Τι είναι ο καρκίνος του νεφρού;

Transcript

1 Αυτές οι πληροφορίες προορίζονται για γενική πληροφόρηση και ενημέρωση του κοινού και σε καμία περίπτωση δεν μπορούν να αντικαταστήσουν τη συμβουλή ιατρού ή άλλου αρμοδίου επαγγελματία υγείας Τι είναι ο καρκίνος του νεφρού; Το νεφροκυτταρικό καρκίνωμα (Renal cell carcinoma, RCC) είναι ο πιο συχνός τύπος καρκίνου του νεφρού. 1 Υπό φυσιολογικές συνθήκες, οι νεφροί φιλτράρουν το αίμα σας και αποβάλλουν τα άχρηστα συστατικά στα ούρα. Παρότι οι νεφροί μας είναι σημαντικοί, στην πραγματικότητα θα χρειαζόμαστε λιγότερο από έναν ολόκληρο νεφρό να λειτουργεί. 1 Το νεφροκυτταρικό καρκίνωμα ξεκινάει όταν ένα κύτταρο μέσα στο νεφρό υφίσταται μία αλλαγή στο γενετικό του πρόγραμμα που έχει ως αποτέλεσμα την ανεξέλεγκτη αύξηση και πολλαπλασιασμό του. Όταν δημιουργηθούν αρκετά καρκινικά κύτταρα, σχηματίζεται ένας όγκος μέσα στο νεφρό. 1 Καθώς ο όγκος μεγαλώνει, ορισμένα από τα καρκινικά κύτταρα μπορεί να εισέλθουν στην κυκλοφορία του αίματος και να εξαπλωθούν από τους νεφρούς σε άλλο σημείο του σώματος και νέοι όγκοι μπορεί τότε να αναπτυχθούν σε άλλα όργανα. Αυτό ονομάζεται προχωρημένο ή μεταστατικό RCC (advanced/metastatic RCC, mrcc). Ακόμα και αν ο καρκίνος από τους νεφρούς εξαπλωθεί στους πνεύμονες, εφόσον συνίσταται από καρκινικά κύτταρα του νεφρού ονομάζεται μεταστατικός καρκίνος νεφρού και όχι καρκίνος του πνεύμονα. 1 Ο καρκίνος του νεφρού συχνά αυξάνεται ως ένας μονήρης όγκος μέσα σε ένα νεφρό. Μερικές φορές μπορεί να αναπτυχθούν περισσότεροι από ένας όγκοι σε έναν νεφρό. Λιγότερο συχνά, οι όγκοι μπορεί να αναπτυχθούν και στους δύο νεφρούς την ίδια στιγμή. 1 Πόσο συνήθης είναι ο καρκίνος του νεφρού; Το 2013, εκτιμάται ότι 1200 Έλληνες θα έχουν διαγνωσθεί με καρκίνο του νεφρού. Περίπου διπλάσιος αριθμός ανδρών θα έχει διαγνωσθεί με αυτή τη νόσο σε σχέση με γυναίκες. Ο καρκίνος του νεφρού αντιπροσωπεύει περίπου το 3% όλων των καρκίνων στους ενήλικες. 2

2 Ο μέσος όρος της ηλικίας των ανθρώπων που αναπτύσσουν καρκίνο του νεφρού είναι 65. Πρόκειται για έναν καρκίνο που δεν είναι συχνός σε άτομα κάτω της ηλικίας των 45, ενώ εμφανίζεται πιο συχνά σε άτομα μεταξύ των ηλικιών 55 και 84. Ο καρκίνος του νεφρού είναι μεταξύ των 10 συνηθέστερων καρκίνων τόσο για τους άνδρες όσο και για τις γυναίκες. 1 Τι αυξάνει τον κίνδυνο για καρκίνο του νεφρού; Υπάρχουν πολλοί παράγοντες κινδύνου για την ανάπτυξη νεφροκυτταρικού καρκινώματος (RCC) οι οποίοι περιλαμβάνουν την ηλικία (πάνω από 60 ετών), το γονιδίωμα, τον τρόπο ζωής και άλλες παθολογικές καταστάσεις. 