Κεφάλαιο 1 Εισαγωγή στην Ιατρική Πληροφορική

Transcript

1 Κεφάλαιο 1 Εισαγωγή στην Ιατρική Πληροφορική Σύνοψη Η ιατρική πληροφορική είναι ο κλάδος που περιλαμβάνει όλες τις εφαρμογές της πληροφορικής στην ιατρική. Άμεσα συνυφασμένη με την εξέλιξη της πληροφορικής και των τηλεπικοινωνιών, η ιατρική πληροφορική έχει γνωρίσει ραγδαία εξέλιξη τις τελευταίες δεκαετίες, φτάνοντας στη σύγχρονη πραγματικότητα να συμπεριλαμβάνει μια σειρά από επιμέρους κλάδους ανάπτυξης, όπως τα πληροφοριακά συστήματα υγείας, την ψηφιακή επεξεργασία βιοσημάτων, τα συστήματα υποστήριξης απόφασης, την τηλεϊατρική και την κινητή υγεία. Με τον όρο να χρησιμοποιείται ως συνώνυμο της ηλεκτρονικής υγείας, η πληροφορική ιατρική αναφέρεται σε όλες τις εφαρμογές που αφορούν στην υγεία, και έτσι πέρα από το ιατρικό επίπεδο συμπεριλαμβάνει τις πληροφοριακές εφαρμογές στη νοσηλευτική και τη φαρμακολογία, αλλά και γενικότερα στη διοίκηση και την οικονομική διαχείριση μονάδων υγείας. Επιπλέον, συμπεριλαμβάνει και τις εφαρμογές πληροφορικής σε σχέση με την τηλεϊατρική και την κινητή υγεία. Προαπαιτούμενη γνώση Δε χρειάζεται κάποια προαπαιτούμενη γνώση. 1.1 Εισαγωγή Η εξέλιξη της ιατρικής ανά τους αιώνες συνδυάζεται πάντα με τις αντίστοιχες τεχνολογικές εξελίξεις. Η ραγδαία εξέλιξη της πληροφορικής, από μια ιδέα στη φαντασία των οραματιστών πριν από έναν αιώνα μέχρι τη σημερινή της μορφή, ως συνδετικός ιστός όλων των ανθρώπινων δραστηριοτήτων, με την παράλληλη ανάπτυξη των τηλεπικοινωνιακών δικτύων, αποτέλεσε και αποτελεί το γόνιμο έδαφος πάνω στο οποίο πολλοί τομείς της ανθρώπινης δραστηριότητας εξελίσσονται σε νέα επίπεδα. Ο τομέας της ιατρικής και γενικότερα της υγείας αποτελεί ίσως τον σημαντικότερο τομέα έρευνας και ανάπτυξης, καθώς έχει ως επίκεντρό του τον άνθρωπο. Η πληροφορική της υγείας (health informatics) είναι το αποτέλεσμα αυτής της σύμπραξης μεταξύ τηλεπικοινωνιών και πληροφοριακών εφαρμογών με την ιατρική και όλων των συναφών με αυτή λειτουργιών. Η έννοια της πληροφορικής της υγείας είναι ιδιαίτερα ευρεία και περιλαμβάνει όλες τις εφαρμογές πληροφορικής και τηλεπικοινωνιών στον χώρο της υγείας, συμπεριλαμβανομένων συνεπώς όλων των υπολοίπων συναφών εννοιών, όπως η ιατρική πληροφορική (medical informatics), τα πληροφοριακά συστήματα υγείας (health information systems), ο ηλεκτρονικός ιατρικός φάκελος (electronic medical record), η τηλεϊατρική (telemedicine) και η κινητή υγεία (mhealth). Εικόνα 1.1 Πληροφορική της Υγείας. 25

