ΛΑΤΙΝΙΚΑ Γ ΛΥΚΕΙΟΥ ΚΕΙΜΕΝΑ Επιμέλεια : Παναγιώτης Γ. Αθανασόπουλος

Transcript

1 ΛΑΤΙΝΙΚΑ Γ ΛΥΚΕΙΟΥ ΚΕΙΜΕΝΑ Επιμέλεια : Παναγιώτης Γ. Αθανασόπουλος

2

3 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΚΕΙΜΕΝΟ 21 : ΠΩΣ ΠΗΡΕ ΤΟ ΟΝΟΜΑ ΤΟΥ ΤΟ PISAURUM... 1 ΑΣΚΗΣΕΙΣ κειμένου ΚΕΙΜΕΝΟ 23 : ΕΝΑΣ ΥΠΕΡΟΧΟΣ ΑΝΘΡΩΠΟΣ ΑΣΚΗΣΕΙΣ κειμένου ΚΕΙΜΕΝΟ 24 : ΤΟ ΠΑΘΗΜΑ ΕΝΟΣ ΨΕΥΤΗ ΑΣΚΗΣΕΙΣ κειμένου ΚΕΙΜΕΝΟ 25 : ΠΩΣ ΕΝΑ ΣΥΚΟ ΣΤΑΘΗΚΕ ΑΦΟΡΜΗ ΓΙΑ ΝΑ ΚΑΤΑΣΤΡΑΦΕΙ Η ΚΑΡΧΗΔΟΝΑ ΑΣΚΗΣΕΙΣ κειμένου ΚΕΙΜΕΝΟ 27 : ΤΟ ΠΝΕΥΜΑ ΩΡΙΜΑΖΕΙ ΟΠΩΣ ΟΙ ΚΑΡΠΟΙ ΑΣΚΗΣΕΙΣ κειμένου ΚΕΙΜΕΝΟ 28 : ΣΤΑ ΙΧΝΗ ΕΝΟΣ ΔΡΑΠΕΤΗ ΔΟΥΛΟΥ ΑΣΚΗΣΕΙΣ κειμένου ΚΕΙΜΕΝΟ 29 : Ο ΟΚΤΑΒΙΑΝΟΣ, Ο ΠΑΠΟΥΤΣΗΣ ΚΑΙ ΤΟ ΚΟΡΑΚΙ ΑΣΚΗΣΕΙΣ κειμένου ΚΕΙΜΕΝΟ 30 : Ο ΛΙΚΙΝΙΟΣ ΜΟΥΡΗΝΑΣ ΚΑΙ ΤΑ ΗΘΗ ΤΗΣ ΑΝΑΤΟΛΗΣ ΑΣΚΗΣΕΙΣ κειμένου ΚΕΙΜΕΝΟ 31 : Η ΓΕΝΝΑΙΟΤΗΤΑ ΔΕ ΒΓΑΙΝΕΙ ΠΑΝΤΑ ΣΕ ΚΑΛΟ ΑΣΚΗΣΕΙΣ κειμένου ΚΕΙΜΕΝΟ 32 : ΕΝΑΣ ΠΑΝΗΓΥΡΙΚΟΣ ΤΗΣ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑΣ ΑΣΚΗΣΕΙΣ κειμένου ΚΕΙΜΕΝΟ 34 : Ο ΣΚΙΠΙΩΝΑΣ Ο ΑΦΡΙΚΑΝΟΣ ΚΑΙ ΟΙ ΛΗΣΤΑΡΧΟΙ ΑΣΚΗΣΕΙΣ κειμένου ΚΕΙΜΕΝΟ 36 : ΜΙΑ ΑΠΟΠΕΙΡΑ ΔΩΡΟΔΟΚΙΑΣ ΑΣΚΗΣΕΙΣ κειμένου

4 ΚΕΙΜΕΝΟ 21 : ΠΩΣ ΠΗΡΕ ΤΟ ΟΝΟΜΑ ΤΟΥ ΤΟ PISAURUM 1 Brenno duce Galli, apud Alliam flumen deletis legionibus Romanorum, everterunt urbem Romam praeter Capitolium, pro quo immensam pecuniam acceperunt. Tum Camillus, qui diu apud Ardeam in exilio fuerat propter Veientanam praedam non aequo iure divisam, absens dictator est factus; is Gallos iam abeuntes secutus est : quibus interemptis aurum omne recepit. Quod illic appensum civitati nomen dedit: nam Pisaurum dicitur, quod illic aurum pensatum est. Post hoc factum rediit in exilium, unde tamen rogatus reversus est.

5 ΓΡΑΜΜΑΤΙΚΑ TΑΞΙΝΟΜΗΜΕΝΟ ΛΕΞΙΛΟΓΙΟ 2 ΟΥΣΙΑΣΤΙΚΑ A' κλίση= Β' κλίση= Αllia -ae: αρσενικό (δεν έχει Βrennus - i: αρσενικό (δεν έχει πληθυντικό) = Αλλίας πληθυντικό) = Βρέννος Roma -ae: θηλυκό (δεν έχει Gallus -i: αρσενικό = ο Γαλάτης πληθυντικό) = Ρώμη Romanus -i: αρσενικό factum -i: pecunia -ae: θηλυκό ( δεν έχει ουδέτερο = Ρωμαίος πληθυντικό) = χρήματα, αμοιβή exilium -ii/- i: ουδέτερο= εξορία Ardea -ae: θηλυκό ( δεν έχει Capitolium -ii/-i: ουδέτερο (δεν έχει πληθυντικό) = Αρδέα πληθυντικό) = Καπιτώλιο praeda -ae: θηλυκό = λεία Camillus -i : αρσενικό ( δεν έχει πληθυντικό) = Κάμιλλος Pisaurum -i: ουδέτερο ( δεν έχει πληθυντικό) = Πίσαυρο aurum -i: ουδέτερο ( δεν έχει πληθυντικό) = χρυσάφι factum i, ουδέτερο = πράξη ΕΠΙΘΕΤΑ Β' κλίση immensus, -a, - um = τεράστιος - Το επίθετο δεν διαθέτει παραθετικά ως απόλυτη έννοια. Απαντάται σπανιότατα ο τύπος immensissimae, σύμφωνα με το λεξικό της Οξφόρδης. veientanus, - a, -um= από τους Βηίους, ο σχετικός με τους Βηίους aequus, -a, -um (συγκριτικός: aequior - aequior - aequius, υπερθετικός: aequissimus, -a, -um) = ίσος, δίκαιος Γ κλίση omnis is e = όλος -η-ο 1η Συζυγία do, dedi, datum, dare= δίνω penso, pensavi, pensatum, pensare= ζυγίζω rogo, rogavi, rogatum, rogare = παρακαλώ, ζητώ ΡΗΜΑΤΑ Γ' κλίση dux - cis: αρσενικό = αρχηγός, στρατηγός flumen - inis: ουδέτερο = ποταμός legio -onis: θηλυκό = λεγεώνα urbs -is: θηλυκό = πόλη ius, iuris: ουδέτερο = δίκαιο dictator -oris: αρσενικό= δικτάτορας civitas -atis: θηλυκό ( γενική πληθυντικού: civitatum και civitatium) = πολιτεία nomen -inis: ουδέτερο = όνομα ΑΝΤΩΝΥΜΙΕΣ qui, quae, quod (αναφορική)= ο οποίος, η οποία, το οποίο is, ea, id (οριστική)= αυτός- ή - ό hic, haec, hoc ( δεικτική) = αυτός- ή - ό 2η Συζυγία deleo, delevi, deletum, delere = καταστρέφω 3η Συζυγία everto, everti, eversum, evertere= καταστρέφω ολοκληρωτικά accipio, accepi, acceptum, accipere 3* (ανήκει στα 15 της γ'συζυγίας σε -io)= δέχομαι divido, divisi, divisum, dividere= μοιράζω sequor, secutus sum, secutum, sequi (αποθ.)= ακολουθώ interimo, interemi, interemptum, interimere= σκοτώνω, εξολοθρεύω recipio, recepi, receptum, recipere 3* (ανήκει στα 15 της γ'συζυγίας σε -io)= παίρνω πίσω, επανακτώ appendo, appendi, appensum, appendere= ζυγίζω dico, dixi, dictum, dicere = λέγω (β' ενικό προστακτικής ενεστώτα: dic) sequor - secutus sum - sequi αποθετικό 3 = ακολουθώ revertor, reversus sum, reverti (αποθ.) και revertor, reverti, reverti (ημιαποθετικό) (στο κείμενο είναι αποθετικό) = επιστρέφω ΑΝΩΜΑΛΑ ΡΗΜΑΤΑ sum, fui, -, esse = είμαι, υπάρχω absum, afui, -, abesse = είμαι απών, απουσιάζω fio, factus sum, fieri = γίνομαι. Αποτελεί το παθητικό του facio - feci - factum - facere 3* abeo, abi(v)i, abitum, abire= φεύγω redeo, redi(v)i, reditum, redire = επιστρέφω ΕΠΙΡΡΗΜΑΤΑ ΠΡΟΘΕΣΕΙΣ ΣΥΝΔΕΣΜΟΙ tum (χρονικό) = τότε diu (Συγκριτικός: diutius, Υπερθετικός: diutissime) = για πολύ καιρό, για πολύ χρόνο, ήδη unde = απ' όπου illic = εκεί apud (+ αιτιατική) = κοντά, σε praeter (+ αιτιατική) = εκτός από pro ( + αφαιρετική) = αντί propter (+ αιτιατική) = εξαιτίας in (+ αφαιρετική ) = σε post (+αιτιατική) = μετά nam (παρατακτικός αιτιολογικός) = γιατί, δηλαδή quod(υποτακτικόςαιτιολογικός) == επειδή tamen ( αντιθετικός) = όμως