3 Γoνιδίωμα Το φύλο παίζει ένα ρόλο στον καρκίνο του νεφρού, καθώς οι άντρες έχουν διπλάσιες πιθανότητες να αναπτύξουν RCC σε σχέση με τις γυναίκες. 1 Το οικογενειακό ιστορικό RCC αποτελεί για τα μέλη της οικογένειας μεγαλύτερο κίνδυνο ανάπτυξης RCC, ιδιαίτερα μεταξύ των αδερφών. 1 Η νόσος του Von-Hippel Lindau (VHL) είναι ένα γενετικό σύνδρομο που προκαλεί την ανάπτυξη διαφόρων τύπων όγκων και κύστεων σε διαφορα σημεία του σώματος. Οι άνθρωποι με τη νόσο του Von-Hippel Lindau (VHL) έχουν αυξημένο κίνδυνο ανάπτυξης RCC, ιδιαίτερα σε νεαρότερη ηλικία. 1 Μία κατάσταση που καλείται κληρονομικό θηλώδες νεφροκυτταρικό καρκίνωμα σημαίνει ότι υπάρχουν άνθρωποι που έχουν κληρονομήσει μία τάση να αναπτύξουν θηλώδες RCC. Τρόπος ζωής 3 Το κάπνισμα αυξάνει τον κίνδυνο για RCC. Όσο περισσότερο καπνίζετε, τόσο μεγαλύτερος είναι ο κίνδυνος, με τον κίνδυνο αυτό με τη διακοπή του καπνίσματος. Η παχυσαρκία αυξάνει τον κίνδυνο για RCC σε σύγκριση με το να έχετε ένα μέσο βάρος. Η υψηλή πίεση του αίματος ή η υπέρταση, είναι ένας παράγοντας κινδύνου, όμως δεν είναι βέβαιο εάν είναι εξαιτίας αυτής καθ αυτής της υπέρτασης ή των φαρμάκων για την αντιμετώπισή της, ή του συνδυασμού των δύο. 1

3 Περιβάλλον 3 Η έκθεση σε χημικά στο χώρο εργασίας σας, όπως σε αμίαντο, κάδμιο, και τριχλωροαιθυλένιο μπορεί να αυξήσουν τον κίνδυνο για RCC. Η θεραπεία για νεφρική ανεπάρκεια, που περιλαμβάνει μακροχρόνια αιμοκάθαρση ή μεταμόσχευση νεφρού, ακολουθούμενη από θεραπεία με ανοσοκατασταλτικά φάρμακα, αυξάνει τον κίνδυνο για RCC. Ποια είναι τα συμπτώματα του καρκίνου του νεφρού; 1 Το Πρώιμο (όχι μεταστατικό) RCC συχνά δεν προκαλεί σημεία ή συμπτώματα. Παρόλα αυτά, εάν ο καρκίνος έχει αναπτυχθεί περισσότερο, μπορεί να προκαλέσει ένα ή περισσότερα από τα ακόλουθα: Αίμα στα ούρα (αιματουρία) Πόνο στη μία πλευρά του κάτω μέρους της μέσης, που δεν έχει προκληθεί από κάκωση Έναν όγκο ή μάζα στο πλάι ή στο κάτω μέρος της μέσης Κούραση Απώλεια βάρους χωρίς εμφανή λόγο Πυρετό που δεν υποχωρεί για μερικές βδομάδες, και δε φαίνεται να συνδέεται με κρύωμα ή κάποια άλλη λοίμωξη Πρήξιμο στους αστραγάλους ή στα πόδια (οίδημα) Φυσικά, αυτά τα σημεία και συμπτώματα δεν είναι μοναδικά για το RCC, στις περισσότερες περιπτώσεις σχετίζονται με μη-καρκινικά νοσήματα. Αν έχετε κάποιο από αυτά τα συμπτώματα θα πρέπει να συμβουλευτείτε το γιατρό σας. Πως γίνεται η διάγνωση του καρκίνου του νεφρού; Ο καρκίνος του νεφρού συχνά εντοπίζεται τυχαία σε μία εξέταση κοιλιάς, όπως υπερηχογράφημα ή αξονική τομογραφία, η οποία πραγματοποιείται για κάποιον λόγο άσχετο με τον καρκίνο του νεφρού. 