2 1.2. Βασικές Έννοιες Η πληροφορική είναι η επιστήμη που ασχολείται με την έννοια της πληροφορίας και των δεδομένων, καθώς και όλων των σχετικών με αυτά ενεργειών, όπως η απόκτηση, η καταγραφή, η διαχείριση, η επεξεργασία, η κωδικοποίηση, η μετάδοση, η ανάλυση, η κρυπτογράφηση και η συμπίεση. Η πληροφορική, που είναι ίσως η νεότερη από τις σύγχρονες επιστήμες, γνώρισε αλματώδη εξέλιξη με την ανάπτυξη των ηλεκτρονικών υπολογιστών και των υπολογιστικών συστημάτων, καθώς μέσω αυτών μπορούν να υλοποιηθούν με αυτοματοποιημένο τρόπο τεχνικές επεξεργασίας μεγάλου όγκου δεδομένων. Τα πληροφοριακά συστήματα είναι συστήματα που είναι σχεδιασμένα να υλοποιούν μια ή περισσότερες από τις παραπάνω λειτουργίες σε ένα σύνολο δεδομένων ή πληροφοριών. Επίσης, η ανάπτυξη της πληροφορικής έχει μεγάλο αντίκτυπο σε άλλα πεδία ανθρώπινης δραστηριότητας. Η ιατρική είναι η επιστήμη που ασχολείται με την έρευνα και την εφαρμογή τεχνικών και μεθόδων για τη διάγνωση και τη θεραπεία των ασθενειών του ανθρώπου. Θέτοντας στο επίκεντρό της τον άνθρωπο και την υγεία του, η ιατρική αποτελεί την αρχαιότερη των επιστημών με την εξέλιξή της να είναι συνυφασμένη με αυτή του ανθρώπου, έχοντας τις απαρχές της στις πρώτες ανθρώπινες κοινωνίες. Βγαίνοντας από το χώρο της τέχνης και της μαγείας, όπου ανήκε μέχρι πριν από λίγες εκατοντάδες χρόνια, η ιατρική απέκτησε επιστημονική υπόσταση και πλέον αποτελεί τον ερευνητικό κλάδο, ο οποίος στο σύγχρονο ερευνητικό τοπίο συγκεντρώνει το μεγαλύτερο ενδιαφέρον. Ο όρος «Ιατρική Πληροφορική» αναφέρεται κυρίως στον κλάδο που σχετίζεται με τις εφαρμογές της πληροφορικής στην ιατρική. Συνδυάζοντας την αρχαιότερη με μια από τις νεότερες επιστήμες, η ιατρική πληροφορική είναι ένας χώρος σύνθεσης ιδεών, με την πληροφορική να δρα επικουρικά ως προς την ιατρική αλλά και ταυτόχρονα να μεγεθύνει σε υπερθετικό βαθμό τα αποτελέσματα αυτής στην κοινωνία. Παράλληλα, μέσω της ιατρικής πληροφορικής ανοίγονται και νέοι δρόμοι παροχής υπηρεσιών υγείας, όπως στην τηλεϊατρική ή την κινητή υγεία, οι οποίοι παρόλο που δεν αποτελούν νέους κλάδους της ιατρικής επιστήμης, επιτρέπουν την εφαρμογή της σε περιοχές που ήταν απρόσιτες με τις έως τώρα κοινά εφαρμοζόμενες πρακτικές. Τυπικά, η ιατρική πληροφορική είναι υποσύνολο της πληροφορικής της υγείας, καθώς αφορά μόνο ένα από τα υποσύνολα της υγείας, αυτό της ιατρικής, και δεν καλύπτει άλλα σημαντικά τμήματα, όπως η νοσηλευτική και η φαρμακευτική. Παρ όλα αυτά όμως, ο όρος «Ιατρική Πληροφορική» χρησιμοποιείται ως συνώνυμο αυτού της «Πληροφορικής της Υγείας», όπως προκύπτει και από ορισμούς που έχουν παρουσιαστεί στη βιβλιογραφία, όπως: «Ιατρική Πληροφορική είναι ο διεπιστημονικός κλάδος που ασχολείται με τη μελέτη, τον σχεδιασμό, την ανάπτυξη, την υιοθέτηση και την εφαρμογή της πληροφορικής στον τομέα των υπηρεσιών υγειονομικής περίθαλψης, διαχείρισης και σχεδιασμού», που έχει δοθεί από την Εθνική Ιατρική Βιβλιοθήκη των ΗΠΑ Κατηγορίες Πληροφορικής της Υγείας Η Πληροφορική της Υγείας συμπεριλαμβάνει πληροφοριακές εφαρμογές σε όλα τα πεδία που άπτονται του κλάδου της υγείας, με αποτέλεσμα να διαμορφώνει ένα πολυσύνθετο και πολυποίκιλο τοπίο. Έτσι, η πληροφορική της υγείας περιλαμβάνει τα ακόλουθα πεδία: Ιατρική πληροφορική (medical informatics), με επιμέρους κλάδους την κλινική πληροφορική (clinical informatics), την πληροφορική της παθολογίας (pathology informatics) και την πληροφορική ιατρικής εκπαίδευσης (medical education informatics). Νοσηλευτική πληροφορική (nursing informatics), με επιμέρους κλάδο την πληροφορική νοσηλευτικής εκπαίδευσης (nursing education informatics). Φαρμακευτική πληροφορική (pharmacy informatics). Βιοπληροφορική (bioinformatics) και κλινική βιοπληροφορική (clinical bioinformatics). Πληροφορική δημόσιας υγείας (public health informatics). Πληροφορική για έρευνα στην υγεία (informatics for health research). 26