6 ΛΕΞΙΛΟΓΙΟ ΚΑΙ ΓΡΑΜΜΑΤΙΚΗ ΑΝΑΓΝΩΡΙΣΗ ΛΕΞΕΩΝ 3 Brenno duce Galli, apud Alliam flumen deletis legionibus Romanorum, everterunt urbem Romam praeter Capitolium, pro quo immensam pecuniam acceperunt. Brenno: αφαιρετική ενικού, αρσενικό, β' κλίση, του ουσιαστικού Brennus-i = Βρέννος > ως κύριο όνομα δε διαθέτει πληθυντικό duce: αφαιρετική ενικού, γ' κλίση, αρσενικό του ουσιαστικού dux-cis = αρχηγός, στρατηγός Galli: ονομαστική πληθυντικού, αρσενικό, β' κλίση, του ουσιαστικού Gallus-i = ο Γαλάτης apud: πρόθεση που συντάσσεται με αιτιατική = κοντά, σε Alliam: αιτιατική ενικού, αρσενικό, α' κλίση, του ουσιαστικού Allia-ae = Αλλίας > ως κύριο όνομα δε διαθέτει πληθυντικό flumen: αιτιατική ενικού, ουδέτερο, γ' κλίση, του ουσιαστικού flumen-inis = ποταμός deletis: αφαιρετική πληθυντικού, θηλυκό της μετοχής παθητικού παρακειμένου του ρήματος deleo - delevi - deletum - delere 2 = καταστρέφω legionibus: αφαιρετική πληθυντικού του ουσιαστικού γ' κλίσης legio-onis, θηλυκό = λεγεώνα Romanorum: γενική πληθυντικού του ουσιαστικού β' κλίσης Romanus-i, αρσενικό = Ρωμαίος everterunt: γ' πληθυντικό οριστικής ενεργητικού παρακειμένου του ρήματος everto - everti - eversum - evertere 3 = καταστρέφω ολοκληρωτικά urbem: αιτιατική ενικού, θηλυκό, γ' κλίση, του ουσιαστικού urbs-is = πόλη Romam: αιτιατική ενικού, θηλυκό, α' κλίση, του ουσιαστικού Roma-ae = Ρώμη > ως κύριο όνομα δε διαθέτει πληθυντικό praeter: πρόθεση που συντάσσεται με αιτιατική = εκτός από Capitolium: αιτιατική ενικού, ουδέτερο, β' κλίση, του ουσιαστικού Capitolium-ii/-i = Καπιτώλιο > ως κύριο όνομα δε διαθέτει πληθυντικό pro: πρόθεση που συντάσσεται με αφαιρετική = αντί quo: αφαιρετική ενικού ουδετέρου γένους της αναφορικής αντωνυμίας qui, quae, quod = ο οποίος, η οποία, το οποίο immensam: αιτιατική ενικού, θηλυκό, του επιθέτου immensus-a- um, β'κλίση = τεράστιος. Το επίθετο δεν διαθέτει παραθετικά ως απόλυτη έννοια. Απαντάται σπανιότατα ο τύπος immensissimae, σύμφωνα με το λεξικό της Οξφόρδης. pecuniam: αιτιατική ενικού, θηλυκό, α' κλίση, του ουσιαστικού pecunia-ae = χρήματα, αμοιβή > δε διαθέτει πληθυντικό (singulare tantum) acceperunt: γ' πληθυντικό ενεργητικού παρακειμένου του ρήματος accipio -accepi - acceptum - accipere 3 = δέχομαι Tum Camillus, qui diu apud Ardeam in exilio fuerat propter Veientanam praedam non aequo iure divisam, absens dictator est factus. tum: χρονικό επίρρημα = τότε Camillus: ονομαστική ενικού, αρσενικό, β' κλίση του ουσιαστικού Camillus-i = Κάμιλλος - ως κύριο όνομα δε διαθέτει πληθυντικό qui: ονομαστική ενικού, αρσενικό της αναφορικής αντωνυμίας qui, quae, quod = ο οποίος, η οποία, το οποίο diu: χρονικό επίρρημα = για πολύ καιρό, για πολύ χρόνο, ήδη - (Παραθετικά: diu, diutius, diutissime) Ardeam: αιτιατική ενικού, θηλυκό, α' κλίση, του ουσιαστικού Ardea-ae = Αρδέα > ως κύριο όνομα δε διαθέτει πληθυντικό in: πρόθεση που συντάσσεται με αφαιρετική = σε exilio: αφαιρετική ενικού, oυδέτερο, β' κλίση, του ουσιαστικού exilium-ii/-i = εξορία fuerat: γ'ενικό οριστικής υπερσυντελίκου του ρήματος sum fui, esse = είμαι, υπάρχω propter: πρόθεση που συντάσσεται με αιτιατική = εξαιτίας praedam: αιτιατική ενικού, θηλυκό, α' κλίση, του ουσιαστικού praeda-ae = λεία Veientanam: αιτιατική ενικού, θηλυκό, του επιθέτου Veientanus-a-um, β' κλίση = από τους Βηίους, ο σχετικός με τους Βηίους non: αρνητικό μόριο = δεν aequo: αφαιρετική ενικού, ουδέτερο, β' κλίση, του επιθέτου aequus-a-um = ίσος, δίκαιος (Παραθετικά: aequior/- ior/-ius, aequissimus/-a/-um) iure: αφαιρετική ενικού, ουδέτερο, γ' κλίση, του ουσιαστικού ius-iuris = δίκαιο divisam: αιτιατική ενικού, θηλυκό, της μετοχής παθητικού παρακειμένου του ρήματος divido - divisi - divisum - dividere 3 = μοιράζω absens: ονομαστική ενικού, αρσενικό της μετοχής ενεστώτα του ρήματος absum - afui abesse = είμαι απών, απουσιάζω dictator: ονομαστική ενικού, αρσενικό, γ'κλίση, του ουσιαστικού dictator-oris = δικτάτορας

