ΓΕΩΛΟΓΙΑ ΕΛΛΑΔΟΣ. Ενότητα 2: Η Ζώνη της Τρίπολης. Ιωάννης Κουκουβέλας, Καθηγητής Σχολή Θετικών Επιστημών Τμήμα Γεωλογίας

Transcript

1 ΓΕΩΛΟΓΙΑ ΕΛΛΑΔΟΣ Ενότητα 2: Η Ζώνη της Τρίπολης Ιωάννης Κουκουβέλας, Καθηγητής Σχολή Θετικών Επιστημών Τμήμα Γεωλογίας

2 Άδειες Χρήσης Το παρόν υλικό διατίθεται με τους όρους της άδειας χρήσης Creative Commons Αναφορά, Μη Εμπορική Χρήση, Μη παράγωγα έργα 4.0 [1] ή μεταγενέστερη, Διεθνής Έκδοση. Εξαιρούνται τα αυτοτελή έργα τρίτων π.χ. φωτογραφίες, διαγράμματα κ.λ.π., τα οποία εμπεριέχονται σε αυτό και τα οποία αναφέρονται μαζί με τους όρους χρήσης τους στο «Σημείωμα Χρήσης Έργων Τρίτων». [1] Σύμφωνα με αυτήν την άδεια ο δικαιούχος σας δίνει το δικαίωμα να: Μοιραστείτε αντιγράψετε και αναδιανέμετε το υλικό Υπό τους ακόλουθους όρους: Αναφορά Δημιουργού Θα πρέπει να καταχωρίσετε αναφορά στο δημιουργό, με σύνδεσμο της άδειας Μη εμπορική χρήση Δεν μπορείτε να χρησιμοποιήσετε το υλικό για εμπορικούς σκοπούς Μη παράγωγα έργα Μπορείτε να αναδιανείμετε το υλικό ως έχει, χωρίς να προβείτε σε αλλαγές (ανάμιξη, τροποποίηση)

3 Χρηματοδότηση Το παρόν εκπαιδευτικό υλικό έχει αναπτυχθεί στα πλαίσια του εκπαιδευτικού έργου του διδάσκοντα. Το έργο «Ανοικτά Ακαδημαϊκά Μαθήματα στο Πανεπιστήμιο Πατρών» έχει χρηματοδοτήσει μόνο τη αναδιαμόρφωση του εκπαιδευτικού υλικού. Το έργο υλοποιείται στο πλαίσιο του Επιχειρησιακού Προγράμματος «Εκπαίδευση και Δια Βίου Μάθηση» και συγχρηματοδοτείται από την Ευρωπαϊκή Ένωση (Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Ταμείο) και από εθνικούς πόρους.

4 Οι Εξωτερικές Ελληνίδες Προαπούλια ζώνη Ζώνη Τρίπολης Ιόνια ζώνη Ζώνη Πίνδου

5 Ο χάρτης των Εξωτερικών Ελληνίδων Parnassos Zone Pelagonian Zone Attico-Cycladic Massif Pindos FTB Tripolitsa Zone Ionian Zone PreApulian Zone PQ-Series Plattenkalk Molasse Ophiolites Εικόνα 1.

6 Εισαγωγή (1) Εικόνα 2.

7 Εισαγωγή (2) Στην Πελοπόννησο οι Philippson (1898) και Renz (1940) και στην δυτική ηπειρωτική Ελλάδα τη δεκαετία του 50 από Γάλλους, ο Dercourt (1965), ενοποίησαν τις δύο ζώνες ως Ζώνη Γαβρόβου- Τριπόλεως. Στη δυτική ηπειρωτική Ελλάδα η Μεσοζωική ακολουθία της ζώνης παρουσιάζεται στα όρη Γαβρόβο, Κλόκοβα και Βαράσοβα, ενώ καλύπτει μεγάλο τμήμα στην Πελοποννήσο, Κύθηρα, Κρήτη και συνεχίζεται στην Κάρπαθο και τη Ρόδο. Στη Μικρά Ασία είναι συγκρίσιμη με τη ζώνη Pisidienne. Προς βορρά εκτείνεται στην Αλβανία και στις πρώην Γιουγκοσλαβικές δημοκρατίες, όπου είναι ομόλογη της ζώνης Kruja και Dalmate.