3 Πληροφορική για εκπαίδευση στην υγεία (healthcare education informatics). Πληροφορική καταναλωτών υγείας (consumer health informatics). Εικόνα 1.2 Κατηγορίες Πληροφορικής της Υγείας Ιστορική Εξέλιξη Κάποια βασικά γεγονότα στην εξέλιξη της πληροφορικής σε σχέση με την υγεία παρουσιάζονται στην Εικόνα

4 Εικόνα 1.3 Ιστορική εξέλιξη της Πληροφορικής της Υγείας. Το 1949 ο Gustav Wagner ιδρύει τη Γερμανική Εταιρεία για την Ιατρική Τεκμηρίωση, Επιστήμη των Υπολογιστών και Στατιστική (German Society for Medical Documentation, Computer Science and Statistics), η οποία αποτελεί την πρώτη οργάνωση που συσχετίζει ενεργά την επιστήμη των υπολογιστών με την ιατρική. Το 1952 ο Arthur E. Rappoport παρουσίασε στο συνέδριο της Αμερικανικής Εταιρείας Κλινικής Παθολογίας την εμπειρία του σε σχέση με τη χρήση της συσκευής McBee για εισαγωγή διάτρητων καρτών για την καταγραφή εργαστηριακών δεδομένων (Porth & Lübke, 1996; Park, et al., 2013). Μερικά χρόνια αργότερα, οι Ledley και Lusted (1950) δημοσιεύουν στο περιοδικό Science μια εργασία με τίτλο «Reasoning Foundations of Medical Diagnosis», στην οποία εξέφρασαν την ελπίδα ότι με την αξιοποίηση των ηλεκτρονικών υπολογιστών και της πληροφορικής μεγάλο μέρος της δουλειάς των γιατρών θα αυτοματοποιηθεί και ως εκ τούτου θα μπορούσαν να αποφευχθούν πολλά ανθρώπινα λάθη. Το 1960 ο όρος ιατρική πληροφορική κάνει την εμφάνισή του στη Γαλλία, ενώ το ίδιο έτος ιδρύεται και αντίστοιχο πανεπιστημιακό τμήμα. Το MEDLARS (Medical Literature Analysis and Retrieval System) ξεκινάει τη λειτουργία του το Πρόκειται για την πρώτη δημόσια διαθέσιμη βιβλιογραφική βάση δεδομένων βιοϊατρικής πληροφορίας. Η βάση περιλαμβάνει βιβλιογραφικές πληροφορίες για άρθρα από περιοδικά που καλύπτουν ιατρική, νοσηλευτική, φαρμακευτική, οδοντιατρική, κτηνιατρική και υγειονομική περίθαλψη. Μετά 28

