ΣΥΜΠΛΗΡΩΜΑΤΙΚΟ ΕΓΧΕΙΡΙΔΙΟ ΓΙΑ ΤΟ ΣΥΜΦΩΝΟ ΣΥΜΒΙΩΣΗΣ Ν.4356/2015

Transcript

1 ΣΥΜΠΛΗΡΩΜΑΤΙΚΟ ΕΓΧΕΙΡΙΔΙΟ ΓΙΑ ΤΟ ΣΥΜΦΩΝΟ ΣΥΜΒΙΩΣΗΣ Ν.4356/2015 Εισαγωγικό σημείωμα προς τον αναγνώστη Το παρόν εγχειρίδιο, συμπληρώνει το υπόδειγμα του συμφώνου συμβίωσης του συντασσομένου σύμφωνα με τον Νόμο 4356/2015, το οποίο ετοίμασε η B-logica, καθόσον με το παρόν δίδονται στο συμβολαιογράφο πιο αναλυτικά στοιχεία για κάποιες επιμέρους διατάξεις του νόμου που ενδιαφέρουν για τη σύνταξή του συμφώνου. Ως εκ τούτου το εγχειρίδιο τούτο ακολουθεί το εν λόγω υπόδειγμα. Προς αποφυγή παρανοήσεων, με το παρόν εγχειρίδιο δεν γίνεται ανάλυση όλων των διατάξεων του Ν.4356/2015 των σχετικών με το σύμφωνο συμβίωσης, αλλά επιλέγονται κάποιες διατάξεις αυτού, συμβολαιογραφικού ενδιαφέροντος, για τη σύνταξη του συμφώνου και για τις οποίες δεν ήταν δυνατόν στο υπόδειγμα του συμφώνου να ενταχθούν οι σχετικές παρατηρήσεις. Να σημειωθεί ότι στο εγχειρίδιο παρατίθενται αποσπάσματα από την αιτιολογική έκθεση του σχεδίου νόμου, καθώς και από άλλα συνοδευτικά αυτής έγγραφα, τα οποία είναι αναρτημένα στο site της Βουλής, στη σελίδα την σχετική με τον Ν.4356/2015. Το σχετικό link αυτής είναι το εξής : Nomothetikou-Ergou?law_id=a047bb62-62db-4380-b889-a569016d954f. Κατά την παράθεση δε των αποσπασμάτων αυτών στο παρόν έγγραφο τίθεται στην αρχή αυτών ένας αριθμός, ο οποίος αντιστοιχεί στη σελίδα των εγγράφων αυτών, όπως αυτές αναγράφονται στα αναρτημένα στο site της Βουλής έγγραφα. Συνάμα, προς διευκόλυνση του αναγνώστη, παρατίθενται μετά το τέλος του παρόντος εγχειριδίου επτά Παραρτήματα, ήτοι : α) το Παράρτημα Ι, στο οποίο παρατίθενται τα άρθρα του Ν. 4356/2015 που αφορούν στο σύμφωνο συμβίωσης, β) το Παράρτημα ΙΙ, στο οποίο παρατίθενται τα άρθρα του ΑΚ που αφορούν στις σχέσεις των συζύγων από το γάμο, γ) το Παράρτημα ΙΙΙ, στο οποίο γίνεται επιμέρους ανάλυση θέματος που τίθεται στο εγχειρίδιο, στην ενότητα 7.β και αφορά στη συμφωνία των μερών του συμφώνου συμβίωσης για την προσθήκη του επωνύμου του ενός μέρους στο επώνυμο του άλλου, δ) το Παράρτημα ΙV, στο οποίο γίνεται ανάλυση περί της προθεσμίας κατάθεσης στο ληξιαρχείο αντιγράφου του συμβολαιογραφικού εγγράφου λύσης, συναινετικώς ή μονομερώς, του συμφώνου συμβίωσης, ε) το Παράρτημα V, στο οποίο παρατίθενται ενδιαφέροντα αποσπάσματα από την αιτιολογική έκθεση του σχεδίου νόμου 4356/2015 και από άλλα συνοδευτικά αυτής έγγραφα, στ) το Παράρτημα VΙ, στο οποίο παρατίθενται τα άρθρα του Ν. 3719/2008 που αφορούν στο σύμφωνο συμβίωσης, ζ) το Παράρτημα VΙΙ, στο οποίο παρατίθενται άρθρα του Ν. 344/1976 σχετιζόμενα με σύμφωνο συμβίωσης. Σελίδα 1 από 73

2 Περιεχόμενα του Εγχειριδίου ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ, ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ, ΣΧΟΛΙΑ επί του συμφώνου συμβίωσης υπό το πρίσμα του Ν.4356/2015 : Ο σκοπός του Ν.4356/2015 (σελ. 4) ας εμβαθύνουμε : 1. Ποιος Νόμος εφαρμόζεται στα σύμφωνα συμβίωσης που καταρτίζονται σήμερα στην Ελλάδα (σελ. 4) 2. Ποια η τύχη των συμφώνων συμβίωσης του Ν.3719/2008, μετά την ισχύ του Ν.4356/2015 ; (άρθρα 62 1 και 56 3 Ν.4356/2015) (σελ. 5) 3. Περί της ηλικίας και του φύλου των μερών του συμφώνου συμβίωσης και του τύπου σύστασης του συμφώνου συμβίωσης (άρθρο 1 Ν.4356/2015) α. περί της ηλικίας αυτών (σελ. 7) β. περί του φύλου των μερών του συμφώνου συμβίωσης (σελ. 8) γ. περί του τύπου σύστασης του συμφώνου συμβίωσης (σελ. 8) 4. Περί της ισχύος του συμφώνου συμβίωσης (άρθρο 1 Ν.4356/2015) α. από πότε ισχύει το σύμφωνο συμβίωσης ; (σελ. 8) β. υπάρχει προθεσμία εντός της οποίας πρέπει να κατατεθεί το σύμφωνο στο Ληξιαρχείο; (σελ. 8) γ. Σε ποιο ληξιαρχείο θα κατατεθεί το αντίγραφο του συμβολαιογραφικού εγγράφου με το οποίο καταρτίζεται το σύμφωνο συμβίωσης; (σελ. 9) δ. Ποιος δικαιούται να προβεί στην κατάθεση του αντιγράφου του συμφώνου στο ληξιαρχείο ; (σελ. 10) 5. Περί της δικαιοπρακτικής ικανότητας των μερών του συμφώνου και της μη ύπαρξης προηγούμενου συμφώνου συμβίωσης μεταξύ των μερών του συμφώνου (άρθρο 2 Ν.4356/2015) α. περί της δικαιοπρακτικής ικανότητας των μερών του συμφώνου (σελ. 10) β. μπορεί να υπογραφεί σύμφωνο συμβίωσης εάν τα μέρη έχουν ήδη υπογράψει μεταξύ τους σύμφωνο συμβίωσης ; (σελ. 10) 6. Περί της εικονικότητας του συμφώνου (άρθρο 2 3 Ν.4356/2015) (σελ. 11) 7. Περί του επωνύμου των μερών (άρθρο 4 Ν.4356/2015) α. γενικά (σελ. 12) β. ειδικότερα ως προς την προσθήκη επωνύμου (σελ. 12) γ. ως προς το επώνυμο των μερών του συμφώνου συμβίωσης, μπορεί να εφαρμοσθεί το άρθρο 1388 ΑΚ ; (σελ. 13) 8. Περί των σχέσεων των μερών (άρθρο 5 Ν.4356/2015) (σελ. 14) 9. Περί της λύσης του συμφώνου συμβίωσης (άρθρο 7 1 και 2 Ν.4356/2015) α. αυτοπρόσωπη εμφάνιση και συμβολαιογραφικός τύπος (σελ. 20) β. περί της μονομερούς συμβολαιογραφικής δήλωσης (σελ. 20) Σελίδα 2 από 73

3 γ. από πότε ισχύει η λύση του συμφώνου ; - γ.1. ως προς τη συναινετική και τη μονομερή λύση : (σελ. 22) - γ.2. ως προς την αυτοδίκαιη λύση του συμφώνου : (σελ. 23) δ. περί της αυτοδίκαιης λύσης του συμφώνου (σελ. 23) 10. Περί της διατροφής μετά τη λύση του συμφώνου (άρθ. 7 2 Ν.4356/2015) (σελ. 25) 11. Περί του κληρονομικού δικαιώματος (άρθρο 8 Ν.4356/2015) (σελ. 26) 12. Περί του επωνύμου των τέκνων (άρθρο 10 Ν.4356/2015) (σελ. 27) 13. Περί της γονικής μέριμνας (άρθρο 11 Ν.4356/2015) (σελ. 28) 14. Αναλογική εφαρμογή άλλων διατάξεων (άρθρο 12 Ν.4356/2015) (σελ. 29) 15. Κοινή οικογενειακή μερίδα των συμβιούντων (άρθ 56 3 και 4 Ν.4356/15) (σελ. 30) Περιεχόμενα των Παραρτημάτων ΠΑΡΑΡΤΗΜΑΤΑ ΤΟΥ ΕΓΧΕΙΡΙΔΙΟΥ Παράρτημα Ι. Τα άρθρα του Ν. 4356/2015 που αφορούν στο σύμφωνο Συμβίωσης (σελ. 32) Παράρτημα ΙΙ. Τα άρθρα του ΑΚ που αφορούν στις σχέσεις των συζύγων από το γάμο (σελ. 40) Παράρτημα ΙΙΙ. Επιμέρους ανάλυση θέματος που τίθεται στο εγχειρίδιο, στην ενότητα 7.β και αφορά στη συμφωνία των μερών του συμφώνου συμβίωσης για την προσθήκη του επωνύμου του ενός μέρους στο επώνυμο του άλλου. (σελ. 48) Παράρτημα ΙV. Περί της προθεσμίας κατάθεσης στο ληξιαρχείο αντιγράφου του συμβολαιογραφικού εγγράφου λύσης, συναινετικώς ή μονομερώς, του συμφώνου συμβίωσης (σελ. 53) Παράρτημα V. Ενδιαφέροντα αποσπάσματα από την αιτιολογική έκθεση του σχεδίου νόμου 4356/2015 και άλλα συνοδευτικά αυτής έγγραφα (σελ. 58) Παράρτημα VΙ. Τα άρθρα του Ν. 3719/2008 που αφορούν στο σύμφωνο Συμβίωσης (σελ. 65) Παράρτημα VΙΙ. Άρθρα του Ν. 344/1976 σχετιζόμενα με σύμφωνο συμβίωσης (σελ. 70) {Πρόταση : για να πλοηγηθείτε γρήγορα στην επιθυμητή σελίδα του εγχειριδίου τοποθετήστε το δρομέα στο παράθυρο αναζήτησης σελίδας (../73) που βρίσκεται με τα λοιπά εικονίδια στο επάνω μέρος του εγγράφου, αναγράψετε τον αριθμό της σελίδας στην οποία επιθυμείτε να μεταβείτε και πατήστε enter.} --- τέλος περιεχομένων ---- Σελίδα 3 από 73