7 est factus: γ'ενικό, οριστικής παρακειμένου του ρήματος fio - factus sum -fieri = γίνομαι. Αποτελεί το παθητικό του facio - feci - factum - facere 3* is Gallos iam abeuntes secutus est is: ονομαστική ενικού, αρσενικό, της οριστικής αντωνυμίας is, ea, id = αυτός- ή - ό Gallos: αιτιατική πληθυντικού, αρσενικό, β' κλίση, του ουσιαστικού Gallus-i = ο Γαλάτης iam: χρονικό επίρρημα = ήδη, πια abeuntes: αιτιατική πληθυντικού, αρσενικό, της μετοχής ενεστώτα του ρήματος abeo - abi(v)i - abitum - abire 4 = φεύγω secutus est: γ'ενικό οριστικής παρακειμένου του ρήματος sequor - secutus sum - sequi αποθετικό 3 = ακολουθώ quibus interemptis aurum omne recepit quibus: αφαιρετική πληθυντικού, αρσενικό, της αναφορικής αντωνυμίας qui, quae, quod = ο οποίος - α - ο interemptis: αφαιρετική πληθυντικού, αρσενικό, της μετοχής παθητικού παρακειμένου του ρήματος interimo - interemi - interemptum - interimere 3= σκοτώνω, εξολοθρεύω aurum: αιτιατική ενικού, ουδέτερο, β' κλίση, του ουσιαστικού aurum-i = χρυσάφι > δε διαθέτει πληθυντικό (singulare tantum) omne: αιτιατική ενικού, ουδέτερο, γ' κλίση, του επιθέτου ο mnis-is-e = όλος -η-ο recepit: γ' ενικό, οριστικής ενεργητικού παρακειμένου, του ρήματος recipio -recepi - receptum - recipere 3* = παίρνω πίσω, επανακτώ Quod illic appensum civitati nomen dedit quod: ονομαστική ενικού, ουδέτερο, της αναφορικής αντωνυμίας qui, quae, quod = ο οποίος - α - ο illic: τοπικό επίρρημα = εκεί appensum: ονομαστική ενικού, ουδέτερο, της μετοχής παθητικού παρακειμένου του ρήματος appendo - appendi - appensum - appendere 3 = ζυγίζω civitati: δοτική ενικού, θηλυκό, γ'κλίση, του ουσιαστικού civitas-atis = πολιτεία -> γενική πληθυντικού: civitatum/civitatium nomen: αιτιατική ενικού, o υδέτερο, γ'κλίση, του ουσιαστικού nomen-inis = όνομα dedit: γ'ενικό, οριστικής ενεργητικού παρακειμένου του ρήματος do - dedi -datum - dare 1 = δίνω (τα σύνθετα του do με μονοσύλλαβη πρόθεση είναι 3 ης συζυγίας, πχ. perdo - perdidi - perditum - perdere 3) nam Pisaurum dicitur, quod illic aurum pensatum est nam: αιτιολογικός σύνδεσμος = γιατί, δηλαδή Pisaurum: ονομαστική ενικού, ουδέτερο, β'κλίση, του ουσιαστικού Pisaurum-i = Πίσαυρο -> δεν έχει πληθυντικό dicitur: γ'ενικό, οριστικής παθητικού ενεστώτα του ρήματος dico - dixi -dictum - dicere 3 = λέγω (β' ενικό προστακτικής ενεστώτα: dic) quod: αιτιολογικός σύνδεσμος = επειδή pensatum est: γ'ενικό οριστικής παθητικού παρακειμένου του ρήματος penso - pensavi - pensatum - pensare 1 = ζυγίζω Post hoc factum rediit in exilium, unde tamen rogatus reversus est. post: πρόθεση που συντάσσεται με αιτιατική = μετά factum: αιτιατική ενικού, ουδέτερο, β'κλίση,, του ουσιαστικού factum-i = πράξη hoc: αιτιατική ενικού, ουδέτερο, της δεικτικής αντωνυμίας hic - haec - hoc = αυτός-ή-ό rediit: γ'ενικό, οριστικής ενεργητικού παρακειμένου του ρήματος redeo -redii - reditum - redire = επιστρέφω in: πρόθεση που συντάσσεται με αιτιατική = σε exilium: αιτιατική ενικού, oυδέτερο, β'κλίση, του ουσιαστικού exilium-ii/-i = εξορία unde: τοπικό αναφορικό επίρρημα = απ' όπου tamen: αντιθετικός σύνδεσμος = όμως rogatus: ονομαστική ενικού, αρσενικό, της μετοχής παθητικού παρακειμένου του ρήματος rogo - rogavi - rogatum - rogare 1 = παρακαλώ, ζητώ reversus est: γ' ενικό, οριστικής παρακειμένου του ρήματος revertor -reversus sum - reverti αποθετικό 3 ή revertor - reverti - reverti ημιαποθετικό 3 = επιστρέφω > στο κείμενο μας ο τύπος ανήκει στο αποθετικό 4

8 ΑΝΤΙΣΤΟΙΧΙΣΗ ΚΕΙΜΕΝΟΥ και ΜΕΤΑΦΡΑΣΗΣ 5 Brenno duce Galli, apud Alliam flumen deletis legionibus Romanorum, everterunt urbem Romam praeter Capitolium, pro quo immensam pecuniam acceperunt. Tum Camillus, qui diu apud Ardeam in exilio fuerat propter Veientanam praedam non aequo iure divisam, absens dictator est factus; is Gallos iam abeuntes secutus est: quibus interemptis aurum omne recepit. Quod illic appensum civitati nomen dedit : nam Pisaurum dicitur, quod illic aurum pensatum est. Post hoc factum rediit in exilium, unde tamen rogatus reversus est. Όταν ήταν αρχηγός τους o Βρέννος, οι Γαλάτες (ή: Οι Γαλάτες με αρχηγό το Βρέννο), αφού κατατρόπωσαν τις λεγεώνες των Ρωμαίων (κοντά) στον ποταμό Αλλία, κατέστρεψαν εντελώς την (πόλη) Ρώμη ( ή : την πόλη της Ρώμης) εκτός από το Καπιτώλιο, για το οποίο πήραν ως αντάλλαγμα ένα τεράστιο χρηματικό ποσό. Τότε ο Κάμιλλος, ο οποίος είχε παραμείνει εξόριστος για πολύ καιρό (κοντά) στην Αρδέα, εξαιτίας της λείας από τους Βηίους, η οποία δεν είχε μοιραστεί ακριβοδίκαια, εκλέχτηκε δικτάτορας, αν και απουσίαζε αυτός ακολούθησε τους Γαλάτες, ενώ ήδη αποχωρούσαν ( ή : έφευγαν) αφού τους εξολόθρευσε, πήρε πίσω όλο το χρυσάφι. Επειδή αυτό ζυγίστηκε εκεί, έδωσε το όνομά του στην πόλη: ονομάζεται δηλαδή Πίσαυρο, επειδή εκεί ζυγίστηκε το χρυσάφι. Ύστερα από αυτή την πράξη (ο Κάμιλλος) επέστρεψε στην εξορία, από όπου όμως γύρισε, αφού τον παρακάλεσαν. ΕΠΙΣΗΜΑΝΣΕΙΣ 1. Brenno duce: ιδιόμορφη αφαιρετική απόλυτη, που δηλώνει χρόνο, γι αυτό και αναλύεται σε χρονική πρόταση 2. deletis legionibus και quibus interemptis: ιδιάζουσες (νόθες) αφαιρετικές απόλυτες χρονικές μετοχές 3. non divisam: αναφορική μτχ. συνημμένη στο praedam 4. absens : εναντιωματική μετοχή, συνημμένη στο υ/ρ Camillus 5. abeuntes: επιρρηματική χρονική μετοχή, συνημμένη στο Gallos diu: συγκριτικός: diutius, υπερθετικός: diutissime 6. appensum : αιτιολογική μετοχή, συνημμένη στο quod 7. unde: αναφορικό επίρρημα η πρόταση unde... reversus est, είναι δευτερεύουσα αναφορική. 8. rogatus: επιρρηματική χρονική (ή αιτιολογική) μετοχή, συνημμένη στο Camillus 9. factus est: ως ενεργητική φωνή του ρήματος fio χρησιμοποιείται το ρήμα facio. 10. abeuntes και rediit : τα ρ. abeo και redeo είναι σύνθετα του eo : μτχ. Ενεστ. iens γεν: euntis γερούνδιο: eundi κλπ. 11. civitas: γενική πληθυντικού civitatum και civitatium. 12. dico : προστακτική dic (όπως και duc, fer, fac) 13. reversus est: το ρ. revertor απαντάται ως αποθετικό και ημιαποθετικό, με συντελικούς χρόνους παθητικούς και ενεργητικούς -στο συγκεκριμένο κείμενο είναι αποθετικό.