8 Η ζώνη Τρίπολης και Πίνδου στην Πελοπόννησο Εικόνα 3.

9 Ζώνη Τρίπολης Εικόνα 4.

10 Στρωματογραφία (1) Με βάση στρωματογραφικά κριτήρια η μετάβαση των "Στρωμάτων Τυρού-Ραβδούχων" προς τη βάση των ανθρακικών ιζηματογενών πετρωμάτων της ζώνης είναι βαθμιαία. Σε ορισμένες περιπτώσεις η επαφή των δυο αυτών σχηματισμών εμφανίζεται τεκτονισμένη υποδηλώνοντας ολισθήσεις των ανθρακικών ιζημάτων της Τρίπολης επί των "Στρωμάτων Τυρού-Ραβδούχων". Σε αρκετές περιοχές της Κρήτης και των Κυθήρων, έχουν βρεθεί στα «Στρώματα Τυρού-Ραβδούχων» αμφιβολίτες και γνεύσιοι. Ραδιοχρονολογήσεις έδειξαν ότι τα πετρώματα αυτά είναι Κάμβριας έως Πέρμιας ηλικίας (προ-αλπικό υπόβαθρο).

11 Στρωματογραφία (2) Ολιγόκαινο- Κατώτερο Μειόκαινο απόθεση Φλύσχη. Εναλλαγές ψαμμιτών, πηλιτών και αργιλικών οριζόντων, μέγιστο πάχος 1800 μ. Παρεμβολή κροκαλοπαγών από ασβεστόλιθους της ίδιας της ζώνης. Μεταβατικά στρώματα προς το φλύσχη συμφωνία με τους ασβεστόλιθους. Κίτρινοι βιοκλαστικοί ασβεστόλιθοι, μαργαϊκοί ασβεστόλιθοι και μάργες. Εικόνα 5.

12 Εικόνα 6. Στρωματογραφία (3) Ασβεστόλιθοι με βωξίτες ηλικίας Παλαιοκαίνου- Μέσου Ηωκαίνου ανώτερο μέλος της ανθρακικής ακολουθίας (πάχος 300 μ.). Μαζώδεις ασβεστόλιθοι με τρηματοφόρα και ορίζοντες μαύρων βιτουμενιούχων ασβεστολίθων. Νηριτικοί ασβεστόλιθοι (μέσο- παχυστρωματώδεις ασβεστόλιθοι με παρεμβολές δολομιτών). Ηλικία Κάτω Ιουρασική- Άνω Κρητιδική (2500 μ.).

13 Στρωματογραφία (4) Εικόνα 7. Μαζώδεις ασβεστόλιθοι και δολομίτες στη βάση της ανθρακικής ακολουθίας της ζώνης Τρίπολης.

14 Στρωματογραφία (5) Μεσοζωική ακολουθία ανθρακικών ιζηματογενών πετρωμάτων Μετάβαση ή τεκτονική σχέση με τα ανώτερα Δολομίτες (Megalodon-Triasina κλπ.) Μέσου- Άνω Τριαδικού ( m). Εικόνα 8. Στρώματα Τυρού-Ραβδούχων πάχος m (ιζηματογενή, ηφαιστειακά LT-LP). Σχίστες, άργιλοι, πηλίτες, ψαμμίτες, τοφφίτες, γύψοι. Ανδεσίτες, δακίτες βασάλτες. Παρουσία από γνευσίους και αμφιβολίτες Κάμβριο Πέρμιο. Απολιθώματα Fusulina, Gervillia του Λιθανθρακοφόρου-Μέσυο Τριαδικού.

15 Στρωματογραφία (6) Εικόνα 9. Τοφφίτες στα στρώματα Τυρού στην Πελοπόννησο. Η επαφή με την υπερκείμενη ενότητα των ασβεστολίθων-δολομιτών είναι τεκτονική.

