ΡΥΠΑΝΣΗ ΚΑΙ ΘΟΡΥΒΟΣ ΣΤΗΝ ΠΕΡΙΟΧΗ ΧΑΙΔΑΡΙΟΥ ΜΙΑ ΠΡΩΤΗ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ

Transcript

1 ΕΘΝΙΚΟ ΑΣΤΕΡΟΣΚΟΠΕΙΟ ΑΘΗΝΩΝ ΙΝΣΤΙΤΟΥΤΟ ΕΡΕΥΝΩΝ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ ΚΑΙ ΒΙΩΣΙΜΗΣ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ I. Mεταξά & Βασ. Παύλου, Παλαιά Πεντέλη Τ.Κ , ΑΘΗΝΑ Τηλ: , Fax: URL: ΡΥΠΑΝΣΗ ΚΑΙ ΘΟΡΥΒΟΣ ΣΤΗΝ ΠΕΡΙΟΧΗ ΧΑΙΔΑΡΙΟΥ ΜΙΑ ΠΡΩΤΗ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ Μαρτιος 2010 Σελίδα 1

2 ΡΥΠΑΝΣΗ ΚΑΙ ΘΟΡΥΒΟΣ ΣΤΗΝ ΔΥΤΙΚΗ ΑΤΤΙΚΗ Η ποιότητα της ατμόσφαιρας γενικά και ιδίως η ποιότητα του αστικού ατμοσφαιρικού περιβάλλοντος αποτελεί ένα από τα σημαντικότερα σύγχρονα περιβαλλοντικά προβλήματα, αφού επηρεάζει καθοριστικά κυρίως την υγεία ενός μεγάλου τμήματος του αστικού πληθυσμού. Από τις σχετικές έρευνες προκύπτει ότι ανεξάρτητα από τις διαχρονικές τάσεις, και μία μείωση σε συγκεντρώσεις διοξειδίου του θείου (SO 2 ), τα αιωρούμενα σωματίδια (PM 10 ) και οι φωτοχημικοί ρύποι αποτελούν σήμερα το σημαντικότερο πρόβλημα του αστικού ατμοσφαιρικού περιβάλλοντος. Ταυτόχρονα, αποδεικνύεται ότι νέοι ατμοσφαιρικοί ρύποι διαδραματίζουν σημαντικό ρόλο για την υγεία των κατοίκων των πόλεων, όπως οι αρωματικοί υδρογονάνθρακες (π.χ. το βενζόλιο) και γενικότερα οι Πτητικές Οργανικές Ενώσεις (ΠΟΕ) Volatile Organic Compounds (VOCs) που συμμετέχουν καθοριστικά στη δημιουργία του φωτοχημικού νέφους. Oι κυριότερες ανθρωπογενείς πηγές που εκπέμπουν ρύπους στην ατμόσφαιρα είναι τα οχήματα, η βιομηχανία και η θέρμανση. Οι ρύποι που εκπέμπονται απευθείας από μία πηγή χαρακτηρίζονται ως πρωτογενείς, ενώ εκείνοι που σχηματίζονται στην ατμόσφαιρα από πρωτογενείς ρύπους έπειτα από χημικές αντιδράσεις χαρακτηρίζονται ως δευτερογενείς. Χαρακτηριστικά παραδείγματα πρωτογενών ρύπων είναι το CO, το NO, το SO 2, οι υδρογονάνθρακες, τα σωματίδια και δευτερογενών ρύπων είναι το NO 2 και το O 3. Οι συγκεντρώσεις ορισμένων ατμοσφαιρικών ρύπων, όπως του CO, των NO x (NO και NO 2 ) του SO 2, του O 3 και των σωματιδίων, παρακολουθούνται συστηματικά από τις αρμόδιες κρατικές υπηρεσίες και χαρακτηρίζονται ως συμβατικοί ρύποι. Αυτοί οι ρύποι χρησιμοποιούνται συνήθως και ως κριτήρια για τον καθορισμό της ποιότητας της ατμόσφαιρας, δηλαδή, ως δείκτες ποιότητας του ατμοσφαιρικού περιβάλλοντος. Άλλοι ρύποι, όπως π.χ. οι πολυαρωματικές ενώσεις, οι χλωροφθοράνθρακες δεν παρακολουθούνται προς το παρόν συστηματικά, αλλά μόνο στα πλαίσια διαφόρων προγραμμάτων και χαρακτηρίζονται ως μη συμβατικοί ρύποι. Η ατμοσφαιρική ρύπανση μιας περιοχής καθορίζεται από τρεις βασικούς παράγοντες: α) τις πηγές ρύπανσης β) τις μετεωρολογικές συνθήκες που επικρατούν στην περιοχή γ) τα τοπογραφικά χαρακτηριστικά της περιοχής. Οι διάφοροι πιθανοί συνδυασμοί των προαναφερόμενων τριών παραγόντων σε κάθε περιοχή, μπορούν είτε να ευνοούν τη Σελίδα 2

