ΙΣΤΟΡΙΚΑ ΚΑΙ ΛΑΟΓΡΑΦΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΝΕΟΥ ΠΕΤΡΙΤΣΙΟΥ ΣΕΡΡΩΝ (ΒΛΑΧΩΝ-ΠΟΝΤΙΩΝ-ΣΤΑΡΤΣΟΒΙΤΩΝ)

Transcript

1 ΗΛΙΑΝΑ ΔΗΜ. ΑΛΕΞΙΑΔΟΥ Απόφοιτος Ιστορίας-Εθνολογίας Δ.Π.Θ. ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ ΑΓ. ΚΥΡΛΕΣΗΣ Απόφοιτος ΤΕΦΑΑ Σερρών ΙΣΤΟΡΙΚΑ ΚΑΙ ΛΑΟΓΡΑΦΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΝΕΟΥ ΠΕΤΡΙΤΣΙΟΥ ΣΕΡΡΩΝ (ΒΛΑΧΩΝ-ΠΟΝΤΙΩΝ-ΣΤΑΡΤΣΟΒΙΤΩΝ) 2007 Νέο Πετρίτσι

2 2

3 3

4 4

5 ΝΕΟ ΠΕΤΡΙΤΣΙ 2008 Αλεξιάδου Ηλιάνα Απόφοιτος Ιστορίας Εθνολογίας Δ.Π.Θ. Κύρλεσης Κωνσταντίνος Απόφοιτος ΤΕΦΑΑ Σερρών. 5

6 6

7 Το παρόν βιβλίο τυπώθηκε για λογαριασμό της Αλεξιάδου Ηλιάνας και του Κύρλεση Κωνσταντίνου. Μετά την εκτύπωσή του, τα δικαιώματα διάθεσής του εκχωρούνται από τους δημιουργούς του στους συλλόγους γονέων και κηδεμόνων δημοτικού και γυμνασίου Νέου Πετριτσίου. Τίτλος βιβλίου: Ιστορικά και Λαογραφικά στοιχεία Ν. Πετριτσίου Σερρών (Βλάχων Ποντίων Σταρτσοβιτών) Επιμέλεια: Αλεξιάδου Ηλιάνα Κύρλεσης Κωνσταντίνος Σχεδιασμός - Εκτύπωση: Αφοί Χαραλαμπίδη Ο.Ε 7

8 8

9 ΗΛΙΑΝΑ ΔΗΜ. ΑΛΕΞΙΑΔΟΥ Απόφοιτος Ιστορίας-Εθνολογίας Δ.Π.Θ. ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ ΑΓ. ΚΥΡΛΕΣΗΣ Απόφοιτος ΤΕΦΑΑ Σερρών ΙΣΤΟΡΙΚΑ ΚΑΙ ΛΑΟΓΡΑΦΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΊΑ ΝΕΟΥ ΠΕΤΡΙΤΣΙΟΥ ΣΕΡΡΩΝ (ΒΛΑΧΩΝ - ΠΟΝΤΙΩΝ ΣΤΑΡΤΣΟΒΙΤΩΝ) Το βιβλίο αφιερώνουμε στην μνήμη των ανθρώπων που αγωνίστηκαν για την απελευθέρωση του Νέου Πετριτσίου και την διατήρηση των στοιχείων της ταυτότητας των εθνοτοπικών ομάδων που ζούνε μέσα σε αυτό. ΝΕΟ ΠΕΤΡΙΤΣΙ

10 10

11 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ 1. Εισαγωγή 2. Ιστορικά στοιχεία Νέου Πετριτσίου...15 α) Η τοπογραφία του...17 β) Τουρκοκρατία...21 γ) Βουλγαρική επιβολή-μακεδονικός αγώνας...24 δ) Η απελευθέρωση-η μάχη της 26ης-27ης Ιουνίου...28 ε) Τα μετά την απελευθέρωση. Εγκατάσταση προσφύγων εκ Πετριτσίου και Σταρτσόβου...30 ζ) Β Παγκόσμιος πόλεμος Νέα σκλαβιά και νέα βάσανα Ιστορικά στοιχεία Βλάχων Νέου Πετριτσίου Ιστορικά στοιχεία Σταρτσοβιτών...45 Εσαγωγή...53 Σύντομο ιστορικό Ποντίων Ν.Πετριτσίου...55 Εγκατάσταση Ποντίων στο Ν.Πετρίτσι...56 ΛΑΟΓΡΑΦΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΠΟΝΤΙΩΝ Ν.ΠΕΤΡΙΤΣΙΟΥ Στοιχεία από τη ζωή στον Πόντο Ι.ΥΛΙΚΟΣ ΒΙΟΣ Α) ΚΑΤΟΙΚΙΑ α) Περιγραφή οικίας, εσωτερικοί χώροι και εξωτερική μορφή Β) ΈΝΔΥΜΑ, ΥΠΟΔΕΣΗ, ΚΟΜΜΩΣΗ & ΚΑΛΛΩΠΙΣΜΟΣ α) ένδυμα β) υποδήματα γ) καλύμματα του κεφαλιού και κόμμωση δ) καλλωπισμός Γ) ΤΡΟΦΕΣ α) Τροφές β) Παρασκευή του ψωμιού 11

12 Στοιχεία από τη ζωή στο Ν.Πετρίτσι Ι.ΕΠΑΓΓΕΛΜΑΤΙΚΟΣ ΒΙΟΣ Α) γεωργία α) σπορά δημητριακών β) θερισμός & αλωνισμός γ) άλεση των δημητριακών στο μύλο Β) αμπελουργία α) φύτεμα του αμπελιού β) καλλιέργεια του αμπελιού γ) τρυγητός Γ) άλλες γεωργικές καλλιέργειες & ασχολίες α) καπνός Δ) έθιμα των γεωργών α) συνεργασία, αλληλοβοήθεια β) ενοικιάσεις χωραφιών γ) φύλαξη χωραφιών Ε) Ποιμενική ζωή α) γενικά β) το κοπάδι γ) άρμεγμα και τυροκομία δ) κούρεμα ε) ασθένειες των ζώων Ζ) βιοτεχνία α) υφαντική β) πλεκτική & κεντιτική ΙΙ) Κοινωνικός βίος Α) γέννηση α) παοδοποιία β) εγκυμοσύνη γ) τοκετός & οι ενέργειες μετά από αυτόν δ) η λεχώνα ε) το βρέφος στ) βάπτιση 12

13 η) παιδικά παιχνίδια Β) Γάμος α) γενικά β) προξενιά & αρραβώνας γ) έθιμα πριν από την τελετή του γάμου δ) η τελετή του γάμου ε) μετά την εορτή του γάμου Γ) Θάνατος α) προμηνύματα του θανάτου β) έθιμα μετά το θάνατο γ) η ταφή δ) έθιμα μετά την ταφή του νεκρού Δ) Κοινωνική οργάνωση α) κοινότητα β) οικογένεια ΙΙΙ) ΠΝΕΥΜΑΤΙΚΟΣ ΒΙΟΣ Α) Θρησκεία( λαική πίστη και λατρεία) α) πίστη, παραδόσεις, εικόνες, προστάτες, Άγιοι β) πίστη σε δαίμονες ( διάφορες περιπτώσεις ) Β) Έθιμα του λαικού εορτολογίου α) Η σαρακοστή πριν από τα Χριστούγεννα β) Το Δωδεκαήμερο (25 Δεκεμβρίου 5 Ιανουαρίου) γ) Απόκριες δ) Κινητές εορτές (Πάσχα, γιορτή Αγίου Γεωργίου) Γ) Μαγεία και σχετικές δεισιδαίμονες αντιλήψεις και συνήθειες. α) Βασκανία Δ) Λαική ιατρική α) ονόματα ασθενιών και τρόποι θεραπείας. β) Πρακτικοί γιατροί 13

14 14

15 ΕΙΣΑΓΩΓΗ Στα πλαίσια ερευνητικών προσπαθειών που διεξήχθησαν στο Νέο Πετρίτσι Σερρών, με αντικείμενο έρευνας ιστορικά και λαογραφικά στοιχεία Ποντίων και Σταρτσοβιτών πραγματοποιήθηκαν δύο αντίστοιχες εργασίες στο Δημοκρίτειο Πανεπιστήμιο Θράκης και στο ΤΕΦΑΑ Σερρών από τους φοιτητές Αλεξιάδου Ηλιάνα και Κύρλεση Κωνσταντίνο. Μια περαιτέρω έρευνα πέτυχε στην εύρεση επιπρόσθετων ιστορικών και λαογραφικών στοιχείων του χωριού και των εθνοτοπικών ομάδων που ζούνε μέσα σε αυτό με αποτέλεσμα την δημιουργία του παρόντος συγγράμματος. Πρόκειται για μια προσπάθεια έρευνας του ιστορικού υπόβαθρου του χωριού μας, της προέλευσης των κατοίκων του, της πορείας των σχέσεων που είχαν μεταξύ τους, των προβλημάτων και εχθρών τους, των συνηθειών τους και του τρόπου ζωής τους. Η μνήμη και ο τρόπος μεταβίβασης της από γενιά σε γενιά αποτέλεσε το βασικό θεωρητικό εργαλείο της παρούσας εργασίας. Η λειτουργία της μνήμης ερευνήθηκε με τη μέθοδο της προφορικής ιστορίας. Η παρούσα ερευνητική εργασία βασίστηκε σε επιτόπια έρευνα με συμμετοχική παρατήρηση αλλά και σε αρχειακή έρευνα. Με την εμπειρική επιτόπια έρευνα κατέστη δυνατή η διερεύνηση τόσο της κοινωνικής όσο και της πολιτισμικής ζωής των κατοίκων του, ενώ μέσα από την αρχειακή έρευνα υπήρξε δυνατή η αξιοποίηση των γραπτών πηγών διαφόρων φορέων, που αποδείχτηκαν σημαντικές και βοηθητικές για την ολοκληρωμένη προσέγγιση του θέματος. Πιο συγκεκριμένα, η μελέτη των πηγών που στήριξαν την έρευνα αφορούσε τα ιστορικά γεγονότα που σχετίζονταν με την μετακίνηση των εθνοτικών ομάδων από τις πατρογονικές τους εστίες προς το Νέο Πετρίτσι, τα προβλήματα που αντιμετώπισαν και το πλαίσιο της καθημερινής τους ζωής από τη στιγμή που μόνιμα εγκαταστάθηκαν εκεί. Σε ότι αφορά την επιτόπια έρευνα χρησιμοποιήθηκε η συνέντευξη, βασική τεχνική 15