1 Παρόλα αυτά, εάν ο γιατρός σας έχει εκτελέσει μία αντικειμενική εξέταση, η οποία συμπεριλαμβάνει ψηλάφηση στην περιοχή του στομάχου, και υποπτεύεται RCC, μπορεί να σας ζητηθεί να δώσετε δείγματα ούρων και αίματος για να ελεγχθεί πόσο καλά δουλεύουν οι νεφροί σας, μαζί με μία ή περισσότερες από τις ακόλουθες εξετάσεις για να βοηθήσουν στην επιβεβαίωση της διάγνωσης: 4

4 Απεικονιστικές εξετάσεις για να ελεγχθούν οι ιστοί, τα όργανα και τα οστά σας με περισσότερες λεπτομέρειες. Αυτές μπορεί να περιλαμβάνουν ακτινογραφία, υπερηχογράφημα, αξονική τομογραφία, μαγνητική τομογραφία ή εξέταση οστών, για να ελέγξουν εάν υπάρχει ένας όγκος και να δουν εάν αυτός έχει εξαπλωθεί. 4 Ενδοφλέβια πυελογραφία (intravenous pyelogram, IVP), η οποία είναι μια ειδική διαδικασία ακτινογραφίας για υποπτευόμενο καρκίνο του νεφρού, που περιλαμβάνει την ενδοφλέβια έγχυση μιας χρωστικής που γίνεται διακριτή στην ακτινογραφία η οποία διατρέχει διαμέσου των νεφρών και του ουροποιητικού συστήματος για να αποκαλύψει οποιαδήποτε προβλήματα. 4 Παρόλο που η βιοψία δε χρησιμοποιείται συνήθως για τη διάγνωση του RCC, μπορεί να είναι χρήσιμη για τον προσδιορισμό του τύπου του καρκίνου. Αυτή η διαδικασία περιλαμβάνει τη λήψη ενός μικρού τμήματος του ιστού από την ύποπτη περιοχή με μία λεπτή βελόνα, και μετά την εξέταση αυτού του ιστού στο μικροσκόπιο. 4 Πως γίνεται η κατηγοριοποίηση του καρκίνου του νεφρού; 5 Όταν επιβεβαιωθεί η διάγνωση, οι γιατροί που σας παρακολουθούν θα κατηγοριοποιήσουν τον όγκο ως προς το στάδιο εξάπλωσης του και θα ορίσουν έναν βαθμό ο οποίος περιγράφει το στάδιο της νόσου με βάση το μέγεθος του όγκου και εάν αυτός έχει εξαπλωθεί πέρα από τους νεφρούς. Στάδιο Περιγραφή Όγκου 1 Μόνο στον νεφρό και μικρότερος από 7 cm σε μέγεθος 2 Μόνο στον νεφρό και μεγαλύτερος από 7 cm σε μέγεθος 3 Εξαπλωμένος εκτός του νεφρού στα κύρια αιμοφόρα αγγεία κοντά στον νεφρό, στο στρώμα του λιπώδους ιστού γύρω από τον νεφρό ή στο επινεφρίδιο, αλλά όχι πέρα από τη νεφρική περιτονία (ινώδης ιστός που περιβάλλει τον νεφρό) Ή Εξαπλωμένος σε ένα γειτονικό λεμφαδένα 4 Εξαπλωμένος πέρα από τη νεφρική περιτονία ή σε γειτονικούς λεμφαδένες ή σε άλλα σημεία του σώματος, όπως στους πνεύμονες και στον εγκέφαλο Ο βαθμός διαφοροποίησης ενός όγκου προσδιορίζεται σε ένα δείγμα βιοψίας, και δίνει στον γιατρό σας μία εκτίμηση για το πόσο γρήγορα μπορεί να αναπτυχθεί ο καρκίνος.