3 συσσώρευση ρύπων, είτε να προκαλούν το φυσικοχημικό μετασχηματισμό των ρύπων στην ατμόσφαιρα δημιουργώντας νέους ρύπους, είτε να συμβάλλουν στην απομάκρυνση των ρύπων. Από όλες τις διαδικασίες καύσης και ιδίως από τα οχήματα (πετρελαιοκίνητα και βενζινοκίνητα) εκπέμπονται στην ατμόσφαιρα πρωτογενείς ρύποι, γεγονός που οδηγεί στο συμπέρασμα ότι ο αυξημένος κυκλοφοριακός φόρτος αποτελεί κύρια πηγή ρύπανσης. Επιπλέον, οι μετεωρολογικές παράμετροι που παίζουν καθοριστικό ρόλο στη διαμόρφωση των επιπέδων της ατμοσφαιρικής ρύπανσης είναι: η διεύθυνση και η ταχύτητα του ανέμου, η ευστάθεια της ατμόσφαιρας που συνδέεται με τη θερμοκρασία, η ηλιοφάνεια (ειδικά για τους φωτοχημικούς ρύπους). 'Αλλες παράμετροι που συντελούν σημαντικά στη διαμόρφωση των επιπέδων της ατμοσφαιρικής ρύπανσης είναι η βροχόπτωση, η σχετική υγρασία της ατμόσφαιρας και έμμεσα η θερμοκρασία. Από μετρήσεις στην περιοχή της Αθήνας προκύπτει ότι, μικρότερες τιμές ρύπανσης για όλους τους ρύπους, εκτός του όζοντος (Ο 3 ), παρατηρούνται με ανέμους του βορειοανατολικού τομέα, γεγονός που κύρια αποδίδεται στους ακόλουθους λόγους: Η κλειστή τοπογραφία του λεκανοπεδίου της Αθήνας, δυσχεραίνει την κυκλοφορία και τον αερισμό, συνεπώς και τη διάχυση των ρύπων λόγω της ύπαρξης ορεινών όγκων που περικλείουν την περιοχή της πρωτεύουσας, Οι επικρατούσες διευθύνσεις του ανέμου στο Λεκανοπέδιο είναι Βορειοανατολικών ή Νοτιοδυτικών διευθύνσεων με αποτέλεσμα τη μεταφορά και διασπορά των ρύπων ως επί το πλείστον σε συγκεκριμένες περιοχές. Οι βόρειοι άνεμοι είναι συνοπτικοί και έχουν συνήθως μεγάλη μέση ταχύτητα, συντελώντας έτσι καθοριστικά στη διάχυση των ρύπων και τη μεταφορά τους προς τον Σαρωνικό. Σε περίπτωση ασθενούς ή απουσίας συνοπτικής ροής, οι νότιοι άνεμοι είναι αποτέλεσμα τοπικού συστήματος κυκλοφορίας (θαλάσσια αύρα), γεγονός που ευνοεί τη μεταφορά από το κέντρο και ανάπτυξη υψηλών συγκεντρώσεων δευτερογενών (φωτοχημικών) ρύπων στο βόρειο τομέα του λεκανοπεδίου. Σε περίπτωση νότιας συνοπτικής Σελίδα 3

4 κυκλοφορίας, ευνοείται σε πολλές περιπτώσεις η ανάπτυξη αναστροφών, λόγω μεταφοράς θερμών αερίων μαζών από την Αφρική. Συνοπτικά, τα βασικά αστικά περιβαλλοντικά δεδομένα της Αθήνας είναι τα εξής: Η μόνη ευρωπαϊκή χώρα με πληθυσμό μεγαλύτερο του ενός τρίτου του συνόλου συγκεντρωμένο στην πρωτεύουσα της με τη σύγχρονη παρουσία ευαίσθητων οικοσυστημάτων που αρχίζουν να πλήττονται από την περιβαλλοντική επιβάρυνση. Βλάστηση ελεύθεροι χώροι 2,55 m 2 ανά κάτοικο (το 1960 ήταν 6 m 2 και το m 2 ανά κάτοικο), με ευρωπαϊκά δεδομένα της τάξεως του 8~10 m 2 ανά κάτοικο. Πρώτη σε υπερβάσεις συγκεντρώσεων όζοντος (O 3 ) στην Ευρώπη. Τέταρτη σε αύξηση εκπομπών διοξειδίου του άνθρακα (CO 2 ) στο διάστημα με ποσοστό 17%. Κυκλοφοριακό δίκτυο -που τώρα αναπτύσσεται- και δημόσιες συγκοινωνίες με μέση ταχύτητα 12,5 km/h (το 1987 η ταχύτητα ήταν km/h Σελίδα 4

5 Η ΡΥΠΑΝΣΗ ΣΤΟ ΔΗΜΟ ΧΑΙΔΑΡΙΟΥ O δήμος Χαϊδαρίου, όπως φαίνεται από το χάρτη, βρίσκεται σε υποβαθμισμένη σχετικά με την ατμοσφαιρική ρύπανση και θόρυβο περιοχή της ευρύτερης πρωτεύουσας. Η περιοχή αυτή παρουσιάζει ιδιαίτερα προβλήματα αφενός μεν λόγω της γειτνίασης με τη βιομηχανική περιοχή της Ελευσίνας και αφετέρου λόγω της ύπαρξης ενός μεγάλου μέρους του οδ δικτύου που συνδέει τηνπεριοχή της πρωτεύουσας με τις δυτικές περιοχές τη. Αττικής και την Πελοπόννησο. Οι πηγές αυτές της ρύπανσης και του θορύβου συνεισφέρουν σημαντικά στην επιβάρυνση της ατμόσφαιρας στο δήμο Χαϊδαρίου. Χάρτης της ευρύτερης περιοχής της πρωτεύουσας με την αποτύπωση της αστικής εξάπλωσης καθώς επίσης και με το οδικό δίκτυο. Είναι φανερή η επίπτωση την οποία έχει το αστικό δίκτυο λόγω των εκπομπών της κυκλοφορίας στο δήμο Χαϊδαρίου. Ένα άλλο σημαντικό τοπογραφικό στοιχείο της περιοχής είναι ο δίαυλος επικοινωνίας από το Δαφνί προς την Ελευσίνα, μέσω του οποίου είναι δυνατή η μεταφορά και διάχυση μεγάλου αριθμού ρύπων από τις βιομηχανικές εγκαταστάσεις της Ελευσίνας προς την περιοχή του Χαϊδαρίου. Στο τοπογραφικό τρισδιάστατο χάρτη της περιοχής φαίνονται οι τόπο γραφικές Σελίδα 5