5 την ανάπτυξη του ARPANET το 1969, που αποτελεί πρόδρομο του INTERNET, το MEDLARS γίνεται διαθέσιμο και μέσω δικτύου, με την έκδοση MEDLARS online, τo Το πρώτο σύστημα ιατρικής υποστήριξης απόφασης χρησιμοποιείται στο Νοσοκομείο Latter-Day Saints, στη Γιούτα των ΗΠΑ. Το λογισμικό ονομάζεται HELP (Health Evaluation through Logical Processing) και χρησιμοποιείται για πρώτη φορά το Ένα από τα πλέον γνωστά συστήματα υποστήριξης απόφασης κάνει την εμφάνισή του μερικά χρόνια αργότερα (1970). Πρόκειται για το MYCIN, ένα έμπειρο σύστημα που χρησιμοποιείται για να προσδιορίσει τα βακτηρίδια που προκαλούν σοβαρές λοιμώξεις, όπως η βακτηριαιμία και η μηνιγγίτιδα, αλλά και να συστήσει τα κατάλληλα αντιβιοτικά με τη δοσολογία να προσαρμόζεται ανάλογα με το σωματικό βάρος του ασθενούς. Τις επόμενες δεκαετίες δεκάδες πληροφοριακά συστήματα, ιατρικές βάσεις δεδομένων, συστήματα υποστήριξης απόφασης και διαδικτυακές εφαρμογές παρουσιάζονται είτε σε ερευνητικό είτε σε εμπορικό επίπεδο, με αποτέλεσμα η χρήση της πληροφορικής στην υγεία να θεωρείται αυτονόητη με την έναρξη του 21 ου αιώνα. Ωστόσο, νέες εξελίξεις στην τεχνολογία και στις τηλεπικοινωνίες, με την ανάπτυξη των δικτύων κινητής τηλεφωνίας και των «έξυπνων» κινητών συσκευών (τηλέφωνα, ταμπλέτες) δίνουν νέα ώθηση τα τελευταία χρόνια στις εφαρμογές της πληροφορικής στην υγεία. 29

6 Βιβλιογραφία/Αναφορές Ledley, R. S., & Lusted, L. B. (1959). Reasoning Foundations of Medical Diagnosis. Science, New Series, 130 (3366), Park, S., Parwani, A. V., Aller, R. D., Banach, L., Becich, M. J., Borkenfeld, S., Pantanowitz, L. (2013). The history of pathology informatics: A global perspective. Journal of Pathology Informatics, 4, 7. Porth, A. J., & Lübke, B. (1996). History of computer-assisted data processing in the medical laboratory. European Journal of Clinical Chemistry and Clinical Biochemistry, 34,

7 Κριτήρια αξιολόγησης Κριτήριο αξιολόγησης 1 Αναφέρετε τον ορισμό της ιατρικής πληροφορικής. Απάντηση/Λύση Ιατρική Πληροφορική είναι ο διεπιστημονικός κλάδος που ασχολείται με τη μελέτη, τον σχεδιασμό, την ανάπτυξη, την υιοθέτηση και την εφαρμογή της πληροφορικής στον τομέα των υπηρεσιών υγειονομικής περίθαλψης, διαχείρισης και σχεδιασμού. Κριτήριο αξιολόγησης 2 Περιγράψτε συνοπτικά σε τι αναφερόμαστε με τους όρους «ιατρική πληροφορική» και «πληροφορική της υγείας». Απάντηση/Λύση Τυπικά, η ιατρική πληροφορική είναι υποσύνολο της πληροφορικής της υγείας, καθώς αφορά μόνο ένα από τα υποσύνολα της υγείας, αυτό της ιατρικής και δεν καλύπτει άλλα σημαντικά τμήματα, όπως η νοσηλευτική και η φαρμακευτική. Όμως οι δύο όροι χρησιμοποιούνται συνήθως ως συνώνυμοι. Κριτήριο αξιολόγησης 3 Αναφέρεται τα πεδία τηε πληροφορικής της υγείας. Απάντηση/Λύση Η πληροφορική της υγείας περιλαμβάνει τα ακόλουθα πεδία: Ιατρική πληροφορική, με επιμέρους κλάδους την κλινική πληροφορική, την πληροφορική της παθολογίας και την πληροφορική ιατρικής εκπαίδευσης. Νοσηλευτική πληροφορική, με κλάδο την πληροφορική νοσηλευτικής εκπαίδευσης. Φαρμακευτική πληροφορική. Βιοπληροφορική και κλινική βιοπληροφορική. Πληροφορική δημόσιας υγείας. Πληροφορική για έρευνα στην υγεία. Πληροφορική για εκπαίδευση στην υγεία. Πληροφορική καταναλωτών υγείας. 31