4 ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ, ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ, ΣΧΟΛΙΑ επί του συμφώνου συμβίωσης υπό το πρίσμα του Ν.4356/2015 Ο σκοπός του Ν.4356/2015 Απόσπασμα από την έκθεση αξιολόγησης συνεπειών ρύθμισης που συνοδεύει την αιτιολογική έκθεση του σχεδίου νόμου [σελ. 46] «Με το παρόν σχέδιο Νόμου επιδιώκεται ο εκσυχρονισμός της νομοθεσίας για το σύμφωνο συμβίωσης προς δύο βασικές κατευθύνσεις : Αφενός η ισχύς του συμφώνου επεκτείνεται και στα ομόφυλα ζευγάρια, και αφετέρου, ως προς τις σχέσεις μεταξύ των μερών, η σημασία και η συνέπεια του συμφώνου ενισχύονται. Επίσης ενισχύεται η ιδιωτική αυτονομία των μερών, ιδίως στις περιουσιακές τους σχέσεις. Γενικά ο νέος νόμος επιδιώκει μια ισορροπία μεταξύ αφενός της ιδιωτικής αυτονομίας και αφετέρου της ανάγκης προστασίας των οικογενειακών σχέσεων με βάση τις αρχές της ισότητας και της αλληλεγγύης, δεδομένου ότι το σύμφωνο συμβίωσης αποτελεί μεν μία σ ύ μ β α σ η δημιουργούνται ωστόσο ο ι κ ο γ ε ν ε ι α κ έ ς σχέσεις μεταξύ των μερών.» ας εμβαθύνουμε : 1. Ποιος Νόμος εφαρμόζεται στα σύμφωνα συμβίωσης που καταρτίζονται σήμερα στην Ελλάδα Σήμερα, κάθε σύμφωνο συμβίωσης που καταρτίζεται στην Ελλάδα, διέπεται αποκλειστικά από τις διατάξεις του Ν.4356/2015 (ΦΕΚ Α 181/ ). Αυτό προκύπτει από το άρθρο 13 παρ. 1 του νόμου αυτού, όπου ορίζει ότι : «1. Ο νόμος αυτός εφαρμόζεται σε κάθε σύμφωνο συμβίωσης, εφόσον τούτο καταρτίζεται στην Ελλάδα ή ενώπιον ελληνικής προξενικής αρχής.» και το άρθρο 62 παρ. 2 του ιδίου νόμου που ορίζει ότι : «2. Σύμφωνα συμβίωσης που καταρτίζονται μετά την έναρξη της ισχύος του παρόντος νόμου διέπονται αποκλειστικά από τις διατάξεις αυτού.» Από πότε ισχύει ο Ν.4356/2015 ; Την απάντηση την δίνει το άρθρο 69 του Νόμου αυτού που ορίζει ότι : «Η ισχύς αυτού του νόμου αρχίζει από τη δημοσίευσή του στην Εφημερίδα της Κυβερνήσεως, εκτός αν στις επιμέρους διατάξεις του ορίζεται διαφορετικά.» Πότε δημοσιεύθηκε ο Ν.4356/2015 ; Δημοσιεύθηκε στο ΦΕΚ Α 181/ Έτσι λοιπόν, ο συμβολαιογράφος που καταρτίζει στην Ελλάδα σύμφωνο συμβίωσης από την 24 η και μετά, θα πρέπει να ακολουθεί τις διατάξεις του Ν.4356/2015. Ως αναφέρθηκε ο ίδιος νόμος εφαρμόζεται και για τα σύμφωνα συμβίωσης που καταρτίζονται μετά την 24 η ενώπιον ελληνικής προξενικής αρχής. Σελίδα 4 από 73

5 2. Ποια η τύχη των συμφώνων συμβίωσης του Ν.3719/2008, μετά την ισχύ του Ν.4356/2015 ; (άρθρα 62 παρ. 1 και 56 παρ. 3 Ν.4356/2015) Την απάντηση την βρίσκουμε στο άρθρο 62 παρ. 1 του Ν.4356/2015 όπου ορίζει ότι : «Άρθρο 62 Μεταβατικές διατάξεις 1. Με εξαίρεση τις ρυθμίσεις που ακολουθούν, τα σύμφωνα συμβίωσης που έχουν καταρτιστεί μέχρι την έναρξη της ισχύος του παρόντος νόμου εξακολουθούν να διέπονται από το ν. 3719/2008. Οι παράγραφοι 1 και 2 του άρθρου 7 του παρόντος νόμου εφαρμόζονται και στα σύμφωνα αυτά. Τα μέρη έχουν δικαίωμα να υπαχθούν συνολικά στις διατάξεις του παρόντος νόμου με συμβολαιογραφική πράξη. Αντίγραφο της πράξης καταχωρίζεται στο ειδικό βιβλίο του Ληξιαρχείου, όπου είχε καταχωριστεί και η σύσταση του συμφώνου.» Παρατίθεται απόσπασμα από την αιτιολογική έκθεση του σχεδίου νόμου που είναι αναρτημένο στο site της Βουλής, στη σελίδα την σχετική με τον Ν.4356/2015 : «Το άρθρο 62 περιλαμβάνει διαχρονικό δίκαιο διευκρινίζοντας τα εξής: α) Ότι τα σύμφωνα συμβίωσης που έχουν καταρτιστεί μέχρι την έναρξη της ισχύος του παρόντος νόμου εξακολουθούν να διέπονται από το ν. 3719/2008 για λόγους ασφάλειας του δικαίου, και μόνο ως προς τους τρόπους της λύσης τους (που θα επέλθει προφανώς μετά τη θέση σε ισχύ του νέου δικαίου) εφαρμόζεται το άρθρο 7 παράγραφοι 1 και 2 του παρόντος νόμου. β) Ότι τα μέρη των παλιών συμφώνων έχουν πάντως τη δυνατότητα να υπαχθούν συνολικά στις διατάξεις του παρόντος νόμου με συμβολαιογραφική πράξη, αντίγραφο της οποίας καταχωρίζεται στο ειδικό βιβλίο του Ληξιαρχείου (του άρθρου 1 εδάφιο 2 αυτού του νόμου). Στην πράξη αυτή τα μέρη θα μπορούν να περιλαμβάνουν και ρυθμίσεις θεμάτων, τα οποία κατά το Νομοσχέδιο επαφίενται στην ιδιωτική τους αυτονομία (λ.χ. να συμφωνούν ότι παραιτούνται από το δικαίωμά τους στη νόμιμη μοίρα), και γ) ότι τα σύμφωνα συμβίωσης που καταρτίζονται μετά την έναρξη της ισχύος του παρόντος νόμου διέπονται αποκλειστικά από τις διατάξεις αυτού του νόμου.» Έτσι λοιπόν, σύμφωνα με τα δύο πρώτα εδάφια της παραγράφου 1 του άρθρου 62 τα σύμφωνα συμβίωσης που έχουν καταρτιστεί μέχρι εξακολουθούν να ισχύουν ως έχουν και διέπονται από τον Ν.3719/2008 με μόνη εξαίρεση τις διατάξεις περί λύσεως των συμφώνων αυτών. Δηλαδή για τη λύση τους, δεν εφαρμόζονται οι διατάξεις του άρθρου 4 του Ν.3719/2008, αλλά οι διατάξεις των παραγράφων 1 και 2 του άρθρου 7 Ν.4356/2015 (για το εν λόγω άρθρο 7 γίνεται αναφορά κατωτέρω). Περαιτέρω όμως ο νόμος με τα δύο επόμενα εδάφια της ανωτέρω παραγράφου δίνει το δικαίωμα στα μέρη των συμφώνων συμβίωσης που καταρτίστηκαν κατά τον Ν.3719/2008, εάν το επιθυμούν, να υπαχθούν στις διατάξεις του Ν.4356/2015. Για την εν λόγω υπαγωγή έχουν εφαρμογή επιπρόσθετα οι διατάξεις του άρθρου 56 παρ. 3 εδ. β και παρ. 5 εδ. β του Ν. 4356/2015, όπου ορίζονται τα εξής : «3. Σύμφωνα συμβίωσης που έχουν καταρτιστεί πριν την έναρξη ισχύος του παρόντος εξακολουθούν να διέπονται από το προϊσχύον καθεστώς, εκτός αν τα συμβαλλόμενα μέρη επιλέξουν να υπαχθούν συνολικά στις διατάξεις του παρόντος νόμου, κατά τους όρους της παραγράφου 1 του άρθρου 62.» «5. Η ισχύς των παραγράφων 1 και 2 του παρόντος αρχίζει έναν (1) μήνα μετά τη δημοσίευση του παρόντος στην Εφημερίδα της Κυβερνήσεως, ενώ η ισχύς των παραγράφων 3 και 4 του παρόντος αρχίζει έξι (6) μήνες μετά τη δημοσίευση του παρόντος στην Εφημερίδα της Κυβερνήσεως.» Σελίδα 5 από 73