16 της προφορικής ιστορίας. Οι συνεντεύξεις απευθύνθηκαν σε ανθρώπους που κατοικούν τώρα στο Ν. Πετρίτσι, ενώ οι ερωτήσεις αφορούσαν άτομα της δεύτερης, τρίτης και τέταρτης γενιάς. Η συζήτηση υπήρξε ημικατευθυνόμενη έως και ελεύθερη. Στις συνεντεύξεις καταγράφονται ιστορίες ζωής και εξετάζονται θέματα γεωγραφίας και τοπογραφίας του τόπου καταγωγής, ( όπως τα θυμούνται οι ίδιοι ή όπως τα έχουν στο μυαλό τους από τις αφηγήσεις των δικών τους που βίωσαν την προσφυγιά) στοιχεία από την καθημερινότητα και γενικότερα στοιχεία της πολιτισμικής έκφρασης κάθε εθνοτικής ομάδας. Χρέος μας είναι να ευχαριστήσουμε όλους όσους συμμετείχαν στην προσπάθειά μας για την καταγραφή των παρακάτω στοιχείων και να τους συγχαρούμε για την προθυμία και την διάθεση που έδειξαν στην παροχή πληροφοριών. Ευχαριστούμε τόσο εκείνους που αποτέλεσαν τις προφορικές μας πηγές, όσο και εκείνους που μας κατατόπισαν όσον αφορά στην εύρεση της κατάλληλης αλλά διάσπαρτης βιβλιογραφίας. Με αγάπη μας καλοδέχονταν μέσα στα σπίτια τους και ταυτόχρονα μας κερνούσαν κατά την διάρκεια της συζήτησης. Δυο και τρεις φορές μπαίναμε σε μερικά σπίτια και ήμασταν ευπρόσδεκτοι σαν δικά τους παιδιά, καθώς είχαμε αποκαλύψει τον σκοπό μας. Συγχαίρουμε τον δήμαρχο Νέου Πετριτσίου, κύριο Παπάζογλου Ευάγγελο και κάθε δημοτικό σύμβουλο για την ομόφωνη απόφασή τους να αναλάβουν εξολοκλήρου το κόστος της τυπογράφησης του παρόντος συγγράμματος. Ευχαριστούμε τον κύριο Γιακουμίδη Γεώργιο για την διάθεση της φωτογραφίας του εξώφυλλου. Όλες οι παραπάνω ενέργειες αποδεικνύουν την αγωνία και το ενδιαφέρον τους να μην χαθούν όλα αυτά τα στοιχεία που αποτελούν την ταυτότητα των κατοίκων του Νέου Πετριτσίου και να καταγραφούν σε ένα ενιαίο σύγγραμμα, με προοπτικές βελτίωσής του από πιθανούς μελλοντικούς ερευνητές. 16

17 ΙΣΤΟΡΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΝΕΟΥ ΠΕΤΡΙΤΣΙΟΥ Νέο Πετρίτσι α) Η Τοπογραφία του Το Νέο Πετρίτσι βρίσκεται στους πρόποδες του βουνού Μπέλλες και κοντά στον ποταμό Στρυμώνα, καθώς αυτός εξέρχεται των στενών του Ρούπελ προς τον Σερραϊκό κάμπο. Έχει υψόμετρο μ. και απέχει από τη σιδηροδρομική γέφυρα του Στρυμώνα 2 χιλ. Πριν από το 1924 ονομάζονταν Βέτρινα ή Βέτερνα, πιθανόν από τη Σλαβική λέξη βέτερ (άνεμος). Πραγματικά το χωριό μαστίζεται όλο το έτος από δυνατούς ανέμους. Η αλλαγή της ονομασίας του σε Ν. Πετρίτσι έγινε, επειδή πολλοί από τους κατοίκους ήρθαν μετά τον πόλεμο του 1913 από το Βουλγάρικο Πετρίτσι, που βρίσκεται πίσω από τη κορυφογραμμή του Μπέλλες. 17

18 18 Είναι έδρα του Δήμου Ν. Πετριτσίου, στον οποίο υπάγονται τα χωριά Βυρώνεια, Ομαλό Θρακικό, Ακριτοχώρι, Μανδράκι, Μεγαλοχώρι, Γόνιμο και οι συνοικισμοί Αγριολεύκης (Ουμπαγιάς), που βρίσκεται στη βόρια πλευρά του Στρυμώνα και το εγκαταλελειμμένο σήμερα Αετοβούνι (Κεσισλίκ), που βρίσκεται στη Β.Δ. πλευρά του χωριού. Ο πληθυσμός του ήταν 2611 κάτοικοι, το 1928 και 3480 κατά την απογραφή του Οι κάτοικοι είναι γηγενείς, πρόσφυγες από τα χωριά Πετρίτσι και Στάρτσοβο της Βουλγαρίας, πρόσφυγες από τη Μικρά Ασία και το Πόντο και Βλαχόφωνοι από τα χωριά Ράμνα και Ηράκλεια (Τζουμαγιά). Σε αυτούς προστέθηκαν ακόμη 150, που εγκατέλειψαν κατά τον Β Παγκόσμιο πόλεμο, το χωριό Μεσαία (Μαχαλάδες), που βρίσκεται στην Ελληνοβουλγαρική μεθόριο. Βόρια του χωριού, στη κορυφογραμμή του Μπέλλες διέρχεται η οροθετική γραμμή των Ελληνοβουλγαρικών συνόρων, όπως αυτή καθορίστηκε κατά τη συνθήκη του Βουκουρεστίου μετά το Βαλκανικό πόλεμο του Εδώ βρίσκονται τα ένδοξα οχυρά της άλλοτε ισχυρής οχυρωματικής γραμμής Μεταξά-Ιστίμπεη- Βάσανο-Κελκάγια. Στη δυτική συνοικία είναι ο ενοριακός ναός του Αγίου Δημητρίου και δυτικότερα αυτού το στρατιωτικό νεκροταφείο, στο οποίο έχουν ταφή αξιωματικοί και στρατιώτες, που φονεύθηκαν στο χωριό κατά τους διάφορους πολέμους. Στο κέντρο βρίσκεται η αγορά και τέσσερα παρεκκλήσια στην ανατολική συνοικία, του Αγίου Μηνά, του Αγίου Γεωργίου, των Αγίων Κωνσταντίνου και Ελένης και του προφήτη Ηλία. Το σημερινό Ν. Πετρίτσι φαίνεται ότι είναι κτισμένο σε χώρο, όπου υπήρχε αρχαία πόλη, καθώς έχουν βρεθεί ίχνη αρχαίου τοίχους και τάφων σύμφωνα με μαρτυρίες γεροντότερων. Ο ιερέας Παππαηλίας διηγείται ότι βρήκε αρχαία νομίσματα και πήλινο άγαλμα, που παριστούσε προτομή νεαρής κόρης στο ρέμα Σουλτανίτσα που διασχίζει το χωριό κατά το έτος Όπως αναφέρουν ο Ηρόδοτος, ο Στράβων και ο Θουκυδίδης, η

19 Σουλτανίτσα περιοχή που βρίσκεται το χωριό ονομάζονταν Σιντική και κατοικούσαν σε αυτή οι Σίντιοι (Ελληνικό φύλο, συγγενές προς τους Σίντιους της Σαμοθράκης). Η Σιντική περιελάμβανε τη περιοχή από τη λίμνη Πρασιάδος, τα όρια της Βισαλτίας, μέχρι τα στενά της Κρέσνας και Στρούμνιτσας. Τα νότια όριά της δεν είναι καθορισμένα, καθώς δεν είναι γνωστή η ροή του Στρυμώνα κατά την εποχή εκείνη, ούτε η θέση της λίμνης Πρασιάδος. Ο Ηρόδοτος αναφέρει ότι μέχρι το χωριό Γόνιμο υπήρχαν «Λιμνναίαι Κατοικίαι» κατασκευασμένες από ξύλα του όρους Όρβηλου, το οποίο απέχει πάρα πολύ από τη λίμνη Δοϊράνη. Έτσι η λίμνη Πρασιάδος πιθανολογείται ότι είναι η λίμνη Κερκίνη, η οποία είναι πιο κοντά. Επίσης στα χωριά Μανδράκι και Θρακικό βρέθηκαν χαλκάδες προσδέσεως αρχαίων πλοίων, κάτι που ενισχύει την άποψη αυτή. Οι Σίντιοι ζούσαν ελεύθεροι και ανεξάρτητοι μέχρι τα χρόνια του Φιλίππου του Μακεδόνος και του Μ. Αλεξάνδρου, οι οποίοι τους υπέταξαν και προσήρτησαν τη περιοχή στο Μακεδονικό κράτος. 19

20 Λίμνη Κερκίνη Τότε φαίνεται ότι δημιουργήθηκε ο πρώτος οικισμός στη θέση όπου βρίσκεται σήμερα το Ν. Πετρίτσι, καθώς μνημονεύεται ότι πράγματι εδώ υπήρχαν μεταλλεία των Μακεδόνων και μάλιστα αργυρωρυχεία. Ίχνη αρχαίων μεταλλείων υπάρχουν κοντά στο σημερινό τάγμα του χωριού, καθώς εκεί έχει κατατεθεί δήλωση προς εκμετάλλευσή τους. Οι Σίντιοι έμειναν υπό των Μακεδόνων μέχρι της Ρωμαϊκής κατακτήσεως. Ο εκπολιτιστικός παράγοντας των Μακεδόνων επέδρασε τόσο πολύ ώστε ενώθηκαν σε ένα έθνος και πολέμησαν μαζί μέχρι τη μάχη της Πύδνας όπου στήριξαν τον Περσέα (τελευταίο βασιλιά της Μακεδονίας), με 3000 άνδρες. Σαν αντίποινα οι Ρωμαίοι κατέκτησαν και λεηλάτησαν τη περιοχή Σιντικής. Πόλεις της Σιντικής αναφέρονται κατά την εποχή εκείνη η Τρίστυλος, η Παρθικόπολης, η Σκοτούσσα και πιο επίσημα η Ηράκλεια και Πέτρα(Βουλγάρικο Πετρίτσι). Επί Ρωμαίων η περιοχή αποτέλεσε μια Ρωμαϊκή επαρχία με την επωνυμία Οδομαντική. Κατά την εποχή του Βυζαντίου ήταν μέρος της 7ης Βυζαντινής επαρχίας. Τότε το Ν. Πετρίτσι, που δεν είναι γνωστό το όνομά του κατά την εποχή εκείνη, έλαβε μεγάλη ανάπτυξη. Αυτό 20

