Εθνική στρατηγική για τη Ναυτιλία και τους Λιμένες

Transcript

1 Εθνική στρατηγική για τη Ναυτιλία και τους Λιμένες Γ. Βλάχος Οικονομολόγος, μέλος του Δ.Σ. του Ινστιτούτου Δημοκρατίας Κωνσταντίνος Καραμανλής, π. Γενικός Γραμματέας στα Υπουργεία Εθνικής Οικονομίας και Εμπορικής Ναυτιλίας Γ. Γρηγορόπουλος Καθηγητής του Εθνικού Μετσόβιου Πολυτεχνείου Κ. Χαρτοφύλης Αντιναύαρχος Λ.Σ. ε.α., Διευθύνων Σύμβουλος Remi Maritime Corporation Β. Αβαρκιώτης Δικηγόρος Β. Κονιστής Πολιτικός Μηχανικός Ε. Σαμπράκος Καθηγητής του Πανεπιστημίου Πειραιώς Απρίλιος 2012 A. Ποντοπόρος ναυτιλία Η ναυτιλία διακινεί το 90% του παγκόσμιου εμπορίου με μόνο 3% συμμετοχή στους αέριους ρύπους. Επιπλέον κάνει σημαντικές προσπάθειες για μείωση των αερίων ρύπων από τη λειτουργία των πλοίων. Επομένως, αποτελεί τον λιγότερο βλαπτικό για την ατμόσφαιρα τρόπο διακίνησης αγαθών και η συμμετοχή του στο διεθνές εμπόριο μπορεί να ενισχυθεί ακόμη περισσότερο στο πλαίσιο ελέγχου της ρύπανσης του περιβάλλοντος. Όσον αφορά τη θαλάσσια ρύπανση, αυτή οφείλεται σε ποσοστό 12% στη μεταφορά πετρελαίου, ενώ στις υπόλοιπες περιπτώσεις προέρχεται από τις χερσαίες καταναλώσεις, την ατμόσφαιρα, τις απορρίψεις και την εξόρυξη του πετρελαίου. Η χώρα μας υιοθέτησε τον Ιούλιο 2011 με το Ν.3983/2011 την «Εθνική στρατηγική για την προστασία και διαχείριση του θαλάσσιου περιβάλλοντος Εναρμόνιση με την 1

2 οδηγία 2008/56/ΕΚ του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου της 17ης Ιουνίου 2008 και άλλες διατάξεις». Με βάση τα παραπάνω δεδομένα το μέλλον της ναυτιλίας είναι ευοίωνο αν και κατά περιόδους διέρχεται κρίσεις που εξαρτώνται κυρίως από τις διακυμάνσεις του διεθνούς εμπορίου, τις διεθνείς πολιτικές εξελίξεις και την ανάπτυξη των οικονομιών σε συνδυασμό με τη διαθεσιμότητα πλοίων. Η τελευταία θα συνεχίζει να αυξάνεται τα επόμενα 2-3 χρόνια διατηρώντας τους ναύλους σε πολύ χαμηλά επίπεδα για τους πιο συνηθισμένους τύπους σκαφών. Το ελληνικό νηολόγιο αριθμεί πλοία (άνω των 100 ΚΟΧ) που ισοδυναμούν με 43 εκ. GT. Η ελληνική σημαία είναι 5 η παγκοσμίως και 1 η στην Ε.Ε. Η ελληνικός εφοπλισμός ελέγχει πλοία (άνω των 1000 ΚΟΧ), ανερχόμενα σε 202 εκ. DWT, δηλαδή το 14.33% της παγκόσμιας μεταφορικής ικανότητας. Από αυτά, μόνο στα έχει υψώσει την ελληνική σημαία. Επίσης, τα ελληνόκτητα πλοία αποτελούν το 41,5% της κοινοτικής ναυτιλίας. Οι παραγγελίες πλοίων το Δεκέμβριο του 2010 ήταν 490 πλοία μεταφορικής ικανότητας 49 εκ. DWT, ήτοι το 10% των παγκοσμίων παραγγελιών. Τέλος, η μέση ηλικία των ελληνικής σημαίας πλοίων είναι 10,7 έτη και του ελληνόκτητου στόλου 11 έτη, αρκετά χαμηλότερη από αυτή του παγκόσμιου στόλου (13 έτη) και πολύ μικρότερη από αυτή που είχαν προ δεκαετίας (17 έτη). Οι πολλές παραγγελίες πλοίων αναμένεται να αποτελέσουν πρόβλημα για την ναυλαγορά τα επόμενα χρόνια. Η Ένωση Ελλήνων Εφοπλιστών (ΕΕΕ) αναμένει την επιτυχή κατάληξη των πολυμερών διαπραγματεύσεων του γύρου της Ντόχα (G20, ΠΟΕ) για την κανονιστική ρύθμιση και απελευθέρωση του πολυμερούς εμπορίου που θα ανοιξει τη ναυλαγορά. Τα παραπάνω στοιχεία δείχνουν τη δυναμική της ελληνόκτητης ναυτιλίας που αποτέλσε το 2010 τη δεύτερη πηγή εισροής συναλλάγματος (15,5 δις ), μετά τις εξαγωγές (17 δις ) και πριν τον τουρισμό (9,6 δις ). Οι αριθμοί αυτοί, που προέρχονται από την Τράπεζα της Ελλάδος, αντιστοιχούν στο 6,7% του ΑΕΠ και κάλυψαν το 35,3% του εμπορικού ελλείματος της χώρας. Η συνολική συνεισφορά της ναυτιλίας σε ξένο συνάλλαγμα τη δεκαετία ήταν 140 δις ήτοι 3,5 φορές τις εισπράξεις από την Ε.Ε. την περίοδο (46 δις ). 2

3 Δυστυχώς το μισό περίπου από το εισρέον συνάλλαγμα επανεξάγεται για παροχή υπηρεσιών από άλλες χώρες, διότι η πολιτεία δεν έλαβε τα αναγκαία μέτρα να αναπτυχθούν οι υποδομές για την παροχή πολλών από τις υπηρεσίες αυτές στη χώρα μας. Συνεπώς η ανάπτυξη της αναγκαίας υποδομής, που θα εξυπηρετεί τουλάχιστον την ελληνόκτητη ναυτιλία, μπορεί να συντελέσει ουσιαστικά στη μελλοντική ανάπτυξη της Ελλάδας. ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ 1. Ανασύσταση του Υπουργείου Ναυτιλίας, Αιγαίου και Νησιωτικής Πολιτικής (ΥΝΑΝΠ) με βελτίωση της λειτουργικής του δομής που ίσχυε το 2009 και απλούστευση των δικαδικασιών. Θα προσδιοριστεί η σύνθεση της κάθε διεύθυνσης με βάση τις πραγματικές ανάγκες και θα αναζητηθεί η ομαλή πλαισίωση των στελεχών του Λιμενικού Σώματος (Λ.Σ.) από πολιτικό προσωπικό με συγκεκριμένα προσόντα σε θέσεις ευθύνης. 2. Οργάνωση Διεύθυνσης Έρευνας και Τεχνολογικής Ανάπτυξης στο ΥΝΑΝΠ για την υποστήριξη και τεκμηρίωση των ελληνικών θέσεων στους διεθνείς οργανισμούς. Στη διεύθυνση θα λειτουργεί και μεικτή επιτροπή με τη συμμετοχή εκπροσώπων των πλοιοκτητών και των ναυτικών με εισηγητικό χαρακτήρα στην πολιτική ηγεσία του Υπουργείου. 3. Αναβάθμιση του Τμήματος προετοιμασίας και υποστήριξης θέσεων πολιτικής και παρεμβάσεων της χώρας ως μεγάλης ναυτιλιακής δύναμης στους κοινοτικούς και διεθνείς ναυτιλιακούς οργανισμούς. Επιρροή στην κοινοτική πολιτική για τη ναυτιλία σε συνεργασία με την Κύπρο. 4. Προσέλκυση των Ελλήνων πλοιοκτήτων για επενδύσεις στη χώρα, με παροχή επενδυτικών κινήτρων, συζήτηση μαζί τους και σύσταση μεικτών γνωμοδοτικών επιτροπών με αυξημένες αρμοδιότητες. Ενδεικτικά αναφέρεται η δυνατότητα δημιουργίας ενός επενδυτικού fund από μέλη της ΕΕΕ που θα συμμετέχει στην αναμενόμενη εκποίηση δημόσιας γής και κρατικών επιχειρήσεων. Αν και τα κίνητρα που θα προταθούν δεν μπορούν να αντιβαίνουν στην κοινοτική νομοθεσία για ελεύθερη αγορά, υπάρχουν πάντοτε ουσιαστικά περιθώρια υποστήριξης Ελλήνων υποψηφίων αγοραστών που, επιπλέον, θα εισάγουν το τίμημα της εξαγοράς από το εξωτερικό σε συνάλλαγμα, όπως π.χ. το δικαίωμα 3