6 Από τα ανωτέρω συνάγεται ότι τα μέρη των συμφώνων συμβίωσης που διέπονται από τις διατάξεις του Ν.3719/2008 έχουν δικαίωμα να υπαχθούν στις διατάξεις του Ν. 4356/2015, όμως αυτό το δικαίωμα μπορούν να το ασκήσουν από την 24 η και μετά. Εδώ γεννάται η απορία, είναι δυνατόν ο νομοθέτης να ήθελε να δώσει τόσο μακρινή προθεσμία στην άσκηση αυτού του δικαιώματος ; Η απορία μας αυτή μπορεί να λυθεί εάν ερευνηθεί η πορεία που είχαν αυτές οι διατάξεις από τη μορφή του σχεδίου νόμου μέχρι την ψήφισή του από τη Βουλή. Ας δούμε πως είχαν οι παράγραφοι 3 και 5 του άρθρου 56 στο σχέδιο νόμου και πως τελικά διαμορφώθηκαν στον Ν.4356/2015 : «Άρθρο 56- Ληξιαρχικές και δημοτολογικές ρυθμίσεις Παράγρ. 3 : Σχέδιο Νόμου : 3. Οι παράγραφοι 6, 7 και 8 του άρθρου 29 του ν. 3801/2009 καταργούνται. Σύμφωνα συμβίωσης που έχουν καταρτιστεί πριν την έναρξη ισχύος του παρόντος εξακολουθούν να διέπονται από το προϊσχύον καθεστώς, εκτός αν τα συμβαλλόμενα μέρη επιλέξουν να υπαχθούν συνολικά στις διατάξεις του παρόντος νόμου, κατά τους όρους της παραγράφου 1 του άρθρου 57.» Νόμος 4356 : «Άρθρο 56- Ληξιαρχικές και δημοτολογικές ρυθμίσεις 3. Οι παράγραφοι 6, 7 και 8 του άρθρου 29 του ν. 3801/2009 καταργούνται. Σύμφωνα συμβίωσης που έχουν καταρτιστεί πριν την έναρξη ισχύος του παρόντος εξακολουθούν να διέπονται από το προϊσχύον καθεστώς, εκτός αν τα συμβαλλόμενα μέρη επιλέξουν να υπαχθούν συνολικά στις διατάξεις του παρόντος νόμου, κατά τους όρους της παραγράφου 1 του άρθρου 62.» Παράγρ.5 : Σχέδιο Νόμου : 5. Με απόφαση του Υπουργού Εσωτερικών και Διοικητικής Ανασυγκρότησης ρυθμίζεται κάθε λεπτομέρεια που αφορά την αποτύπωση της ληξιαρχικής και δημοτολογικής κατάστασης των προσώπων που συνάπτουν σύμφωνο συμβίωσης και των τέκνων αυτών σύμφωνα με τους όρους του παρόντος νόμου.» Νόμος 4356 : «5. Με απόφαση του Υπουργού Εσωτερικών και Διοικητικής Ανασυγκρότησης ρυθμίζεται κάθε λεπτομέρεια που αφορά την αποτύπωση της ληξιαρχικής και δημοτολογικής κατάστασης των προσώπων που συνάπτουν σύμφωνο συμβίωσης και των τέκνων αυτών σύμφωνα με τους όρους του παρόντος νόμου. Η ισχύς των παραγράφων 1 και 2 του παρόντος αρχίζει έναν (1) μήνα μετά τη δημοσίευση του παρόντος στην Εφημερίδα της Κυβερνήσεως, ενώ η ισχύς των παραγράφων 3 και 4 του παρόντος αρχίζει έξι (6) μήνες μετά τη δημοσίευση του παρόντος στην Εφημερίδα της Κυβερνήσεως.» Παρατηρούμε ότι στο σχέδιο νόμου στην παράγραφο 5 του άρθρου 56, δεν υπήρχε το δεύτερο εδάφιο που βλέπουμε στην αντίστοιχη παράγραφο του ιδίου άρθρου του Νόμου και το οποίο εδάφιο αφορά στις προθεσμίες ισχύος των παραγράφων 1, 2, 3 και 4 του ιδίου άρθρου. Μάλιστα και στην αιτιολογική έκθεση του σχεδίου νόμου δεν μνημονεύεται τίποτε σχετικό περί προθεσμιών, πως θα μπορούσε άλλωστε, αφού το σχέδιο νόμου δεν είχε προθεσμίες. Να ειπωθεί ότι το άρθρο 56 περιλαμβάνει ληξιαρχικές και δημοτολογικές ρυθμίσεις. Είναι πολύ λογικό να θεωρηθεί ότι κατά τη συζήτηση του σχεδίου νόμου, Σελίδα 6 από 73

7 κρίθηκε ότι πρέπει να δοθεί ο κατάλληλος χρόνος ώστε να προετοιμαστούν τα ληξιαρχεία και τα δημοτολογικά γραφεία για να υποδεχθούν τις νέες αλλαγές που φέρνει ο Ν.4356/2015 και για αυτό προστέθηκε το δεύτερο εδάφιο στην παράγραφο 5 του άρθρου 56. Όμως είναι λογικό να θεωρήσει κανείς είτε ότι οι βουλευτές ήθελαν η εξάμηνη προθεσμία να αφορά και στο δικαίωμα των μερών που έχουν υπογράψει σύμφωνο συμβίωσης του Ν.3719/2008 και επιθυμούν να υπαχθούν στον Ν.4356/2015, είτε ότι εκ παραδρομής τελικά αυτή η προθεσμία ισχύει και σε αυτήν την περίπτωση. Άρα, ακόμη και αν μας κάνει εντύπωση, οι έχοντες υπογράψει σύμφωνο συμβίωση με τις διατάξεις του Ν.3719/2008 δικαιούνται να υπαχθούν συνολικά στις διατάξεις του Ν.4356/2015, αλλά το δικαίωμα τους αυτό θα το ασκήσουν από την 24η και μετά, εκτός και αν ερμηνευθούν διαφορετικά οι ανωτέρω διατάξεις από την αρμόδια αρχή εκδίδοντας ερμηνευτική εγκύκλιο, η οποία όμως εγκύκλιος θα πρέπει να ερμηνεύει το νόμο και όχι να τροποποιεί το γράμμα αυτού ή αν γίνει νέα νομοθετική ρύθμιση επί του θέματος αυτού. Τέλος, να τονιστεί ότι εάν τα μέρη επιλέξουν να υπαγάγουν το σύμφωνο τους του Ν.3719/2008 στις διατάξεις του Ν.4356/2015, τότε αυτό θα το κάνουν υπογράφοντας σχετική συμβολαιογραφική πράξη, αντίγραφο της οποίας καταχωρίζεται στο ειδικό βιβλίο του Ληξιαρχείου, όπου είχε καταχωριστεί και η σύσταση του συμφώνου (άρθρο 62 εδαφ. γ και δ Ν.4356/2015). 3. Περί της ηλικίας και του φύλου των μερών του συμφώνου συμβίωσης και του τύπου σύστασης του συμφώνου συμβίωσης (άρθρο 1 Ν.4356/2015) Στο άρθρο 1 του Ν.4356/2015 ορίζεται ότι : «Η συμφωνία δύο ενήλικων προσώπων, ανεξάρτητα από το φύλο τους, με την οποία ρυθμίζουν τη συμβίωσή τους (σύμφωνο συμβίωσης) καταρτίζεται αυτοπροσώπως με συμβολαιογραφικό έγγραφο. Η ισχύς της συμφωνίας αρχίζει από την κατάθεση αντιγράφου του συμβολαιογραφικού εγγράφου στο ληξίαρχο του τόπου κατοικίας τους, το οποίο καταχωρίζεται σε ειδικό βιβλίο του Ληξιαρχείου.» α. περί της ηλικίας αυτών (άρθρο 1 Ν.4356/2015) Ο Ν.4356/2015 ορίζει για την σύναψη συμφώνου συμβίωσης τα μέρη να είναι ενήλικα, όπως άλλωστε όριζε και ο προηγούμενος Ν.3719/2008 στο άρθρο 1 αυτού. Δεν υπάρχει καμία παρέκκλιση από αυτόν τον κανόνα, όπως υπάρχει στο άρθρο 1350 παρ. 2 ΑΚ περί των μελλονύμφων. {Προς διευκόλυνση του αναγνώστη, παρατίθενται οι διατάξεις του άρθρου 1350 ΑΚ, οι οποίες όμως δεν εφαρμόζονται στο σύμφωνο συμβίωσης : «`Αρθρο `Οροι για τη σύναψη γάμου Για τη σύναψη γάμου απαιτείται συμφωνία των μελλονύμφων. Οι σχετικές δηλώσεις γίνονται αυτοπροσώπως και χωρίς αίρεση ή προθεσμία. Σελίδα 7 από 73

8 Οι μελλόνυμφοι πρέπει να έχουν συμπληρώσει το δέκατο όγδοο έτος της ηλικίας τους. Το δικαστήριο μπορεί, αφού ακούσει τους μελλονύμφους και τα πρόσωπα που ασκούν την επιμέλεια του ανηλίκου, να επιτρέψει το γάμο και πριν από τη συμπλήρωση αυτής της ηλικίας, αν η τέλεσή του επιβάλλεται από σπουδαίο λόγο.»} β. περί του φύλου των μερών του συμφώνου συμβίωσης (άρθρο 1 Ν.4356/2015) Ο Ν.4356/2015 ορίζει ότι το σύμφωνο συμβίωσης μπορεί να συναφθεί μεταξύ δύο προσώπων, ανεξάρτητα από το φύλο τους, σε αντίθεση από το Ν.3719/2008 που θέσπιζε τη σύναψη συμφώνου συμβίωσης μόνο μεταξύ ετεροφύλων προσώπων. Παρατίθεται απόσπασμα από την αιτιολογική έκθεση του σχεδίου νόμου : (σελ. 2) «Στο άρθρο 1 του Νομοσχεδίου, επαναλαμβάνεται περίπου η διατύπωση του ν. 3719/2008 για το σύμφωνο συμβίωσης, με τη διαφορά ότι οι λέξεις «η συμφωνία δύο ενήλικων ετερόφυλων προσώπων» αντικαθίστανται με τη διατύπωση «η συμφωνία δύο ενήλικων προσώπων, ανεξάρτητα από το φύλο τους,», έτσι ώστε οι νέες διατάξεις να ισχύουν εφεξής και για τα ζευγάρια των ομοφύλων.» Από το έγγραφο «Έκθεση αξιολόγησης συνεπειών ρυθμίσεων» που συνοδεύει την αιτιολογική έκθεση του σχεδίου νόμου, παρατίθενται δύο αποσπάσματα αυτής : (σελ. 46) «Με το παρόν σχέδιο Νόμου επιδιώκεται ο εκσυχρονισμός της νομοθεσίας για το σύμφωνο συμβίωσης προς δύο βασικές κατευθύνσεις : Αφενός η ισχύς του συμφώνου επεκτείνεται και στα ομόφυλα ζευγάρια, και αφετέρου, ως προς τις σχέσεις μεταξύ των μερών, η σημασία και η συνέπεια του συμφώνου ενισχύονται.» [σελ. 48) Σε ό,τι αφορά στις ενώσεις των ομοφύλων προσώπων, η αναγκαιότητα της νομικής, επίσημης αναγνώρισής τους προκύπτει από τις αρχές της ισότητας των πολιτών και του σεβασμού της διαφορετικότητας, όπως αυτά προστατεύονται ήδη στην ΕΣΔΑ (Ευρωπαϊκή Σύμβαση για τα Δικαιώματα του Ανθρώπου), στο Ελληνικό Σύνταγμα και σε άλλα νομικά κείμενα της Ευρωπαϊκής Ενωσης» γ. περί του τύπου σύστασης του συμφώνου συμβίωσης (άρθρο 1 Ν.4356/2015) Ο Ν.4356/2015 ορίζει ότι το σύμφωνο συμβίωσης καταρτίζεται αυτοπροσώπως με συμβολαιογραφικό έγγραφο. Καταρτίζεται λοιπόν μόνο με συμβολαιογραφικό έγγραφο και όχι με άλλο τρόπο, τα μέρη δε του συμφώνου θα πρέπει να εμφανισθούν αυτοπροσώπως ενώπιον του συμβολαιογράφου, ήτοι δεν χωρεί πληρεξουσιότητα. 4. Περί της ισχύος του συμφώνου συμβίωσης (άρθρο 1 Ν.4356/2015) α. από πότε ισχύει το σύμφωνο συμβίωσης ; (άρθρο 1 εδ. β Ν.4356/2015) Κατά το άρθρο 1 εδ. β Ν.4356/2015 : «Η ισχύς της συμφωνίας αρχίζει από την κατάθεση αντιγράφου του συμβολαιογραφικού εγγράφου στο ληξίαρχο του τόπου κατοικίας τους, το οποίο καταχωρίζεται σε ειδικό βιβλίο του Ληξιαρχείου.» β. υπάρχει προθεσμία εντός της οποίας πρέπει να κατατεθεί το σύμφωνο στο Ληξιαρχείο; Στο Ν.4356/2015 δεν υπάρχει διάταξη που να θέτει προθεσμία για την κατάθεση στο Ληξίαρχο του συμβολαιογραφικού εγγράφου με το οποίο καταρτίζεται το σύμφωνο συμβίωσης. Επίσης και στον Ν.344/1976 (περί ληξιαρχικών πράξεων) δεν υπάρχει τέτοια προθεσμία για αυτήν την κατάθεση. Να σημειωθεί ότι : α) στο άρθρο 29 του Ν.344/1976 Σελίδα 8 από 73