9 ΣΥΝΤΑΚΤΙΚΗ ΑΝΑΛΥΣΗ 6 Brenno duce Galli, apud Alliam flumen deletis legionibus Romanorum, everterunt urbem Romam praeter Capitolium: κύρια πρόταση κρίσης. everterunt: ρήμα Galli: υποκείμενο ρήματος urbem: αντικείμενο ρήματος Romam: επεξήγηση στο urbem praeter Capitolium: εμπρόθετος επιρρηματικός προσδιορισμός της εξαίρεσης στο ρήμα everterunt Βrenno duce: ιδιόμορφη αφαιρετική απόλυτη που δηλώνει χρόνο. Tο Brenno λειτουργεί ως υποκείμενο και το duce ως κατηγορηματικός προσδιορισμός που δηλώνει αξίωμα, στο υποκείμενο. Ανάλυση σε χρονική πρόταση: 1.cum Brennus dux esset 2.cum Brennus dux erat deletis: επιρρηματική χρονική μετοχή, ιδιάζουσα (νόθος) αφαιρετική απόλυτη, που δηλώνει το προτερόχρονο. Ανάλυση σε χρονική πρόταση : 1.cum Galli legiones delevissent 2.postquam (ubi, ut, simul) Galli legiones deleverunt. legionibus: υποκείμενο της μετοχής deletis Romanorum: γενική κτητική στο legiones apud Alliam: εμπρόθετος επιρρηματικός προσδιορισμός που δηλώνει στάση σε τόπο ( πλησίον) στη μετοχή deletis. flumen: παράθεση στο Alliam. Μετατροπή σε παθητική σύνταξη : Α Gallis eversa est urbs Roma pro quo immensam pecuniam acceperunt: δευτερεύουσα αναφορική πρόταση κρίσης, προσδιοριστική στο Capitolium. Eισάγεται με την εμπρόθετη αναφορική αντωνυμία in quo. Eκφέρεται με οριστική, γιατί δηλώνει πραγματικό γεγονός. acceperunt: ρήμα (Galli): υποκείμενο pecuniam: αντικείμενο immensam: επιθετικός προσδιορισμός στο pecuniam Ανάλυση σε αναφορική πρόταση : pecuniam, quae immensa erat pro quo: εμπρόθετος επιρρηματικός προσδιορισμός που δηλώνει αντάλλαγμα στο acceperunt. Μετατροπή σε παθητική σύνταξη : pro quo a Gallis immensa pecunia accepta est. Tum Camillus *absens dictator est factus: κύρια πρόταση κρίσης. est factus: ρήμα Camillus: υποκείμενο ρήματος dictator: κατηγορούμενο στο Camillus absens: επιρρηματική εναντιωματική μετοχή συνημμένη στο υποκείμενο του ρήματος. Δηλώνει το σύγχρονο. Ανάλυση σε εναντιωματική πρόταση : etsi aberat tum: επιρρηματικός προσδιορισμός του χρόνου στο factus est *qui diu apud Ardeam in exilio fuerat propter Veientanam praedam non aequo iure divisam: δευτερεύουσα αναφορική πρόταση κρίσης, προσδιοριστική στο Camillus. Εισάγεται με την αναφορική αντωνυμία qui. Eκφέρεται με οριστική, γιατί δηλώνει πραγματικό γεγονός. fuerat: ρήμα qui: υποκείμενο in exilio: εμπρόθετος επιρρηματικός προσδιορισμός που δηλώνει κατάσταση στο fuerat diu: επιρρηματικός προσδιορισμός του χρόνου στο fuerat apud Ardeam: εμπρόθετος επιρρηματικός προσδιορισμός που δηλώνει στάση σε τόπο ( πλησίον) στο fuerat propter praedam: εμπρόθετος επιρρηματικός προσδιορισμός που δηλώνει εξωτερικό αναγκαστικό αίτιο στο fuerat Veientanam: επιθετικός προσδιορισμός στο praedam divisam: επιθετική μετοχή συνημμένη στο praedam, δηλώνει το προτερόχρονο. Ανάλυση σε αναφορική πρόταση : quae non aequo iure divisa est ή divisa erat iure: αφαιρετική του τρόπου στο divisam aequo: επιθετικός προσδιορισμός στο iure. is Gallos iam abeuntes secutus est: κύρια πρόταση κρίσης secutus est: ρήμα is: υποκείμενο ρήματος Gallos: αντικείμενο

10 abeuntes: επιρρηματική χρονική μετοχή, που εκφράζει το σύγχρονο, συνημμένη στο Gallοs. Ανάλυση σε χρονική πρόταση : 1.cum abirent 2.dum abeunt (3.cum abibant) iam: επιρρηματικός προσδιορισμός του χρόνου στο abeuntes. 7 quibus interemptis aurum omne recepit: κύρια πρόταση κρίσης (Η αντωνυμία quibus Βρίσκεται μετά από ισχυρό σημείο στίξης και εφόσον δεν υπάρχει άλλη κύρια πρόταση στην περίοδο εισάγει κύρια πρόταση και ισοδυναμεί με δεικτική αντωνυμία: eis) recepit: ρήμα (Camillus): εννοούμενο υποκείμενο ρήματος aurum: αντικείμενο ρήματος οmne: κατηγορηματικός προσδιορισμός στο aurum interemptis: ιδιάζουσα (ή νόθος) αφαιρετική απόλυτη, επιρρηματική χρονική μετοχή, που δηλώνει το προτερόχρονο. Ανάλυση σε χρονική πρόταση : 1.cum Camillus eos interemisset ή quos cum Camillus interemisset 2.postquam(ubi, ut, simul) Camillus eos interemit ή quos postquam(ubi, ut, simul) Camillus interemit. quibus: υποκείμενο της μετοχής interemptis. Μετατροπή σε παθητική σύνταξη : A Camillo aurum omne receptum est. Quod illic appensum civitati nomen dedit: κύρια πρόταση κρίσης (Η αντωνυμία quod μετά από ισχυρό σημείο στίξης και εφόσον δεν υπάρχει άλλη κύρια πρόταση στην περίοδο εισάγει κύρια πρόταση και ισοδυναμεί με δεικτική αντωνυμία: id) dedit: ρήμα quod: υποκείμενο ρήματος nomen: άμεσο αντικείμενο ρήματος civitati: έμμεσο αντικείμενο ρήματος appensum: επιρρηματική αιτιολογική μετοχή στο ρήμα dedit, συνημμένη στο quod, δηλώνει το προτερόχρονο. Ανάλυση σε αιτιολογική πρόταση : 1.quod (quoniam, quia) id illic appensum est ή appensum erat (αντικειμενική αιτιολογία) 2.quod (quoniam, quia) id illic appensum esset (υποκειμενική αιτιολογία) 3.cum id illic appensum esset (αιτιολογία αποτέλεσμα εσωτερικής λογικής διεργασίας) illic: επιρρηματικός προσδιορισμός στάσης σε τόπο στο appensum Μετατροπή σε παθητική σύνταξη : Quo illic appenso civitati nomen datum est nam Pisaurum dicitur: κύρια πρόταση κρίσης dicitur: ρήμα civitas: εννοούμενο υποκείμενο Pisaurum: κατηγορούμενο του υποκειμένου civitas quod illic aurum pensatum est: δευτερεύουσα επιρρηματική αιτιολογική πρόταση. Λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός της αιτίας στο ρήμα της κύριας πρότασης (dicitur). Εισάγεται με τον αιτιολογικό σύνδεσμο quod. Εκφέρεται με οριστική, γιατί εκφράζει αντικειμενική αιτιολογία. pensatum est: ρήμα aurum: υποκείμενο illic: επιρρηματικός προσδιορισμός της στάσης σε τόπο στο ρήμα pensatum est Σύμπτυξη αιτιολογικής πρότασης σε (αφαιρετική απόλυτο) αιτιολογική μετοχή : illic auro pensato Post hoc factum rediit in exilium: κύρια πρόταση κρίσης rediit: ρήμα (Camillus): υποκείμενο in exilium: εμπρόθετος επιρρηματικός προσδιορισμός της κατάστασης στο ρήμα rediit post factum: εμπρόθετος επιρρηματικός προσδιορισμός του χρόνου (χρονικής ακολουθίας) στο ρήμα rediit hoc: επιθετικός προσδιορισμός στο factum unde tamen rogatus reversus est: δευτερεύουσα αναφορική πρόταση κρίσης, προσδιοριστική στο in exilium. Εισάγεται με το αναφορικό επίρρημα unde. Εκφέρεται με οριστική, γιατί δηλώνει πραγματικό γεγονός. reversus est: ρήμα (Camillus): υποκείμενο rogatus: επιρρηματική χρονική (ή αιτιολογική) μετοχή στο ρήμα, συνημμένη στο Camillus, δηλώνει το προτερόχρονο. Ανάλυση σε χρονική πρόταση : 1.cum rogatus esset 2.postquam (ubi, ut, simul) rogatus est/rogatus erat Ανάλυση σε αιτιολογική πρόταση : 1.quod (quoniam, quia) rogatus est/rogatus erat (αντικειμενική αιτιολογία) 2.quod (quoniam, quia) rogatus esset (υποκειμενική αιτιολογία) 3.cum rogatus esset (αιτιολογία αποτέλεσμα εσωτερικής λογικής διεργασίας)