4 πρώτης αποδοχής (right of first refusal). Βασικός συντελεστής στην επιτυχία αυτής της πρωτοβουλίας θα αποτελέσει η εδραίωση κλίματος αμοιβαίας εμπιστοσύνης της κυβέρνησης με τον εφοπλισμό. Επίσης, πρέπει να δοθεί η αίσθηση ότι η προωθούμενη νομοθεσία θα έχει μακροχρόνια ισχύ και τυχόν αναθεωρήσεις θα γίνονται μετά από διαβούλευση με τους εμπλεκόμενους φορείς. 5. Προσπάθεια ευαισθητοποίησης των Ελλήνων πλοιοκτητών για κοινωνικές παροχές-δωρεές στην πατρίδα με πράξεις αναγνώρισης των κληροδοτημάτων γνωστών εφοπλιστών (Ωνάσης, Νιάρχος κλπ.). Η προσπάθεια πρέπει να υποστηριχθεί από την καθιέρωση ενός ετήσιου βραβείου που θα επιδίδει ο Προέδρος της Δημοκρατίας στον εφοπλιστή με τη σημαντικώτερη σχετική συνεισφορά κατά το παρελθόν έτος. 6. Απλοποίηση των διαδικασιών νηολόγησης και εκτελωνισμού πλοίων. 7. Βελτίωση της υποστήριξης του ΑΣΝΑ (Ανωτάτου Συμβουλίου Ναυτικών Ατυχημάτων) από τα κατάλληλα κατά περίπτωση στελέχη του Υπουργείου, εμπειρογνώμονες (καθηγητές ΑΕΙ, ερευνητές, μελετητές, στελέχη του Λ.Σ.) και διοικητικό προσωπικό ώστε να επισπεύδεται η έκδοση των αποφάσεών του. 8. Προσπάθεια για σύσταση ναυτικών δικαστηρίων αλλά και συστήματος εξωδικαστικής επίλυσης ναυτικών διαφορών με ταχεία απόκριση. Β. Ναυτική Εκπαίδευση Η ναυτική εκπαίδευση αποτελεί ζωτικό τομέα για την προσέλκυση και την κατάρτιση πληρωμάτων που θα στελεχώσουν την ελληνική Εμπορική Ναυτιλία. Σήμερα οι Ακαδημίες Εμπορικού Ναυτικού (ΑΕΝ) στηρίζονται κατά βάση σε ωρομίσθιο προσωπικό ανανεούμενο σε κάθε ακαδημαϊκή χρονιά. Η αναβάθμιση των ΑΕΝ θα προσελκύσει υψηλού επιπέδου υποψήφιους στο ναυτικό επάγγελμα και θα τους παρέχει όλα τα εφόδια για την εκτέλεση της αποστολής τους. Επιπλέον, η εκπαίδευση των ανωτέρων κυρίως πληρωμάτων δεν τελειώνει με την αποφοίτησή τους από την ΑΕΝ αλλά συνεχίζεται κατά τη διάρκεια της ναυτικής υπηρεσίας τους με ενδιάμεσα διαστήματα κατάρτισης, μέρος της οποίας μπορεί πλέον να διεξάγεται επί του πλοίου με τη μέθοδο της τηλεκατάρτισης. 4