21 αναφέρεται, επειδή σώζεται δίπλα στην εκκλησία του Αγίου Γεωργίου τμήμα Βυζαντινών λουτρών. Η περιοχή συχνά υπήρξε θέατρο συγκρούσεων μεταξύ Βυζαντινών αυτοκρατόρων και διαφόρων Βαρβάρων επιδρομέων, κυρίως Βούλγαρων και Σέρβων. Έτσι εξηγείται το γεγονός ότι οι κάτοικοι μιλούσαν τη Σλαβομακεδονική γλώσσα ενώ κατά συνείδηση ήταν Έλληνες, αφού στα σχολεία μάθαιναν Ελληνικά και στην εκκλησία χρησιμοποιούσαν πάλι την Ελληνική γλώσσα. Όταν πέρασε η εποχή της οικονομικής και κοινωνικοπολιτικής άνθισης κατά τα χρόνια της Βυζαντινής αυτοκρατορίας, το χωριό ονομάστηκε Βέτρινα ή Βέτερνα(αεροχώρι). Το όνομα αυτό δόθηκε κατά το έτος Μια 2η εκδοχή λέει ότι μετονομάσθηκε έτσι το Αυτό αναφέρει ο Τσέχος ιστορικός Jirecek στο βιβλίο του, αναφερόμενος στις παρατηρήσεις και σημειώσεις ενός ταξιδιώτη του έτους 1530 ονόματι Kurepesic κατά, τις οποίες η πλειοψηφία των κατοίκων ήταν Έλληνες. β) Τουρκοκρατία Επί τουρκοκρατίας το χωριό έμεινε έρημο, καθώς οι κάτοικοι σφαγιάσθηκαν κι όσοι πρόλαβαν έφυγαν για να σωθούν από τη μανία των Τούρκων. Μόνο οι ναοί και το όνομά του έδειχναν ότι ήταν ένα χριστιανικό χωριό. Οι παλαιότεροι διηγούνται ότι «ένας Τούρκος Αγάς γκρέμισε την εκκλησία του Αγίου Γεωργίου κι εκεί έχτισε το σπίτι του. Το σπίτι όμως ισοπεδώθηκε από άγνωστη αιτία και σκοτώθηκε μία κόρη του». Σύμφωνα με προφορικές μαρτυρίες στο χωριό υπήρχαν 2 τζαμιά, ένα κοντά στο σχολείο κι ένα κοντά στην αγορά. Είχε περίπου 350 Τουρκικές οικογένειες και 40 χριστιανικές, οι οποίες κατοικούσαν στο δυτικό άκρο και δίπλα στην εκκλησία. Μιλούσαν τη Σλαβομακε 21

22 Άγιος Δημήτριος - Παλιό Νεκροταφείο δονική γλώσσα αλλά είχαν Ελληνική συνείδηση. Στην εκκλησία χρησιμοποιούσαν την Ελληνική γλώσσα, καθώς επίσης και στο σχολείο που συντηρούσε η εκκλησία. Πολλές από τις οικογένειες αυτές είχαν έρθει από την Ήπειρο κατά τους χρόνους των διωγμών του Αλή Πασά. Οι οικογένειες αυτές ήταν οι εξής: Τζουκμάνη 4, Τάσιου 2 Σαμαρά 1, Τσακπίνη 1. Αυτές ήταν οι πλουσιότερες και από αυτές προέρχονταν οι προύχοντες του συνοικισμού. Όλες οι χριστιανικές οικογένειες εκκλησιάζονταν στον Άγιο Δημήτριο(παλιό νεκροταφείο, σήμερα). Η διοίκηση του χωριού ήταν στα χέρια των Τούρκων, ενώ οι προύχοντες του συνοικισμού διόριζαν ένα Κοτσάμπαση Μουχτάρη(πάρεδρος), για να τους εκπροσωπεύει προς τη Τουρκική διοίκηση και να βοηθάει στην είσπραξη των φόρων τον Τούρκο εισπράκτορα. Όλα τα άλλα όργανα και οι υπάλληλοι της κοινότητας ήταν Τούρκικα εκτός από την επιτροπή της εκκλησίας. 22

23 Για την ασφάλεια κατά τη νύχτα υπήρχε Τούρκος νυχτοφύλακας(πασβάντης) αλλά αντί να προστατεύει, συνεργάζονταν με τους κλέφτες. Οι χριστιανοί κάτοικοι πλήρωναν τους εξής φόρους στο Τουρκικό κράτος: 1. Κεφαλικός φόρος, μισή λίρα. 2. Στρεμματικός, 2 γρόσια το στρέμμα. 3. Φόρος δρόμων, 16 γρόσια. 4. Οικοδομών, 10 γρόσια στην οικοδομή. Παραγωγής Αιγοπροβάτων, 6 γρόσια κατά κεφαλήν. 7. Στεφανιάτικο, 10 γρόσια ανά οικογένεια, υπέρ του Μητροπολίτη Μελενίκου καθώς υπάγονταν στη δικαιοδοσία του. Άγιος Δημήτριος 23

24 Ο σημερινός ναός του Αγίου Δημητρίου χτίστηκε το 1860 σε θέση όπου βρέθηκαν ερείπια παλιάς εκκλησίας κι ένας μαρμάρινος σταυρός. Ο παλιός ναός καταστράφηκε κατά την επανάσταση του Η αποπεράτωσή του έγινε το 1865, ενώ στον προαύλιο χώρο χτίσθηκε οίκημα που χρησίμευε ως το πρώτο επίσημο σχολείο και ως κατοικία του δασκάλου. Μέχρι τότε η διδασκαλία γίνονταν εντός της εκκλησίας ή στο νάρθηκα ή στον περίβολό της από τον παπά ή τον ψάλτη ή άλλον εγγράμματο του χωριού. Διδακτικά βιβλία ήταν τα εκκλησιαστικά και κυρίως ο Οκτώηχος και το ψαλτήρι. Ο δάσκαλος πληρώνονταν από το ταμείο της εκκλησίας ή της Μητροπόλεως. Από το1900 τη μισθοδοσία των δασκάλων ανέλαβε το Σερραϊκό προξενείο. Πρώτος δάσκαλος αναφέρεται ο Ιωάννη Καπετάνιος από την Ηράκλεια, ο οποίος κατά το 1913 δολοφονήθηκε από Βούλγαρους στο Δημητρίτσι Σερρών. γ) Βουλγαρική επιβολή Μακεδονικός Αγώνας Μέχρι του σχίσματος της Βουλγαρικής εκκλησίας από το Πατριαρχείο της Κωνσταντινούπολης το 1870, καμία Βουλγαρική επίδραση δεν υπήρχε στο Ν. Πετρίτσι και στα γύρω χωριά. Μετά το διαχωρισμό Βούλγαροι πράκτορες προσπαθούσαν να αλλάξουν τη πίστη και την εθνική συνείδηση των κατοίκων με ψεύτικες υποσχέσεις χωρίς όμως να καταφέρουν κάτι. Οι προύχοντες ήρθαν σε επαφή με το προξενείο Σερρών για να οργανώσουν την αντίστασή τους και κατάφεραν να έχουν δάσκαλο μισθοδοτημένο από αυτό, από το 1900 και μετά. Οι Βούλγαροι βλέποντας ότι δεν γίνεται τίποτα με τη προπαγάνδα και το χρήμα, άρχισαν να οργανώνουν Κομιτατζίδικες συμμορίες και να εκβιάζουν ή να σφάζουν προύχοντες και ιερείς 24

25 για να προσχωρήσουν στη Βουλγαρική Εξαρχία. Έτσι τα γύρω χωριά Βυρώνεια(Χατζήμπεϊλίκ), Αετοβούνι(Κεσεσλίκ), Ακριτοχώρι (Ντερβέντι) κ.α. υπέκυψαν και δέχθηκαν Βούλγαρο ιερέα και δάσκαλο. Βυρώνεια Ο Έλληνας ιερέας της Βυρώνειας ξυλοκοπήθηκε και διώχθηκε από τα ίδια τα παιδιά του και κατέφυγε στην επισκοπή Μελενίκου. Την ίδια τύχη είχαν και οι ιερείς των άλλων χωριών. Τα μόνα χωριά που έμειναν Ελληνικά ήταν η Ηράκλεια, η Ράμνα, τα Πορρόϊα και το Ν. Πετρίτσι. Δώδεκα Βουλγάρικες συμμορίες ρήμαζαν τη περιοχή με εκβιασμούς, βασανιστήρια και σφαγές αθώων ανθρώπων, με ανώτατο αρχηγό τον περιβόητο Ντόντσιο και άλλους όπως ο Παύλε, Καραφύλλης, Παρθένωφ. Ο Μητροπολίτης Μελενίκου συνέχεια διαμαρτύρονταν στους Τούρκους και τα άλλα πολιτισμένα έθνη αλλά απλά παρατηρούσαν εξ αποστάσεως. Οι Τούρκοι βοήθησαν μερικώς τη κατάσταση με στρατιωτική φρουρά στα χωριά όπου υπήρχαν Τούρκοι και δημιουργήθηκαν ομάδες αντίστασης από Έλληνες. Έτσι οι κάτοικοι ανεθάρησαν και περιέσωσαν ότι ήταν δυνατόν να περισωθεί από τις αρπαγές των Βούλγαρων. Κέντρα τις Ελληνικής αντίστασης ήταν το Μελένικο και το Πετρίτσι για την άνω κοιλάδα του Στρυμώνα ενώ για την επαρχία Σιδηροκάστρου ήταν η Ηράκλεια. Πολλοί κάτοικοι του Ν. Πετριτσίου συνεργάσθηκαν ως πληροφοριοδότες με τους Τούρκους και κατάφεραν να φέρουν 25

26 Είσοδος Σταρτσόβου την ηρεμία στη καθημερινή ζωή των Πετριτσιωτών και να επαναφέρουν την εμπορική τους δράση. Οι Βουλγάρικες συμμορίες έδρασαν επίσης στα χωριά Ράμνα και Στάρτσοβο επιζητώντας τον εκβουλγαρισμό τους. Στο Στάρτσοβο μάλιστα προέβησαν σε σφαγή 5 Σταρτσοβιτών(Σάββα και Νικόλαο Κυριακού, Ιωάννη και Κωνσταντίνο Ματρούνη και Γεώργιο Τσιμπαλάν), επειδή αρνήθηκαν τον εκβουλγαρισμό και οργάνωσαν αντίσταση σε συνεργασία με τους Τούρκους. Με την ανακήρυξη του Τουρκικού συντάγματος το 1908, η δράση των Κομιτατζήδων έπαυσε και επικράτησε μια ύφεση, στον φυλετικό ανταγωνισμό που είχε ξεσπάσει, εν όψει και των συνεννοήσεων για τη Βαλκανική συμμαχία κατά των Τούρκων. Όταν το1912 τα συμμαχικά στρατεύματα ετοιμάζονταν, πολλοί Τούρκοι πλούσιοι και φτωχοί, στρατιωτικοί και μη που ζούσαν στο Ν. Πετρίτσι έφυγαν στη Θεσσαλονίκη και στις Σέρρες για 26