6 εξάρσεις με το όρος Αιγάλεω και το ποικίλο όρος καθώς επίσης και το άνοιγμα (με το βέλος) μέσω του οποίου είναι δυνατή η μεταφορά των ρύπων Τρισδιάστατος χάρτης της περιοχής στον οποίον αποτυπώνονται οι τόπο γραφικές εξάρσεις κοντά στο Χαϊδάρι, καθώς επίσης και η δίαυλος επικοινωνίας στο Δαφνί μεταξύ της πρωτεύουσας και της Ελευσίνας Μέχρι πρότινος οι μετρήσεις και διάφορα ερευνητικά έργα με σκοπό τη διερεύνηση της επιβάρυνσης της πρωτεύουσας από την περιοχή της Ελευσίνας έδειχναν ότι λόγω της ύπαρξης του όρους Αιγάλεω και του Ποικίλου όρους τα οποία παρουσιάζουν ένα είδος φυσικού εμποδίου στη διασπορά και διαχυση των ρύπων από την περιοχή της Ελευσίνας περιόριζε σημαντικά ένα μεγάλο μέρος των ρύπων που κάτω από άλλες συνθήκες θα είχαν μεταφερθεί από την περιοχή της Ελευσίνας προς την περιοχή της πρωτεύουσας και φυσικά του Χαϊδαρίου. Η παραδοχή αυτή όμως δεν έχει λάβει υπόψη ορισμένες παραμέτρους που έχουν αλλάξει κάτω από το βάρος της έντονης αστικού ποίησης των διαφόρων δήμων της δυτικής αττικής. Ο δήμος Χαϊδαρίου δεν αποτελεί εξαίρεση με μια επέκταση του αστικού ιστού προς τη δυτική πλευρά κοντά στο άνοιγμα του Δαφνίου προς την Ελευσίνα και φυσικά στις πλαγιές του Ποικίλου όρους και το Αιγάλεω. Οι περιοχές αυτές σε συνάρτηση με την αύξηση της βιομηχανικής δραστηριότητας στην ευρύτερη περιοχή της Ελευσίνας βρίσκονται μέσα σε μια ζώνη η οποία κάτω από τις Σελίδα 6

7 κατάλληλες μετεωρολογικές συνθήκες θα μπορούσε να επηρεαστεί σημαντικά σε οτιδήποτε αφορά την υγεία των κατοίκων από την επιβάρυνση της ατμοσφαιρικής πίεσης λόγω της μεταφοράς των ρύπων από την περιοχή της Ελευσίνας. Επειδή αυτή τη στιγμή δεν υπάρχει ικανοποιητική χώρο χρονική κάλυψη της περιοχής του Χαϊδαρίου από ένα σύστημα μετρητών της ατμοσφαιρικής ρύπανσης για να έχουμε μια προκαταρτική αποτύπωση των επιπέδων των ρύπων και του θορύβου στην περιοχή, το ινστιτούτο ερευνών περιβάλλοντος του εθνικού αστεροσκοπείου Αθηνών στην προσπάθειά του να μελετήσει τις επιπτώσεις από τη βιομηχανία και την κυκλοφορία στην περιοχή της δυτικής αττικής εφάρμοσε ένα μοντέλο ατμοσφαιρικής προσομοίωσης και θορύβου ώστε να υπάρχει μια αρχική αποτύπωση. Σελίδα 7

8 ΠΡΟΣΟΜΟΙΩΣΗ ΡΥΠΑΝΣΗΣ ΚΑΙ ΘΟΡΥΒΟΥ Επειδή αυτή τη στιγμή δεν υπάρχει ικανοποιητική χώρο χρονική κάλυψη της περιοχής του Χαϊδαρίου από ένα σύστημα μετρητών της ατμοσφαιρικής ρύπανσης για να έχουμε μια προκαταρτική αποτύπωση των επιπέδων των ρύπων και του θορύβου στην περιοχή, το ινστιτούτο Ερευνών Περιβάλλοντος του εθνικού Αστεροσκοπείου Αθηνών στην προσπάθειά του να μελετήσει τις επιπτώσεις από τη βιομηχανία και την κυκλοφορία στην περιοχή της δυτικής Αττικής εφάρμοσε ένα μοντέλο ατμοσφαιρικής προσομοίωσης και θορύβου ώστε να υπάρχει μια αρχική αποτύπωση. Αποτύπωση της μεταφοράς και διάχυσης της ρύπανσης από την περιοχή της Ελευσίνας προς το Χαϊδάρι και το κέντρο της Αθήνας. Οι περιοχές με πράσινο χρωματισμό είναι οι περιοχές που επηρεάζονται από τη μεταφορά των ρύπων της Ελευσίνας. Το μοντέλο που χρησιμοποιήθηκε για την αποτύπωση της ατμοσφαιρικής ρύπανσης είναι αυτό που έχει εγκριθεί από την αμερικανική υπηρεσία περιβάλλοντος για παρόμοιες μελέτες. Στην προσπάθειά μας να δούμε τις επιπτώσεις που έχει η βιομηχανική δραστηριότητα της Σελίδα 8

