. Σ αυτή την επιτροπή φαίνεται ότι εκπροσωπούνταν και οι δύο τάσεις, των νεωτεριστών και των συντηριτικών, ανάμεσα στους προκρίτους της Θεσσαλονίκης. Στην πρώτη ομάδα συγκαταλέγονταν οι Δημήτριος Οικονόμου, Αθανάσιος Καρίπης και Στέφανος Τάττης, οι οποίοι υποστήριζαν τον Νεόφυτο Βυζάντιο στις αντιπαραθέσεις του με την οικογένεια Άμποτ κατά τη δεκαετία του 1860 μέχρι και την κρίση του Η 0μάδα αυτή σε ότι αφορά στην υποστήριξη της προς τον Νεόφυτο αναδιπλώθηκε μετά από τις καταγγελίες εναντίον του για συνεργασία με τους Βουλγάρους. Την αναδίπλωση αυτή την πιστοποιεί το ταξίδι των τριών αυτών ανδρών Βακουφάρης, Ο αναθεωρημένος κανονισμός της ελληνικής κοινότητας Θεσσαλονίκης του 1874 και οι διενέξεις των τοπικών αρχόντων, Βλ. Ανδρέας Νανάκης, Αρχιμ., Εκκλησία, Γένος, Βλ. ημερομηνία ανάκτησης 22/04/ Βλ. Κ. Τάττης Κοινότης Θεσσαλονίκης, Βλ. Δ. Σταματόπουλος, Θεσσαλονίκη, ,

24 23 στην Κωνσταντινούπολη, τον Ιούνιο του 1873, ως πληρεξουσίων της κοινότητας. Στη δεύτερη ομάδα ανήκαν οι Ιωάννης Αυγερινός, Τάσκος Παπαγεωργίου και ίσως ο Ιάκωβος Ρογκότης 50. Αυτοί φαίνεται ότι αντιμετώπιζαν περισσότερο θετικά τη συνεργασία με την οικογένεια Άμποτ. Το γεγονός αυτό το βεβαιώνει η συμμετοχή τους μαζί με τον Αλφρέδο Άμποτ στην πρώτη εκλεγμένη διοικητική επιτροπή του Φιλεκπαιδευτικού Συλλόγου 51. Η συνεργασία όλων των τάσεων είχε ευεεργετικά αποτελέσματα για την πόλη. Οι προύχοντες συνεργάστηκαν και παρουσίασαν τον Κανονισμό της κοινότητας. Αξίζει να σημειωθεί ότι το 1879, όταν αναθεωρήθηκε ο κοινοτικός Κανονισμός, όταν ήταν μητροπολίτης Θεσσαλονίκης ο Καλλίνικος Φωτιάδης ( ), αυτός διατήρησε σε ισχύ όλες τις αποφάσεις, οι οποίες είχαν ληφθεί επί της αρχιερατείας του Ιωακείμ 52. Κατά το 1875 η Επισκοπική Σύνοδο της Θεσσαλονίκης εξέλεξε και χειροτόνησε τον Αμβρόσιο, επίσκοπο Ιερισσού, τον μετέπειτα Πλαταμώνος και τον Νικόλαο, επίσκοπο Κίτρους, εκτιμώντας τον δυναμισμό και την αποφασιστικότητά τους. Και οι δύο, ιδιαίτερα ο Κίτρους Νικόλαος, αμφισβήτησαν την οθωμανική κυριαρχία και στράφηκαν εναντίον της, συμμετέχοντας ενεργά στην επανάσταση του Και οι δύο ήταν γαλουχημένοι στην εθναρχική πραγματικότητα της αυτοκρατορίας, όμως την υπερέβησαν, προηγούμενοι των μακεδονομάχων αρχιερέων. Με τον τρόπο αυτό, έγιναν πρωτοπόροι της εθνικής ιδέας στο χώρο της Ελληνικής Εκκλησίας Βλ. Ευ. Χεκίμογλου, Θεσσαλονικέων ευεργέται: το κληροδότητα του Δημητρίου Ρογκότη, ΕΒ, φ. 9 Ιούνιος Βλ. Νεολόγος, 14/26 Νοέμβριος 1872, αρ Βλ. Μ. Παπαδόπουλος. Πρῶτον ἔτος τοῦ ἐν Θεσσαλονίκῃ Ἐκπαιδευτικού Συλλόγου, Θεσσαλονίκη Βλ. ΙΑΜ, φάκ. 13, γενική συνέλευση της 25 ης Φεβρουαρίου Για την επανάσταση της Μακεδονίας το 1878 και τη συμμετοχή του Κίτρους Νικολάου βλ., τα κλασικά έργα του Ευ. Κωφού, Ἡ ἐπανάστασις τῆς Μακεδονίας κατὰ τό 1878, Ἀνέκδοτα προξενικά ἔγγραφα μετὰ συντόμου ἱστορικῆς ἐπισκοπήσεως,

25 24 Ο Ιωακείμ Γ στην Θεσσαλονίκη ειρήνευσε την ελληνόφωνη σχεδόν στο σύνολό της Ορθόδοξη κοινότητα, η οποία είχε αναμιχθεί σε διενέξεις που είχαν ξεσπάσει με τον προκάτοχό του Νεόφυτο, ο οποίος είχε αποχωρήσει από την πόλη. Η αρχιερατεία του Ιωακείμ εκεί ήταν γεμάτη σύνεση και διορατικότητα, δραστηριότητα και μεγαλοπραγμοσύνη, αγαθότητα και φιλανθρωπία. Ήταν ενάρετος άνθρωπος, ο οποίος, με τις ενέργειές του, δικαίωσε τις ελπίδες της Εκκλησίας και επιβλήθηκε στην εκτίμηση του έθνους του. Κατόρθωσε να τον αγαπήσουν όχι μόνο οι ομόθρησκοί του οι χριστιανοί, αλλά και οι μουσουλμάνοι και οι εβραίοι 54. Και ενώ το ποίμνιο της Θεσσαλονίκης είχε βρει την πορεία του και προχωρούσε ενωμένο, στις 28 Μαρτίου 1878, ανακοινώθηκε στους πιστούς ότι ο μητροπολίτης Ιωακείμ ἀναγκάζεται νά μεταβῆ εἰς Κωνσταντινούπολιν συνεπεία τηλεγραφικῆς διαταγῆς τῆς Μ. Ἐκκλησίας τό ἐκκλησίασμα ἐλυπήθη σφόδρα ἀπό τό ἀπρόοπτον ἄκουσμα «γιατί θά ἐστερεῖτο τόν ἰθύνοντα τῆς Ἐκκλησίας πού «ἐπί τετραετίαν ἔδειξεν ὁλοκληρωτικήν αὐταπάρνησιν καί ζῆλον ἀκάματον 55. Ο βασικός βέβαια λόγος της αναχώρησής του, ο οποίος δεν αναοικοινώθηκε στους πιστούς, ήταν η επιθυμία της Υψηλής Πύλης να απομακρυνθεί από τη θέση του. Οι πιστοί λυπήθηκαν, γιατί στο πρόσωπό του έβλεπαν τον Έλληνα αγωνιστή ιεράρχη, που συσπείρωνε το ποίμνιό του, οργάνωνε την εκπαιδευσή του, έβρισκε λύση τα προβλήματά του, κοινωνικά και οικονομικά, και μαχόταν, σε Θεσσαλονίκη 1969 και Ο αντάρτης επίσκοπος Κίτρους Νικόλαος, Τα απομνημονεύματά του και η εξέγερση της Πιερίας το 1878, Αθήνα Γιάννινα Δωδώνη Βλ. και ημερομηνία ανάκτησης 30/8/ Βλ. ημερομηνία ανάκτησης 22/04/ Βλ. Ερμής, αρ. 280 (28 Μαρτίου 1878).

26 25 συνεργασία με τους άλλους μητροπολίτες της Μακεδονίας, εναντίον των βλέψεων της Εξαρχίας. Βέβαια, αυτοί ήταν και οι λόγοι για τους οποίους οι Οθωμανοί θεώρησαν επιβεβλημένη την απομάκρυνσή του από τη Θεσσαλονίκη. Το ζήτημα είναι ότι η απουσία του αυτή, για ενάμισυ περίπου μήνα, δημιούργησε σημαντικά προβλήματα στην αντίσταση των ιεραρχών της Μακεδονίας εναντίον των Βουλγάρρων, διότι οι υπόλοιποι μητροπολίτες φοβήθηκαν ότι θα απομακρυνθούν από τη θέση τους και θα παυθούν, ιδιαίτερα στην περίπτωση κατά την οποία θα παυόταν ο μητροπολίτης Ιωακείμ από τη θέση του 56. Μάλιστα, ο μητροπολίτης Βοδενών βρισκόταν υπό κατηγοιρία στη Θεσσαλονίκη, ότι κινούνταν εναντίον της οθωμανικής αυτοκρατορίας 57. Αντιλαμβανόμαστε ότι αρκετοί ιεράρχες φοβήθηκαν και σταμάτησαν κάθε δρατηριότητα, γιατί φοβήθηκαν μήπως χάσουν τη θέση τους. Από το γεγονός, όμως, αυτό μπορούμε αντιληφθούμε το σημαντικό ρόλο τον οποίο διαδραμάτιζαν οι μητροπολίτες. Στην ουσία, χωρίς τη δική τους συμμετοχή και στήριξη δεν υφίστατο Μακεδονικός Αγώνας. Ευτυχώς για τον αγώνα των Μακεδόνων εναντίον της Εξαρχίας οι Οθωμανοί δεν κατόρθωσαν να απομακρύνουν τον Ιωακείμ από τη θέση του. Αυτό ενθουσίαση το ποίμνιό του και έδωσε δύναμη στους ιεράρχες της Μακεδονάις, αλλά και σε όλο τον πιστό λαό της. Είναι χαρακτηριστικό ότι κατά την επιστροφή του στις 2 Ιουνίου 1878, στην αποβάθρα τον υποδέχθηκαν ο κλήρος, οι μαθητές και οι καθηγητές των σχολών, μαζί με πλήθος πιστών 58. Η παραμονή του, όμως, στη Θεσσαλονίκη υπήρξε βραχυχρόνια. Την 4 η Οκτωβρίου εξελέγη από την Ιερά Πατριαρχική Σύνοδο 56 Βλ. Χρήστος Καρδαράς, Το Οικουμενικό Πατριαρχείο και ο αλύτρωτος Ελληνισμός, Βλ. ΑΥΕ, 1878, ΑΑΚ, Προξενεῖον ἐν Θεσσαλονίκῃ, ἀριθμός 408, , Σ. Δάτσικας πρὸς Ὑπουργεῖον Ἐξωτερικῶν. Βλ. και Χρήστος Καρδαράς, Το Οικουμενικό Πατριαρχείο και ο αλύτρωτος Ελληνισμός, 26, όπου το παραπάνω έγγραφο. 58 Βλ. Ἑρμής, 300 (2 Ιουνίου 1878).

27 26 Οικουμενικός Πατριάρχης 59. Ο πιστός λαός της επαρχίας του αντιμετώπισε το γεγονός με ανάμικτα συναισθήματα. Από τη μια λυπόταν γιατί θα έχανε τον ποιμενάρχη του, από την άλλη όμως διακατεχόταν από αισθήματα χαράς, γιατί ο μητροπολίτης του ανερχόταν στο ύψιστο εκκλησιατικό αξίωμα. Μέσα αυτό το κλίμα ταξίδεψε στη Θεσσαλονίκη ο Μητροπολίτης Χαλκηδόνος Καλλίνικος για να παραλάβει τον νεοεκλεγέντα Οικουμενικό Πατριάρχη και να τον συνοδεύσει στη νέα του έδρα. Μαζί αναχώρησαν για τη Βασιλεύουσα, στις 23 Οκτωβρίου, με το ατμόπλοιο Πρίγκηψ Αμεδαίος. Στις 25 του ίδιου μήνα ο Ιωακείμ κατέπλευσε στην Κωνσταντινούπολη και φιλοξενήθηκε στην παραθαλάσσια οικία, του μητροπολίτη Δέρκων Ιωακείμ Κρουσουλούδη 60. Η άνοδός του Ιωακείμ στον πατριαρχικό θρόνο, όπως σημειώσαμε παραπάνω, αποτέλεσε για την πόλη της Θεσσαλονίκης ένα πολύ σημαντικό γεγονός, το οποίο προέβαλλε με ολοσέλιδα δημοσιεύματά της η τοπική εφημερίδα Ἐρμής. Στα δημοσιεύματα αυτά διαφαίνεται το κλίμα που επικρατούσε στην πόλη, η αγάπη του ποιμνίου τους, ιδιάιτερα του εκπαιδευτικού κόσμου Βλ. Ανδρέας Νανάκης, Εκκλησία, Γένος, Ελληνισμός, 21. Βασ. Σταυρίδης, Οι Οικουμενικοί Πατριάρχαι, 232. Ο ίδιος, Ὁ Κωνσταντινουπόλεως Ἰωακείμ Γ, 96. Παντελεήμων, Παναγιώτατος Μητροπολίτης Θεσσαλονίκης, Ὁ ἀπό Θεσσαλονίκης Οἰκουμενικός Πατριάρχης, Ἰωακείμ ὁ Γ, Βλ. Βλ. Ανδρέας Νανάκης, Το Οικουμενικό Πατριαρχείο στην ύστερη οθωμανική αυτοκρατορία, Α. Ν. Πάκλαρας, Οικουμενικός Πατριάρχης Ιωακείμ, ο μεγαλοπρεπής, ημερομηνία ανάρτησης 12/11/2017, στο ημερομηνία ανάκτησης 24/10/ Βλ. Ἑρμής, αρ. 335 (6 Οκτωβρίου 1878), αρ. 336 (10 Οκτωβρίου 1878), αρ. 337 (13 Οκτωβρίου 1878), αρ. 338 (17 Οκτωβρίου 1878), αρ. 339 (20 Οκτωβρίου 1878), ἀρ. 340 (24 Οκτωβρίου 1878) και αρ. 341 (27 Οκτωβρίου 1878).

28 27 Η Θεσσαλονίκη δε λησμόνησε την προσφορά του μητροπολίτη της. Στη Θεσσαλονίκη υπάρχει κεντρική οδός αφιερωμένη στο όνομά του. Ακόμη, ο ανδριάντας του, βρίσκεται στον πραύλιο χώρο της Θεολογικής Σχολής του ΑΠΘ, τον οποίο φιλοτέχνησε η καθηγήτρια γλυπτικής της Ανωτάτης Σχολής Καλών Τεχνών Αφροδίτη Λίτη 62. Τα αποκαλυπτήρια του τελέστηκαν με μεγαλοπρέπεια, όπως αρμόζει σε ένα μεγάλο άνδρα. Μεταξύ άλλων, παρέστησαν ο μητροπολίτης Θεσσαλονίκης Άνθιμος, ο μητροπολίτης Καστελίου, Αρκαλοχωρίου και Βιάννου και καθηγητής του ΑΠΘ Ανδρέαςς, ο Δήμαρχος της Θεσσαλονίκης Γιάννης Μπουτάρης, ο Πρύτανης του Πανεπιστημίου Περικλής Μήτκας, ο καθηγητής της ιατρικής και ο Πρόεδρος της ΦΑΑΘ Θεόδωρος Δαρδαβέσης, πλήθος καθηγητών και φοιτητών. Προηγήθηκε ημερίδα στην αίθουσα τελετών του Α.Π.Θ. στην οποία ο πρόεδρος της Φ.Α.Α.Θ., η οποία δώρισε τον ανδριάντα, απηύθυνε χαιρετισμό, ενώ μίλησαν ο μητροπολίτης Θεσσαλονίκης Άνθιμος, ο μητροπολίτης Αρκαλοχωρίου, Καστελλίου και Βιάννου Ανδρέας Νανάκης με θέμα: «Ιωακείμ Γ εν μέσῳ του 19 ου και 20ού αιώνα», ο καθηγητής της ιστορίας της τέχνης της Φιλοσοφικής Σχολής Μιλιτιάδης Παπανικολάου με θέμα «Ο ανδριάντας του Πατριάρχου Ιωακείμ Γ και η θέση του στη σύγχρονη γλυπτική» και η γλύπτρια Αφροδίτη Λίτη με θέμα «Κατασκευάζοντας τον ανδριάντα του Πατριάρχου Ιωακείμ Γ» Βλ /, ημερομηνία ανάκτησης 22/04/ Βλ. CF%85% CE%BC% CE %B5%CE%BD%CE%B9%CE%BA%CE%BF%CF%8D- %CF%80%CE%B1%CF% 84% CF % 81 %CE%B9%CE%AC%CF%81%CF%87%CE%BF%CF%85-%CE%B9%CF%89%CE% B1 % CE% BA%CE%B5%CE%AF%CE%BC-%CE%B3/, ημερομηνία ανάκτησης 7/10/2018.

29 28 β1. Ο μητροπολίτης Θεσσαλονίκης Ιωακείμ και ο Μακεδονικός Αγώνας Ο Μητροπολίτης Θεσσαλονίκης θεώρησε ότι για αντιμετωπίσει το βουλγαρικό κίνδυνο έπρεπε να ενεργήσει σε δύο κατευθύνσεις. Να ενδιαφερθεί για την ανάπτυξη της παιδείας στην πόλη και παράλληλα, να αντιμετωπίσει με κάθε τρόπο τους εξαρχικούς. Όσον αφροά την παιδεία θεωρούσε ότι το ποίμνιό του, λαϊκοί και κληρικοί, έπρεπε να έχουν τουλάχιστον τη βασική μόρφωση. Θεωρούσε ότι το Γένος μας όφειλε να είναι μορφωμένο για να αποκτήσει καλύτερη συνείδηση της πίστης και του προορισμού του, να γνωρίσει την ιστορία και την κληρονομιά του, ώστε στη συνέχεια να μπορέσει να αντιμετωπίσει τις προκλήσεις των Βουλγάρων, αλλά και των άλλων κινδύνων που αντιμετώπιζε η Μακεδονία (ρουμανίζοντες, ουνίτες, προσηλυτιστές λατίνοι και προτεστάντες). Ως μητροπολίτης Θεσσαλονίκης διετέλεσε ex officio πρόεδρος της Δημογεροντίας. Με την προσωπικότητα, το δυναμισμό και το κύρος του διευθετούσε τα πάσης φύσεως ζητήματα που προέκυπταν στην πόλη,ιδιαίτερα τα κεπιαδευτικά. Σύμφωνα με τον τότε Γυμνασιάρχη Δ. Δημητριάδη, ο Ιωακείμ Γ υπήρξε ένας ἄοκνος και ακάματος ιεράρχης. Ειδικά για την εκπαίδευση ενδιαφέρθηκε για την καλύτερη οργάνωσή της, τη διοίκησή της, καθώς και τον εμπλουτισμό της με εποπτικό υλικό Βλ. Πρακτικά Δημογεροντίας Θεσσαλονίκης 10 Ἀπριλίου Ιανουαρίου. Ο Χειρόγραφος κώδικας αυτών των Πρακτικών υπάρχει στο ΙΑΜ-Κ14. Βλ. και Σιδηρούλα Ζιώγου Καραστεργίου, Εύτολμος και άοκνος των ημετέρων σχολείων προστάτης, Η παρουσία του μητροπολίτου Θεσσαλονίκης Ιωακείμ στην οργάνωση και λειτουργία των σχολείων της ελληνικής κοινότητος, 112, υποσ. 3.

30 29 Το 1874, με δική του πρωτοβουλία, μαζί με τον Φιλεκπαιδευτικό Σύλλογο, συγκροτήθηκε ειδική επιτροπή η οποία συνέταξε τo Πρόγραμμα τοῦ ἐν Θεσσαλονίκῃ Κεντρικοῦ Δημοτικοῦ Σχολείου, μετά ὁδηγιῶν τινῶν, περί τῆς διδασκαλίας τῶν μαθημάτων. Στην εισαγωγή της έκδοσης αυτής αναφέρεται ότι Ὁ ἐνταῦθα Φιλεκπαιδευτικός Σύλλογος τῇ πρωτοβουλίᾳ καί ἐγγράφῳ προτάσει τοῦ Παναγιωτάτου Μητροπολίτου Θεσσαλονίκης κυρίου Ἰωακείμ, ἐξέλεξαν εἰδικήν ἐπιτροπήν πρός τόν σκοπό τοῦ νά συντελέσῃ διά τινός προγράμματος εἰς τό ὁμοιόμορφον τῆς διδασκαλίας «ἐν τοῖς καθ ἡμᾶς δημοτικοῖς σχολείοις» 65. Το επόμενο έτος, 1875, λειτούργησε στην πόλη ελληνικό διδασκαλείο 66. Σε γενικές γραμμές, θα υποστηρίζαμε ότι ο μητροπολίτης Ιωακείμ παρακολουθούσε στενά τη λειτουργία των σχολείων της πόλης. Όπως έγραψε η θεσσαλονικιώτικη εφημερίδα Ἑρμῆς, ο Ιωακείμ τα επισκέπτονταν συχνά, επίλυε τα τυχόν προβλήματα που παρουσιάζονταν και ενίσχυε κάθε σχετική εκπαιδευτική δραστηριότητα 67. Όσον αφορά στο ζήτηματης βουλγαρικής Εξαρχίας η στάση του ήταν δυναμική. Προσπαθούσε με κάθε τρόπο να περιορίσει τη δράση 65 Πρόγραμμα τοῦ ἐν Θεσσαλονίκῃ Κεντρικοῦ Δημοτικοῦ Σχολείου, μετά ὁδηγιῶν τινῶν, περί τῆς διδασκαλίας τῶν μαθημάτων, Θεσσαλονίκη 1874, σελ. 2. Βλ. Σιδηρούλα Ζιώγου Καραστεργίου, Εύτολμος και άοκνος των ημετέρων σχολείων προστάτης, Η παρουσία του μητροπολίτου Θεσσαλονίκης Ιωακείμ στην οργάνωση και λειτουργία των σχολείων της ελληνικής κοινότητος, Βλ. Ανδρέας Νανάκης, Το Οικουμενικό Πατριαρχείο στην ύστερη οθωμανική αυτοκρατορία, Βλ. Ἑρμής, αρ. 146 (29 Οκτωβρίου 1876), αρ. 172 (1 Οκτωβρίου 1877), αρ. 184 (25 Μαρτίου 1877), αρ. 239 (28 Οκτωβρίου 1877), αρ. 263 (31 Ιανουαρίου 1878), αρ. 281 (28 Μαρτίου 1878), αρ. 301 (6 Ιουνίου 1878), αρ. 303 (13 Ιουνίου 1878), αρ. 305 (20 Ιανουαρίου 1878) και αρ. 307 (19 Ιουνίου 1878). Βλ., ακόμη, Σιδηρούλα Ζιώγου Καραστεργίου, Εύτολμος και άοκνος των ημετέρων σχολείων προστάτης, Η παρουσία του μητροπολίτου Θεσσαλονίκης Ιωακείμ στην οργάνωση και λειτουργία των σχολείων της ελληνικής κοινότητος, Δήμος Ισπυρίδης, Οι απόψεις Ιωακείμ Γ περί παιδείας και τύπου,

31 30 της, όχι μόνο στην πόλη της Θεσσαλονίκης, αλλά σε όλη την περιοχή της Μακεδονίας. Όσον αφορά τώρα τη Θεσσαλονίκη, ο μητροπολίτης Ιωακείμ γνώριζε πάρα πολύ καλά τις συνθήκες που επικρατούσαν στην πόλη. Η Ορθόδοξη Εκκλησία είχε τη δυναμική να αντιμετωπίσει τους εξαρχικούς, οι οποίοι δραστηριοποιούνταν στην πόλη, αλλά δεν αποτελούσαν κίνδυνο για το ελληνικό στοιχείο. Οι Βούλγαροι στην πόλη ήταν οργανωμένοι σε μια μικρή κοινότητα. Σε έκθεσή του προς το Πατριαρχείο ο μητροπολίτης σημειώνει τα παρακάτω: ἰθαγενὴς βουλγαρισμὸς δὲν ὑπάρχει. Πάντες δὲ ὅσοι διαμένουσι ἐν αὐτῇ εἰσὶν ἐπήλυδες προσελθόντες πρὸ πάντων ἀπὸ τὴν ἐπαρχίαν τῶν Δεβρῶν 68. Όλοι αυτοί ζούσαν σε δική τους συνοικία, μιλούσαν αποκλειστικά τη βουλγαρική γλώσσα, διέθεταν ιδιόκτητο ναό, στον οποίο δρούσε η βουλγαρική εξαρχία. Ο μητροπολίτης Θεσσαλονίκης ονομάζει, μεταξύ άλλων, τη βουλγαρική κοινότητα της πόλης ως παρασυναγωγὴ τῶν σχισματικῶν 69. Παρόλα αυτά, κατά καιρούς, δημιουργούνταν διάφορα προβλήματα. Την πόλη επισκέπτονταν συχνά οι σχισματικοί μητροπολίτες Σκοπίων και Αχριδῶν. Παράλληλα, οι Βούλγαροι είχαν σχεδιάσει να σφετεριστούν τμήμα των ελληνικών κοιμητηρίων της πόλης. Ενώ πάντοτε υπήρχε ο φόβος να εγκατασταθεί στην πόλη εξαρχικός μητροπολίτης. Όλα τα παραπάνω τα αποσόβησε ο Ιωακείμ, σε συνεργασία με τους φορείς της πόλης, το Οικουμενικό Πατριαρχείο και τις αναφορές του στις οθωμανικές αρχές. Ειδικά όσον αφορά το 68 Βλ. Αθανάσιος Καρθανάσης, Αρχιμ. Γεώργιος Τριανταφυλλίδης, Ιωακείμ μητροπολίτης Θεσσαλονίκης, Η επίσημος αλληλογραφία, 155. Αναστασία Αγγελοπούλου, Θρησκευτικές Προπαγάνδες στις Μητροπόλεις και Επισκοπές της Νομαρχίας (Βιλαέτι) Θεσσαλονίκης, Βλ. Αναστασία Αγγελοπούλου, Θρησκευτικές Προπαγάνδες στις Μητροπόλεις και Επισκοπές της Νομαρχίας (Βιλαέτι) Θεσσαλονίκης, 202.

32 31 κοιμητήριο, οι Βούλγαροι υποχρεώθηκαν να αποκτήσουν ένα νέο αποκλειστικά για τις δικές τους ανάγκες 70. Δεν ήταν όμως ίδιες οι συνθήκες και στην περιφέρεια της μητροπόλεως Θεσσαλονίκης. Μπορεί στην πόλη να μην αντιμετώπιζε ιδιαίτερα προβλήματα και όσοα παρουσιάζονταν ο μητροπολίτης Ιωακείμ να τα επέλυσε υπέρ των συμφερόντων της ελληνικής κοινότητας, στην περιφέρεια όμως, ιδιαίτερα στην περιοχή του Λαγκαδά, υπήρχαν πολλές κοινότητες που αναγνώριζαν τη βουλγαρική Εξαρχία 71. Σε περισσότερα από 50 χωριά της επαρχίας επικρατούσαν οι σχισματικοί, αλλά τα σημαντικότερα προβλήματα αντιμετώπιζαν οι δύο κοινότητες της Λιγκοβάνης (σημερινής Ξυλούπολης) και της Ζάροβας (σημερινής Νικόπολης). Όταν ο Ιωακείμ μετατέθηκε από τη Βάρνα στη μητρόπολη Θεσσαλονίκης, αγωνίστηκε για την επαναφορά των σχισματικών στην κανονικότητα. Ειδικά στις δύο παραπάνω κοινότητες, τα προβλήματα ήταν εντονότερα, γιατί οι σχισματικοί είχαν καταλάβει τους ναούς των κοινοτήτων. Αμέσως ο νέος μητροπολίτης άρχισε τις περιοδείες στις κοινότητες αυτές και σε άλλες πολλές της επαρχίας Λαγκαδά, όπου επικρατούσαν οι σχιμστικοί. Με θάρρος και παρρησία ζητούσε από τους σχισματικούς να εγκαταλείψουν την πλάνη τουςκαι να επανέλθουν στους κόλπους της Εκκλησίας της Κωνσταντινουπόλεως. Μέσα από τις περιοδείες του αυτές, στις οποίες επισκεπτόταν τους πιστούς στα σπίτια τους, σχημάτισε μια ολοκληρωμένη εικόνα για την κατάσταση που επικρατούσε στα χωριά αυτά. Στη συνέχεια, συνέταξε έκθεση την οποία απέστειλε στο Πατριαρχείο για να το ενημερώσει. Πρόκειται για 70 Βλ. Αθανάσιος Καρθανάσης, Αρχιμ. Γεώργιος Τριανταφυλλίδης, Ιωακείμ μητροπολίτης Θεσσαλονίκης, Η επίσημος αλληλογραφία, 149. Αναστασία Αγγελοπούλου, Θρησκευτικές Προπαγάνδες στις Μητροπόλεις και Επισκοπές της Νομαρχίας (Βιλαέτι) Θεσσαλονίκης, , υποσ. 176 και Βλ. Αναστασία Αγγελοπούλου, Θρησκευτικές Προπαγάνδες στις Μητροπόλεις και Επισκοπές της Νομαρχίας (Βιλαέτι) Θεσσαλονίκης, 205.

33 32 μια Έκθεση αντικειμενική, μέσα από την οποία διαπιστώνουμε ότι σε σύντομο χρονικό διάστημα, ο μητροπολίτης Ιωακείμ, είχε αποκτήσει μια σφαιρική εικόνα για την κατάσταση που επικρατούσε, ενώ είχε προβεί και στις απαραίτητες ενέργειες για την αποκατάσταση της τάξης, ζητώντας κυρίως την επιστροφή των ναών που είχαν καταλάβει οι σχισματικοί. Από την Έκθεση του Ιωακείμ προς το Οικουμενικό Πατριαρχείο σημειώνουμε τα σημαντικότερα σημεία της, ειδικότερα αυτά που αφορούν τη Λιγκοβάνη και τη Ζάροβα: Μετέβην εἰς τὰ χωρία Λιγκοβάνη καὶ Ζάροβα Οἱ ἐν Λιγκοβάνῃ όρθόδοξοι ἀριθμοῦνται εἰς 130 στέφανα οἰκίας 130. Οἱ σχισματικοὶ καίτοι ὀλιγώτεροι ὄντες, ἔχοντες τοὺς παπάδες πρὸς τὸ μέρος αὐτῶν ἐκυρίευσαν τὴν ἐκκλησίαν μὴ ἐπιτρέποντες τοῖς ὀρθοδόξοις νὰ εἰσέλθωσιν ἐν αὐτῇ...ἐν Ζάροβᾳ διὰ παντοίων ἀπειλῶν οἱ παπάδες μετὰ Κοτζαμπασίδων ἀναγκάζουσι τοὺς ἁπλουστέρους νὺ ὑποκύπτωσι εἰς τὰς θελἠσεις αὐτῶν Ο μητροπολίτης κάλεσε τον Βαλή της Θεσσαλονίκης νὰ διατάξῃ τὸν ἐν Λαγκαδᾷ Μουδούρην (Έπαρχο) ἵνα μεταβῂ αὐτοπροσώπως καὶ παραγγείλῃ ἐντόνως τοῖς ἐνατίοις νὰ μὴ ἐνοχλῶσι τοὺς ὀρθοδόξους 72. Πάντως όλες οι ενέργεις του μητροπολίτου προς τις οθωμανικές αρχές δεν καρποφόρησαν. Και όλες οι αιτήσεις και διαμαρτυρίες του μητροπολίτη, αλλά και των ορθοδόξων κατοίκων δεν έφεραν κάποιο αποτέλεσμα. Αντ αυτού προτάθηκε από τους Οθωμανούς η εκ περιτροπής χρήση των ναῶν, γεγονός που δεν ευνοούσε τους ορθοδόξους, γιατί με τον τρόπο αυτό θα αποδέχονταν ότι και οι Βούλγαροι καταπατητές είχαν κυριότητα στους ναούς 73. Τελικά, οι 72 Βλ. Αθανάσιος Καρθανάσης, Αρχιμ. Γεώργιος Τριανταφυλλίδης, Ιωακείμ μητροπολίτης Θεσσαλονίκης, Η επίσημος αλληλογραφία, Αναστασία Αγγελοπούλου, Θρησκευτικές Προπαγάνδες στις Μητροπόλεις και Επισκοπές της Νομαρχίας (Βιλαέτι) Θεσσαλονίκης, Βλ. Αναστασία Αγγελοπούλου, Θρησκευτικές Προπαγάνδες στις Μητροπόλεις και Επισκοπές της Νομαρχίας (Βιλαέτι) Θεσσαλονίκης, , υποσ. 183 και 184.

34 33 κάτοικοι της Λιγκοβάνης δέχθηκαν τη χρήση του ναού εκ περιτροπής με τους Βουλγάρους σχισματικούς, ενώ αντίθετα εκείνοι της Ζάροβας αρνήθηκαν τη λύση αυτή. Το Πατριαρχείο δε συμφώνησε με την κοινή χρήση των ναών, λύση η οποία εφαρμοζόταν σε πενήντα περίπου άλλα χωριά της επαρχίας Λαγκαδά. Σύστησε, όμως, στους κατοίκους να ἀναμείνωσι τὰ ἀποτελέσματα τῶν ὑπὲρ τῶν δικαίων αὐτῶν γενομένων ἐνεργειῶν 74. Το Οικουμενικό Πατριαρχείο προσπάθησε να εκδοθεί οθωμανικό τακρίριο υπέρ των δικαιωμάτων των Ελλήνων ορθοδόξων των κοινοτήτων της επαρχίας του Λαγκαδά, το οποίο τελικά δεν εκδόθηκε, ενώ οι Οθωμανοί συνέχισαν να στηρίζουν τον εκ περιτροπής εκκλησιασμό Ελλήνων και σχισματικών Βουλγάρων 75. Για τη δύσκολη κατάσταση που επικρατούσε στην περιφέρεια της Θεσσαλονίκης αναφέρουμε τα παρακάτω περιστατικά: Ο μητροπολίτης Ιωακείμ επισκέφθηκε την κοινότητα της Λιγκοβάνης το Στο δρόμο εὑρίσκει ὀγκοδεστάτην ὁμάδα Βουλγάρων. Ἀποσπᾶται..ἔνας Βούλγαρος, μὲ κοπριὰν λερωμένην τὴν χείρα, καὶ ὁρμᾶ ἐναντίον τοῦ μητροπολίτου ἁρπάζοντάς τον ἀπὸ τὴν γενειάδα μὲ τὴν λερωμένην χείρα. Ἐπακολουθεῖ σύρραξις μὲ ράβδους ἀξίνας Αντιλαμβανόμαστε ότι ο μητροπολίτης Ιωακείμ διακινδύνευε καθημερινά τη ζωή του επισκεπτόμενος τις κοινότητες αυτές. Οι Βούλγαροι σχισματικοί προσπαθούσαν να τον εξευτελήσουν, αλλά και να κινηθούν βίαια εναντίον του. Παρά τις απειλές και τους κινδύνους που διέτρεχε η ζωή του, ο μητροπολίτης Ιωακείμ συνέχισε τις επισκέψεις στις κοινότητες του Λαγκαδά. Όπως ήταν αναμενόμενο, 74 Βλ. Αθανάσιος Καρθανάσης, Αρχιμ. Γεώργιος Τριανταφυλλίδης, Ιωακείμ μητροπολίτης Θεσσαλονίκης, Η επίσημος αλληλογραφία, Αναστασία Αγγελοπούλου, Θρησκευτικές Προπαγάνδες στις Μητροπόλεις και Επισκοπές της Νομαρχίας (Βιλαέτι) Θεσσαλονίκης, , υπος Βλ. Αναστασία Αγγελοπούλου, Θρησκευτικές Προπαγάνδες στις Μητροπόλεις και Επισκοπές της Νομαρχίας (Βιλαέτι) Θεσσαλονίκης,

35 34 όλες οι διαμαρτυρίες του προς τις οθωμανικές αρχές δεν έφεραν κανένα αποτέλεσμα 76. Σε ένα άλλο περιστατικό, στην ίδια κοινότητα, ο ιερέας, ενώ τελούσε το μυστήριο του βαπτίσματος σε δίδυμα, δέχθηκε επίθεση από τους Βουλγάρους, με αποτέλεσμα να πνιγούν τα μικρά στην κολυμπήθρα 77. Από τα παραπάνω αντιλαμβανόμαστε τις δυσκολίες τις οποίες αντιμετώπιζαν καθημερινά οι Έλληνες, λαϊκοί και κληρικοί, καθώς και ο μητροπολίτης Ιωακείμ ερχόμενος αντιμέτωπος με τους Βουλγάρους σχισματικούς. Γνώριζε πολύ καλά ότι κινδύνευε η σωματική του ακεραιότητα και η ίδια του η ζωή. Παρ όλα αυτά συνέχισε με κάθε τρόπο να υπερασπίζεται το ποίμνιό του. Έκανε συνεχείς περιοδείες, στήριζε τον πιστό λαό και κατέβαλλε προσπάθεια να πείσει τους σχσιματικούς να επιστρέψουν στην Εκκλησία. Προσπαθούσε ακόμη, μέσα από συνεχή επικοινωνία με το Οικουμενικό Πατριαρχείο, να επιτύχει τη στήριξη των οθωμανικών αρχών. Παράλληλα, και ο ίδιος, με συνεχή διαβήματα στον Βαλή της Θεσσαλονίκης, επεδίωξε να βελτιώσει της θέση των ορθοδόξων της επαρχίας του. Η αλήθεια είναι ότι σε πρακτικά επίπεδο δεν κατόρθωσε να επιτύχει σημαντικά αποτελέσματα, διότι οι Βούλγαροι συνέχισαν να είναι βίαιοι, ενώ οι Οθωμανοί δεν έδιναν λύση στα δίκαια αιτήματά του. Παράλληλα, οι τελευταίοι, όπως εξετάσαμε παραπάνω, στήριζαν τη λύση της εκ περιτροπής χρήσης των ναών, παρέχοντας δικαιώματα και στους Βουλγάρους εξαρχικούς, οι οποίοι είχαν αρπάξει παράνομα τους ναούς. 76 Βλ. Αθανάσιος Πάσχος, Ιστορία της Λιγκοβάνης, 4. Γεώργιος Μόδης, Ο Μακεδονικός Αγών και η νεώτερη μακεδονική ιστορία, 66. Αναστασία Αγγελοπούλου, Θρησκευτικές Προπαγάνδες στις Μητροπόλεις και Επισκοπές της Νομαρχίας (Βιλαέτι) Θεσσαλονίκης, Βλ. Αθανάσιος Πάσχος, Ιστορία της Λιγκοβάνης, 3. Αναστασία Αγγελοπούλου, Θρησκευτικές Προπαγάνδες στις Μητροπόλεις και Επισκοπές της Νομαρχίας (Βιλαέτι) Θεσσαλονίκης, 214.

36 35 Συμπερασματικά, θα υποστηρίζαμε τα παρακάτω για τον αγώνα του μητροπολίτου Θεσσαλονίκης έναντι των Εξαρχικών. Από μια πρώτη ματιά, ενώ φαίνεται ότι η αρχιερατεία του Ιωακείμ δεν έδωσε λύση στο πρόβλημα των βουλγαρικών βιαιοτήτων, στην ουσία η προσφορά του ήταν πολύ μεγάλη. Αρχικά, όπως αναλύσαμε, στήριξε και ενίσχυσε την εκπαίδευση σε όλη την επαρχία του, με αποτέλεσμα η νεά γενιά των Ελλήνων να είναι μορφωμένη και μπορεί να αγωνίζεται για τα δίκαια του Έθνους. Επιπλέον, και αυτό είναι εξ ίσου σημαντικό, η παρουσία του μητροπολίτου Ιωακείμ στην πρώτη γραμμή, έδωσε κουράγιο και δύναμη στον πιστό λαό να αντιμετωπίσει το βουλγαρικό κίνδυνο, γνωρίζοντας ότι ο ποιμενάρχης του στέκεται πάντα στο πλευρό του, πρόθυμος να θυσιάσει ακόμη και τη ζωή του υπερασπιζόμενος το ποίμνιό του. Και ενώ έτσι είχαν οι συνθήκες, ο μητροπολίτης Ιωακείμ, όπως εξετάσαμε παραπάνω, ανήλθε στον οικουμενικό θρόνο.