9 τίθεται προθεσμία για να δηλωθεί ο γάμος και δη προθεσμία σαράντα (40) ημερών από την τέλεσή του, β) στο άρθρο 20 του ιδίου νόμου τίθεται προθεσμία για να δηλωθεί η γέννηση και δη προθεσμία δέκα (10) ημερών από του τοκετού και γ) στο άρθρο 14 του νόμου αυτού τίθεται προθεσμία για να δηλωθούν μεταβολές που επέρχονται στην κατάσταση του φυσικού προσώπου μετά τη σύνταξη των ληξιαρχικών πράξεων και δη προθεσμία ενός (1) μηνός από τότε που έλαβε χώρα η μεταβολή, μεταξύ δε των λόγων μεταβολών συγκαταλέγεται και η λύση του συμφώνου συμβίωσης. Όταν όμως καταρτίζεται σύμφωνο συμβίωσης δεν τίθεται προθεσμία για την κατάθεση του σχετικού συμβολαιογραφικού εγγράφου στο Ληξιαρχείο. Αυτό είναι λογικό και ευνόητο, γιατί ο νομοθέτης στον Ν.4356/2015 (όπως έκανε και στον Ν.3719/2008) εξαρτά την ισχύ του συμφώνου συμβίωσης από την κατάθεση του αντιγράφου της συμβολαιογραφικής πράξης στο Ληξίαρχο. Μέχρι να κατατεθεί το εν λόγω αντίγραφο στο Ληξίαρχο δεν ισχύει το σύμφωνο συμβίωσης. Επίσης κατά τις παραγράφους 1 και 3 του άρθρου 8 του Ν.344/1976, όπως ισχύουν σήμερα: «1. Για τη βεβαίωση της αστικής κατάστασης του φυσικού προσώπου σε κάθε Ληξιαρχείο τηρούνται βιβλία γεννήσεων, γάμων, συμφώνων συμβίωσης, θανάτων και εκθέσεων. 3. Στα ληξιαρχικά βιβλία καταχωρίζονται οι πράξεις που έχουν σαν αντικείμενο τη βεβαίωση γεννήσεως, γάμου ή θανάτου του φυσικού προσώπου, την ισχύ της συμφωνίας των προσώπων που κατάρτισαν σύμφωνο συμβίωσης, τη μεταβολή του περιεχομένου ή τη διόρθωση τέτοιας ληξιαρχικής πράξης.» Στις περιπτώσεις της γεννήσεως, του γάμου, του θανάτου, έχει ήδη συντελεστεί το γεγονός το οποίο βεβαιώνει η αντίστοιχη ληξιαρχική πράξη, ενώ στο σύμφωνο συμβίωσης αυτό ισχύει από της καταθέσεως του αντιγράφου του στο Ληξίαρχο. Η αστική κατάσταση των φυσικών προσώπων που αφορά το σύμφωνο διαμορφώνεται αντίστοιχα, από την κατάθεση του αντιγράφου του συμφώνου στο ληξίαρχο. Στο ληξιαρχείο πρέπει να δηλώνονται όλα τα στοιχεία που αφορούν στην αστική κατάσταση του φυσικού προσώπου, για το λόγο τούτο τίθεται προθεσμία για να δηλωθούν οι σχετικές πράξεις που συντελούν στη διαμόρφωση της αστικής κατάστασης. Όσον αφορά στο σύμφωνο συμβίωσης, η αστική κατάσταση των μερών ως συμβιούντων σε σύμφωνο συμβίωσης δημιουργείται ταυτόχρονα με την κατάθεση του αντιγράφου του συμφώνου στο Ληξίαρχο. Για αυτό το λόγο δεν τίθεται προθεσμία για αυτήν την κατάθεση. γ. Σε ποιο ληξιαρχείο θα κατατεθεί το αντίγραφο του συμβολαιογραφικού εγγράφου με το οποίο καταρτίζεται το σύμφωνο συμβίωσης ; (άρθρο 1 εδ. β Ν.4356/2015) Την απάντηση μας τη δίνει το δεύτερο εδάφιο του άρθρου 1 του Ν.4356/2015, που ορίζει ότι : «Η ισχύς της συμφωνίας αρχίζει από την κατάθεση αντιγράφου του συμβολαιογραφικού εγγράφου στο ληξίαρχο του τόπου κατοικίας τους, το οποίο καταχωρίζεται σε ειδικό βιβλίο του Ληξιαρχείου.» Σύμφωνα δε με τις διατάξεις του άρθρου 5 εδ. β Ν.344/1976 (περί των ληξιαρχικών πράξεων), η οποία προστέθηκε με το άρθρο 29 παρ. 1 του Ν.3801/2009 και εξακολουθεί να ισχύει : Σελίδα 9 από 73

10 «Σύμφωνο συμβίωσης που έχει καταρτισθεί σε συμβολαιογράφο δύναται να δηλωθεί στον Ληξίαρχο του τόπου της κοινής κατοικίας των συμβαλλομένων που αναγράφεται σε αυτό και σε περίπτωση κατά την οποία δεν αναγράφεται κοινή κατοικία αυτών στον Ληξίαρχο του τόπου κατοικίας του ενός μόνο εκ των συμβαλλομένων, ο οποίος προβαίνει στη δήλωση.» δ. Ποιος δικαιούται να προβεί στην κατάθεση του αντιγράφου του συμφώνου στο ληξιαρχείο ; Την απάντηση μας τη δίνει το δεύτερο εδάφιο της παραγράφου 4 του άρθρου 8 του Ν.344/1976 που ορίζει ότι : «Δυνατότητα δήλωσης του συμφώνου συμβίωσης, καθώς και καταχώρισης της λύσης τούτου παρέχεται σε οποιονδήποτε εκ των συμβληθέντων.» 5. Περί της δικαιοπρακτικής ικανότητας των μερών του συμφώνου και της μη ύπαρξης προηγούμενου συμφώνου συμβίωσης μεταξύ των μερών του συμφώνου (άρθρο 2 Ν.4356/2015) α. περί της δικαιοπρακτικής ικανότητας των μερών του συμφώνου (άρθρο 2 παρ. 1 Ν.4356/2015) Κατά το άρθρο 2 παρ. 1 του Ν.4356/2015 : «1. Για τη σύναψη συμφώνου συμβίωσης απαιτείται πλήρης δικαιοπρακτική ικανότητα.» Να σημειωθεί ότι στην αιτιολογική έκθεση του σχεδίου νόμου ως προς το θέμα αυτό αναφέρονται τα εξής : «Διευκρινίζεται ότι διατηρείται η διατύπωση του άρθρου 2 του ν. 3719/2008 περί πλήρους δικαιοπρακτικής ικανότητας ως προϋπόθεσης για τη σύναψη συμφώνου συμβίωσης. Η προϋπόθεση αυτή διαφοροποιείται από τους όρους σύναψης γάμου, διότι κρίθηκε ότι αυτό που πρέπει πρωτίστως να διασφαλίζεται είναι η προστασία ευάλωτων ομάδων (π.χ. των ανηλίκων) από το ενδεχόμενο να τύχουν εκμετάλλευσης ακόμη και από το στενό τους περιβάλλον, λόγω της έλλειψης διατυπώσεων δημοσιότητας του συμφώνου συμβίωσης και της ευκολότερης σε σχέση με το γάμο διαδικασίας σύναψης και λύσης του.» β. μπορεί να υπογραφεί σύμφωνο συμβίωσης εάν τα μέρη έχουν ήδη υπογράψει μεταξύ τους σύμφωνο συμβίωσης ; (άρθρο 2 παρ. 2 Ν.4356/2015) Γενικά : Κατά το άρθρο 2 παρ. 2 περίπτ. α του Ν.4356/2015 : «Δεν επιτρέπεται η σύναψη συμφώνου συμβίωσης: α) αν υπάρχει γάμος ή σύμφωνο συμβίωσης των ενδιαφερόμενων προσώπων ή του ενός από αυτά» Και σύμφωνα με την παράγραφο 3 εδ. α του ιδίου άρθρου : «Η παράβαση των διατάξεων του παρόντος άρθρου συνεπάγεται την ακυρότητα του συμφώνου συμβίωσης.» Έτσι λοιπόν, εάν τα μέρη ή κάποιο εξ αυτών έχει ήδη υπογράψει σύμφωνο συμβίωσης, είτε του Ν.3719/2008, είτε αλλοδαπού δικαίου, δεν μπορεί να υπογραφεί μεταξύ τους νέο σύμφωνο συμβίωσης, το οποίο να διέπεται από τις διατάξεις του Ν.4356/2015 και αν υπογραφεί τέτοιο, τότε αυτό είναι άκυρο. Σελίδα 10 από 73