9 περιοχής Ελευσίνας στην περιοχή Χαϊδαρίου χρησιμοποιήσαμε το μοντέλο θεωρώντας ότι ο μεγαλύτερος όγκος εκπομπών προέρχεται από την περιοχή Ελευσίνας. Τα μετεωρολογικά δεδομένα δεδομένα της μελέτης προέρχονται από τις μετρήσεις του εθνικού αστεροσκοπείου Αθηνών και αποτυπώνεται τις πιο συνήθεις καταστάσεις που επικρατούν στο λεκανοπέδιο των Αθηνών. Τα αποτελέσματα του μοντέλου και οι συγκεντρώσεις των ρύπων που μεταφέρονται από την Ελευσίνα προς το Χαϊδάρι δίνονται στο σχήμα με το πράσινο χρωματισμό. Στην απεικόνιση αυτή είναι φανερή η εξάπλωση της ρύπανσης μέσω του διαύλου Ελευσίνας Χαϊδαρίου προς την περιοχή του λεκανοπεδίου. Η ρύπανση καλύπτει όχι μόνο την περιοχή του Χαϊδαρίου αλλά μεταφέρεται και προς τις νότιες περιοχές ( Σκαραμαγκά Σχιστό) ενώ ένα μέρος αυτής φαίνεται ότι μεταφέρεται ακόμη και προς το κέντρο της πόλης Η ρύπανση από την περιοχή της Ελευσίνας, προστιθέμενη στην ρύπανση από την κυκλοφορία και της εν γένει βιομηχανικές και βιοτεχνικές δραστηριότητες στην ευρύτερη περιοχή παρουσιάζει σοβαρό πρόβλημα για την υγεία των κατοίκων. Δυστυχώς δεν υπάρχουν λεπτομερή στοιχεία καταγραφής από σταθμούς μέτρησης της ρύπανσης στην ευρύτερη περιοχή οπότε είναι δύσκολο κάποιος να καταλήξει σε ακριβείς αριθμούς συγκεντρώσεων ρύπων για το Χαϊδάρι. Η μακρόχρονη εμπειρία και η χρήση των μοντέλων προσομοίωσης δείχνουν ότι τα επίπεδα είναι υψηλά και χρειάζεται οπωσδήποτε μια λεπτομερής παρακολούθηση της χρονικής διακύμανση των συγκεντρώσεων σε διάφορες περιοχές του Χαϊδαρίου που παρουσιάζουν τη μεγαλύτερη επικινδυνότητα. Σελίδα 9

10 Χάρτης των αποτελεσμάτων της προσομοίωσης της μεταφοράς των ρύπων από την περιοχή της Ελευσίνας προς την Αθήνα. Ο πράσινος χρωματισμός αντιστοιχεί στο νέφος των ρύπων που μεταφέρεται από τους ανέμους ( βλ. τα βέλη) προς τις διάφορες περιοχές του λεκανοπεδίου. Φαίνεται ότι η μεταφορά των ρύπων φτάνει σε περιοχές όπως το Σχιστό ενώ μέρος του νέφους κάτω από κατάλληλες μετεωρολογικές συνθήκες επηρεάζει και το κέντρο των Αθηνών. ΠΡΟΤΑΣΗ ΕΛΕΓΧΟΥ ΤΗΣ ΡΥΠΑΝΣΗΣ ΠΕΡΙΟΧΗ ΧΑΙΔΑΡΙΟΥ Επειδή η περιοχή του Χαϊδαρίου είναι περιβαλλοντικά μια σχετικά υποβαθμισμένη περιοχή πρέπει οπωσδήποτε να γίνει καταγραφή των εκπομπών ρύπων στην ευρύτερη περιοχή, των επίπεδων της ρύπανσης με συνεχείς μετρήσεις ώστε να μπορέσει η δημοτική αρχή σε συνεργασία με τους αρμόδιους φορείς να προχωρήσει στην υλοποίηση ενός σχεδίου μείωσης των εκπομπών και αναβάθμισης της ατμοσφαιρικής ποιότητας και των επιπέδων θορύβου. Προτεινόμενες δράσεις: Σελίδα 10

11 Χώρο χρονική κάλυψη της περιοχής με μετρήσεις των κυριότερων ρύπων ή με αυτόματους σταθμούς ή με δειγματοληψία Κάλυψη της περιοχής στη γειτονία των μεγάλων οδικών αρτηριών με σκοπό την αποτύπωση των επιπέδων της ρύπανσης από την κυκλοφορία Συγκέντρωση στοιχείων βιομηχανικών και κυκλοφοριακών δραστηριοτήτων για τη χρήση τους στο μοντέλο προσομοίωσης Εφαρμογή του μοντέλου προσομοίωσης και επαλήθευση των αποτελεσμάτων βάσει των μετρήσεων Αποτύπωση από το μοντέλο προσομοίωσης και τις μετρήσεις των επιπέδων έκθεσης του πληθυσμού στη ρύπανση και στο θόρυβο Δημιουργία στρατηγικής μείωσης των επιπέδων της ατμοσφαιρικής ρύπανσης μέσω στοχευμένω δράσεων. Σελίδα 11

12 ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ Στρατηγικές Ελέγχου Ατμοσφαρικής Ρύπανσης Κοινοτικές Οδηγίες Οι δυσμενείς εξελίξεις των περιβαλλοντικών προβλημάτων οδήγησαν τις αρχές των κρατών της Ευρωπαϊκής Κοινότητας στην αναζήτηση ολοκληρωμένων σχεδιαστικών επιλογών για την αναβάθμιση της ποιότητας του αστικού περιβάλλοντος. Στο θεσμικό πεδίο, μεταξύ των επιλογών αυτών περιλαμβάνεται ο προσδιορισμός συστήματος περιβαλλοντικών δεικτών και ο καθορισμός νέων ορίων ποιότητας της ατμόσφαιρας σε συνδυασμό με δράσεις περιορισμού των εκπομπών ατμοσφαιρικών ρύπων. Στα πλαίσια αυτά, η Ευρωπαϊκή Ένωση πρόσφατα προχώρησε στην έκδοση της Οδηγίας 99/30/ΕΚ για τον καθορισμό νέων οριακών τιμών για τις ατμοσφαιρικές συγκεντρώσεις του διοξειδίου του θείου (SO 2 ), διοξειδίου του αζώτου (NO 2 ) και οξειδίων του αζώτου (NO x ), αιωρουμένων σωματιδίων με αεροδυναμική διάμετρο μικρότερη των 10μm (PM 10 ) και μολύβδου (Pb) και συμπληρωματικά, της Οδηγίας 2000/69/ΕΚ για τις οριακές τιμές του μονοξειδίου του άνθρακα (CO) και βενζολίου (C 6 H 6 ). Επίσης, εξέδωσε την Οδηγία 99/13/ΕΚ για την πρόληψη ή τον περιορισμό των επιπτώσεων που έχουν οι εκπομπές Πτητικών Οργανικών Ενώσεων (ΠΟΕ) στο ατμοσφαιρικό περιβάλλον και οι οποίες οφείλονται στη χρήση οργανικών διαλυτών σε ορισμένες δραστηριότητες και εγκαταστάσεις. Όσον αφορά στο όζον (Ο 3 ), η σχετική Οδηγία 92/72/ΕΟΚ καταργήθηκε από μία πιο πρόσφατη, την 2002/3/ΕΚ, η οποία καθορίζει μακροπρόθεσμους στόχους, τιμές-στόχους, όριο συναγερμού και όριο ενημέρωσης για τις συγκεντρώσεις του όζοντος στον ατμοσφαιρικό αέρα στην Κοινότητα, με σκοπό την αποφυγή, την πρόληψη ή τη μείωση των επιβλαβών επιδράσεων στην ανθρώπινη υγεία και το εν γένει περιβάλλον. Οι στόχοι των Οδηγιών για την ποιότητα της ατμόσφαιρας είναι: Ο καθορισμός οριακών τιμών και ορίων συναγερμού για τις συγκεντρώσεις των ατμοσφαιρικών ρύπων, ώστε να αποφεύγονται, να προλαμβάνονται, ή να μειώνονται οι επιβλαβείς επιπτώσεις στην ανθρώπινη υγεία και στο σύνολο του περιβάλλοντος, Η εκτίμηση των συγκεντρώσεων με βάση κοινές μεθόδους και κριτήρια, Η συλλογή κατάλληλων πληροφοριών για τις συγκεντρώσεις και η εξασφάλιση ότι οι πληροφορίες αυτές τίθενται στη διάθεση του κοινού, Σελίδα 12