37 36 ΚΕΦΑΛΑΙΟ Γ Ο Ιωακείμ Πατριάρχης Κωνσταντινουπόλεως γ. Η πρώτη πατριαρχία του Η πορεία του Ιωακείμ από τον μητροπολιτικό θρόνο στον πατριαρχικό θρόνο ήταν μια πορεία εξίσου δύσκολη και επικίνδυνη, με περισσότερες όμως, αρμοδιότητες, αλλά και ευθύνες. Στον Πατριαρχικό Θρόνο της Κωνσταντινουπόλεως ανήλθε στις 4 Οκτωβρίου 1878, σε ηλικία σαράντα τεσσάρων ετών, διαδεχόμενος το γέροντά του Ιωακείμ Β. Μετά την κοίμηση του Σωφρονίου Γ, ο τοποτηρητής του Οικουμενικού Θρόνου Αγαθάγγελος Εφέσου, συνέταξε κατάλογο εκλογίμων αρχιερέων, με τη συμμετοχή 13 προσώπων, τον οποίο επέδωσε στην Υψηλή Πύλη για να τον εγκρίνει. Η Υψηλή Πύλη τον ενέκρινε ως είχε και έτσι συνεχίστηκε η διαδικασία εκλογής. Στη συνέχεια συγκλήθηκε εκλογική συνέλευση απαρτιζόμενη από 69 μέλη, αρχιερείς και λαϊκούς. Στο τριπρόσωπο που συγκροτήθηκε ο Ιωακείμ Θεσσαλονίκης έλαβε 60 ψήφους, έναντι 44 του Φιλιππουπόλεως Νεοφύτου και 35 του Άρτης Σεραφείμ Βλ. Μαν. Γεδεών, Πατριαρχικοί πίνακες, Ειδήσεις ιστορικαί βιογραφικαί περί των Πατριαρχών Κωνσταντινουπόλεως, 626. Α. Ν. Πάκλαρας, «Οικουμενικός Πατριάρχης» ό.π. Βλ. Στεφανίδης Σπ. Στ., Αναφορές του Αθηναϊκού ό.π., σ. 15. Απ. Γλαβίνας, Ο διάκονος Ιωακείμ Δημητριάδης στη Βιέννη, 51. Βασίλειος Σταυρίδης, Ὁ Κωνσταντινουπόλεως Ἰωακείμ Γ, 96. Τάσος Γριτσόπουλος, Ιωακείμ Γ, ΘΗΕ 6, Βλ. Ανδρέας Νανάκης, Το Οικουμενικό Πατριαρχείο στην ύστερη οθωμανική αυτοκρατορία,35-39, 59. Χρήστος Καρδαράς, Το Οικουμενικο Πατριαρχείο και ο αλύτρωτος Ελληνισμός,

38 37 Στον ενθρονιστήριο λόγο του ως Οικουμενικός Πατριάρχης ο Ιωακείμ Γ τόνισε τις αξίες από τις οποίες θα διέπεται κατά την άσκηση των υψηλών του καθηκόντων: Τὸ ἐφ ἡμῖν ὁμολογοῦμεν καὶ διαβεβαιοῦμεν ὑμᾶς πάντας, ἐκ συνειδήσεως, οὐδείς σκοπός πλάγιος, οὐδείς χθαμαλός, οὐδεὶς ὐλόφρων, οὐδείς φιλέκδικος, οὐδείς μνησίκακος ἐπηρεάσῃ Ἡμᾶς, εἰς τὴν διεύθυνσιν τῶν τῆς Ἐκκλησίας καὶ τοῦ Ἔθνους άγαθῶν 79. Ο Ιωακείμ Γ ήταν ιεράρχης δραστήριος, γνήσιος εκφραστής της οικουμενικής ιδεολογίας. Ολόκληρο τον 19 ο αιώνα το οικουμενικό ιδεώδες συνέχισε να αποτελεί τον βασικό άξονα της πολιτικής του Οικουμενικού Πατριαρχείου. Ο οικουμενικός θρόνος, όπως αναφέρθηκε προηγουμένως, με πνεύμα χριστιανικής συναδέλφωσης και δικαιοσύνης προσπαθούσε να βρίσκεται μακριά από τον φυλετισμό και τις εθνικιστικές διαμάχες, οι οποίες είχαν προκύψει ανάμεσα στο ποίμνιό του 80. Το Οικουμενικό Πατριαρχείο ἱστάμενον ὕπερθεν τῶν ἐθνικών ἐρίδων καὶ μαχῶν ἀμύνεται τοῦ ἐν τῇ ἐκκλησίᾳ καθεστῶτος, ἀποκρούοντος τὸν φυλετισμόν Πάντη δὲ ἀμέτοχος τῶν ἀγώνων τῶν φυλετικῶν διακρίσεων καὶ τῶν ἐθνολογικῶν φιλοτιμιῶν. Ἀπωθεῖται ταύτας ἅμα ὡς ἐν τῇ πρὸς ἀλλήλας διαπάλῃ ζητήσωσιν νὰ ἐπηδήσωσιν ἐπί τοῦ οὐδετέρου ἐδάφους αὐτῆς» 81. Το Οικουμενικό Πατριαρχείο ακολουθούσε μια πανορθόδοξη πολιτική, η οποία, σε καμία περίπτωση, δε του επέτρεπε να κάνει διακρίσεις ανάμεσα στις εθνικές ομάδεςπου είχε κάτω από τη δικαιοδοσία του. Σύμφωνα με το σύστημα των «Μιλέτ» (Millet), το οποίο από το 1454 είχε υιοθετήσει ο οθωμανικός 79 Βλ. Χρήστος Καρδαράς, Το Οικουμενικο Πατριαρχείο και ο αλύτρωτος Ελληνισμός, Δημ. Μαυρόπουλος, Πατριαρχικαί σελίδες το Οικουμενικόν Πατριαρχείον από , Βλ. Χρ. Καρδαράς, Η πολιτική δράση του Πατριάρχη Ιωακείμ Γ, 1, Βλ. ΕΑ 4 (1882) 77.

39 38 κρατικός μηχανισμός, η άσκηση της διοίκησης των μη μουσουλμάνων υπηκόων της αυτοκρατορίας στηρίζονταν σε αυστηρά θρησκευτικούς και όχι σε φυλετικούς ή γλωσσικούς δεσμούς. Έτσι, όλοι οι Ορθόδοξοι λαοί των Βαλκανίων, της Μικράς Ασίας και των αραβικών περιοχών της οθωμανικής αυτοκρατορίας ανήκαν στο «Μιλέτ-ι Ρουμ ή Ρουμ Μιλέτι» (Millet-i Rum ή Rum Milleti), της οποίας πνευματικός ηγέτης και Εθνάρχης «Μιλέτμπασι» (Milletbasi) ήταν ο Οικουμενικός Πατριάρχης 82, ο οποίος ήταν υπεύθυνος απέναντι στην Πύλη για όλες τις δραστηριότητες του «Ρουμ Μιλέτι» 83. Κάτω από το καθεστώς αυτό το Οικουμενικό Πατριαρχείο, ιδιαίτερα κατά το δεύτερο μισό του 19 ου αιώνα, αντιμετώπιζε τεράστια και μακροχρόνια οικονομικά προβλήματα, τα οποία περιγράφονται στην εμπιστευτική εγκύκλιο την οποία είχε στείλει το 1876 ο Υπουργός Εξωτερικών Αλέξανδρος Α. Κοντόσταυλος (1825 ή μ.χ) στις διπλωματικές επιστολές του Ελληνικού Κράτους 84. Στην εγκύκλιο αυτή αφού πρώτα εξέθετε την δυσχερή οικονομική κατάσταση του Οικουμενικού Πατριαρχείου, στη συνέχεια τόνιζε τις αρνητικές επιπτώσεις τις οποίες θα μπορούσε να έχει αυτό το γεγονός αυτό στα συμφέροντα του Ελληνισμού γενικότερα. Παράλληλα, όμως, τόνιζε ότι η Ελληνική Κυβέρνηση του Κουμουνδούρου, έχοντας τη συναίσθηση του ιερού καθήκοντος απέναντι στο Οικουμενικό Πατριαρχείο, θα συνέχιζε να το συνδράμει 82 Βλ. Χρ. Καρδαράς, Η πολιτική δράση του Πατριάρχη Ιωακείμ Γ, Βλ. Χρ. Καρδαράς, Η πολιτική δράση του Πατριάρχη Ιωακείμ Γ, 4-5. Για το σύστημα των «Μιλέτ» βλ. A. Alexandris, The Greek Minority of Instambul and Greek- Turkish Relations , Βλ. CE% BE% CE% B1% CE % BD%CE%B4%CF%81%CE%BF%CF%82_% CE%91._%CE%9A% CE%BF% CE%BD% %84%CF%8C%CF%83%CF%84%CE%B1%CF%85%CE%BB%CE%BF%CF%82, CF ημερομηνία ανάκτησης 15/10/2018.

40 39 για να ανακουφίζει τις ανάγκες του. Για το λόγο αυτό ζητούσε από τους εκπροσώπους του Ελληνικού κράτους να φροντίσουν για την οικονομική του ενίσχυση συγκεντρώνοντας χρήματα από τους ομογενείς 85. Ο Χρ. Καρδαράς φρονεί ότι ο Έλληνας Υπουργός Εξωτερικών ανέφερε ότι η Ελληνική Κυβέρνηση βοηθούσε πάντα το Πατριαρχείο, για να μην δώσει αφορμές σε κύκλους του Οικουμενικού Θρόνου να προβάλλουν άλλες οικονομικές αξιώσεις από αυτή 86. Παρά την οικονομική βοήθεια της Ελληνικής Κυβέρνησης προς το Οικουμενικό Πατριαρχείο, τα οικονομικά του δεν βελτιώθηκαν. Αντίθετα, κατά το 1878 γνώρισαν ραγδαία επιδείνωση. Όταν ο Ιωακείμ Γ ανήλθε στον θρόνο του τα οικονομικά του Πατριαρχείου βρισκόταν σε άθλια κατάσταση. Μεταξύ άλλων, περιλάμβαναν πολύμηνη καθυστέρηση στους μισθούς του προσωπικού, μη καταβολή από καιρό των συντάξεων και των υποτροφιών, ενώ υπήρχε παντελής αδυναμία εξόφλησης των καθυστερούμενων στους προμηθευτές και στους δανειστές του 87. Τα προβλήματα αυτά ο Ιωακείμ Γ προσπάθησε να τα ξεπεράσει με μια σειρά άμεσων, αλλά και μακροπρόθεσμων μέτρων, όπως είχε ήδη δηλώσει ότι θα έπραττε στον αναγορευτήριο λόγο του την 1 η Νοεμβρίου Για την τακτοποίηση των οικονομικών του Οικουμενικού Πατριαρχείου θεωρούσε απαραίτητη την αρμονική συνεργασία κλήρου και λαού, τους οποίους θεωρούσε ως συνυπαίτιους τῶν συμφορῶν 88. Ο Ιωακείμ πρότεινε τη σύσταση οικονομικού συμβουλίου, ανεξάρτητου από τα διοικητικά και δικαστικά σώματα, το 85 Βλ. ΑΥΕ/1876/76-1/Εκκλησιαστικά-Πατριαρχικά-Βουλγαρικό ζήτημα/αρ. 302/17 Ια-νουαρίου 1876/Α. Κοντόσταυλος. 86 Βλ. Χρ. Καρδαράς, Η πολιτική δράση του Πατριάρχη Ιωακείμ Γ, 93 υποσ Βλ. Κων. Σπανούδης, Ιστορικαί σελίδες, Βλ. Βασ. Σταυρίδης, Οι Οικουμενικοί Πατριάρχαι,

41 40 οποίο θα ήταν αποκλειστικά υπεύθυνο για την διαχείριση των οικονομικών του Οικουμενικού Πατριαρχείου. Ο Ιωακείμ επιδίωξε την εξεύρεση οικονομικών πόρων σε μόνιμη βάση, προτείνοντας κάθε οικογενειάρχης ο οποίος βρίσκονταν στην δικαιοδοσία του Οικουμενικού Πατριαρχείου να δίνει κάθε χρόνο σε έναν ιδιαίτερο υπάλληλο κάθε επαρχίας υπό την επιτήρηση του Αρχιερέα ένα αργυρό εικοσάριο και αντίστοιχα κάθε εκκλησία μία οθωμανική λίρα. Για την εισφορά ο υπάλληλος έπρεπε να δίνει διπλότυπη απόδειξη. Σε ότι αφορούσε τους μισθούς των αρχιερέων ο Ιωακείμ πρότεινε, μετά από συγχώνευση των μικρών επαρχιών με τις μεγαλύτερες, να μην υπερβαίνουν τις γρόσια κάθε χρόνο. Οι αρχιερείς όφειλαν να αποστέλουν στο Πατριαρχικό Ταμείο το υπόλοιπο από τις εισπράξεις των επαρχιών τους. Επίσης, πρότεινε τη σύσταση ταμείου συντάξεως, στο οποίο όλοι οι Αρχιερείς και οι υπάλληλοι οι οποίοι μισθοδοτούνταν από το Πατριαρχικό ταμείο θα συνεισέφεραν υποχρεωτικά το 2% του μισθού τους. Αυτό το πρότεινε με σκοπό να απαλλάξει τον πατριαρχικό θρόνο από τα ποσά της συνταξιοδότησης του κλήρου, γεγονός που αμφισβητούσε κεκτημένα δικαιώματα, ακόμη και των αρχιερέων, γεγνός που προκάλεσε την αντιπάθεια μερίδας τους κατά του Ιωακείμ. Για να προστατεύσει τους λαϊκούς, από πιθανή εκμετάλλευση κάποιων αρχιερέων, πρότεινε να καθοριστούν τα αρχιερατικά δικαιώματα βάσει της δυνατότητας των φορολογουμένων. Επίσης, πρότεινε να αλλάξει ο τρόπος είσπραξης, για να μην υπάρχει δούναι και λαβείν ανάμεσα στον ποιμένα και στο ποίμνιο, επειδή αυτή η δοσοληψία είχε καταστεί η πληγή όλων των κακών 89. Ο Ιωακείμ προκάλεσε επίσης τη δυσαρέσκεια, λόγω της απόφασής του, στην έκτακτη συνεδρίαση της Συνόδου και του 89 Βλ. Χρ. Καρδαράς, Η πολιτική δράση του Πατριάρχη Ιωακείμ Γ, 58.

42 41 Συμβουλίου της 1 ης Δεκεμβρίου 1878, να προβεί στις παρακάτω ενέργειες: α) την συνένωση κάποιων γραφείων, β) την απόλυση υπαλλήλων και γ) την συγχώνευση και κατάργηση θέσεων του Οικουμενικού Πατριαρχείου 90. Οι δυσαρεστημένοι σύμφωνα με τον Κ. Σπανούδη έχασαν τις παχιές τους αντιμισθίες της άκοπης υπουργίας τους, και οι παράσιτοι στερήθηκαν τις αδικαιολόγητες και πλούσιες επιχορηγήσεις 91. Για την ενέργειά του αυτή η εφημερίδα Ἀνατολικός Ἀστὴρ έγραψε ότι o Ἰωακεὶμ ὁ Γ ὅς ἔλαχεν ἐκ θείας προνοίας φύσεως δεξιᾶς περὶ τὸ διευθετεῖν, μεταρυθμίζειν, βελτιούν καὶ καθαρίζειν τὰ καθάρσεως χρήζοντα, δὲν προτίθεται ἵνα θησαυρίσῃ, οὐδέ προτίθεται πληθύν μεταθέσεων καὶ διορισμῶν ἀρχιερατικῶν νὰ ἐνεργήσῃ, οὐδὲ νὰ πλημμυρίσῃ τὴν πρωτεύουσαν ἐκ τιτουλαρίων ἐπισκόπων, οὐδὲ νὰ ἐπιβαρύνῃ τὸ ἐθνικόν ταμεῖον διὰ τῆς μηνιαίας μισθοδοσίας τοσούτων ἀέργων ἀρχιερέων 92. Παρ όλα αυτά, ο Ιωακείμ Γ γνώριζε ότι οι περικοπές που έκανε θα απέβαιναν μάταιες, αν δεν υπήρχε σωστός προγραμματισμός. Γι αυτό ένα από τα άμεσα μέτρα τα οποία έλαβε, ήταν η τακτική σύνταξη προϋπολογισμού, τον οποίο προσπαθούσε με κάθε τρόπο να τηρήσει, για να μην υπάρχουν υπερβάσεις 93. Ο Ιωακείμ Γ ανεβαίνοντας στο Οικουμενικό Θρόνο γνώριζε ότι η πορεία, την οποία θα εφάρμοζε, θα ερχόταν σε αντίθεση με τμήμα του ποιμνίου του, λαϊκών και κληρικών, καθώς και με την πολιτική των Μεγάλων Δυνάμεων και της Υψηλής Πύλης. Θα αντιμετώπιζε, επίσης, και την αντίδραση της Ελληνικής Κυβέρνησης, η οποία, παραβλέποντας την ευαίσθητη σχέση του Οικουμενικού Πατριαρχείου 90 Βλ. ΕΕ, περίοδος Δ, 1, 1880, 59. Χρ. Καρδαράς, Η πολιτική δράση του Πατριάρχη Ιωακείμ Γ, Βλ. Κων. Σπανούδης Π. Κων., Ιστορικαί σελίδε, Βλ. Ο Οικουμενικός Πατριάρχης Ιωακείμ ο Γ ΑΑ 3 (Νοέμβριος 1878). 93 Βλ. Χρ. Καρδαράς, Η πολιτική δράση του Πατριάρχη Ιωακείμ Γ, 60.

43 42 με το Οθωμανικό Κράτος και τις πολλαπλές υποχρεώσεις που του επέβαλε αυτό, βιώνοντας τους αναπαλμούς της Μεγάλης Ιδέας, επιθυμούσε να το καταστήσει όργανο της εξωτερικής του πολιτικής 94. Για το λόγο αυτό κατηγορούσε από την πρώτη στιγμή τον Ιωακείμ Γ ότι αδιαφορούσε για τα εθνικά συμφέροντα του μακεδονικού και του θρακικού Ελληνισμού και φυσικά δεν επιθυμούσε την άνοδό του στον οικουμενικό θρόνο 95. Το βασικότερο σημείο διαφωνίας μεταξύ του Ιωακείμ Γ και της Ελληνικής Κυβέρνησης ήταν η πρωτοκαθεδρία στην χάραξη της εξωτερικής πολιτικής 96. Ο Κων. Παπαρρηγόπουλος θέλοντας να ερμηνεύσει αυτή την αντιπαράθεση ανάμεσα στον Ιωακείμ Γ και τον πρωθυπουργό Χαρίλαο Τρικούπη, έγραψε πως ο τελευταίος είχε την αξίωση να καθοδηγείται και το Οικουμενικό Πατριαρχείο στην πολιτεία αυτού, η οποία δεν ήταν καθαρά εκκλησιαστική. Αυτή όμως η πολιτική προσέκρουε στην πολιτεία του Ιωακείμ Γ, ο οποίος θεωρούσε τον εαυτό του αρχηγό όχι απλά του κλήρου αλλά και εθνάρχη ο οποίος φρόντιζε για τα συμφέροντα ολόκληρου του ορθόδοξου ελληνικού λαού. Διαπνεόμενος, ως εκ τούτου, ο Ιωακείμ Γ με τέτοιο πνεύμα αντιμετώπιζε τα όργανα της Ελληνικής Κυβέρνησης ως εμπόδια στην προσπάθειά του αυτή 97. Σύμφωνα, μάλιστα, με τον Χρ. Καρδαρά οι λόγοι της όξυνσης της αντιπαράθεσης του Ιωακείμ Γ με την Κυβέρνηση των Αθηνών 94 Βλ. Κων. Βακαλόπουλος, Νεώτερη ιστορία της Μακεδονίας, Βλ. Χρ. Καρδαράς, Το Οικουμενικό Πατριαρχείο και ο Αλύτρωτος Ελληνισμός της Μακεδονίας Θράκης, Ηπείρου, Βλ. Χρ. Καρδαράς, Η πολιτική δράση του Πατριάρχη Ιωακείμ Γ, 5. Ο ίδιος, Ιωακείμ Γ - Χαρίλαος Τρικούπης, η αντιπαράθεση: από ανέκδοτη αλληλογραφία του Οικουμενικού Πατριάρχη, Αθήνα Θ. Βερέμης, Κράτος και έθνος στην Ελλάδα, Ελληνισμός-Ελληνικότητα, Αθήνα 1983, 63. Ανδρέας Νανάκης, Το Οικουμενικό Πατριαρχείο στην ύστερη οθωμανική αυτοκρατορία, 40, 62, Βλ. Κων. Παπαρρηγόπουλος, Ιστορία, ΣΤ, 10.

44 43 οφείλονται στα παρακάτωαίτια: α) στην ιστορική συγκυρία της εποχής, η οποία ακολούθησε την ίδρυση της Βουλγαρικής Εξαρχίας το 1870 και το Συνέδριο του Βερολίνου,το οποίο έλαβε χώρα το Το Συνέδριο αυτό εγκαινίασε νέα περίοδο σκληρών ανταγωνισμών ανάμεσα στους λαούς των Βαλκανίων, με σκοπό να επεκτείνουν τα εθνικά τους δικαιώματα στην ευρύτερη Μακεδονία, και β) στην ισχυρή προσωπικότητα των Ιωακείμ Γ και Χαριλάου Τρικούπη, οι οποίοι ήρθαν σε αντιπαράθεση. Ο Ιωακείμ Γ εμπιστεύονταν τις δυνατότητες της οικουμενικής του πολιτικής και πίστευε ότι μέσω αυτής θα μπορούσαν να αντληθούν οφέλη που θα είχαν έμμεσα αν αυτή εφαρμόζονταν για τα ελληνικά συμφέροντα στην ευαίσθητη περιοχή της Μακεδονίας. Ο Χαρίλαος Τρικούπης, όπως αναφέραμε παραπάνω, επιθυμούσε να καθορίζει αυτός την πολιτική που θα ακολουθούσε το Οικουμενικό Πατριαρχείο 98. Τα χρόνια κατά τα οποία η οθωμανική αυτοκρατορία παρέπαιε, ο Ιωακείμ Γ, ως εθνάρχης του γένους, συμμετείχε σε όλες τις συζητήσεις για την εθνική επιβίωση και την αποκατάσταση του Ελληνισμού. Δεν δίσταζε να υψώσει το ανάστημά του τόσο απέναντι στον Έλληνα πρωθυπουργό όσο και στον Οθωμανό σουλτάνο. Επίσης, πίστευε ότι μέσα στην οθωμανική αυτοκρατορία οι Έλληνες, θα μπορούσαν να πρωταγωνιστήσουν, ακόμη και στο πλαίσιο της κρατικής Ελληνοτουρκικής συνεργασίας. Ο Ιωακείμ Γ διακατέχονταν από 98 Βλ. το σχετικό σουλτανικό φιρμάνι σε V. Bérad, Τουρκία και Ελληνισμός, Οδοιπορικό στη Μακεδονία, Βλ. και Μ. Γεδεών, Ἔγγραφα πατριαρχικὰ καὶ συνοδικὰ περὶ τοῦ βουλγαρικοῦ ζητήματος ( ). Μ. Θ. Λάσκαρις, Το Ανατολικόν Ζήτημα, , Α, ( ), Χρ. Καρδαράς, Η πολιτική δράση του Πατριάρχη Ιωακείμ Γ, 5. Ο ίδιος, Το Οικουμενικό Πατριαρχείο και ο αλύτρωτος Ελληνισμός,16-18, 23-24, 39-41, , με βιβλιογραφία..

45 44 διάκριση και δεν απολυτοποιούσε τα γεγονότα και τις πολιτικές καταστάσεις. Πάντοτε δρούσε βάσει των νέων συνθηκών και των εξελίξεων, γεγονότα τα οποία δε γνώριζε σε όλο τους το πλάτος και δεν μπορούσε να αντιληφθεί η Ελληνική Πολιτεία. Όπως έγραψε στην εφημερίδα Ἐμπρός κάποιος ανώνυμος αρθρογράφος ο οποίος ισχυρίζονταν ότι γνώριζε τον Ιωακείμ Γ ως νέο, ο οικουμενικός πατριάρχης έπρεπε να ζητήσει και να λάβει το Βεράτιό του, στο οποίο αναγράφονται τα προνόμια. Όμως αυτά τα προνόμια ήταν αναμφισβήτητα και δεν είχαν ανάγκη νέας κύρωσης δια νέου Βερατίου, το οποίο δίνονταν στον εκάστοτε πατριάρχη. Θεωρούσε τον εαυτό του ότι ήταν κληρονόμος του βήματος της ιστορίας του Βυζαντίου, και, όπως έλεγε συχνά, τοποτηρητή των βυζαντινών αυτοκρατόρων. Ως τέτοιος τοποτηρητής αρνήθηκε να επισκεφθεί τους πρέσβεις των Μεγάλων Δυνάμεων της εποχής, επειδή είχε την αξίωση να τον επισκεφθούν πρώτοι εκείνοι. Την εποχή εκείνη κοντά στην Υψηλή Πύλη ήταν παντοδύναμοι ο Άγγλος πρέσβης Λαγιάρδος (Sir Henry Layard, ) και ο Γάλλος Φουρνιέ (Hugues Fournier, ). Τελικά, ο Ιωακείμ, κατά το 1884, ζήτησε την έκδοση από τις οθωμανικές του Βερατίου 99. Ως Οικουμενικός Πατριάρχης έθεσε τους Ρωμιούς της περιοχής υπό τη σκέπη του Οικουμενικού Πατριαρχείου, το οποίο, αν και βρίσκονταν σε αιχμαλωσία, έσπευσε να τους προστατεύσει πολύ πιο γρήγορα και αποτελεσματικά από το εθνικό κέντρο των Αθηνών 100. Στον φάκελο 1 του Αρχείου του Γ. Αστεριάδη υπάρχει έντυπη αναφορά Ορθοδόξων υπηκόων της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας προς τον 99 Βλ.Ἐμπρός, 30/4/1901, Βλ. ημερομηνία ανάκτησης 30/8/2018.

46 45 οικουμενικό πατριάρχη Ιωακείμ Γ, η οποία διακατέχονταν από το πνεύμα αυτό 101. Ακολούθως, ο Ιωακείμ Γ εξαπέλυσε Κανονικές Διατάξεις, οι οποίες σχηματικά εντάσσονταν σε δικαιικές ενότητες που περιείχαν τις ειδικότερες διατάξεις τους. Αυτές οι Κανονικές Διατάξεις είχαν στόχο κυρίως την διακρίβωση της νομοκανονικής συμβολής του, αλλά και την ολοκληρωμένη αναφορά τους, για την αρτιότερή τους εμφάνιση και την σωστότερή τους αξιολόγηση 102. Κατά την πρώτη του πατριαρχία ο Ιωακείμ Γ εξέφραζε την εθναρχική ιδέα και τον οικουμενικό Ελληνισμό. Έζησε το όραμα της ενότητας και της συνύπαρξης των Ορθοδόξων, μέσα στο πλαίσιο μια Ορθόδοξης Κοινοπολιτείας, στην οποία το Οικουμενικό Πατριαρχείο θα είχε καθοριστικό ρόλο και λόγο. Γι αυτό δημιούργησε καλές σχέσεις με τους Ρώσους, γεγονός που είχε ως αποτέλεσμα να κατηγορηθεί ως ρωσόφιλος, δεδομένου ότι στο πατριαρχείο δρούσε μια μερίδα ρωσόφιλων αρχιερέων. Η Ρωσία, σε αντιδιαστολή προς την Αθήνα, ασκούσε τότε στην Κωνσταντινούπολη και το Οικουμενικό Πατριαρχείο, μεγάλη επιρροή 103. Ο Ιωακείμ Γ όπως και όλοι οι Πατριάρχες, οι οποίοι καταδίκασαν τον εθνοφυλετισμό, πορεύθηκε συνειδητά μέσα στο κοινωνικοπολιτικό μοντέλο της εθναρχίας και της εθναρχούσας 101 Βλ. Γ. Δ. Στεφανίδης, Η συλλογή πηγών για τη νεότερη Μακεδονία στο Ιστορικό Αρχείο του Ιδρύματος Μελετών Χερσονήσου του Αίμου. Κατάλογος- Παρουσίαση, 144 στο article/ download/ 485/ 492, ημερομηνία ανάκτησης 7/10/ Βλ. Γ. Π. Νάκος, Ιωακείμ Γ ο από Θεσσαλονίκης δις Οικουμενικός Πατριάρχης και το νομοκανονικό του έργο, Βλ. ημερομηνία ανάκτησης 30/8/2018.

47 46 οικουμενικής Εκκλησίας. Μετά τα μέσα του 19 ου αιώνα, τα προνόμια του Ρουμ μιλέτ, με τους γενικούς κανονισμούς είχαν διευρυνθεί 104. Διαπνεόμενος από τα αισθήματα περί οικουμενικότητας της ορθοδοξίας επέδειξε μεγάλο ζήλο για τα εκκλησιαστικά και τα εθνικά ζητήματα που απασχολούσαν την Εκκλησία και το γένος προβαίνοντας στις παρακάτω ενέργειες: α) Βελτίωσε τα οικονομικά του Πατριαρχείου, τα οποία δεν ήταν καθόλου καλά εξαιτίας της απώλειας εσόδων από τις νεοϊδρυθείσες Αυτοκέφαλες Εκκλησίες της Ελλάδος το 1850, της Βουλγαρίας το 1870 και της Βοσνίας-Ερζεγοβίνης το 1878, της δήμευσης των μοναστηριακών κτημάτων του που είχε χώρα στις παραδουνάβιες ηγεμονίες, λαθώς και τις σπατάλες και την έλλειψη οργάνωσης 105. β) Οικοδόμησε το Ιωακείμιο Παρθεναγωγείο. γ) Τό 1880 συνέστησε το Πατριαρχικό Τυπογραφείο. δ) Εξέδωσε το 1883 το περιοδικό Ἀλήθεια, το οποίο συνέχεια μετονομάσθηκε σε Ἐκκλησιαστική Ἀλήθεια, με διευθυντή σύνταξης τον Μανουήλ Γεδεών. ε) Ίδρυσε την Πατριαρχική Βιβλιοθήκη. στ) Κατά τη διάρκεια των ετών , με έξοδα του Ευστάθιου Ευγενίδη, επισκεύασε και εξωράισε τον Πατριαρχικό Οίκο. ζ) Οικοδόμησε το πατριαρχικό παρεκκλήσι του αγίου Ανδρέα. η) Στις 30 Ιανουαρίου 1880 ίδρυσε λαμπρό μέγαρο για να στεγαστεί η Μεγάλη του Γένους Σχολή. θ) Συνέστησε την Κεντρική 104 Βλ. Δημ. Σταματόπουλος, Μεταρρύθμιση και εκκοσμίκευση. Προς μια ανασύνθεση της ιστορίας του Οικουμενικού Πατριαρχείου τον 19ο αιώνα, Αθήνα Ἀνδρέας Νανάκης, Τό Οἰκουμενικό Πατριαρχεῖο στήν ὕστερη ὀθωμανική αὐτοκρατορία, , 187. Ο ίδιος, Οικουμενικό Πατριαρχείο από την καταδίκη του εθνοφυλετισμού (1872) στον Μακεδονικό αγώνα στο wiki/% CE% A0% CE%B1%CF%84%CF%81% CE%B9% CE% AC%CF%81%CF%87%CE%B7%CF%82_%CE%93%CF%81%CE%B7%CE%B3%CF%8C%C F%81%CE%B9%CE%BF%CF%82_%CE%96%CE%84, ημερομηνία ανάκτησης 29/8/ Βλ Χρ. Καρδαράς, Το Οικουμενικό Πατριαρχείο και ο αλύτρωτος Ελληνισμός της Μακεδονίας, Θράκης, Ηπείρου, 358.

48 47 Ιερατική Σχολή που λειτουργούσε στο Μουχλί (συνοικία της Κωνσταντινούπολης πολύ κοντά στο Φανάρι). ι) Ενίσχυσε τη Θεολογική Σχολή της Χάλκης, βοηθώντας μάλιστα τους αποφοίτους αυτής να συνεχίσουν τις σπουδές τους στο εξωτερικό. ια) Καθιέρωσε για τα εκπαιδευτικά ιδρύματα της Κωνσταντινουπόλεως, μεταξύ άλλων, και τον θεσμό του επόπτη κληρικού. ιβ) Το 1879 αναγνώρισε το αυτοκέφαλο της Σερβικής Ορθόδοξης Εκκλησίας 106. ιγ) Το ίδιο έτος μεταβίβασε τη δικαιοδοσία της μητροπόλεως Δρύστρας (η αρχαία πόλη Δορύστολο στα νότια του Δούναβη στη περιοχή της Κάτω Μοισίας), που ανήκε στη δικαιοδοσία του Πατριαρχείου κωνσταντινουπόλεως, στην Εκκλησία της Ρουμανίας 107. Και ιδ) Το 1882 παραχώρησε τις μητροπόλεις Θεσσαλίας και Άρτης στην αυτοκέφαλη Εκκλησία της Ελλάδος, έχοντας προηγηθεί η πολιτική τους ενσωμάτωση 108. Όλες οι παραπάνω ενέργειές του είχαν, μεταξύ άλλων, ως αποτέλεσμα την αύξηση του κύρους του Πατριαρχείου, την βελτίωση των σχέσεών του με τις Εκκλησίες της Ελλάδος, της Ρουμανίας και της Σερβίας, τη βελτίωση της εκπαίδευσης, των οικονομικών και των υποδομών του. 106 Βλ. Ανδ. Νανάκης Μητρ. Αρκαλοχωρίου, Καστελλίου και Βιάννου, Οικουμενικό Πατριαρχείο ό.π. Παντελεήμων, Παναγιώτατος Μητροπολίτης Θεσσαλονίκης, Ὁ ἀπό Θεσσαλονίκης Οἰκουμενικός Πατριάρχης, Ἰωακείμ ὁ Γ, Μαν. Γεδεών, Πατριαρχικοί πίνακες, Ειδήσεις ιστορικαί βιογραφικαί περί των Πατριαρχών Κωνσταντινουπόλεως, Τάσος Γριτσόπουλος, Ιωακείμ Γ, ΘΗΕ 6, Βλ. Διον. Βαλαής, Πτυχές από την ιστορία της Μητρόπολης Δρύστρας: Βιογραφικός Αρχιερατικός κατάλογος του ιζ αιώνα επί τῃ βάσει Πατριαρχικών εγγράφων, Β, 1-2. Βλ. ΕΑ 1 (1880) ΧΧVII και 1, όπου η σχετική Πατριαρχική και Συνοδική Εγκύκλιος για την έκδοση του περιοδικού Εκκλησιαστική Αλήθεια και 1-2, όπου η σχετική αγγελία. 108 Βλ. Μητροπολίτης Κίτρους Βαρνάβας Τζωρτζάτος, Ἡ καταστατική Νομοθεσία τῆς Ἐκκλησίας τῆς Ἑλλάδος,

49 48 Ακολούθως, στο τέλος του 1883, προέκυψε το προνομιακό ζήτημα. Ο σουλτάνος Αβδούλ Χαμίτ Β θέλησε να περιορίσει τα προνόμια τα οποία είχαν οι χριστιανοί μέσα στην οθωμανική αυτοκρατορία. Το γεγονός αυτό προκάλεσε την αντίδραση του πατριάρχη Ιωακείμ Γ και για το λόγο αυτό υπέβαλλε, το 1884, την παραίτησή του. Συγκεκριμένα, ο Ιωακείμ για να πιέσει την Υψηλή Πύλη παραιτήθηκε τρεις φορές. Όμως στο διάστημα αυτό επικοινωνούσε με εκπροσώπους του σουλτάνου, για να βρεθεί τρόπος διευθέτησης αυτής της διαφοράς. Γι αυτό κατηγορήθηκε από μια μερίδα Συνοδικών αρχιερέων, αλλά και από ορισμένους δημοσιογράφους της Κωνσταντινουπόλεως, με επικεφαλής τον Βουτυρά, ο οποίος ήταν Αρχισυντάκτης του Νεολόγου. Αρνητική ήταν και η στάση της Κυβέρνησης Τρικούπη, η οποία δεν μπορούσε να κατανοήσει τον ευρύτερο, τον διορθόδοξο και τον Οικουμενικό χαρακτήρα του Πατριαρχείου, το οποίο επιθυμούσε να καθυποτάξει 109. Τελικά, στις 30 Μαρτίου 1884, αναγκάστηκε να παραιτηθεί από τον πατριαρχικό θρόνο επειδή αντέδρασε στις απαιτήσεις της Οθωμανικής Κυβέρνησης να καταργηθούν τα προνόμια τα οποία είχαν παραχωρηθεί στην Ορθόδοξη Εκκλησία, καθώς και στην προσπάθεια της Ελληνικής Κυβέρνησης να ελέγξει το Οικουμενικό Πατριαρχείο Βλ. Τὰ περὶ τῶν προνομιών Ἐπίσημα Ἔγγραφα, Α, Υπόμνημα, Οἰκουμενικὸν Πατριαρχεῖον, Τῇ Α. Ἐ. τῷ ὑπουργῷ τῆς δικαιοσύνης καὶ τῶν θρησκευτικῶν, ΕΑ 4 ( ) , και Β, ό.π., Βλ. και Εἰδήσεις, ΕΑ 4 ( ), , Βλ., επίσης, Ανδρέας Νανάκης, Το Οικουμενικό Πατριαρχείο στην ύστερη οθωμανική αυτοκρατορία, Χρήστος Καρδαράς, Το Οικουμενικό Πατριαρχείο και ο αλύτρωτος Ελληνισμός, Χρ. Καρδαράς, Η πολιτική δράση του Πατριάρχη Ιωακείμ Γ, 5. Ο ίδιος, Ιωακείμ Γ - Χαρίλαος Τρικούπης, η αντιπαράθεση: από ανέκδοτη αλληλογραφία του Οικουμενικού Πατριάρχη, Αθήνα Θ. Βερέμης, Κράτος και έθνος στην Ελλάδα, Ελληνισμός-Ελληνικότητα, Αθήνα 1983, 63. Ανδρέας Νανάκης, Το Οικουμενικό

50 49 Η Ἐκκλησιαστικὴ Ἀλήθεια καταγράφει το γεγονός, ως εξής: Ἡ Α.Θ.Π. ὁ πρώην Κωνσταντινουπόλεως Ἰωακεὶμ Γ, ὁ ἀπὸ Θεσσαλονίκης ἐξελέγη τῇ 4 ὀκτωβρίου 1878, ἀπεσύρθη τῇ 30 μαρτίου Μετά την παραίτησή του πήγε στη γενέτειρά του στο Μπογκατζίκιοϊ του Βοσπόρου. Την περίοδο εκείνη περιόδευσε στα Πατριαρχεία της Αλεξάνδρειας, των Ιεροσολύμων και της Αντιόχειας. Στο τέλος εγκαταστάθηκε στο κελί Μυλοποτάμου της Ιεράς Μονής Μεγίστης Λαύρας του Αγίου όρους. Στο κελί αυτό έμεινε 12 χρόνια 112. Πατριαρχείο στην ύστερη οθωμανική αυτοκρατορία, 40, 62, 63, 64. Παντελεήμων, Παναγιώτατος Μητροπολίτης Θεσσαλονίκης, Ὁ ἀπό Θεσσαλονίκης Οἰκουμενικός Πατριάρχης, Ἰωακείμ ὁ Γ, 17. Απ. Γλαβίνας, Ο διάκονος Ιωακείμ Δημητριάδης στη Βιέννη, 51 Απ. Γλαβίνας, Ο διάκονος Ιωακείμ Δημητριάδης στη Βιέννη, 51. Βασίλειος Σταυρίδης, Ὁ Κωνσταντινουπόλεως Ἰωακείμ Γ, 96. Τάσος Γριτσόπουλος, Ιωακείμ Γ, ΘΗΕ 6, Βλ. Εἰδήσεις, ΕΑ 4 ( ) , Βλ. Παντελεήμων, Παναγιώτατος Μητροπολίτης Θεσσαλονίκης, Ὁ ἀπό Θεσσαλονίκης Οἰκουμενικός Πατριάρχης, Ἰωακείμ ὁ Γ, 17. Τάσος Γριτσόπουλος, Ιωακείμ Γ, ΘΗΕ 6, 1102.

51 50 γ1. Η πρώτη πατριαρχία του Ιωακείμ Γ και η Βουλγαρική Εξαρχία Από τη νέα του θέση, αυτή του οικουμενικού πατριάρχη, ο Ιωακείμ Γ συνέχισε να αγωνίζεται για τα δίκαια του Ελληνισμού στη Μακεδονία και τη Θράκη. Γνώριζε από τη θητεία του στη Βάρνα, και κυρίως στη Θεσσαλονίκη, τις μεθόδους των Βουλγάρων. Ήξερε, επίσης, ότι οι Ρώσοι ήταν θετικά διακείμενοι προς τους Βουλγάρους. Για το λόγο αυτό προσπάθησε να αναπτύξει φιλικές σχέσεις με τους πρέσβεις των Μεγάλων Δυνάμεων στην Κωνσταντινούπολη, οι οποίοι δεν έβλεπαν θετικά την αύξηση της ρωσικής επιρροής. Αρχικά, στις 9/12/1878, απέστειλε διαμαρτυρία προς τον Λαβάνωφ, τον Ρώσο πρέσβη στην Κωνστανινούπολη, για να διαμαρτυθεί για τις πιέσεις που ασκούσαν στους Έλληνες της Θράκης οι Βούλγαροι και οι Ρώσοι. Ο τύπος ενημερώνονταν για όσα συνέβαιναν στην περιοχή της Μακεδονίας - Θράκης παίρνοντας θέση υπέρ ή κατά του Ιωακείμ Γ 113. Στις 6 Φεβρουαρίου 1879 έλαβε χώρα απόπειρα δολοφονίας του μητροπολίτη Αδριανουπόλεως Διονυσίου ( ), μετέπειτα πατριάρχου Κωνσταντινουπόλεως ( ), από Βουλγάρους φανατικούς. Επίσης, έγινε επίθεση και κατά του μητροπολίτη Διδυμοτείχου Μεθόδιου Αρώνη, η οποία είχε ως αποτέλεσμα τη μετάθεσή του στη μητρόπολη Μυτιλήνης 114, λαμβάνοντας τον τίτλο του 113 Βλ. Στ. Στεφανίδης, Αναφορές, Βλ. %CE% B5 %CE%BA-%CF%83%CE%BC%CF%8D%CF%81%CE%BD%CE%B7%CF%82- %CE% BA% CE%BF%CF%83%CE%BC%CE%B5%CE%AF-%CF%84%CE%BF- %CE%BA%CE%AC% CF %83%CF%84%CF%81%CE%BF-%CF%84%CE%BF%CF%85- %CE%B4/, ημερομηνία ανά- κτησης 4/10/2018.