5 ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ 1. Ναυτική Εκπαίδευση. Έγινε ένα πρώτο βήμα εκσυγχρονισμού της Ναυτικής Εκπαίδευσης το Προτείνεται σειρά μέτρων όπως περαιτέρω αναβάθμιση και αναδιάρθρωση της υποδομής των ΑΕΝ και εκσυγχρονισμός της νομοθεσίας για τα πιστοποιητικά ναυτικής ικανότητας. Με κατάλληλη αναβάθμιση των σχολών μπορεί το καταληκτικό δίπλωμα Πλοιάρχων και Α Μηχανικών να ισοδυναμεί με πτυχίο ΑΕΙ, όπως ζητεί πλέον και η ΕΕΕ. Αυτή η πρόταση περιλαμβανόταν σε εισήγηση του Τομέα Ναυτιλίας της Ν.Δ. ήδη από το Ναυτική Κατάρτιση. Προτείνεται η προώθηση της δια βίου κατάρτισης και τηλεκατάρτισης ναυτικών (ανωτέρων κυρίως πληρωμάτων) ιδιαίτερα στις νέες τεχνολογίες που εφαρμόζονται στη ναυτιλία και ενεργοποίηση του ΙΝΚΑ (Ινστιτούτου Ναυτικής Κατάρτισης) που ιδρύθηκε το Αναδιοργάνωση του Κέντρου Επιμόρφωσης Στελεχών Εμπορικού Ναυτικού (ΚΕΣΕΝ) και πιθανή εποπτεία του από την ΑΕΝ Ασπροπύργου, εφόσον γίνει αποδεκτή πρόταση για εξέλιξή της σε Πρότυπο Κέντρο Ναυτικής Εκπαίδευσης και Κατάρτισης, Ευρωπαϊκής ή τουλάχιστον Βαλκανικής ακτινοβολίας. Σ αυτή την περίπτωση, αναδιοργάνωση σε μικρότερη κλίμακα προβλέπεται και για την ΑΕΝ Μακεδονίας. Η προκήρυξη θέσεων μόνιμου εκπαιδευτικού προσωπικού υψηλού επιπέδου, σύμφωνα με την κείμενη νομοθεσία και η αναβάθμιση του εξοπλισμού των δύο αυτών Ιδρυμάτων είναι πρωταρχικής σημασίας. Γ. Ακτοπλοΐα Ναυτιλία μικρών αποστάσεων (Short-sea shipping) Εξυπηρετεί τη σύνδεση νησιωτικής χώρας με την ηπειρωτική και τη συγκοινωνία με την Ευρώπη μέσω της Ιταλίας. Η οικονομική κρίση έχει πλήξει πολλαπλά την ακτοπλοΐα με τη μείωση της κίνησης, αύξηση της τιμής των καυσίμων, χρηματοδοτικά προβλήματα με τις τράπεζες και τον περιορισμό επιδότησης των αγόνων γραμμών. Τα αιτήματα των πλοιοκτητών της ακτοπλοΐας επικεντρώνονται στην επανεξέταση των συντελεστών λειτουργικού κόστους των πλοίων που περιλαμβάνει πέραν του καυσίμου, την απόσβεση και το κόστος του ναυτολογημένου προσωπικού πέραν της βασικής σύνθεσης πληρώματος που προβλέπεται από τη Δ.Σ. SOLAS. 5

6 ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ 1. Απαιτείται επικαιροποίηση και εκσυγχρονισμός του ισχύοντος θεσμικού πλαισίου και του τρόπου διαμόρφωσης της τιμής του εισιτηρίου. 2. Αντιμετώπιση του προβλήματος καταβολής διπλού ΦΠΑ στην περίπτωση μεταφοράς αγαθών ατα νησιά (εισιτήριο και τιμολόγιο μεταφορέα). 3. Επανεξέταση των κινήτρων για τον νησιωτικό τουρισμό. 4. Ένταξη των μικρών νησιών στο άρθρο 167 του Ευρωπαϊκού Συντάγματος που προβλέπει την παροχή κρατικών ενισχύσεων κατά παρέκκλιση. Δ. Λιμενική Πολιτική Η λιμενική βιομηχανία προσφέρει ευκαιρίες για επενδύσεις με τη συμμετοχή του ιδιωτικού τομέα και προσέλκυση εγχωρίων και ξένων κεφαλαίων. Οι επενδύσεις αυτές ενισχύουν την εθνική και περιφερειακή ανάπτυξη και δημιουργούν σημαντικό αριθμό θέσεων απασχολήσεως, εισοδήματα και επιφέρουν δευτερογενείς θετικές επιπτώσεις στο σύνολο της