5 Βαθμός Περιγραφή 1 Αργή ανάπτυξη, λιγότερο πιθανό να εξαπλωθεί 2 Αργή ανάπτυξη, αλλά ταχύτερη από τον βαθμό 1 3 Γρήγορη ανάπτυξη 4 Πολύ γρήγορη ανάπτυξη Η γνώση του σταδίου και του βαθμού διαφοροποίησης του καρκίνου, βοηθάει εσάς και τον γιατρό σας να επιλέξετε τη καλύτερη θεραπεία για εσάς. Πως θεραπεύεται ο καρκίνος του νεφρού; Ο τύπος θεραπείας που θα συστήσει ο γιατρός σας θα εξαρτηθεί από το στάδιο του καρκίνου σας και τη συνολική σας υγεία. 1 Χειρουργική επέμβαση 6 Αυτή είναι η συνηθέστερη θεραπεία για τον καρκίνο του νεφρού. Κατά τη διάρκεια της επέμβασης, ολόκληρο ή τμήμα του όγκου και τμήμα από τον περιβάλλοντα ιστό θα αφαιρεθεί. Μία επέμβαση για την αφαίρεση ολόκληρου του νεφρού ονομάζεται νεφρεκτομή ο παραμένων νεφρός είναι συνήθως ικανός να αναλάβει τη δουλειά και των δύο νεφρών. Οι τρείς τύποι χειρουργικής επέμβασης του καρκίνου του νεφρού είναι: Μερική νεφρεκτομή, κατά τη διάρκεια της οποίας ο χειρουργός αφαιρεί μόνο τον όγκο ή και ένα τμήμα του ιστού που τον περιβάλλει. Αυτός ο τύπος χειρουργικής επέμβασης πραγματοποιείται για να διατηρηθεί ένα τμήμα του νεφρού, και μπορεί να χρησιμοποιηθεί όταν ο καρκίνος προσβάλλει και τους δύο νεφρούς, ή υπάρχει ήδη μόνο ένας νεφρός εξαιτίας μίας προηγούμενης χειρουργικής επέμβασης. Απλή νεφρεκτομή, που περιλαμβάνει την αφαίρεση μόνο του νεφρού. Αυτή μπορεί να πραγματοποιηθεί όταν θεραπεύεται ένα αρχικό στάδιο (στάδιο 1) του καρκίνου του νεφρού. Ριζική νεφρεκτομή, κατά τη διάρκεια της οποίας ο χειρουργός αφαιρεί ολόκληρο το νεφρό, μαζί με το επινεφρίδιο και ένα τμήμα του ιστού γύρω από το νεφρό, συμπεριλαμβανομένου ενός τμήματος των γειτονικών λεμφαδένων εάν είναι απαραίτητο. Αυτή είναι η συνηθέστερη θεραπεία του καρκίνου του νεφρού.