13 Η διατήρηση της ποιότητας του ατμοσφαιρικού περιβάλλοντος, όταν είναι καλή, και η βελτίωσή της στις άλλες περιπτώσεις. Οι βασικές υποχρεώσεις των κρατών μελών για την επίτευξη των στόχων που καθορίζονται στις Οδηγίες, είναι μεταξύ άλλων οι παρακάτω: Λήψη αναγκαίων μέτρων ώστε οι συγκεντρώσεις των ρύπων να μην υπερβαίνουν τις οριακές τιμές και τα όρια συναγερμού στις χρονικές προθεσμίες που τίθενται, λαμβανομένων υπόψη των περιθωρίων ανοχής Σύνταξη εκθέσεων προς την ΕΕ Καθορισμός ζωνών ή οικισμών, όπου εφαρμόζονται σχέδια δράσης για την μείωση των επιπέδων ρύπανσης Συμμόρφωση με τη μεθοδολογία αναφοράς για τον προσδιορισμό των συγκεντρώσεων των ρύπων: μέθοδοι μέτρησης, θέσεις και αριθμός σταθμών μέτρησης, τεχνικές προσομοίωσης-εκτίμησης Εξασφάλιση πλήρους και καθημερινής ενημέρωσης του κοινού για τα επίπεδα ρύπανσης καθώς και για τα σχέδια ή προγράμματα δράσης Καθορισμός κυρώσεων για παραβάσεις διατάξεων που θεσπίζονται σε εφαρμογή των οδηγιών Συμμόρφωση με την οδηγία 99/30/ΕΚ μέχρι τις και με την οδηγία 2000/69/ΕΚ μέχρι τις Εθνική Περιβαλλοντική Πολιτική Η περιβαλλοντική πολιτική της Ελλάδας ενισχύθηκε, έθεσε σαφείς στόχους και δημιούργησε ένα ουσιαστικό νομικό πλαίσιο για τα περιβαλλοντικά ζητήματα κατά τη δεκαετία του '90. Oι κυριότεροι νόμοι για την προστασία του περιβάλλοντος είχαν θεσπισθεί στις δεκαετίες του '70 και του '80 (με πιο γνωστό το Ν. 1650/1986 για την προστασία του περιβάλλοντος, χωρίς φυσικά να ξεχνάμε και το άρθρο 24 του Συντάγματος το οποίο ορίζει ότι η προστασία του περιβάλλοντος αποτελεί υποχρέωση των πολιτών και του κράτους), όμως η αποτελεσματική εφαρμογή τους δεν ήταν πάντοτε δυνατή κυρίως λόγω της έλλειψης ευνοϊκών οικονομικών αλλά και κοινωνικών συνθηκών. Έτσι, τα νομοθετήματα αυτά είχαν χαρακτήρα μάλλον αποσπασματικό και δεν δημιουργούσαν ένα συνεκτικό νομικό πλέγμα για τη προστασία του περιβάλλοντος. Σελίδα 13

14 Τρεις είναι οι βασικοί παράγοντες οι οποίοι ώθησαν τις επιμέρους περιβαλλοντικές πολιτικές της Ελλάδας στον εκσυγχρονισμό: η ανάγκη εναρμόνισης με την περιβαλλοντική νομοθεσία της Ευρωπαϊκής Ένωσης, η προσπάθεια βελτίωσης ποιότητας ζωής στα μεγάλα αστικά κέντρα, τα πλεονεκτήματα από μια θετική διεθνή εικόνα της χώρας στα περιβαλλοντικά ζητήματα και το αντίκτυπο στην τουριστική κίνηση. Από τα μέσα της δεκαετίας του '90 κι έπειτα, το βάρος της περιβαλλοντικής πολιτικής δόθηκε στην κατασκευή έργων υποδομής για το περιβάλλον, τα οποία οργανώνονται στη βάση Εξαετών Προγραμμάτων Δράσης. Το Επιχειρησιακό Πρόγραμμα "Περιβάλλον", τα Περιβαλλοντικά Προγράμματα που χρηματοδοτούνται από το Ταμείο Συνοχής και οι περιβαλλοντικές δράσεις που εκπονούνται στο πλαίσιο των Περιφερειακών Επιχειρησιακών Προγραμμάτων ή των Τομεακών Επιχειρησιακών Προγραμμάτων αποτελούν τον πυρήνα της ελληνικής περιβαλλοντικής πολιτικής. Όρια Ποιότητας Ατμόσφαιρας Εθνικά Όρια Ποιότητας Ατμόσφαιρας Η χώρα μας έχει νομοθετήσει για τους ρύπους διοξείδιο του θείου (SO 2 ), καπνό (BS), διοξείδιο του αζώτου (NO 2 ), μόλυβδο (Pb) και όζον (O 3 ) τα όρια ποιότητας ατμόσφαιρας, με βάση τις σχετικές Οδηγίες που έχουν καθιερωθεί στην Ευρωπαϊκή Ένωση (βλ. Πίνακες 1-5). Σελίδα 14