52 51 μητροπολίτη Μυτιλήνης και Τενέδου 115. Η δολοφονική απόπειρα κατά του μητροπολίτη Αδριανουπόλεως Διονυσίου, έγινε μετά την υπογραφή της διμερούς Συνθήκης (3 Μαρτίου 1878) στο προάστιο της Κωνσταντινούπολης Άγιος Στέφανος (γνωστή ως Συνθήκη του Αγίου Στεφάνου), η οποία συνολογήθηκε ανάμεσα στην Ρωσική και την Οθωμανική Αυτοκρατορία, θέτοντας έτσι τέρμα στον Ρωσο-Τουρκικό πόλεμο ( ). Η υπογραφή αυτή δημιουργούσε τη Μεγάλη Βουλγαρία, εις βάρος των άλλων εθνοτήτων της Βαλκανικής. Στην Βουλγαρική Ηγεμονία περιέχονταν όλα τα εδάφη ανάμεσα στο Δούναβη και την Ροδόπη, το μεγαλύτερο μέρος της Μακεδονίας, της Θράκης και ολόκληρη η κοιλάδα του Αξιού ποταμού. Αυτή η Συνθήκη δημιούργησε εδαφικά προβλήματα στην οθωμανική αυτοκρατορία, επειδή αυτή έχανε το μεγαλύτερο μέρος των ευρωπαϊκών της εδαφών, και υποχρεώνονταν να αφήσει εντελώς ανοιχτά τα στενά για τα σκάφη όλων των κρατών, εκτός από αυτά τα οποία ήταν σε πόλεμο με τη Ρωσία. Δημιούργησε, όμως, τεράστια προβλήματα και στον Ελληνισμό της περιοχής αυτής, για τον οποίο δεν πρόβλεψε τίποτε. Αυτό είχε ως αποτέλεσμα την έναρξη διωγμών, και τον υποχρεωτικό εκβουλγαρισμό χιλιάδων Ελλήνων της βαλκανικής χερσονήσου, με απώτερο σκοπό να τον ξεριζώσει ολοκληρωτικά από την περιοχή αυτή. Αυτή η Συνθήκη ήταν έργο του Πανσλαυιστικού Κομιτάτου, του οποίου προΐστατο ο Ρώσος στρατηγός και βαφτισιμιός του Τσάρου Αλεξάνδρου Β, Νικολάι (Νικόλαος) Παύλοβιτς Ιγνάτιεφ ( ), ο οποίος ήταν πρέσβης της Ρωσίας στην Κωνσταντινούπολη. Ο Ιγνάτιεφ από τους διπλωμάτες της εποχής αποκλήθηκε πατέρας του ψεύδους και νεκροθάφτης τους Ελληνισμού. Όταν τοποθετήθηκε ως Πρέσβης στην Κωνσταντινούπολη 4/10/ Βλ. ημερομηνία ανάκτησης

53 52 εκπόνησε το σχέδιο Ιγνάτιεφ, το οποίο συνοψίζονταν στη φράση Στρέψτε τις βλέψεις της Ελλάδος στα νησιά του Αιγαίου και στην Κρήτη και προωθήστε τους Σλάβους στη Χερσόνησο του Αίμου 116. Φέρεται ότι κατά την υπογραφή της Συνθήκης του Αγίου Στεφάνου είπε σε Βούλγαρους, ότι Και τώρα οι Έλληνες ας έρθουν κολυμπώντας στη Θεσσαλονίκη. Είχε μάλιστα επηρεάσει τόσο τον τσάρο, ο οποίος τηλεγραφώντας του προσωπικά του έγραφε σε μορφή διαταγής ότι ουδεμίαν σπιθαμήν (γης) υπέρ του Βασιλείου της Ελλάδος 117. Όταν οι Έλληνες Μακεδόνες πληροφορήθηκαν ότι θα περιλαμβάνονταν (εκτός από τη Θεσσαλονίκη και τη Χαλκιδική) στην Μεγάλη Βουλγαρία επαναστάτησαν. Τελικά, οι Μεγάλες Δυνάμεις της εποχής ανέτρεψαν τα σχέδια της Ρωσίας για τη δημιουργία μεγάλου βουλγαρικού κράτους, και οι Έλληνες της Μακεδονίας παρέμειναν κάτω από τον οθωμανικό ζυγό Βλ. %CE%BD%CE% B5% CF%8C%CF%84%CE%B5%CF%81%CE%B1- %CF%87%CF%81%CF%8C%CE% BD% CE% B9%CE%B1/%CE%95%CE%BB%CE%BB%CE%B7%CE%BD%CE%B9%CE%BA%CE%AC- %CE%98%CE%AD%CE%BC%CE%B1%CF%84%CE%B1/881-%CE%97-%CE%B5%CE% B8 %CE%BD%CE%B9%CE%BA%CE%AE-%CE%B1%CF%86%CF% 8D%CF% 80%CE% BD% CE%B9%CF%83%CE%B7-%CF%84%CF%89%CE%BD-%CE%92%CE% BF%CF%85% CE% BB%CE%B3%CE%AC%CF%81%CF%89%CE%BD-%CE%BA%CE%B1%CE%B9-%CE% BF %CE%B9-%CE%B2%CE%BB%CE%AD%CF%88%CE%B5%CE%B9%CF%82-%CF% 80 % CF%81%CE%BF%CF%82-%CF%84%CE%B7-%CE%9C%CE%B1%CE% BA% CE% B5% CE %B4%CE%BF%CE%BD%CE%AF%CE%B1, ημερομηνία ανάκτησης 7/10/ Βλ. ημερομηνία ανάκτησης 7/10/ Βλ. Κων. Χολέβας, «Οι 4 φάσεις του Μακεδονικού ζητήματος (από το 1870 μέχρι σήμερα), ημερομηνία ανάρτησης 14/3/2018 και στο ημερο- μηνία ανάκτησης 7/10/2018.

54 53 Η απόπειρα δολοφονίας του μητροπολίτη Αδριανουπόλεως Διονυσίου και η εθνική προσβολή μέσω αυτής, είχε ως αποτέλεσμα την σύνταξη αναφοράς από τον Έλληνα πρόξενο προς τις αρχές της πόλεως. Αναφορά συνέταξαν και οι συντεχνίες (εσνάφια) της Αδριανουπόλεως την επόμενη μέρα και την υπέβαλλαν στις αρχές και στους προξένους. Το περιστατικό αυτό έγινε γνωστό στην Κωνσταντινούπολη και προκάλεσε το ενδιαφέρον της Υψηλής Πύλης και των πρέσβεων των Μεγάλων Δυνάμεων. Ο πατριάρχης Ιωακείμ Γ επέδωσε στον αρμόδιο Υπουργό διακοίνωση (τακρίριο) ζητώντας του να τιμωρήσει άμεσα τους ενόχους. Επίσης, έστειλε τον πρωτοσύγκελο των Πατριαρχείων Δανέζη στην Αδριανούπολη για να εποπτεύσει τις ανακρίσεις και να συμπαρασταθεί στον τραυματισμένο μητροπολίτη Διονύσιο. Επίσης επί της πατριαρχείας του Ιωακείμ Γ, οι Βούλγαροι επιχείρησαν δύο φορές να δολοφονήσουν τον Ειρηναίο Παντολέοντος ( ) μητροπολίτη Μελενίκου 119. Τον Αύγουστο του 1906 ο Ιωακείμ Γ προσκάλεσε τον Ειρηναίο να παραιτηθεί και τον τοποθέτησε για δεύτερη φορά διευθυντή της Ιεράς Θεολογικής Σχολής της Χάλκης 120. Την χρονιά εκείνη ο Ιωακείμ Γ είχε στείλει στον Υπουργό Δικαιοσύνης και των Θρησκευμάτων επιστολή διαμαρτυρόμενος για τις βιαιοπραγίες της Βουλγαρικής Εκκλησίας κατά του Ελληνικού στοιχείου στη Βάρνα της Βουλγαρίας. Ανέφερε χαρακτηριστικά πως η 119 Για τον Ειρηναίο Παντολέοντος βλ. Παν. Γ. Στάμος, Ο Μητροπολίτης Κασσανδρείας και πρώην Μελενίκου Ειρηναίος. Βλ., ακόμη, Βασ. Σταυρίδης, Η Ιερά Θεολογική Σχολή της Χάλκης, Πελ. Κολτούκη, Ο κώδικας αλληλογραφίας της μητροπόλεως Κασσανδρείας ( ). Ιω. Μπάκας, Ο Ελληνισμός και η μητροπολιτική περιφέρεια Μελενίκου , , Βλ. Θ. Παλλίδης, η κρίσιμη περίοδος εκκλησιαστικής ιστορίας της Θεσσαλονίκης, Μεταπτυχιακή διατριβή, Θεσσαλονίκη 2014, 29.

55 54 Βουλγαρική Ηγεμονία, ως υποτελής στην Υψηλή Πύλη, όφειλε ευπείθεια και υποταγής στους νόμους της. Δήλωσε χαρακτηριστικά πως κατὰ τὴν πρὸ 40ετίας ἔκδοσιν τοῦ περὶ σχηματισμοῦ τῆς Βουλγαρικῆς Ἐξαρχίας ὑψηλοῦ φιρμανίου, τὸ Πατριαρχεῖον, κατὰ καθῆκον ἐπιβαλλόμενον αὐτῶ ἐκ τε θρησκευτικῆς ἀπόψεως καὶ ἐκ τῆς ὀφειλομένης πρὸς τὴν Κραταιάν Βασιλείαν πίστεως καὶ ἀφοσιώσεως, τὸ μὲν κατηγορηματικῶς ἐδήλωσε ὅτι ἧν ἀδύνατον αὐτῷ νὰ ἀναγνωρίσῃ τὸν σχηματισμὸν τοῦτον ὡς ἐναντίον πρὸς οὐσιωδεστάτους ἐκκλησιαστικοὺς νόμους καὶ θεσμούς, τὸ δὲ καὶ ὑπέδειξε τὰς σοβαρὰς τοῦ πράγματος συνεπείας τοῦτο δὲ καὶ ἀκολούθως, περιστάσεως δοθείσης, δὲν ἔλειψε νὰ πράξῃ. Διὸ καὶ ἐξαιτίας τῶν σήμερον ἐν Βάρνῃ τελουμένων θλιβερῶν καὶ ἐναντίον τῆς Ὑψηλῆς θελήσεως γεγονότων, προάγεται αὔθις τὸ Πατριαρχεῖον νὰ ζητήσῃ παρὰ τῆς Ὑψ. Αὐτ. Κυβερνήσεως τὴν ἦν καὶ ἄλλοτε ἐζήτησεν ἀναγνώρισιν τοῦ σχίσματος μετὰ τῶν συνεπειῶν αὐτοῦ καὶ τὴν τοῦ Ἐξάρχου τῆς σχισματικῆς Ἐκκλησίας ἀπομάκρυνσιν ἐκ τῆς πρωτευούσης τοῦ Ὑψηλοῦ κράτους, τὴν ἐκδίωξιν τῶν Βουλγάρων σχισματικῶν ἀρχιερέων καλουμένων τῶν ἐν τοῖς Βιλαετίοις Ἀδριανουπόλεως, Θεσσαλονίκης καὶ Μοναστηρίου ἐκθέσμως ἐγκαθιδρυθέντων καὶ ἐν πολλοῖς αἰτίων τῆς αἱματοφύρτου καταστάσεως τῶν μερῶν ἐκείνων, τὸ κλείσιμον τοῦ ναοῦ τοῦ ἁγ. Στεφάνου καὶ τῆς κατὰ τὸ Πέραν ἱερατικῆς αὐτῶν σχολῆς, καθόσον ταῦτα πάντα δὲν δύναται νὰ ὧσι δεκτὰ ἐν τοῖς ὁρίοις τοῖς πνευματικοῖς τῆς κανονικῆς ἐκκλησιαστικῆς δικαιοδοσίας τῆς ἀρχιεπισκοπῆς Κ/πόλεως, κατὰ δικαίωμα χορηγούμενον αὐτῇ οὐ μόνον ὑπὸ τῶν θρησκευτικῶν κανόνων, αλλὰ καὶ αὐτοῦ τοῦ Αὐτοκρατορικοῦ τῆς Πατριαρχείας Ὑψηλοῦ Βερατίου καί πολλῶν σχετικῶν Φιρμανίων καὶ Διαταγμάτων Οικουμενικόν Πατριαρχείον, Ὑπομνήματα ἐπιδοθέντα τοῖς ἐν Κωνσταντινουπόλει ἀντιπροσώποις τῶν Μεγάλων Δυνάμεων μετὰ καὶ ἑτέρων

56 55 Ο Ιωακείμ Γ στις 16/5/1879, όπως και στις 2/6/1879, ζήτησε βοήθεια από τον αγγλικό παράγοντα. Στις 3/11/1879, έκανε έκκληση στον μητροπολίτη Ουγγροβλαχίας να σταματήσουν στη Μακεδονία οι δραστηριότητες του Μακεδονο-ρουμανικού Συλλόγου, που είχε την έδρα του στο Βουκουρέστι (ιδρύθηκε το 1879). Ο σύλλογος αυτός δρούσε και σε βάρος των Ελληνοβλάχων 122. Ο Ιωακείμ πίστευε ότι η ρουμανική προπαγάνδα είχε ως προστάτη της τον πανσλαυισμό. Για το λόγο αυτό ζητούσε από τους μητροπολίτες του στη Μακεδονία και την Ήπειρο ν αντισταθούν με κάθε μέσο απέναντι στους ρουμανίζοντες. Επίσης, ζητούσε από τους εκπροσώπους τους Ελληνικού Κράτους στην οθωμανική αυτοκρατορία, να δείχνουν μετριοπάθεια και σύνεση και ν αποφεύγουν τις ακρότητες. Πρότεινε στην Αθήνα την αναθεώρηση της πολιτικής της σχετικά με το ζήτημα αυτό. Από το άλλο μέρος, με συνεχή τακρίριά του προς την Υψηλή Πύλη διαμαρτύρονταν για την ανάπτυξη της ρουμανικής προπαγάνδας με την ανοχή των ντόπιων οθωμανικών αρχών. Ωστόσο, πρέπει να σημειωθεί ότι ο Ιωακείμ επέδειξε, σε κάποιες περιπτώσεις, ανοχή στην ίδρυση ρουμανικών ναών και σχολείων στην Μακεδονία, τονίζοντας παράλληλα την ανάγκη ίδρυσης ελληνικών σχολείων 123. Η επιστολή που έστειλε στις 13/12/1879 στον Κουντουριώτη είχε παρόμοιο περιεχόμενο με την έκκληση στον μητροπολίτη Ουγγροβλαχίας. Στις 12/1/1880, ενημέρωσε ἐγγράφων σχετικῶν πρὸς τὰ προσφάτως ἐν Βουλγαρίᾳ καὶ Ἀνατολικῇ Ρωμυλίᾳ διαδραματισθέντα, ἐκ τοῦ Πα-τριαρχικοῦ Τυπογραφείου, ἐν Κωνσταντινουπόλει 1906, σσ Βλ. Ευτ. Παππά, Η επαρχία Δρυϊνουπόλεως της Βορείου Ηπείρου κατά τη νεώτερη περίοδο (Τουρκοκρατία, 20ός αιώνας), Διατριβή επί διδακτορία, Θεσσαλονίκη 2009, Βλ. Χρ. Καρδαράς, Το Οικουμενικό Πατριαρχείο και ο αλύτρωτος Ελληνισμός, 356.

57 56 την Υψηλή Πύλη και την παρακάλεσε να λάβει μέτρα κατά της βουλγαρικής Εξαρχίας. Σε άλλες του επιστολές, στις 11/7/1881 και στις 20/5/1882, εκφράζει τις απόψεις του για την αντιμετώπιση των προπαγανδών στη Μακεδονία. Στις 15/1/1883 και στις 4/2/1881 έκανε διακοίνωση για τις βουλγαρικές βαρβαρότητας στη Βάρνα, και στις 19/3 του ιδίου έτους εξέφρασε τη διαμαρτυρία του για τη δράση της βουλγαρικής Εξαρχίας στη Μακεδονία. Ο Πατριάρχης Ιωακείμ Γ επίσης είχε επέμβει προς τις Τουρκικές Αρχές, για να μη γίνει πράξη η εκτέλεση του αγωνιστή εθνομάρτυρα νομομαθούς κληρικού, τέως Αρχιερατικού Επιτρόπου Λαγκαδά Θεσσαλονίκης (είχε απελαθεί από τη Μητρόπολη αυτή με απόφαση του καϊμακάμη), Ιωακείμ Ανανιάδη ( ) του γνωστού ως «παπαγιακείμ» 124, ο οποίος είχε συλληφθεί με την κατηγορία ότι ασκούσε κατασκοπεία υπέρ της Ελλάδος σε βάρος του Οθωμανικού Κράτους. Πράγματι, οι ενέργειες του Ιωακείμ τελεσφόρησαν και του απονεμήθηκε χάρη από τον σουλτάνο 125. Μετά την απελευθέρωσή του ο Πατριάρχης Ιωακείμ Γ τον διόρισε Αρχιερατικό επίτροπο στην μητρόπολη της Γευγελής, όπου θα ήταν πιο ασφαλής 126. Από τη θέση αυτή επαγρυπνούσε και κατά της ρουμανικής προπαγάνδας που δρούσε στην περιοχή. Σε επιστολή του στις 311 Ιουλίου 1913 προς τον Γενικό Διοικητή Μακεδονίας Στέφανο Δραγούμη, έγραφε, μεταξύ άλλων, ότι: «Ἐσχάτως δέ, μετὰ τὰς τελευταίας ἐχθροπραξίας καὶ εἰσήλασιν τοῦ βουλγαρικοῦ στρατοῦ εἰς Γευγελήν, ὡς διὰ συνθήματος ἐσηκώθησαν, ἐν προμεμελέτημένῳ σχέδιῳ, ἔνοπλοι καὶ 124 Βλ. Χρ. Λούπας, Ιωακείμ Ανανιάδης: ένας ήρωας του Μακεδονικού Αγώνα, 15/1/2006, σ. 2 και στο ημερομηνία ανάκτησης 7/10/ Βλ. Μακεδονία, 22/4/ Βλ. Χρ. Λούπας, Ιωακείμ Ανανιάδης: ένας ήρωας του Μακεδονικού Αγώνα, ό.π., 2.

58 57 διηυκόλυναν τὴν προέλασιν τῶν Βουλγάρων κομιτατζήδων εἰς τὰ χωρία ταῦτα, χρησιμεύσαντες ὄργανα οἱ ὁδηγοὶ τῶν κινήσεων αὐτῶν. Ἀναγκάσαντες διὰ τούτων, τὴν ἐκ τῶν τόπων αὐτῶν ἐκτόπισιν καὶ ἀπομάκρυνσιν τῶν λόχων κατοχῆς. Ἐν Λουβνίτσῃ δὲ κρεουργήσαντες τὸν ἀτυχὴ διδάσκαλον Χαράλαμπον Γκαρτζιάν, ἐλθόντα ἐκεῖσε ἐκ Λειβαδίου, μετὰ τὴν ἀπομάκρισιν τοῦ στρατοῦ μας 127. Ο Iωακείμ Ανανιάδης αργότερα (όταν Γερμανοί και Βούλγαροι μπήκαν στην περιοχή του Περλεπέ (Πρίλαπος) συνελήφθη από τους Βουλγάρους και θανατώθηκε με απάνθρωπο τρόπο 128. Ο Ιωακείμ Γ στις 25/3/1883 εξέφρασε με σαφήνεια και σταθερότητα τις θέσεις του για τη σχισματική Εκκλησία της Βουλγαρίας 129. Αντιμετώπισε τον κίνδυνο της βουλγαρικής Εξαρχίας, και παράλλαηλα, επεδίωξε να βρει σημεία επικοινωνίας μαζί της, με σκοπό ν αποκαταστήσει την αξιοπιστία και το κύρος του οικουμενικού θρόνου στις βαλκανικές χώρες. Για το λόγο αυτό, επιδίωξε την υποστήριξη των Μεγάλων Δυνάμεων και της Υψηλής Πύλης, ώστε να πεισθεί ο Βούλγαρος Έξαρχος να χρησιμοποιήσει ως έδρα του τη Σόφια, στη Βουλγαρική Ηγεμονία, και όχι στην Κωνσταντινούπολη. Παράλληλα παραχωρούσε αυτονομία στην Βουλγαρική Εκκλησία και δεχόταν να προβεί στην άρση του σχίσματος. Οι θέσεις αυτές, όμως, δεν έβρισκαν σύμφωνη την Ελληνική κυβέρνηση και τον πρωθυπουργό 127 Βλ. Έκθεση Αρχιερατικού Επιτρόπου περιφερείας Γευγελής Μ. Οικ. Ιωακ. Ανανιάδη προς το Γενικό Διοικητή Μακεδονίας Στέφανο Δραγούμη, Γευγελή 31 Ιουλίου Βλ. ημερομηνία ανάκτησης 7/10/ Βλ. Τίτ. Αθανασιάδης, Ελλάδα 20ός αιώνας, Ιωακείμ Ανανιάδης, Απογευματινή, ημερομηνία ανάρτησης 14 Οκτωβρίου 2017 και στο blogspot.com/ 2017/10/blog-post_756.html, ημερομηνία ανάκτησης 7/10/2018. Βλ. Χρ. Λούπας, Ιωακείμ Ανανιάδης: ένας ήρωας του Μακεδονικού Αγώνα, Βλ. Χρ. Καρδαράς, Ιωακείμ Γ - Χαρ. Τρικούπης, Η αντιπαράθεση, 360.

59 58 Τρικούπη, ο οποίος δεν ασκούσε μόνο σε όλη την Ελλάδα, αλλά ήθελε η Αθήνα να κινεί τα νήματα σ ολόκληρο τον Ελληνισμό 130. Ο Τρικούπης πίστευε στην ειρηνική συνύπαρξη με την Τουρκία, με την οποία έλυσε τα μεθοριακά ζητήματα στη Θεσσαλία. Ήταν επίσης φιλικά διακείμενος με τη Σερβία και με τη Βουλγαρία 131. Όμως μετά τη στάση της Βουλγαρίας απέναντι στους Έλληνες της Ανατολικής Ρωμυλίας, άλλαξε στάση και ήρθε σε ρήξη με το Στέμμα, το οποίο καθοδηγούνταν από την Πετρούπολη 132. Ο Τρικούπης θέλοντας να κινεί τα νήματα η Αθήνα όπως αναφέρθηκε πιο πάνω, ζήτησε τη βοήθεια του πατριάρχη Ιωακείμ Γ 133. Ο Έλληνας πρωθυπυργός ενίσχυσε οικονομικά το Οικουμενικό Πατριαρχείο κατά τα έτη , αποσκοπώντας στην καθυπόταξή του στις επιδιώξεις της Αθήνας. Το Δεκέμβριο του 1882 η Ελληνική Κυβέρνηση αποφάσισε να στείλει απευθείας τις οικονομικές της ενισχύσεις στο Οικουμενικό Πατριαρχείο παρακάμπτοντας τον Ιωακείμ Γ τον οποίο κατηγορούσε για οικονομικές ατασθαλίες. Για το λόγο αυτό ο Ιωακείμ Γ στα τέλη Δεκεμβρίου με αρχές Ιανουαρίου , έστειλε επιστολές στους αρχιερείς ζητώντας τους να μη δέχονται την οικονομική ενίσχυση της Αθήνας. Θεωρούσε ότι τέτοια παρέμβαση αποσκοπούσε εἰς τὴν ἀναφανδὸν συνεργασίαν τῶν ἀνὰ τὰ ἐπίμαχα μέρη, καὶ ἀκολούθως πανταχοῦ ἐκκλησιαστικῶν ἀρχῶν μετά τῶν προξένων προεξαρχόντων αὐτῶν ἐπὶ τὸ ἐπιδεικτικότερον. Ἡ τάσις ἀφεώρα εἰς τὴν ὑπόδειξιν καὶ κατ ἀκολουθίαν εἰς ἀπόδειξιν ὅτι ἡ 130 Βλ. Κων. Παπαρρηγόπουλος, Ιστορία του Ελληνικού Έθνους, 9, Βλ. Ό.π., Βλ. Κων. Παπαρρηγόπουλος, Ιστορία του Ελληνικού Έθνους, 9, Βλ. Ό.π., Βλ. Χρ. Καρδαράς, Το Οικουμενικό Πατριαρχείο και ο αλύτρωτος ελληνισμός, Βλ. Ό.π., 253.

60 59 Ἐκκλησία διατελεῖ ἤ δέον νὰ διατελῇ ὑπὸ τὴν προστασίαν τῆς ἑλληνικῆς κυβερνήσεως ὅτι οἱ κάτοικοι ἐκείνων τῶν μερῶν ὄφειλον νὰ ἐννοήσωσι καὶ να αἰσθανθῶσι, ὅτι δέον εἰς τὰς ἀνάγκας αὐτῶν καὶ τὰς κοινοτικὰς καὶ κοινωνικὰς χρείας νὰ προσέρχωνται εἰς τὸ προξενεῖον, ὥστε νὰ ἐθισθῶσιν ἀποβλέποντες εἰς τὴν Ἑλλάδα. Τὸ δόγμα τοῦτο τῆς ἑλληνικῆς πολιτικῆς ἐδημιούργησε σύγχυσιν, ἀνέτρεψεν αἰώνων καθεστώς, ἐξήγειρε τοὺς ἀπεναντίους οὐ μόνον εἰς ἄμυναν, ἀλλά καὶ ἐπίθεσιν. Ἡ Ἐκκλησία καὶ οἱ λειτουργοὶ αὐτῆς ἐκλονίσθησαν εἰς τὸ ἔργον αὐτῶν προχωροῦντες μετὰ δειλίας τινὸς καὶ ἐνδοιασμοῦ συρόμενοι εἰς νέαν ὁδόν. Ταῦτα δὲν ἐδήλουν, πολλοῦ γε καὶ δή, ἔλλειψιν φιλοπατρίας καὶ πόθων προγονικῶν, ἀλλὰ φόβον μὴ τὸ ἐγχείρημα ἂποβῇ εἰς κοινὴν ὀλεθρίαν 136. Αυτό είχε ως αποτέλεσμα την διακοπή της οικονομικής ενίσχυσης του Οικουμενικού Πατριαρχείου από την Ελληνική Κυβέρνηση. Ο Ιωακείμ ο Γ κατά την πρώτη Πατριαρχία του, αποφάσισε να μην επιτρέψει σε αρχιερείς του να συμμετέχουν σε προπαγανδιστικές ενέργειες υπέρ των Ελλήνων 137. Παρόλα αυτά, τον Νοέμβριο του 1883 ο Οικουμενικός Θρόνος ενισχύθηκε οικονομικά με δραχμές 138. Ακολούθησε μια σειρά ενεργειών του Ιωακείμ Γ και της Ελληνικής Κυβέρνησης τόσο προς τη Ρωσία όσο και προς την 136 Μακεδονία 4000 χρόνια Ελληνικής Ιστορίας και Πολιτισμού, Αθήνα 1982, σ.555 σημ. 61. Ιω. Μπάκας, Ο Μητροπολίτης Μελενίκου Προκόπιος ο Σερραίος (Περίπτωση ορθοδόξου αρχιερέα στη δίνη των εθνοφυλετικών ανταγωνισμών και της διαμάχης Αθηνών-Φαναρίου), στο index.php/makedonika/article/view/5687/5426, ημερομηνία ανάκτησης 23/10/ Βλ. Αθ. Καραθανάσης, Ο πατριάρχης Ιωακείμ Γ, η Αθήνα και το Φανάρι- Περίοδος εθνικών περιπετειών, Βλ. Το Οικουμενικό Πατριαρχείο και ο αλύτρωτος ελληνισμός, 258.

61 60 Υψηλή Πύλη και τις Μεγάλες Δυνάμεις για την άρση αυτού του αδιεξόδου Βλ. ό.π., 356.

62 61 γ2. Η προσφορά του πατριάρχη Ιωακείμ στην αντιμετώπιση της βουλγαρικής προπαγάνδας Ο αγώνας του Ιωακείμ εναντίον των βλέψεων των Βουλγάρων στη Θράκη και τη Μακεδονία είχε διττό σκοπό. Μέσω της ανάπτυξης της εκπαίδευσης προσπάθησε να τονώσει το ηθικό των Ελλήνων και δώσει τα παιδιά τους αξιόλογη παιδεία, η οποία στηριζόταν στην πίστη και τα ιδεώδη του Γένους. Για την καλύτερη οργάνωση των σχολείων δημιούργησε το θεσμό του πατριαρχικού επόπτου, στον οποίο υπηρέτησαν σημαντικές προσωπικότητες, όπως ο Χριστόφορος Σαμαρτζίδης, Κωνσταντίνος Βαφείδης, Γεράσιμος Δώριζας και Καλλίνικος Δελικάνης. Παράλληλα, σύστησε την Εκπαιδευτική και Φιλανθρωπική Αδελφότητα, η οποία είχε ως κύριο σκοπό της τη δημιουργία, αλλά και τη σύσταση νέων σχολείων, σε όλες τις επαρχίες του οικουμενικού θρόνου 140. Κατά το 1881 επανεκδόθηκε ο Φάρος τῆς Μακεδονίας στη Θεσσαλονίκη. Το Πατριαρχείο, το οποίο θεώρησε ότι η επανέκδοσή του θα βοηθούσε στην προβολή των δικαίων του Γένους και γενικότερα στην ανάπτυξη της παιδείας. Και για το λόγο αυτό έδωσε θερμά συγχαρητήρια στους εκδότες για την προσπάθειά τους αυτή 141. Πολλές πληροφορίες για τη δράση του αντλούμε μέσα από τις σελίδες της Ἐκκλησιαστικῆς Ἀληθείας, του επίσημου περιοδικού του Οικουμενικού Πατριαρχείου, το οποίο, όπως σημειώσαμε παραπάνω, είχε κυκλοφορήσει το 1880, χάρη στις ενέργειες του. Με άρθρα και 140 Βλ. Βας. Σταυρίδης, Ὁ Κωνσταντινουπόλεως Ἰωακείμ Γ, 100. Μ. Παπαδόπουλος., Πρῶτον ἔτος τοῦ ἐν Θεσσαλονίκῃ Ἐκπαιδευτικού Συλλόγου, Θεσσαλονίκη Βλ. Εἰδήσεις, ΕΑ 3 ( )

63 62 πληροφορίες στο περιοδικό αυτό, ενημερώνει τον πιστό λαό για τον βουλγαρικό κίνδυνο. Μέσα από τις στήλες της Ἐκκλησιαστικῆς Ἀληθείας προσαθεί νε επιτυχύχει πολλαπολούς στόχους, όπως: την προβολή του οικουμενικού ρόλου του Πατριαρχείου της Κωνσταντινουπόλεως, το οποίο αγκαλιάζει όλους τους πιστούς, ανεξαρτήτως εθνοτητας, την καταδίκη του εθνοφυλετισμού, με βάση τις αποφάσεις της Συνόδου της Κωνσταντινουπόλεως του 1872, την καταγραφή των βιαιοπραγιών των Βουλγάρων, την ενημέρωση και την καταγγελία των βουλγαρικών βιαιοτήτων στις οθωμανικές αρχές, την πλήρωση των επισκοπικών και μητροπολιτών θέσεων με άξιους αρχιερείς, την αποστολή οδηγιών στους μητροπολίτες και τους κληρικούς για την αντιμετώπιση της δράσης των Βουλγάρων, την ενημέρωση του πιστού λαού για τις προθέσεις και τις μεθόδους των Βουλγάρων, την ενημέρωση των ξένων πολιτικών αρχών, τη διεθνοποίηση του ζητήματος, την ενίσχυση της παιδείας, την προσπάθεια για επαναφορά στην ορθοδοξία των πιστών που είχαν παρασυρθεί και ενταχθεί στη σχισματική Εξαρχία, τη στήριξη και την ενίσχυση, θρησκευτική, εθνική, αλλά και οικονομική, του πιστού λαού της Μακεδονίας. Με την εκλογή του στον Οικουμενικό Θρόνο ο Ιωακείμ Γ συνέχισε να ενδιαφέρεται για τη Θεσσαλονίκη, τη Μακεδονία, ιδιαίτερα όσον αφορά στην ανάπτυξη της παιδείας στην πόλη και την επαρχία. Διαπιστώνει ότι Ἡ εὐάρεστος κατάστασις τῶν ἐν Θεσσαλονίκῃ

64 63 ἐκπαιδυτηρίων πνευματικῆς θυμηδίας καὶ ἀγαλλιάσεως ἀντικείμενόν ἐστι Ἐκ τῶν σχολῶν τούτων, ὡς ἐκ κρουνῶν πολυχευμένων, τὰ τῆς παιδείας νάματα ἐκρέοντα, καταρδεύουσι τήν τε ἐγγύς ἐγγυημένην καὶ τὴν μακρὰν κειμένην πνευματικὴν ἄρουραν Αντιλαμβάνεται, όμως, ότι υπάρχει σοβαρό οικονομικό ζήτημα, το οποίο αν συνεχιζόταν θα δημιουργούσε προβλήματα στην ομαλή λειτουργία τους. Συγκεκριμένα, τα σχολεία παρουσίαζαν έλειμα οθωμανικῶν λιρών. Για το λόγο αυτό το Οικουμενικό Πατριαρχείο ἐλθεῖν εἰς ἐπικουρίαν ἔγνω ἐκζητῆσαι τὴν συνδρομὴν τῆς ἀπό τινος ἐπ εὐλογίαις αὐτῆς λειτουργούσης παρ ἡμῖν ἐριτίμου Ἐκπαιδευτικῆς καὶ Φιλανθρωπικῆς Ἀδελφότητος Τὴν φιλόμουσον διάθεσιν τῆς Ἀδελφότητος. έν ὄψει ἔχοντες, πεποίθαμεν ὅτι τὸ μνησθὲν ἔλειμα τῶν ἐν Θεσσαλονίκῃ σχολείων ταχέως καλυφθήσεται 142. Δεν αρκείται όμως μόνο στη στήριξη της Ἐκπαιδευτικής Φιλανθρωπικῆς Ἀδελφότητος. Διαπιστώνοντας ότι τα οικονομικά προβλήματα συνεχίζονται, επανέρχεται στο ζήτημα, και ενεργεί για την έκδοση λαχείου, με αποκλειστικό σκοπό τη στήριξη των σχολείων της πόλης και την κάλυψη των οικονομικών τους αναγκών: Πρὸς τοῦτο δύναται ἵνα ἕκαστος συνεργήσῃ ἄνευ μεγάλης δαπάνης, ἀγοράζων ἕν ἤ πλείονα γραμμάτια τοῦ ὑπὸ τῆς κοινότητος ταύτης ἐκδοθέντος Λαχείου πρὸς ὑποστήριξιν τῶν ἐκπαιδευτικῶν αὐτῆς καθιδρυμάτων 143. Χάρη στις ενέργειες του Οικουμενικού πατριάρχη και τη συνεργασία των τοπικών φορέων, το οικονομικό πρόβλημα των σχολείων της Θεσσαλονίκης τέθηκε υπό έλεγχο, με αποτέλεσμα να συνεχιστεί η ομαλή λειτουργία τους. Το ενδιαφέρον του Ιωακείμ Γ του Μεγαλοπρεπούς για την εκπαίδευση δεν περιορίστηκε μόνο στην πόλη της Θεσσαλονίκης. 142 Βλ. Εἰδήσεις, ΕΑ 1 (1880) Βλ. Εἰδήσεις, ΕΑ 1 (1880) 62.

65 64 Ανάλογο ζήλο επέδειξε και για την ανάπτυξη της παιδείας σε όλες τις πόλεις της Μακεδονίας. Αναφέρουμε ορισμένα χαρακτηριστικά παραδείγματα, όπως καταγράφονται στην Ἐκκλησιαστική Ἀλήθεια, το επίσημο περιοδικό του Οικουμενικού Πατριαρχείου: Ι. Μητρόπολη Πρεσπών Οι Βούλγαροι δημιούργησαν σχολεία σε πολλές περιοχές της Μακεδονίας. Το ζήτημα είναι όμως ότι οι Έλληνες κάτοικοι των περιοχών αυτών, παρά τις πιέσεις που δέχονται, δεν υποκύπτουν στις πιέσεις των Βουλγάρων: Αἱ κωμοπόλεις Περλεπὲ καὶ Κρούσοβον ὑπαγόμεναι ἐν τῇ δικαιοδοσίᾳ τῆς μητροπόλεως Πρεσπῶν πρὸ χρόνων, ἥτοι ἀπὸ τῆς τῶν φυλετιστῶν ἐκ τῆς ἐκκλησίας ἀποσχίσεως, εἶχον τοιαῦτα, καθότι ἐν αὐταῖς πρὸ τοῦ σχίσματος εἶχεν ἀναφανῆ τὸ μίασμα τοῦ φυλετισμοῦ. Ἐν τῇ κωμοπόλει Φλωρίνῃ πρὸ πολλοῦ ὑπεισέδυσαν ἀντιδραστικαὶ τάσεις, αἵτινες καὶ ἐξεδηλώθησαν ἄλλως τε καὶ διὰ τῆς συστάσεως ἑτερογλώσσου σχολείου Ἐσχάτως τοιαῦτα Ζαγοριτσάνῃ ὡς καὶ ἐν Θεσσαλονίκῃ πολλαχοῦ δὲ καταβάλλονται προσπάθειαι περὶ συστάσεως τοιούτων σχολῶν Ὅσον ἀφορᾷ τὰς ἐπὶ τόπου θρησκευτικὰς ἀρχάς, αὗται μηδαμῶς ἐπηρεάζονται ἐκ τῶν φυλετικῶν φωνασκιῶν, ἐξακολουθοῦσι τὸ εὐαγγελικὸν αὐτῶν ἔργον, ὑπεραμυνόμενοι τοῦ ἀρχαιοτάτου ἱεροῦ τῆς ἐκκλησίας καθεστῶτος 144. ΙΙ. Σκόπια Πληροφορείται με λεπτομέρεις τι συμβαίνει στην εκπαίδευση της πόλης αυτής. Διαπιστώνει ότι είναι τοποθετημένη σε σωστές βάσεις, γνωρίζει όμως τα υφιστάμενα προβλήματα, τα οποία προσπαθεί να λύσει σε συνεργασία με τον μητροπολίτη Σκοπίων Παίσιο και την 144 Βλ. Εἰδήσεις, Ἐκ Μακεδονίας, ΕΑ 3 ( )

66 65 ελληνική κοινότητα της πόλεως. Διαβάζουμε στην ΕΑ: Λαμβάνομεν ἐκ Σκοπίων εὐαρέστους πληροφορίας περὶ τῆς δραστηρίου μερίμνης, ἥν ἡ ἐκεῖ κοινότης τῶν ὀρθοδόξων καταβάλλει ὑπὲρ τῆς πνευματικῆς καὶ ἠθικῆς μορφώσεως αῶν παίδων αὐτῆς ἑκατέρου τοῦ φύλου, ἐργαζομένῃ ὅπως τά τε ὑπάρχοντα σχολεῖα ἀναπτύξῃ διὰ τῆς ἐξευρέσεως πόρων καὶ τῆς προσλήψεως καταλλήλων διδασκάλων καὶ νὰ προσθέσῃ εἰς τὸν ἀναπαρκῆ αὐτῶν ἀριθμῶν ἐκπαιδευτικὰ καθιδρύματα 145. Ο Οικουμενικός πτριάρχης γνωρίζει ότι παράλληλα με τα καλά σχολεία χρειάζονται και ικανοί και μορφωμένοι κληρικοί. Έτσι, ιδρύθηκε, με τις ευλογίες του, Ἐκκλησιαστική Ἐπιτροπή, της οποίας ο αποκλειστικός σκοπός ήταν να ασχοληθεί με τῆς τοῦ κλήρου βελτιώσεως διὰ τῆς ἐν τῷ ἐνοριακῷ κλήρῳ εἰσαγωγῆς μεμορφομένων καὶ μάλα παπαιδευμένων ἱερέων, τοῦ διορισμοῦ ἱεροδιδασκάλων 146. ΙΙΙ. Σέρρες. Στις Σέρρες, καταβλήθηκε αντίστοιχη προσπάθεια για τη μόρφωση του εφημεριακού κλήρου. Έτσι,η Πατριαρχική Μονή Τιμίου Προδρόμου ἡ ὑφισταμένη τέως μικρὰ δημοτικὴ σχολῇ ἐπιμελείᾳ τοῦ τῆς ἐπαρχίας ἐκείνης Μητροπολίτου παν. ἁγίου Σερρῶν κ. Ναθαναὴλ τοῦ τῆς Μονῆς ἡγουμένου καὶ τῶν ἐν αὐτῇ Μοναχῶν ἀνδιοργανώθη καὶ μετεποιήθη εἰς ἱερατικὴν σχολήν 147 Με τον τρόπο αυτό δόθηκε πνοή σε ένα δημοτικό σχολείο, το οποίο είχε παύσει τη λειτουργία του. Με το ίδιο ενδιαφέρον ο μητροπολίτης Σερρών παρακολουθεί τη λειτουργία και των άλλων εκπαιδευτικών ιδρυμάτων της πόλης και σύνολής της επαρχίας του Βλ. Εἰδήσεις, ΕΑ 1 (1880) Βλ. Εἰδήσεις, ΕΑ 1 (1880) Βλ. Εἰδήσεις, ΕΑ 1 (1880) Βλ. Εἰδήσεις, ΕΑ 1 (1880) 318.

67 66 ΙV. Καστοριά Ο μητροπολίτης Καστοριᾶς Κωνστάντιος, στο πλαίσιο των περιοδιών του σε κοινότητες και σχολεία της επαρχίας του, επισκέφθηκε την Κλεισούρα. Ιδιαίτερο ενδιαφέρον επέδειξε για τα σχολεία και την ομαλή λειτουργία τους 149. Ακολούθως, περιόδευσε και σε άλλες κοινότητες της μητρόπολής του 150. V. Επαρχία Δεβρῶν και Βελισσού Πρωταρχικό ενδιαφέρον του Οικουμενικού θρόνου αποτελούσε η λειτουργία των σχολείων της επαρχίας χωρίς προβλήματα, γεγονός, το οποίο επιτυγχάνεται, παρά τις αντιδράσεις των Βουλγάρων 151. VΙ. Φλώρινα Στα σχολεία της Φλώρινας η εκπαίδευση αναπτύσσεται. Τον Ιανουάριο του 1883 η μνήμη των Τριών Ιεραρχών εορτάστηκε με κάθε μεγαλοπρέπεια. Ο μητροπολίτης Μογλενῶν Καλλίνικος προπορευομένων τῶν μαθητῶν καὶ τῶν μαθητριῶν τῶν ἐν Φλωρίνῃ σχολείων, καὶ ἀκολουθοῦντος σύμπαντος τοῦ ὀρθοδόξου λαοῦ μετὰ τὸ πέρας τῆς ἱερᾶς λειτουργίας κατευθύνθη ἐν ψαλμοῖς καὶ ὕμνοις εἰς τὴν αἴθουσαν τοῦ δημοτικοῦ σχολείου 152. Με τον τρόπο αυτό ο μητροπολίτης ενίσχυσε την αυτοπεποίθησή του ποιμνίου του, έδειξε την σύμπνοια που επικρατούσε μεταξύ των πιστών και μετέδωσε ένα μήνυμα δυναμισμού απέναντι στους Βουλγάρους. Παράλληλα, ο πατριάρχης προσπάθησε να εκμεταλλευτεί όλες τις δυνατότητες που του έδιναν οι διεθνείς συνθήκες και συγκυρίες. Έτσι, με βάση τις μεταρρυθμίσεις που πρόβλεπε η Συνθήκη του 149 Βλ. Εἰδήσεις, ΕΑ 1 (1880) Βλ. Εἰδήσεις, ΕΑ 1 (1880) Βλ. Εἰδήσεις, ΕΑ 1 (1880) Βλ. Εἰδήσεις, ἐκπαιδευτήρια Φλωρίνης, ΕΑ 4 ( ) 304.