11 Ειδικότερα : Τι γίνεται εάν τα μέρη έχουν υπογράψει μεταξύ τους σύμφωνο συμβίωσης κατά τις διατάξεις του Ν.3719/2008 και θέλουν να υπογράψουν νέο σύμφωνο συμβίωσης, το οποίο να διέπεται από τις διατάξεις του Ν.4356/2015. Μπορούν ; Όχι. Το μόνο δικαίωμα που τους παρέχει ο Ν.4356/2015 (άρθρα 62 παρ. 1 και 56 παρ. 3) είναι να υπαγάγουν το ήδη υπάρχον σύμφωνό τους στις διατάξεις του Ν.4356/2015 κατά τα ανωτέρω αναγραφόμενα. Τι γίνεται εάν τα μέρη έχουν υπογράψει μεταξύ τους σύμφωνο συμβίωσης αλλοδαπού δικαίου και επιθυμούν να υπογράψουν μεταξύ τους, στην Ελλάδα ή ενώπιον ελληνικής προξενικής αρχής, νέο σύμφωνο συμβίωσης, το οποίο να διέπεται από τις διατάξεις του Ν.4356/2015 ; Μπορούν ; Όχι. Σε αυτούς δε, δεν τους δίνει ο νόμος το δικαίωμα να υπαγάγουν το σύμφωνό τους στις διατάξεις του Ν.4356/2015 και επιπρόσθετα αξίζει να σημειωθεί ότι το δικό τους σύμφωνο συμβίωσης δεν αναπτύσσει στην ελληνική έννομη τάξη περισσότερα αποτελέσματα από αυτά που προβλέπονται στον Ν.4356/2015 (βλ άρθρο 13 παρ.2 εδ. γ Ν.4356/2015). Για αυτούς (με το σύμφωνο της αλλοδαπής) η προτεινόμενη λύση είναι να λύσουν το υφιστάμενο μεταξύ τους σύμφωνο συμβίωσης (ακολουθώντας τη διαδικασία του δικαίου του τόπου όπου καταρτίστηκε [βλ άρθρο 13 παρ. 2 εδ. α Ν.4356/2015]) και μετά να καταρτίσουν νέο σύμφωνο συμβίωσης, το οποίο για να διέπεται από τις διατάξεις του Ν.4356/2015 θα πρέπει να υπογραφεί στην Ελλάδα ή ενώπιον ελληνικής προξενικής αρχής (κατά τα οριζόμενα στο άρθρο 13 Ν.4356). Αυτήν την λύση έχουν και όσοι έχουν υπογράψει σύμφωνο συμβίωσης κατά το Ν.3719/2008 και δεν θέλουν να περιμένουν μέχρι την για την υπαγωγή του συμφώνου τους στις διατάξεις του Ν.4356/2015 (για αυτήν την προθεσμία έχει γίνει εκτενής αναφορά στην ανωτέρω Νο.2 ενότητα του παρόντος εγχειριδίου). Επ αυτού του θέματος στη διαβούλευση που έγινε προ κατάθεσης του σχεδίου νόμου στη Βουλή διατυπώθηκε πληθώρα αντιρρήσεων, κυρίως με το σκεπτικό ότι η λύση του συμφώνου προκειμένου να υπογραφεί νέο με τις διατάξεις του Ν.4356/2015 δεν είναι μία ασφαλής λύση και ότι για λόγους ασφαλείας θα έπρεπε αυτά τα ζευγάρια να μπορούν να υπαγάγουν το σύμφωνό τους στις διατάξεις του Ν.4356/ Περί της εικονικότητας του συμφώνου (άρθρο 2 παρ. 3 Ν.4356/2015) Τι συνεπάγεται η εικονικότητα του συμφώνου ; Κατά το άρθρο 2 παρ. 3 εδ. β του Ν.4356/2015 εικονικότητα του συμφώνου.» : «Ακυρότητα συνεπάγεται και η Έτσι λοιπόν, ένα εικονικό σύμφωνο συμβίωσης είναι άκυρο, η δε ακυρότητά του κηρύσσεται με αμετάκλητη δικαστική απόφαση, όπως με τέτοια απόφαση κηρύσσεται και η ακυρότητα στην περίπτωση παράβασης των διατάξεων του άρθρου 2 του Ν.4356/2015, όπως ρητά ορίζει η παρ. 1 του άρθρου 3 του ιδίου Νόμου. Να συμπληρωθεί σε αυτό το σημείο, ότι σύμφωνα με την αιτιολογική έκθεση του σχεδίου νόμου [σελ. 2] : «στην περίπτωση της ακυρότητας του συμφώνου απαιτείται διαπλαστική αγωγή Σελίδα 11 από 73

12 ακύρωσης και ότι για την ανατροπή του συμφώνου χρειάζεται η σχετική διαπλαστική απόφαση να γίνει αμετάκλητη», δηλαδή τόσο η αγωγή όσο και η απόφαση του δικαστηρίου είναι διαπλαστικές. Επειδή το εικονικό σύμφωνο είναι άκυρο, για το λόγο τούτο στην παράγραφο 10 του υποδείγματος, συμπεριελάβαμε αυτή τη διάταξη του νόμου στις επισημάνσεις που κάνει ο συμβολαιογράφος στα μέρη του συμφώνου, ώστε τα μέρη να είναι πολύ προσεκτικά κατά την σύνταξη και υπογραφή του συμφώνου και να είναι σίγουρα για τα παραγωγικά αίτια της βούλησής τους. 7. Περί του επωνύμου των μερών (άρθρο 4 Ν.4356/2015) α. γενικά Ο Ν. 4356/2015 στο άρθρο 4 ορίζει τα εξής : «Άρθρο 4 - Επώνυμο Το σύμφωνο συμβίωσης δεν μεταβάλλει το επώνυμο των μερών. Ο καθένας μπορεί, εφόσον συγκατατίθεται ο άλλος, να χρησιμοποιεί στις κοινωνικές σχέσεις το επώνυμο του άλλου ή να το προσθέτει στο δικό του.» Τα ίδια όριζε και ο Ν.3719/2008 στο άρθρο 5 αυτού. Έτσι λοιπόν, με το σύμφωνο συμβίωσης δεν μεταβάλλεται το επώνυμο των μερών. Τα μέρη όμως δύνανται να συμφωνήσουν να χρησιμοποιεί έκαστος εξ αυτών το επώνυμο του άλλου στις κοινωνικές σχέσεις ή να το προσθέτει στο δικό του και πάλι μόνο όσον αφορά στις κοινωνικές σχέσεις. Αυτή η συμφωνία (συγκατάθεση) αναγράφεται στο σύμφωνο συμβίωσης, η οποία μπορεί να αφορά μόνο το ένα μέρος του συμφώνου ή και τα δύο. β. ειδικότερα ως προς την προσθήκη επωνύμου Διαβάζοντας προσεκτικά το εδάφιο β του άρθρου 4 και κάνοντας συντακτική ανάλυση αυτού, γεννιέται μία βεβαιότητα και μία απορία. Βεβαιότητα είναι ότι η χρήση του επωνύμου του άλλου μέρους συμφωνείται για τις κοινωνικές σχέσεις. Απορία όμως γεννιέται μήπως η συμφωνία για την προσθήκη του επωνύμου του άλλου μέρους δεν είναι μόνο για τις κοινωνικές σχέσεις, αλλά είναι και για τις έννομες. Και αν είναι για τις έννομες πως συντελείται αυτή η προσθήκη, μόνο με την σχετική συμφωνία των μερών που συμπεριλαμβάνεται στο σύμφωνο συμβίωσης ή χρειάζεται ιδιαίτερη διαδικασία ; Η απάντηση είναι ότι η συγκατάθεση για την προσθήκη του επωνύμου του άλλου μέρους αφορά στις κοινωνικές σχέσεις και μόνο. Η ανάλυση της προκειμένης απάντησης, παραλείπεται στο παρόν σημείο, για οικονομία του εγγράφου, αλλά παρατίθεται στο Παράρτημα ΙΙΙ του παρόντος εγχειριδίου. Σελίδα 12 από 73

13 γ. ως προς το επώνυμο των μερών του συμφώνου συμβίωσης, μπορεί να εφαρμοσθεί το άρθρο 1388 ΑΚ ; Η απάντηση είναι πως όχι, χωρίς καν να αναλύσουμε τι ορίζει το άρθρο 1388ΑΚ. Για ποιο λόγο ; Για το λόγο ότι, όπως κατωτέρω αναλυτικά αναγράφεται, κατά το άρθρο 5 παράγρ. 1 του Ν.4356/2015 στις προσωπικές σχέσεις των μερών του συμφώνου μεταξύ τους εφαρμόζονται αναλόγως οι διατάξεις για τις σχέσεις των συζύγων από το γάμο, εφόσον δεν υπάρχει διαφορετική ειδική ρύθμιση στον Ν.4356/2015 ή σε άλλο νόμο. Ο Ν.4356/2015 προβλέπει ειδικά για το επώνυμο των μερών στο άρθρο 4 αυτού. Έτσι ως προς το επώνυμο των μερών του συμφώνου εφαρμόζεται το άρθρο 4 του Ν.4356/2015, (ως άρθρο εμπεριέχον διαφορετική ειδική ρύθμιση) και όχι το άρθρο 1388 ΑΚ. - Για ποιο λόγο τα μέρη θα επιθυμούσαν την εφαρμογή του ΑΚ 1388 ; Απάντηση : για την παράγραφο 3 αυτού, καθώς οι άλλες δύο παράγραφοι του ορίζουν ό,τι και το άρθρο 4 του Ν.4356/2015. Τι ορίζεται σε αυτήν ; Ολόκληρο το άρθρο 1388 ΑΚ ορίζει τα εξής : «Άρθρο 1388 Επώνυμο των συζύγων Με το γάμο δεν μεταβάλλεται το επώνυμο των συζύγων, ως προς τις έννομες σχέσεις τους. Στις κοινωνικές σχέσεις ο κάθε σύζυγος μπορεί, εφόσον σ` αυτό συμφωνεί και ο άλλος, να χρησιμοποιεί το επώνυμο του τελευταίου ή να το προσθέτει στο δικό του. Με συμφωνία των συζύγων ο καθένας από αυτούς μπορεί να προσθέτει στο επώνυμο του το επώνυμο του άλλου. Η προσθήκη γίνεται με κοινή δήλωση ενώπιον του ληξιάρχου και ισχύει μέχρι να ανακληθεί ενώπιον του ληξιάρχου με κοινή δήλωση των συζύγων ή με μονομερή δήλωση οποιουδήποτε των συζύγων, η οποία κοινοποιείται στον άλλο σύζυγο. Αν ο γάμος λυθεί με διαζύγιο, η δήλωση θεωρείται ότι ανακλήθηκε. Αν ο γάμος λυθεί λόγω θανάτου, η προσθήκη εξακολουθεί να ισχύει, εκτός εάν ο επιζών σύζυγος συνάψει νέο γάμο ή προβεί σε ανακλητική δήλωση ενώπιον του ληξιάρχου.» Ο νομοθέτης, λοιπόν του Ν.4356/2015, εάν ήθελε ως προς το επώνυμο των μερών του συμφώνου να ισχύει ό,τι και στους συζύγους από γάμο, πολύ απλά ή θα πρόσθετε το περιεχόμενο της παραγρ. 3 του ΑΚ 1388 στο άρθρο 4 ή στο άρθρο 4 θα είχε ρητή παραπομπή στην παράγραφο 3 του ΑΚ 1388 ή δεν θα δημιουργούσε ιδιαίτερο άρθρο - το άρθρο 4 για το επώνυμο των μερών, αφού θα ίσχυε για το επώνυμο των μερών ό,τι ορίζει το άρθρο ΑΚ 1388 (αφού το άρθρο 5 του Ν.4356/2015 ορίζει ότι στις προσωπικές σχέσεις των μερών εφαρμόζονται οι διατάξεις για τις σχέσεις των συζύγων από γάμο, άρα και το άρθρο ΑΚ 1388). Όμως η βούληση του νομοθέτη ήταν να διατυπώσει το άρθρο 4 όπως το διετύπωσε, χωρίς καμία διάταξη από αυτές που αναγράφονται στην παρ. 3 του ΑΚ Αυτή η βούλησή του είναι διατυπωμένη στην αιτιολογική έκθεση του σχεδίου νόμου, όπου αναγράφεται το εξής: Σελίδα 13 από 73