11 unde: επιρρηματικός προσδιορισμός της από τόπου κίνησης στο ρήμα reversus est. 8 ΑΣΚΗΣΕΙΣ κειμένου 21 ΑΣΚΗΣΕΙΣ ΓΡΑΜΜΑΤΙΚΗΣ 1. Brenno, Galli, Alliam, Capitοlium, Camillus, Ardeam : να γραφεί η γενική και κλητική ενικού 2. duce, flumen, legionibus, urbem, pecuniam, aequo iure, dictator, abeuntes, aurum omne, civitati, nomen, hoc factum : να κλιθούν και στους δυο αριθμούς (η μετοχή στο γένος που βρίσκεται) 3. Brenno, Galli, Alliam, Capitοlium, Camillus, Ardeam, duce, flumen, legionibus, urbem, pecuniam, aequo iure, dictator, abeuntes, aurum omne, civitati, nomen, factum : να βρεθεί το γένος και η κλίση των παραπάνω λέξεων 4. deletis, immensam, aequo, absens, abeuntes, interemptis, omne, appensum, rogatus : να γραφούν οι αντίστοιχοι τύποι στον άλλο αριθμό 5. deletis, immensam, aequo, absens, abeuntes, interemptis, omne, appensum, rogatus : να γραφούν οι αντίστοιχοι τύποι στα άλλα γένη. 6. quo, qui, is, quibus, quod, hoc : να γραφεί η αντίστοιχη πτώση του άλλου αριθμού 7. quo, qui, is, quibus, quod, hoc : να γραφεί ο αντίστοιχος τύπος στα άλλα γένη. 8. quo, is, hoc : να κλιθούν και στα τρία γένη 9. aequo : να γραφεί ο αντίστοιχος τύπος στους άλλους βαθμούς 10. aequo : να γραφεί σε όλους τους βαθμούς το επίρρημα που παράγεται από το παραπάνω επίθετο 11. aequo : να κλιθεί ο συγκριτικός βαθμός στο ουδέτερο γένος 12. Να μεταφερθούν όλες οι κλιτές λέξεις των παρακάτω προτάσεων στον πληθυντικό αριθμό (εκτός των λέξεων σε πλάγια γραφή, ώστε να είναι νοηματικά αποδεκτή η πρόταση που προκύπτει) : α) Quod illic appensum civitati nomen dedit. β) Post hoc factum rediit in exilium, unde tamen rogatus reversus est. 13. Να αντικατασταθούν χρονικά οι παρακάτω ρηματικοί τύποι : everterunt, acceperunt, fuerat, est factus, abeuntes, secutus est, recepit, dedit, dicitur, rediit, reversus est 14. Να μεταφερθούν οι παρακάτω ρηματικοί τύποι στον αντίστοιχο τύπο της υποτακτικής : everterunt, acceperunt, fuerat, est factus, secutus est, recepit, dedit, dicitur, rediit, reversus est 15. Να μεταφερθούν οι παρακάτω ρηματικοί τύποι στον αντίστοιχο τύπο της άλλης φωνής (για τυχόν περιφραστικούς τύπους να διατηρηθεί το γένος και ο αριθμός του υποκειμένου του ρήματος) : everterunt, acceperunt, est factus, recepit, dedit, dicitur, 16. Να γραφούν οι ζητούμενοι τύποι (για τυχόν περιφραστικούς τύπους να ληφθεί υπόψη το γένος και ο αριθμός του υποκειμένου του ρήματος) : 01. deletis : αντίστοιχος τύπος της μετοχής ενεστώτα 02. everterunt : β ενικό του ίδιου χρόνου στη μέση φωνή 03. acceperunt : β ενικό ενεστώτα της ίδιας φωνής σε όλες τις εγκλίσεις 04. fuerat : β ενικό προστακτικής ενεστώτα 05. divisam : απαρέμφατο μέλλοντα και των δυο φωνών 06. absens : β πληθυντικό υπερσυντελίκου υποτακτικής 07. est factus : δοτική ενικού το αρσενικού γένους του γερουνδιακού 08. abeuntes : β ενικό παρακειμένου οριστικής και υποτακτικής 09. secutus est : όλοι οι ονοματικοί τύποι (οι μετοχές στη δοτική πληθυντικού του ουδετέρου γένους) 10. interemptis : β πληθυντικό ενεστώτα της μέσης φωνής σε όλες τις εγκλίσεις 11. recepit : α πληθυντικό όλων των χρόνων της οριστικής της ίδιας φωνής 12. appensum : β πληθυντικό του ίδιου χρόνου της υποτακτικής και των δυο φωνών 13. dedit : απαρέμφατα και μετοχές όλων των χρόνων της ίδιας φωνής (οι μετοχές στην αιτιατική ενικού του αρσενικού γένους) 14. dicitur : χρονική αντικατάσταση στο ίδιο πρόσωπο της ενεργητικής φωνής 15. pensatum est : β ενικό προστακτικής μέλλοντα στην ίδια φωνή 16. rediit : αντίστοιχος τύπος του ενεστώτα 17. rogatus : γερούνδιο και σουπίνο 18. reversus est : απαρέμφατα και μετοχές όλων των χρόνων (οι μετοχές στη δοτική ενικού του αρσενικού γένους) ΑΣΚΗΣΕΙΣ ΣΥΝΤΑΚΤΙΚΟΥ 1. Να αναγνωρισθούν συντακτικά οι όροι (να αναφέρεται και ο προσδιοριζόμενος όρος) : flumen, deletis, Romanorum, Romam, pro quo, diu, propter praedam, iure, dictator, abeuntes, omne, illic, civitati, Post factum, in exilium, unde, rogatus.

12 2. in exilio fuerat : να αναδιατυπωθεί η φράση, αφού αντικατασταθεί το in exilio από τα : α) Roma β) Carthago γ) Italia, ώστε να εκφράζεται η στάση σε τόπο. 3. Να μετατραπεί η ενεργητική σύνταξη σε παθητική στις παρακάτω περιόδους (σε παρενθέσεις το εννοούμενο υποκείμενο που πρέπει να ληφθεί υπόψη): α) Galli everterunt urbem Romam praeter Capitolium, pro quo immensam pecuniam acceperunt. β) (Camillus) aurum omne recepit γ) Quod illic appensum civitati nomen dedit 4. Να μετατραπεί η παθητική σύνταξη σε ενεργητική στις παρακάτω περιόδους (σε παρενθέσεις το εννοούμενο υποκείμενο ή ποιητικό αίτιο που πρέπει να ληφθεί υπόψη) : α) Tum Camillus absens dictator est factus (a Romanis) β) Nam (civitas) Pisaurum (a Romanis) dicitur, quod illic aurum pensatum est (a Romanis) 5. Να αναδιατυπωθούν οι παρακάτω περίοδοι, αφού αναλυθούν οι μετοχές σε δευτερεύουσες προτάσεις (με όλους τους δυνατούς τρόπους) : α) Brenno duce Galli apud Alliam flumen, deletis legionibus Romanorum, everterunt urbem Romam... β) qui diu apud Ardeam in exilio fuerat propter Veientanam praedam non aequo iure divisam γ) Tum Camillus absens dictator est factus; δ) is Gallos iam abeuntes secutus est ε) quibus interemptis aurum omne recepit (Camillus). στ) Quod illic appensum civitati nomen dedit: ζ) unde tamen rogatus reversus est. 6. Brenno duce Galli urbem Romam everterunt : να αναλυθεί η υπογραμμισμένη ιδιόμορφη αφαιρετική απόλυτος σε χρονική πρόταση εισαγόμενη με : α) τον cum ιστορικό-διηγηματικό β) τον cum καθαρά χρονικό 7. Να μεταφερθεί το απόσπασμα στον πλάγιο λόγο με εξάρτηση τις φράσεις που δίδονται : Tum Camillus, qui diu apud Ardeam in exilio fuerat propter Veientanam praedam non aequo iure divisam, absens dictator est factus; is Gallos iam abeuntes secutus est: Εξάρτηση : α) Sallustius narrat β) Sallustius narrabat γ) Camillus narrat δ) Camillus narrabat 8. nam Pisaurum dicitur, quod illic aurum pensatum est : Η δευτερεύουσα πρόταση : α) να αναγνωρισθεί (είδος, συντακτική θέση, εισαγωγή, εκφορά και δικαιολόγησή τους) β) να μετατραπεί σε μετοχή. 9. Να αναγνωρισθούν οι δευτερεύουσες αναφορικές προτάσεις του κειμένου (είδος, συντακτική θέση, εισαγωγή, εκφορά και δικαιολόγησή τους) 9

13 10

14 ΚΕΙΜΕΝΟ 23 : ΕΝΑΣ ΥΠΕΡΟΧΟΣ ΑΝΘΡΩΠΟΣ 11 Aegrotabat Caecina Paetus, maritus Arriae, aegrotabat et filius. Filius mortuus est. Huic Arria funus ita paravit, ut ignoraretur a marito; quin immo cum illa cubiculum mariti intraverat, vivere filium simulabat, ac marito persaepe interroganti, quid ageret puer, respondebat: «Bene quievit, libenter cibum sumpsit». Deinde, cum lacrimae suae, diu cohibitae, vincerent prorumperentque, egrediebatur; tum se dolori dabat et paulo post siccis oculis redibat. Scribonianus arma in Illyrico contra Claudium moverat; fuerat Paetus in partibus eius et, occiso Scriboniano, Romam trahebatur. Erat ascensurus navem; Arria milites orabat, ut simul imponeretur. Non impetravit: conduxit piscatoriam naviculam ingentemque navem secuta est.