68 67 Βερολίνου, με σκοπό την ισοτιμία όλων των οθωμανών υπηκόων, η οθωμανική αυτοκρατορία όφειλε να εργαστεί προς την αυτή κατεύθυνση και προβεί σε ρυθμίσεις υπέρ των χριστανών υπηκόων της, οι οποίοι, μαζί με τους μουσουλμάνους, θα συμμετείχαν άσκηση της τοπικής διοίκησης. Για το σκοπό αυτό ο πατριάρχης Ιωακείμ σύστησε στους μητροπολίτες της Μακεδονίας, να παρακινήσουν το ποίμνιο τους να υποβάλει σχετικές εκθέσεις προς τις οθωμανικές αρχές και τους προξένους των Μεγάλων Δυνάμεων 153. Στη Θεσσαλονίκη προέκυψε πρόβλημα από τη δεύτερη επίσημη γλώσσα στην οποία θα ήταν συνταγμένο το κείμενο, μετά την οθωμανική. Οι Έλληνες και το Πατριαρχείο επιθυμούσαν αυτή να είναι η ελληνική, ενώ οι άλλες εθνότητες προτιμούσαν τη δική τους. Παράλληλα, ο ίδιος ο πατριάρχης αρχικά απέστειλε τακρίρο προς τον Μεγάλο βεζύρη, στο οποίο του εξέθετε τις απόψεις του. Στη συνέχεια, συνάντησε τον σουλτάνο τον Ιανουάριο του 1880, όπου του εξέθεσε τις απόψεις του για τις διακρίσεις που υφίσταντο οι χριστιανοί υπήκοοι της αυτοκρατορίας. Το ζήτημα είναι πάντως, ότι παρά τις υποσχέσεις των Οθωμανών, οι μεταρυθμίσεις δεν υλοποιήθηκαν 154. Στη συνέχεια, ο Ιωακείμ ασχολήθηκε με την έμπρακτη και ουσιαστική αντιμετώπιση του βουλγαρικού κινδύνου. Ενδιαφέρθηκε προσωπικά με τα προβλήματα κάθε μητροπόλεως και προσπαθούσε να τα επιλύσει, πάντοτε σε συνεργασία με τους τοπικούς μητροπολίτες και τις ελληνικής κοινότητας. Σε ένα άρθρο της Ἐκκλησιαστικῆς Ἀληθείας καταγράφονται Βιαιοπραγίαι Βουλγάρων, στην περιοχή του Καβακλί, στην Ανατολική 153 Χρήστος Καρδαράς, Το Οικουμενικο Πατριαρχείο και ο αλύτρωτος Ελληνισμός, Βλ. Χρήστος Καρδαράς, Το Οικουμενικο Πατριαρχείο και ο αλύτρωτος Ελληνισμός, 39-57, όπου οι σχετικές πληροφορίες από το ΑΥΕ (υποσ. 4-6, Ευ. Κωφός, Το ελληνοβουλγαρικό ζήτημα, ΙΕΕ, ΙΓ, 356.

69 68 Ρωμυλία. Παρ ότι το άρθρο αυτό δεν αφορά τη δράση των Βουλγάρων στην Μακεδονία, το αναφέρουμε για να καταγράψουμε τους χαρακτηρισμούς που τους αποδίδονται, οι οποίοι, μεταξύ άλλων, χαρακτηρίζονται ως αρπακτικά, σφετεριστές και επιδρομείς. Μάλιστα, τονίζεται με έμφαση ότι αυτά τα βίαια χαρακτηριστικά είναι μέσα στο χαρακτήρα και τη φύση τους: Νέον ἄζηλον ἄθλον βουλγαρικὸν ἠγγέλθη κατ αὐτὰς τῇ Ἐκκλησίᾳ, διατρανοῦν καὶ πάλιν τὸ τῆς φύσεως αὐτῶν ἁρπακτικὸν καὶ σφετεριστικόν. Βούλγαροι ἐξορμήσαντες κατέλαβον βίᾳ τὴν μονὴν Ἁγίαν Τριάδα, κειμένῃ ἐν τῇ περιφερείᾳ Καβακλί Οἱ ἐπιδρομεῖς οὗτοι ἐκδιώξαντες τὸ ἐν τῇ μονῇ εὐυρεθὲν προσωπικόν, ἐγκατέστησαν ἐν αὑτῇ.τρὶς αἱ ἐν Ἀδριανουπόλει αὐτοκρ. ἀρχαὶ προσεκάλεσαν τοὺς ἅρπαγας νὰ αποχωρήσωσι τῆς μονῆς, ἥν παρανόμως κατέλαβαον, καὶ ἀποδῶσιν αὐτὴν εἰς τοὺς νομίμους κτήτορας ἀλλὰ καὶ εἰς τὰς τρεῖς ταύταςκυβερνητικὰς ἐπιταγὰς ἐκώφευσαν. 155 Για την ιστορία αναφέρουμε ότι η μονή της Αγίας Τριάδος, αποδόθηκε, μετά από συνεχείς αναφορές των μητροπολιτών Αδριανουπόλεως και Φιλιππουπόλεως προς τις οθωμανικές αρχές, προσωρινά στους Έλληνες, αφού ως γνωστόν, στη συνέχεια καταλήφθηκε παράνομα και μόνιμα από τoυς Βουλγάρους: Ἡ ὑπὸ τῶν Βουλγάρων ἁρπαγεῖσα Μονὴ ἐν Kαβακλί μονὴ Ἁγία Τριὰς μετὰ τινῶν κατακράτησιν ἀπεδόθη εἰς τοὺς νομίμους αὐτῆς κτήτορας, χάρις εἰς τὰς ἀξιεπαίνους προσπαθείας τῶν παν. ἁγ. Ἀδριανουπόλεως κ. Νεοφύτου καὶ Φιλιππουπόλεως κ. Γρηγορίου 156. Με αυτούς τους αδίστακτους και βίαιους ανθρώπους είχε να αντιπαρατεθεί το Οικουμενικό Πατριαρχείο και ο Ελληνισμός της Μακεδονίας. 155 Βλ. Εἰδήσεις, ΕΑ 2 (1881) Βλ. Εἰδήσεις, ΕΑ 2 (1881) 63.

70 69 Στη συνεχεια, θα αναφέρουμε συγκεκριμένα παραδείγματα, πάντα μέσα από τις στήλες της Ἐκκλησιαστικῆς Άληθείας, μέσα από τις οποίες γνωρίζουμε τις τον αγώνα και τις προτάσεις του Οικουμενικού Θρόνου για την επίλυση του βουλγαρικού κινδύνου: VIΙ. Μητρόπολη Δεβρών και Βελισσού Στην επαρχία Δεβρών και Βελισσού υπήρχαν σημαντικά προβλήματα από τη δράση των Βουλγάρων κομιτατζίδων και της Εξαρχίας, τα οποία ο οικουμενικός πατριάρχης γνώριζε. Η Εξαρχία, με κάθε τρόπο, πίεζε το ορθόδοξο ποίμνιο να εγκαταλείψει το Οικουμενικό Πατριαρχείο και να ενταχθεί στη δικαιοδοσία του. Η λύση στην περίπτωση αυτή ήταν η συνεχής ενίσχυση του πομνίου, με κάθε τρόπο και ιδιαίτερα με ποιμαντικές επισκέψεις στις κοινότητες και ιδιαίτερα σε αυτές που αντιμετώπιζαν τα σημαντικότερα προβλήματα. Να τι προτείνει το Οικουμενικό Πατριαρχείο, δια των σελίδων του επίσημου περιοδικού του Ἐκκλησιαστικὴ Ἀλήθεια: Αἱ ἐκ Δεβρῶν καὶ Βελισσοῦ εἰδήσεις εἰσὶν ἥκιστα ἐπικοδομητικαὶ Ὡς πρὸς τὴν πνευματικὴν δ ἐκεῖ τῶν ὀρθοδόξων ἀρχήν, εἰ καὶ περιττὸν ἰδιατέρα σύστασις, οὐχ ἦττον ὐπομιμνήσκομεν αὐτῇ ὅτι ἐν τοιαύταις ἀνωμάλοις περιστάσεσι καθῆκον τῶν πνευματικῶς προϊσταμένων ἐστὶ τὸ ἀψηφᾷν πάντα κίνδυνον καὶ περιέρχασθε τὴν ἐμπιστευθεῖσαν αὐταῖς παροικίαν πρὸς παρηγορίαν καὶ ἐνίσχυσιν τῶν πασχόντων καὶ ἀναχαίτισιν τῶν πεπλάνημένων 157. VIΙΙ. Μητρόπολη Σισανίου Ο μητροπολίτης Σισανίου, ακολουθώντας τις οδηγίες του Οικουμενικού Πατριαρχείου, περιόδευε στις κοινότητς της επαρχίας του. Σε μια από αυτές, παρολίγο να έπεφτε στα χέρια των κακοποιών. 157 Βλ. Εἰδήσεις, ΕΑ 1 ( ) 63.

71 70 Η Μητέρα Εκκλησία κάνει μνεία του συμβάντος και καλεί τις οθωμανικές αρχές να λάβουν τα κατάλληλα μέτρα: Ὁ ἅγιος Σισανίου κ. Ἀγαθάγγελος, περιοδεύων κατ αὐτὰς τὴν ἐπαρχίαν αὐτοῦ μικροῦ δεῖν ἔπιπτε θῦμα κακοποιῶν, λυμαινομένων δυστυχῶς τὰ μέτη ἐκεῖνα. Ἡ αὐτοκρατορικὴ κυβέρνησις πεποίθαμεν ὅτι τὰ προσήκοντα διέταξε μέτρα πρὸς καθαρισμὸν τῆς ἐπαρχίας ἐκείνης 158. IX. Μητρόπολη Μογλενών Στη μητρόπολη Μογλενών, η Μητέρα Εκκλησία ενδιαφέρεται για τους πιστούς στης Επαρχίας και διορίζει κατάλληλο πρόσωπο ως αντιπρόσωπο του μητροπολίτη, για συνεπικουρήσει στο έργο του 159. X. Μητρόπολη Νικοπόλεως και Πρεβέζης Επί πατριαρχίας Ιωακείμ έλαβε χώρα η διχοτόμιση της μητροπόλεως Άρτης. Η Μητέρα Εκκλησία ενδιαφέρεται και φροντίζει για τη διαποίμανση των πιστών που παρέμειναν υπό οθωμανική κυριαρχία. Για το λόγο αυτό Ἔγνω τὴν ἐκεῖσε ἀποστολὴν τοῦ ἁγίου Μυρέων ἀρχιερατεύοντος έπιτροπικῶς Η παρουσία του επισκόπου Μυρέων υπήρξε σύντομη. Οι κάτοικοι των κοινοτήτων που παρέμειναν στην οθωμανική επικράτεια, με αίτημά τους στον Οικουμενικό Θρόνο, ζήτησαν την ίδρυση αυτόνομης μητρόπολης. Και αυτό διότι από τις 117 κοινότητες, μόνο οι 19 εντάχθηκαν στο Βασίλειο της Ελλάδος. Το Πατριαρχείο έκανε δεκτή την επιθυμία των κατοίκων και ίδρυσε τη μητρόπολη Νικοπόλεως και Πρεβέζης, με έδρα την Πρέβεζα: προέβη εἰς σύστασιν μητροπόλεως ὑπὸ τὸν τίτλον τῆς Νικοπόλεως ἕδραν ἐχούσης τὴν πρὶν μὲν ὁμωνύμῳ αὐτῇ πόλιν, νῦν δὲ Πρέβεζαν Αὐθημερὸν μετὰ τὴν ἀπόφασιν ταύτην, ἐπειδὴ τὸ ἀρτισύστατον τῆς ἐκκλησιαστικῆς 158 Βλ. Εἰδήσεις, ΕΑ 1 ( ) Βλ. Εἰδήσεις, ΕΑ 2 (1881) Βλ. Εἰδήσεις, ΕΑ 2 (1881) 235.

72 71 ταύτης ἐπαρχίας ἀπῂτει εἰς διοίκησιν ἀρχιερέαν πεπειραμένον καὶ δεδοκιμασμένον, κανονικῶν δὲ ψήφων γεγενημένων.. ἐξελέγῃ ὁ παν. ἅγ. Χίου κ. Ἀμβρόσιος 161. Η νέα μητρόπολη βρισκόταν κοντά στα πεδία των μαχών της Μακεδονίας, και ήταν λογικό να διαδραματίζει σημαντικό ρόλο, στηρίζοντας την προσπάθεια των Ελλήνων να αντιμετωπίσουουν τους Βουλγάρους. Για το λόγο αυτό ήταν επιβεβλημένη η τοποθέτηση δυναμικού και έμπειρου ιεράρχη. Βέβαια, το σημαντικότερο πρόβλημα, που αντιμετώπιζαν οι πιστοί ήταν οι συνεχείς επιδρομές των Βουλγάρων σε ελληνικές ή μικτές κοινότητες, οι οποίες συνοδεύονταν από δολοφονίες, απαγωγές, πυρπολήσεις οικιών, καταστροφές περιουσιών κ.α. Στη Μακεδονία το πρόβλημα είναι πολύ έντονο: Κατ εἰδἠσεις ἐξ ἐπαρχιῶν τῆς Μακεδονίας αἱ λῃστανταρτικαὶ τῶν Βουλγάρων πράξεις ἀφίκοντο αὐτόθι εἰς τὸ μὴ περεταίρω. Καθ ἑκάστην ἀπαγωγὰς καὶ ἀνηκέστους κακουργίας ἐναντίον φιλησύχων καὶ φιλονόμων ὀρθοδόξων Ἑλλήνων ἤ ὀρθοδοξούντων ὁμοφύλλων αὐτῶν ἀτημωρητὶ διαπράτουσιν, ἐξαναγκάζοντες διὰ τῆς ἀπαισίας ταύτης διαγωγῆς αὐτῶν νὰ καθυποτάττωσιν, εἰ δυνατόν, εἰς τὰς θρησκευτικὰς αὐτῶν παρεμβολὰς, ἤ καὶ εἰς πολιτικὰς πλεκτάνας τοὺς ὁμόρους αὐτοὺς κατοίκους. Ὑψοῦντες τὴν φωνὴν ἡμῶν εὐχόμεθα ἵνα λυστιτελὴς θεραπεία ἁρμοδίως ἐπέλθη 162. Παράλληλα, οι Βούλγαροι προσπαθούν να εκμεταλλευτούν τα οικονομικά προβλήματα των κατοίκων. Όταν μπορούν να στηρίξουν οικονομικά τον αγνώνα τους το πράττουν. Σε άλλες περιπτώσεις διαδίδουν ψεύδη, ότι δήθεν το Πατριαρχείο προτίθεται ἵνα βίᾳ εἰσπράξῃ τρεῖς λίρας κατ ἄτομον πρὸς ἀπότισιν τῶν χρεῶν αὐτοῦ 163. Στο σημείο 161 Βλ. Εἰδήσεις, ΕΑ 2 (1881) Βλ. Εἰδήσεις, Ἡ κατὰ τὴν Μακεδονίαν λῃστεία, ΕΑ 3 ( ) Βλ. Εἰδήσεις, Βουλγαρικαὶ ψευδολογίαι, ΕΑ 3 ( ) 292.

73 72 αυτό αντιλαμβανόμαστε πόσο σημαντικό γεγονός αποτελεί η έκδοση του περιοδικού Ἐκκλησιαστικὴ Ἀλήθεια, το οποίο, εκτός από την ενημέρωση, έδινε την παραγματική διάσταση των γεγονότων, όπως στην παραπάνω περίπτωση. Το Οικουμενικό Πατριαρχείο δεν μπορούσε να κάνει πολλά για να αντιμετωπίσει τον βουλγαρικό κίνδυνο. Σε αυτή τη φάση στέλνει συνεχή διαβήματα στις οθωμανικές αρχές, με την ελπίδα να εισακουσθούν. Παράλληλα, αγωνίζεται να επαναφέρει στους κόλπους της μητέρας Εκκλησίας τους πιστούς που παρασύρθηκαν από το σχίσμα. Παρά τις βιαοπραγίες των Βουλγάρων υπάρχουν αποτελέσματα. Στο Στογιανόκοβο, της επαρχίας Πολυανής, όπου οι Βουλγαροουνίτες κυριαρχοῦσαν ἑξήκοντα οἰκογένειαι ἐκ τῶν ἀπολανηθέντων ἐπανῆλθον εἰς τοὺς κόλπους τῆς ὀρθοδοξίας καὶ δι αἰτήσεως αὐτῶν πρὸς τὸν παν. ἅγ. Θεσσαλονίκης ἐξῃτήσαντο τὴν πρὸς αὐτοὺς ἀποστολὴν τοῦ θεοφ. ἐπισκόπου Πολυνανῆς ὅπως εὐλογήσῃ αὐτούς.ο μητροπολίτης Θεσσαλονίκης ενημέρωσε τις οθωμανικές αρχές για την επάνοδο των πιστών στους κόλπους της Μητέρας Εκκλησίας και ζήτησε την επαναφορά του ναού και του σχολείου που είχαν καταλάβει οι Βούλγαροι, στη δικαιοδοσία της Ελληνικής κοινότητας. Στη συνέχεια, ο επίσκοπος Πολυανής επισκέφθηκε με συνοδεία την κοινότητα, ο ναός και το σχολείο σφραγίσθηκαν, αλλά οι εναπομείναντες Βουλγαροουνίτες τα κατέστρεψαν, ώστε να μην τα χρησιμοποιήσουν οι Έλληνες. Παρόλα αυτά, οι οικογένειες που εγκατέλειψαν το σχίσμα παρέμειναν πιστές στην επιλογή τους 164. Στο χωριό Μωράφτσα, και πάλι της επισκοπής Πολυναής, οι Βουλαγροουνίτες από το Ρώσλοβον είχαν καταλάβει τη Μονή Κεσισλικίου, χρησιμοποιώντας βία με ρόπαλα και ξύλα. Χάρη στις 164 Βλ. Εἰδήσεις, Οἱ ἐν Σογιακόβῳ Βουλαγοουντῖται, ΕΑ 3 ( )

74 73 ενέργειες του μητροπολίτη Θεσσαλονίκης προς τις οθωμανικές αρχές, η μονή επανήλθε στη δικαιοδοσία της επισκοπής 165. Παράλληλα, ο οικουμενικός πατριάρχης ενδιαφερόταν για την εκλογή αξιόλογων επισκόπων και μητροπολιτών για τις επαρχίες της Μακεδονίας. Έτσι, α) Επίσκοπος Καμπανίας εξελέγη, εξελέγη το 1882, από τη επαρχιακή Σύνοδο της Μητροπόλεως Θεσσαλονίκης ο επίσκοπος Βράτσης Νεόφυτος 166. β) Μητροπολίτης Σισσανίου και Σιατίστης, κατά το 1882, ο Μέγας Πρωτοσύγκελλος Αθανάσιος 167. γ) Ο μητροπολίτης Καστορίας εξελέγη, το 1882, ο τέως Βάρνης Κύριλλος, διαδεχόμενος τον Κωνσταντίνο για τον οποίο υπήρχαν κάποια παράπονα από το ποίμνιό του 168. δ) Εκλογή του μητροπολίτου Δεβρών Καλλινίκου στα Μογλενά, κατά το Ο θρόνος της μητροπόλεως είχε κενωθεί, διότι ο μητροπολίτης Μογλενών Γερμανός προήχθη στη μητρόπολη Συληβρίας 169. Είχε προηγηθεί υπόμνημα των χριστιανών της πόλεως προς το Πατριαρχείο, με το οποίο ζητούσαν την εκλογή ιεράρχη για την επαρχία τους 170. Συμπερασματικά, μπορούμε να σημειώσουμε τα παρακάτω που αφορούσαν τον τρόπο με την οποίο ενεργούσαν οι Βούλγαροι και ιδιαίτερα ο Βούλγαρος Έξαρχος, ο οποίος προτρέπει τοὺς περὶ αὐτὸν κληρικοὺς νὰ ἐπιλάβωνται τοῦ ἔργου αὐτῶν ἀποκαθιστῶντες τὴν ἐκκλησιαστικὴν αὐτῶν ἀρχὴν ἐπὶ τῶν Βουλγάρων ἐν Μακεδονίᾳ, καὶ συκοφαντεῖ τοὺς ὀρθοδόξους μητροπολίτας τοῦ καθ ἡμᾶς 165 Βλ. Εἰδήσεις, Ἀνάκτησις τῆς Μονῆς Κεσισλικίου, ΕΑ 3 ( ) Βλ. Εἰδήσεις, Ὁ Καμπανίας Νεόφυτος, ΕΑ 3 ( ) Βλ. Εἰδήσεις, ΕΑ 3 ( ) Βλ. Εἰδήσεις, Ἀρχιερατικαὶ ἐναλλαγαί, ΕΑ 4 ( ) Βλ. Εἰδήσεις, Ἀρχιερατική ἐκλογή, ΕΑ 3 ( ) 170 Βλ. Εἰδήσεις, Ἐκ Βοδενῶν, ΕΑ 4 ( ) 320.

75 74 πατριαρχικοῦ κλίματος. Ὁ βούλγαρος ἔξαρχος ἄφθονα καταχέει τὰ κροκοδείλια δάκρυα ἐπὶ ταῖς δῆθεν πιέσεσιν, ἅς ὑφίστανται οἱ ἐν Μακερδονίᾳ Βούλγραοι ἀπὸ μέρους τῶν ὀρθοδόξων μητροπολιτῶν Αἱ συκοφαντίαι αὗται τοῦ σχιμστικοῦ ἐξάρχου δῆλον μὲν πᾶσι ποιοῦσιν ὅτι μέγαν καὶ σωστικὸν Ἀγῶνα κατὰ τῆς βουλγαρικῆς κακοδοξίας κρατοῦσιν οἱ ὀρθόδοξοι ἱεράρχαι Ακόμη, η όλη δραστηριότητα του Βούλγαρου Εξάρχου έχει να κάνει με την άσκηση βιας εναντίον των Ελλήνων: ἀγωνίζεται καταδιώκων διὰ τῆς ὑλικῆς δυνάμεως καὶ βίας τοὺς ὀρθοδόξους πιστεύνοτας 171. Αυτή η βία την οποία ασκούσαν οι Βούλγαροι, χαρακτηρίζεται από το Οικουμενικό Πατριαρχείο ως Βουλγαρικὰ τερατουργήματα 172. Εν κατακλείδι, θα υποστηρίζαμε ότι ο πατριαρχης Ιωακείμ, κατά την περίοδο της πρώτης πατριαρχίας του διεξήγαγε έναν πολυμέτωπο αγώνα. Πάντοτε όμως η αντιμετώπιση της βουλγαρικής Εξαρχίας υπήρξε προτεραιότητά του. Έτσι, όταν ο Ιωακείμ υποχρεώθηκε να εγκαταλείψει το θρόνο του, άφησε μια εκπαίδευση οργανωμένη, εκκλησιαστικές επαρχίες με νέους κληρικούς και επισκόπους και ποίμνιο το οποίο στήριζε τους ιεράρχες του. Ο βουλγαρικός κίνδυνος συνέχισε να υφίστατι, είχε όμως, σε μεγάλο βαθμό, ανασχεθεί, γιατί είχαν τεθεί οι βάσεις για την αντιμετώπισή του. Η απομάκρυνσή του από τον πατριαρχικό θρόνο δεν του επέτρεψε να τον απαλείψει εντελώς, και για το λόγο αυτό ασχολήθηκε ενεργά με την αντιμετώπισή του κατά τη δεύτερη πατριαρχία του. 171 Βλ. Εἰδήσεις, Ἐν Φαναρίῳ τετάρτῃ, 16 μαρτίου 1883, ΕΑ 4 ( ) Βλ. Εἰδήσεις, Βουλγαρικὰ τερατουργήματα, ΕΑ 4 ( ) 412.

76 75 δ. Η δεύτερη πατριαρχία του Ιωακείμ Στις 25 Μαΐου 1901 επανήλθε στον Πατριαρχικό Θρόνο, διαδεχόμενος τον Οικουμενικό Πατριάρχη Κωνσταντίνο Ε ο οποίος είχε παυθεί 173. Κατά τη δεύτερη πατριαρχία του ο Ιωακείμ Γ ασχολήθηκε, ως επί το πλείστον, με την αντιμετώπιση της βουλγαρικής Εξερχίας και των Βουλγάρων κομιτατζήδων, που είχε βάψει στο αίμα τη Μακεδονία, γεγονός το οποίο θα αναλύσουμε παρακάτω. Αντιλήφθηκε ότι όφειλε να ενισχύσει ακόμη περισσότερο τις εκκλησιαστικές μητροπόλεις της Μακεδονίας. Αυτό αρχικά όφειλε να γίνει με την τοποθέτηση ικανών μητροπολιτών. Έτσι, νέοι μητροπολίτες, δυναμικοί και δραστήριοι, εμπνεόμενοι από φιλοπατρία και μη διστάζοντας να θυσιάσουν ακόμη και τη ζωή τους για το Γένος, εκλέχθηκαν σε μητροπόλεις, όπου οι Βούλγαροι ασκούσαν τη μεγαλύτερη βία. Μεταξύ αυτών οι μητροπολίτες Θεσσαλονίκης Αλέξανδρος, Καστοριάς Γερμανός, Γρεβενών Αιμιλιανός, Πελαγονίας Ιωακείμ, Δράμας Χρυσόστομος, Νευροκοπίου Αλέξανδρος, κ.α Βλ. Ἐκλογὴ τοῦ Οἰκουμενικοῦ Πατριάρχου Ἰωακεὶμ τοῦ Γ, τοῦ ἀπὸ Θεσσαλονίκης, τὸ δεύτερον, ΕΑ 25 (1901) , , και , , όπου η αναχώρησή του από το Άγιον Όρος και η άφιξή του στη Βασιλεύουσα. Βλ. και Παντελεήμων, Παναγιώτατος Μητροπολίτης Θεσσαλονίκης, Ὁ ἀπό Θεσσαλονίκης Οἰκουμενικός Πατριάρχης, Ἰωακείμ ὁ Γ, 17. Απ. Γλαβίνας, Ο διάκονος Ιωακείμ Δημητριάδης στη Βιέννη, 51. Βασίλειος Σταυρίδης, Ὁ Κωνσταντινουπόλεως Ἰωακείμ Γ, 96. Τάσος Γριτσόπουλος, Ιωακείμ Γ, ΘΗΕ 6, Ανδρέας Νανάκης, Το Οικουμενικό Πατριαρχείο στην ύστερη οθωμανική αυτοκρατορία, Βλ. Ανδρέας Νανάκης, Το Οικουμενικό Πατριαρχείο στην ύστερη οθωμανική αυτοκρατορία, 65, 187. Ευ. Σκορδάς, Ο ορθόδοξος κλήρος στον αγώνα για την ελευθερία της Μακεδονίας, 161, 163, 169. Στέλιος Κούκος, Οικουμενικός Πατριάρχης Ιωακείμ Γ ο Μεγαλοπρεπής ( ), Μακεδονία της Κυριακής 24/11/2012.

77 76 Παράλληλα, ενδιαφέρθηκε πολύ για την ανάπτυξη του κοινωνικού έργου του Οικουμενικού Πατριαρχείου, δίδοντας βαρύτητα, στη Βασιλεύουσα και την περιφέρειά της. Στο πλαίσιο αυτού του ενδιαφέροντός του μετέβαλλε τη μονή της Μεταμορφώσεως της νήσου Πρώτης σε γηροκομείο για κληρικούς, οι οποίοι αντιμετώπιζαν δυσκολίες. Ακόμη, στη νήσο αυτή ίδρυσε ορφανοτροφείο για κορίτσια. Επίσης, ενίσχυσε το ορφανοτροφείο της νήσου Πριγκήπου. Επιπλέον, ολοκλήρωσε την ανοικοδόμηση των νοσοκομείων Βαλουκλή, με τη γενναία υποστήριξη και οικονομική συνδρομή επιφανών ομογενών, ιδιαίτερα, όμως, των οικογενειών Ζαρίφη, Μαυρογορδάτου, Βαλλιάνου, Νεγρεπόντη, Κορωνιού, Σινιόσογλου, καθώς και άλλων από την Ελλάδα, την Βουλγαρία, την Ρουμανία, την Ρωσία και την Αίγυπτο 175. Συνέστησε την Εθνική Σχολή Γλωσσών και Εμπορίου, μια αξιόλογη Σχολή Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης, η οποία είχε πρακτικό προσανατολισμό. Η Σχολή αυτή, παρότι είχε δίδακτρα, αποτελούσε πόλο έλξης για τη νεολαία, δεν είναι τυχαίο, άλλωστε, το γεγονός ότι φοιτούσαν και αρκετοί Τούρκοι μαθητές 176. Ο Ιωακείμ Γ είχε υποβάλλει, το 1907, εκ νέου την παραίτησή του, εξαιτίας διωγμών που υφίστατο η Ορθόδοξη Εκκλησία από τους Οθωμανούς. Με τον τρόπο αυτοό επιθυμούσε να πιέσει την Υψηλή Πύλη, ώστε να αλλάξει τακτική. Για το θέμα αυτό η εφημερίδα Ἐμπρός, της οποίας ιδιοκτήτης και διευθυντής ήταν ο Οικ. Καλαποθάκης έγραψε σχετικά: Ὅπου τῆς γῆς Ἕλλην, εἴτε ἐλεύθερος εἴτε δοῦλος, θὰ αἰσθανθῇ ρίγος βαθυτάτης συγκινήσεως εἰς τὸ ἄκουσμα τῆς παραιτήσεως τοῦ Οἰκουμενικοῦ Πατριάρχου. Διότι τὸ διάβημα αὐτοῦ τοῦτο ἀποτελεῖ τὸ 175 Βλ. Τάσος Γριτσόπουλος, Ιωακείμ Γ, ΘΗΕ 6, Για τη Σχολή αυτή βλ. Παρασκ. Ποσάντζη, «Η Εθνική Σχολή Γλωσσών και Εμπορίου της Κωνσταντινούπολης ( )», Ακτή (Λευκωσίας), 36 (1998) 3. Παντελεήμων, Παναγιώτατος Μητροπολίτης Θεσσαλονίκης, Ὁ ἀπό Θεσσαλονίκης Οἰκουμενικός Πατριάρχης, Ἰωακείμ ὁ Γ, 18.

78 77 προανάκρουσμα γενικωτέρων μέτρων, τοῦ κλεισίματος τῶν ἐκκλησιῶν καὶ τῆς παύσεως πάσης ἱεροπραξἰας, ἥτις ἐστὶ τὸ χαρακτηριστικώτερον σημεῖον τῆς ἀπογνώσεως, εἰς ἦν περιῆλθεν ὁλόκληρος ἡ ἑλληνική ὀρθοδοξία. Ὕστερον ἀπό τοσούτους διωγμούς καὶ καταθλίψεις καὶ ὕβρεις καὶ ἱεροσύλους αὐθαδείας καὶ προπηλακισμοὺς καὶ ἀδικίας, ἀποτολμηθείσας πανταχόθεν κατὰ τῆς Ἐκκλησίας, ἀπὸ Τούρκους, Βουλγάρους, Ρουμάνους, μὲ συνένοχον ὁλόκληρον σχεδόν τὴν Εὐρώπην, ὕβρεις καὶ διωγμούς καὶ καταθλίψεις ἐν Μακεδονίᾳ, ἐν Ἀνατολικῇ Ρωμυλίᾳ καὶ Κ/πόλει, κατὰ τῶν ὁποίων ὁ Πατριάρχης Ἰωακείμ ὁ Γ ἐπάλαισεν ἡρωϊκῶς καὶ ἀπεγνωσμένως μὲ τὰ ἔντιμα μόνον ὅπλα τοῦ δικαίου καὶ τῆς ἀληθείας, ἡ ψυχή του ἐπληρώθη πικρίας, βλέποντος ὅτι οἱ ἀγῶνες του δὲν εἶχον ἄλλο ἀποτέλεσμα ἀπὸ νέας ταπεινώσεις καὶ αἰσθανομένου ὅτι πίπτουσι περὶ αὐτῶν εἰς ἐρείπια τὸ ἕν μετὰ τὸ ἄλλο πάντα τὰ προνόμια τῆς Ἐκκλησίας καὶ τοῦ Γένους Καὶ ἐπάλαισεν ἐπὶ ἑπτὰ ὁλόκληρα ἔτη ἀφ ἦς ἀνῆλθε τελευταῖον εἰς τὸν Πατριαρχικὸν θρόνον, ἀντιμετωπίζων ἀνὰ πάσαν ἡμέραν καὶ μίαν ἐπιβουλὴν καὶ μίαν δολοφόνον κατὰ τῆς Ἐκκλησίας καὶ τοῦ Ἔθνους ἐπινόησιν» 177. Κατά τη δεύτερη Πατριαρχεία του ο Ιωακείμ Γ ασχολήθηκε και σημαντικά εκκλησιαστικά ζητήματα: α) Στις 18 Μαρτίου 1908 με Πατριαρχικό και Συνοδικό Τόμο, οι Ορθόδοξες Ελληνικές κοινότητες οι οποίες λειτουργούσαν στην Ευρώπη, στην Αμερική και σε άλλες χώρες, παραχωρήθηκαν στην Εκκλησία της Ελλάδος Βλ. Οικ. Καλαποθάκης, «Η Εκκλησία εν διωγμῴ Ο Πατριάρχης επιμένει εις την παραίτησίν του», Ἐμπρός, Βλ. Μητροπολίτου Ναυπάκτου και Αγίου Βλασίου Ιεροθέου, Οικουμενικό Πατριαρχείο και Εκκλησία της Ελλάδος, 245.

79 78 β) Συντήρησε και ενίσχυσε τούς παλαιούς δεσμούς που είχε το Οικουμενικό Πατριαρχείο με την Εκκλησία της Ρωσίας 179. Το 1908 έλαβε χώρα στη Θεσσαλονίκη η επανάσταση των Νεοτούρκων. Επρόκειτο για ένα κίνημα το οποίο, ενώ ξεκίνησε θέτοντας ως προτεραιότητά του την ισοτιμία όλων των πολιτών και ανεξαρτήτως θρησκεύματος, μέσα στην οθωμανική αυτοκρατορία, στην ουσία είχε καθαρά εθνικό χαρακτήρα, και απέβλεπε στην πλήρη υποδούλωση και ενσωμάτωση όλων των μειονοτήτων. Αυτό το αντιλήφθηκε ο Παύλος Ζάνας ο οποίος διαβίβασε τις απόψεις του στον πατριάρχη Ιωακείμ Γ και την Ελληνικοί Κυβέρνηση, οι οποίοι ήταν των ιδίων αντιλήψεων. Συγκεκριμένα, ο Ιωακείμ Γ θεωρούσε τους Νεότουρκους επικίνδυνους διώκτες του ελληνικού στοιχείου και του χριστιανισμού. Γι αυτό προσπάθησε να μεταπείσει τον αρχηγό της αντιπολίτευσης και μελλοντικό πρωθυπουργό Δημήτριο Ράλλη, να συνηγορήσει στην εξακολούθηση του Μακεδονικού αγώνα και την επέκταση αυτού στη Θράκη και την Μικρά Ασία. Το ζήτημα είναι πάντως, ότι οι λαοί της οθωμανικής αυτοκρατορίας πείσθηκαν από τις διακηρύξεις των Νεοτούρκων, και στην ουσία, παρά τις συνεχιζόμενες βιαιότητες των Βουλγάρων, ο Μακεδονικός Αγώνας σταμάτησε 180. Μάλιστα, το 1909 η Υψηλή Πύλη απαίτησε από το Οικουμενικό 179 Βλ. Αθ. Γριτσόπουλος, Ἱωακείμ Γ, Ανδρέας Νανάκης, Το Οικουμενικό Πατριαρχείο στην ύστερη οθωμανική αυτοκρατορία, Βλ. Ανδρέας Νανάκης, Το Οικουμενικό Πατριαρχείο στην ύστερη οθωμανική αυτοκρατορία, 566. Κ. Ιορδανίδης, Στη σκιά των των Σουλτάνων περιδιάβαση στη Θεσσαλονίκη και Ελληνο-Οθωμανικά παράλλλα, εκδ. Καστανιώτη, 2013 στο books. google. gr/ books?id=zo92 BQ AA QBAJ&pg=PT239&lpg=PT239 &dq=%ce%b9% CF% 89% CE% B1% CE%BA%CE%B5%CE%AF%CE%BC+%CE%B3%CE%84+%CE%BA%CE%B1%CE%B9+%C E%BC%CE%B1%CE%BA%CE%B5%CE%B4%CE%BF%CE%BD%CE%B9%CE%BA%CF%8 C%CF%82+%CE%B1&source=bl&ots=a_yETSvNAy&sig=4krd42hksfB5b_B7KxNlYqzUjE w&hl=el&sa=x&ved=2ahukewjm9ovipzveahwplyskhboedni4chdoataiegqibrab# v=onepage&q=%ce%b9%cf%89%ce%b1%ce%ba%ce%b5%ce%af%ce%bc%20%ce %B3%CE%84%20%CE%BA%CE%B1%CE%B9%20%CE%BC%CE%B1%CE%BA%CE%B5% CE%B4%CE%BF%CE%BD%CE%B9%CE%BA%CF%8C%CF%82%20%CE%B1&f=false, ημερομηνία ανάκτησης 23/10/2018.

80 79 Πατριαρχείο να μεταθέσει από τη Μακεδονία τους ιεράρχες που είχαν στηρίξει τον μακεδονικό Αγώνα. Έτσι, μετακινήθηκαν οι μητροπολίτες Πελαγονίας Ιωακείμ και ο Σερρών Γρηγόριος. 181 Η οθωμανική αυτοκρατορία και τα Βασίλεια της Ελλάδος, της Βουλγαρίας, της Αιγύπτου, της Ρωσίας και της Ρουμανίας τον τίμησαν με τα ανώτερα παράσημα. Το Πανεπιστήμιο Αθηνών στις 21 Μαρτίου 1912 τον τίμησε για την προσφορά του αναγορεύοντάς τον σε επίτιμο διδάκτορα της Θεολογίας. Απεβίωσε στις 13 Νοεμβρίου 1912, ημέρα Τρίτη 182, λόγω κυστικής μόλυνσης η οποία εξελίχθηκε σε πνευμονία. Ο θάνατός του έλαβε χώρα ανήμερα της εορτής του προκατόχου του αγίου Ιωάννη του Χρυσοστόμου. Η αγαπημένη του Θεσσαλονίκη είχε ήδη ελευθερωθεί, όπως και μεγάλο μέρος της Μακεδονίας. Είχε ελευθερωθεί και το Άγιο Όρος, στο οποίο είχε μείνει για ένα διάστημα μεταξύ των δύο πατριαρχειών του (Μυλοπόταμο) 183. Παράλληλα είχε προσβληθεί από αρθρίτιδα του ώμου και φλεβίτιδα του μηρού. Κηδεύτηκε στις 18 Νοεμβρίου 1912, στον Πατριαρχικό ναό 184. Η κηδεία του ήταν μεγαλοπρεπής όσο η ζωή και η προσφορά του στη ρωμιοσύνη. Κατά την ημέρα της κηδείας του ένας απλός πιστός είχε τονίσει 181 Βλ. Ἀνδρέας Νανάκης, Τό Οἰκουμενικό Πατριαρχεῖο στήν ὕστερη ὀθωμανική αὐτοκρατορία, Βλ. Βασ. Σταυρίδης, Οι Οικουμενικοί Πατριάρχαι ό.π., σελ.226. Μαν. Γεδεών, Πατριαρχικοί πίνακες, Ειδήσεις ιστορικαί βιογραφικαί περί των Πατριαρχών Κωνσταντινουπόλεως, 628. Απ. Αθ. Γλαβίνας, Πατριαρχικά Ανάλεκτα, 69. Παντελεήμων, Παναγιώτατος Μητροπολίτης Θεσσαλονίκης, Ὁ ἀπό Θεσσαλονίκης Οἰκουμενικός Πατριάρχης, Ἰωακείμ ὁ Γ, 17. Απ. Γλαβίνας, Ο διάκονος Ιωακείμ Δημητριάδης στη Βιέννη, 51. Βασίλειος Σταυρίδης, Ὁ Κωνσταντινουπόλεως Ἰωακείμ Γ, 96. Στέλιος Κούκος, Οικουμενικός Πατριάρχης Ιωακείμ Γ ο Μεγαλοπρεπής ( ), Μακεδονία της Κυριακής 24/11/2012. Τάσος Γριτσόπουλος, Ιωακείμ Γ, ΘΗΕ 6, Ανδρέας Νανάκης, Το Οικουμενικό Πατριαρχείο στην ύστερη οθωμανική αυτοκρατορία, Βλ. την εισαγωγή στο αφιέρωμα της εφημερίδας Μακεδονία της Κυριακής με τίτλο Οικουμενικός Πατριάρχης Ιωακείμ Γ ο Μεγαλοπρεπής ( ). Δημοσιεύτηκε στις 24/11/2012 στο ημερομηνία ανάκτησης 30/8/ Βλ. Στ. Στεφανίδης, Αναφορές, 23.

81 80 χαρακτηριστικά: «Κηδεύομεν οὐχὶ μόνον τὸν Πατριάρχην ἀλλὰ καὶ τὸν Αὐτοκράτορά μας»! Τὸν εὐχαριστοὺμε ἀπὸ καρδιᾶς, αἰωνία του ἡ μνήμη» Βλ. την εισαγωγή στο αφιέρωμα της εφημερίδας Μακεδονία της Κυριακής με τίτλο Οικουμενικός Πατριάρχης Ιωακείμ Γ ο Μεγαλοπρεπής ( ). Δημοσιεύτηκε στις 24/11/2012 στο ημερομηνία ανάκτησης 30/8/2018.