εθνικής οικονομίας. Οι λιμένες αποτελούν την βασική υποδομή για τη σύνδεση του νησιωτικού και ηπειρωτικού χώρου της Ελλάδος και ενισχύουν την ενότητα του ελλαδικού χώρου. Ο εκσυγχρονισμός και η βελτίωση των λιμενικών εγκαταστάσεων συνιστά βασική προϋπόθεση για την ανάπτυξη του τουρισμού. Επισημαίνεται το γεγονός ότι μέσω των επιβατικών λιμένων της Ελλάδος (περιλαμβανομένων και των πορθμείων) διακινούνται ετησίως περίπου 100 εκατομμύρια επιβάτες, Έλληνες και αλλοδαποί τουρίστες, ο δε λιμένας του Πειραιώς είναι ο μεγαλύτερος επιβατικός λιμένας του κόσμου (24 εκατομμύρια επιβάτες) περιλαμβανομένου και του πορθμείου Πέραμα- Σαλαμίνα. Οι Φορείς Διοικήσεως και Εκμεταλλεύσεως των λιμένων αποτελούνται από Οργανισμούς Λιμένων Α.Ε., Λιμενικά Ταμεία, Δημοτικά Λιμενικά Ταμεία και Νομαρχιακά Λιμενικά Ταμεία. Το σύνολο των λιμένων που διοικούνται από τους εν λόγω φορείς ανέρχεται σε 86, παράλληλα όμως υπάρχουν περιφερειακοί λιμένες, μαρίνες, αλιευτικά καταφύγια και λιμενίσκοι. 6

7 Η Επιτροπή Σχεδιασμού και Ανάπτυξης Λιμένων (ΕΣΑΛ) πρέπει να εγκρίνει τα αναπτυξιακά προγράμματα και τις μελέτες διαχείρισης λιμένων με τα οποία θα καθορίζονται τα μέγιστα επιτρεπόμενα όρια της Ζώνης Λιμένα, οι επιτρεπόμενες προσχώσεις, οι χρήσεις γης, οι όροι και οι περιορισμοί δόμησης, οι κυκλοφοριακές ρυθμίσεις, οι περιβαλλοντικές απαιτήσεις και κάθε αναγκαίο στοιχείο για την εξυπηρέτηση της λειτουργικότητας και της ασφάλειας του λιμένα, σύμφωνα με την ισχύουσα νομοθεσία (Ν.40114/2011, Ν.3153/2003, Ν.3010/2002 και Ν.2932/2001). ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ 1. Η ύπαρξη αποτελεσματικού λιμενικού συστήματος επιβάλλει το συντονισμό και την ορθολογική διοίκηση των λιμένων που παρουσιάζουν αξιόλογη εμπορική και επιβατική κίνηση, όλοι δε οι υπόλοιποι λιμένες θα τεθούν εκτός εθνικού λιμενικού συστήματος και θα αποδοθούν αποκλειστικά στην Τοπική Αυτοδιοίκηση. 2. Οι υπόλοιποι λιμένες θα ενταχθούν σε νέες ανώνυμες εταιρείες, κατά το πρότυπο των ήδη λειτουργούντων ικανοποιητικά Οργανισμών Λιμένων Α.Ε., με βάση το ευρύτερο περιφερειακό κριτήριο και τη βιωσιμότητα των νέων οργανισμών. 3. Οι δήμοι που διαθέτουν λιμενικές εγκαταστάσεις με αξιόλογη εμπορική και επιβατική κίνηση θα λάβουν αριθμό μετοχών με κριτήριο τον κύκλο εργασιών και την μελλοντική εξέλιξη των λιμένων τους. 4. Οι νέοι Οργανισμοί θα διατηρήσουν τον δημόσιο χαρακτήρα τους και στη σύνθεση του Διοικητικού Συμβουλίου θα εκπροσωπούνται αναλογικά το Δημόσιο και η Τοπική Αυτοδιοίκηση, ενώ θα μετέχουν εκπρόσωποι των εργαζομένων και των χρηστών των λιμενικών εγκαταστάσεων. 