27 λόγους ασφάλειας. Οι Βούλγαροι του Αετοβουνίου έσπευσαν να ληστέψουν και να φονεύσουν τις οικογένειες των Τούρκων που έφευγαν αλλά οι Έλληνες κάτοικοι του χωριού κατάφεραν να τους προστατέψουν όσο ήταν δυνατόν, δείχνοντας έτσι τη συμπαράστασή τους για τη βοήθεια που τους πρόσφεραν κατά των Βουλγάρων. Την 20η Οκτωβρίου του 1912, η 7η Βουλγαρική μεραρχία με στρατηγό τον Θεοδόρωφ εισήλθε στο Ν. Πετρίτσι κι επιδόθηκε σε ακατονόμαστα όργια. Συνέλαβε τον Τούρκο οπλαρχηγό και τους δύο υιούς του και τους έσφαξε στη κεντρική πλατεία του χωριού, ενώ περίπου 160 Τούρκοι συλληφθέντες οδηγήθηκαν και σφαγιάσθηκαν στο δυτικό άκρο του, σαν αντίποινα για την καταστροφή του Αετοβουνίου και τη δολοφονία του Κομιτατζή Παύλε στη Ράμνα. Οι Έλληνες δεν έπαθαν κάτι επειδή αναγκαστικά φιλοξένησαν τους Βούλγαρους που έφυγαν από το κατεστραμμένο Αετοβούνι. Η πρώτη όμως εχθρική εκδήλωση κατά των Πετριτσιωτών ήταν ο διορισμός Βούλγαρου Παπά από τον Βούλγαρο Μητροπολίτη Νευροκοπίου. Κριτήριο για τη χειροτονία και το διορισμό του ήταν ότι σκότωσε 10 Έλληνες. Αυτό ήταν το κριτήριο για να διορισθεί κάποιος ιερέας στα υπό των Βουλγάρων τότε καταληφθέντα Μακεδονικά χωριά. Και αναλογίζεται κανείς τη ζωή των κατοίκων του χωριού με διοικητή έναν Κομιτατζή και ιερέα έναν Ελληνομάχο και δολοφόνο. Τον Ιούνιο του 1913 άρχισε η απρόκλητη Βουλγαρική επίθεση, η οποία οδήγησε στο β Βαλκανικό πόλεμο. Ευτυχώς οι άνδρες του χωριού ειδοποιήθηκαν από τους Έλληνες της Φιλιππούπολης και με τη βοήθεια ενός ντόπιου Βούλγαρου εν ονόματι Καβράκη κατάφεραν να διαφύγουν και να κρυφτούν στο δασώδες 27

28 Μπέλλες. Όταν την 21η Ιουνίου τα Ελληνικά στρατεύματα με στρατηλάτη τον Βασιλιά Κωνσταντίνο κατατρόπωσαν τα Βουλγάρικα στο Κιλκίς και το Λαχανά, ο Κομιτατζής διοικητής του χωριού Καραφύλλης και ο Βούλγαρος ιερέας έφυγαν αμέσως από αυτό φοβούμενοι τους Έλληνες τσολιάδες. Ο ιερέας μάλιστα παράτησε στη μέση το μυστήριο της βαπτίσεως και μετέδωσε φεύγοντας το φόβο και το πανικό στα υπόλοιπα Βουλγάρικα στρατεύματα που βρίσκονταν στη περιοχή του Στρυμώνα. Κοιλάδα του Στρυμώνα. Κομβικό σημείο για τα Βουλγαρικά στρατεύματα δ) Η Απελευθέρωση Η μάχη της 26ης 27ης Ιουνίου Οι Βουλγαρικές δυνάμεις είχαν οχυρωθεί στο Ν. Πετρίτσι, μετά την ήττα τους σε Κιλκίς και Λαχανά. Στις Ιουνίου 1913 πραγματοποιήθηκαν σκληρές μάχες στο χωριό και τα γύρω υψώματα, οι οποίες σήμαναν όχι μόνο τη δική του απελευθέρωση αλλά και ολόκληρου του νομού Σερρών. Οι μάχες αυτές έμειναν γνωστές ως Μάχες της Βέτρινας ή ως 28

29 Ελληνικά στρατεύματα στη κοιλάδα του Στρυμώνα Μάχες του Ντεμίρ Ισσάρ. Τα στρατεύματα των Βουλγάρων είχαν εγκατασταθεί από τις Σέρρες έως το Ν. Πετρίτσι, με κέντρο συγκέντρωσης και οργάνωσής τους τη περιοχή μεταξύ Ν. Πετριτσίου, Κοίμησης και Χαρωπού. Οι Ελληνικές δυνάμεις αναπτύσσονταν συνέχεια στη περιοχή και προωθούνταν μέρα με τη μέρα από το Στρυμονικό, Δοϊράνη και Λαχανά προς το Βουλγάρικο κέντρο. Το σθένος και η τόλμη των Ελλήνων στρατιωτών και αξιωματικών οδήγησε τους Βούλγαρους σε άτακτο φυγή προς το Στρυμώνα, όπου ανατίναξαν τη σιδηροδρομική γέφυρα και αναχώρησαν δια της κοιλάδας της Στρώμνιτσας προς τα στενά της Κρέσνας. Εκεί έγινε η τελευταία μάχη μεταξύ Ελλήνων και Βουλγάρων. Τα θύματα ήταν πολλά και για τα δύο στρατόπεδα και οι καταστροφές μεγάλες. Γέφυρες αυτοκινητοδρόμου και σιδηροδρόμου Στρυμώνα 29

30 Στο Ν. Πετρίτσι οι κάτοικοι υποδέχθηκαν με μεγάλη χαρά τους απελευθερωτές, καθώς ήταν κρυμμένοι στο Μπέλλες για μέρες. Το χωριό ήταν γεμάτο από πτώματα Βούλγαρων στρατιωτών και οι Πετριτσιώτες προσπάθησαν να δώσουν νέα πνοή και να αλλάξουν τη μαύρη εικόνα που επισκίαζε τόσο καιρό το τόπο τους. ε) Τα μετά την Απελευθέρωση Εγκατάσταση προσφύγων εκ Πετριτσίου και Σταρτσόβου Το Ν. Πετρίτσι ήταν για 540 χρόνια κάτω από στυγνή και βάρβαρη δουλεία, μέχρι να αναπνεύσει και πάλι τον αέρα της ελευθερίας. Οι κάτοικοι Έλληνες και Τούρκοι υποδέχθηκαν τους Έλληνες στρατιώτες, οι οποίοι έδειξαν ήθος αφού δεν πείραξαν ούτε έναν Τούρκο κατά τη προέλασή τους σε αντίθεση με τους Βούλγαρους. Το γεγονός ότι οι Βούλγαροι έφυγαν βιαστικά από το χωριό, αποδείκνυαν τα παρατημένα καζάνια με φαγητό, που ακόμη άχνιζαν όταν βρέθηκαν από τους κατοίκους. Μετά από λίγες ημέρες ο Βασιλιάς Κωνσταντίνος έρχεται και στήνει το αρχηγείο του στο σιδηροδρομικό σταθμό Βυρώνειας και νέος ενθουσιασμός πλημμυρίζει τον κόσμο των γύρω χωριών. Η χαρά όμως λίγο κράτησε, επειδή υπεγράφη η συνθήκη του Βουκουρεστίου στις 28 Ιουλίου 1913, που έθετε τέρμα στον Ελληνοβουλγαρικό πόλεμο αλλά θέτει σαν σύνορο τη κορυφογραμμή του Μπέλλες. Έτσι Ελληνικότατα εδάφη όπως το Πετρίτσι, το Μελένικο και το Στάρτσοβο μένουν εκτός Ελληνικού κράτους παρ όλες τις πιέσεις των κατοίκων τους προς τις Μεγάλες Δυνάμεις. Έλληνες και Τούρκοι εγκαταλείπουν τις πόλεις τους μεταξύ 1ης και 6ης Αυγούστου 1913 και πολλοί από αυτούς εγκαθίστανται στο Ν. Πετρίτσι. Οι Σταρτσοβίτες έκαψαν το χωριό τους εκτός από την εκκλησία, το σχολείο και ένα νεόκτιστο τότε σπίτι (του Δαυίδ Βακουφτσή), για να μην αφήσουν τίποτα στους 30

31 Βούλγαρους. Οι Τούρκοι που ήταν στο Ν. Πετρίτσι αναχώρησαν σιδηροδρομικώς προς τη Θράκη και στα σπίτια τους εγκαταστάθηκαν 200 περίπου οικογένειες από το Πετρίτσι και 70 από το Στάρτσοβο. Οι υπόλοιποι Σταρτσοβίτες έφυγαν πέρα από τον Στρυμώνα. Το Ελληνικό στοιχείο επικρατεί στο χωριό και οι νέοι κάτοικοι το οργανώνουν ως πιο ενγράμματοι και πιο πολλοί από τους παλιούς. Πρόεδρος αναλαμβάνει ο Γιανκούλας και εγκαθίσταται σταθμός χωροφυλακής. Το σχολείο στην εκκλησία δεν επαρκούσε και χτίζεται νέο με προσωπικά έξοδα και εργασία των κατοίκων το 1915, στο σημερινό αγροτικό ιατρείο, με δάσκαλο τον Χατζηνούσκα Στέργιο. Οι ιερείς που λειτουργούσαν τον ενοριακό ναό Αγίου Δημητρίου ήταν ένας από το Πετρίτσι και τρεις από το Στάρτσοβο. Η νέα ζωή δυστυχώς δε διήρκεσε πολύ καιρό. Στις 24 Μαΐου 1916 καταλαμβάνονται τα στενά του Ρούπελ από τους Γερμανούς, καθώς είχε ξεσπάσει ο Α παγκόσμιος πόλεμος. Οι Πετριτσιώτες φεύγουν προς το Σιδηρόκαστρο και την Ηράκλεια, καθώς το Γερμανοβουλγαρικό απόσπασμα εγκαταστάθηκε στο Ν. Πετρίτσι. Τον Ιούλιο, οι Έλληνες κάτοικοι του χωριού διετάχθησαν να μεταβούν σε στρατόπεδα καταναγκαστικής εργασίας. Οι άνδρες και τα γυναικόπαιδα πήγαν στο Ποζάροβιτς της Σερβίας, όπου δούλευαν στα χωράφια και στα σπίτια των κατοίκων της συγκεκριμένης πόλης. Οι συνθήκες διαβίωσης ήταν τέτοιες ώστε από 813 άτομα έζησαν μέχρι τέλους μόνο 11 στο Κίτσιοβο της Βουλγαρίας, σύμφωνα με τον ιεροψάλτη Ιωαννίδη Δημήτριο. Το χωριό ήταν στη ζώνη των επιχειρήσεων για τα επόμενα δύο χρόνια, όσο κράτησε ο πόλεμος και είχαν παραμείνει σε αυτό μόνο Τούρκοι κάτοικοι. Στις 8 Σεπτεμβρίου 1918 υπογράφηκε ανακωχή και στις 17 Σεπτεμβρίου ο Ελληνικός στρατός κατέλαβε και πάλι το χωριό και τα στενά του Ρούπελ. Οι κάτοικοι που εξορίστηκαν, επιστρέφουν και βλέπουν σπίτια κατεστραμμένα, χαμένα συγγενικά πρόσωπα και προσπαθούν να οργανώσουν το χωριό. Μαζί με αυτούς έρχονται όλοι οι κάτοικοι της Ράμνας από Ποζάροβιτς και Καβάλα και οι Σταρτσο- 31