82 81 δ1. Η δεύτερη πατριαρχία του Ιωακείμ Γ και ο Μακεδονικός Αγώνας Ι. Ο Μακεδονικός αγώνας Ο Ιωακείμ Γ επανήλθε στον πατριαρχικό θρόνο σοφότερος και γεμάτος εμπειρίες. Ειδικά για την αντιμετώπιση των Βουλγάρων στη Μεκεδονία, προέβη σε μια σειρά ενεργειών, οι οποίες βοήθησαν πολύ στη θετική έκβασή του. Χαιρέτησε την ίδρυση, το 1902, της Μακεδονικῆς Ἀδελφότητος Κωνσταντινουπόλεως, η οποία, μεταξύ άλλων, είχε ως στόχο της, τη στήριξη των μητροπόλεων της Μακεδονίας 186. Στάθηκε δίπλα στους ιεράρχες και τους αγωνιστές του Μακεδονικού Αγώνα. Μακεδονικός αγώνας 187 ονομάζεται η Ελληνική ένοπλη αντεπίθεση που έβαλε χώρα κατά τα έτη στη Μακεδονία η οποία τότε αποτελούσε τμήμα της οθωμανικής αυτοκρατορίας. Ο αγώνας αυτός ήταν κυρίως κατά των Βουλγάρων Κομιτατζήδων και δευτερευόντως κατά των Ρουμάνων και των Σέρβων. Ήταν η απάντηση σε μια σταδιακά αυξανόμενη οργανωμένη βία από την πλευρά των Βουλγάρων, η οποία είχε ήδη ξεκινήσει από την ίδρυση με σουλτανικό φιρμάνι της Βουλγαρικής Εξαρχίας το 1870 με έδρα την Κωνσταντινούπολη. Χάρη στον Μακεδονικό αγώνα σώθηκε η Ελληνική συνείδηση της Μακεδονίας. Ήταν η φυσική αντίδραση του Ελληνισμού στην προσπάθεια των Βουλγάρων να εκβουλγαρίσουν την περιοχή 186 Βλ. Μακεδονικὴ Ἀδελφότης, ΕΑ 26 (1902) Για τον Μακεδονικό αγώνα βλ., μεταξύ άλλων, από την πλούσια βιβλιογραφία, Αινιάν Κ. Μαζαράκης, Ο Μακεδονικός αγών (αναμνήσεις), Θεσσαλονίκη Μακεδονικός Αγώνας ( Απομνημονεύματα Π. Άργυροπούλος, Α. Ζάννας, Κ. Μαζαράκης-Αίνιάν, Α. Σουλιώτης-Νικολαΐδης, Ν. Σπανός και Β. Σταυρόπουλος), Θεσσαλονίκη, Ι.Μ.Χ.Α., Μακρής - Δικώνυμος Γ., Ό Μακεδονικός Αγών (απομνημονεύματα), Θεσσαλονίκη Γεώργιος Μόδης, Ο Μακεδονικός Αγών και η νεώτερη μακεδονική ιστορία, 1. Ευ. Σκορδάς, Ο ορθόδοξος κλήρος στον αγώνα για την ελευθερία της Μακεδονίας,

83 82 αυτή και να την προσαρτήσουν στο δικό τους κράτος. Με τον Μακεδονικό αγώνα δικαιώθηκε απόλυτα ο Ίων Δραγούμης όταν είπε ότι ἄν τρέξουμε νά σώσουμε τήν Μακεδονία, ἐμεῖς θά σωθοῦμε 188. Ήδη το 1905 είχε επικρατήσει στους στρατιωτικούς κύκλους της φρουράς της Θεσσαλονίκης (η οποία ήταν Τουρκικών φρονημάτων) σφοδρό αντιβουλγαρικό πνεύμα. Αιτία αυτής της εξέγερσης ήταν η οικονομική υποδούλωση της Μακεδονίας 189. Την περίοδο εκείνη Πατριάρχης ήταν ο Γρηγόριος ΣΤ ο Φορτουνιάδης. Σκοπός της ίδρυσης της Εξαρχίας ήταν η βουλγαροποίηση των εθνικών πληθυσμών και η αλλοίωση της εθνικής τους φυσιογνωμίας προς όφελος των βουλγαρικών διεκδικήσεων 190. Με το σουλτανικό φιρμάνι ιδρύθηκε Αυτοκέφαλη Ορθόδοξη Εκκλησία της Βουλγαρίας, η Βουλγαρική Εξαρχία, με 13 από τις 30 επαρχίες τις οποίες διεκδικούσαν οι Βούλγαροι, με έδρα το Τίρνοβο και μόνιμη Βουλγαρική Σύνοδο. Οι επαρχίες Φιλιππουπόλεως, Βάρνης και Αγχιάλου, θα είχαν συγχρόνως δύο μητροπολίτες: έναν αντιπρόσωπο του Οικουμενικού Πατριαρχείου και έναν της Βουλγαρικής Εξαρχίας. Ένα άρθρο αυτού του σουλτανικού φιρμανιού προέβλεπε ότι μελλοντικά μπορούσαν να προστεθούν στην δικαιοδοσία της Εξαρχίας και άλλες επαρχίες, αν το ζητούσε το σύνολο ή τουλάχιστον τα 2/3 των κατοίκων, κάτι που προκάλεσε προστριβές μεταξύ Ελλήνων και Βουλγάρων, επειδή έγινε όργανο πολιτικής προπαγάνδας 191. Το 1860 ο Βούλγαρος Επίσκοπος 188 Ευ. Σκορδάς, Ο ορθόδοξος κλήρος στον αγώνα για την ελευθερία της Μακεδονίας, 145. Μιχ. Τρίτος, «Έθνος και Εκκλησία στον Μακεδονικό αγώνα» στο ημερομηνία ανάκτησης 13/7/2018, πηγή εφημερίδα Πρωϊνός Λόγος. 189 Βλ. Σκρίπ, 2/12/1905, Βλ. Β. Γούναρης, Ο Μακεδονικός Αγώνας, στο Συλλογικό: Η Ελλάδα τον 20ό αιώνα: , Επτά Ημέρες της Καθημερινής, 17/10/1999, Βλ. Μ. Νυσταζοπούλου-Πελεκίδου, Οι Βαλκανικοί, 221. Πρβλ. Stavrianos St., Balkan Federation. A history of the movement toward Balkan unity in modern times, Part 1, εκδ. Northampton, Mass., Dept. of history of Smith college, 1944, 107. Ch. and B. Jelavich, The Balkans, New Jersey 1965, 55.

84 83 Μακαριουπόλεως Ιλαρίων δεν μνημόνευσε τον Πατριάρχη Κωνσταντινουπόλεως στην Πασχαλινή Λειτουργία. Την πράξη αυτή του Μακαριουπόλεως την μιμήθηκαν και άλλοι κληρικοί. Το 1861 Βούλγαροι αντιπρόσωποι ζήτησαν από την Τουρκική κυβέρνηση την Εκκλησιαστική τους ανεξαρτησία, η οποία όμως τους απάντησε ότι θα μπορούσε να δημιουργηθεί Εθνική Εκκλησιαστική διοίκηση, όχι όμως και ανεξαρτησία από το Οικουμενικό Πατριαρχείο 192. Στο θέμα της βουλγαρικής Εξαρχίας το Οικουμενικό Πατριαρχείο βρέθηκε σε πολύ δύσκολη θέση. Εκτός, από τους Βουλγάρους είχε ν αντιμετωπίσει την Ρωσική Αυτοκρατορία, αλλά και την Οθωμανική Αυτοκρατορία. Η πρώτη υπέθαλπε την κίνηση της βουλγαρικής Εξαρχία για το δικό της συμφέρον. Η δεύτερη επιζητούσε μέσω της Εξαρχίας την μείωση της ισχύος του Οικουμενικού Πατριαρχείου γενικότερα. Το 1866 λόγω της Κρητικής επανάστασης, ο Πατριάρχης Γρηγόριος ο ΣΤ, επειδή ήθελε να δημιουργήσει ευνοϊκό κλίμα για την Ελλάδα, αναγνώρισε το 1867 την αυτονομία της Βουλγαρικής Εκκλησίας ως Εξαρχία 193 για τις καθαρά βουλγαρικές επαρχίες με τυπική εξάρτηση από το Οικουμενικό Πατριαρχείο 194. Ο Πατριάρχης Γρηγόριος προσπάθησε να πείσει τους Βουλγάρους σε συνεννόηση με τον Ρώσο πρέσβη ότι έπρεπε ν αποδεχθούν αυτονόμησή τους στην περιοχή μεταξύ του Αίμου και του Δούναβη, αλλά δεν το κατόρθωσε επειδή η Βουλγαρική Εκκλησία δεν θεωρούσε ικανοποιητικό το μέγεθος των εδαφικών παραχωρήσεων. Πάντως το Οικουμενικό Πατριαρχείο είχε ήδη υποχωρήσει αρκετά στο θέμα αυτό. Γι αυτό ο Πατριάρχης Γρηγόριος πρότεινε να συγκληθεί Σύνοδος των Ορθοδόξων Εκκλησιών, η οποία θα έδινε λύση στο πρόβλημα αυτό. 192 Βλ. Ιω. Ε. Αναστασίου, Ἐκκλησιαστική Ἱστορία, Β, Βλ. Μ. Νυσταζοπούλου-Πελεκίδου, Οι Βαλκανικοί λαοί από την Τουρκική κατάκτηση στην εθνική αποκατάσταση, Βλ. Ιω. Ε. Αναστασίου, Ἐκκλησιαστική Ἱστορία, Β, 418.

85 84 Όμως η Οθωμανική Κυβέρνηση δεν έδινε την άδεια για μια τέτοια ενέργεια. Τελικά, στις 27 Φεβρουαρίου 1870 με ενέργειες του Βεζύρη Αλή εκδόθηκε Τουρκικό διάταγμα μέσω του οποίου παρέχονταν πλήρης αυτονομία στην Βουλγαρική Εκκλησία. Η αυτονομία αυτή παρέχονταν όχι μόνο στην κυρίως Βουλγαρία, αλλά και σε περιοχές της Θράκης και της Μακεδονίας. Αυτή η εξέλιξη λίγες δεκαετίες αργότερα είχε ολέθριες συνέπειες για τον Ελληνισμό. Ο Πατριάρχης Γρηγόριος αρνήθηκε να επικυρώσει αυτό το διάταγμα επιμένοντας στο να συγκληθεί πανορθόδοξη Σύνοδος. Όμως δεν εισακούσθηκε από την Οθωμανική Κυβέρνηση, αλλά ούτε από την Σερβική και την Ρωσική Εκκλησία. Γι αυτό στις 10 Ιουνίου του 1871 υπέβαλλε την παραίτησή του, και μετά από 10 χρόνια πέθανε 195. Οι Βούλγαροι συγκάλεσαν στην Κωνσταντινούπολη Εθνοσυνέλευση, απαρτιζόμενη από 6 Επισκόπους, 10 λαϊκούς αντιπροσώπους της Κωνσταντινούπολης και 35 αντιπροσώπους των επαρχιών. Η Εθνοσυνέλευση αυτή εκπόνησε τον Καταστατικό Χάρτη της Βουλγαρικής Εξαρχίας. Η Κεντρική Επιτροπή το 1872 εξέλεξε τον Έξαρχο της Εκκλησίας τους τον Άνθιμο. Η εκλογή του Βούλγαρου Έξαρχου επικυρώθηκε από την Υψηλή Πύλη 196. Στις 13 Μαίου 1872 Το Οικουμενικό Πατριαρχείο, επί πατριάρχου Ανθίμου Γ, καθαίρεσε και αφόρισε τον Βούλγαρο Έξαρχο Άνθιμο και τους επισκόπους που αποτελούσαν την Εξαρχία. Επίσης, αναθεμάτισε τον πρώην Μακαριουπόλεως Ιλαρίωνα. Στη συνέχεια συγκάλεσε την Τοπική και Μεγάλη Σύνοδο της Κωνσταντινούπολης, η οποία με τον όρο της καταδίκασε τον εθνοφυλετισμό μέσα στην Εκκλησία, τον οποίο χαρακτήρισε ως αίρεση. Η ετεροδιδασκαλία του εθνοφυλετισμού στην έκθεση αναφέρει ότι: «ὁ φυλετισμός ἔστι τι ξένον καί ὅλως ἀδιανόητον 195 Βλ. Οι Πατριάρχες του Γένους από την Άλωση της Πόλης, Βλ. Μ. Νυσταζοπούλου-Πελεκίδου, Οι Βαλκανικοί,. 222.

86 85 καὶ ὄντως ὁ φυλετισμός, ἤτοι ἡ ἐν τῷ αὐτῷ τόπῳ συγκρότησις ἰδίων φυλετικῶν Ἐκκλησιῶν, πάντας μὲν τοὺς ὁμοφύλους ἀποδεχομένων, πάντας δὲ τοὺς ἑτεροφύλους, ἀποκλειουσῶν καὶ ὑπὸ μόνων ὁμοφύλων ποιμένων διοικουμένων, ὡς ἀξιοῦσι νῦν οἱ ὁπαδοί τοῦ φυλετισμοῦ, ἔστι τὶ ὅλως ἀνήκουστον καὶ πρωτοφανές 197. Η ίδια Σύνοδος εξέδωσε όρο στον οποίο αναγράφονταν ότι Α. Ἀποκηρύττομεν κατακρίνοντες καὶ καταδικάζοντες τὸν φυλετισμόν, τουτέστι τὰς φυλετικὰς διακρίσεις καὶ τὰς ἐθνικάς ἔρεις καὶ ζήλους καὶ διχοστασίας ἐν τῇ τοῦ Χριστοῦ Ἐκκλησίᾳ, ὡς ἀντικείμενον τῇ διδασκαλίᾳ τοῦ Εὐαγγελίου καὶ τοῖς ἱεροῖς κανόσι τῶν μακαρίων πατέρων ἡμῶν...β. Τοὺς παραδεχομένους τὸν τοιοῦτον φυλετισμόν καὶ ἐπ αὐτῷ τολμώντας παραπηγνύναι καινοφανεῖς φυλετικὰς παρασυναγωγὰς κηρύττομεν, συνωδᾶ, τοῖς ἱεροῖς κανόσιν, ἀλλοτρίους τῆς μίας, ἁγίας, καθολικῆς καὶ ἀποστολικῆς Ἐκκλησίας, καὶ αὐτὸ δὴ τοῦτο Σχισματικούς» 198. Διαπιστώνουμε ότι το Πατριαρχείο προσπάθησε από την εμφάνιση της Εξαρχίας, το 1870, να δώσει λύση στο ζήτημα, εφαρμόζοντας τους κανόνες της Εκκλησίας, την αγάπη, και το σεβασμό των πιστών. Όταν όμως διαπίστωσε ότι οι ενέργειες για συνδιαλλαγή δεν έφεραν αποτέλεσμα, καταδίκασε με σαφήνεια τη στάση των Βουλγάρων, οι οποίοι κονούμενοι από εθνικά και φυλετικά κριτήρια, επεδίωκαν να αφανίσουν τον Ελληνσιμό στην Ανατολική Ρωμυλία, τη Θράκη και τη Μακεδονία. Η καταδίκη του βουλγαρικού εθνοφυλετισμού στόχευε στη διάσωση και τη διαφύλαξη της ενότητας του Ορθόδοξου ποιμνίου το οποίο είχε απομείνει στο Οικουμενικό Πατριαρχείο. Όμως στην πράξη, λόγω της δυναμικής των εθνικών εξελίξεων στη Βαλκανική χερσόνησο, 197 Μ. Ι. Γεδεών, Έγγραφα Πατριαρχικά και Συνοδικά περί του βουλγαρικού ζητήματος ( ), 405. Αναστασία Αγγελοπούλου, Θρησκευτικές Προπαγάνδες στις Μητροπόλεις και Επισκοπές της Νομαρχίας (Βιλαέτι) Θεσσαλονίκης, Μ. Ι. Γεδεών, Έγγραφα Πατριαρχικά και Συνοδικά περί του βουλγαρικού ζητήματος ( ), Μιχ. Γ. Τρίτος, Η Ορθόδοξη Εκκλησία, 497.

87 86 για τη νέα γενιά που θα αδρώνονταν στο Πατριαρχείο και θα αναλάμβανε το μέλλον του στα χέρια της η καταδίκη του εθνοφυλετισμού ξεπεράστηκε και ανοίχθηκε ένας νέος δρόμος, η στροφή προς την Αθήνα, η οποία ήταν το εθνικό κέντρο. Με την καταδίκη της βουλγαρικής Εξαρχίας και του Εθνοφυλετισμού από το Οικουμενικό Πατριαρχείο, το Εθνικό ζήτημα μετατράπηκε σε εθνική αντιπαράθεση. Η ίδρυση της Βουλγαρικής Εκκλησίας αποτελούσε: α) την επίσημη αναγνώριση του Βουλγαρικού έθνους και φυσικά ένα μεγάλο βήμα προς την πνευματική και πολιτική χειραφέτηση του βουλγαρικού λαού. Τα προνόμια τα οποία παραχωρούσε το σουλτανικό φιρμάνι στην βουλγαρική Εξαρχία ευνοούσαν τον Βουλγαρικό επεκτατισμό στην Μακεδονία. Όποιος εγκατέλειπε το Οικουμενικό Πατριαρχείο και προσχωρούσε στην Βουλγαρική Εξαρχία πολιτογραφούνταν Βούλγαρος. Αντίθετα ο Πατριαρχικός ταυτίζονταν με τον Έλληνα. Το Οικουμενικό Πατριαρχείο στην προσπάθειά του να διασώσει το ποίμνιο το οποίο του έμεινε πιστό προέβη σε μια σιερά ενεργειών τις οποίες θα αναλύσουμε παρακάτω: δ2. Η προσφορά του πατριάρχη Ιωακείμ στον Μακεδονικό αγώνα Ι. Παρακολούθηση του διεθνούς τύπου και αρθρογραφίας Ο Οικουμενικός Πατριάρχης και οι συνεργάτες του παρακολουθούν όσα γράφονται στο διεθνή τύπο και αφορούν τη δράση των Βουλγάρων στη Μεκεδονία. Σε πολλές περιπτώσεις ο ξένος τύπος είτε είναι παραπληροφορημένος για τα γεγονότα που λαμβάνουν χώρα, είτε δημοσιεύονται εκθέσεις που στηρίζονται στις απόψεις των Βουλγάρων. Σε όλες τις περιπτώσεις το Οικουμενικό Πατριαρχείο μέσα

88 87 από τις σελίδες της ΕΑ δημοσιεύει τα άρθα αυτά του διεθνούς τύπου και απαντά, στις περιπτώσεις που διαπιστώνει ότι δεν είναι αντικειμενική η πληροφόρησή του, ή ότι προωθεί τα βουλγαρικά συμφέροντα. Ένα χαρακτηριστικό παρἀδειγμα αποτελεί η γερμανική Ἐφημερὶς τῆς Κολωνείας, η οποία, σχολιάζουσα εἴδησιν καθ ἥν ἐν τῇ περιχώρῳ τῆς Καστορίας οἱ κάτοικοι πέντε βουλγαρικῶν χωρίων ἐπέστρεψαν ἐκ τῆς βουλγαρικῆς Ἐξαρχίας εἰς τὸ Οἰκουμενικὸν Πατριαρχεῖον παρίστησι τὸ Οἰκουμενικὀν Πατριαρχεῖον ὡς διεξάγον συστηματικὴν φυλετικὴν προπαγάνδαν μεταξὺ τῶν σλαυοφώνων χριστιανῶν (Βουλγάρων καὶ Σέρβων). Ἐνταῦθα συμβαίνει πλήρης παρανόησις καὶ διαστροφὴ τῶν πραγμάτων. Οὐχὶ τὸ Οἰκουμενικὸν Πατριαρχεῖον, εἶνε τὸ διενεργοῦν τὸν ἐθνικὸν προσηλυτισμὸν, ἀλλ οἱ συνορεύοντες τῇ Μακεδονίᾳ Βούλγαροι καὶ Σέρβοι Κατ ἀμφοτέρων ἡ στάσις τοῦ Οἰκουμενικοῦ Πατριαρχείου εἶναι καθαρῶς ἀμυντική Ἄν δὲ ἑκάστοτε ἐκ τῶν ὑπὸ τὴν ἐξαρχίαν βουλγάρων πολλοὶ ἐπανέρχονται καὶ πάλιν εἰς τοὺς κόλπους τῆς Ἐκκλησίας, ἀφ ἧς πρὸ ἐτῶν διὰ λόγους ἥκιστα ἐκκλησιαστικῆς φύσεως ἀπεσχίσθησαν, τὸ τοιῦτον οὐδαμῶς δέον νὰ θεωρηθῇ ὡς ἀποτέλεσμα ἐθνικῆς καὶ φυλετικῆς τοῦ Οἰκουμενικοῦ Πατριαρχείου ἐνεργείας, ἀλλ ὡς ἀποτέλεσμα μεταμελείας αὐτῶν τούτων τῶν ἐπιστρεφομένων βουλγάρων σχισματικῶν 199. Αναφερόμενο στα δημοσιεύματα αυτά, το Πατριαρχείο είχε τονίσει ότι Ἔχομεν ἔτι τὴν ὑπομονὴν νὰ ἴδωμεν μέχρι τίνος σημείου δυνατὸν νὰ φθάσῃ ἡ σατανικὴ τῶν κακούργων ἐφευρετικότης καὶ ὅτι ὁ πεπολιτισμένος κόσμος συνελθὼν ἤ καὶ ἀναγκασθεὶς θέλει πιστεύσει 199 Ἀνυπόστατα θρυλλήματα, ΕΑ 25 (1901), Μάλιστα το Οικουμενικό Πατριαρχείο σημειώνει ότι προβλήματα υπάρχουν και με τη Σερβική Εκκλησία, με την οποία όμως βρίσκεται σε κοινωνία και προσπαθεί μέσω διαλόγου να βρεθεί λύση. Βλ. ό.π, 370.

89 88 ὅτι λίαν μακρὸν ἀνεχθεὶς τὰ εγκλήματα καὶ τὰς μιαιφονίας τῶν βουλγάρων τούτων ἀρκετὰ μελανὴν σελίδαν ἠνέχθη προστεθεῖσαν ἐπὶ τοῦ πολιτισμοῦ τοῦ Κ αἰῶνος 200. Το σημαντικό, στην περίπτωση αυτή, είναι το γεγονός ότι η εφημερίδα ενημερώθηκε σφαιρικότερα και άλλαξε κατεύθυνση. Δημοσίευσε μάλιστα τα παρακάτω: Ἀπό τῶν στηλῶν κατηγγέλθησαν αἱ βουλγαρικαἰ κακουργίαι. Λυπηρὸν ὅτι ὁ ἀριθμὸς αὐτῶν ἁπανταχοῦ τῆς Μακεδονίας καθίσταται ὁσημέραι μεγαλύτερος. 201 Μάλιστα στη συνέχεια, και άλλες έγκριτες εφημερίδες της Ευρώπης, με εκτενείς ανταποκρίσεις τους, αναφέρονται στις βουλγαρικές βιαότητες. Η γαλλική εφημερίδα Petite Republique, αναφέρεται στις δολοφονίες και τις βιαοπραγίες των Βουλγάρων εναντίον των Ελλήνων στο χωριό Κλαπούσνα των Σερρών 202. Ενώ και οι έγκριτοι Times του Λονδίνου περιγράφουν σε εκτενές άρθρο τους, τους διωγμούς των Ελλήνων από οτυς Βουλγάρους 203. ΙΙ. Χειροτονία νέων μητροπολιτών και παρακολούθηση της δράσης τους. Μεγάλη σημασία έδιδε ο Οικουμενικός Πατριάρχης, όπως αναφέραμε παραπάνω, στην παρουσία νέων και δραστήριων μητροπολιτών για να στελεχώσουν τις μητροπόλεις της Μακεδονίας. Θεωρούσε ότι οι νέοι ιεράρχες με το δυναμισμό και τις γνώσεις τους θα μπορούσαν να αντισταθούν στη βουλγαρική Εξαρχία, καθώς και στις πιέσεις των ενόπλων βουλγαρικών σωμάτων, που έσπερναν το φόβο και τον τρόμο στους Έλληνες. Πίστευε ότι οι ιεράρχες αυτοί είχαν τη 200 Βλ. ΕΑ 28 (1904) Βλ. Ξένων γνῶμαι περὶ τῶν ἐν Μακεδονίᾳ, ΕΑ 28 (1904) Βλ. ΕΑ 31 (1907) Βλ. Διωγμός Ὀρθοδόξων, ΕΑ 31 (1907) 50-51, όπου σχετικό άρθρο του σερ Φίτς Λόου.

90 89 δυνατότητα να συσπειρώσουν το ποίμνιο, να οργανώσουν αντίσταση, να στηρίξουν και να βοηθήσουν τις ελληνικές ανταρτικές ομάδες. Παράλληλα, μπορουσαν να ενισχύσουν την εκπαίδευση και τις άλλες κοινωνικές και πολιτιστικές δομές, όπως τα συσσίτια, την ανέγερση ναών κ.α. Στο πλαίσιο αυτό εγκαταστάθηκαν στην Μακεδονία, αλλά και στις γύρω περιοχές δυναμικοί ιεράρχες, οι οποίοι διέθεταν ευρεία μόρφωση, αγαπούσαν την πατρίδα και την πίστη τους, γνώριζαν τα τοπικά προβλήματα και ήταν διαθετημένοι να θυσιάσουν ακόμη και τη ζωή τους για τα εθνικά δίκαια. Αναφέρουμε τις παρακάτω χειροτονίες και μεταθέσεις ιεραρχών: α) Κατά το 1901, η Πατριαρχική Σύνοδος εξέλεξε τον από Γρεβενών Δωροθέο στη μητρόπολη Νικοπόλεως και Πρεβέζης 204. β) Κατά το ίδιο έτος, το 1901, μητροπολίτης Γρεβενών εξελέγη ο αρχιμανδρίτης Αγαθάγγελος 205, ένας δυναμικός κληρικός και καθηγητής των νομικών στη Χάλκη. γ) Το επόμενο έτος, το 1902, χειροτονήθηκε μητροπολίτης Δράμας ο Χρυσόστομος, ο μετέπειτα ιερομάρτυς και εθνομάρτυς μητροπολίτης Σμύρνης 206. Ο νέος μητροπολίτης δραστηριοιείται άμεσα στην επαρχία του. Μια από τις πρώτες ενέργειές του ήταν η υποβολή Έκθεσης στο Οικουμενικό Πατριαρχείο, η οποία αφορούσε στην καλύτερη οργάνωση και λειτουργία της μονής Εικοσιφοινίσσης 207. δ) Το 1902, τοποθετήθηκε μητροπολίτης Σκοπίων, μιας επαρχίας στην οποία οι Βούλγαροι πίεζαν το ορθόδοξο ελληνικό ποίμνιο, ο 204 Βλ. Ἐκλογὴ μητροπολίτου Νικοπόλεως καὶ Πρεβέζης, ΕΑ 25 (1901) 374. Η χειροτονία του, ό.π., Βλ. Ἐκλογὴ μητροπολίτου Γρεβενῶν, ΕΑ 25 (1901) , η άφιξη στην επαρχία του, ό.π., 458 και Βλ. Χειροτονία μητροπολιτῶν Κορυτσᾶς καὶ Δράμας, ΕΑ 26 (1902) Βλ. Μονὴ Εἰκοσιφοινίσσης, ΕΑ 26 (1902) 476.

91 90 Φιρμιλιανός 208. Στη μητρόπολη Στρωμνίτσης μητροπολίτης εκλέχτηκε ο Γρηγόριος Ωρολογάς, πρωτοσύγκελλος της μητροπόλεως Δράμας, ένας αξιόλογος και δοκιμασμένος κληρικός, ο οποίος στήριξε ποικιλότροπα το ποίμνιό του 209. ε) Στην Κασσανδρεία της Χαλκιδικής, το 1903, μητροπολίτης εκλέχτηκε ο τέως μητροπολίτης Λέρου και Καλύμνου Ιωάννης 210. στ) Μητροπολίτης Θεσσαλονίκης, εξελέγη, το 1903, ο Αλέξανδρος 211. ζ) Όταν ο μητροπολίτης Πελαγονίας Αμβρόσιος μετατέθηκε, το 1903, στη μητρόπολη Νεοκαισαρείας 212, αμέσως το Οικουμενικό Πατριαρχείο φρόντισε για την εκλογή νέου ιεράρχη. Έτσι, μητροπολίτης Πελαγονίας εξελέγη ο μητροπολίτης Μελενίκου Ιωακείμ 213. Στη θέση του τελευταίου εκλέχτηκε ο αρχιμανδρίτης Ειρηναίος 214. η) Στη μητρόπολη Νευροκοπίου, η οποία παρέμεινε κενή, λόγω της παραίτησης του μητροπολίτου Νικοδήμου, η Πατριαρχική Σύνοδος εξέλεξε τον αρχιμανδρίτη Θεόδωρο, ένα αξιόλογο και δραστήριο κληρικό, ο οποίος, μεταξύ των άλλων, είχε υπηρετήσει ως ιεροκήρυκας και διδάσκαλος στις Σέρρες 215. θ) Στην επαρχία Σκοπίων, το 1904, μητροπολίτης εξελέγη ο ιεροδιάκονος Σεβαστιανός 216. ι) Μητροπολίτης Βοδενών εκλέχτηκε, το 1904, ο επίσκοπος Μυρέων Στέφανος Μητρόπολις Σκοπίων, ΕΑ 26 (1902) 263, Βλ. Ἐκλογὴ Μητροπολίτου Στρωμνίτσης, ΕΑ 26 (1902) και Βλ. Ἀρχιερατικαὶ μεταθέσεις, ΕΑ 27 (1903) 347, Βλ. Ἐκλογὴ Θεσσαλονίκης, ΕΑ 27 (1903) 451, Βλ. Ἐκλογὴ Νεοκαισαρείας, ΕΑ 27 (1903) Βλ. Ἐκλογὴ Πελαγονίας, ΕΑ 27 (1903) Βλ. Ἐκλογὴ Μελενίκου, ΕΑ 27 (1903) 451, 458, Βλ. Ἐκλογὴ Νευροκοπίου, ΕΑ 27 (1903) , 458, 459, 465, Βλ. Ἐκλογὴ Σκοπίων, ΕΑ 28 (1904) 15, 27.

92 91 ια) Νέος μητροπολίτης Πρεσπών και Λυχνιδῶν εξελέγη, το 1906, ο Γερμανός 218. ιβ) Στην επαρχία Μελενίκου παραιτήθηκε ο μητροπολίτης Θεοδώρητος. Το Πατριαρχείο έκανε την αίτησή του αποδεκτή και στη θέση του εξέλεξε τον αρχιμανδρίτη Αιμιλιανό Δάγγουλα. Τελικά, μετά από αίτημα των κατοίκων επανήλθε στο θρόνο του ο Θεοδώρητος 219. ιγ) Μετά το θάνατο του μητροπολίτη Νευροκοπίου, διάδοχός του εκλέγεται ο αρχιμανδρίτης Δαμασκηνός Μοσχόπουλος, μορφωμένος και δραστήριος κληρικός 220. ιδ) Στη μητρόπολη Δεβρῶν, εγκαταστάθηκε το 1907 ο νέος μητροπολίτης Παρθένιος 221. ιε) Ο μητροπολίτης Καστορίας Γερμανός Καραβαγγέλης αμέσως μετά την εγκατάστασή του στην Καστοριά, το 1910, συνεργάστηκε με τους τοπικούς οπλαρχηγούς Κώττα και Στρεμπενιώτη και ίδρυσαν αντάρτιτα ένοπλα σώματα, ενώ στήριξε και τον αγώνα του Παύλο Μελά, του οποίου στη συνέχεια, παρά τις απειλές των Οθωμανών, έθαψε το ακέφαλο σώμα 222. Όλοι οι νέοι ιεράρχες περιόδευαν στις επαρχίες τους, για να στηρίξουν το ποιμνιό τους, ενώ επισκέπτονταν την Κωνσταντινούπολη και την Θεσσαλονίκη για να συντονίσουν καλύτερα τον αγώνα τους εναντίον των εξαρχικών Βλ. Μητρόπολις Βοδενῶν, ΕΑ 28 (1904) 38, 57, 62, Βλ. Μητρόπολις Πρεσπῶν, ΕΑ 30 (1906) 381 και Βλ. Κανονικαὶ ψῆφοι, ΕΑ 30 (1906) Βλ. Κανονικαὶ ψῆφοι, ΕΑ 31 (1907) , Βλ. Μητρόπολις Δεβρῶν, ΕΑ 31 (1907) Ευ. Σκορδάς, Ο ορθόδοξος κλήρος στον αγώνα για την ελευθερία της Μακεδονίας, 169, 178, Στο πλαίσιο των επισκέψεων αυτών ο μητροπολίτης Νευροκοπίου Θεοδώρητος ταξίδεψε στην Κωνσταντινούπολη και επέστρεψε στην επαρχία, το 1907, μέσω Θεσσαλονίκης. Βλ., Κανονική ἄδεια, ΕΑ 31 (1907) 372. Ακολούθως ο Βοδενών Στέφανος, τα τέλη Οκτωβρίου του 1907, πραγματοποίησε τριήμερη περιοδεία στην επαρχία του. Βλ. ό.π. 223.

93 92 Παράλληλα, το Οικουμενικό Πατριαρχείο εξετάζει όλες τις καταγγελίες που καταφθάνουν και αφορούν στην αδυναμία μητροπολιτών να εκτελέσουν το έργο τους ή έρχονται σε αντίθεση με το ποίμνιό τους. Το Πατριαρχείο ερευνά τις καταγγελίες αυτές. Στέλνει το κατηγορητήριο στους μητροπολίτες που κατηγορούνται και τους καλεί να απαντήσουν στα όσα τους καταλογίζονται. Αν χρειαστεί, ζητά περισσότερες πληροφορίες από τους κατηγόρους. Στο τέλος, λαμβάνοντας υπόψη όλα τα στοιχεία, εκδίδει την ετυμηγορία του. Στις περισσότερες περιπτώσεις οι μητροπολίτες απαλλάχθηκαν από τις κατηγορίες, οι οποίες κρίθηκαν αβάσιμες και προκαλούμενες κυρίως από προσωπικά κίνητρα. Όταν το Πατριαρχείο βλέπει ότι αυτές ευσταθούν προσπαθεί να ομαλοποιήσει την κατάσταση, αλλα όταν αυτό δεν είναι εφικτό, απομακρύνει τους μητροπολίτες, κυρίως μέσω μεταθέσεων σε άλλες επαρχίες. Στο πλαίσιο αυτό εξέτασε τις κατηγορίες εναντίον των μητροπολιτών Θεσσαλονίκης Αθανασίου 224, Πελαγονίας Αμβροσίου από κατοίκους της επαρχίας τους 225, Δράμας Φιλοθέου 226 και Βοδενών Νικοδήμου 227. Στο σημείο αυτό αξίζει να σημειώσουμε ότι ο μητροπολίτης Βοδενών ζήτησε την τοποθέτηση επισκόπου ως αρχιερατικού επιτρόπου στην επαρχία του. Το Οικουμενικό Παατριαρχείο αποδέχθηκε τιο αίτημά του και απέστειλε ως αρχιερατικό επίτροπο τον Ιλλαρίωνα, πρώην επίσκοπο Ιερισσού και Αγίου Όρους 228. Όταν κάτοικοι της μητροπόλεως των Σερρών, κατήγγειλαν για απραξία τον μητροπολίτη τους στο Οικουμενικό 224 Βλ. Ἐπαρχία Θεσσαλονίκης, ΕΑ 25 (1901) 418. Η απολογία και η απαλλαγή του Μητροπολίτης Θεσσαλονίκης, ΕΑ 26 (1902) Βλ. Μητροπολίτης Πελαγονίας, ΕΑ 25 (1901) Βλ. Μητροπολίτης Δράμας, ΕΑ 25 (1901) 463, και ΕΑ 26 (1902) 315, Βλ. Μητροπολίτης Βοδενῶν, ΕΑ 26 (1902) 103 και 111, 135, ο οποίος μετά την απολογία του κρίθηκε αθώος. 228 Βλ. Ἐπαρχία Βοδενῶν, ΕΑ 26 (1902) 242.

94 93 Πατριαρχείο, αυτό, αφού μελέτησε την απολογία του και τις κατηγορίες εναντίον του, τελικά τον απάλλαξε 229. Τέλος, εξέτασε και τις κατηγορίες εναντίον του επισκόπου Κίτρους Θεοκλήτου, ότι, λόγω γειρατιών, δεν μπορούσε να ανταποκριθεί στα καθήκοντά του 230. ΙΙΙ. Ο κομβικός ρόλος της μητρόπολης Θεσσαλονίκης Και κατά την περίοδο της δεύτερης πατριαρχίας του Iωακείμ Γ, η Θεσσαλονίκη συνέχισε να αποτελεί το κέντρο του Μακεδονικού Αγώνα. Ειδικότερα σε εκκλησιαστικό επίπεδο, ήταν το κέντρο αντίστασης, το οποίο, σε συνεργασία με τη Μητέρα Εκκλησία και τους ιεράρχες της Μακεδονίας, οργάνωνε τον αγωνα εναντίον των εξαρχικών Βουλγάρων. Για το λόγο αυτό, οι μητροπολίτες της Μακεδονίας επισκέπτονταν συχνά την πόλη, για να συναντήσουν το μητροπολίτη της και να συζητήσουν μαζί του την αντίσταση κατά των Κομιτατζίδων. Όλα αυτά λάμβαναν χώρα με τις ευλογίες του Οικουμενικού Πατριαρχείου που έδινε και τη σχετική άδεια στους μητροπολίτες να απουσιάσουν από την έδρα τους και να επισκεφτούν την πόλη της Θεσσαλονίκης. Βέβαια, η συνήθης αιτία της επίσκεψης ήταν ζητήματα υγείας ή επίλυσης προσωπικών ζητημάτων. Έτσι, συναντούμε τους μητροπολίτες της Μακεδονίας να επισκέπτονται τακτικά την πόλη και να συνεργάζονται με τον μητροπολίτη της. Στο πλαίσιο αυτό, ο μητροπολίτης Καστορίας Γερμανός επισκέφτηκε τη Θεσσαλονίκη 231. Αντίστοιχα, βλέπουμε τη συνεργασία του μητροπολίτου Δράμας Χρυσοστ;oμου με τον μητροπολίτη 229 Βλ. Μητρόπολις Σερρῶν, ΕΑ 27 (1903) Βλ. Ἐπισκοπὴ Κίτρους, ΕΑ 26 (1902) Βλ. Μητρόπολη Καστορίας, ΕΑ 26 (1902) 430, όπου η επίσκεψη βέβαια παρουσιάζεται ως ιδιωτική.

95 94 Θεσσαλονίκης 232. Το ίδιο συμβαίνει και με τους ιεράρχες Βεροίας Κωνστάντιο 233, καθώς και τον διάδοχό του Βεροίας Απόστολο 234, τον Κίτρους Παρθένιο 235, τον Πολυανής Παρθένιο 236, τον Μογλενών Ιωαννίκιο 237, τον Βοδενών Στέφανο 238, τον Στρωμνίτζης Γρηγόριο 239, τον Σερρών Γρηγόριο 240, τον Γρεβενών Γερμανό 241, τον Δεβρών Πολύκαρπο 242, κ.α. Οι συχνές αυτές συναντήσεις έφεραν αποτέλσμα, αφ ενός μεν διότι υπήρχε άμεση ενημέρωση του μητροπολίτη Θεσσαλονίκης και του Οικουμενικού Πατριαρχείου, αφ ετέρου δε υπήρχε συντονισμός των προσπαθειών, όλων των εμπλεκομένων. IV. Η οργάνωση των μονών της Μακεδονίας Ο Οικουμενικός Πατριάρχης γνώριζε ότι οι Έλληνες μοναχοί και τα μοναστήρια ήταν προπύργια πίστης και κέντρα αντίστασης ενάντια στην προσπάθεια των Βουλγάρων να διεισδύσουν στη Μακεδονία. Για το λόγο αυτό, προσπάθησε, με κάθε τρόπο, να τα ενισχύσει και να αναβαθμίσει τον εκκλησιαστικό, αλλά ιδιαίτερα τον εθνικό και τον κοινωνικό τους ρόλο. Αρχικά, απέστειλε στη Θεσσαλία και τη Μακεδονία τον επίσκοπο Ξανθουπόλεως Ιωάννη, ο οποίος μετέβη στις 232 Βλ. Μητρόπολις Θεσσαλονίκης, ΕΑ 28 (1904) Βλ. Μητρόπολις Βερροίας, ΕΑ 29 (1905) 473, 581 και ΕΑ 30 (1906) Βλ. Μητρόπολις Βερροίας, ΕΑ 30 (1906) Βλ. Μητρόπολις Θεσσαλονίκης, ΕΑ 29 (1905) Βλ. ΕΑ 29 (1905) Βλ. Μητρόπολις Μογλενῶν, ΕΑ 28 (1904) Βλ. Μητρόπολις Βοδενῶν, ΕΑ 28 (1904) 323, και ΕΑ 29 (1905) 264 και , 582. ΕΑ 30 (1906) ΕΑ 30 (1906) 413. ΕΑ 31 (1907) Βλ. Μητρόπολις Στρωμνίτσης, ΕΑ 29 (1905) 287. ΕΑ 30 (1906) Βλ. Μητρόλοποις Σερρῶν, ΕΑ 31 (1907) 18, Βλ. Μητρόπολις Καστορίας, ΕΑ 29 (1905) Μητρόπολις Δεβρῶν, ΕΑ 29 (1905) 352.

96 95 μονές των επαρχιών αυτών για να εξετάσει την κατάσταση στην οποία βρισκόταν και να προτείνει τρόπους για τη στήριξή τους 243. Επιπλέον, παραχωρούσε την σταυροπηγιακή αξία σε μονές της Μακεδονίας, για να αυξήσει το κύρος τους, αλλά και να επιτύχει την άμεση σχέση τους με τη Μητέρα Εκκλησία. Στο πλαίσιο αυτό, οι μονές Κανάλλων και Πέτρας, στην περιοχή του Ολύμπου, κατέστησαν σταυροπηγιακές, μετά από σχετικό αίτημα των κατοίκων των γύρω περιοχών, οι οποίοι έβλεπαν τις δυσλειτουργίες που είχαν προκύψει σε αυτές 244. Η μονή οσίου Ναούμ στην περιοχή της Αχρίδας κατέστη, το έτος 1907, σταυροπηγιακή 245. Ως ηγούμενος τοποθετήθηκε ο Ειρηναίος Κωνσταντινίδης, ένας δραστήριος με εμπειρία στα ζητήματα της Μακεδονίας 246. Στη συνέχεια, ορίστηκε νέος ηγούμενος, ο ιερομόναχος Ιερόθεος 247. Με τον τρόπο αυτό ενισχύθηκε το ελληνικό στοιχείο σε μια ευαίσθητη περιοχή. V. Oργάνωση των κοινοτήτων και της εκπαίδευσης τους Κάτω από την εποπτεία του Οικουμενικού Πατριαρχείου οι μητροπόλεις της Μακεδονίας προσπαθούσαν, με κάθε τρόπο, εκτός από την αντιμετώπιση των κομιτατζήδων, να αναπτύξουν την παιδεία και την κοινωνική πρόνοια. Στον αγώνα αυτό μπροστάρηδες οι 243 Ἐξαρχία τῶν ἐν Ἠπειροθεσσαλίᾳ και Μακεδονίᾳ μονῶν, ΕΑ 26 (1902) 274. Ο επίσκοπος επισκέφθηκε τις μονές και υπέβαλλε σχετική έκθεση. Στο πλαίσιο της αποστολής του επισκέφθηκε τις μονές Εικοσιφινίσσης και και Τιμίου Προδόμου Σερρών. Βλ. ό.π. Βλ, ακόμη, ΕΑ 26 (1902) 453, Το γεγονός έχει να κάνει και με τα αποτελέσματα των επισκέψεων του επισκόπου Ξανθουοπόλεως στις παραπάνω μονές. Βλ. Μοναὶ ἐν τῇ ἐπισκοπῇ Κίτρους., ΕΑ 26 (1902) 435 και 488. Μοναὶ Κανάλων καὶ Πέτρας, ΕΑ 27 (1903) Βλ. Μονή ὁσίου Ναούμ, ΕΑ 31 (1907) Βλ. Μονή ὁσίου Ναούμ, ΕΑ 31 (1907) Βλ. Μονή ὁσίου Ναούμ, ΕΑ 31 (1907) 507.