16 Στρωματογραφία (7) Μέσο- Άνω Ηώκαινο αποτίθενται μεταβατικά στρώματα φλύσχη, σύμφωνα στα ανθρακικά. Το πάχος αυτών είναι λίγα μέτρα. Τα μεταβατικά στρώματα είναι κίτρινοι βιοκλαστικοί μαργαϊκοί ασβεστόλιθοι και μάργες. Κατά το Ολιγόκαινο Κατ. Μειόκαινο έχουμε απόθεση Φλύσχη με εναλλαγές ψαμμιτών, πηλιτών και αργίλων. Έχουμε εναρξη ιζηματογένεσης με απόθεση ψαμμιτών-κροκαλοπαγών (300 m). Το πάχος είναι φλύσχη περίπου 1800 m. Στην Κλόκοβα-Βαράσοβα, στο φλύσχη υπάρχουν δύο ορίζοντες κροκαλοπαγών. Ο κατώτερος περιέχει κροκάλες της Μεσοζωική ακολουθίας, ενώ ορισμένα τμήματα της ζώνης αναδύθηκαν και υπέστησαν διάβρωση. Στο ανώτερο τμήμα (Άνω Ολιγόκαινο-Κάτω Μειόκαινο) περιέχονται κροκάλες από τη Ζώνη Τρίπολης και τη Ζώνη Πίνδου ενώ παρατηρείται ύπαρξη σημαντικών τεκτονικών κινήσεων του Πινδικού Καλύμματος.

17 Ο Φλύσχης της ζώνης Τρίπολης Εικόνα 10. Κροκαλοπαγή του φλύσχη της ζώνης Τρίπολης στην Κλόκοβα.

18 Παλαιογεωγραφία Το υπόβαθρο της ζώνης (Λιθανθρακοφόρο) ήταν τμήμα της Απούλιας. Η θέση της Απούλιας τοποθετείται στο Βορειοανατολικό άκρο της Γκοντβάνα: 1 η άποψη: Τα στρώματα Τυρού-Ραβδούχων αντιστοιχούν σε ταφρογενή λεκάνη του Τριαδικού με ηφαιστειακή δράση και αποκοπή της Απούλιας από τη Γκοτβάνα. 2 η άποψη: Συνεχής καταβύθιση στο Βορειοανατολικό περιθώριο της Γκοτβάνα και δημιουργία ασβεσταλκαλικής ηφαιστειότητας σε λεκάνη πίσω από το τόξο (back arc basin). Στο μεγαλύτερο μέρος του Μεσοζωικού (Τριαδικό- Ηώκαινο) ήταν ρηχή λεκάνη (εντός της Απούλιας) που χαρακτηρίζεται από ανθρακική ιζηματογένεση.

19 Μεταμόρφωση Στα "Στρώματα Τυρού-Ραβδούχων" συναντούμε χαμηλού βαθμού μεταμόρφωση. Στα ηφαιστειακά πετρώματα η παραγένεση χλωρίτης + επίδοτο + αιματίτης + αλβίτης + καλιούχο μαρμαρυγία ± πουμπελλυίτη (P= 2-3 kbar και T=300 o C). Αποτέλεσμα ενταφιασμού στη διάρκεια σχηματισμού των τεκτονικών καλυμμάτων των Εξωτερικών Ελληνίδων. Όμοια αποτελέσματα με κρυσταλλικότητα του ιλλίτη σε αργιλικούς ορίζοντες των ζωνών Τρίπολης και Πίνδου. Επί σειρά ετών η πιθανότητα μεταμόρφωσης των ανθρακικών πετρωμάτων της ζώνης Τρίπολης παρέμενε ένα αναπάντητο ερώτημα λόγω απουσίας ορυκτών δεικτών στην ακολουθία. Πρόσφατα αποτελέσματα που βασίζονται στον υπολογισμό του βαθμού γραφιτοποίησης ανθρακικών υλικών έδειξαν ότι η ανθρακική ακολουθία της ζώνης στην περιοχή της Κρήτης έχει υποστεί μια πολύ χαμηλού βαθμού μεταμόρφωση με θερμοκρασίες στους 250±50 ο C.