32 βίτες, οι οποίοι περιπλανήθηκαν στο Πλαταμώνα και τη Θεσσαλονίκη. Επίσης έρχονται 25 οικογένειες από Τουρκία, πρόσφυγες από τη Θράκη και το Πόντο. Στις αρχές όμως του1919 φεύγουν οι Θρακιώτες από το χωριό για άγνωστο λόγο. Έτσι η ζωή αποκτάει τους παλιούς της ρυθμούς και οργανώνονται σιγά-σιγά πολιτικές και κοινοτικές αρχές, η χωροφυλακή, το σχολείο, η εκκλησία και ιδρύεται ο πρώτος γεωργικός πιστωτικός συνεταιρισμός με το όνομα << Η Μέλισσα>>, το Το 1923 εγκαθίστανται πρόσφυγες από τη Μικρά Ασία και το 1924 εγκαθίστανται οικογένειες Ποντίων από τη περιοχή της Νικόπολης, με την ανταλλαγή πληθυσμών. Οι Τούρκοι έφυγαν από το χωριό και η Επιτροπή Αποκαταστάσεως Προσφύγων βοήθησε να τακτοποιηθούν στα σπίτια Τούρκων ή να χτίσουν δικά τους, παραδίδοντάς τους μερικά χωράφια. Το 1924 άλλαξε η ονομασία του χωριού από Βέτρινα σε Ν. Πετρίτσι από επιτροπή του Σιδηροκάστρου με πρόεδρο τον Έπαρχο. Αυτό έγινε επειδή πολλοί κάτοικοί του προήλθαν από χωριά της περιοχής, όπου βρίσκεται το Βουλγάρικο Πετρίτσι, με σκοπό να θυμίζει στις νεότερες γενιές ότι πίσω από το βουνό Μπέλλες βρίσκονται οι γενέτειρες πόλεις των προγόνων τους (Πετρίτσι Στάρτσοβο Λέσνιτσα Λιβούνοβο - Σιαρμπάνοβο). Ο πληθυσμός του ανέρχεται Δημοτικό σχολείο 32

33 στους 2500 κατοίκους και το Μάιο του1928 θεμελιώθηκε το εξαθέσιο Δημοτικό Σχολείο στη περιοχή όπου βρίσκεται σήμερα, με κρατικά και ιδιωτικά έξοδα. Την ίδια εποχή ιδρύεται ο Μουσικογυμναστικός Σύλλογος «Η Αναγέννηση» και το επόμενο έτος γίνεται η εκτροπή της κοίτης του Στρυμώνα προς τη Λίμνη Κερκίνη, μετατρέποντας έτσι τον κάμπο σε γη της επαγγελίας και σώζοντας από πλημμύρες τα χωριά Γόνιμο και Μεγαλοχώρι. Στις 4 Αυγούστου 1935 αρχίζει να κατασκευάζεται η οχυρωματική γραμμή Μεταξά στη κορυφογραμμή του Μπέλλες. Αυτό οδήγησε στην ανάπτυξη αισθημάτων ασφάλειας και σε συνδυασμό με τις καλές τιμές των καπνών, έφερε οικονομική άνθιση στο χωριό. Έτσι εκείνη η περίοδος δικαιολογημένα ονομάστηκε «Χρυσή Εποχή». ζ) Β Παγκόσμιος Πόλεμος Νέα σκλαβιά και νέα βάσανα Ο β παγκόσμιος πόλεμος του1939 έρχεται να επισκιάσει με τις αναμνήσεις και τα βάσανα του πρώτου, την ευτυχία που επικρατεί στο Ν. Πετρίτσι. Στις 28 Οκτωβρίου του 1940 κορυφώνεται η αγωνία αλλά οι νίκες των Ελλήνων στο βόρειο Ήπειρο και η κατασκευασμένη από μπετόν και σίδηρο οχυρωματική γραμμή Μεταξά εμπνέουν σιγουριά στους Πετριτσιώτες. Στο χωρίο προστέθηκαν και οι κάτοικοι του χωριού Μεσσαία, επειδή βρίσκονταν κοντά στα σύνορα. Στις 16 Μαρτίου 1941 γίνεται εκκένωση του χωριού, μετά από απόφαση των στρατιωτικών και πολιτικών αρχών και οι κάτοικοι μεταφέρονται στα χωριά Αναγέννηση, Χείμαρρο και Τριάδα, πέρα του Στρυμώνα. 33

34 34 Την 6η Απριλίου ημέρα Κυριακή, τα ξημερώματα, οι Γερμανοί αρχίζουν επίθεση κατά της Ελληνικής φρουράς στα οχυρά Ιστίμπεη, Τραπέσκας, Βάσανο χωρίς αποτέλεσμα. Ο βομβαρδισμός της Δευτέρας όμως καταστρέφει πολλά σπίτια και την ανατολική πλευρά του σχολείου. Την Τρίτη 8 Απριλίου, οι Γερμανοί καταλαμβάνουν το Ν. Πετρίτσι και τη 5η Μαΐου έρχονται Βούλγαρος πρόεδρος και ταμίας, καθώς οι Βούλγαροι ήταν σύμμαχοί τους. Τον Ιούλιο καταφθάνει ολόκληρη επιτροπή με δασκάλους, ιερείς, χωροφύλακες και 30 Βουλγάρικες οικογένειες. Αυτό ήταν το πρώτο δείγμα της προσπάθειάς τους να εκβουλγαρίσουν το χωριό, αφού μετά προέβησαν σε αλλαγή των Ελληνικών γραμμάτων της εκκλησίας σε Βουλγάρικα. Στην αρχή ήταν ευγενικοί με σκοπό να προσηλυτίσουν τους κατοίκους. Από το1942 όμως αρχίζουν να δείχνουν ποιοι είναι πραγματικά με χρήση βίας, πολιτική επιστράτευση (Ντουρτουβάκηδες) και με στρατόπεδα καταναγκαστικής εργασίας αλλά με μετριότερους όρους απ ότι τη προηγούμενη φορά. Το 1944 υπογράφηκε κάπου στο Μπέλλες, το αντεθνικό σύμφωνο μεταξύ των Βουλγάρων του Δημητρώφ και των Ελλήνων ανταρτών του ΕΛΑΣ. Τον Οκτώβριο του1940, Γερμανοί και Βούλγαροι έχουν φύγει και την εξουσία έχουν οι αντάρτες του ΕΑΜ-ΕΛΑΣ. Κάθε μέρα σφάζουν ανθρώπους στη πλατεία του χωριού και κλέβουν τρόφιμα από τις οικογένειες των Πετρτσιωτών, προσφέροντάς τους ένα μικρό συσσίτιο για κάθε οικογένεια, σύμφωνα με προφορικές μαρτυρίες. Το Φεβρουάριο 1945 φθάνει στο χωριό η Εθνοφυλακή και ο Ελληνικός στρατός της νόμιμης κυβέρνησης. Η ζωή αποκτά και πάλι τους φυσιολογικούς της ρυθμούς ενώ άλλοι αντάρτες είχαν καταφύγει στα γύρω βουνά και άλλοι συνελήφθησαν. Μονάδα Αντιστάσεως Υπαίθρου (ΜΑΥ) δημιουργείται από τους κατοίκους του χωριού για να το προστατέψουν από τις συχνές επιδρομές των ανταρτών. Την ημέρα ο κόσμος πήγαινε με φόβο στα χωράφια ενώ κάθε νύχτα ήταν αναμενόμενο ένα χτύπημα ανταρτών.

35 Φυτείες καπνού Τη 5η Μαΐου 1949, 5000 αντάρτες μπαίνουν στο χωριό και προκαλούν μεγάλες καταστροφές, κλοπές και σφαγές, μέσα σε ένα 24ωρο. Κατά τη συμπλοκή σκοτώθηκαν πολλοί στρατιώτες και υπηρετούντες στα ΜΑΥ, μέχρι να φθάσει ο στρατός. 18 κορίτσια και 108 άνδρες απήγαγαν κατά την αποχώρησή τους. Ο στρατός όμως τους καταδίωξε και τους ανάγκασε να φύγουν στα γειτονικά κομμουνιστικά κράτη, θέτοντας τέρμα στα βάσανα και τις καταστροφές των κατοίκων του Ν. Πετριτσίου, επαναφέροντας έτσι την ηρεμία, τη γαλήνη και τον ενθουσιασμό για επανοργάνωση του χωριού. 35

36 36

37 ΙΣΤΟΡΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΒΛΑΧΩΝ ΝΕΟΥ ΠΕΤΡΙΤΣΙΟΥ Την εποχή της διοίκησης του Αλή Πασά στα Ιωάννινα δημιουργήθηκαν προβλήματα με τους ελληνικούς πληθυσμούς που ζούσαν στην περιοχή και ξεκίνησαν μετακινήσεις των κατοίκων, κυρίως σε δύο φάσεις. Η πρώτη φάση των εξόδων σημειώθηκε ανάμεσα στο 1820 με 1822, την εποχή που ο Αλή Πασάς ήρθε σε ανοιχτή σύγκρουση με την κεντρική Οθωμανική εξουσία. Στην δεύτερη φάση ανάμεσα στο 1822 με 1830 τα αίτια των εξόδων μπορούν να θεωρηθούν ως συνέπειες της επανάστασης του Από αυτές τις δύο εξόδους δημιουργείται ένα χωριό στο όρος Κερκίνη με το όνομα Ράμνα, το μοναδικό χωριό στην Ανατολική Μακεδονία με αποκλειστικά Βλάχους κατοίκους που κατοικούνταν σταθερά χειμώνα καλοκαίρι. Το όνομα Ράμνα στα Σλαβικά σημαίνει πεδιάδα περιγράφοντας έτσι και την διαμόρφωση του εδάφους όπου και βρίσκεται το χωριό. Την άνοιξη του 1890 καθώς περνάει ο Gustav Weigand η Ράμνα είναι ένα χωριουδάκι με 65 δίπατα σπίτια, τα οποία ήταν κατασκευασμένα στη περιοχή που βρίσκεται πάνω από την σημερινή εκκλησία και 300 περίπου κατοίκους. Προφορικές μαρτυρίες των Βλάχων κατοίκων του Νέου Πετριτσίου, των οποίων οι γονείς έζησαν στη Ράμνα αναφέρουν ότι οι κάτοικοι του χωριού Αβδέλα Σαμαρίνα 37