97 96 μητροπολίτες και οι προύχοντες των ελληνικών κοινοτήτων. Ο μητροπολίτης Σερρών Γρηγόριος, για παράδειγμα, ανέλαβε την ανοικοδόμηση σχολείου στην πόλη με προσωπικά του χρήματα 248. Στην κοινότητα του Βελβενδού, της μητροπόλεως Σερβίων και Κοζάνης, οι τοπικοί άρχοντες Αντώνιος Βασάρας και Νικόλαος Κουμκούτης ανέλαβαν την υποχρέωση να ανεγείρουν σχολείο 249. Στα Βοδενά η κοινότητα στήριξε οικκονομικά και υλικά άπορους κατοίκους 250. Στη μητρόπολη Πελαγονίας λειτούργησε συσσίτιο για τους πένητες, μετά από την έκδοση σουλτανικού φιρμανίου 251. Στις αρχές του 20 ου αιώνα, το Οικουμενικό Πατριαρχείο, με μια σειρά από ενέργειές του, στήριξε έμπρακτα την ελληνική κοινότητα των Σκοπίων. Συγκεκριμένα, οι κάτοικοι της κοινότητας ζήτησαν, το 1902, την αποστολή εξάρχου για τη διευθέτηση τῶν σχολικῶν καὶ ἐκκλησιαστικῶν πραγμάτων. Ο πατριάρχης ανταποκρίθηκε στο αίτημά τους απέστειλε το διάκονο Ιερόθεο Ανθουλίδη 252, ένα αξιόλογο κληρικό, ο οποίος συνεργάστηκε αρμονικά με την κοινότητα 253. Παράλληλα, συντάχθηκε και εγκρίθηκε από το Οικουμενικό Πατριαρχείο ο κανονισμός της ελληνικής κοινότητα της πόλεως. Για τη σύνταξη του κανονισμού αυτού συνεργάστηκαν αρμονικά η κοινότητα της πόλεως των Σκοπίων με τον πατριαρχικό έξαρχο Ιερόθεο 254. Παράλληλα, το Εθνικό Μητροπολιτικό Συμβούλιο στήριξε την εκπαίδευση στην πόλη, αφού ενέκρινε το σημαντικό ποσό των δύο χιλιάδων φράγκων ετησίως πρὸς ὑποστήριξιν τῶν ἐκπαιδευτικῶν ἀναγκῶν της κοινότητας. 255 Στη 248 Βλ. Μητρόπολις Σερρῶν, ΕΑ 28 (1904) Βλ. Μητρόπολις Σερβίων καὶ Κοζάνης, ΕΑ 28 (1904) Βλ. Ἐκ Βοδενῶν, ΕΑ 31 (1907) Βλ. Μητρόπολις Πελαγονίας, ΕΑ 29 (1905) Βλ. Ἐπαρχία Σκοπίων, ΕΑ 26 (1902) Βλ. Μητρόπολις Σκοπίων, ΕΑ 26 (1902) 510 και Βλ. Ἐπαρχία Σκοπίων, ΕΑ 26 (1902) Βλ. Ἐπαρχία Σκοπίων, ΕΑ 26 (1902) 488.

98 97 συνέχεια, ἀρχιμανδρίτης Παίσιος Παπαπαϊσίου, τοποθετήθηκε ως εφημέριος της ελληνικής κοινότητας των Σκοπίων 256. Στην ίδια πόλη, οι Σέρβοι, παρά τη γενικές γραμμές ήπια πολιτική απέναντι στο Οικουμενικό Πατριαρχείο, προέβησαν σε βιαότητες. Κατά την ώρα της τέλεσης της θείας λειτουργίας εισήλθαν στον ελληνικό ναό, έχοντας στα χέρια ρόπαλα, με τα οποία, τρομοκράτησαν το ποίμνιο και προξένησαν σημαντικές καταστροφές. Μετά από την άμεση καταγγελία των κατοίκων ο νομἀρχης της πόλεως έσπευσε να συλλάβει τους ταραξίες 257. Πρόκειται για μια από τις λιγοστές περιπτώσεις κατά τις οποίες οι οθωμανικές αρχές κινήθηκαν άμεσα. Προφανώς η ενέργειά τους αυτή να οφείλεται στο γεγονός ότι οι δράστες ήταν Σέρβοι και όχι Βούλγαροι. Η Μητέρα Εκκλησία στήριζε με κάθε τρόπο τις ελληνικές κοινότητες της Μακεδονίας, παρά τα οικονομικά προβλήματα και τις δυσκολίες που και η ίδια αντιμετώπιζε. Για παράδειγμα, απέστειλε οικονομικά βοηθήματα στη μητρόπολη Πελαγονίας και για το λόγο αυτό ο μητροπολίτης Αμβρόσιος ευχαρίστησε θερμά το Πατριαρχείο για την έμπρακτη στήριξή του 258. Στη Γευγελή, της μητροπόλεως Βοδενών, τοποθετήθηκε αρχιερατικός επίτροπος ο έμπειρος και μορφωμένος πρεσβύτερος Κωνσταντίνος Σταυρίδης, για να στηρίξει την ελληνική κοινότητα της πόλεως 259. Στο Μελένικο ο ομογενής γεώργιος Βάντσης δώρισε στην κοινότητα τὴν εὐρρυχωροτάτην οἰκίαν αὐτοῦ πρὸς εγκατάστασιν τῶν κοινοτικῶν αὐτῆς σχολείων Βλ. Μητρόπολις Σκοπίων, ΕΑ 27 (1903) 98 και Βλ. Τὸ ἐν Σκοπείοις βέβηλον κίνημα, ΕΑ 27 (1903) 491 και Βλ. Μητρόπολις Πελαγονίας, ΕΑ 27 (1903) Βλ. Μητρόπολις Βοδενῶν, ΕΑ 30 (1906) Βλ. Μητρόπολις Μελενίκου, ΕΑ 29 (1905) 201.

99 98 Στη Δράμα οι χριστιανοί πραγματοποίησαν ἔρανο για να ανεγερθούν ναοί στις φτωχές κοινότητες, Δράσσοβα και Μανδήλιο, ο οποίος απέφερε το σημαντικό ποσό των 250 λιρών 261. Στο Πισοδέρι της Μητρόπολης Πρεσπών τα σχολεία είναι πολύ καλά οργανωμένα. Οι μαθητές διδάσκονται τα μαθήματα και ενδύονται δωρέαν, ενώ τους παρέχεται και συσσίτιο 262. Στο Πράβι, τη σημερινή Ελευθερούπολη, η κοινότητα ανέλαβε την ολκλήρωση της αστικής σχολής, η οποία για τέσσερα περίπου έτη παρέμενε ημιτελής 263. Στο Δεμίρ Χισάρ, της επαρχίας Μελενίκου, τελέστηκαν, με μεγαλοπρέπεια, την 25 Μαρτίου του 1907, τα εγκαίνεια του ναού της Ευαγγελιστρίας 264. Στα Γιανιτσά, της μητροπόλεως Βοδενών, για να αντιμετωπιστεί η προκλητικότητα των εξαρχικών, τοποθετήθηκε αρχιερατικός επίτροπος ο αρχιμανδρίτη Προκόπιος, μορφωμένος κληρικός και γνώστης της βουλγαρικής γλώσσας 265. Τέλος, στη Θεσσαλονίκη, τέθηκε, την 30 η Δεκεμβρίου 1908, από τον μητροπολίτη, ο θεμέλιος λίθος της αστικής σχολής της πόλεως 266. VI. Ο αγώνας εναντίον της βουλγαρικής Εξαρχίας Το Οικουμενικό Πατριαρχείο, αφού απέτρεψε τις προσπάθειες των Βουλγάρων να συγκροτήσουν μόνιμη βουλγαρική σύνοδο και Μικτό Συμβουλίου στην Πόλη 267, προσπαθούσε, όσο του το επέτρεπαν οι συνθήκες, να βρίσκεται δίπλα στο ποίμνιό του, ιδιαίτερα στις 261 Βλ. Μητρόπολις Δράμας, ΕΑ 31 (1907) Βλ. Μητρόπολις Πρεσπῶν, ΕΑ 30 (1906) Βλ. Μητρόπολις Ἐλευθερουπόλεως, ΕΑ 29 (1905) Βλ. Μητρόπολις Μελενίκου, ΕΑ 31 (1907) Βλ. Μητρόπολις Βοδενῶν, ΕΑ 30 (1906) Βλ. Μητρόπολις Θεσσαλονίκης, ΕΑ 32 (1908) Βλ. Παράλογοι ἀξιώσεις τῆς Βουλγαρικῆς ἐξαρχίας, ΕΑ 30 (1906) , , , , , ,

100 99 δύσκολες στιγμές. Στο Ζέρνοβο της επαρχίας Νευροκοπίου απέστειλε επιστολή στους ορθοδόξους της κοινότητας παραμυθοῦσαν αὐτοὺς ἐπὶ τῷ τραγικῷ θανάτῳ τεσσάρων ἀδελφῶν διαπραχθέντι ὑπὸ βουλγάρων ληστανταρτῶν 268. Στη Στρώμνιτσα, στο χωριό Ράντοβο, ο μητροπολίτης Γρηγόριος ενημέρωσε ότι βούλγαροι λησταντάρται ἐφόνευσαν τὸν ὀρθόδοξον ἱερέαν καὶ τὸν ἀδελφὸν αὐτοῦ, ὡς ἀνθισταμένους εἰς τὴν παράδοσιν τοῦ χωρίου εἰς τοὺς κατὰ πολύ ὀλιγοαριθμωτέρους τῶν ὀρθοδόξων σχισματικοοὺς συμπολίτας αὐτῶν 269. VIΙ. Οι εκθέσεις των μητροπολιτών της Μακεδονίας προς το Οικουμενικό Πατριαρχείο Το Οικουμενικό Πατριαρχείο επιθυμούσε να έχει, όσο το δυνατόν, μια πιο ολοκληρωμένη εικόνα για την κατάσταση που επικρατούσε στις μητροπόλεις της Μακεδονίας, καθώς και για τις βιαιότητες των Βουλγάρων εξαρχικών. Για το λόγο αυτό, καλούσε τους μητροπολίτες, αλλά και τους κατοίκους, να συντάσουν εκθέσεις στις οποίες να περιγράφονται τα προβλήματα που αντιμετώπιζαν, όπως και οι ενέργειες που οι ίδιοι έκαναν για την επίλυσή τους. Έτσι, κάτοικοι Νευροκοπίου, με επιστολή την 1 Αυγούστου 1904, κατέγραψαν τα κακουργήματα των Βουλγάρων 270. Αντίστοιχα, ενημέρωναν τον Οικουμενικό Πατριάρχη για τα τεκτενόμενα στις επαρχίες τους Οικουμενικό Πατριάρχη, μέσα από συνεχείς εκθέσεις τους, οι μητροπολίτες και οι κάτοικοι της Μακεδονίας, όπως της 268 Βλ. Τὸ ἐν Ζιρνόβῳ τῆς ἐπαρχίας Νευροκοπίου τραγικὸν συμβάν, ΕΑ 27 (1903) 491. Οι Βούλγαροι εισήλθαν στο ναό την ώρα της δοξολογίας τους συνέλαβαν καὶ ἀποκεφάλισαν πάντας ἀφοῦ πρότερον οἰκτρότατα ἠκτρωτηρίασαν δύο ἐξ αὐτῶν Βλ. ό. π. 269 Βλ. Μητρόπολις Στρωμνίτσης, ΕΑ 27 (1903) Βλ. Ἐπιστέλουσιν ἐκ Νευροκοπίου ἀπὸ 1 αὐγούστου, ΕΑ 28 (1904) και 458.

101 100 Θεσσαλονίκης 271, του Κρουσόβου 272, της Πελαγονίας 273, του Νευροκοπίου 274, του Μελενίκου 275, της Φλωρίνης 276, των Γρεβενών 277, των Βοδενών 278, της Στρωμνίτζης 279, της Δράμας 280, των Σερρών 281, της Καστορίας 282, των Σερβίων και Κοζάνης 283, και των Πρεσπών 284. Το Οικουμενικό Πατριαρχείο εξετάζει με προσοχή όλες τις εκθέσεις, γνωρίζει τα προβλήματα, προβαίνει σε διαμαρτυρία προς τις οθωμανικές αρχές, ενημερώνει την ελληνική και διεθνή κοινότητα, και προσπαθεί με κάθε τρόπο να στηρίξει τον αγώνα των Ελλήνων της Μακεδονίας. Όπου διαπιστώνει προβλήματα, ακόμη και δευτερεύοντα, στηρίζει τις τοπικές κοινότητες και, σε συνεργασία μαζί τους, Βλ. Ἐκ Θεσσαλονίκης ἐπιστέλουσιν ἡμῖν, ΕΑ 28 (1904) και Βλ. Ἐπιστέλουσιν ἡμῖν ἐκ Κρουσόβου, ΕΑ 28 (1904) Βλ. Ἐπιστέλουσιν ἐκ Πελαγονίας, ΕΑ 28 (1904) και , και Γευγελή ό.π., 486. ΕΑ 29 (1905) 374, όπου επιστολή του Πελαγονίας Ιωακείμ προς τον Οικουμενικὀ Πατριάρχη. Βλ., ακόμη, και ΕΑ 30 (1906) 214, ΕΑ 31 (1907) 209, 331, 471, , 577, , Βλ. Ἐκ Νευροκοπίου, ΕΑ 28 (1904) 403., και ΕΑ 30 (1906) , όπου επιστολή του Νευροκοπίου Θεοδωρήτου, και ΕΑ 30 (1906) , ΕΑ 31 (1907) 21-23, , Βλ. Ἐκ Μελενίκου, ΕΑ 28 (1904) , ΕΑ 31 (1907) Είναι χαρκτηριστική η ρήση του μητροπολίτη Αιμιλιανού, ο οποίος δήλωσε ότι Ἔχω ὅμως ἀπόλυτον ἀνάγκην ἱερέων, ό.π., 15. ΕΑ 31 (1907) , 310, 331, , Βλ. Ἐπιστέλουσιν ἡμῖν έκ Φλωρίνης, ΕΑ 28 (1904) , ΕΑ 30 (1906) 223, όπου η επιστολή του μητροπολίτη Μογλενών Ανθίμου. ΕΑ 30 (1906) και 437, ΕΑ 31 (1907) ΕΑ 31 (1907) Βλ. Ἐκ Γρεβενῶν, ΕΑ 28 (1904) 431. ΕΑ 31 (1907) Βλ. Ἐπιστέλουσιν ἐκ Βοδενῶν, ΕΑ 28 (1904) ΕΑ 29 (1905) , όπου επιστολή του Βοδενών Στεφάνου προς τον Πατριάρχη. ΕΑ 30 (1906) , νέα επιστολή. 279 Βλ. Γράφουσιν ἐκ Στρωμνίτζης, ΕΑ 28 (1904) 449, Βλ. ΕΑ 29 (1905) , όπου επιστολή προς τον Πατριάρχη του Δράμας Χρυσοστόμου. ΕΑ 30 (1906) , όπου νέες επιστολές. ΕΑ 30 (1906) 389. ΕΑ 31 (1907) 5-6. ΕΑ 30 (1906) ΕΑ 31 (1907) 471, 531, Βλ. ΕΑ 31 (1907) Βλ. Ἐπαρχία Καστορίας, ΕΑ 30 (1906) 167. ΕΑ 30 (1906) ΕΑ 31 (1907) Διωγμός Ὀρθοδόξων, Ἔκθεσις Μητροπολίτου Καστορίας, ΕΑ 31 (1907) , 148, όπου οι εμπεριστατομένες εκθέσεις του μητροπολίτηγερμανού. ΕΑ 31 (1907) , 338, 407, , , 533, Βλ. ΕΑ 31 (1907) 401, όπου η αναφορά του μητροπολίτη Κωνσταντίνου. 284 Βλ. Μητρόπολις Πρεσπῶν, ΕΑ 30 (1906) , όπου η έκθεση του μητροπολίτου Ανθίμου, ΕΑ 31 (1907) 24. ΕΑ 31 (1907)

102 101 προσπαθεί να τα επιλύσει. Για παράδειγμα, στα Γενιτσά της μητροπόλεως Βοδενών τοποθετήθηκε αρχιερατικός επίτροπος ο αρχιμανδρίτης Μελέτιος Κοτρόζος, με σκοπό να διαποιμάνει και να ενισχύσει τους Έλληνες της περιοχής 285. Στο Μελένικο, ολοκληρώθηκε η ανοικοδόμηση του μητροπολιτικού οικήματος, που είχε πυροπληθεί από τους Βουλγάρους πριν από μια οκταετία 286. VIIΙ. Οι βουλγαρικές βιαότητες προβάλονται στις σελίδες της Ἐκκλησιαστικῆς Ἀληθείας Το Πατριαρχείο, με άρθρα στην Ἐκκλησιαστική Ἀλήθεια, αναδυκνεύει τους διωγμούς σε βάρος των Ελλήνων στη Μακεδονία και τη Βάρνα 287. Προβάλει τα κακουργήματα των Βουλγάρων, οι οποίοι δολοφονούσαν πιστούς, πυρπολούσαν κοινότητες, βίαζαν γυναίκες, απειλούσαν και εκβίαζαν τους Έλληνες 288. Από τα πλείστα παραδείγματα, αναφέρουμε ορισμένα, κατά τη γνώμη μας χαρακτηριστικά: α) Στις 30 Οκτωβρίου 1907 οι Βούλγαροι πυρπόλησαν τα χωριά Παύλοκ και Τσεγγέλι, της επαρχίας Πελαγονίας, με πληθυσμό οικογενειών έκαστο Βλ. Μητρόπολις Βοδενῶν, ΕΑ 29 (1905) Βλ. Μητρόπολις Μελενίκου, ΕΑ 30 (1906) Βλ. Διωγμὸς ὀρθοδόξων, ΕΑ 30 (1906) και Βλ. ακόμη, Βουλγαρικαὶ κακουργίαι, ΕΑ 30 (1906) ΕΑ 30 (1906) και ΕΑ 31 (1907) 5 και 49 και 647. Βλ. και Ευ. Σκορδάς, Ο ορθόδοξος κλήρος στον αγώνα για την ελευθερία της Μακεδονίας, Βλ. Ἕταιραι βουλγαρικαὶ κακουργίαι, ΕΑ 31 (1907) , όπου καταγράφονται κυρίως οι δολοφονίες Ελλήνων στις παρακάτω κοινότητες: Γουμένιτσα, Γενιτσά, στην επαρχία Φλωρίνης κ.α., επειδή αρνήθηκαν να προσχωρήσουν στη σχισματική Εξαρχία. 289 Βλ. Νεώτατον βουλγαρικὸν ἀνοσιούργημα, ΕΑ 31 (1907) 665.

103 102 β) Στα χωριά Πολόκι και Τσεγγένι, Τολίσοβο, της επαρχίας Βοδενών, οι κομιτατζήδες δολοφόνησαν τον Έλληνα μουχτάρη, ενώ στην περιφέρεια Μοναστηρίου δολοφόνησαν άλλους πέντε Έλληνες 290. γ) Οι κάτοικοι του Πισοδερίου απειλήθηκαν από τους Βουλγάρους ότι θα καταστρέψουν το χωριό τους, όπως είχε συμβεί Νεγοβάνη, αν δεν ασπάζονταν την Εξαρχία. Για το λόγο αυτό, ζήτησαν την προστασία των οθωμανικών αρχών 291. δ) Στα Μογλενά είχε πυρποληθεί ο ναός του αγίου Nικολάου και οι Έλληνες της πόλης αποφάσισαν να τον ανοικοδομήσουν. Για να ολοκληρωθούν γρήγορα οι εργασίες, ζήτησαν, το 1906, την βοήθεια της Μητέρας Εκκλησίας και όλων των πιστών 292. ε) Στην κοινότητα Καρλίβοκα, του καζά Ζίχνης, της μητροπόλεως Δράμας, οι Βούλγαροι δολοφόνησαν τέσσερις Έλληνες ποιμένες, την ώρα που αυτοί κοιμόντουσαν 293. ΙΧ. Αποτελέσματα των αγώνων του Οικουμενικού Πατριαρχείου. Επιστροφή κοινοτήτων στην κανονικότητα Οι προσπάθειες που κατέβαλλε ο Οικουμενικός Πατριάρχης Ιωακείμ Γ, σε συνεργασία με τους τοπικούς ιεράρχες για την αντιμετώπιση του βουλγαρικού κινδύνου, σσταδιακά έφεραν αποτελέσματα. Αρκετές κοινότητες που είχαν προσχωρήσει στην βουλγαρική εξαρχία εγκατέλειψαν το σχίσμα και επανήλθαν στους κόλπους του Οικουμενικού Πατριαρχείου. Διαβάζουμε σχετικά στην Ἐκκλησιαστική Ἀλήθεια: Οὕτως πρὸς τοῖς μητροπολίταις Καστορίας καὶ Σερρῶν ἀγγείλασιν ὅτι κοινότητές τινες, αἵτινες παραπλανηθεῖσαι 290 Βλ. Νεώτατον βουλγαρικὸν ἀνοσιούργημα, ΕΑ 31 (1907) Βλ. Βουλγάρων κακουργίαι ΕΑ 31 (1907) Βλ. Μητρόπολις Βοδενῶν, ΕΑ 30 (1906) Βλ. Διωγμός Ὀρθοδόξων ΕΑ 31 (1907) 289.

104 103 εἶχον άναγωρίσει ἄλλοτε τὴν βουλγαρικὴν ἐξαρχίαν, ἤδη δὲ μεταμεληθεῖσαι καὶ οἱ μητροπολῖται ἐσχάτως Δράμας καὶ Στρωμνίτσης τὰ αὐτὰ εξήγγειλαν παραπλήσιοι δὲ ἕτεραι εἰδήσεις ἀγγέλονται καὶ ἐκ τῆς μητροπόλεως Μελενίκου 294. Αναφέρουμε κάποιες άλλες περιπτώσεις: α) Στην Ἔλσιανη, της μητροπόλεως Σερρῶν, 160 οικογένειες ορθοδόξων, μετά από πιέσεις, αποδέχθηκαν την Εξαρχία. Στη συνέχεια,μετανώησαν και ζήτησαν από τον μητροπολίτη Σερρών την επάνοδό τους στην κανονικότητα 295. β) Στο χωριό Άγιοι Απόστολοι της μητροπόλεως Βοδενών 150 οικογένειες επέστρεψαν στην κανονικότητα. Ο μητροπολίτης Βοδενών, με σκοπό να τους στηρίξει, επισκέφθηκε την κοινότητα και λειτούργησε 296. Χ. Επιστολές του Ιωακείμ Γ προς τον Μέγα Βεζύρη και τους πρεσβευτές των Μεγάλων Δυνάμεων στην Κωνσταντινούπολη. Ο πατριάρχης Ιωακείμ διαπίστωσε ότι ο αγώνας της Εκκλησίας εναντίον των Βουλγάρων Εξαρχικών έφερε σημαντικά αποτελέσματα. Οι Έλληνες παρέμειναν σταθεροί στην πίστη τους, πολλές κοινότητες εξαρχικών επανήλθαν στην κανονικότητα, η παιδεία βελτιωνόταν καθημερινά. Παρ όλα αυτά οι Βούλγαροι συνέχιζαν τις βιαιότητές τους, σε πολλές περιπτώσεις, με την ανοχή των οθωμανικών αρχών. Θεώρησε ότι έπρεπε ναβρεθεί μια λύση οριστική. Για το λόγο αυτό απευθύνθηκε με επιστολές στον Μέγα Βεζύρη και τους πρεσβευτές των 294 Βλ. Ἐπιστροφή σχισματικῶν, ΕΑ 27 (1903) 264 και 272, όπου η επιστροφή στο Οικουμενικό Πατριαρχείο της κοινότητας Σκριτσόβης. Αμέσως μετά το γεγονός, ο μητροπολίτης Δράμας Χρυσόστομος ταξίδεψε στην κοινότητα και τέλεσε πανηγυρική θεία λειτουργία, με την οποία επισφραγίστηκε η επιστροφή των κατοίκων στην κανονικότητα. 295 Ἐπάνοδος εἰς τὴν Ὀρθοδοξίαν, ΕΑ 31 (1907) Βλ. Μητρόπολις Βοδενῶν, ΕΑ 30 (1906) 386.

105 104 Μεγάλων Δυνάμεων στην Κωνσταντινούπολη, με σκοπό να τους ενημερώσει για τις βουλγαρικές ωμότητες. Πίστευε ότι με τον τρόπο αυτό θα πιέζονταν οι Εξαρχικοί και τα όργανά τους να πιέζουν και να δολοφονούν τους Έλληνες. Αρχικά απέστειλε επιστολή στον Μέγα Βεζύρη, με ημερομηνία 20 η Αυγούστου 1907, στην οποία, μεταξύ άλλων, τόνιζε τα εξής: τὸ πιστὸν ρωμαϊκὸν γένος τὸ κατοικοῦν ἐν τοῖς δυσὶ βιλαετίοις Θεσσαλονίκης καὶ Μοναστηρίου ἀπὸ δεκαετίας καὶ πλέον ὑφίσταται φρικώδη μαρτύρια ἐκ μέρους τοῦ ἐν Σόφιᾳ ἵδρυθέντος καὶ ἐν Μακεδονία λειτουργοῦντος βουλγαρικοῦ κομιτάτου. Ἔκτοτε ἀπώλεσε τὸ Πατριαρχεῖον πλείστους ἱερεῖς, διδασκάλους καὶ προκρίτους, ὧν τὸ μόνον ἔγκλημα ἦν ὅτι δὲν ἤθελον νὰ ἀναγωρίσωσιν ὡς πνευματικὴν ἄρχὴν τὴν βουλγαρικὴν Ἐξαρχίαν, πλεῖσται δὲ ἐκκλησίαι, σχολαὶ καὶ μοναὶ αὐτῶν περιῆλθον βίᾳ εἰς βουλγαρικὰς χεῖρας ἤ ἐγένοντο παρανάλωμα τοῦ πυρὸς. Τὸ ἀπαίσιον τοῦτο ἔργον τοῦ δολοφονικοῦ κομιτάτου ἐξακολουθεῖ ἀδιακόπως ἐξασκούμενον κατὰ τῶν ὀρθοδόξων χριστιανῶν καὶ κατὰ τὸν πλέον βάρβαρον τρόπο, οὕτως ὥστε ἡ ζωὴ των ἐξαρτᾶται ἐκ τῆς προσχωρήσεώς των εἰς τὴν Ἐξαρχίαν.ἐν διαστήματι δύο μόνων μηνῶν ἐφονεύθησαν ἀπανθρώπως 100 Ρωμαῖοι Τούτων οὕτως ἐχόντων, τὸ Πατριαρχεῖον θεωρεῖ καθῆκον ἑαυτοῦ ν ἀνακοινώσῃ τῇ Ὑμετέρᾳ ὑψηλότητι ἑνώπιον τῆς καταστάσεως ταύτης, τὸ Πατριαρχεῖον, ὡς θρησκευτικὴ ἀρχὴ τῶν ἀδικουμένων καὶ κατασφαζομένων αὐτῆς τέκνων στρερούμενον οὕτω τῶν δι ὑψηλῶν φιρμανίων καὶ Σουλτανικῶν Διαταγῶν κεκυρωμένων παναρχαίων προνομίων πρὸς νόμιμον περιφρούρησιν τῶν χριστιανῶν αὐτοῦ. Διὰ ταῦτα, Ὑψηλότατε, δὲν δυνάμεθα ἤ, ρυγνύοντες κραυγὴν ὀδύνης, νὰ

106 105 παρακαλέσωμεν ὅπως.διατάξῃ τὴν κατάπαυσιν τῶν ἀνεικούστων τούτων δεινῶν, τὴν παραδειγματικὴν τιμωρίαν τῶν δραστῶν 297 Ανάλογη επιστολή απέστειλε, τον Νοέμβριο του 1907, και προς τους αντιπροσώπους των Μεγάλων Δυνάμεων, διαπιστώνοντας ότι το άιτημά του προς τον Μέγα Βεζύρη δεν ικανοποιήθηκε. Γράφει ο Ιωακείμ Γ : Αἱ τρομεραὶ δοκιμασίαι, ἅς ὀ ἑλληνικὸς ὀρθόδοξος πληθυσμὸς τῆς Μακεδονίας ὑφίσταται μετ ὠμότητος ἀπὸ μέρους τῶν Βουλγάρων, ἐξαναγκάζουσι τὸ Οἰκουμενικὸν Πατριαρχεῖον ἵνα καὶ αὖθις διαμαρυρηθῇ παρὰ ταῖς ὑψηλαῖς τῶν Μεγάλων Δυνάμεων Κυβερνήσεσιν. Ἐγκλείστως, ᾦδε, ἡ Ὑμ. Ἐξοχότης εὑρήσει Ὑπόμνημα τὰς ὑπὸ τῶν Βουλγάρων κομιτῶν διαπραχθείσας κακουργίας.ὅπερ παρακαλοῦμεν ὅπως, λαμβάνουσα γνῶσιν τοῦ περιεχομένου, εὐαρεστηθῇ, εἶτα, ἵνα διαβιβάσῃ τῇ ὑψηλῇ αὐτῆς Κυβερνήσει. Ακολουθεί το σχετικό υπόμνημα: Αἱ χρησταὶ ἐλπίδες περὶ εἰρηνεύσεως ταῆς Μακεδονίας, αἱ γεννηθεῖσαι διὰ τῆς ταυτοσήμου Διακοινώσεως Αὐστροουγγαρίας καὶ Ρωσίας πρὸς τὰς Κυβερνήσεις τῶν Βαλκανικῶν Κρατῶν, οἰκτρῶς διεψεύσθησαν ὑπὸ τῆς γνωστῆς ἤδη τοῖς πᾶσι μακρᾶς σειρᾶς τῶν κακουργημάτων τῶν διαπραχθέντων ὑπὸ τῶν Βουλγάρων κατὰ τῶν Ἑλλήνων, παρὰ τὰς εἰρηνικὰς διαβεβαιὠσεις τὰ ὁποίας ἡ Κυβέρνησις τῆς Σόφιας ἔπσπευσε νὰ δώσῃ Οὕτως, ὁ ἐξόχως φιλάνθρωπος σκοπὸς εἰς ὅν κατατεἰνουσιν αἱ προσπάθειαι τῆς Εὐρώπης ἐναυάγησαν ἡ δὲ εὐθύνη τῆς νέας ταύτης ἀποτυχίας ἐπιβαρύνει, ὡς πάντοτε, τὴν βουλγαρικὴν Κυβέρνησιν καὶ τὰ βουλγαρικὰ κομιτᾶτα. Δὲν θὰ ἧτο ἴσως παρακεκινδυνευμένον τὸ νὰ ἰσχυρισθῇ τις ὅτι ἡ εὐμἐνεια, ἡ πάντοτε ἐπιδειχθεῖσα ὑπὸ τῆς Εὐρώπης. Ἀπ αὐτῆς τῆς 297 Βλ. Ἐπίσημα Ἔγγραφα επὶ τῶν ἐν Μακεδονίᾳ ὠμοτήτων τῶν βουλγαρικῶν κομιτάτων, Ι. Ὁ Οἰκουμενικὸς Πατριάρχης Πρὸς τὴν Α. Υ. τὸν Μ. Βεζύρην ΕΑ 31 (1907)

107 106 συστάσεως τῆς βουλγαρικῆς Ἡεγμονίας, πρὸς τοὺς Βουλγάρους, παρεξηγηθεῖσα ὑπὸ τούτων,, παρώρνησεν αὐτοὺς εἰς τὰς ἐγκληματικὰς αὐτῶν πράξεις 298. Στη συνέχεια του Υπομνήματος καταγράφονται οι βουλγαρικές βιαιότητες αναφέρονται παραδείγματα από την επικράτεια της Βουλγαρικής Ηγεμονίας. Περιλαμβάνονται, όμως, και πολλές περιπτώσεις που έλαβαν χώρα στη Μακεδονία, από τις οποίες αναφέρουμε τις πλέον χαρακτηριστικές: Α Ἡ ἐν τῇ 19/2 Ὀκτωβρίου ἐπίθεσις κατὰ τοῦ χωρίου Νεγοβάνης τοῦ καζᾶ Φλωρίνης, καθ ἥν ἐπυροπολήθησαν 22 οίκίαι, ἐφονεύθησαν δὲ ἥ ἐκάησαν ζῶντα 19 πρόσωπα, ἐν οἷς 13 γυναῖκες καὶ 3 παιδία. Β Ἡ τῇ 8/21 Ὀκτωβρίου ἐπίθεσις καὶ πρυπόλυσις τοῦ χωρίου Ρακόβου τοῦ καζᾶ Μοναστηρίου, καθ ἥν ἐκ τῶν 140 οἰκιῶν ἐκάησαν οι 115, ἐφονεύθησαν δὲ ἥ έκάησαν τρεῖς ἄνδρες καὶ δύο γυναῖκες. Γ Ἡ τῇ 12/25 ὀκτωβρίου ἀπόπειρα ἐπιθέσεως κατὰ τοῦ χωρίου Σελινὸν τοῦ καζᾶ Ζίχνης, καθ ἥν ἕξ πομένες ἐδολοφονήθησαν, τὰ δὲ πτώματα αὐτῶν οἰκτρῶς διεμελίσθησαν. Ε Ἡ ἐν τῇ 21/3 Νοεμβρίου ἐπίθεσις κατὰ τοῦ χωρίου Ἄνω Σέλιον τοῦ καζᾶ Βερροίας. Ἅπαντα τὰ οἰκήματα τοῦ χωρίου 200, ἐπυρπολήθησαν. Η Ἡ ἐν τῇ 26/8 Νοεμβρίου δολοφονία πέντε Ἑλλήνων ὀρθοδόξων τοῦ χωρίου Κλεστίνης, τοῦ καζᾶ Φλωρίνης Ἐν συνόλῳ ὑπὲρ τοὺς 120 Ἕλληνες ὀρθόδοξοι ἐδολοφονήσαν ὑπὸ των Βουλγάρων, χωρὶς νὰ ὑπολογίσωμεν τοὺς 31 Ἕλληνας τῆς ἐπαρχίας Βερροίας Καὶ τὰ ἐγκλήματα ταῦτα δὲν θὰ εἶναι πάντα τὰ τελευταῖα.τὸ Οἰκουμενικὸν Πατριαρχεῖον βασιζόμενον ἐπὶ τοῦ 298 Βλ. ΙΙ. Ὁ Οἰκουμενικὸς Πατριάρχης πρὸς τοὺς ἐν Κωνσταντινουπόλει ἀντιπροσώπους ταῶν Μ. Δυνάμεων, ΕΑ 31 (1907) 703.

108 107 φιλοδικαίου τῶν Μ. Δυνάμεων πέποιθεν ἀκραδάντως ὅτι ἡ παροῦσα αὐτοῦ διαμαρτύρησις γενήσητε εὐμενῶς ἀποδεκτὴ ὑπὸ τῆς Κυβερνήσεως 299. Παρόλες όμως τις διαμαρτυρίες του Ιωακείμ Γ και την διεθνοποίηση του ζητήματος οι Βούλγαροι συνέχισαν απτόητοι τις βιαότητές τους, με πολύ μεγαλύτερη ένταση μάλιστα. Θεώρησαν προφανώς ότι πλησίαζε η ώρα της επίλυσης του ζητήματος και επιθυμούσαν να κατέχουν στη δικαιοδοσία τους όσο το δυνατόν περισσότερες κονότητες, ώστε να τις εντάξουν στο Κράτος τους. Σημειλωνουμε ενδεικτιά τις παρακάτω: Στην Καστοριά, μετά την απομάκρυνση του μητροπολίτη Γερμανού οι Βούλγαροι αναθάρρησαν και προέβησαν σε σειρά εγκληματικών ενεργειών σε βάρος των Ελλήνων. Σε σχετική έκθεση προς το πατριαρχείο περιγράφονται οι βουλγαρικές ωμότητες στην περιοχή της Καστοριάς. Οι Βούλγαροι, μεταξύ άλλων, κατακερμάτισαν τέσσερις Έλληνες στην Μπελκαμένη στο Ἐλοβο, πυρπόλησαν δύο οικίες και την ελληνική σχολή δολοφόνησαν τον Έλληνα καβάση της μητρόπολης Καστορίας δολοφόνησαν άλλους έξι Έλληνες, που μετάβαιαν στην αγορά της Φλώρινας πυρπόλησαν την μονή του Αγίου Νικολάου στο Τσιρίλοβο, και έκαψαν ζωντανό τον ηγούμενο της μονής αρχιμανδρίτη Γρηγόριο Βλ. το σχετικό Υπόμνημα, ό.π., Βλ. Πίναξ τῶν ἐν τῇ ἐπατρχία Καστορίας διαπραχθεισῶν ἐγκληματικῶν πράξεων μετὰ τὴν ἐκεῖθεν ἀναχώρησιν τοῦ ὀρθοδόξου μητροπολίτου, ΕΑ 31 (1907) Σε ανάλογη έκθεση, διαπιστώνουμε ότι οι Βούλγαροι δολοφόνησαν πολλές μητέρες. Βλ. Διωγμὸς Ὀρθοδόξων, Ἐπιθέσεις καὶ φόνοι διαπραχθέντες ὑπὸ βουλγαρικῶν συμμοριῶν ἐν τῇ ἐπαρχίᾳ Καστορίας, ἀπὸ 20 Νοεμβρίου 4 Ἰανουαρίου 1908, ΕΑ 32 (1908) 103.

109 108 Σε τσιφλίκι της πεδιάδας των Σερρών οι κομιτατζίδες δολοφόνησαν τον ιερέα παπά Στέφανο, καθώς και άλλους δύο χριστιανούς στο Καρλίκιοϊ Σερρών 301. Στο ναό του χωριού Δράγος, της επαρχίας Μοναστηρίου, οι κάτοικοι απείληκαν για να ενταχθούν στην Εξαρχία. Επειδή αρνήθηκαν, οι Βούλγαροι άρπαξαν τέσσερις προκρίτους, κατά τη διάρκεια της θείας λειτουργίας, και τους εφόνευσαν για να φοβήσουν τους κατοίκους. Επειδή, και πάλι, οι κάτοικοι αρνήθηκαν να ενταχθούν στην Εξαρχία, οι κομιτατζίδες πυρπόλησαν το χωριό και έσφαξαν 24 κατοίκους 302. Στην περιοχή της Φλώρινας οι Βούλγαροι θανάτωσαν 45 Έλληνες 303. Αντίστοιχες δολοφονίες διαπράττονταν καθημερινά στις κοινότητες των μητροπόλεων Πρεσπών και Αχριδών 304, Μελενίκου 305. Στη Νεοχωρούδα της Θεσσαλονίκης οι κομιταζίδες δολοφόνησαν τον 22 χρονο Στεργ. Μάνο 306. Μάλιστα, σε έκθεση του μητροπολίτη Πελαγονίας προς τον Οικουμενικό Πατριάρχη περιγράφονται οι βουλγαρικές βιαιότητες, 301 Βλ. ΕΑ 31 (1907) Βλ. Διωγμός Ὀρθοδόξων, ΕΑ 32 (1908) Βλ. Διωγμός Ὀρθοδόξων, Κατάλογος τῶν ἐν τῇ ὑποδιοικήσει Φλωρίνης διαπραχθέντων κακουργημάτων ὑπὸ τῶν μελῶν τῶν βουλγαρικῶν κομιτάτων ἀπὸ τῆς 14 Ἰουλίου μέχρι 28 Ὀκτωβρίου 1907, ΕΑ 32 (1908), Βλ. Διωγμός Ὀρθοδόξων, Κατάλογος τῶν ἐν τῇ ἐπαρχίᾳ Πρεσπῶν καὶ Ἀχριδῶν διαπραχθέντων κακουργημάτων ὑπὸ τῶν μελῶν τῶν ληστοσυμμοριῶν ἀπὸ Ἰουνίου μέχρι 5 Νοεμβρίου, ΕΑ 32 (1908), όπου περιγράφονται, μεταξύ άλλων οι δολοφονίες του ιερέα Γεωργίου στη Νίβιτσα, του ιερέα Κωνσταντίνο στα χωριά της Πρέσπας και ιερατεύοντα στις κοινότητες Ρούδαρι, Πούλι και Δρένοβο, και του διδασκάλου του Γοπεσίου Κωνσταντίνου Σάντη. 305 Βλ. Διωγμός Ὀρθοδόξων, Κατάλογος τῶν ἐν τῇ ἐπαρχίᾳ Μελενίκου διαπραχθέντων κακουργημάτων τῶν μελῶν τῶν βουλγαρικῶν κομιτάτων κατὰ τὸν μῆνα Δεκέμβριον, ΕΑ 32 (1908) 29, όπου έχουμε τέσεερις νεκρούς, πολλούς τραυματισμούς, πυρπολήσεις και κλοπές. Αντίστοιχη είναι η κατάσταση και κατά τον μήνα Ιανουάριο του Βλ. Διωγμὸς Ὀρθοδόξων, ΕΑ 32 (1908) , όπου καταγράφονται επιθέσεις, φόνοι, βιασμοί, κλοπές, κ.α. 306 Βλ. Νέον βουλγαρικὸν ἀνοσιούργημα, ΕΑ 32 (1908) 118.