20 Τεκτονική (1) Η Ζώνη Τρίπολης συνιστά μια μεγάλου πάχους δύσκαμπτη ανθρακική πλατφόρμα. Η παραμόρφωση στο μεγασκοπικό πεδίο αποτελείται από μεγάλα ασύμμετρα ανοικτά αντίκλινα και σύγκλινα, τα οποία σε ορισμένες θέσεις συνδέονται με επωθήσεις. Ολισθοστρώματα και κροκάλες των Μεσοζωικών ασβεστολίθων της σειράς στο φλύσχη συνδέονται με πτυχές και επωθήσεις. Χαρακτηριστικά αντίκλινα και σύγκλινα αποτελούν η Κλόκοβα, η Βαράσοβα, η Βασιλική. Γενική κίνηση προς τα δυτικά. Μεσοσκοπικό πεδίο: διαρρήξεις και τεκτονικές επιφάνειες διάλυσης, ασύμμετρες πτυχές στο φλύσχη. Στα ανατολικά επωθείται από τη Ζώνη Πίνδου ("Επώθηση της Πίνδου"). Ηλικία επώθησης Πίνδου Ηώκαινο-Ολιγόκαινο έως Κάτω Μειόκαινο. Μετατόπιση προς τα δυτικά μεγαλύτερη των 100 km.

21 Τεκτονική (2) Λόγω της κίνησης αυτής σχηματίζονται στην Πελοπόννησο και Κρήτη τεκτονικά παράθυρα. Υπάρχουν δύο αντιλήψεις για την προς ανατολάς επέκταση της ζώνης Τριπόλεως. Οι Γάλλοι θεωρούν ότι η Ζώνη Τρίπολης εμφανίζονται στα τεκτονικά παράθυρα Ολύμπου, Αλμυροποτάμου ή ακόμα και στον Αιγαίο (Πάνορμος). Στην περίπτωση αυτή η Ζώνη Πίνδου θα έπρεπε να είχε κινηθεί προς τα δυτικά τουλάχιστον 250 km. Στα τεκτονικά παράθυρα της Πελοποννήσου και Κρήτης η Τρίπολη βρίσκεται τεκτονικά τοποθετημένη μέσω μιας μεγάλης ρηξιγενούς επιφάνειας επί των μεταμορφωμένων πετρωμάτων της Φυλλιτικής- Χαλαζιτικής Σειράς, ενώ στη δυτική Ελλάδα η ζώνη βρίσκεται επωθημένη σε πετρώματα της Ιόνιας ζώνης μέσω της επώθησης Γαβρόβου-Αράκυνθου.

22 Τεκτονική (3) Αντίκλινο Βαράσοβας Αντίκλινο Κλόκοβας Σύγκλινο Βασιλικής Εικόνα 11.

23 Τεκτονική (4) Εικόνα 12.

24 Τεκτονική (5) Σύγκλινο 1 Σύγκλινο 2 Εικόνα 13. Σεισμικό προφίλ της ζώνης Τρίπολης, η οποία επωθείται πάνω στην Ιόνια ζώνη.

25 Σημείωμα Αναφοράς Copyright, Πανεπιστήμιο Πατρών, Τμήμα Γεωλογίας, Ιωάννης Κουκουβέλας, Σωτηριος Κοκκάλας, Παρασκευάς Ξυπολιάς. «Γεωλογία Ελλάδας». Έκδοση: 1.0. Πάτρα Διαθέσιμο από τη δικτυακή διεύθυνση:

26 Αναφορές (1) Το υλικό της παρουσίασης προέρχεται από το βιβλίο: ΓΕΩΛΟΓΙΑ ΕΛΛΑΔΟΣ Πανεπιστήμιο Πατρών, Τμήμα Γεωλογίας, Ιωάννης Κουκουβέλας, Σωτήριος Κοκκάλας, Παρασκευάς Ξυπολιάς. Έκδοση: Πανεπιστήμιο Πατρών. Πάτρα 2014.

27 Αναφορές (2) Όλες οι εικόνες που περιέχονται στην ενότητα 2, προέρχονται από το προσωπικό αρχείο του κ. Κουκουβέλα Ιωάννη.

28 Τέλος Ενότητας