15 ΓΡΑΜΜΑΤΙΚΑ ΤΑΞΙΝΟΜΗΜΕΝΟ ΛΕΞΙΛΟΓΙΟ 12 A' κλίση Caecina -ae: αρσενικό (δεν έχει πληθυντικό) = o Καικίνας Arria -ae: θηλυκό (δεν έχει πληθυντικό) = η Αρρία lacrima -ae: θηλυκό= το δάκρυ Roma -ae: θηλυκό (δεν έχει πληθυντικό) = η Ρώμη navicula -ae: θηλυκό= το πλοιάριο ΟΥΣΙΑΣΤΙΚΑ Β' κλίση maritus -i: αρσενικό= ο σύζυγος filius -ii/i :αρσενικό (κλητική ενικού : fili) = ο γιος cubiculum -i: ουδέτερο = η κρεβατοκάμαρα puer, pueri: αρσενικό = το παιδί cibus -i: αρσενικό = η τροφή oculus -i: αρσενικό= το μάτι Paetus -i: αρσενικό (δεν έχει πληθυντικό) =ο Παίτος Scribonianus -i: αρσενικό (δεν έχει πληθυντικό) = ο Σκριβωνιανός. Claudius -ii/i: αρσενικό (δεν έχει πληθυντικό) = ο Κλαύδιος arma - orum: ουδέτερο (δεν έχει ενικό) = τα όπλα Illyricum -i: ουδέτερο= η Ιλλυρία Γ' κλίση funus -eris: ουδέτερο = η κηδεία dolor -oris: αρσενικό= ο πόνος, η θλίψη pars, partis : θηλυκό= μέρος, τμήμα, partes -ium = πολιτική παράταξη (ετερόσημο) navis -is: θηλυκό (αφαιρετική ενικού nave και navi) = το πλοίο miles -itis: αρσενικό= ο στρατιώτης. ΕΠΙΘΕΤΑ Β' κλίση paulus, -a, -um (δεν σχηματίζει παραθετικά) = λίγος, -η, -ο siccus, -a, -um (Συγκριτικός: siccior, siccior, siccius, Υπερθετικός: siccissimus, -a, -um) = στεγνός, -ή, -ό. piscatorius, -a, -um (δεν σχηματίζει παραθετικά)= ψαράδικος Γ' κλίση ingens -ntis (Συγκριτικός: ingentior, ingentior, ingentius, Υπερθετικός: ingentissimus, -a, -um) = πελώριος, -α, -ο ΑΝΤΩΝΥΜΙΕΣ hic, haec, hoc (δεικτική)=αυτός ή -ό ille, illa, illud (δεικτική)=εκείνος-η-ο quis, quis, quid (ερωτηματική ουσιαστική)=ποιος-α-ο suus, sua, suum (κτητική) =δικός-ή-ό του ego (προσωπική)= εγώ is, ea, id (οριστική - επαναληπτική) =αυτός ή -ό ΡΗΜΑΤΑ 1η Συζυγία aegroto - aegrotavi - aegrotatum - aegrotare= είμαι άρρωστος paro - paravi - paratum - parare= ετοιμάζω ignoro - ignoravi - ignoratum - ignorare= αγνοώ intro - intravi - intratum - intrare= μπαίνω interrogo - interrogavi - interrogatum - interrogare= ρωτώ oro - oravi - oratum -orare= παρακαλώ simulo - simulavi - simulatum - simulare= προσποιούμαι impetro - impetravi - impetratum impetrare=κατορθώνω do, dedi, datum, dare= δίνω 2η Συζυγία respondeo - respondi - responsum - respondere = απαντώ cohibeo - cohibui - cohibitum - cohibere = συγκρατώ moveo,movi, motum, movere= κινώ ΑΝΩΜΑΛΑ ΡΗΜΑΤΑ redeo, -i(v)i, -itum, -ire =επιστρέφω, γυρίζω sum, fui, -, esse = είμαι, υπάρχω 3η Συζυγία morior - mortuus sum mori *3-15- αποθετικό (μετοχή μέλλοντα moriturus) = πεθαίνω vivo - vixi - victum - vivere= ζω ago - egi - actum - agere= οδηγώ, κάνω quiesco - quievi - quietum - quiescere= κοιμάμαι sumo - sumpsi - sumptum - sumere= παίρνω vinco - vici - victum - vincere= νικώ prorumpo - prorupi - proruptum - prorumpere= ξεσπώ egredior - egressus sum egredi αποθετικό= βγαίνω occido - occidi - occisum - occidere= σκοτώνω traho - traxi - tractum - trahere= τραβώ, σύρω ascendo - ascendi - ascensum - ascendere= ανεβαίνω impono - imposui - impositum - imponere= επιβιβάζω conduco - conduxi - conductum - conducere (β' ενικό προστακτικής ενεστώτα: conduc) = νοικιάζω sequor - secutus sum - sequi αποθετικό =ακολουθώ ΕΠΙΡΡΗΜΑΤΑ ΠΡΟΘΕΣΕΙΣ ΣΥΝΔΕΣΜΟΙ a ή ab + αφαιρετική = από in + αφαιρετική = σε. contra + αιτιατική = εναντίον. ita: τροπικό = έτσι, κατ' αυτό τον τρόπο persaepe: χρονικό/ ποσοτικό = πολύ συχνά bene: τροπικό = καλά (Συγκρ.: melius Υπερθ.: optime) libenter: τροπικό = πρόθυμα, με όρεξη (Συγκρ.: libentius Υπερθ.: libentissime) Deinde: χρονικό = έπειτα diu: χρονικό = για πολλή ώρα (Συγκρ.: diutius Υπερθ.: diutissime) tum: χρονικό = τότε. post: χρονικό = αργότερα. et: συμπλεκτικός = και ut: συμπερασματικός = ώστε ut: βουλητικός = να. cum: χρονικός επαναληπτικός: κάθε φορά που cum: χρονικός ιστορικός - διηγηματικός = όταν quin immo: σύνδεσμος = όχι μόνο αλλά και, αλλά επιπλέον -que: εγκλιτική λέξη, συμπλεκτικός = και. ac: συμπλεκτικός = και

16 ΛΕΞΙΛΟΓΙΟ ΚΑΙ ΓΡΑΜΜΑΤΙΚΗ ΑΝΑΓΝΩΡΙΣΗ ΤΩΝ ΛΕΞΕΩΝ 13 Aegrotabat Caecina Paetus, maritus Arriae, aegrotabat et filius. Aegrotabat: γ' ενικό οριστικής παρατατικού ενεργητικής φωνής του ρήματος aegroto, aegrotavi, aegrotatum, aegrotare 1 = είμαι άρρωστος Caecina: ονομαστική ενικού του ουσιαστικού Caecina -ae, α' κλίση, αρσενικό = o Καικίνας ως κύριο όνομα δεν διαθέτει πληθυντικό Paetus: ονομαστική ενικού του ουσιαστικού Paetus -i β' κλίση, αρσενικό = o Παίτος ως κύριο όνομα δεν διαθέτει πληθυντικό maritus: ονομαστική ενικού του ουσιαστικού maritus -i β' κλίση, αρσενικό = o σύζυγος Arriae: γενική ενικού του ουσιαστικού Arria -ae α' κλίση, θηλυκό = η Αρρία ως κύριο όνομα δε διαθέτει πληθυντικό et: συμπλεκτικός σύνδεσμος = και Filius mortuus est. filius: ονομαστική ενικού του ουσιαστικού filius -ii/i β' κλίση, αρσενικό = ο γιος (κλητ. ενικού: fili) mortuus est: γ' ενικό, οριστικής παρακειμένου του ρήματος morior, mortuus sum, mori* 3 αποθετικό = πεθαίνω (μετοχή μέλλοντα: moriturus) Huic Arria funus ita paravit, ut ignoraretur a marito; Huic: δοτική ενικού, αρσενικό της δεικτικής αντωνυμίας hic, haec, hoc = αυτός, -ή, -ό Arria: ονομαστική ενικού του ουσιαστικού Arria -ae α' κλίση, θηλυκό = η Αρρία ως κύριο όνομα δεν διαθέτει πληθυντικό funus: αιτιατική ενικού του ουσιαστικού funus -eris γ' κλίση, ουδέτερο = η κηδεία ita: τροπικό επίρρημα = έτσι, κατ' αυτό τον τρόπο paravit: γ' ενικό, οριστικής παρακειμένου, ενεργητικής φωνής του ρήματος paro, paravi, paratum, parare 1= ετοιμάζω ut: συμπερασματικός σύνδεσμος = ώστε ignoraretur: γ' ενικό υποτακτικής παρατατικού παθητικής φωνής του ρήματος ignoro, ignoravi, ignoratum, ignorare1 = αγνοώ a ή ab: πρόθεση + αφαιρετική = από marito: αφαιρετική ενικού του ουσιαστικού maritus -i β' κλίση, αρσενικό = ο σύζυγος quin immo cum illa cubiculum mariti intraverat, vivere filium simulabat, quin immo: αντιθετικός σύνδεσμος = όχι μόνο αλλά και, αλλά επιπλέον cum: χρονικός σύνδεσμος (επαναληπτικός): κάθε φορά που illa: ονομαστική ενικού θηλυκού γένους της δεικτικής αντωνυμίας ille, illa, illud = εκείνος, -η, -ο cubiculum: αιτιατική ενικού του ουσιαστικού cubiculum -i β' κλίση, ουδέτερο = η κρεβατοκάμαρα mariti: γενική ενικού του ουσιαστικού maritus -i β' κλίση, αρσενικό = ο σύζυγος intraverat: γ' ενικό οριστικής υπερσυντελίκου ενεργητικής φωνής, του ρήματος intro, intravi, intratum, intrare 1 = μπαίνω vivere: απαρέμφατο ενεστώτα ενεργητικής φωνής του ρήματος vivo, vixi, victum, vivere 3 = ζω filium: αιτιατική ενικού του ουσιαστικού filius -ii/i β' κλίση, αρσενικό = ο γιος (κλητ. ενικού: fili) simulabat: γ' ενικό, οριστικής παρατατικού ενεργητικής φωνής του ρήματος simulo, simulavi, simulatum, simulare 1 = προσποιούμαι ac marito persaepe interroganti, quid ageret puer, respondebat: ac: συμπλεκτικός σύνδεσμος = και marito: δοτική ενικού του ουσιαστικού maritus -i β' κλίση, αρσενικό = ο σύζυγος persaepe: χρονικό/ ποσοτικό επίρρημα = πολύ συχνά interroganti: δοτική ενικού αρσενικού γένους της μετοχής ενεστώτα ενεργητικής φωνής του ρήματος interrogo, interrogavi, interrogatum, interrogare 1 = ρωτώ quid: αιτιατική ενικού ουδετέρου γένους της ερωτηματικής ουσιαστικής αντωνυμίας quis, quis, quid = ποιος, -α, -ο ageret: γ' ενικό υποτακτικής παρατατικού ενεργητικής φωνής του ρήματος ago, egi, actum, agere 3 = οδηγώ, κάνω puer: ονομαστική ενικού του ουσιαστικού puer, pueri β' κλίση, αρσενικό = το παιδί respondebat: γ' ενικό, οριστικής παρατατικού ενεργητικής φωνής του ρήματος respondeo, respondi, responsum, respondere 2 = απαντώ «Bene quievit, libenter cibum sumpsit».