38 προέρχονταν κυρίως από τα χωριά Αβδέλα, Γράμουστα αλλά και από άλλα χωριά του νομού Ιωαννίνων όπως το Νυμφαίο, η Σαμαρίνα, η Μοσχόπολη και η Νικολίτσα του Γράμμου. Διακόσιες έως τριακόσιες οικογένειες πήγαν στη Ράμνα και τα κύρια επαγγέλματα με τα οποία ασχολήθηκαν ήταν η κτηνοτροφία, η παραγωγή καπνού, φασολιών και πατάτας. Βλάχοι κτηνοτρόφοι Ασχολίες Βλάχων γυναικών Σε όλα αυτά συμμετείχαν τόσο οι άνδρες όσο και οι γυναίκες. Κύριες ασχολίες των γυναικών ήταν η καθαριότητα των σπιτιών και οι προετοιμασία του φαγητού ενώ έβγαζαν πρόσθετο μεροκάματο καθώς ύφαιναν και κατασκεύαζαν κάλτσες, βελέντζες και ζώνες, τις οποίες πουλούσαν στους Τούρκους που ζούσαν σε ένα γειτονικό χωριό, το Ομαλό. 38

39 Κάθε χρόνο γίνονταν πανηγύρι που διαρκούσε τρεις μέρες προς τιμήν των Αγίων Πέτρου και Παύλου, στους οποίους είναι αφιερωμένη η εκκλησία. Η λειτουργία Ελληνικού σχολείου ήταν ένα γεγονός, το οποίο ενοχλούσε τους Βούλγαρους κομιτατζήδες καθώς εκείνοι επεδίωκαν τη λειτουργία Βουλγάρικου. Όμως η σθεναρή αντίσταση των Βλάχων είχε ως αποτέλεσμα τη διατήρηση της λειτουργίας του με Έλληνες δασκάλους. Στις αρχή του 20ου αιώνα πολλοί πήγαν στην Καβάλα όπου εργάζονταν στα καπνομάγαζα ενώ παράλληλα στο χωριό αναπτύχθηκαν ομάδες αντίστασης με μακεδονομάχους και καπετανάτα. Σημαντική ήταν η βοήθειά τους στον απελευθερωτικό πόλεμο του Ο ελληνικός στρατός με επικεφαλής τον Γεώργιο Παπαδόπουλο και οδηγό τον Παρθένη Νικόλαο έναν κτηνοτρόφο από την Ράμνα ελευθέρωσε την περιοχή. Χαρακτηριστική ήταν η γενναιότητα του Παρθένη, ο οποίος τραυματίσθηκε στην μάχη Κονάκι όπου συγκεντρώνονταν η οικογένεια, οι συγγενείς και οι φίλοι 39

40 της Βέτρινας (Νέο Πετρίτσι) ενώ ταυτόχρονα τροφοδοτούσε τον ελληνικό στρατό για ενάμιση μήνα με ζώα από το κοπάδι του. Η στάση αυτή των κατοίκων δεν ξεχάστηκε από τους Βούλγαρους κομιτατζήδες, οι οποίοι ως τιμωρία τους εξόρισαν στο Ποζάροβιτς της Σερβίας, το έτος Όσοι από αυτούς βρίσκονταν για εργασία στα καπνομάγαζα της Καβάλας παρέμειναν εκεί συνεχίζοντας τις δραστηριότητές τους. Μια βλάχα η οποία γεννήθηκε το 1916, στη Ράμνα χαρακτηριστικά αναφέρει «μωράκι ήμουν όταν η μάνα μου με φόρτωσε στην πλάτη της μέσα σε ένα πανί και ξεκινήσαμε με τους υπόλοιπους Βλάχους με τα πόδια μέχρι τη Κρέσνα της Βουλγαρίας. Εκεί μας έβαλαν σε τρένο και έτσι φτάσαμε στο Ποζάροβιτς, όπου μέναμε όλοι μαζί σε μεγάλες-κρύες αίθουσες. Οι άνδρες δούλευαν στα χωράφια ενώ οι γυναίκες ήταν υπηρέτριες στα σπίτια των Εβραίων. Ήταν καλοί και πλούσιοι οι Εβραίοι και δεν μας δημιουργούσαν προβλήματα. Τρία Ύφαιναν και τραγουδούσαν σε παρέες κατά τα νυχτέρια 40

41 χρόνια διήρκεσε η εξορία μέχρι που ανεβήκαμε και πάλι στα τρένα για να φτάσουμε στην περιοχή της Μαύρης θάλασσας όπου και συναντηθήκαμε κατά το 1919 με τους συγγενείς μας». Όταν έφτασαν ξανά στη Ράμνα βρήκαν ένα σχεδόν κατεστραμμένο χωριό. Λίγες οικογένειες (περίπου 10) εγκαταστάθηκαν και πάλι εκεί έως τις 6 Απριλίου 1941 που βομβαρδίστηκε από τους Γερμανούς και καταστράφηκε τελείως. Οι υπόλοιποι πήγαν στα γειτονικά χωριά Βυρώνεια, Νέο Πετρίτσι, Μεγαλοχώρι, Σιδηρόκαστρο και Ηράκλεια. Δυο και τρεις οικογένειες έμεναν σε ένα σπίτι ενώ ο Ελληνικός στρατός τους βοηθούσε με φαγητό. Έτσι άρχισαν να δραστηριοποιούνται στα επαγγέλματα, τα οποία γνώριζαν ανακτώντας και πάλι υλικές και ηθικές δυνάμεις μέσα σε ένα πλαίσιο διατήρησης των συνηθειών τους. Χορευτικό συγκρότημα του συλλόγου Βλάχων «η Ράμνα» στο πανηγύρι της Ράμνας 41

42 Όλα αυτά τα χρόνια συνέχισαν να παράγουν σιτάρι, καλαμπόκι, φακές και καπνά σε μεγαλύτερες ποσότητες και αυτό φαίνεται από την χρήση εργατών κατά τις επαγγελματικές τους δράσεις. Ασχολήθηκαν δηλαδή με το εμπόριο και με μεγάλη επιτυχία μάλιστα σύμφωνα με μαρτυρίες απογόνων τους στο Νέο Πετρίτσι. Οι περιπτώσεις γάμων των Βλάχων μεταξύ τους ήταν αυστηρά καθορισμένες από το κοινωνικό και πολιτιστικό πλαίσιο που είχαν αναπτύξει σαν εθνοτοπική ομάδα της συγκεκριμένης περιοχής ιδιαίτερα στα παλιά χρόνια. Επίσης Βλάχοι του Νέου Πετριτσίου παντρεύονταν Βλάχες από τα γειτονικά χωριά καθώς γνωρίζονταν μέσα από κοινωνικές εκδηλώσεις όπως πανηγύρια, χοροεσπερίδες κ.α. Στα νεότερα χρόνια άρχισαν να αναμειγνύονται με άλλες εθνοτοπικές ομάδες του Νέου Πετριτσίου όπως είναι οι Πόντιοι, οι Πετρισλήδες, οι Βέτερναληδες και οι Σταρτσοβίτες. Σε κάθε χοροεσπερίδα που λάμβανε χώρα στο Νέο Πετρίτσι ήταν συμμέτοχοι μαζί με όλους τους παραπάνω. Πολλά είναι τα τραγούδια τους, τα οποία ακούγονταν όταν κάνανε νυχτέρια, κατά τις απόκριες όταν μαζεύονταν οι συγγενείς σε ένα σπίτι, στην πρωτομαγιά καθώς έκαναν σούβλα στο βουνό, στους γάμους και στο πανηγύρι των Αγίων Πέτρου και Παύλου καθώς ανέβαιναν στη Ράμνα για να τιμήσουν τους Αγίους αλλά και τον χώρο στον οποίο έζησαν οι πρόγονοί τους και σε πολλές άλλες περιστάσεις της καθημερινότητάς τους. Η προετοιμασία της πανήγυρης των Αγίων Πέτρου και Παύλου πραγματοποιούνταν από τους ίδιους την εποχή που έμεναν στο χωριό. Κάθε οικογένεια προετοίμαζε από κάτι και όλοι μαζί συγκεντρώνονταν στην αλάνα δίπλα από την εκκλησία για να στή σουν το δικό τους γλέντι με τους χορούς τους και τα τραγούδια τους. Την ημέρα της εορτής ξεκινούσαν από το πρωί και τελείω- 42

43 ναν στο σούρουπο. Αργότερα την προετοιμασία της πανήγυρης ανέλαβε για κάποια χρόνια, ο πολιτιστικός σύλλογος Βλάχων «η Ράμνα» από την στιγμή της ίδρυσής του, το έτος 1988 από Βλάχους, οι οποίοι κατοικούν στο Νέο Πετρίτσι. Έτσι στη Ράμνα λάμβανε χώρα ένα τριήμερο εκδηλώσεων στις οποίες συμμετείχαν Βλάχοι και όχι μόνο από τα γύρω χωριά. Ήταν ένα κορυφαίο γι αυτούς γεγονός, το οποίο ενδυνάμωνε τις σχέσεις μεταξύ τους και έκανε γνωστό στις νεότερες γενιές το κοινωνικό και πολιτιστικό πλαίσιο μέσα στο οποίο έζησαν οι πρόγονοί τους, με απώτερο σκοπό να το ακολουθήσουν και να το διατηρήσουν αναλλοίωτο. 43

44 44

45 ΙΣΤΟΡΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΣΤΑΡΤΣΟΒΙΤΩΝ Το Στάρτσοβο ήταν ένα από τα χωριά της Μακεδονίας που έμειναν έξω από τα σύνορα του Ελληνικού κράτους και ανήκει σήμερα στις χαμένες πατρίδες καθώς έγινε θρύλος για τους αγώνες των κατοίκων του <<υπέρ πίστεως και πατρίδος>>. Η γεωγραφική του θέση ήταν και είναι ακόμη σε περιοχή κοντά στον ποταμό Στρυμώνα, στο νότιο τμήμα της σημερινής Βουλγαρίας και σε απόσταση 20 χιλ. από το τελωνείο του Προμαχώνα. Ονομάστηκε έτσι είτε από το παραπόταμο του Στρυμώνα Σταρτσοβίτη στις όχθες, του οποίου δημιουργήθηκε ή από τον γέρο άνθρωπο (Σταρτσοβέκ στα Βουλγάρικα) τον οποίο συνάντησαν οι Έλληνες κολίγοι σε μια καλύβα στη συγκεκριμένη τοποθεσία όταν αναζητούσαν περιοχή για τη μόνιμη εγκατάστασή τους και αυτός πρότεινε να εγκατασταθούνε στο σημερινό Στάρτσοβο. Το πότε εγκαταστάθηκαν και από που προήλθαν οι πρώτοι κάτοικοι, που πήγαν στο χωριό δεν είναι γνωστά από κάποιο 45