14 (σελ. 2) : «Το άρθρο 4 περιέχει τη ρύθμιση για το επώνυμο των μερών, που είναι ακριβώς η ίδια με τη ρύθμιση του άρθρου 5 του ν. 3719/2008 και δεν αναπαράγει την αναχρονιστική ρύθμιση του άρθρου 1388 παράγραφος 3 ΑΚ». Έχουν ενδιαφέρον και όσα αναφέρονται για το άρθρο 4 του Ν.4356/2015 στο έγγραφο Παρατηρήσεις της Εθνικής Επιτροπής για τα Δικαιώματα του Ανθρώπου (ΕΕΔΑ) επί του Σχεδίου Νόμου του Υπουργείου Δικαιοσύνης, με τα οποία εναντιώνονται στο ανωτέρω σκεπτικό του νομοθέτη : (σελ. 196) «Άρθρο 4 Επώνυμο μερών. Το άρθρο 4 του παρόντος ΣχΝ ρυθμίζει το επώνυμο των μερών του συμφώνου συμβίωσης, διατηρώντας την ρύθμιση που είχε εισαγάγει το άρθρο 5 του ισχύοντος νόμου, δηλαδή την ανάλογη εφαρμογή των διατάξεων περί γάμου σχετικά με το επώνυμο των συζύγων (άρθρο 1388 ΑΚ). Η διατύπωση φαίνεται να είναι ημιτελής, ωστόσο, εισάγοντας αδικαιολόγητη διάκριση σε βάρος των συμφωνούντων τη συμβίωση, καθώς δεν περιλαμβάνει ρύθμιση αντίστοιχη με εκείνης της τρίτης παραγράφου του άρθρου 1388 ΑΚ, η οποία διευκρινίζει τη διαδικασία που πρέπει να ακολουθηθεί για την επιλογή του επωνύμου των μερών.». 8. Περί των σχέσεων των μερών (άρθρο 5 Ν.4356/2015) Ο Ν. 4356/2015, στο άρθρο 5 αυτού, θέτει διατάξεις για τις σχέσεις των μερών του συμφώνου συμβίωσης και δη στην πρώτη παράγραφο αυτού θέτει διατάξεις για τις προσωπικές σχέσεις και στη δεύτερη παράγραφο αυτού θέτει διατάξεις για τις μη προσωπικές σχέσεις, στις οποίες (μη προσωπικές σχέσεις) υπάγονται οι μικτές σχέσεις και οι αμιγώς περιουσιακές σχέσεις, σε διάκριση από τη ρύθμιση του Ν.3719/2008, ο οποίος περιείχε διατάξεις μόνο για τις περιουσιακές σχέσεις των μερών (βλ άρθρο 6). Ειδικότερα το άρθρο 5 του Ν.4356/2015 έχει ως εξής : «Άρθρο 5 Σχέσεις των μερών 1. Στις προσωπικές σχέσεις των μερών του συμφώνου μεταξύ τους εφαρμόζονται αναλόγως οι διατάξεις για τις σχέσεις των συζύγων από το γάμο, εφόσον δεν υπάρχει διαφορετική ειδική ρύθμιση στον παρόντα ή άλλο νόμο. 2. Στις μη προσωπικές σχέσεις των μερών μεταξύ τους εφαρμόζονται αναλόγως οι διατάξεις για τις σχέσεις των συζύγων από το γάμο, εκτός αν τα μέρη τις ρυθμίσουν διαφορετικά κατά τη σύναψη του συμφώνου με βάση τις αρχές της ισότητας και της αλληλεγγύης. Τα μέρη δεν μπορούν να παραιτηθούν από την αξίωση συμμετοχής στα αποκτήματα πριν από τη γέννησή της.» Για την προσέγγιση του θέματος των σχέσεων των μερών του συμφώνου συμβίωσης παρατίθενται κατωτέρω αποσπάσματα από την αιτιολογική έκθεση του σχεδίου νόμου, καθώς και από άλλα συνοδευτικά αυτής έγγραφα : α. Από την αιτιολογική έκθεση του σχεδίου νόμου : -- Από τις Γενικές Παρατηρήσεις, που αναγράφονται στην αρχή αυτής : «Η σημασία και οι συνέπειες του συμφώνου ενισχύονται, δεδομένου ότι αναγνωρίζονται οικογενειακοί δεσμοί μεταξύ των μερών. Επίσης, ενισχύεται η ιδιωτική αυτονομία των μερών, ιδίως στις περιουσιακές τους σχέσεις. Γενικά, ο νέος νόμος επιδιώκει μια ισορροπία μεταξύ αφενός της ιδιωτικής Σελίδα 14 από 73

15 αυτονομίας και αφετέρου της ανάγκης προστασίας των οικογενειακών σχέσεων, με βάση τις αρχές της ισότητας και της αλληλεγγύης, δεδομένου ότι το σύμφωνο συμβίωσης αποτελεί μεν μια σύμβαση, δημιουργούνται ωστόσο οικογενειακές σχέσεις μεταξύ των μερών. Ο εκσυγχρονισμός του θεσμικού πλαισίου συμπυκνώνεται σε τρία βασικά σημεία: α) Τα μέρη του συμφώνου εμπίπτουν στον όρο «οικογένεια» με την έννοια του νόμου, και ασφαλώς έχουν ο ένας έναντι του άλλου την ιδιότητα του «οικείου». β) Οι διατάξεις του νομοσχεδίου προωθούν κατά κανόνα την αρχή της ιδιωτικής αυτονομίας, δηλαδή σέβονται την ιδιωτική βούληση, ιδίως στον τομέα των περιουσιακών σχέσεων, όπου τα μέρη αφήνονται ελεύθερα να τις ρυθμίσουν όπως επιθυμούν. Έτσι, σε αντίθεση με το γάμο, τα μέρη μπορούν να ρυθμίσουν τα ίδια τις περιουσιακές τους σχέσεις, σύμφωνα όμως με τις αρχές της ισότητας και της αλληλεγγύης, διατηρώντας σε μεγαλύτερο βαθμό την περιουσιακή τους αυτοτέλεια, εφόσον το επιθυμούν, ακόμη και σε κληρονομικά θέματα. Εάν ωστόσο δεν το επιλέξουν, έχουν πλήρη δικαιώματα, περιουσιακά και κληρονομικά. Συνακόλουθα. γ) Δεν λείπουν και αναγκαστικού δικαίου διατάξεις εκεί όπου αυτό επιβάλλεται (όπως στο τεκμήριο πατρότητας των τέκνων, το επώνυμο των μερών και των τέκνων τους ή στα ζητήματα της γονικής μέριμνας).» -- Από την αναφορά της αιτιολογικής έκθεσης στις επιμέρους ρυθμίσεις του Νόμου και δη στο άρθρο 5 : «Στο άρθρο 5 ρυθμίζονται οι σχέσεις των μερών μεταξύ τους. Η πρώτη παράγραφος αναφέρεται στις αμιγώς προσωπικές σχέσεις, για τις οποίες κρίνεται σκόπιμο να εφαρμόζονται αναλόγως οι διατάξεις για τις σχέσεις των συζύγων από το γάμο, αν δεν υπάρχει διαφορετική ειδική ρύθμιση σε αυτόν ή σε άλλο νόμο. Η δεύτερη παράγραφος αναφέρεται στις μη προσωπικές σχέσεις των μερών μεταξύ τους, δηλαδή αφενός στις μικτές, όπου υπάγονται και οι διατροφικές αξιώσεις (συμβολή στις οικογενειακές ανάγκες ή διατροφή στη σπάνια βέβαια εδώ περίπτωση της διάστασης), και αφετέρου στις αμιγώς περιουσιακές. Σε αυτές τις μη προσωπικές σχέσεις καθιερώνεται με έντονο τρόπο η αρχή της ιδιωτικής αυτονομίας, καθώς ορίζεται ότι, ναι μεν εφαρμόζονται και εδώ αναλόγως οι αντίστοιχες διατάξεις για τις σχέσεις των μερών από το γάμο, προβλέπεται όμως παραπέρα ότι τα μέρη έχουν τη δυνατότητα να ρυθμίσουν τις σχέσεις αυτές με συμφωνία τους κατά την κατάρτιση του συμφώνου, όπου ένα μόνο δεν μπορούν να κάνουν, όπως ορίζεται ρητά: να παραιτηθούν συνολικά και εκ των προτέρων από την αξίωση συμμετοχής στα αποκτήματα. Η πρόβλεψη αυτή στηρίζεται στη σκέψη ότι η ρύθμιση για την αξίωση συμμετοχής στα αποκτήματα αποτελεί έντονη έκφραση της αρχής της ισότητας, έτσι ώστε τα μέρη του συμφώνου ναι μεν να μπορούν να τροποποιούν τους όρους της αξίωσης, αλλά να μην μπορούν να παραιτηθούν ολοσχερώς από αυτήν πριν από τη γέννησή της.» β. Από το έγγραφο «Εκθεση της Επιστημονικής Υπηρεσίας της Βουλής» [σελ. 8] «3. Επί του άρθρου 5 παρ. 2 «Με την προτεινόμενη διάταξη του άρθρου 5 παρ. 2 εδ. α ορίζεται ότι «[Σ]τις μη προσωπικές σχέσεις των μερών μεταξύ τους εφαρμόζονται αναλόγως οι διατάξεις για τις σχέσεις των συζύγων από το γάμο, εκτός αν τα μέρη τις ρυθμίσουν διαφορετικά κατά τη σύναψη του συμφώνου με βάση τις αρχές της ισότητας και της αλληλεγγύης». Ο έγγαμος βίος μπορεί να επηρεάσει τις περιουσιακές σχέσεις των συζύγων μεταξύ τους ή, υπό προϋποθέσεις, έναντι των τρίτων. Για τον λόγο αυτό, ο Αστικός Κώδικας περιέχει ειδικές ρυθμίσεις (λ.χ., άρθρα 1387, 1389, 1390, 1397 επ.). Με την προτεινόμενη διάταξη, οι μη προσωπικές σχέσεις των συμβίων (δηλαδή, τόσο οι περιουσιακές όσο και οι λεγόμενες μικτές σχέσεις, βλ. Φ.-Π. Θεοδωροπούλου, Ιδιωτική αυτονομία και περιουσιακές σχέσεις στο σύμφωνο συμβίωσης, ΕφΑΔ 2012, σελ. 672 επ., ιδίως 676) ρυθμίζονται κατ αρχήν κατ ανάλογη εφαρμογή των διατάξεων για τις σχέσεις των συζύγων από τον γάμο (Κεφάλαιο Τέταρτο του ΑΚ). Διατηρούν, όμως, ταυτοχρόνως, και τον χαρακτήρα των σχέσεων οι οποίες είναι επιδεκτικές συμβατικής ρύθμισης από τα μέρη. Οι σύμβιοι, δηλαδή, διατηρούν, και με το προτεινόμενο νομοσχέδιο, την ελευθερία να καθορίσουν ενοχικώς (κατά την κατάρτιση του συμφώνου) τις μη προσωπικές σχέσεις τους, όπως αυτοί το επιθυμούν. Όριο στην ιδιωτική τους αυτονομία συνιστούν, συμφώνως προς την προτεινόμενη διάταξη του άρθρου 5 παρ. 2 εδ. α, οι «αρχές της ισότητας και της αλληλεγγύης». Η ρητή αναφορά, εν προκειμένω, στις εν λόγω αρχές παρίσταται, ενδεχομένως, περιττή, άλλως, ελλιπής. Εκτός, ευνοήτως, από τα γενικά όρια της συμβατικής ελευθερίας (βλ. ΑΚ 174, , 281, 288, κ.λπ.), η δικαιοπλαστική ελευθερία των μερών του συμφώνου συμβίωσης γνωρίζει, ως όριο, τους κανόνες αναγκαστικού δικαίου της έννομης τάξης και, βεβαίως, ολόκληρο το πλέγμα των σχετικών συνταγματικών διατάξεων (βλ. Α. Γεωργιάδη, Συμφωνίες μεταξύ συντρόφων ή συμβίων, ΧρΙΔ 2015, σελ. 3 επ., ιδίως, 8, Κ. Χριστοδούλου, Καταγραφή επί μέρους ζητημάτων ουσιαστικού και δικονομικού δικαίου, Δ 2009, σελ. 346 επ., ιδίως 356, ο οποίος επισημαίνει και ότι οι σύμβιοι δεν επιτρέπεται να καθιστούν, διά ειδικών ρυθμίσεων, το σύμφωνο συμβίωσης δεσμευτικότερο για τα μέρη από ό, τι ο θεσμός του γάμου κατά τον Αστικό Κώδικα). Τέλος, πρέπει, εν προκειμένω, να επισημανθεί ότι η δυνατότητα των μερών, συμφώνως προς το άρθρο 5 παρ. 2 εδ. α του υπό ψήφιση νομοσχεδίου, να παραιτηθούν από την αξίωση συμμετοχής στα αποκτήματα μετά τη γέννησή της, δεν είναι άγνωστη στον Αστικό Κώδικα. Κατά πάγια νομολογία, συμφωνία αντίθετη προς τον κανόνα Σελίδα 15 από 73