17 bene: τροπικό επίρρημα = καλά (παραθετικά: melius, optime) quievit: γ' ενικό οριστικής παρακειμένου ενεργητικής φωνής του ρήματος quiesco, quievi, quietum, quiescere 3 = κοιμάμαι libenter: τροπικό επίρρημα = πρόθυμα, με όρεξη (παραθετικά: libentius, libentissime) cibum: αιτιατική ενικού του ουσιαστικού cibus -i β' κλίση, αρσενικό = η τροφή sumpsit: γ' ενικό οριστικής παρακειμένου ενεργητικής φωνής του ρήματος sumo, sumpsi, sumptum, sumere3 = παίρνω 14 Deinde, cum lacrimae suae, diu cohibitae, vincerent prorumperentque, egrediebatur; Deinde: χρονικό επίρρημα = έπειτα cum: σύνδεσμος (ιστορικός - διηγηματικός) = όταν lacrimae: ονομαστική πληθυντικού του ουσιαστικού lacrima -ae α' κλίση, θηλυκό = το δάκρυ suae: ονομαστική πληθυντικού θηλυκού γένους της κτητικής αντωνυμίας suus, sua, suum δικός, -ή, -ό του diu: χρονικό επίρρημα = για πολλή ώρα Συγκρ.: diutius Υπερθ.: diutissime cohibitae: ονομαστική πληθυντικού θηλυκού γένους της μετοχής παρακειμένου παθητικής φωνής του ρήματος cohibeo, cohibui, cohibitum, cohibere 2 = συγκρατώ vincerent: γ' πληθυντικό υποτακτικής παρατατικού ενεργητικής φωνής του ρήματος vinco, vici, victum, vincere 3 = νικώ prorumperent (que): γ' πληθυντικό υποτακτικής παρατατικού ενεργητικής φωνής, του ρήματος prorumpo, prorupi, proruptum, prorumpere 3 = ξεσπώ. -que: εγκλιτική λέξη, συμπλεκτικός σύνδεσμος = και. egrediebatur: γ' ενικό οριστικής παρατατικού του ρήματος egredior, egressus sum, egredi αποθετικό 3* = βγαίνω. tum se dolori dabat et paulo post siccis oculis redibat. tum: χρονικό επίρρημα = τότε. se: αιτιατική ενικού θηλυκού γένους της προσωπικής αντωνυμίας γ' πρόσωπο = τον εαυτό της. dolori: δοτική ενικού του ουσιαστικού dolor - oris γ' κλίση, αρσενικό = ο πόνος, η θλίψη. dabat: γ' ενικό οριστικής παρατατικού ενεργητικής φωνής του ρήματος do, dedi, datum dare1 = δίνω. paulo: αφαιρετική ενικού ουδετέρου γένους του επιθέτου paulus, -a, -um β' κλίση = λίγος, -η, -ο δεν σχηματίζει παραθετικά. post: χρονικό επίρρημα = αργότερα. siccis: αφαιρετική πληθυντικού αρσενικού γένους του επιθέτου siccus, -a, -um β' κλίση = στεγνός, -ή, -ό. oculis: αφαιρετική πληθυντικού του ουσιαστικού oculus, -i β' κλίση, αρσενικό = το μάτι. redibat: γ' ενικό οριστικής παρατατικού ενεργητικής φωνής του ρήματος redeo, -ii, -itum, -ire ανωμ. = ξαναγυρίζω. Scribonianus arma in Illyrico contra Claudium moverat; Scribonianus: ονομαστική ενικού του ουσιαστικού Scribonianus -i β' κλίση, αρσενικό = ο Σκριβωνιανός. arma: αιτιατική πληθυντικού του ουσιαστικού arma -orum β' κλίση, ουδέτερο = τα όπλα (plurale tantum = έχει μόνο πληθυντικό). in: πρόθεση + αφαιρετική = σε. Illyrico: αφαιρετική ενικού του ουσιαστικού Illyricum -i β' κλίση, ουδέτερο = Ιλλυρία. contra: πρόθεση+ αιτιατική = εναντίον. Claudium: αιτιατική ενικού του ουσιαστικού Claudius -ii/i β' κλίση, αρσενικό = ο Κλαύδιος - ως κύριο όνομα δε διαθέτει πληθυντικό. moverat: γ' ενικό οριστικής υπερσυντελίκου ενεργητικής φωνής του ρήματος moveo, movi, motum, movere 2 = κινώ. fuerat Paetus in partibus eius et, occiso Scriboniano, Romam trahebatur. fuerat: γ' ενικό οριστικής υπερσυντελίκου του ρήματος sum, fui, -, esse = είμαι. partibus: αφαιρετική πληθυντικού του ουσιαστικού - partes, -ium γ' κλίση, θηλυκό = πολιτική παράταξη (pars, partis στον ενικό σημαίνει το μέρος). eius: γενική ενικού αρσενικού γένους της οριστικής - επαναληπτικής αντωνυμίας is, ea, id = αυτός, -ή, -ό. occiso: αφαιρετική ενικού, αρσενικό, της μετοχής παρακειμένου παθητικής φωνής του ρήματος occido, occidi, occisum, occidere 3 = σκοτώνω. Scriboniano: αφαιρετική ενικού του ουσιαστικού Scribonianus -i β' κλίση, αρσενικό = ο Σκριβωνιανός - ως κύριο όνομα δεν διαθέτει πληθυντικό. Romam: αιτιατική ενικού του ουσιαστικού Roma -ae α' κλίσης θηλυκό = η Ρώμη - ως κύριο όνομα δεν διαθέτει πληθυντικό. trahebatur: γ' ενικό οριστικής παθητικού παρατατικού του ρήματος traho, traxi, tractum, trahere 3 = τραβώ, σύρω.

18 15 Erat ascensurus navem; Arria milites orabat, ut simul imponeretur. Erat ascensurus: γ' ενικό οριστικής παρατατικού της ενεργητικής περιφραστικής συζυγίας του ρήματος: ascendo, ascendi, ascensum, ascendere 3 = ανεβαίνω. navem: αιτιατική ενικού του ουσιαστικού navis, navis, γ' κλίση, θηλυκό = το πλοίο (αφαιρ. ενικού: navi/ nave). milites: αιτιατική πληθυντικού του ουσιαστικού miles, militis: γ' κλίση, αρσενικό = ο στρατιώτης. orabat: γ' ενικό οριστικής παρατατικού ενεργητικής φωνής του ρήματος oro, oravi, oratum, οrare 1 = παρακαλώ. ut: βουλητικός σύνδεσμος = να. simul: τροπικό επίρρημα = συγχρόνως, μαζί. imponeretur: γ' ενικό υποτακτικής παρατατικού παθητικής φωνής του ρήματος impono, imposui, impositum, imponere 3 = επιβιβάζω. Non impetravit: conduxit piscatoriam naviculam ingentemque navem secuta est. Non :αρνητικό μόριο = δεν, όχι. impetravit: γ' ενικό οριστικής παρακειμένου ενεργητικής φωνής του ρήματος impetro, impetravi, impetratum, impetrare 1 = κατορθώνω. conduxit: γ' ενικό οριστικής παρακειμένου ενεργητικής φωνής του ρήματος conduco, conduxi, conductum, conducere 3 = νοικιάζω (β' ενικό προστακτικής ενεστώτα: conduc). piscatoriam: αιτιατική ενικού θηλυκού γένους του επιθέτου piscatorius, -a, -um β' κλίση = ψαράδικος -η -ο ( δεν σχηματίζει παραθετικά). naviculam: αιτιατική ενικού του ουσιαστικού navicula -ae α' κλιση, θηλυκό = το πλοιάριο. ingentemque: αιτιατική ενικού θηλυκού γένους του επιθέτου ingens, ingens, ingens, (γεν: ingentis) γ' κλίση = πελώριος, -α, -ο. secuta est: γ' ενικό οριστικής παρακειμένου του ρήματος sequor, secutus sum, sequi αποθετικό 3 = ακολουθώ.