15 Πίνακας 1 Τιμές ορίων για το διοξείδιο του θείου (SO 2 ) εκπεφρασμένα σε μg/m 3 με τις συνδυασμένες τιμές για τα αιωρούμενα σωματίδια (όπως μετρούνται με τη μέθοδο μαύρου καπνού 1 ) εκπεφρασμένα σε μg/m 3. Περίοδος αναφοράς ΕΤΟΣ (1/4-31/3) ΧΕΙΜΩΝΑΣ (1/10-31/3) ΕΤΟΣ (αποτελείται από μονάδες 24ωρων περιόδων μετρήσεως) Τιμή ορίου για το SΟ 2 Συνδυασμένη τιμή για τα PM (διάμεσος ημερησίων μέσων τιμών απ' όλο το έτος) 120 (διάμεσος ημερησίων μέσων τιμών απ' όλο το έτος) 130 (διάμεσος ημερησίων μέσων τιμών απ' όλο το χειμώνα) 180 (διάμεσος ημερησίων μέσων τιμών απ' όλο το χειμώνα) (98% όλων των ημερήσιων μέσων τιμών που λήφθηκαν όλο το έτος) (98% όλων των ημερήσιων μέσων τιμών που λήφθηκαν όλο το έτος) > 40 (διάμεσος ημερησίων μέσων τιμών απ' όλο το έτος) = 40 (διάμεσος ημερησίων μέσων τιμών απ' όλο το έτος) > 60 (διάμεσος ημερησίων μέσων τιμών απ' όλο το χειμώνα) = 60 (διάμεσος ημερησίων μέσων τιμών απ' όλο το χειμώνα) > 150 (98% όλων των ημερήσιων μέσων τιμών που λήφθηκαν όλο το έτος) = 150 (98% όλων των ημερήσιων μέσων τιμών που λήφθηκαν όλο το έτος) Πίνακας 2: Τιμές ορίων για αιωρούμενα σωματίδια (PM 10 ) όπως μετρούνται με τη μέθοδο μαύρου καπνού 3 εκπεφρασμένες σε μg/m 3. Περίοδος αναφοράς Τιμές ορίων για τα PM 10 ΕΤΟΣ 80 (1/4-31/3) (διάμεσος ημερήσιων μέσων τιμών απ' όλο το έτος) 1 Τα αποτελέσματα των μετρήσεων μαύρου καπνού που λήφθηκαν με τη μέθοδο ΕΛΟΤ 683 μετατράπηκαν σε μονάδες βάρους όπως περιγράφεται στο ΕΛΟΤ Η αρμόδια αρχή πρέπει να κάνει τα κατάλληλα βήματα για να εξασφαλιστεί η μη υπέρβαση της τιμής αυτής για πάνω από τρεις συνεχόμενες ημέρες. Επιπλέον πρέπει να προσπαθήσει να εμποδίσει και να μειώσει κάθε τέτοιο περιστατικό κατά το οποίο γίνεται υπέρβαση αυτής της τιμής. 3 Τα αποτελέσματα των μετρήσεων μαύρου καπνού που λήφθηκαν με τη μέθοδο ΕΛΟΤ 683 μετατράπηκαν σε μονάδες βάρους όπως περιγράφεται στο ΕΛΟΤ 683. Σελίδα 15

16 ΧΕΙΜΩΝΑΣ (1/10-31/3) ΕΤΟΣ (αποτελείται από μονάδες 24ωρων περιόδων μετρήσεως) 130 (διάμεσος ημερήσιων μέσων τιμών απ' όλο το χειμώνα) (98% όλων των ημερήσιων μέσων τιμών που λήφθηκαν όλο το έτος) Πίνακας 3: Οριακή τιμή για το διοξείδιο του αζώτου (NO 2 ) όπως μετρήθηκε με τη μέθοδο χημειοφωταύγειας εκπεφρασμένη σε μg/m 3. Η μέτρηση του όγκου θα πρέπει να ανάγεται στις ακόλουθες συνθήκες θερμοκρασίας και πίεσης: 293 Kelvin και 101,3 kpa. Περίοδος αναφοράς 5 Οριακή τιμή για το NO ο εκατοστημόριο υπολογιζόμενο βάσει των μέσων τιμών ανά ώρα ή για μικρότερα χρονικά διαστήματα οι οποίες λαμβάνονται καθ' όλη τη διάρκεια του έτους 6 Πίνακας 4: Οριακή τιμή για το μόλυβδο (Pb) όπως μετρήθηκε με τη μέθοδο ατομικής απορρόφησης εκπεφρασμένη σε μg/m 3. Περίοδος αναφοράς ΕΤΟΣ Τιμή ορίου για το Pb 2 (μέσος 24ωρων μετρήσεων για ένα έτος) 4 Η αρμόδια αρχή πρέπει να κάνει τα κατάλληλα βήματα για να εξασφαλιστεί η μη υπέρβαση της τιμής αυτής για πάνω από τρεις συνεχόμενες ημέρες. Επιπλέον πρέπει να προσπαθήσει να εμποδίσει και να μειώσει κάθε τέτοιο περιστατικό κατά το οποίο γίνεται υπέρβαση αυτής της τιμής. 5 Η ετήσια περίοδος αναφοράς αρχίζει την 1 η Ιανουαρίου του ημερολογιακού έτους και λήγει στις 31 Δεκεμβρίου. 6 Προκειμένου να αναγνωριστεί η εγκυρότητα του υπολογισμού του 98 ου εκατοστημορίου πρέπει να υπάρχει το 75% των δυνατών τιμών κατανεμημένων κατά το δυνατόν ομοιόμορφα καθ όλο το έτος, για τον τόπο διεξαγωγής των μετρήσεων που έχει ληφθεί υπόψη. Σε περίπτωση που, για ορισμένους τόπους η περίοδος για την οποία δεν υπάρχουν μετρήσεις υπερβαίνει τις 10 ημέρες, αυτό πρέπει να αναφέρεται στο υπολογιζόμενο εκατοστημόριο. Ο υπολογισμός του 98 ου εκατοστημορίου βάσει των ετήσιων τιμών πραγματοποιείται ως εξής: Το 98ο εκατοστημόριο πρέπει να υπολογίζεται βάσει των τιμών που μετρούνται πραγματικά. Οι μετρούμενες τιμές στρογγυλεύονται στο πλησιέστερο μg/m 3. Όλες οι τιμές καταγράφονται σε πίνακα κατά αύξουσα τάξη μεγέθους και για κάθε τόπο μετρήσεων: Χ 1 Χ 2 Χ 3... Χ Ν-1 Χ Ν Το 98 ο εκατοστημόριο είναι η τιμή της k τάξεως, όπου το k υπολογίζεται με τη βοήθεια του ακόλουθου τύπου: k = (q x N). Το q ισούται με 0.98 για το 98 ο εκατοστημόριο και με 0.50 για το 50 ο εκατοστημόριο, ενώ το Ν είναι ο αριθμός των τιμών που έχουν πραγματικά μετρηθεί. Η τιμή (q x N) εκφράζεται με προσέγγιση ακεραίου. Σελίδα 16