6 Αρτηριακός εμβολισμός 6 Αυτή η θεραπεία βοηθάει να συρρικνωθεί ο όγκος παρεμποδίζοντας τη ροή του αίματος στο νεφρό, γεγονός που εμποδίζει τον όγκο να λαμβάνει οξυγόνο και άλλα θρεπτικά συστατικά που χρειάζεται για να αναπτυχθεί. Η διαδικασία περιλαμβάνει την έγχυση μικρών σωματιδίων ενός ειδικού ζελ σπόγγου μέσα στην κύρια αρτηρία (νεφρική αρτηρία) του νεφρού για να τον αποκλείσει. Ο αρτηριακός εμβολισμός πραγματοποιείται μερικές φορές πριν τη νεφρεκτομή για να βοηθήσει τη χειρουργική επέμβαση να γίνει λίγο ευκολότερη. Κρυοθεραπεία ή εκτομή με ραδιοσυχνότητες 1 Αυτές οι διαδικασίες χρησιμοποιούν ψύξη (κρυοθεραπεία) ή θερμότητα (ραδιοσυχνότητες) για να καταστρέψουν τον ιστό του όγκου χωρίς πραγματικά να τον αφαιρούν. Και οι δύο χρησιμοποιούν λεπτούς, καθετήρες, σαν βελόνες, για να προσεγγίσουν τον όγκο, ο οποίος τότε ψύχεται ή θερμαίνεται με σκοπό να καταστραφεί, προσέχοντας ταυτόχρονα να μη βλάψουν τους γύρω ιστούς. Αυτές αποτελούν νεότερες τεχνικές, και πολλοί γιατροί θεωρούν ότι εξακολουθούν να έχουν πειραματικό χαρακτήρα. Ακτινοθεραπεία 1 Παρότι οι καρκίνοι του νεφρού δεν είναι πολύ ευαίσθητοι στην ακτινοβολία, αυτή εξακολουθεί να αποτελεί μία επιλογή όταν η γενική κατάσταση δεν επιτρέπει τη χειρουργική επέμβαση, ή για να βοηθήσει στην ανακούφιση των συμπτωμάτων του καρκίνου του νεφρού, όπως τον πόνο και την αιμορραγία. Μπορεί επίσης να είναι χρήσιμη για να θεραπεύσει τον καρκίνο εάν αυτός έχει εξαπλωθεί σε άλλες περιοχές, ιδιαίτερα στον εγκέφαλο ή στα οστά. Βιολογικές 6,1 Η βιολογική θεραπεία που ονομάζεται και ανοσοθεραπεία, χρησιμοποιεί φυσικές ουσίες του οργανισμού, ή φάρμακα κατασκευασμένα από αυτές τις ουσίες, για να ενισχύσει την ανοσοποιητική άμυνα του οργανισμού. Επειδή αυτές μπορεί να είναι δύσκολο να δοθούν σε ασθενείς, και μπορεί να προκαλέσουν σοβαρές ανεπιθύμητες ενέργειες, ορισμένοι γιατροί τις χρησιμοποιούν μόνο σε καρκίνους που δεν ανταποκρίνονται σε στοχεύουσες θεραπείες (βλέπε παρακάτω).

7 Στοχεύουσες θεραπείες 6,1 Οι στοχεύουσες θεραπείες παρέχουν στους ασθενείς με νεφροκυτταρικό καρκίνωμα κάποιες εναλλακτικές επιλογές. Αυτές οι θεραπείες χρησιμοποιούν φάρμακα ή άλλες ουσίες για να βρουν και να επιτεθούν σε συγκεκριμένους τύπους καρκινικών κυττάρων χωρίς να βλάπτουν τα υγιή κύτταρα. Ορισμένες στοχεύουσες θεραπείες, βοηθούν μπλοκάροντας πρωτεΐνες του κυττάρου που είναι απαραίτητες για τον κυτταρικό πολλαπλασιασμό και την επιβίωση, συμπεριλαμβάνοντας το σχηματισμό αιμοφόρων αγγείων που τρέφουν τον όγκο. Άλλες παρεμποδίζουν μία κυτταρική πρωτεΐνη που ονομάζεται mtor που προάγει την κυτταρική ανάπτυξη και διαίρεση. Αυτές οι θεραπείες χρησιμοποιούνται σε ασθενείς με προχωρημένο καρκίνο του νεφρού. Μιλήστε με το γιατρό σας για να μάθετε ποιες θεραπείες είναι διαθέσιμες στην Ελλάδα και πώς αυτές μπορεί να σας βοηθήσουν. Κλινικές δοκιμές 1 Ο γιατρός σας μπορεί να συζητήσει μαζί σας την πιθανότητα συμμετοχής σε κάποια κλινική δοκιμή. Οι κλινικές δοκιμές είναι μελέτες που πραγματοποιούνται για να καθοριστεί εάν μία καινούργια θεραπεία βελτιώνει τα ήδη γνωστά αποτελέσματα μιας παλιότερης θεραπείας. Για πληροφορίες σχετικά με κλινικές μελέτες μιλήστε με το γιατρό σας και/ή ανατρέξτε στον παρακάτω ιστότοπο: Ζώντας με καρκίνο του νεφρού Το να πάσχει κανείς από καρκίνο του νεφρού επηρεάζει πολλές πτυχές της ζωής του. Παρότι κάθε άτομο είναι διαφορετικό, οι άνθρωποι συχνά βιώνουν σοκ, άρνηση, αγωνία και παρόμοια συναισθήματα όταν τους ενημερώσουν ότι πάσχουν από καρκίνο. Παρόλο που η αντιμετώπιση του καρκίνου του νεφρού είναι δύσκολη, δεν θα πρέπει οι ασθενείς να την περνούν μόνοι τους. Η οικογένεια, οι φίλοι και το ιατρικό και νοσηλευτικό προσωπικό μπορούν όλοι να συμμετέχουν σε αυτό.