19 ΑΝΤΙΣΤΟΙΧΙΣΗ ΚΕΙΜΕΝΟΥ και ΜΕΤΑΦΡΑΣΗΣ 16 Aegrotabat Caecina Paetus, maritus Arriae, aegrotabat et filius. Filius mortuus est. Huic Arria funus ita paravit, ut ignoraretur a marito; quin immo cum illa cubiculum mariti intraverat, vivere filium simulabat, ac marito persaepe interroganti, quid ageret puer, respondebat: «Bene quievit, libenter cibum sumpsit». Deinde, cum lacrimae suae, diu cohibitae, vincerent prorumperentque, egrediebatur; tum se dolori dabat et paulo post siccis oculis redibat. Scribonianus arma in Illyrico contra Claudium moverat; fuerat Paetus in partibus eius et, occiso Scriboniano, Romam trahebatur. Erat ascensurus navem; Arria milites orabat, ut simul imponeretur. Non impetravit: conduxit piscatoriam naviculam ingentemque navem secuta est. Ήταν άρρωστος ο Καικίνας Παίτος, ο σύζυγος της Αρρίας ήταν άρρωστος και ο γιος. Ο γιος πέθανε. Σ' αυτόν η Αρρία ετοίμασε την κηδεία έτσι, ώστε να αγνοείται από τον σύζυγο. όχι μόνο αυτό, αλλά και κάθε φορά που εκείνη έμπαινε στην κρεβατοκάμαρα του συζύγου, προσποιείτο ότι ο γιος (τους) ζούσε και στον σύζυγο που ρωτούσε πολύ συχνά τι κάνει το παιδί, απαντούσε: «Καλά κοιμήθηκε, με όρεξη πήρε την τροφή του». Έπειτα, όταν τα δάκρυά της που για πολλή ώρα συγκρατούσε, νικούσαν και ξεσπούσαν, έβγαινε έξω. τότε παραδινόταν στη θλίψη και λίγο αργότερα γύριζε πίσω με τα μάτια στεγνά. Ο Σκριβωνιανός είχε στασιάσει στην Ιλλυρία εναντίον του Κλαυδίου. ο Παίτος είχε πάει με το μέρος του και, αφού σκοτώθηκε ο Σκριβωνιανός, τον οδηγούσαν σιδεροδέσμιο στην Ρώμη. Επρόκειτο να επιβιβασθεί σε ένα πλοίο. η Αρρία παρακαλούσε τους στρατιώτες να επιβιβαστεί μαζί. Δεν το κατόρθωσε: νοίκιασε ένα ψαράδικο καραβάκι και ακολούθησε το τεράστιο πλοίο. ΕΠΙΣΗΜΑΝΣΕΙΣ 1. mortuus est: μετοχή μέλλοντα = moriturus 2. «cum illa...intraverat»: η χρονική πρόταση εισάγεται με τον επαναληπτικό cum. 3. filius: γενική ενικού: filii και fili κλητική ενικού: fili 4. redeo: του eo.-μτχ. Ενεστ.: rediens γεν: redeuntis - γερούνδιο: redeundi, redeundo, redeundum, redeundo. - προστακτική ενεστώτα: redi redite -προστακτική μέλλοντα: redito - reditο - reditote - redeunto 5. se dabat: άμεση αυτοπάθεια (το se αναφέρεται στο υποκείμενο της πρότασης στην οποία βρίσκεται). 6. occiso Scriboniano: γνήσια αφαιρετική απόλυτη. Αναλύεται σε δευτερεύουσα χρονική πρόταση: α) cum Scribonianus occisus esset β) postquam (ubi, ut) Scribonianus occisus est 7. erat ascensurus: ενεργητική περιφραστική συζυγία 8. bene: θετικός: bene, συγκριτικός: melius, υπερθετικός: optime 9. navis: αφαιρετική ενικού σε -e και -i 10. post: επιρρηματικός προσδιορισμός του χρόνου, paulo: αφαιρετική του μέτρου ή της διαφοράς.

20 ΣΥΝΤΑΚΤΙΚΗ ΑΝΑΛΥΣΗ 17 Aegrotabat Caecina Paetus, maritus Arriae: Κύρια πρόταση κρίσης. Aegrotabat: ρήμα Caecina Paetus: υποκείμενο ρήματος maritus: παράθεση στο Caecina Paetus Ανάλυση σε αναφορική πρόταση : qui maritus Arriae erat Arriae: γενική κτητική στο maritus. aegrotabat et filius: Κύρια πρόταση κρίσης. aegrotabat: ρήμα filius: υποκείμενο ρήματος. Filius mortuus est: Κύρια πρόταση κρίσης. mortuus est: ρήμα filius: υποκείμενο ρήματος Huic Arria funus ita paravit: Κύρια πρόταση κρίσης. paravit: ρήμα Arria: υποκείμενο ρήματος funus: αντικείμενο ρήματος Huic: δοτική προσωπική χαριστική από το paravit ή έμμεσο αντικείμενο στο ρήμα ita: επιρρηματικός προσδιορισμός του τρόπου στο paravit. Μετατροπή σε παθητική σύνταξη : Huic ab Arria funus ita paratum est. ut ignoraretur a marito: δευτερεύουσα επιρρηματική συμπερασματική πρόταση. Λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός του συμπεράσματος στο περιεχόμενο της κύριας με ρήμα το ignoraretur. Εισάγεται με το συμπερασματικό σύνδεσμο ut επειδή είναι καταφατική. Εκφέρεται με υποτακτική, γιατί το συμπέρασμα στη λατινική θεωρείται μια υποκειμενική κατάσταση, και συγκεκριμένα με υποτακτική παρατατικού (ignoraretur), γιατί εξαρτάται από ρήμα ιστορικού χρόνου paravit και αναφέρεται στο παρελθόν. Έχουμε ιδιόμορφη ακολουθία χρόνων, γιατί το συμπέρασμα είναι ιδωμένο τη στιγμή της εμφάνισής του στο μυαλό του ομιλητή και όχι τη στιγμή της πιθανής πραγματοποίησής του (συγχρονισμός της κύριας με τη δευτερεύουσα πρόταση). Στην κύρια πρόταση υπάρχει το ita. ignoraretur: ρήμα funus: εννοούμενο υποκείμενο ρήματος a marito: ποιητικό αίτιο στο ignoraretur (εμπρόθετο γιατί είναι έμψυχο). Μετατροπή σε ενεργητική σύνταξη : ut maritus (funus) ignoraret quin immo, vivere filium simulabat: Κύρια πρόταση κρίσης. simulabat: ρήμα (Arria): εννοούμενο υποκείμενο ρήματος vivere: αντικείμενο ρήματος, ειδικό απαρέμφατο filium: υποκείμενο στο vivere (ετεροπροσωπία) cum illa cubiculum mariti intraverat: δευτερεύουσα επιρρηματική χρονική πρόταση. Λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός του χρόνου στο περιεχόμενο της κύριας με ρήμα το intraverat. Εισάγεται με τον επαναληπτικό σύνδεσμο cum, που δηλώνει αόριστη επανάληψη. Εκφέρεται με οριστική, γιατί η πράξη μας ενδιαφέρει από καθαρά χρονική άποψη και συγκεκριμένα με οριστική υπερσυντελίκου, γιατί εκφράζει αόριστη επανάληψη στο παρελθόν και σε σχέση με την προσδιοριζόμενη κύρια πρόταση δηλώνει το προτερόχρονο. intraverat: ρήμα illa: υποκείμενο ρήματος cubiculum: αντικείμενο ρήματος mariti: γενική κτητική στο cubiculum ac marito persaepe interroganti, respondebat: κύρια πρόταση κρίσης. respondebat: ρήμα (Arria): εννοούμενο υποκείμενο ρήματος marito: αντικείμενο ρήματος