16 αναγκαστικού δικαίου του άρθρου 1400 ΑΚ περί αξίωσης του συζύγου για συμμετοχή στα αποκτήματα του άλλου είναι, κατ εξαίρεση, ισχυρή, πριν από τη γέννηση της αξίωσης συμμετοχής στα αποκτήματα, «όταν έχει περιεχόμενο ένα γενικότερο διακανονισμό των περιουσιακών σχέσεων των συζύγων ενόψει συναινετικού διαζυγίου (αρθρ ΑΚ), οπότε τελεί υπό την αναβλητική αίρεση της εκ του λόγου τούτου διαζυγίου λύσεως του γάμου» (ΑΠ 819/2004, ΕλΔνη 2006, σελ. 1355, ΑΠ 668/2001, ΝοΒ 2002, σελ.700, ΕφΑνατΚρήτ 136/2014, ΤΝΠ ΝΟΜΟΣ, κ.ά.).» γ. Από το έγγραφο «Συμμετοχή των μελών ΔΕΠ του Α Τομέα Ιδιωτικού Δικαίου της Νομικής Σχολής του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών στη δημόσια διαβούλευση για το νομοσχέδιο του Υπουργείου Δικαιοσύνης, Διαφάνειας και Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων με τίτλο «Σύμφωνο Συμβίωσης και άλλες διατάξεις» : Ι. [σελ. 229] «Οι προτεινόμενες ρυθμίσεις για τις προσωπικές και περιουσιακές σχέσεις μεταξύ των συμβίων είναι πολύ απλούστερες εν συγκρίσει με τις υφιστάμενες στον Ν.3719/2008. Εκ πρώτης όψεως φαίνονται ορθές και μεθοδολογικά συνεπείς, καθώς για τις προσωπικές σχέσεις εισάγεται νομοθετική παραπομπή για την (ανάλογη) εφαρμογή όσων ισχύουν μεταξύ συζύγων, ενώ για τις περιουσιακές σχέσεις προκρίνεται η ελευθερία των συμβάσεων. Η νομοθετική αυτή επιλογή βέβαια θα μπορούσε καταρχήν να αναδείξει το σύμφωνο συμβίωσης μεταξύ ετεροφύλων ως ένα θεσμό ευθέως «ανταγωνιστικό» προ το γάμο, καθώς η δυνατότητα που φαίνεται να παρέχεται για την σχεδόν απόλυτα ελεύθερη διαμόρφωση των περιουσιακών σχέσεων θα λειτουργούσε δελεαστικά για πολλά ετερόφυλα ζευγάρια. Από την ενδελεχέστερη ωστόσο μελέτη της ρύθμισης δημιουργούνται πολλές επιφυλάξεις. Αν εξαιρέσει κανείς το δικαίωμα διατροφής μετά τη λύση του συμφώνου συμβίωσης, το οποίο βρίσκεται στο μεταίχμιο μεταξύ δικαιωμάτων προσωπικού και περιουσιακού χαρακτήρα, αλλά ούτως ή άλλως ρυθμίζεται ρητώς στο άρθρο 7 παρ. 3 του νομοσχεδίου, το μοναδικό πρακτικά σημαντικό δικαίωμα περιουσιακού χαρακτήρα που απομένει είναι αυτό της συμμετοχής στα αποκτήματα. Και αυτό όμως εξαιρείται από την ελευθερία των μερών να το ρυθμίζουν συμβατικώς, αφού ο νόμος αποκλείει τη δυνατότητα παραίτησης από το δικαίωμα στα αποκτήματα πριν από τη γέννησή του. Αναρωτιέται λοιπόν κανείς τι απομένει στη ρυθμιστική ευχέρεια των μερών με βάση το πρώτο εδάφιο της δεύτερης παραγράφου του άρθρου 5 του νομοσχεδίου. Περαιτέρω είναι άξιο απορίας ποιος λόγος επέβαλε τον αποκλεισμό της παραίτησης από το πρακτικά σημαντικότερο (αν όχι μοναδικό) δικαίωμα περιουσιακής φύσεως τη στιγμή που ο νόμος ευαγγελίζεται στο αμέσως προηγούμενο εδάφιο την ελευθερία ρύθμισης των περιουσιακών σχέσεων. Αλλά και πέραν αυτού δεν είναι κατανοητό για ποιον λόγο επιτρέπεται (με το άρθρο 7 παρ. 3 του νομοσχεδίου) η εκ των προτέρων παραίτηση από το δικαίωμα διατροφής μετά τη λύση της συμβίωσης (που εξάλλου έχει ανθρωπιστικό χαρακτήρα και βρίσκεται στα όρια μεταξύ προσωπικού και περιουσιακού δικαιώματος), αλλά αποκλείεται η παραίτηση από το ξεκάθαρα περιουσιακό δικαίωμα για συμμετοχή στα αποκτήματα. Πρόκειται για ανεξήγητη αξιολογική αντινομία. Επίκουρος Καθηγητής Γεώργιος Γεωργιάδης» ΙΙ. [σελ. 230] «Η ανάλογη εφαρμογή των άρθρων 1393, 1394 και 1395 ΑΚ πρέπει να εξαιρεθεί, διότι δε νοείται διακοπή συμβίωσης στο σύμφωνο και οι περιουσιακές ρυθμίσεις των άρθρων αυτών αφορούν μόνο την περίοδο της διακοπής συμβίωσης. Λέκτορας Πάνος Νικολόπουλος» (ο νομοθέτης δεν συμμερίστηκε την τελευταία άποψη, γιατί δεν βλέπουμε τέτοια εξαίρεση στο νόμο) δ. Από το έγγραφο «Συνοπτικές Παρατηρήσεις στο ΣχΝ για το Σύμφωνο Συμβίωσης» : [σελ. 220] «άρθρο 5 παρ. 2 εδ. α. Προτείνω να απαλειφθεί η φράση «με βάση τις αρχές της ισότητας και της αλληλεγγύης», διότι α) μπορεί να προκαλέσει ανασφάλεια δικαίου ως προς την εγκυρότητα της σχετικής συμφωνίας, αφού οι αρχές της ισότητας και αλληλεγγύης συνιστούν αόριστες νομικές έννοιες (η δεύτερη μάλιστα ρευστού περιεχομένου) και η παραβίαση ή μη των αρχών αυτών σε κάθε συγκεκριμένη περίπτωση μόνο δικαστικά και εκ των υστέρων είναι δυνατόν να κριθεί, β) αντιβαίνει στη φιλοσοφία του συμφώνου συμβίωσης και μπορεί να λειτουργήσει αποτρεπτικά στη σύναψη τέτοιου συμφώνου, γ) οι γενικές αρχές της καλής πίστης, των χρηστών ηθών και άλλες ενδεχομένως γενικές ρήτρες καθώς και το β εδάφιο της ιδιας παραγράφου που απαγορεύει την παραίτηση από την αξίωση συμμετοχής στα αποκτήματα πριν από τη γέννησή της, διασφαλίζουν επαρκώς τα οικονομικά συμφέροντα των μερών... Φοίβος Ιατρέλλης» (όπου ο Φοίβος Ιατρέλλης είναι μέλος του ΝΣΚ). Σελίδα 16 από 73