8 Η φροντίδα για κάποιον με καρκίνο του νεφρού δεν περιορίζεται στη θεραπεία του καρκίνου. Το ίδιο το άτομο χρειάζεται φροντίδα και προσοχή. Το να μιλά κανείς για τα συναισθήματά του είναι δύσκολο, όμως μπορεί να σας δώσει την υποστήριξη που μπορεί να χρειάζεστε, και να σας βοηθήσει να αναπτύξετε έναν στενό δεσμό αγάπης ανάμεσα σε φίλους και σε μέλη της οικογένειας. Μιλώντας σε άλλους ανθρώπους 7 Μιλώντας σε άλλους για την κατάστασή σας μπορεί να είναι ένα από τα πιο δύσκολα σημεία της εμπειρίας σας μετά τη διάγνωση του καρκίνου. Κάντε ό,τι καλύτερο μπορείτε για να έχετε μία προσωπική, ήσυχη συζήτηση ελεύθερη από περισπασμούς. Προσπαθήστε να ηρεμήσετε μέσα από τη συζήτηση σιγά σιγά, και να δώσετε τις πληροφορίες σε μικρές δόσεις. Και θυμηθείτε να είστε ειλικρινείς για τα συναισθήματά σας. Θα λάβετε διαφορετικές αντιδράσεις από διαφορετικούς ανθρώπους, με κάποιους ανθρώπους ακόμη και να απομακρύνονται από εσάς στην πάροδο του χρόνου εξαιτίας της αμηχανίας τους στο να αντιμετωπίσουν την κατάστασή σας. Μη το πάρετε προσωπικά, και περιβάλλετε τον εαυτό σας με ανθρώπους που ακούνε προσεκτικά, σας κάνουν να νιώθετε άνετα και ανταποκρίνονται υποστηρικτικά. Εάν χρειάζεστε να πείτε σε ένα παιδί για κάποιον που έχει καρκίνο, φροντίστε να κάνετε την πληροφορία κατανοητή στο παιδί και να είστε έτοιμοι ότι θα χρειαστεί να επαναλάβετε πράγματα περισσότερο από μία φορά. Είναι σημαντικό να σιγουρέψετε ότι το παιδί δε θα υποθέσει ότι φταίει για ό,τι συνέβη. Εάν ανησυχείτε για να μιλήσετε σε ένα παιδί για αυτά τα θέματα, σκεφτείτε να ζητήσετε από έναν ειδικό να είναι παρών. Σεξουαλικές σχέσεις 8 Σχεδόν όλοι οι ασθενείς με καρκίνο βιώνουν ορισμένα σεξουαλικά προβλήματα κάποια στιγμή κατά τη διάρκεια της ασθένειάς τους, εξαιτίας του άγχους, των σωματικών προβλημάτων και των διαπροσωπικών προβλημάτων. Παρόλα αυτά, η σεξουαλική δραστηριότητα παίζει ένα σημαντικό ρόλο στη φυσιολογική ζωή, και οι άνθρωποι με RCC μπορούν να παραμείνουν σεξουαλικά ενεργοί. Συχνά βοηθάει εάν εσείς ή ο σύντροφός σας συζητάτε το θέμα της σεξουαλικότητας και άλλους φόβους γύρω από αυτό που κάθε άτομο