46 σύγγραμμα ούτε από προφορικές μαρτυρίες. Οι γεροντότεροι κάτοικοί του λένε ότι στην αρχή ήταν Τούρκικο τσιφλίκι. Οι πρώτοι που αποτέλεσαν κάτοικοί του ήταν οι Έλληνες κολίγοι, οι οποίοι ασχολήθηκαν με τη γεωργία, την υλοτομία, το ψάρεμα και τη κτηνοτροφία. Κατά τη κατασκευή του χωριού, το πρώτο μέλημά τους ήταν να χτίσουν εκκλησία το έτος 1848, την οποία αφιέρωσαν στον Άγιο Μεγαλομάρτυρα Μηνά ενώ δίπλα από αυτήν έκαναν το σχολείο. Το σύνολο του πληθυσμού του ανέρχονταν στους 640 Σταρτσοβίτες συν 10 έως 15 Τουρκικές οικογένειες, οι οποίες πούλησαν τα κτήματά τους στους χριστιανούς κι έφυγαν κατά το έτος Το Στάρτσοβο ήταν στη περιοχή ένα αντιπροσωπευτικό Ελληνικό χωριό της εποχής εκείνης, με τους κατοίκους να μιλούν την Βουλγαρική γλώσσα αλλά να έχουν Ελληνική συνείδηση και αυξημένο εθνικό φρόνημα. Τα συμφέροντα όμως των Ρώσων και των Βουλγάρων που γίνονταν φανερά μέσα από πολλών ετών προπαγάνδα περιόρισαν στο μέγιστο τη δυνατότητα για μια φιλειρηνική ζωή στους κατοίκους του, οι περισσότεροι των οποίων δεν ήταν μορφωμένοι και ασχολούνταν με χειρονακτικές εργασίες. Οι Βούλγαροι νόμιζαν ότι θα καταφέρουν εύκολα να αλλάξουν τα πιστεύω, τις αξίες και τα ιδανικά τους, καθώς είχαν στραμμένα τα βλέμματα τους στη προσάρτηση της Μακεδονίας. Η μεγάλη αφοσίωση όμως των Σταρτσοβιτών στο Οικουμενικό Πατριαρχείο νίκησε τις πιέσεις των κομιτατζήδων να προσχωρήσουν στην Εξαρχία. Το χωριό ανήκε στην επισκοπή Μελενίκου Σιδηροκάστρου πριν ακόμη πραγματοποιηθεί το Βουλγαρικό σχίσμα του Από την χρονιά όμως του σχίσματος και κυρίως μετά την ίδρυση της επισκοπής της Βουλγαρικής Εξαρχίας στο Νευροκόπι, άρχισε την έντονη και μακρόχρονη δράση της η Βουλγαρική προπαγάνδα επιδιώκοντας να αποσπάσει το Στάρτσοβο και άλλα χωριά της περιοχής και να αλλάξει την εθνολογική σύνθεση του πληθυσμού τους. Παρ όλα αυτά δεν ταρακουνήθηκε το φρόνημα και η πίστη των κατοίκων στις παραδόσεις, τα ήθη, τα έθιμα και τη πατρίδα τους. Αυτό το γεγονός αποτέλεσε μια από τις μεγαλύτερες επιτυχίες των Σταρτσοβιτών, επειδή πα- 46

47 ρέμειναν Έλληνες και χριστιανοί στη ψυχή, τα πιστεύω και τις αξίες, μόνο εσωτερικά καθώς εξωτερικά ήταν Βουλγαρόφωνοι με έθιμα Βουλγάρικα αφού αυτά επιθυμούσαν να βλέπουν οι κομιτατζήδες. Σημαντικότατη απουσία από το χωριό ήταν ένας ικανός και με διάθεση αυτοθυσίας δάσκαλος για να μεταδώσει στους κατοίκους την Ελληνική γλώσσα και παράδοση. Αυτό πραγματοποιείται στις όταν η δεκαεξάχρονη Φωτεινή Αλατά φτάνει στο Στάρτσοβο αφού διορίστηκε από το προξενείο των Σερρών και τον Μητροπολίτη Μελενίκου Ειρηναίο. Ήταν κόρη του Σερραίου οπλαρχηγού Καπετάν Νικολή και ξεχώριζε για τη τόλμη, τις γνώσεις και τα πνευματικά της χαρίσματα. Οι Σταρτσοβίτες υποδέχθηκαν με αγάπη και έντονα αισθήματα προσμονής τη νεαρή δασκάλα και της παρείχαν φιλοξενία στα σπίτια τους, έως ότου να εγκατασταθεί σε δικό της σπίτι, το οποίο επίσης χτίσθηκε από τους ίδιους και προσφέρθηκε για τη πολυετή παραμονή της εκεί. Μονοτάξιο ήταν το σχολείο που υπήρχε με 120 μαθητές. Δεν απείχε κανένα παιδί από τα μαθήματα ενώ εκεί φυλάσσονταν μία μαρμάρινη πλάκα με την επιγραφή ΚΛΙΤΟΥ, την οποία επιδείκνυαν στους επισκέπτες για να αποδείξουν ότι το χωριό Φυτείες καπνού-κολατσιό στο χωράφι Επεξεργασία καπνού στο σπίτι. ήταν Ελληνικό. Τα παιδιά των εύπορων οικογενειών αποκτούσαν εκπαίδευση και γνώση τις Ελληνικής γλώσσας στα σχολεία του Μελενίκου, όπου έπρεπε να περάσουν τρεις ώρες για να φτάσει κάποιος εκεί με το κάρο ή τα πόδια του. Το παραπάνω 47

48 γεγονός αποτελεί μια μεγάλη απόδειξη της αγάπης τους για την εκμάθηση της Ελληνικής γλώσσας. Έτσι η μικρή δασκάλα αποφάσισε να μαθαίνει τη γλώσσα στα παιδιά τις πρωινές ώρες και στους γονείς τους τα απογεύματα. Μια αύρα ενθουσιασμού και υπερηφάνειας πλημμυρίζει τον κόσμο, καθώς μετά από διάστημα έξι μηνών επικοινωνούσαν με χρήση των Ελληνικών. Πολλοί ήταν οι τομείς προσφοράς των γνώσεων της, ένας εκ των οποίων ήταν η εκμάθηση των Ελληνικών εθίμων. Ελληνικό χρώμα αποκτούν γεγονότα όπως γάμοι, βαπτίσεις, γεννήσεις και θάνατοι. Το ίδιο συνέβη με τις κοινωνικές εκδηλώσεις, τις γιορτές, τα πανηγύρια, τους χορούς και τα τραγούδια. Αυτή στόλιζε τη νύφη και τραγουδούσε τα νυφιάτικα τραγούδια, ζητώντας να την βοηθούν και ταυτόχρονα να μαθαίνουν τις συνήθειες αυτές. Στο σχολείο χόρευε παρέα με τους μαθητές της και Ομαδικό προσκύνημα στην εκκλησία του Αγίου Μηνά, στο Στάρτσοβο. 48

49 κάθε Κυριακή απόγευμα που στήνονταν χορός στη πλατεία του χωριού πρώτη ήταν στον κύκλο. Την ημέρα της Αναλήψεως γίνονταν γλέντι και χορός, αφού πρώτα τελεσθεί η θεία λειτουργία στην εκκλησία του προστάτη Αγίου Μηνά, υπό την παρουσία του Μητροπολίτη Ειρηναίου. Οι Βούλγαροι κομιτατζήδες εξοργισμένοι από τη παρουσία και τη δράση της Φωτεινής Αλατά, πολλές φορές αποπειράθηκαν να τη σκοτώσουν χωρίς όμως επιτυχία. Έτσι στο Στάρτσοβο εγκαταστάθηκε απόσπασμα Τουρκικού στρατού που αριθμούσε 90 άνδρες, για το οποίο κατασκευάσθηκε στρατώνας με τη βοήθεια των κατοίκων. Οι πιέσεις των κομιτατζήδων όμως δεν σταμάτησαν αλλά αντιθέτως έγιναν εντονότερες σύμφωνα με τις παρακάτω απαιτήσεις: 1) να προσχωρήσουν οι Σταρτσοβίτες στην Εξαρχία, 2) να διώξουν τους ιερείς και τους δασκάλους και 3) να ενισχύουν οικονομικά το κομιτάτο. Για λόγους ασφαλείας η δασκάλα μετατίθεται στο Σιδηρόκαστρο για ένα έτος και με την επιστροφή της δυναμώνει το ηθικό, το θάρρος και την τόλμη των κατοίκων. Νέα όμως ανησυχία προκαλεί στους Σταρτσοβίτες η παραίτηση του Ειρηναίου από τη Μητρόπολη Μελενίκου κατά τον Αύγουστο του 1906 και η απόσυρση από το χωριό, του Τουρκικού στρατού τον Μάρτιο του Η δημιουργία σώματος άμυνας και αντεπίθεσης, το οποίο αποτελούνταν μόνο από Σταρτσοβίτες, αποφασίστηκε σε μια συγκέντρωση που πραγματοποιήθηκε στο σχολείο. Σφαγές κατά των κομιτατζήδων σε συνδυασμό με πολλές και μεγάλες μάχες ανάγκασαν τους Βούλγαρους να απομακρυνθούν βόρια στις γύρω περιοχές. Με μάχες και συγκρούσεις συμπληρώθηκαν τα πέντε τελευταία χρόνια πριν την απελευθέρωση του Σταρτσόβου από τον Ελληνικό στρατό. Μάχες συνδεδεμένες με τη διατήρηση της ορθοδοξίας και του Ελληνισμού, της εθνικής και θρησκευτικής συνείδησης και φυσιογνωμίας. Το έτος 1912 ήρθε ο τερματισμός στα βάσανα και τους αγώνες των Σταρτσοβιτών, καθώς προελαύνει ο Ελληνικός στρατός και ξεκαθάρισε το πολεμοχαρές τοπίο στη περιοχή. Τον Αύγουστο του 1913 υπογράφηκε η συνθήκη του Βουκουρεστίου, σύμφωνα με την οποία το χωριό έπρεπε να παραχωρηθεί στους Βούλγα- 49