17 Από όλα τα ανωτέρω προκύπτει ότι : - για τις προσωπικές σχέσεις, δεν ισχύει ενδοτικό δίκαιο, δηλαδή τα μέρη δεν μπορούν να συμφωνήσουν ό,τι αυτά επιθυμούν, αλλά υποχρεωτικά θα εφαρμοσθούν ανάλογα οι διατάξεις για τις σχέσεις των συζύγων από το γάμο, εφόσον δεν υπάρχει διαφορετική ειδική ρύθμιση στον Ν.4356/2015 ή άλλο νόμο. Για παράδειγμα είδαμε ανωτέρω ότι ως προς το επώνυμο των μερών δεν έχει εφαρμογή το άρθρο 1388 του ΑΚ, αλλά το άρθρο 4 του Ν.4356/2015. Η παράγραφος 1 του άρθρου 5 του Ν.4356/2015, είναι αναγκαστικού δικαίου διάταξη. - για τις μη προσωπικές σχέσεις δίδεται από το νόμο στην παράγραφο 2 του άρθρου 5 η δυνατότητα ελεύθερης ρύθμισης αυτών, πάντα όμως με βάση τις αρχές της ισότητας και της αλληλεγγύης. Όμως τα μέρη πρέπει να προσέξουν γιατί δεν μπορούν κατά τη σύναψη του συμφώνου συμβίωσης να παραιτηθούν συνολικά και εκ των προτέρων από την αξίωση συμμετοχής στα αποκτήματα. Αυτή η διάταξη (η σχετική με την αξίωση συμμετοχής στα αποκτήματα) είναι αναγκαστικού δικαίου. Πολύ σημαντικό είναι ότι εάν τα μέρη δεν συμφωνήσουν στο σύμφωνο συμβίωσης επί των μη προσωπικών σχέσεών τους, τότε εφαρμόζονται σε αυτές τις σχέσεις τους αναλόγως οι διατάξεις για τις σχέσεις των συζύγων από το γάμο. - Ποιες είναι όμως αυτές οι προσωπικές και οι μη προσωπικές σχέσεις ; Καταρχάς μας βοηθά η αιτιολογική έκθεση του σχεδίου νόμου, απόσπασμα της οποίας παρατέθηκε ανωτέρω, στην οποία αναγράφεται ότι η πρώτη παράγραφος του άρθρου 5 αναφέρεται στις αμιγώς προσωπικές σχέσεις, ενώ η δεύτερη παράγραφος του άρθρου αυτού αναφέρεται στις μη προσωπικές σχέσεις, δηλαδή στις μικτές, στις οποίες υπάγονται και οι διατροφικές αξιώσεις (συμβολή στις οικογενειακές ανάγκες ή διατροφή στη σπάνια βέβαια εδώ περίπτωση της διάστασης), και στις αμιγώς περιουσιακές. Αφού ο νόμος για τις προσωπικές σχέσεις ορίζει αναλογική εφαρμογή των διατάξεων για τις σχέσεις των συζύγων - εφόσον δεν υπάρχει διαφορετική ειδική ρύθμιση στον Ν.4356/2015 ή άλλο νόμο, στις δε μη προσωπικές σχέσεις - εάν τα μέρη δεν συμφωνήσουν διαφορετικά - ορίζει αναλογική εφαρμογή των διατάξεων για τις σχέσεις των συζύγων από το γάμο, προκειμένου να καταλάβουμε ποιες είναι αυτές οι σχέσεις των συζύγων, ας δούμε για παράδειγμα κατά τον ΑΚ, ποιες είναι αυτές. Στην ανίχνευση των σχέσεων αυτών μας βοηθούν τα κατωτέρω αποσπάσματα : - από το βιβλίο του Γεωργίου Κουμάντου, Παραδόσεις Οικογενειακού Δικαίου, εκδ. 1985, σελ. 106, απόσπασμα από το Κεφάλαιο Σχέσεις των συζύγων από το γάμο : «Ο γάμος, ως σύμβαση που ιδρύει την οικογένεια, και η ίδια η οικογένεια ως θεσμός δημιουργούν ένα πλήθος σχέσεων, που άλλες παραμένουν ηθικές ή απλά ανθρώπινες, κι άλλες γίνονται νομικές σχέσεις αφού ρυθμίζονται με κανόνες δικαίου και ανάγονται σε δικαιώματα και υποχρεώσεις. Τέτοιες νομικές σχέσεις δημιουργούνται είτε ανάμεσα στους συζύγους μεταξύ τους είτε ανάμεσα στους συζύγους ως γονείς και τα παιδιά. Στο κεφάλαιο του Αστικού Κώδικα που εξετάζεται εδώ, ρυθμίζονται μόνο οι σχέσεις ανάμεσα στους συζύγους (κατ εξαίρεση και κάποιες σχέσεις ανάμεσα στους συζύγους και τρίτους) ενώ οι σχέσεις ανάμεσα στους γονείς και τα παιδιά ρυθμίζονται σ άλλα κεφάλαια του Κώδικα (προπάντων κεφάλαιο ενδέκατο αλλά και κεφάλαια όγδοο και δέκατο). Σελίδα 17 από 73

18 Από τις νομικές σχέσεις ανάμεσα στους συζύγους, άλλες έχουν προσωπικό χαρακτήρα (υποχρέωση για συμβίωση, επώνυμο) κι άλλες χαρακτήρα περιουσιακό (οικογενειακή στέγη, χρήση των κινητών που ανήκουν στους δύο συζύγους και τεκμήριο για την κυριότητα σ αυτά, διαχείριση της περιουσίας του ενός από τον άλλον, συμμετοχή στα αποκτήματα, κοινοκτημοσύνη). Υπάρχουν και μερικές σχέσεις που βρίσκονται στο μεταίχμιο, μεταξύ προσωπικών και περιουσιακών, με γνωρίσματα και από τις δύο κατηγορίες (υποχρέωση συμβολής στις οικογενειακές ανάγκες, διατροφή). Η διάκριση προσωπικών και περιουσιακών σχέσεων έχει, μετά την πρόσφατη νομοθετική μεταβολή, περιορισμένη σημασία. Αλλά, παρά το γεγονός ότι ο νόμος εδώ δεν την αναφέρει ρητά, δεν μπορεί να αγνοηθεί και αυτό όχι μόνο γιατί χρειάζεται για τον καθορισμό του εφαρμοστέου δικαίου (βλ τα άρθρα 14 και 15 του ΑΚ στο κεφάλαιο περί ιδιωτικού διεθνούς δικαίου) αλλά και γιατί η καθεμία από τις δύο αυτές κατηγορίες διέπεται από διαφορετικούς γενικούς κανόνες (πχ. τα περιουσιακά δικαιώματα καμιά φορά μπορούν να μεταβιβασθούν σε κάποιον τρίτο ενώ τα προσωπικά ποτέ). Ο όρος «οικογενειακές ανάγκες», που χρησιμοποιεί ο νόμος στο κεφάλαιο αυτό, είναι νέος και το περιεχόμενό του ορίζεται έτσι ώστε να καλύπτει τις υποχρεώσεις διατροφής που δημιουργεί η οικογένεια (αμοιβαία των συζύγων και κοινή προς τα παιδιά) και τις κοινές δαπάνες που δημιουργούνται από τη συνοίκηση. Έτσι ο όρος «οικογενειακές ανάγκες» είναι απλώς σύγχρονη απόδοση του παλαιού όρου «βάρη του γάμου»». - από το βιβλίο των Απόστ. Γεωργιάδη Μιχαήλ Σταθόπουλου, Αστικός Κώδικας, Τόμος VII, Οικογενειακό Δίκαιο (άρθρα ), έκδ. 2007, σελ , απόσπασμα από το Κεφάλαιο Σχέσεις των συζύγων από το γάμο : «Στα άρθρα του τετάρτου κεφαλαίου του οικογενειακού δικαίου ρυθμίζονται, στη νέα βάση της ισονομίας ανδρών και γυναικών, οι σχέσεις των συζύγων από το γάμο, προσωπικές και περιουσιακές, με επικεφαλής τη βασική συνέπεια του γάμου, δηλαδή τη δημιουργία κοινότητας βίου, διεπόμενη από την υποχρέωση για συμβίωση (ΑΚ 1386). Πριν από τη μεταρρύθμιση του ν.1329/83 ο ΑΚ ρύθμιζε σε τρία κεφάλαια του Οικογενειακού Δικαίου τις σχέσεις που παράγονται μεταξύ των συζύγων από το γάμο : «Στο τέταρτο κεφάλαιο (άρθρα ) τις προσωπικές σχέσεις τους, στο πέμπτο κεφάλαιο (άρθρα ) τις περιουσιακές τους σχέσεις εν γένει και στο έκτο κεφάλαιο (άρθρα ) την προίκα. Με το άρθρο 15 του Ν.1329/83 τα κεφάλαια τέταρτο και πέμπτο συγχωνεύτηκαν στο παρόν ενιαίο τέταρτο κεφάλαιο με τίτλο : «Σχέσεις των συζύγων από το γάμο». Με το ίδιο άρθρο καταργήθηκαν όλες οι διατάξεις του έκτου κεφαλαίου, διατάξεις που αφορούσαν την προίκα... Η διάκριση μεταξύ προσωπικών και περιουσιακών σχέσεων -. Όπως λέχθηκε παραπάνω, ενοποιήθηκαν στο παρόν κεφάλαιο οι, χωριστές στο προγενέστερο δίκαιο, ρυθμίσεις για τις προσωπικές και για τις περιουσιακές σχέσεις των συζύγων. Η νομοτεχνική αυτή διάκριση της ύλης στον ΑΚ κρίθηκε από τον νομοθέτη του Ν.1329/83 ως στερούμενη πρακτικής σημασίας για το ουσιαστικό δίκαιο. Εξάλλου η διάκριση έχει ασαφή όρια και η ένταξη μιας ρύθμισης στις περιουσιακές ή στις προσωπικές σχέσεις των συζύγων δημιουργεί περιττά προβλήματα και αμφιβολίες (πχ οι διατάξεις για τη διατροφή ή οι διατάξεις για την παραχώρηση της οικογενειακής στέγης ή η υποχρέωση των συζύγων σε συνεισφορά για την κάλυψη οικογενειακών αναγκών). Πολλές δε διατάξεις του παλαιού κεφαλαίου για τις προσωπικές σχέσεις είναι εφαρμοστέες και στις περιουσιακές σχέσεις των συζύγων (πχ οι παλαιές ΑΚ 1387, 1389, 1390 κλπ, ακόμη και η θεμελιώδης ΑΚ 1386). Για όλους αυτούς τους λόγους προκρίθηκε η επιτυχέστερη ενιαία ρύθμιση του συνόλου των σχέσεων των συζύγων με καλύτερη εσωτερική κατάταξη της ρυθμιζόμενης ύλης. Σημασία διατηρεί η διάκριση των σχέσεων των συζύγων σε προσωπικές και περιουσιακές στο ιδιωτικό διεθνές δίκαιο (ΑΚ 14 και 15) και ενδεχομένως σε ειδικούς νόμους (πχ Ν.147/1914, άρθρα 14 για τις προσωπικές σχέσεις συζύγων που ανήκουν στο μουσουλμανικό ή ισραηλιτικό θρήσκευμα). Τυχόν αμφιβολίες σ αυτές τις περιπτώσεις ως προς την ακριβή έννοια των «προσωπικών» σχέσεων και την οριοθέτηση μεταξύ τους θα λυθούν με βάση το σκοπό της ειδικής διάταξης, που τις προβλέπει. Πάντως, αν απ αυτόν δεν προκύπτει κάτι διαφορετικό, θα πρέπει κατά βάση να δεχτούμε (λαμβάνοντας υπόψη και τη μη τυχαία κατάταξη της ύλης του κεφαλαίου) ότι προεχόντως περιουσιακές σχέσεις του γάμου ρυθμίζονται στις ΑΚ , ενώ οι ΑΚ ναι μεν έχουν γενική, άρα και οικονομική σημασία, αλλά με προεξάρχοντα τον προσωπικό χαρακτήρα των ρυθμιζομένων σχέσεων, αφού στο επίκεντρο των ρυθμίσεών τους βρίσκεται η προσωπικότητα των συζύγων και ο προσωπικός δεσμός μεταξύ τους, που δημιουργείται με το γάμο.» Ύστερα από όλα τα ανωτέρω, προς διευκόλυνση της επίτευξης συμφωνίας των μερών κατά τη σύνταξη του συμφώνου συμβίωσης στο επίμαχο θέμα των σχέσεων μεταξύ τους εφαρμοζομένων των διατάξεων του άρθρου 5 του Ν.4356/2015, επιχειρήσαμε να κατατάξουμε τις σχέσεις των συζύγων σε προσωπικές και μη προσωπικές, τις δε μη προσωπικές σε μικτές και αμιγώς περιουσιακές, επιφυλασσόμενοι για αυτήν την κατάταξη, Σελίδα 18 από 73