9 μπορεί να έχει. Πάρτε το χρόνο σας και κάντε πλάνα βασιζόμενοι σε τι μπορείτε να κάνετε και στο τι σας κάνει να νιώθετε άνετα. Εάν η συζήτηση είναι δύσκολη, ένας ειδικός σε θέματα σεξουαλικότητας μπορεί να είναι χρήσιμος. Επιστρέφοντας στη δουλειά και στις δραστηριότητες 1 Ο καρκίνος και η θεραπεία του μπορεί να σας κάνουν να αισθάνεστε κουρασμένοι. Εάν όντως αισθάνεστε κουρασμένοι, η επιστροφή στη δουλειά μπορεί να είναι δύσκολη. Κάντε ένα βήμα τη φορά και ξεκινήστε με μόνο μία ή δύο ώρες δουλειάς την ημέρα. Δώστε προσοχή σε δύσκολα συναισθήματα 9 Οι άνθρωποι που πάσχουν από καρκίνο μπορεί να αισθάνονται μπερδεμένοι, θυμωμένοι, ή στεναχωρημένοι. Μπορεί να αισθανθείτε ότι δεν είστε σε θέση να λάβετε ευχαρίστηση από πράγματα που φυσιολογικά σας έκαναν να νιώθετε χαρούμενοι. Ευτυχώς, αυτή η κατάσταση αντιμετωπίζεται. Εάν δεν είστε σε θέση να επιστρέψετε στις κανονικές σας δραστηριότητες, ακόμη και αν είστε σωματικά ικανοί να το κάνετε, σκεφτείτε τη πιθανότητα ότι μπορεί να βιώνετε κατάθλιψη και ενημερώστε το γιατρό σας. Ζητήστε βοήθεια από άλλους Υπάρχουν πολλοί τρόποι με τους οποίους η οικογένεια και οι φίλοι μπορούν να βοηθήσουν έναν αγαπημένο τους που έχει RCC: πηγαίνοντας μαζί του στις επισκέψεις σε γιατρούς, αναλαμβάνοντας τις μικροδουλειές, μοιράζοντας ένα φλιτζάνι καφέ ή λίγη χαρά. Το σημαντικό θέμα είναι να είναι εκεί ο ένας για τον άλλον. Bιβλιογραφία 1. American Cancer Society. Kidney Cancer Detailed Guide. Available at: CRI_2_4_7x_CRC_Kidney_Adult_Cancer_PDF.asp. Accessed December 23, Canadian Cancer Society. Canadian Cancer Statistics Available at: about%20cancer/cancer%20statistics/canadian%20cancer%20statistics.aspx?sc_lang=en. Accessed December 23, Mayo Clinic. Kidney Cancer: Risk Factors. Available at: DSECTION=risk%2Dfactors. Accessed December 23, 2009.

10 4. Canadian Cancer Society. Diagnosing kidney cancer. Available at: cancer/types/%20of%20cancer/diagnosing%20kidney%20cancer.aspx?sc_lang=en. Accessed December 28, Canadian Cancer Society. Staging and grading for kidney cancer. Available at: Accessed December 24, Canadian Cancer Society. Treatments for kidney cancer. Available at: cancer/types%20of%20cancer/treatment%20/for%20/kidney%20cancer.aspx?sc_lang=en. Accessed December 24, Canadian Cancer Society. Telling people about a cancer diagnosis. Available at: About%20cancer/Coping%20with%20cancer/Telling%20people%20about%20a%20cancer %20diagnosis. aspx?sc_lang=en. Accessed December 23, Canadian Cancer Society. Canadian Cancer Statistics Available at: Support%20Services/CW-Coping%20with%20cancer/CW- Sexuality.aspx?sc_lang=en. Accessed December 23, Canadian Cancer Society. Sadness and depression. Available at: nd%20depression.aspx?sc_ lang=en. Accessed December 23, Υπεύθυνος Ιατρός: Νικόλαος Μπαϊμπάς, Διευθυντής Ιατρικού Τμήματος, Pfizer Hellas A.E.