5. Οι νέοι αναβαθμισμένοι Φορείς Διοικήσεως και Εκμεταλλεύσεως των λιμένων θα επιδιώξουν την αξιοποίηση εθνικών και κοινοτικών πόρων και ιδίως τη πραγματοποίηση επενδύσεων σε λιμένες με δάνεια της Ευρωπαϊκής Τράπεζας Επενδύσεων, με ιδιαίτερα ευνοϊκούς όρους, όπως προβλέπει και το Χρηματοδοτικό Πρωτόκολλο που υπεγράφη από το ΥΕΝ επί Ν.Δ. για έργα ύψους 6 δις. 6. Θα αξιολογηθούν και θα επιλεγούν τα λιμενικά έργα και εγκαταστάσεις που θα ενταχθούν στο ΕΣΠΑ και το Πρόγραμμα Δημοσίων Επενδύσεων. 7

8 7. Είσοδος ιδιωτών σε λιμένες. Παραχώρηση λιμενικών δραστηριοτήτων σε ιδιώτες κατόπιν διαγωνιστικής διαδικασίας με τη μέθοδο των Συμβάσεων Παραχωρήσεως για συγκεκριμένη χρονική διάρκεια και δεσμευτικό χρονοδιάγραμμα του επενδυτικού προγράμματος, έναντι οικονομικού ανταλλάγματος. Η μέθοδος αυτή διασφαλίζει τα οικονομικά μας συμφέροντα κατά τον καλύτερο και ταχύτερο τρόπο και με πλήρη διαφάνεια. 8. Οι λιμενικές δραστηριότητες που προσφέρονται για την προσέλκυση ιδιωτών στην λιμενική βιομηχανία είναι: Σταθμοί Εμπορευματοκιβωτίων, Σταθμοί Κρουαζιεροπλοίων, Μαρίνες, Car Terminals, Εστιατόρια, Ξενοδοχεία, Χώροι σταθμεύσεως αυτοκινήτων, Μουσεία, Εμπορικά κέντρα, Ελικοδρόμια κ.λ.π. 9. Δημιουργία του Αττικού Λιμενικού Συστήματος με τη συμμετοχή των Οργανισμών Λιμένων Πειραιά, Ραφήνας, Λαυρίου και Ελευσίνας, Βορείου Λιμενικού Συστήματος με τη συμμετοχή των Οργανισμών Λιμένων Θεσσαλονίκης, Καβάλας και Αλεξανδρουπόλης, Ιονίου Λιμενικού Συστήματος με τη συμμετοχή των Οργανισμών Λιμένων Πάτρας, Ηγουμενίτσας και Κερκύρας και Λιμενικού Συστήματος Κρήτης. 10. Εισαγωγή Οργανισμών Λιμένων, που πληρούν τις προϋποθέσεις στο Χρηματιστήριο Αξιών Αθηνών. Ε. Ναυπηγοεπισκευαστική Ζώνη (ΝΕΖ) Η ναυπηγοεπισκευαστική ζώνη ευρίσκεται σημερα σε μαρασμό, αν και διαθέτει έμπειρο προσωπικό με εξαιρετικές δυνατότητες ποιοτικών κατασκευών. Η διάρθρωσή της περιλαμβάνει πληθώρα μικρών και μικρομεσαίων επιχειρήσεων που απασχολούν μόνιμο και έκτακτο προσωπικό. Η οργάνωση των επιχειρήσεων σε συνεργασία με τον ΟΛΠ και η μόνιμη παροχή της απαιτούμενης υποδομής μπορεί να αναστήσει τη ΝΕΖ, εξοικονομώντας συνάλλαγμα για την εθνική οικονομία από τη ανάληψη εργασιών για λογαριασμό εγχώριων κυρίως πελατών. ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ 1. Σύσταση ενιαίου φορέα με συμμετοχή των επιχειρήσεων της ζώνης και του ΟΛΠ. 8

9 2. Ανάπτυξη της ΝΕΖ Περάματος ώστε να καλύπτει τη συντήρηση, επισκευή και πιθανόν μετασκευή ελληνόκτητων πλοίων. 3. Ανάληψη και έργων επισκευών, μετασκευών και κατασκευών για λογαριασμό του Πολεμικού Ναυτικού, του Λιμενικού Σώματος, του Πυροσβεστικού Σώματος και της Υπηρεσίας Διώξεως Λαθρεμπορίου του Υπουργείου Οικονομίας και Οικονομικών. 9