17 Ο μέσος 24ωρος των μετρήσεων για ένα έτος θεωρείται αξιόπιστος όταν έχει υπολογιστεί από 15 τουλάχιστον ημερήσιες τιμές για κάθε μήνα. Πίνακας 5: Όρια συγκέντρωσης του όζοντος (O 3 ) στον αέρα 7 όπως μετρούνται με τη μέθοδο απορρόφησης στο υπεριώδες εκπεφρασμένα σε μg/m 3. Ο όγκος πρέπει να ανάγεται στις εξής συνθήκες θερμοκρασίας και πίεσης: 293 Kelvin και 101,3 kpa. ΚΑΤΩΦΛΙΟ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑΣ ΤΗΣ ΥΓΕΙΑΣ ΚΑΤΩΦΛΙΟ ΕΝΗΜΕΡΩΣΗΣ ΤΟΥ ΠΛΗΘΥΣΜΟΥ ΚΑΤΩΦΛΙΟ ΣΥΝΑΓΕΡΜΟΥ ΤΟΥ ΠΛΗΘΥΣΜΟΥ ΚΑΤΩΦΛΙΟ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑΣ ΓΙΑ ΤΑ ΦΥΤΑ ΚΑΤΩΦΛΙΟ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑΣ ΓΙΑ ΤΑ ΦΥΤΑ 8ΩΡΗ 8 ΜΕΣΗ ΤΙΜΗ 110 μg/m 3 ΩΡΙΑΙΑ ΜΕΣΗ ΤΙΜΗ 180 μg/m 3 ΩΡΙΑΙΑ ΜΕΣΗ ΤΙΜΗ 360 μg/m 3 ΩΡΙΑΙΑ ΜΕΣΗ ΤΙΜΗ 200 μg/m 3 24ΩΡΗ ΜΕΣΗ ΤΙΜΗ 65 μg/m 3 Όρια Εκτάκτων Μέτρων Για τον περιορισμό της ρύπανσης σε περιπτώσεις που, κυρίως λόγω εξαιρετικά δυσμενών μετεωρολογικών συνθηκών, αναμένεται σημαντική αύξηση των τιμών ρύπανσης, χρησιμοποιούνται τα «όρια εκτάκτων μέτρων». Τα όρια που ισχύουν για την περιοχή της Αθήνας παρουσιάζονται στον Πίνακα 6. Πίνακας 6 Όρια εκτάκτων μέτρων. Ρύπος Χρονική βάση Στάδιο προειδοποίησης Στάδιο λήψης μέτρων Α βαθμίδας Στάδιο λήψης μέτρων Β βαθμίδας ΝΟ 2 (μg/m 3 ) 1 ώρα CO (mg/m 3 ) 8 ώρες O 3 (μg/m 3 ) 1 ώρα Η μέτρηση των συγκεντρώσεων πρέπει να γίνεται συνεχώς. 8 Η μέση τιμή ανά 8 ώρες είναι κινητή χωρίς αλληλοεπικαλύψεις ήτοι υπολογίζεται 4 φορές ημερησίως με βάση 8 ωριαίες τιμές μεταξύ 0:00 και 9:00, 8:00 και 17:00, 16:00 και 1:00 και 12:00-21:00. Σελίδα 17