110 109 όπου τονίζεται, μεταξύ άλλων, ότι ο ίδιος ο μητροπολίτης Πελαγονίας κινδύνευσε να δολοφονηθεί μέσα στην οικία του από τους Βουλγάρους κομιτατζίδες 307. Μετά την επανάσταση των Νεοτούρκων και το Σύνταγμα 308, οι βιαιότητες σταδιακά υποχώρησαν, παρά το γεγονός ότι, όπωςεξετάσαμε παραπάνω οι Βούλγαροι, για κάποιοι διάστημα συνέχισαν τις δολοφονίες και τις καταστροφές Βλ. ΕΑ 32 (1908) Βλ. Ἡ μεταβολὴ τοῦ Πολιτεύματος, ΕΑ 32 (1908) , , Ἐκδηλώσεις ἐξ ἐπαρχιῶν ἐπὶ τῇ ἀναστηλώσει τοῦ συντάγματος, ΕΑ 32 (1908) Βλ. την Έκθεση του μητροπολίτη Βοδενών, με ημερομηνία 19 Ιουλίου 1908, όπου τονίζει ότι παρά το Σύνταγμα οι Βούλγαροι συνεχίζουν τις επιδρομές τους σ εκοινότητες της επαρχίας του. Η έκθεση σε Διωγμὸς Ὀρθοδόξων, Ἔκθεσις Μητροπολίτου Βοδενῶν, ΕΑ 32 (1908) 369.

111 110 Δ ΚΕΦΑΛΑΙΟ Η προσφορά του Ιωακείμ στον Μακεδονικό αγώνα Σύμφωνα με τον πολιτικό επιστήμονα Κωνσταντίνο Χολέβα ο Μακεδονικός αγώνας αποτελεί υπόδειγμα οργάνωσης και συντονισμού. Αυτός έλαβε χώρα επί Πατριαρχείας του Ιωακείμ του Γ και σχεδιαστές της Ελληνικής αντεπίθεσης ήταν οι διπλωμάτες Λάμπρος Κορομηλάς ( ) και Ιωάννης (Ίων) Δραγούμης ( ) 310 ο ιδρυτής της οργάνωσης «Μακεδονική Άμυνα» στη Θεσσαλονίκη 311. Ο Μητροπολίτης Ιωακείμ Γ ο Μεγαλοπρεπής διακρινόμενος για το υψηλό του αίσθημα εθνικής ευθύνης, ως γνώστης της Βουλγαρικής πολιτικής από την περίοδο που είχε διατελέσει Μητροπολίτης Βάρνης τοποθέτησε αξιόλογους Αρχιερείς στις εμπερίστατες Μητροπόλεις της Μακεδονίας. Οι μορφωμένοι και γενναίοι αυτοί Μητροπολίτες αυτοί, στήριξαν, εμψύχωσαν και ενίσχυσαν τον χειμαζόμενο πληθυσμό σε όλες του τις ανάγκες, ενώ στην δεύτερη φάση του Μακεδονικού αγώνα η οποία ήταν ένοπλη, είχαν και ιδρυτικό ρόλο και όχι μόνο πρωταγωνιστικό και καθοδηγητικό. Τέτοιοι Μητροπολίτες ήταν οι: Μητροπολίτης Καστοριάς Γερμανός Καραβαγγέλης ( ) 312, Κορυτσάς Φώτιος Καλπίδης, Γρεβενών Αιμιλιανός Λαζαρίδης, Πελαγονίας Ιωακείμ Φορόπουλος και 310 Βλ. Κων. Χολέβας, «Οι 4 φάσεις του Μακεδονικού» ό.π. Βλ. wikipedia. org/ wiki/%ce%8a%cf%89%ce%bd_%ce%94%cf%81%ce%b1%ce%b3%ce%bf%cf%8d %CE%BC%CE%B7%CF%82, ημερομηνία ανάκτησης 7/10/ Βλ. %CE%94%CF% 81%CE%B1%CE%B3%CE%BF%CF%8D%CE%BC%CE%B7%CF%82- %CE% BA% CE% B1 %CE%B9-%CE%BF%CE%B9- %CE%B5%CE%BE%CE%B5%CE%BB%CE% AF%CE% BE% CE%B5%CE%B9%CF%82- %CF%83%CF%84%CE%BF-%CE%9C%CE%B1%CE%BA% CE% B5%CE%B4%CE%BF%CE%BD%CE%B9%CE%BA%CF%8C, ημερομηνία ανάκτησης 7/ 10/ Βλ. Αρχείο Μακεδονικού Αγώνος Πηνελόπης Δέλτα, Θεσσαλονίκη 1958, αρ.1.

112 111 Δράμας Χρυσόστομος κ.ά 313. Αυτοί οι αγωνιστές Ιεράρχες με τη μαρτυρική θυσία της ζωής τους έγιναν σύμβολα αντίστασης του χειμαζόμενου λαού, στερέωσαν την πίστη του Ελληνισμού της Μακεδονίας και του έδωσαν ελπίδες εθνικής ανάτασης. Η θυσία τους παραδειγμάτισε, τόνωσε και γιγάντωσε την Εθνική αντίσταση των Μακεδόνων. Για τους αρχιερείς του Μακεδονικού αγώνα ο Αρχιεπίσκοπος Χριστόδουλος έγραψε οι Αρχιερείς της Μακεδονίας δεν εδίστασαν να περιφρονήσουν τον κίνδυνο του φόβου της ζωής των και ανέλαβαν περιοδείες με πολεμική εξάρτηση οι περισσότεροι και με συνοδεία ενός ή δύο υπηρετών, δείχνοντας έτσι το αλύγιστο φρόνημά των και την πεποίθησή των ότι αυτοί είναι οι δυνατοί και όχι οι Βούλγαροι. Ο λαός βλέπων τις κινήσεις αυτές και ακούων τα πύρινα κηρύγματα των ποιμεναρχών του αισθανόταν να αναπτερώνονται οι ελπίδες του και να πυργώνονται τα όνειρά του ΕΝ κατακλείδι,ο Μακεδονικός Αγώνας ξεκίνησε και ολοκληρώθηκε κατά τη διάρκεια της δεύτερης πατριαρχίας του Ιωακείμ. Ο πατριάρχης, ήταν αυτός που στην κυριολεξία έσωσε την λαμία, από τις βλέψεις των Βουλγάρων Για τους ιερείς του Μακεδονικού Αγώνα βλ. Χ. Κ. Παπαστάθης, Η Εκκλησία και ο Μακεδονικός Αγώνας, Ο Μακεδονικός Αγώνας, Συμπόσιο. Θεσσαλονίκη-Φλώρινα-Καστοριά-Έδεσσα. 28 Οκτωβρίου-2 Νοεμβρίου 1984, ΙΜΧΑ, Μουσείο Μακεδονικού Αγώνα, Θεσσαλονίκη 1987, Βλ. Στ. Κούκος, «Τη Μακεδονία έσωσε ο Πατριάρχης Ιωακείμ Γ και το Οικουμενικό Πατριαρχείο», ημερομηνία ανάρτησης 28/1/2018 και στο pemptousia.gr/ 2018/01/tin-makedonia-esose-o-patriarchis-ioakimg-ke-to-ikoumeniko-patriarchio-2/, ημερομηνία ανάκτησης 13/7/ Βλ. Απ. Γλαβίνας, Ο διάκονος Ιωακείμ Δημητριάδης στη Βιέννη, 51.

113 112 ΕΠΙΛΟΓΟΣ Ο Ιωακείμ ο Μεγαλοπρεπής ήταν μια φυσιογνωμία του Ελληνισμού η οποία σφράγισε την εποχή της. Η εποχή κατά την οποία έζησε ήταν μια εποχή ανήσυχη για τον βαλκανικό χώρο, και ιδιαίτερα για τα Μακεδονία, η οποία μαστίζονταν από τις βουλγαρικές επιθέσεις λόγω της έξαρσης του φαινομένου του εθνοφυλετισμού. Όπως χαρακτηριστικά σημειώνει ο Απ. Γλαβίνας Τα χρόνια της αρχιερατείας του, από το 1864 μέχρι το θάνατό του στις , ήταν καθοριστικά για τις τύχες και το μέλλον του Γένους μας και το μέλλον του Οικουμενικού Πατριαρχείου 316. Αρχικά ως μητροπολίτης Βάρνης προσπάθησε να ενώσει το ποίμνιό οτυ, Έλληνες και Βουλγάρους, χωρίς όμως να σημειώσει κάποια αξιόλογα αποτελέσματα, λόγω της εχθρικής στάσης των Βουλγάρων. Στη συνέχεια, ως ητροπολίτης Θεσσαλονίκης ποίμανε θεοφιλώς την μεγάλη και σπουδαία αυτή μητρόπολη κατά τα έτη ( ). Προστάτεψε την περιοχή από τους Βουλγάρους και τις ενδοκοινοτικές διενέξεις, θέτοντας σε κίνδυνο, ακόμη και την ίδια του τη ζωή. Ως Οικουμενικός Πατριάρχης προστάτεψε τους Ρωμιούς της Βασιλεύουσας, αλλά δεν ξέχασε και τα προβλήματα της Μακεδονίας. Έστειλε στην περιοχή νέους και μορφωμένους κληρικούς για να στηρίξουν το ποίμνιο εκεί. Η προσφορά του Οικουμενικού Πατριάρχη ήταν τεράστια. Βρέθηκε στο πηδάλιο της μητρόπολης της Θεσσαλονίκης και στο 316 Απ. Γλαβίνας, Ο διάκονος Ιωακείμ Δημητριάδης στη Βιέννη, 51.

114 113 Οικουμενικό Πατριαρχείο, και σφράγισε την εποχή του αγκαλιάζοντας και στηρίζοντας το Γένος συνολικά.

115 114

116 115

117 116

2/09/2012 Ιωακείμ Γ, ο Πατριάρχης του Γένους, της Ρωμιοσύνης, του Ελληνισμού

2/09/2012 Ιωακείμ Γ, ο Πατριάρχης του Γένους, της Ρωμιοσύνης, του Ελληνισμού http://fanarion.blogspot.gr/2012/02/blog-post_09.html 2/09/2012 Ιωακείμ Γ, ο Πατριάρχης του Γένους, της Ρωμιοσύνης, του Ελληνισμού ΛΑΜΠΡΟ ΠΡΟΤΥΠΟ ΙΕΡΑΡΧΗ ΚΑΙ ΣΥΜΒΟΛΟ ΑΓΩΝΙΣΤΗ Τα πορίσματα του Επιστημονικού

Διαβάστε περισσότερα

ΚΟΣΜΑΣ Ο ΑΙΤΩΛΟΣ. Μαρία Παντελή Γιώργος Βασιλείου

ΚΟΣΜΑΣ Ο ΑΙΤΩΛΟΣ. Μαρία Παντελή Γιώργος Βασιλείου ΚΟΣΜΑΣ Ο ΑΙΤΩΛΟΣ Μαρία Παντελή Γιώργος Βασιλείου ΒΙΟΓΡΑΦΙΚΟ Μ. Γκιόλιας, Ο Κοσμάς ο Αιτωλός και η εποχή του, Αθήνα 1972 Ιωάννης Μενούνος, Κοσμά Αιτωλού Διδαχές, Αθήνα 1979 Αρτ. Ξανθοπούλου-Κυριακού, Ο

Διαβάστε περισσότερα

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΠΡΟΛΟΓΟΣ... 9 ΣΥΝΤΟΜΟΓΡΑΦΙΕΣ... 17 ΚΥΡΙΟΤΕΡΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ... 19. ΕΙΣΑΓΩΓΗ 1. Αντικείμενο και πλαίσιο της εργασίας...

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΠΡΟΛΟΓΟΣ... 9 ΣΥΝΤΟΜΟΓΡΑΦΙΕΣ... 17 ΚΥΡΙΟΤΕΡΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ... 19. ΕΙΣΑΓΩΓΗ 1. Αντικείμενο και πλαίσιο της εργασίας... ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΠΡΟΛΟΓΟΣ... 9 ΣΥΝΤΟΜΟΓΡΑΦΙΕΣ... 17 ΚΥΡΙΟΤΕΡΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ... 19 ΕΙΣΑΓΩΓΗ 1. Αντικείμενο και πλαίσιο της εργασίας... 27 ΜΕΡΟΣ ΠΡΩΤΟ ΣΤΗΝ ΕΚΚΛΗΣΙΑΣΤΙΚΗ ΕΝΝΟΜΗ ΤΑΞΗ Η ΔΙΑΜΟΡΦΩΣΗ ΤΩΝ ΓΕΩΕΚΚΛΗΣΙΑΣΤΙΚΩΝ

Διαβάστε περισσότερα

«Στέλνω σε όλο τον ευσεβή ορθόδοξο ρωσικό λαό την ευλογία και τη στοργή της Μητέρας Εκκλησίας της Κωνσταντινουπόλεως»- Τί είπε στο Ρωσικό Μετόχι

«Στέλνω σε όλο τον ευσεβή ορθόδοξο ρωσικό λαό την ευλογία και τη στοργή της Μητέρας Εκκλησίας της Κωνσταντινουπόλεως»- Τί είπε στο Ρωσικό Μετόχι 10/08/2019 «Στέλνω σε όλο τον ευσεβή ορθόδοξο ρωσικό λαό την ευλογία και τη στοργή της Μητέρας Εκκλησίας της Κωνσταντινουπόλεως»- Τί είπε στο Ρωσικό Μετόχι Πατριαρχεία / Οικουμενικό Πατριαρχείο «Μέσα στην

Διαβάστε περισσότερα

ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΑΝΟΙΧΤΑ ΑΚΑΔΗΜΑΙΚΑ ΜΑΘΗΜΑΤΑ. Διάλεξη 10 η. Κυριάκος Κυριαζόπουλος, Επίκουρος Καθηγητής Τμήμα Νομικής ΑΠΘ

ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΑΝΟΙΧΤΑ ΑΚΑΔΗΜΑΙΚΑ ΜΑΘΗΜΑΤΑ. Διάλεξη 10 η. Κυριάκος Κυριαζόπουλος, Επίκουρος Καθηγητής Τμήμα Νομικής ΑΠΘ ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΑΝΟΙΧΤΑ ΑΚΑΔΗΜΑΙΚΑ ΜΑΘΗΜΑΤΑ Διάλεξη 10 η Κυριάκος Κυριαζόπουλος, Επίκουρος Καθηγητής ΑΠΘ Άδειες Χρήσης Το παρόν εκπαιδευτικό υλικό υπόκειται σε άδειες χρήσης Creative

Διαβάστε περισσότερα

Εικονογραφία. Μιχαήλ Βόδας Σούτσος Μεγάλος Διερµηνέας και ηγεµόνας της Μολδαβίας Dupré Louis, 1820

Εικονογραφία. Μιχαήλ Βόδας Σούτσος Μεγάλος Διερµηνέας και ηγεµόνας της Μολδαβίας Dupré Louis, 1820 Φαναριώτες Ονοµασία που δόθηκε στα µέλη της παλαιάς βυζαντινής αριστοκρατίας (µεταξύ εκείνων που δεν διέφυγαν στη Δύση ή δεν εξισλαµίσθηκαν) και σε εµπόρους από τις περιοχές του Πόντου, της Ανατολίας (:

Διαβάστε περισσότερα

Η Ορθόδοξη Αρχιεπισκοπή της Kλάσης Δυτική Εξαρχία:

Η Ορθόδοξη Αρχιεπισκοπή της Kλάσης Δυτική Εξαρχία: Aνακοίνωση Η Ορθόδοξη Εκκλησία της Kλάσης - Δυτική Εξαρχία, είναι μια τοπική παραδοσιακή Ορθόδοξη Εκκλησία που συνεχίζει την προ-σχισματική (1054) Πίστη και Πρακτική της πρώιμης Δυτικής Εκκλησίας. Με αυτόν

Διαβάστε περισσότερα

Ο Ικονίου Θεόληπτος ομιλεί για τον Αρχιεπίσκοπο Ελπιδοφόρο

Ο Ικονίου Θεόληπτος ομιλεί για τον Αρχιεπίσκοπο Ελπιδοφόρο 06/07/2019 Ο Ικονίου Θεόληπτος ομιλεί για τον Αρχιεπίσκοπο Ελπιδοφόρο / Επικαιρότητα Ο Μητροπολίτης Ικονίου Θεόληπτος, εκ των κορυφαίων ιεραρχών του Οικουμενικού Πατριαρχείου και στενός συνεργάτης του

Διαβάστε περισσότερα

ΙΕΡΑ ΜΗΤΡΟΠΟΛΙΣ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΚΑΤΑΛΟΓΟΣ ΕΚΔΟΣΕΩΝ

ΙΕΡΑ ΜΗΤΡΟΠΟΛΙΣ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΚΑΤΑΛΟΓΟΣ ΕΚΔΟΣΕΩΝ ΙΕΡΑ ΜΗΤΡΟΠΟΛΙΣ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΚΑΤΑΛΟΓΟΣ ΕΚΔΟΣΕΩΝ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ 2012 ΙΕΡΑ ΜΗΤΡΟΠΟΛΙΣ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ 1. Ἡ Καινή Διαθήκη, Θεσσαλονίκη 2010. 2. Ἱερός Ναός ἁγίου Γεωργίου (Ροτόντα), Κατάθεση μαρτυρία, Θεσσαλονίκη

Διαβάστε περισσότερα

Ένοπλη αντιπαράθεση στις αρχές του 20ου αιώνα που διήρκεσε περίπου 4 χρόνια ( ) Ξεκίνησε από την περιοχή της Καστοριάς και περί το τέλος του

Ένοπλη αντιπαράθεση στις αρχές του 20ου αιώνα που διήρκεσε περίπου 4 χρόνια ( ) Ξεκίνησε από την περιοχή της Καστοριάς και περί το τέλος του Ένοπλη αντιπαράθεση στις αρχές του 20ου αιώνα που διήρκεσε περίπου 4 χρόνια (1904-1908) Ξεκίνησε από την περιοχή της Καστοριάς και περί το τέλος του είχε επεκταθεί σε όλη τη σημερινή Μακεδονία μέχρι και

Διαβάστε περισσότερα

Κεφάλαιο 1. Από τον Ελληνοτουρκικό Πόλεµο του 1897 στον Μακεδονικό Αγώνα (σελ )

Κεφάλαιο 1. Από τον Ελληνοτουρκικό Πόλεµο του 1897 στον Μακεδονικό Αγώνα (σελ ) Ιστορία ΣΤ τάξης 5 η Ενότητα «Η Ελλάδα στον 20 ο αιώνα» 1 Κεφάλαιο 1 Από τον Ελληνοτουρκικό Πόλεµο του 1897 στον Μακεδονικό Αγώνα (σελ. 178 181) Μετά την ήττα στον πόλεµο µε την Τουρκία, το 1897, το ελληνικό

Διαβάστε περισσότερα

Ο Οικουμενικός για τον Τσίπρα

Ο Οικουμενικός για τον Τσίπρα 01/02/2019 Ο Οικουμενικός για τον Τσίπρα Πατριαρχεία / Οικουμενικό Πατριαρχείο Στον ιδιαίτερο συμβολισμό της επισκέψεως του Έλληνα Πρωθυπουργού κ.αλέξη Τσίπρα στη σιωπηλή, από το 1971, Ιερά Θεολογική Σχολή

Διαβάστε περισσότερα

Μητρ. Βελγίου: «Αναμένοντες τον Πατριάρχη του Γένους»

Μητρ. Βελγίου: «Αναμένοντες τον Πατριάρχη του Γένους» 27/09/2019 Μητρ. Βελγίου: «Αναμένοντες τον Πατριάρχη Γένους» Οικουμενικό Πατριαρχείο / Μητροπόλεις Οικουμενικού Θρόνου Το έτος 2019, με συμπλήρωση πενήντα ετών από ίδρυση Ιεράς Μητροπόλεως Βελγίου, Εξαρχίας

Διαβάστε περισσότερα

ΔΕΛΤΙΟ ΤΥΠΟΥ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΗ ΠΕΡΙΗΓΗΣΗ ΣΤΗΝ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥΠΟΛΗ ΤΟΥ ΣΥΝΔΕΣΜΟΥ ΦΙΛΟΛΟΓΩΝ Ν.ΣΕΡΡΩΝ.

ΔΕΛΤΙΟ ΤΥΠΟΥ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΗ ΠΕΡΙΗΓΗΣΗ ΣΤΗΝ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥΠΟΛΗ ΤΟΥ ΣΥΝΔΕΣΜΟΥ ΦΙΛΟΛΟΓΩΝ Ν.ΣΕΡΡΩΝ. ΔΕΛΤΙΟ ΤΥΠΟΥ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΗ ΠΕΡΙΗΓΗΣΗ ΣΤΗΝ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥΠΟΛΗ ΤΟΥ ΣΥΝΔΕΣΜΟΥ ΦΙΛΟΛΟΓΩΝ Ν.ΣΕΡΡΩΝ. Ένα μοναδικό ταξίδι, οδοιπορικό στην ιστορία του πολιτισμού και της εκπαίδευσης των Ελλήνων, σχεδίασε

Διαβάστε περισσότερα

ΟΙΚΟΥΜΕΝΙΚΟ ΠΑΤΡΙΑΡΧΕΙΟ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥΠΟΛΕΩΣ

ΟΙΚΟΥΜΕΝΙΚΟ ΠΑΤΡΙΑΡΧΕΙΟ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥΠΟΛΕΩΣ 3 o ΓΕΝΙΚΟ ΛΥΚΕΙΟ ΓΑΛΑΤΣΙΟΥ Σ.Χ. ΕΤΟΣ 2011-2012 ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ: «ΓΝΩΡΙΖΟΝΤΑΣ ΤΟΥΣ ΓΕΙΤΟΝΕΣ ΜΑΣ» ΤΑ ΜΝΗΜΕΙΑ ΤΗΣ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥΠΟΛΗΣ ΟΙΚΟΥΜΕΝΙΚΟ ΠΑΤΡΙΑΡΧΕΙΟ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥΠΟΛΕΩΣ Εργασία της μαθήτριας:

Διαβάστε περισσότερα

Το Β μέρος της συνέντευξης του Μητρ. Βελγίου στο «Φως Φαναρίου»

Το Β μέρος της συνέντευξης του Μητρ. Βελγίου στο «Φως Φαναρίου» 01/12/2018 Το Β μέρος της συνέντευξης Μητρ. Βελγίου στο «Φως Φαναρίου» Οικουμενικό Πατριαρχείο / Μητροπόλεις Οικουμενικού Θρόνου Παραθέμε το β μέρος της συνέντευξης που έδωσε στο»φως Φαναρίου» ο Σεβασμιώτατος

Διαβάστε περισσότερα

Η αυτοκάθαρση στην Εκκλησία (Σεβ. Μητροπολίτου Ναυπάκτου και Αγίου Βλασίου Ιεροθέου)

Η αυτοκάθαρση στην Εκκλησία (Σεβ. Μητροπολίτου Ναυπάκτου και Αγίου Βλασίου Ιεροθέου) Η αυτοκάθαρση στην Εκκλησία (Σεβ. Μητροπολίτου Ναυπάκτου και Αγίου Βλασίου Ιεροθέου) Date : Μαΐου 7, 2006 Τα σύγχρονα γεγονότα που αφορούν τα λεγόμενα σκάνδαλα στην Εκκλησία ερμηνεύονται ποικιλοτρόπως,

Διαβάστε περισσότερα

«Άγιος Μάξιμος ο Γραικός» 500 χρόνια από τη μετάβασή του στην Ρωσία. Διεθνής Ημερίδα, με τη στήριξη της Ιεράς Μεγίστης Μονής Βατοπαιδίου (βίντεο)

«Άγιος Μάξιμος ο Γραικός» 500 χρόνια από τη μετάβασή του στην Ρωσία. Διεθνής Ημερίδα, με τη στήριξη της Ιεράς Μεγίστης Μονής Βατοπαιδίου (βίντεο) 17/12/2018 «Άγιος Μάξιμος ο Γραικός» 500 χρόνια από τη μετάβασή του στην Ρωσία. Διεθνής Ημερίδα, με τη στήριξη της Ιεράς Μεγίστης Μονής Βατοπαιδίου (βίντεο) / Αγιορείτικα Η Ιερά Μεγίστη Μονή Βατοπαιδίου

Διαβάστε περισσότερα

ΔΙΕΘΝΕΣ ΣΥΝΕΔΡΙΟ Αθηναγόρας και Οικουμένη:

ΔΙΕΘΝΕΣ ΣΥΝΕΔΡΙΟ Αθηναγόρας και Οικουμένη: ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΘΕΟΛΟΓΙΚΗ ΣΧΟΛΗ ΔΙΕΘΝΕΣ ΣΥΝΕΔΡΙΟ Αθηναγόρας και Οικουμένη: 70 Χρόνια από την εκλογή του Πατριάρχη Αθηναγόρα στον Οικουμενικό Θρόνο και από την ίδρυση του Π.Σ.Ε. 19-20

Διαβάστε περισσότερα

ΚΒ ΠΑΥΛΕΙΑ. ΑΠΟΣΤΟΛΟΣ ΠΑΥΛΟΣ ΚΑΙ ΦΙΛΟΣΟΦΟΙ 2400 έτη από τη γέννηση του Αριστοτέλη

ΚΒ ΠΑΥΛΕΙΑ. ΑΠΟΣΤΟΛΟΣ ΠΑΥΛΟΣ ΚΑΙ ΦΙΛΟΣΟΦΟΙ 2400 έτη από τη γέννηση του Αριστοτέλη ΙΕΡΑ ΜΗΤΡΟΠΟΛΙΣ ΒΕΡΟΙΑΣ ΝΑΟΥΣΗΣ & ΚΑΜΠΑΝΙΑΣ ΚΒ ΠΑΥΛΕΙΑ Ιούνιος 2016 ΑΠΟΣΤΟΛΟΣ ΠΑΥΛΟΣ ΚΑΙ ΦΙΛΟΣΟΦΟΙ 2400 έτη από τη γέννηση του Αριστοτέλη ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΕΚΔΗΛΩΣΕΩΝ Σάββατο 28 Μαΐου Κυριακή 29 Μαΐου Μέγας Αρχιερατικός

Διαβάστε περισσότερα

Εισαγωγή στη Νεοελληνική Ιστορία

Εισαγωγή στη Νεοελληνική Ιστορία ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΑΝΟΙΚΤΑ ΑΚΑΔΗΜΑΙΚΑ ΜΑΘΗΜΑΤΑ Εισαγωγή στη Νεοελληνική Ιστορία Ενότητα 1η: Εισαγωγή Ελευθερία Μαντά, Λέκτορας Νεότερης Ελληνικής Ιστορίας Ιστορίας και Αρχαιολογίας

Διαβάστε περισσότερα

Τίμησαν την Αγία Μαρίνα στις Βρυξέλλες

Τίμησαν την Αγία Μαρίνα στις Βρυξέλλες 19/07/2019 Τίμησαν την Αγία Μαρίνα στις Βρυξέλλες Οικουμενικό Πατριαρχείο / Μητροπόλεις Οικουμενικού Θρόνου Πραγματοποιήθηκε η ετήσια πανήγυρη Ενορίας Αγίας ενδόξου μεγαλομάρτυρος και θαυματουργού Μαρίνης

Διαβάστε περισσότερα

3 ο Δημοτικό Σχολείο Βροντάδου Χίου Οι Τρεις Ιεράρχες, η ζωή και το έργο τους. Χίος, 29 Ιανουαρίου 2016 Εκπαιδευτικός: Κωσταρή Αντωνία

3 ο Δημοτικό Σχολείο Βροντάδου Χίου Οι Τρεις Ιεράρχες, η ζωή και το έργο τους. Χίος, 29 Ιανουαρίου 2016 Εκπαιδευτικός: Κωσταρή Αντωνία 3 ο Δημοτικό Σχολείο Βροντάδου Χίου Οι Τρεις Ιεράρχες, η ζωή και το έργο τους Χίος, 29 Ιανουαρίου 2016 Εκπαιδευτικός: Κωσταρή Αντωνία Εισαγωγή Και οι τρεις γεννήθηκαν τον 4ο αιώνα μ.χ., στα Βυζαντινά Χρόνια.

Διαβάστε περισσότερα

Χαλκίδα: Πλήθος κόσμου για τον Άγιο Ιάκωβο Τσαλίκη

Χαλκίδα: Πλήθος κόσμου για τον Άγιο Ιάκωβο Τσαλίκη 17/02/2019 Χαλκίδα: Πλήθος κόσμου για τον Άγιο Ιάκωβο Τσαλίκη Μητροπολιτικό Έργο / Ι.Μ. Χαλκίδος Την Κυριακή Ευαγγελισμού 17 της Φεβρουαρίου Θεοτόκου 2019, Κανήθου το απόγευμα, Χαλκίδος, με στον Ιερό Ναό

Διαβάστε περισσότερα

Στη συνέχεια έκανε αναφορά στην επίσκεψη που είχε την προηγούμενη μέρα στο Κέντρο, όπου ο κ. Μαρτίνοβιτς εξήγησε στον ίδιο και στους συνεργάτες του,

Στη συνέχεια έκανε αναφορά στην επίσκεψη που είχε την προηγούμενη μέρα στο Κέντρο, όπου ο κ. Μαρτίνοβιτς εξήγησε στον ίδιο και στους συνεργάτες του, ΔΕΛΤΙΟ ΤΥΠΟΥ Την Παρασκευή, 20 Ιουνίου, πραγματοποιήθηκε στο Κέντρο Θρησκευτικών Μελετών του Μίνσκ συνάντηση ανάμεσα στο Θεοφιλέστατο Επίσκοπο Καρπασίας κ. Χριστοφόρο και 10 εκπροσώπων Ορθοδόξων Κέντρων

Διαβάστε περισσότερα

Τα Βαλκάνια των αλληλοσυγκρουόμενων εθνικών επιδιώξεων

Τα Βαλκάνια των αλληλοσυγκρουόμενων εθνικών επιδιώξεων Τα Βαλκάνια των αλληλοσυγκρουόμενων εθνικών επιδιώξεων οι Σέρβοι κέρδισαν την αυτονομία τους (1812-1815) οι Έλληνες ίδρυσαν ανεξάρτητο εθνικό κράτος οι Βούλγαροι ίδρυσαν ανεξάρτητη βουλγαρική εκκλησία,

Διαβάστε περισσότερα

Εισαγωγή στη Νεοελληνική Ιστορία

Εισαγωγή στη Νεοελληνική Ιστορία ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΑΝΟΙΚΤΑ ΑΚΑΔΗΜΑΙΚΑ ΜΑΘΗΜΑΤΑ Εισαγωγή στη Νεοελληνική Ιστορία Ενότητα 9η: Το Μακεδονικό Ζήτημα Ελευθερία Μαντά, Λέκτορας Νεότερης Ελληνικής Ιστορίας Άδειες Χρήσης

Διαβάστε περισσότερα

Περιεχόμενα ΚΥΡΙΕΣ ΒΡΑΧΥΓΡΑΦΙΕΣ 13 ΠΡΟΛΟΓΟΣ ΤΟΥ ΙΩΑΝΝΗ Μ. ΚΟΝΙΔΑΡΗ 15 ΠΡΟΛΟΓΟΣ ΤΟΥ ΣΥΓΓΡΑΦΕΑ 19 ΕΙΣΑΓΩΓΗ 23

Περιεχόμενα ΚΥΡΙΕΣ ΒΡΑΧΥΓΡΑΦΙΕΣ 13 ΠΡΟΛΟΓΟΣ ΤΟΥ ΙΩΑΝΝΗ Μ. ΚΟΝΙΔΑΡΗ 15 ΠΡΟΛΟΓΟΣ ΤΟΥ ΣΥΓΓΡΑΦΕΑ 19 ΕΙΣΑΓΩΓΗ 23 Η ΕΚΚΛΗΣΙΑ ΚΑΤΑ ΤΗ ΔΙΚΤΑΤΟΡΙΑ 1967-1974 7 Περιεχόμενα ΚΥΡΙΕΣ ΒΡΑΧΥΓΡΑΦΙΕΣ 13 ΠΡΟΛΟΓΟΣ ΤΟΥ ΙΩΑΝΝΗ Μ. ΚΟΝΙΔΑΡΗ 15 ΠΡΟΛΟΓΟΣ ΤΟΥ ΣΥΓΓΡΑΦΕΑ 19 ΕΙΣΑΓΩΓΗ 23 Μ Ε Ρ Ο Σ Α Όψεις σχέσεων κράτους και εκκλησίας προ

Διαβάστε περισσότερα

Σεμνύνεται η πόλη του Διδυμοτείχου όχι μόνο για την πλούσια ιστορία της και τα μοναδικά μνημεία της ή διότι χρημάτισε έδρα βυζαντινών

Σεμνύνεται η πόλη του Διδυμοτείχου όχι μόνο για την πλούσια ιστορία της και τα μοναδικά μνημεία της ή διότι χρημάτισε έδρα βυζαντινών 5 Νοεμβρίου 2018 «Βατάτζεια 2018» / Επικαιρότητα Σεμνύνεται η πόλη του Διδυμοτείχου όχι μόνο για την πλούσια ιστορία της και τα μοναδικά μνημεία της ή διότι χρημάτισε έδρα βυζαντινών αυτοκρατόρων, φιλόχριστος

Διαβάστε περισσότερα

32. Η Θεσσαλονίκη γνωρίζει μεγάλη ακμή

32. Η Θεσσαλονίκη γνωρίζει μεγάλη ακμή 32. Η Θεσσαλονίκη γνωρίζει μεγάλη ακμή Η Θεσσαλονίκη, από τα πρώτα βυζαντινά χρόνια, είναι η δεύτερη σημαντική πόλη της αυτοκρατορίας. Αναπτύσσει σπουδαία εμπορική, πνευματική και πολιτική κίνηση, την

Διαβάστε περισσότερα

Η Ομογένεια θρηνεί τον Ποιμενάρχη της

Η Ομογένεια θρηνεί τον Ποιμενάρχη της 26/03/2019 Η Ομογένεια θρηνεί τον Ποιμενάρχη της Οικουμενικό Πατριαρχείο / Αρχιεπισκοπή Αυστραλίας Γράφει η Ναταλία Δανδόλου «Όλα τα ποτάμια που κυλούν ορμητικά ή ράθυμα έχουνε μια μονάχα νοσταλγία: τη

Διαβάστε περισσότερα

Νέος Γέρων Σκευοφύλαξ στο Πατριαρχείο Αλεξανδρείας

Νέος Γέρων Σκευοφύλαξ στο Πατριαρχείο Αλεξανδρείας 24/03/2019 Νέος Γέρων Σκευοφύλαξ στο Πατριαρχείο Αλεξανδρείας Πατριαρχεία / Πατριαρχείο Αλεξανδρείας Σήμερα, Κυριακή Β Νηστειῶν, 24η Μαρτίου ἐ.ἔ., ἡμέρα κατά τήν ὁποῖα ἡ Ἐκκλησία πανηγυρίζει ἐπί Ἀρχιεπισκόπου

Διαβάστε περισσότερα

«Θεολογικές Σπουδές και Οικουμένη Με ειδική αναφορά στη συμμετοχή της Ορθόδοξης Εκκλησίας στους διαχριστιανικούς διαλόγους και το μέλλον τους»

«Θεολογικές Σπουδές και Οικουμένη Με ειδική αναφορά στη συμμετοχή της Ορθόδοξης Εκκλησίας στους διαχριστιανικούς διαλόγους και το μέλλον τους» Θεολογίας, Θεολογική Σχολή Πανεπιστημίου Αθηνών. Μέλη της Επιστημονικής Επιτροπής ήταν οι καθηγητές του Τμ. Θεολογίας ΕΚΠΑ Σεβ. Μητροπολίτης Μεσσηνίας Χρυσόστομος και Κ. Δεληκωσταντής, καθώς και η Β. Σταθοκώστα,

Διαβάστε περισσότερα

Το ιστορικό πλαίσιο της παλαμικής διδασκαλίας: ο βίος του Αγίου Γρηγορίου Παλαμά

Το ιστορικό πλαίσιο της παλαμικής διδασκαλίας: ο βίος του Αγίου Γρηγορίου Παλαμά 19 Νοεμβρίου 2018 Το ιστορικό πλαίσιο της παλαμικής διδασκαλίας: ο βίος του Αγίου Γρηγορίου Παλαμά Θρησκεία / Πατερική Θεολογία Alexander Milenkovits, Θεολόγος 1. Βίος του Αγίου Γρηγορίου Παλαμά Ο Άγιος

Διαβάστε περισσότερα

ΑΠΟΣΤΟΛΗ ΣΤΗ ΝΕΑ ΥΟΡΚΗ: Παρακολουθήστε LIVE την τελετή ενθρόνισης του νέου Αρχιεπισκόπου Αμερικής

ΑΠΟΣΤΟΛΗ ΣΤΗ ΝΕΑ ΥΟΡΚΗ: Παρακολουθήστε LIVE την τελετή ενθρόνισης του νέου Αρχιεπισκόπου Αμερικής 22/06/2019 ΑΠΟΣΤΟΛΗ ΣΤΗ ΝΕΑ ΥΟΡΚΗ: Παρακολουθήστε LIVE την τελετή ενθρόνισης νέου Αρχιεπισκόπου Αμερικής Οικουμενικό Πατριαρχείο / Αρχιεπισκοπή Αμερικής Αποστολή Νέα Υόρκη: Orthodoxia News Agency Σε εξέλιξη

Διαβάστε περισσότερα

Επιτρέπεται να αρθρώνει η Εκκλησία πολιτικό λόγο;

Επιτρέπεται να αρθρώνει η Εκκλησία πολιτικό λόγο; 15 Ιανουαρίου 2019 Επιτρέπεται να αρθρώνει η Εκκλησία πολιτικό λόγο; Θρησκεία / Κοινωνικά θέματα Γεώργιος Παύλος, Καθηγητής Φυσικής στο Δημοκρίτειο Πανεπιστήμιο και Δρ Φιλοσοφίας Α.Π.Θ. Βεβαίως η Εκκλησιαστική

Διαβάστε περισσότερα

Ο αγώνας δρόμου του Αρχιεπισκόπου. Τι είπε με τους Κληρικούς. Δείτε το υπόμνημα

Ο αγώνας δρόμου του Αρχιεπισκόπου. Τι είπε με τους Κληρικούς. Δείτε το υπόμνημα 07/12/2018 Ο αγώνας δρόμου του Αρχιεπισκόπου. Τι είπε με τους Κληρικούς. Δείτε το υπόμνημα Αυτοκέφαλες Εκκλησίες / Εκκλησία της Ελλάδος Για τους αγώνες δεκαετιών, για τις αγωνίες και τις πολύωρες συζητήσεις

Διαβάστε περισσότερα

Β Ι Ο - Ε Ρ Γ Ο Γ Ρ Α Φ Ι Α. Γεννήθηκε στην Αθήνα το 1965 και διαμένει στη Θεσσαλονίκη. Είναι έγγαμος με ένα παιδί. ΣΠOYΔEΣ AKAΔHMAΪKOI TITΛOI

Β Ι Ο - Ε Ρ Γ Ο Γ Ρ Α Φ Ι Α. Γεννήθηκε στην Αθήνα το 1965 και διαμένει στη Θεσσαλονίκη. Είναι έγγαμος με ένα παιδί. ΣΠOYΔEΣ AKAΔHMAΪKOI TITΛOI APIΣTOTEΛEIO ΠANEΠIΣTHMIO ΘEΣΣAΛONIKHΣ ΘEOΛOΓIKH ΣXOΛH TMHMA ΠOIMANTIKHΣ KAI KOINΩNIKHΣ ΘEOΛOΓIAΣ ΤΟΜΕΑΣ ΔΙΚΑΙΟ, ΟΡΓΑΝΩΣΗ, ΖΩΗ ΚΑΙ ΔΙΑΚΟΝΙΑ ΤΗΣ ΕΚΚΛΗΣΙΑΣ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ ΚΩΤΣΙΟΠΟΥΛΟΣ ΕΠΙΚΟΥΡΟΣ ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ ΚΟΙΝΩΝΙΟΛΟΓΙΑΣ

Διαβάστε περισσότερα

Κεφαλή της Μιας Εκκλησίας είναι ο Χριστός (όλες οι τοπικές Εκκλησίες είναι Χριστοκέφαλες). Με τον όρο αυτοκέφαλο αποδίδεται, κατά τους ιερούς

Κεφαλή της Μιας Εκκλησίας είναι ο Χριστός (όλες οι τοπικές Εκκλησίες είναι Χριστοκέφαλες). Με τον όρο αυτοκέφαλο αποδίδεται, κατά τους ιερούς Η αυτοκέφαλη Εκκλησία της Ελλάδας Ο ορισμός του αυτοκεφάλου Κεφαλή της Μιας Εκκλησίας είναι ο Χριστός (όλες οι τοπικές Εκκλησίες είναι Χριστοκέφαλες). Με τον όρο αυτοκέφαλο αποδίδεται, κατά τους ιερούς

Διαβάστε περισσότερα

ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ ΘΕΩΡΗΤΙΚΗΣ ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗΣ Γ ΛΥΚΕΙΟΥ (διαγώνισμα 1)

ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ ΘΕΩΡΗΤΙΚΗΣ ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗΣ Γ ΛΥΚΕΙΟΥ (διαγώνισμα 1) ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ ΘΕΩΡΗΤΙΚΗΣ ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗΣ Γ ΛΥΚΕΙΟΥ (διαγώνισμα 1) ΟΜΑΔΑ Α ΘΕΜΑ Α1 Α.1.1.α Το Νοέμβριο του 1919 υπογράφηκε η συνθήκη του Νεϊγύ.πριν από την υπογραφή της συνθήκης) σελ 140 σχ.βιβλ. Β. Κατά

Διαβάστε περισσότερα

Ο Πατρ. Αλεξανδρείας στην Ι.Μ. Κινσάσας

Ο Πατρ. Αλεξανδρείας στην Ι.Μ. Κινσάσας 22/02/2019 Ο Πατρ. Αλεξανδρείας στην Ι.Μ. Κινσάσας Πατριαρχεία / Πατριαρχείο Αλεξανδρείας Την 19η Φεβρουαρίου 2019 η Α. Θ. Μακαριότης, ο Πάπας και Πατριάρχης Αλεξανδρείας και πάσης Αφρικής κ.κ. Θεόδωρος