50 ρους. Όλοι οι κάτοικοι μάζεψαν όσα περισσότερα μπορούσαν από τα πράγματά τους, συγκεντρώθηκαν στην εκκλησία για να τελέσουν για τελευταία φορά θεία λειτουργία και αφού πήραν τη θαυματουργή εικόνα του Αγίου Μηνά αναχώρησαν για την Ελλάδα. Μεγάλης συναισθηματικής αξίας ήταν το γεγονός ότι έβαλαν φωτιά στα σπίτια τους, επειδή δεν ήθελαν να αφήσουν τίποτα στους Βούλγαρους, πέρα από την εκκλησία και το σχολείο, τα οποία αποτελούσαν σημεία από όπου πήγαζε η συνοχή και η ομοψυχία τους αλλά και ένα νεόχτιστο τότε σπίτι. Με αυτό τον τρόπο άφησαν την πατρίδα τους με δάκρυα στα μάτια ακολουθώντας το δρόμο για την ελεύθερη Ελλάδα και κατέληξαν στο Ν. Πετρίτσι, επειδή ήθελαν να είναι κοντά στον τόπο όπου μεγάλωσαν αυτοί και οι πρόγονοί τους, μετά από μια περιπλάνησή τους στις περιοχές του Πλαταμώνα και της Θεσσαλονίκης. Στο Νέο Πετρίτσι εγκαταστάθηκαν στα Τούρκικα σπίτια, τα οποία είχαν εγκαταλειφθεί και άρχισαν σιγά-σιγά να αποκτούν ξανά τους ρυθμούς και τον τρόπο ζωής που είχαν στο Στάρτσοβο. Σε ένα σπίτι έμενε όλη οι οικογένεια (γονείς-παιδιά-εγγόνια) ενώ συνέχισαν να ασκούν τα ίδια επαγγέλματα και διατήρησαν τις συνήθειές τους. Κάθε Κυριακή έκαναν γλέντι στην πλατεία μπάρμπα Θανάση, όπου συμμετείχε όλο το χωριό με γκάιντα και νταούλι, ενώ αργότερα ήρθε ο ζουρνάς να αντικαταστήσει την γκάιντα. Στις 11 Νοεμβρίου πραγματοποιούνταν μεγάλο πανηγύρι προς τιμήν του προστάτη τους Αγίου Μηνά με περιφορά της εικόνας του, την παραμονή της εορτής και με προσφορά διάφορων προϊόντων στον Άγιο τα οποία έβγαιναν σε δημοπρασία την ημέρα της εορτής μετά την εκκλησία, στον Άγιο Δημήτριο όπου βρίσκεται ακόμη και σήμερα η θαυματουργή εικόνα. Γλέντι στήνονταν μετά την δημοπρασία με την συμμετοχή όλου του χωριού. Πολλοί από τους Σταρτσοβίτες επισκέπτονταν το Στάρτσοβο την ημέρα της εορτής και όχι μόνο, για να προσκυνήσουν στην δική τους εκκλησία και στο δικό τους χωριό. Πραγματοποιούσαν ένα 50

51 ταξίδι με χαρακτήρα προσκυνηματικό άλλοτε μεμονωμένα και άλλοτε ομαδικά με σκοπό να τιμήσουν τον Άγιο στην περιοχή όπου έδρασε και τον τόπο των προγόνων τους. Ένα ταξίδι, το οποίο πραγματοποιείται ακόμη και σήμερα καθώς συνεχίζουν να επισκέπτονται την πατρίδα τους μεμονωμένα καθ όλη την διάρκεια του έτους ενώ στις 12 Νοεμβρίου ο πολιτιστικός σύλλογος Σταρτσοβιτών και φίλων ``ο Άγιος Μηνάς`` οργανώνει ομαδική εκδρομή. Στις μέρες μας η εθνοτοπική ομάδα των Σταρτσοβιτών αριθμεί 800 με 900 περίπου μέλη, τα οποία ζουν στο Νέο Πετρίτσι αλλά και σε άλλες πόλεις της Ελλάδας διατηρώντας τις συνήθειες των προγόνων τους καθώς αποτελούν στοιχεία ενότητας και συλλογικής δράσης. 51

52 52

53 Εισαγωγή Η ιστορία του ποντιακού ελληνισμού ξεκινάει πριν από το 1000π.Χ με τις μεταναστεύσεις των πρώτων Ελλήνων στην περιοχή της Μ. Ασίας και του Εύξεινου Πόντου. Οι Έλληνες μετανάστες ίδρυσαν διάφορες αποικίες όπως: τη Σινώπη, τη Μεσημβρία, την Τραπεζούντα, την Κερασούντα, τα Κοτύωρα, τη Διοσκουριάδα, την Οδησσό. την Αγχίαλοκ.ά. Ως αιτία της ίδρυσής τους υποστηρίζεται το πλούσιο σε μεταλλεύματα υπέδαφος, της περιοχής, χαλκού, αργύρου και χρυσού. Κατά την περίοδο της Περσικής κυριαρχίας, ο Πόντος θα περάσει στην κηδεμονία της Περσίας ενώ κατά την εποχή του Μ. Αλεξάνδρου η ελληνική παιδεία και ο ελληνικός τρόπος ζωής θα εξαπλωθούν σε όλες τις ελληνικές ποντιακές πόλεις. Το π.χ Ο πόντος γνωρίζει τη ρωμαιική κυριαρχία με την ίδρυση ρωμαικών επαρχιών στην περιοχή. Μερικούς αιώνες αργότερα και συγκεκριμένα στα τέλη του 3ου αρχές 4ου αιώνα μ.χ ο Πόντος γίνεται επαρχία της Βυζαντινής αυτοκρατορίας. Από τον 11ο αιώνα μ.χ παρατηρείται διείσδυση διαφόρων τουρκικών φύλων στις ελληνικές χώρες της Μ. Ασίας. Από την εποιχή αυτή μέχρι και τον 20ο αιώνα θα σημειωθούν σταδιακά οι γνωστοί σε όλους μας διωγμοί του ελληνικού πληθυσμού του Πόντου από τους Τούρκους κατακτητές. Η κορύφωση όμως του δράματος λαμβάνει χώρα κατά τον 20ο αιώνα όπου πραγματοποιείται και η Γενοκτονία των Ποντίων και των Αρμενίων. Παρακάτω παρουσιάζεται ένα χρονολόγιο των διωγμών των Ελληνοποντίων κατά τα χρόνια του 20ου αιώνα: 53

54 ( Α περίοδος) οι διωγμοί γίνονται μεμονωμένα (Β περίοδος) κατά τα χρόνια των βαλκανικών πολέμων οι διωγμοί αυξάνονται αισθητά καθώς και οι δολοφονίες (Γ περίοδος) Α παγκόσμιος πόλεμος. Η περίοδος αυτή σημαδεύεται από διώξεις, δολοφονίες, βασανισμούς, σφαγές, λεηλασίες πόλεων και θηριωδίες (Δ περίοδος) Κεμαλική περίοδος. Περισσότερο εξοντωτικοί οι διωγμοί. Το δράμα των Ελλήνων του Πόντου που εκτοπίστηκαν δεν μπορεί να περιγραφτεί με λέξεις. Βασανισμένοι, απελπισμένοι, ξεγυμνωμένοι, με την ψυχή στο στόμα, πήραν το δρόμο της προσφυγιάς, το δρόμο που οδηγούσε στην αρχική τους πατρίδα, Ελλάδα. Με την επιστροφή τους μετέφεραν νέες ιδέες, νέες τεχνικές μεθόδους καθώς και επίσης τα ήθη, τα έθιμα, την παράδοση και τη διάλεκτό τους, ένα λαμπρό πολιτισμό. Εγκαταστάθηκαν στις επαρχίες της Μακεδονίας ξεκινώντας μια νέα ζωή. Με επιμονή και σκληρή εργασία κατάφεραν τελικά και ξαναστάθηκαν στα πόδια τους. Το 1994 ανακηρύχθηκε η 19η Μαΐου ως Ημέρα μνήμης της Γενοκτονίας του Ποντιακού Ελληνισμού. 54

55 ΣΥΝΤΟΜΟ ΙΣΤΟΡΙΚΟ ΠΟΝΤΙΩΝ Ν. ΠΕΤΡΙΤΣΙΟΥ Κατά το διωγμό του 1922 χιλιάδες Έλληνες του Πόντου αναγκάστηκαν με βίαιο τρόπο να εγκαταλείψουν τον τόπο τους, τα σπίτια τους, τις περιουσίες τους. Διατηρώντας στη μνήμη τους τις αναμνήσεις μιας ολόκληρης ζωής και μη γνωρίζοντας τι τους επιφυλάσσει η μοίρα επιβιβάστηκαν σε καράβια με κατεύθυνση την Ελλάδα. Πρώτος τους σταθμός ήταν η Κρήτη όπου παρέμειναν λίγες μόνο μέρες.κατά τη διάρκεια της διαμονής τους στο νησί είχαν να αντιμετωπίσουν αρκετά εμπόδια. Εγκαταστάθηκαν σε ελαιώνες και χρησιμοποιούσαν αντίσκηνα για να προστατευτούν από δυσμενείς καιρικές συνθήκες. Εκείνες τις μέρες όμως, έπληξε την περιοχή μια θεομηνία και έτσι αποχώρησαν.η Ελληνική κυβέρνηση μπροστά στο έργο της περίθαλψης και αποκατάστασης των προσφύγων προχώρησε στην ίδρυση ενός οργανισμού της Επιτροπής Αποκαταστάσεως Προσφύγων ( ΕΑΠ ). Δεύτερος σταθμός των προσφυγών ήταν η Θεσσαλονίκη. Τα μέλη της ΕΑΠ προχώρησαν στη διανομή του πληθυσμού των προσφύγων σε περιοχές της Μακεδονίας. Κάποιοι εγκαταστάθηκαν στο Κιλκίς, άλλοι στην Κατερίνη, άλλοι στην Κοζάνη, μερικοί παρέμειναν στη Θεσσαλονίκη, άλλοι στο νομό Σερρών κ.α. περίπου 550 πόντιοι εγκαταστάθηκαν στην περιοχή Μεσσαία ( βόρεια του χωριού Ν. Πετριτσίου Ν. Σερρών και σε απόσταση περίπου 23 χιλιομέτρων απ αυτό ). Πριν την εγκατάστασή τους, η περιοχή ήταν κατεκτημένη από τους Τούρκους. Υπήρχαν επομένως τούρκικα κατάλοιπα όπως π.χ. τζαμιά. Αρχικά ήρθαν αντιμέτωποι με πολλές δυσκολίες, σιγά σιγά όμως άρχισαν να οργανώνονται, στο σημείο αυτό θα πρέπει να σημειωθεί ότι τα πρώτα χρόνια οι κάτοικοι βάπτιζαν τα τέκνα τους στα τζαμιά μη έχοντας χτιστεί ακόμα η Εκκλησία. 55