18 SO 2 (μg/m 3 ) 24 ώρες Καπνός (μg/m 3 ) 24 ώρες Τα διάφορα στάδια κηρύσσονται όταν οι μετρούμενες τιμές υπερβούν ή προσεγγίσουν τις τιμές του Πίνακα και ταυτόχρονα υπάρχει πρόβλεψη για συνθήκες που ευνοούν τη διατήρηση ή αύξηση των τιμών ρύπανσης για τις επόμενες ώρες ή την επόμενη ημέρα. Από το 1998 και σε εφαρμογή της σχετικής ΠΥΣ (ΦΕΚ 19/Α/ ) που εναρμονίζει την Κοινοτική με την Εθνική νομοθεσία, το όριο προειδοποίησης για το όζον (O 3 ) μειώθηκε από 200 μg/m 3 σε 180 μg/m 3. Παράλληλα, με την εφαρμογή της με αριθμ. 35/ ΠΥΣ, υιοθετούνται για το διοξείδιο του αζώτου (NO 2 ) και διοξείδιο του θείου (SO 2 ), όρια συνεγαρμού, τα οποία ισχύουν εφεξής, αντικαθιστώντας τις οριακές τιμές του προηγούμενου πίνακα. Τα όρια συναγερμού είναι: Ρύπος Χρονική Βάση Όριο συναγερμού (μg/m 3 ) ΝO 2 1 ώρα 400 SO 2 1 ώρα 500 Ευρωπαϊκά Όρια Ποιότητας Ατμόσφαιρας Οι Κοινοτικές Οδηγίες που αναφέρθηκαν προηγουμένως και αφορούν σε ατμοσφαιρικούς ρύπους, περιέχουν οριακές τιμές, όρια συναγερμού, όρια ενημέρωσης και, σε ορισμένες περιπτώσεις, μακροπρόθεσμους στόχους και τιμές-στόχους των συγκεντρώσεων των ρύπων στον ατμοσφαιρικό αέρα. Αποσπάσματα των Οδηγιών αυτών παραθέτονται στη συνέχεια, τα οποία παρουσιάζουν συγκεντρωτικά τα ισχύοντα Ευρωπαϊκά όρια ποιότητας ατμόσφαιρας. Σελίδα 18

19 Οριακές Τιμές και Όριο Συναγερμού για το SO 2 (99/30/ΕΚ) Σελίδα 19

20 Οριακές Τιμές για το ΝΟ 2 και τα ΝΟ x και Όριο Συναγερμού για το ΝΟ 2 (99/30/ΕΚ) Σελίδα 20

21 Οριακές Τιμές για τα PM 10 (99/30/ΕΚ) Σελίδα 21

22 Οριακές Τιμές για το Pb (99/30/ΕΚ) Σελίδα 22

23 Ορισμοί, Τιμές-Στόχοι και Μακροπρόθεσμοι Στόχοι και για το Ο 3 (2002/3/ΕΚ) Σελίδα 23

24 Όρια Ενημέρωσης και Συναγερμού για το Ο 3 (2002/3/ΕΚ) Σελίδα 24

25 Οριακή Τιμή για το C 6 H 6 (2000/69/EK) Οριακή Τιμή για το CO (2000/69/EK) Σελίδα 25

26 Στόχοι Παγκόσμιας Οργάνωσης Υγείας Στον 10 δίνονται οι μακροχρόνιοι στόχοι ποιότητας ατμόσφαιρας που προτείνονται από την Παγκόσμια Οργάνωση Υγείας (ΠΟΥ) World Health Organisation (WHO). Υπάρχει διαφορά μεταξύ των όρων όριο και στόχος. Ο μεν πρώτος αναφέρεται σε κάποια τιμή ενός ρύπου, που έχει καθιερωθεί νομοθετικά λαμβάνοντας υπόψη, εκτός των επιδράσεων του ρύπου αυτού στο περιβάλλον και τη δυνατότητα επίτευξης της τιμής αυτής από τεχνολογικής και οικονομικής πλευράς. Αντίθετα ο στόχος λαμβάνει υπόψη μόνο την επίδραση του ρύπου στην ανθρώπινη υγεία, δεν είναι νομοθετημένος και συνήθως είναι αυστηρότερος από το όριο. Πίνακας 10: Στόχοι ποιότητας ατμόσφαιρας της Παγκόσμιας Οργάνωσης Υγείας (ΠΟΥ). Ρύπος Τιμή στόχου Χρονική βάση Όζον (O 3 ) 120 μg/m 3 8 h Διοξείδιο του αζώτου (NO 2 ) 200 μg/m 3 1 h μg/m 3 Eτήσια Διοξείδιο του θείου (SO 2 ) 500 μg/m μg/m 3 50 μg/m 3 10 min 24 h ετήσια 100 mg/m 3 15 min Μονοξείδιο του άνθρακα (CO) 60 mg/m 3 30 min 30 mg/m 3 1 h 10 mg/m 3 8 h Συστήματα Καταγραφής της Αέριας Ρύπανσης του ΙΕΠΒΑ Κινητός Σταθμός Ο κινητός σταθμός του Ινστιτούτου Ερευνών Περιβάλλοντος και Βιώσιμης Ανάπτυξης (ΙΕΠΒΑ) διαθέτει αυτόματα συστήματα μέτρησης των ρύπων O 3, NO x, CO, CH 4, NMHC και PM 10, που αποτελούνται από αναλυτές και άλλα βοηθητικά όργανα. Η βαθμονόμηση των αναλυτών γίνεται με τη βοήθεια ενός βαθμονομητή και με φιάλες προτύπων αερίων. Σελίδα 26

27 Εικόνα 1: Ο κινητός σταθμός του ΙΕΠΒΑ στον κόμβο Πεντέλης. Παθητικοί Δειγματολήπτες Ένας δεύτερος τρόπος μέτρησης ρύπων είναι η χρήση παθητικών δειγματοληπτών (passive samplers). Οι παθητικοί δειγματολήπτες που διαθέτει το ΙΕΠΒΑ για το σκοπό του Ερευνητικού Προγράμματος είναι τύπου Radiello (Rupprecht and Pataschink Inc., Albany, NY, USA). Οι δειγματολήπτες Radiello έχουν χρησιμοποιηθεί σε Ευρωπαϊκά προγράμματα (π.χ. Πρόγραμμα ΜΑCBETH: Monitoring of Atmospheric Concentration of Benzene in European Towns and Homes) για τον προσδιορισμό των ΠΟΕ (π.χ. βενζόλιο) σε αστικά κέντρα. Αποτελούν επίσης διαπιστευμένη μέθοδο και εμπεριέχονται στην Οδηγία ISO για τη δειγματοληψία και ανάλυση των οργανικών ενώσεων. Σελίδα 27