Διαβάστε περισσότερα

Ι.Μ. Φθιώτιδος: «Ότι αποφασίσει η Ιερά Σύνοδος της Ιεραρχίας»

Ι.Μ. Φθιώτιδος: «Ότι αποφασίσει η Ιερά Σύνοδος της Ιεραρχίας» 18/12/2018 Ι.Μ. Φθιώτιδος: «Ότι αποφασίσει η Ιερά Σύνοδος της Ιεραρχίας» Μητροπολιτικό Έργο / Ι.Μ. Φθιώτιδος Πραγματοποιήθηκε σήμερα το 43ο Ιερατικό Συνέδριο, το οποίο διοργάνωσε η Ιερά Μητρόπολίς Φθιώτιδος

Διαβάστε περισσότερα

ΗΕΠΟΧΗΤΗΣΑΚΜΗΣ: ΑΠΟ ΤΟΝ ΤΕΡΜΑΤΙΣΜΟ ΤΗΣ ΕΙΚΟΝΟΜΑΧΙΑΣ ΩΣ ΤΟ ΣΧΙΣΜΑ ΤΩΝ ΔΥΟ ΕΚΚΛΗΣΙΩΝ 843-1054

ΗΕΠΟΧΗΤΗΣΑΚΜΗΣ: ΑΠΟ ΤΟΝ ΤΕΡΜΑΤΙΣΜΟ ΤΗΣ ΕΙΚΟΝΟΜΑΧΙΑΣ ΩΣ ΤΟ ΣΧΙΣΜΑ ΤΩΝ ΔΥΟ ΕΚΚΛΗΣΙΩΝ 843-1054 ΗΕΠΟΧΗΤΗΣΑΚΜΗΣ: ΑΠΟ ΤΟΝ ΤΕΡΜΑΤΙΣΜΟ ΤΗΣ ΕΙΚΟΝΟΜΑΧΙΑΣ ΩΣ ΤΟ ΣΧΙΣΜΑ ΤΩΝ ΔΥΟ ΕΚΚΛΗΣΙΩΝ 843-1054 Η ΕΠΟΧΗ ΤΗΣ ΑΚΜΗΣ: ΑΠΟ ΤΟΝ ΤΕΡΜΑΤΙΣΜΟ ΤΗΣ ΕΙΚΟΝΟΜΑΧΙΑΣ ΩΣ ΤΟ ΣΧΙΣΜΑ ΤΩΝ ΔΥΟ ΕΚΚΛΗΣΙΩΝ 843-1054 867 886 912 913

Διαβάστε περισσότερα

Οι Κωνσταντινουπολίτες Βούλγαροι και η παλαιά Κωνσταντινούπολη

Οι Κωνσταντινουπολίτες Βούλγαροι και η παλαιά Κωνσταντινούπολη 19/12/2018 Οι Κωνσταντινουπολίτες Βούλγαροι και η παλαιά Κωνσταντινούπολη / Γνώμες Του Πασχάλη Βαλσαμίδη, Επίκουρου Καθηγητή ΔΠΘ Πρόσφατα επανεκδόθηκε στην τουρκική γλώσσα μία ελκυστική και πολύ ενδιαφέρουσα

Διαβάστε περισσότερα

Μητρ. Δημητριάδος: Η Μακεδονία είναι μία και ελληνική

Μητρ. Δημητριάδος: Η Μακεδονία είναι μία και ελληνική 28/12/2018 Μητρ. Δημητριάδος: Η Μακεδονία είναι μία και ελληνική Μητροπολιτικό Έργο / Ι.Μ. Δημητριάδος και Αλμυρού Σκέψεις στην ανατολή του νέου χρόνου Σκέψεις καρδιάς κατέθεσε ο Σεβ. Μητροπολίτης Δημητριάδος

Διαβάστε περισσότερα

Κοπή Αγιοβασιλόπιτας και Βράβευση Φοιτητών στην ΟΑΚ (φώτο)

Κοπή Αγιοβασιλόπιτας και Βράβευση Φοιτητών στην ΟΑΚ (φώτο) 07/01/2019 Κοπή Αγιοβασιλόπιτας και Βράβευση Φοιτητών στην ΟΑΚ (φώτο) / Επικαιρότητα Με ιδιαίτερη λαμπρότητα και κατά τρόπο παραδοσιακό εορτάστηκε και εφέτος η μεγάλη εορτή Ορθοδοξίας, η εορτή των Θεοφανείων

Διαβάστε περισσότερα

www.kalymnikifilia.gr

www.kalymnikifilia.gr Η επιρροή του ελληνικού πολιτισμού και της ελληνικής γλώσσας στη διαμόρφωση του ρωσικού εκπαιδευτικού συστήματος (το παράδειγμα των Εκπαιδευτικών ιδρυμάτων της Μόσχας) ΒΑΝΤΙΜ ΓΙΑΡΟΒΟÏ Kαθηγητής μουσικής

Διαβάστε περισσότερα

Ομιλία στην Σχολική Εορτή των Τριών Ιεραρχών Γυμνάσιο Ξυλοφάγου

Ομιλία στην Σχολική Εορτή των Τριών Ιεραρχών Γυμνάσιο Ξυλοφάγου Ομιλία στην Σχολική Εορτή των Τριών Ιεραρχών Γυμνάσιο Ξυλοφάγου Ήταν γύρω στον 11 ου αι. στα χρόνια του Αλέξιου Κομνηνού όταν στην Κωνσταντινούπολη ξέσπασε με νέα διαμάχη. Άνθρωποι των γραμμάτων και μη,

Διαβάστε περισσότερα

Περιεχόμενα. Β Ἐκκλησιαστική κρίση

Περιεχόμενα. Β Ἐκκλησιαστική κρίση Ἐνιαύσιον 2005 Περιεχόμενα Πρόλογος Α Ἄρθρα 1. Τό Πάσχα ἡμῶν Τό ἀναστάσιμο ἦθος Τά θανατηφόρα προβλήματα Τό ἀληθινό Πάσχα τῆς Ἐκκλησίας 2. Ἐκκλησία καί «περιθώριο» 3. Μαζί στήν ζωή, μαζί καί στόν θάνατο

Διαβάστε περισσότερα

Σελίδα: 9 Μέγεθος: 56 cm ² Μέση κυκλοφορία: 1030 Επικοινωνία εντύπου:

Σελίδα: 9 Μέγεθος: 56 cm ² Μέση κυκλοφορία: 1030 Επικοινωνία εντύπου: Σελίδα: 16 Μέγεθος: 510 cm ² Μέση κυκλοφορία: 7510 Επικοινωνία εντύπου: (210) 8113000 Σελίδα: 9 Μέγεθος: 56 cm ² Μέση κυκλοφορία: 1030 Επικοινωνία εντύπου: 210 5231.831-4 Είδος: Εφημερίδα / Κύρια / Οικονομική

Διαβάστε περισσότερα

Σε τροχιά δυναμικής ανάπτυξης το Ίδρυμα Ποιμαντικής Επιμόρφωσης

Σε τροχιά δυναμικής ανάπτυξης το Ίδρυμα Ποιμαντικής Επιμόρφωσης 11/02/2019 Σε τροχιά δυναμικής ανάπτυξης το Ίδρυμα Ποιμαντικής Επιμόρφωσης Αυτοκέφαλες Εκκλησίες / Εκκλησία της Ελλάδος Με σταθερά αποφασιστικά βήματα προς την εκπλήρωση της αποστολής που του ανέθεσε ο

Διαβάστε περισσότερα

ΟΙΚΟΥΜΕΝΙΚΟΣ ΠΑΤΡΙΑΡΧΗΣ ΠΡΟΚΟΠΙΟΣ Ο ΠΕΛΟΠΟΝΝΗΣΙΟΣ. Υπό του Περικλή Π. Παπαβασιλόπουλου

ΟΙΚΟΥΜΕΝΙΚΟΣ ΠΑΤΡΙΑΡΧΗΣ ΠΡΟΚΟΠΙΟΣ Ο ΠΕΛΟΠΟΝΝΗΣΙΟΣ. Υπό του Περικλή Π. Παπαβασιλόπουλου ΟΙΚΟΥΜΕΝΙΚΟΣ ΠΑΤΡΙΑΡΧΗΣ ΠΡΟΚΟΠΙΟΣ Ο ΠΕΛΟΠΟΝΝΗΣΙΟΣ Υπό του Περικλή Π. Παπαβασιλόπουλου Η Σίτσοβα (νυν Αλαγονία) είναι ένα από τα έξι χωριά του τέως Δήμου Αλαγονίας Τα έξι αυτά χωριά που είναι κτισμένα στις

Διαβάστε περισσότερα

Γερµανός - Γεώργιος Μητροπολίτης Παλαιών Πατρών

Γερµανός - Γεώργιος Μητροπολίτης Παλαιών Πατρών Επώνυµο Όνοµα Τίτλος Υπογραφή Γκόζιας Γερµανός - Γεώργιος Μητροπολίτης Παλαιών Πατρών Υπογραφές αγωνιστών της Ελληνικής Επαναστάσεων, ΙΕΕΕ, Αθήνα 1983 Ιδιότητα Γέννησης Χρόνος Γέννησης Καταγωγής Θανάτου

Διαβάστε περισσότερα

Η ξεχωριστή πανήγυρις του Αγ. Ιωάννου Χαλκίδος

Η ξεχωριστή πανήγυρις του Αγ. Ιωάννου Χαλκίδος 08/01/2019 Η ξεχωριστή πανήγυρις του Αγ. Ιωάννου Μητροπολιτικό Έργο / Ι.Μ. Το διήμερο 6 και 7 Ιανουαρίου 2019 πανηγύρισε με λαμπρότητα ο Ενοριακός Ι. Ναός του Αγίου Ιωάννου του Προδρόμου, μία εκ των τεσσάρων

Διαβάστε περισσότερα

ΟΙ 3 ΙΕΡΑΡΧΕΣ: Βασίλειος

ΟΙ 3 ΙΕΡΑΡΧΕΣ: Βασίλειος ΟΙ 3 ΙΕΡΑΡΧΕΣ: Βασίλειος ο Μέγας Γρηγόριος ο Ναζιανζηνός Ιωάννης ο Χρυσόστομος Ποιοί ήταν; Πού έζησαν; Τί έκαναν; Δρ. Χρυσόστομος Παπασπύρου 30 Ιανουαρίου 2015 Βασίλειος ο Μέγας (330-379) Ο Βασίλειος ο

Διαβάστε περισσότερα

Ανάγνωση εφημερίδας σε δρόμο της Θεσσαλονίκης: ένας διαβάζει, δώδεκα παρακολουθούν

Ανάγνωση εφημερίδας σε δρόμο της Θεσσαλονίκης: ένας διαβάζει, δώδεκα παρακολουθούν Ανάγνωση εφημερίδας σε δρόμο της Θεσσαλονίκης: ένας διαβάζει, δώδεκα παρακολουθούν Ο Κωνσταντίνος Βελλίδης 1898: δάσκαλος στη 1903: ανταποκριτής δυτική και κεντρική για την Αλήθεια και Μακεδονία τη Νέα

Διαβάστε περισσότερα

ΑΝΑΖΗΤΩΝΤΑΣ ΤΗ ΧΑΜΕΝΗ ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΙΑ. Αμαλία Κ. Ηλιάδη, φιλόλογοςιστορικός

ΑΝΑΖΗΤΩΝΤΑΣ ΤΗ ΧΑΜΕΝΗ ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΙΑ. Αμαλία Κ. Ηλιάδη, φιλόλογοςιστορικός ΑΝΑΖΗΤΩΝΤΑΣ ΤΗ ΧΑΜΕΝΗ ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΙΑ 1 ΒΥΖΑΝΤΙΟ Η ΜΑΚΡΟΒΙΟΤΕΡΗ ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΙΑ ΣΤΗΝ ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΑΝΘΡΩΠΟΤΗΤΑΣ 2 ΣΚΟΤΕΙΝΗ ΠΛΕΥΡΑ Συνομωσίες, ίντριγκες και μηχανορραφίες. Θρησκευτικός φανατισμός Δεισιδαιμονία.

Διαβάστε περισσότερα

Ιστορική επίσκεψη του Οικουμενικού Πατριάρχη στην Ι.Μ.Μ. Βατοπαιδίου, τριάντα χρόνια μετά (Φωτογραφίες και Βίντεο)

Ιστορική επίσκεψη του Οικουμενικού Πατριάρχη στην Ι.Μ.Μ. Βατοπαιδίου, τριάντα χρόνια μετά (Φωτογραφίες και Βίντεο) 21/10/2019 Ιστορική επίσκεψη του Οικουμενικού Πατριάρχη στην Ι.Μ.Μ. Βατοπαιδίου, τριάντα χρόνια μετά (Φωτογραφίες και Βίντεο) / Επικαιρότητα Την Ιερά Μεγίστη Μονή Βατοπαιδίου επισκέφθηκε για πρώτη φορά,

Διαβάστε περισσότερα

Οι Άγιοι της Θεσσαλονίκης.

Οι Άγιοι της Θεσσαλονίκης. ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΑΝΟΙΚΤΑ ΑΚΑΔΗΜΑΪΚΑ ΜΑΘΗΜΑΤΑ Οι Άγιοι της. Ενότητα 1: Θεσσαλονίκη: Ιστορικά και Πολιτισµικά Χαρακτηριστικά Συµεών Πασχαλίδης Άδειες Χρήσης Το παρόν εκπαιδευτικό υλικό

Διαβάστε περισσότερα

ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΕΙΟ

ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΕΙΟ ΕΛΛΑΔΑ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΕΙΟ ΘΕΟΛΟΓΙΚΗ ΣΧΟΛΗ ΤΜΗΜΑ ΠΟΙΜΑΝΤΙΚΗΣ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗΣ ΘΕΟΛΟΓΙΑΣ 1. ΣΥΝΤΟΜΟ ΙΣΤΟΡΙΚΟ 14 ΙΟΥΝΙΟΥ 1925 Ιδρύεται το Πανεπιστήμιο της Θεσσαλονίκης. 1942 Αρχίζει

Διαβάστε περισσότερα

Εκοιμήθη ο Μητροπολίτης ΦθιώτιδοςΣυγκινημένοι οι πιστοί

Εκοιμήθη ο Μητροπολίτης ΦθιώτιδοςΣυγκινημένοι οι πιστοί 27/07/2019 Εκοιμήθη ο Μητροπολί ΦθιώτιδοςΣυγκινημένοι οι πισί / Επιρότητα Εκοιμήθη σε ηλικία 71 ετών ο Μητροπολί Φθιώτιδος, Νικόλαος νωρίς απόγευμα Σαββά η εξόδιος ακολουθία θα ψαλεί την Τρίτη 30/7, στις

Διαβάστε περισσότερα

Πλήθος κόσμου υποδέχτηκε χθες την Ιερά Εικόνα των Παμμεγίστων Ταξιαρχών στο Πήλιο

Πλήθος κόσμου υποδέχτηκε χθες την Ιερά Εικόνα των Παμμεγίστων Ταξιαρχών στο Πήλιο 14/07/2019 Πλήθος κόσμου υποδέχτηκε χθες την Ιερά Εικόνα των Παμμεγίστων Ταξιαρχών στο Πήλιο / Ιερές Μονές Την χαριτόβρυτο Ιερά Εικόνα των Παμμεγίστων Ταξιαρχών Μιχαήλ και Γαβριήλ υποδέχτηκε χθες η ομώνυμη

Διαβάστε περισσότερα

Πατρολογία Ι. Εισαγωγή στην Πατρολογία Γραµµατεία και Θεολογία των Πατέρων των τεσσάρων πρώτων αιώνων.

Πατρολογία Ι. Εισαγωγή στην Πατρολογία Γραµµατεία και Θεολογία των Πατέρων των τεσσάρων πρώτων αιώνων. ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΑΝΟΙΚΤΑ ΑΚΑΔΗΜΑΪΚΑ ΜΑΘΗΜΑΤΑ Πατρολογία Ι. Εισαγωγή στην Πατρολογία Γραµµατεία και Θεολογία των Πατέρων των τεσσάρων πρώτων αιώνων. Ενότητα 11: Οι Καππαδόκες Πατέρες

Διαβάστε περισσότερα

Φάροι της Ορθοδοξίας η Αγκάραθος και τα ιστορικά Μοναστήρια της Κρήτης

Φάροι της Ορθοδοξίας η Αγκάραθος και τα ιστορικά Μοναστήρια της Κρήτης 12/10/2019 Φάροι της Ορθοδοξίας η Αγκάραθος και τα ιστορικά Μοναστήρια της Κρήτης Οικουμενικό Πατριαρχείο / Αρχιεπισκοπή Κρήτης Στην ιστορικότητα της Μονής Αγκαράθου και άλλων ιστορικών Μοναστηριών της

Διαβάστε περισσότερα

«Η Ελληνική Παιδεία είναι η καλύτερη επένδυση του Γένους μας»

«Η Ελληνική Παιδεία είναι η καλύτερη επένδυση του Γένους μας» 27/01/2019 «Η Ελληνική Παιδεία είναι η καλύτερη επένδυση του Γένους μας» Μητροπολιτικό Έργο / Ι.Μ. Λαγκαδά Με μεγάλη επιτυχία και αθρόα συμμετοχή του κόσμου πραγματοποιήθηκε υπό την αιγίδα της Ιεράς Μητροπόλεως

Διαβάστε περισσότερα

H Βασιλόπιτα της Ι. Μ. Ιεραπύτνης και Σητείας

H Βασιλόπιτα της Ι. Μ. Ιεραπύτνης και Σητείας 04/01/2019 H Βασιλόπιτα Ι. Μ. Ιεραπύτνης Σητείας Μητροπολιτικό Έργο / Ι.Μ. Ιεραπύτνης Σητείας Μέσα στο εορταστικό χαρμόσυνο κλίμα ημερών το απόγευμα Τετάρ 2 Ιανουαρίου ο Σεβ. Μητροπολί Ιεραπύτνης Σητείας

Διαβάστε περισσότερα

Ενότητα 22 - Τα Βαλκάνια των αλληλοσυγκρουόμενων εθνικών επιδιώξεων. Ιστορία Γ Γυμνασίου. Μακεδονομάχοι Το αντάρτικο σώμα του Μελά

Ενότητα 22 - Τα Βαλκάνια των αλληλοσυγκρουόμενων εθνικών επιδιώξεων. Ιστορία Γ Γυμνασίου. Μακεδονομάχοι Το αντάρτικο σώμα του Μελά Ενότητα 22 - Τα Βαλκάνια των αλληλοσυγκρουόμενων εθνικών επιδιώξεων Ιστορία Γ Γυμνασίου Μακεδονομάχοι Το αντάρτικο σώμα του Μελά Χρονολόγιο Τα Βαλκάνια υπό την κυριαρχία της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας Εθνικές

Διαβάστε περισσότερα

Δελτίο Τύπου 19-10-2015

Δελτίο Τύπου 19-10-2015 Ιβήριδος 9, T.K. 54351 Θεσσαλονίκη, τηλ.: 2310 905164, fax: 2310 903721 Email επικοινωνίας: anestis_anastasiadis@yahoo.gr, axmetaloulis@gmail.com Ιστοσελίδα: www.loutropoleis.com Δελτίο Τύπου 19-10-2015

Διαβάστε περισσότερα

Μνημόσυνο για τον Κωνσταντίνο Καραθεοδωρή τελέστηκε στο Μόναχο

Μνημόσυνο για τον Κωνσταντίνο Καραθεοδωρή τελέστηκε στο Μόναχο 07/02/2019 Μνημόσυνο για τον Κωνσταντίνο Καραθεοδωρή τελέστηκε στο Μόναχο Οικουμενικό Πατριαρχείο / Μητροπόλεις Οικουμενικού Θρόνου Με τη συμπλήρωση 69 ετών από το θάνατο του παγκοσμίου φήμης Έλληνα μαθηματικού

Διαβάστε περισσότερα

Ιστορικές στιγμές στο μακρινό Σύνδεϊ Δείτε το βίντεο με την ενθρόνιση του νέου Αρχιεπισκόπου Αυστραλίας- Όλες οι ομιλίες

Ιστορικές στιγμές στο μακρινό Σύνδεϊ Δείτε το βίντεο με την ενθρόνιση του νέου Αρχιεπισκόπου Αυστραλίας- Όλες οι ομιλίες 29/06/2019 Ιστορικές στιγμές στο μακρινό Σύνδεϊ Δείτε το βίντεο με την ενθρόνιση του νέου Αρχιεπισκόπου Αυστραλίας- Όλες οι ομιλίες Οικουμενικό Πατριαρχείο / Αρχιεπισκοπή Αυστραλίας Μεγάλη ημέρα ξημέρωσε

Διαβάστε περισσότερα

ΑΝΩΤΑΤΟ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΟ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟ ΙΔΡΥΜΑ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΣΧΟΛΗ ΔΙΟΙΚΗΣΗΣ ΚΑΙ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑΣ ΤΜΗΜΑ ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΟΝΟΜΙΑΣ ΚΑΙ ΣΥΣΤΗΜΑΤΩΝ ΠΛΗΡΟΦΟΡΗΣΗΣ

ΑΝΩΤΑΤΟ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΟ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟ ΙΔΡΥΜΑ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΣΧΟΛΗ ΔΙΟΙΚΗΣΗΣ ΚΑΙ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑΣ ΤΜΗΜΑ ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΟΝΟΜΙΑΣ ΚΑΙ ΣΥΣΤΗΜΑΤΩΝ ΠΛΗΡΟΦΟΡΗΣΗΣ ΑΝΩΤΑΤΟ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΟ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟ ΙΔΡΥΜΑ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΣΧΟΛΗ ΔΙΟΙΚΗΣΗΣ ΚΑΙ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑΣ ΤΜΗΜΑ ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΟΝΟΜΙΑΣ ΚΑΙ ΣΥΣΤΗΜΑΤΩΝ ΠΛΗΡΟΦΟΡΗΣΗΣ ΠΤΥΧΙΑΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ Θέμα: «ΤΟ ΓΕΝΙΚΟ ΝΟΣΟΚΟΜΕΙΟ ΤΟΥ ΚΙΛΚΙΣ». Φοιτητές:

Διαβάστε περισσότερα

Παύλεια. digitalarchive

Παύλεια. digitalarchive digitalarchive publishing by tag Γιορτή που διεξάγεται στη Βέροια προς τιμήν του Αποστόλου Παύλου. Τα γιορτάζονται κάθε Ιούνιο, στο Βήμα του Αποστόλου Παύλου, στο σημείο, δηλαδή, από όπου εκείνος μίλησε

Διαβάστε περισσότερα

Υπεγράφη ο Τόμος για την Αυτοκεφαλία της Ουκρανικής Εκκλησίας. Παγωμένη η Μόσχα παρακολουθεί τις εξελίξεις (Δείτε εικόνες και ρεπορτάζ)

Υπεγράφη ο Τόμος για την Αυτοκεφαλία της Ουκρανικής Εκκλησίας. Παγωμένη η Μόσχα παρακολουθεί τις εξελίξεις (Δείτε εικόνες και ρεπορτάζ) 05/01/2019 Υπεγράφη ο Τόμος για την Αυτοκεφαλία της Ουκρανικής Εκκλησίας. Παγωμένη η Μόσχα παρακολουθεί τις εξελίξεις (Δείτε εικόνες και ρεπορτάζ) / Επικαιρότητα ΑΝΤΑΠΟΚΡΙΣΗ ΓΙΑ ΤΟ ΠΡΑΚΤΟΡΕΙΟ ΟΡΘΟΔΟΞΙΑ

Διαβάστε περισσότερα

Πρόγραμμα ΚΕ Παυλείων-Αργυρούν Ιωβηλαίον

Πρόγραμμα ΚΕ Παυλείων-Αργυρούν Ιωβηλαίον 27 Μαΐου 2019 Πρόγραμμα ΚΕ Παυλείων-Αργυρούν Ιωβηλαίον Πολιτισμός / Εκδηλώσεις ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΕΚΔΗΛΩΣΕΩΝ Δευτέρα 27 Μαΐου Παρασκευή 31 Μαΐου Ιατρική Εβδομάδα αφιερωμένη στον Άγιο Λουκά τον Ιατρό Τρίτη 28 Μαΐου,

Διαβάστε περισσότερα

Οι Άγιοι της Θεσσαλονίκης.

Οι Άγιοι της Θεσσαλονίκης. ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΑΝΟΙΚΤΑ ΑΚΑΔΗΜΑΪΚΑ ΜΑΘΗΜΑΤΑ Οι Άγιοι της. Ενότητα 5: Άγιοι Αρχιεπίσκοποι της Συµεών Πασχαλίδης Άδειες Χρήσης Το παρόν εκπαιδευτικό υλικό υπόκειται σε άδειες χρήσης

Διαβάστε περισσότερα

Εγκαίνια Παγκοσμίου Δικτύου Βυζαντινών πόλεων με υπογραφή μνημονίων συνεργασίας

Εγκαίνια Παγκοσμίου Δικτύου Βυζαντινών πόλεων με υπογραφή μνημονίων συνεργασίας 15 Ιουλίου 2019 Εγκαίνια Παγκοσμίου Δικτύου Βυζαντινών πόλεων με υπογραφή μνημονίων συνεργασίας Πολιτισμός / Εκδηλώσεις ΤΕΛΕΤΗ ΛΗΞΗΣ ΘΕΡΙΝΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟΥ ΒΥΖΑΝΤΙΝΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ Την Τετάρτη 10 Ιουλίου ολοκληρώθηκαν

Διαβάστε περισσότερα

Συντάχθηκε απο τον/την Administrator Τρίτη, 11 Σεπτέμβριος :43

Συντάχθηκε απο τον/την Administrator Τρίτη, 11 Σεπτέμβριος :43 Με επιτυχία ολοκληρώθηκαν οι εργασίες του 13ου Συμποσίου Ιστορίας Λαογραφίας- Βλάχικης Παραδοσιακής Μουσικής και Χορών της ΠΟΠΣΒ με θέμα ««ΟΙ ΒΛΑΧΟΙ ΣΤΗΝ ΚΟΙΛΑΔΑ του ΣΤΡΥΜΟΝΑ». Το Συμπόσιο πραγματοποιήθηκε

Διαβάστε περισσότερα

Η Τουρκία στον 20 ο αιώνα

Η Τουρκία στον 20 ο αιώνα Η Τουρκία στον 20 ο αιώνα Ενότητα 5: Δημήτριος Σταματόπουλος Τμήμα Βαλκανικών, Σλαβικών και Ανατολικών Σπουδών 1 Άδειες Χρήσης Το παρόν εκπαιδευτικό υλικό υπόκειται σε άδειες χρήσης Creative Commons. Για

Διαβάστε περισσότερα

ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΑΝΟΙΧΤΑ ΑΚΑΔΗΜΑΙΚΑ ΜΑΘΗΜΑΤΑ. Διάλεξη 2 η. Κυριάκος Κυριαζόπουλος, Επίκουρος Καθηγητής Τμήμα Νομικής ΑΠΘ

ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΑΝΟΙΧΤΑ ΑΚΑΔΗΜΑΙΚΑ ΜΑΘΗΜΑΤΑ. Διάλεξη 2 η. Κυριάκος Κυριαζόπουλος, Επίκουρος Καθηγητής Τμήμα Νομικής ΑΠΘ ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΑΝΟΙΧΤΑ ΑΚΑΔΗΜΑΙΚΑ ΜΑΘΗΜΑΤΑ Διάλεξη 2 η Κυριάκος Κυριαζόπουλος, Επίκουρος Καθηγητής ΑΠΘ Άδειες Χρήσης Το παρόν εκπαιδευτικό υλικό υπόκειται σε άδειες χρήσης Creative

Διαβάστε περισσότερα

Β Διεθνές Συνέδριο Κυπριακής Αγιολογίας

Β Διεθνές Συνέδριο Κυπριακής Αγιολογίας Στο πλαίσιο των δραστηριοτήτων της Πολιτιστικής Ακαδημίας «Άγιος Επιφάνιος» πραγματοποιήθηκε, από τις 13-15 Φεβρουαρίου 2014, στο Μέγα Συνοδικό της Ιεράς Μητροπόλεως Κωνσταντίας στο Παραλίμνι το Β Διεθνές

Διαβάστε περισσότερα

Να δώσετε το περιεχόµενο των παρακάτω όρων: α. Οργανικός νόµος 1900 β. Συνθήκη φιλίας και συνεργασίας γ. «Ηνωµένη αντιπολίτευσις»

Να δώσετε το περιεχόµενο των παρακάτω όρων: α. Οργανικός νόµος 1900 β. Συνθήκη φιλίας και συνεργασίας γ. «Ηνωµένη αντιπολίτευσις» Να δώσετε το περιεχόµενο των παρακάτω όρων: α. Οργανικός νόµος 1900 β. Συνθήκη φιλίας και συνεργασίας γ. «Ηνωµένη αντιπολίτευσις» Β. Να αντιστοιχίσετε τα γράµµατα της στήλης Α µε αυτά της στήλης 1.Επανάσταση

Διαβάστε περισσότερα

Οι τρεις Ιεράρχες. 30 Ιανουαρίου

Οι τρεις Ιεράρχες. 30 Ιανουαρίου Οι τρεις Ιεράρχες 30 Ιανουαρίου Οι τρεις Ιεράρχες Ποίοι ήταν οι τρεις Ιεράρχες και γιατί τους τιμούμε; Με τον όρο Τρεις Ιεράρχες, αναφερόμαστε συνοπτικά στους τρεις επιφανείς Αγίους και θεολόγους, Βασίλειο

Διαβάστε περισσότερα

Η ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΑ ΤΩΝ ΒΥΖΑΝΤΙΝΩΝ

Η ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΑ ΤΩΝ ΒΥΖΑΝΤΙΝΩΝ Η ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΑ ΤΩΝ ΒΥΖΑΝΤΙΝΩΝ Οι βυζαντινοί ήταν καλά πληροφορημένοι για τις γειτονικές χώρες από δικούς τους ανθρώπους. Όταν έφταναν επισκέπτες, έμποροι, μισθοφόροι ή στρατιωτικοί φυγάδες, ή ακόμα κρατικές

Διαβάστε περισσότερα

Επιχειρηµατίας, Φιλικός, διοικητικό στέλεχος, πολιτικός Ιωάννινα

Επιχειρηµατίας, Φιλικός, διοικητικό στέλεχος, πολιτικός Ιωάννινα Επώνυµο Όνοµα Υπογραφή Σταύρου - Τσιαπαλάµος Γεώργιος Σφραγίδα Υπογραφές Αγωνιστών της Ελληνικής Επανάστασης, ΙΕΕΕ, Αθήνα, 1984 Ιδιότητα Γέννησης Χρόνος Γέννησης Καταγωγής Θανάτου Χρόνος Θανάτου Βιογραφικά

Διαβάστε περισσότερα

Α. Ο εκκλησιασμός των μαθητών των σχολείων Α/θμιας και Β/θμιας

Α. Ο εκκλησιασμός των μαθητών των σχολείων Α/θμιας και Β/θμιας ΘΕΜΑ: "Εκκλησιασμός και πρωινή προσευχή μαθητών" ΣΧΕΤ.: α) ΥΠΕΠΘ, Φ. 200.21/16/136240.26.11.1977 β) ΥΠΕΠΘ, Γ/6251/22-10-1979 γ) ΥΠΕΠΘ, Γ/2875/30-4-1981 δ) Π.Δ. 201/98 Με αφορμή ερωτήματα που τέθηκαν στο

Διαβάστε περισσότερα

Ενότητα 29 Οι Βαλκανικοί πόλεμοι Ιστορία Γ Γυμνασίου. Η απελευθέρωση της Θεσσαλονίκης (26 Οκτωβρίου 1912)

Ενότητα 29 Οι Βαλκανικοί πόλεμοι Ιστορία Γ Γυμνασίου. Η απελευθέρωση της Θεσσαλονίκης (26 Οκτωβρίου 1912) Ενότητα 29 Οι Βαλκανικοί πόλεμοι 1912-1913 Ιστορία Γ Γυμνασίου Η απελευθέρωση της Θεσσαλονίκης (26 Οκτωβρίου 1912) Χρονολόγιο 1897-1908 Μακεδόνικος Αγώνας 1912-1913 Βαλκανικοί πόλεμοι 1914-1918 Α' Παγκόσμιος

Διαβάστε περισσότερα

Ο Αρχιεπίσκοπος Αθηνών και Πάσης Ελλάδος Ιερώνυμος Β

Ο Αρχιεπίσκοπος Αθηνών και Πάσης Ελλάδος Ιερώνυμος Β «Είναι καθήκον του Επισκόπου να μεριμνά για το ποίμνιο που ο Θεός του εμπιστεύθηκε. Είναι όμως εξίσου βασική υποχρέωση να μεριμνά και για τους ποιμένες που εξ ονόματος του διακονούν αυτό το ποίμνιο. Έχουμε

Διαβάστε περισσότερα

ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΑΝΟΙΧΤΑ ΑΚΑΔΗΜΑΙΚΑ ΜΑΘΗΜΑΤΑ. Διάλεξη 8 η. Κυριάκος Κυριαζόπουλος, Επίκουρος Καθηγητής Τμήμα Νομικής ΑΠΘ

ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΑΝΟΙΧΤΑ ΑΚΑΔΗΜΑΙΚΑ ΜΑΘΗΜΑΤΑ. Διάλεξη 8 η. Κυριάκος Κυριαζόπουλος, Επίκουρος Καθηγητής Τμήμα Νομικής ΑΠΘ ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΑΝΟΙΧΤΑ ΑΚΑΔΗΜΑΙΚΑ ΜΑΘΗΜΑΤΑ Διάλεξη 8 η Κυριάκος Κυριαζόπουλος, Επίκουρος Καθηγητής ΑΠΘ Άδειες Χρήσης Το παρόν εκπαιδευτικό υλικό υπόκειται σε άδειες χρήσης Creative

Διαβάστε περισσότερα

Χειροτονία διακόνου στην Μητρόπολη Χαλκίδος

Χειροτονία διακόνου στην Μητρόπολη Χαλκίδος 30/07/2019 Χειροτονία διακόνου στην Μητρόπολη Χαλκίδος Μητροπολιτικό Έργο / Ι.Μ. Κορίνθου, Σικυώνος, Ζεμενού, Ταρσού και Πολυφέγγους Δύο νέα μέλη στο σώμα του Ιερού Κλήρου της τοπικής Εκκλησίας της Χαλκίδος

Διαβάστε περισσότερα

ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΑΝΟΙΧΤΑ ΑΚΑΔΗΜΑΙΚΑ ΜΑΘΗΜΑΤΑ. Διάλεξη 1 η. Κυριάκος Κυριαζόπουλος, Επίκουρος Καθηγητής Τμήμα Νομικής ΑΠΘ

ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΑΝΟΙΧΤΑ ΑΚΑΔΗΜΑΙΚΑ ΜΑΘΗΜΑΤΑ. Διάλεξη 1 η. Κυριάκος Κυριαζόπουλος, Επίκουρος Καθηγητής Τμήμα Νομικής ΑΠΘ ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΑΝΟΙΧΤΑ ΑΚΑΔΗΜΑΙΚΑ ΜΑΘΗΜΑΤΑ Διάλεξη 1 η Κυριάκος Κυριαζόπουλος, Επίκουρος Καθηγητής ΑΠΘ Άδειες Χρήσης Το παρόν εκπαιδευτικό υλικό υπόκειται σε άδειες χρήσης Creative

Διαβάστε περισσότερα

Ολοι είμαστε αδέλφια

Ολοι είμαστε αδέλφια ΥΠΟΥΡΓΕΙΟ ΠΑΙΔΕΙΑΣ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ Θρησκευτικά Γ Δημοτικού (Μέρος Α ) Ολοι είμαστε αδέλφια ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΟ ΙΝΣΤΙΤΟΥΤΟ ΥΠΗΡΕΣΙΑ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΩΝ Θρησκευτικά Γ Δημοτικού Ολοι είμαστε αδέλφια (Μέρος A )

Διαβάστε περισσότερα

«Η Μεγάλη Τεσσαρακοστή, μας προσγειώνει στην ευθύνη της αποστολής μας»

«Η Μεγάλη Τεσσαρακοστή, μας προσγειώνει στην ευθύνη της αποστολής μας» 15/03/2019 «Η Μεγάλη Τεσσαρακοστή, μας προσγειώνει στην ευθύνη αποστολής μας» Μητροπολιτικό Έργο / Ι.Μ. Ιεραπύτνης Σητείας Με την καθολική συμμετοχή του Ιερού Κλήρου Ιεράς Μητροπόλεως Ιεραπύτνης Σητείας

Διαβάστε περισσότερα

Χ Α Ι Ρ Ε Τ Ι Σ Μ Ο Σ Του Σεβ. Μητροπολίτου ΔΩΔΩΝΗΣ κ. κ. Χ Ρ Υ Σ Ο Σ Τ Ο Μ Ο Υ ( ΠΡΟΣΦΩΝΗΣΕΙΣ) Νιώθω ιδιαιτέρα χαρούμενος που σήμερα, κληρικοί και

Χ Α Ι Ρ Ε Τ Ι Σ Μ Ο Σ Του Σεβ. Μητροπολίτου ΔΩΔΩΝΗΣ κ. κ. Χ Ρ Υ Σ Ο Σ Τ Ο Μ Ο Υ ( ΠΡΟΣΦΩΝΗΣΕΙΣ) Νιώθω ιδιαιτέρα χαρούμενος που σήμερα, κληρικοί και Χ Α Ι Ρ Ε Τ Ι Σ Μ Ο Σ Του Σεβ. Μητροπολίτου ΔΩΔΩΝΗΣ κ. κ. Χ Ρ Υ Σ Ο Σ Τ Ο Μ Ο Υ ( ΠΡΟΣΦΩΝΗΣΕΙΣ) Νιώθω ιδιαιτέρα χαρούμενος που σήμερα, κληρικοί και λαϊκοί, «συναχθέντες επί τω αυτώ» φιλοξενούμεθα σε τούτο

Διαβάστε περισσότερα

Εισαγωγή στη Βυζαντινή Φιλολογία

Εισαγωγή στη Βυζαντινή Φιλολογία Εισαγωγή στη Βυζαντινή Φιλολογία Ενότητα 6: Ιστορικό Πλαίσιο 8ου-9ου αιώνα: Σκοτεινοί αιώνες-εικονομαχία. Θεοφάνης: Βίος και Έργο. Κιαπίδου Ειρήνη-Σοφία Τμήμα Φιλολογίας Σκοποί ενότητας Οι φοιτητές θα

Διαβάστε περισσότερα

Χριστιανική Γραμματεία ΙIΙ

Χριστιανική Γραμματεία ΙIΙ Χριστιανική Γραμματεία ΙIΙ Ενότητα 2-Δ Α6: Οι θεολόγοι του 13ου αιώνα Αναστάσιος Γ. Μαράς, Δρ Θ. Πρόγραμμα Ιερατικών Σπουδών Άδειες Χρήσης Το παρόν εκπαιδευτικό υλικό υπόκειται σε άδειες χρήσης Creative

Διαβάστε περισσότερα

Κεφάλαιο 5. Η Θράκη, η Μικρά Ασία και ο Πόντος, ακµαία ελληνικά κέντρα (σελ )

Κεφάλαιο 5. Η Θράκη, η Μικρά Ασία και ο Πόντος, ακµαία ελληνικά κέντρα (σελ ) Ιστορία ΣΤ τάξης 4 η Ενότητα «Η Ελλάδα στον 19 ο αιώνα» 1 Κεφάλαιο 5 Η Θράκη, η Μικρά Ασία και ο Πόντος, ακµαία ελληνικά κέντρα (σελ. 166 169) Με το πρωτόκολλο που υπέγραψαν στο Λονδίνο οι Μεγάλες υνάµεις

Διαβάστε περισσότερα

Μητρ. Λαγκαδά: Θα πρέπει να κάνουμε βήματα «ασκήσεως» για να αλλάξει η ζωή μας

Μητρ. Λαγκαδά: Θα πρέπει να κάνουμε βήματα «ασκήσεως» για να αλλάξει η ζωή μας 24/03/2019 Μητρ. Λαγκαδά: Θα πρέπει να κάνουμε βήματα «ασκήσεως» για να αλλάξει η ζωή μας Μητροπολιτικό Έργο / Ι.Μ. Λαγκαδά Για την προσωπικότητα του Αγίου Γρηγορίου του Παλαμά έκανε λόγο ο Σεβασμιώτατος

Διαβάστε περισσότερα

1 η Αιτία: 2 η Αιτία: 3 η Αιτία:

1 η Αιτία: 2 η Αιτία: 3 η Αιτία: Εικονομαχία Αιτίες Συνέπειες Ορισμός: η θρησκευτική και πολιτική διαμάχη για τη λατρεία των εικόνων. 1 η Αιτία: 1η Συνέπεια: Αντίπαλες πλευρές: εικονομάχοι > το επίσημο κράτος και τμήμα του πληθυσμού εικονόφιλοι

Διαβάστε περισσότερα

Γενικὴ Ἐκκλησιαστικὴ Ἱστορία Α

Γενικὴ Ἐκκλησιαστικὴ Ἱστορία Α Γενικὴ Ἐκκλησιαστικὴ Ἱστορία Α Δρ. Ἰωάννης Ἀντ. Παναγιωτόπουλος Λέκτορας Γενικῆς Ἐκκλησιαστικῆς Ἱστορίας Ἐθνικὸ καὶ Καποδιστριακὸ Πανεπιστήμιο Ἀθηνῶν Τμῆμα Θεολογίας - Θεολογικὴ Σχολή Οἰκουμενικὸς Πατριάρχης

Διαβάστε περισσότερα

Καθορισμός ημερομηνίας εορτασμού του Πάσχα

Καθορισμός ημερομηνίας εορτασμού του Πάσχα ΠΡΟΤΥΠΟ ΠΕΙΡΑΜΑΤΙΚΟ ΛΥΚΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟΥ ΠΑΤΡΩΝ Σχολικό έτος 2013-14 Καθορισμός ημερομηνίας εορτασμού του Πάσχα ΚΑΡΑΜΠΕΛΑΣ ΜΑΡΙΟΣ-ΔΗΜΗΤΡΗΣ Τάξη : Α1 ΤΟ ΑΓΙΟ ΠΑΣΧΑ: Η γιορτή και ο υπολογισμός της ημερομηνίας

Διαβάστε περισσότερα