ηµήτριος Στάθης Αριστοτέλειο Πανεπιστήµιο Θεσσαλονίκης, Τµήµα ασολογίας και Φυσικού Περιβάλλοντος, Εργαστήριο ιευθέτησης Ορεινών Υδάτων,

Transcript

1 ΑΚΡΑΙΑ ΓΕΓΟΝΟΤΑ ΒΡΟΧΗΣ ΚΑΙ ΠΛΗΜΥΡΟΓΕΝΕΣΗ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑ Α ηµήτριος Στάθης Αριστοτέλειο Πανεπιστήµιο Θεσσαλονίκης, Τµήµα ασολογίας και Φυσικού Περιβάλλοντος, Εργαστήριο ιευθέτησης Ορεινών Υδάτων, Περίληψη Τα τελευταία χρόνια το νερό, το βασικότερο αγαθό για την ύπαρξη ζωής και την οργάνωση της ανθρώπινης κοινωνίας είναι αγαθό σε ανεπάρκεια, όχι µόνο στη χώρα µας, αλλά και διεθνώς. Μεγάλες προσπάθειες καταβάλλονται για την ορθολογικότερη διαχείριση των περιορισµένων υδατικών πόρων, αλλά και της ανοµοιόµορφης κατανοµής τους στο χώρο και το χρόνο. Η άνιση κατανοµή των βροχοπτώσεων λόγω του µεσογειακού κλίµατος της Ελλάδας έχει συνέπεια την εµφάνιση έντονων πληµµυρών, αλλά και έλλειµµα νερού την περίοδο που η ζήτηση αυτού παρουσιάζεται αυξηµένη. Οι δύο αντίθετες όψεις του καθεστώτος νερού στη Ελλάδα έχουν πολύ δυσµενή αποτελέσµατα στον κοινωνικό και οικονοµικό ιστό. Η γενεσιουργός αιτία µιας πληµµύρας προφανώς είναι κάποια βροχόπτωση µε ένταση και διάρκεια που την χαρακτηρίζουν έντονη. Στις µέρες µας όµως, ακόµη και µικρότερα επεισόδια βροχοπτώσεων, σε σχέση µε το παρελθόν, οδηγούν σε εκδήλωση καταστροφικών πληµµυρών σε λεκάνες απορροής χειµαρρικών ρευµάτων µε έντονες ανθρωπογενείς επεµβάσεις. Στην παρούσα εργασία µε βάση τα έντονα πληµµυρικά φαινόµενα που εκδηλώθηκαν στην χώρα µας τα τελευταία έτη γίνεται παρουσίαση του µεγέθους του καταστροφικού φαινοµένου της πληµµυρογένεσης, αναλύονται τα φυσικά και ανθρωπογενή αίτια και διερευνάται η σχέση ακραίων γεγονότων βροχής και πληµµυρογένεσης του ελλαδικού χώρου. EXTREME RAINFALL-EVENTS AND FLOOD-GENESIS IN GREECE Dimitrios Stathis Aristotle University of Thessaloniki, Department of Forestry and Natural Environment, Laboratory of Mountain Water Management and Control Abstract For the past years, the water, the most basic element for the existence of the life and the organization of the human society, is an element in insufficiency, not only in our country but also worldwide. Great efforts are made for the most rational management of the limited water resources and for their non-uniform distribution in space and in time. The result of the unequal distribution of rainfalls, due to the Mediterranean climate of Greece, is the occurrence of intense floods but also a shortage of water in the periods of increased demand. The two opposite views of the water regime in Greece have very adverse results on the social and economic wed. The underlying reason of a flood is obviously some rainfall with intensity and duration which make it intense. However, in our days, even the smaller rainfall events, in comparison with the past, lead to the outbreak of catastrophic floods in the watersheds of torrential streams with strong manmade interference. Based on the intense flood incidents that have occurred in our country for the past years, the present paper deals with the size of the devastating phenomenon of flood-genesis, the analysis of the natural and manmade causes, and the investigation of the relation of the extreme rain events and the flood-genesis in the Greek space. Λέξεις: ραγδαίες βροχές, πληµµύρες, ανθρωπογενής πληµµυρογένεση Key words: extreme rainfall, flood, manmade causes of floods 1. Εισαγωγή Οι πληµµύρες και οι ζηµιές που προξενούν αποτελούν ένα παγκόσµιο φαινόµενο και συµβαίνουν µε διάφορες συχνότητες σε πολλές περιοχές της γης (Ahrens et al., 1994; Schilling, 1997; Dhar et. al., 2003; Federal Ministry of Education and Research of Germany, 2002). Στην Ελλάδα παρόλο που το νερό είναι αγαθό σε ανεπάρκεια, για την κάλυψη των αυξανόµενων αναγκών αυτού, µεγάλα προβλήµατα δηµιουργούνται επίσης από την αιφνίδια απορροή υδάτινων µαζών, υπό µορφή πληµµύρας, έπειτα από κάποια καταιγίδα. Παραδείγµατα έντονων πληµµυρικών γεγονότων υπάρχουν πολλά και για διάφορες περιοχές του ελλαδικού χώρου (Κωτούλας, 1980; Μπαλούτσος κ.α., 2000). Οι πληµµύρες δεν είναι

2 γνώρισµα των περιοχών που δέχονται υψηλές τιµές ετήσιων κατακρηµνισµάτων. Έντονα πληµµυρικά φαινόµενα παρατηρούνται επίσης σε περιοχές που µε βάση το παραπάνω κλιµατικό χαρακτηριστικό κατατάσσονται στις ξηρές περιοχές. Σε πολλές περιπτώσεις οι βροχοπτώσεις από τις οποίες δηµιουργούνται οι πληµµύρες αυτές έχουν τέτοια ένταση και διάρκεια που δύσκολα δικαιολογούν το µέγεθος των καταστροφών που προξενούν. Παρά την τεχνολογική και επιστηµονική ανάπτυξη οι δυσµενείς επιπτώσεις των πληµµυρών είναι µεγαλύτερης έκτασης από εκείνες που προξενούνταν από ίσης έντασης βροχοπτώσεις στο παρελθόν (Katz et. al., 2002; Burn et.al., 2002). Στις µέρες µας η επέµβαση του ανθρώπου τόσο στα χειµαρρικά ρεύµατα όσο και στο ευρύτερο περιβάλλον τους είναι µεγάλη µε αποτέλεσµα τα έντονα πληµµυρικά φαινόµενα να αποδίδονται στο γεγονός αυτό. Ακόµη και σχετικά βροχοπτώσεις µικρού ύψους όταν εκδηλώνονται σε περιοχές µε έντονα διαταραγµένες λεκάνες απορροής και κοίτες µπορεί να αποβούν καταστροφικές, (Κωτούλας, 1980; Chow et. al., 1988). Οι ζηµιές που προκαλούνται από τις πληµµύρες είναι θεαµατικές και εκτιµώνται άµεσα, για το λόγο αυτό τους δίνεται σηµαντική δηµοσιότητα. Συνήθη µέτρα µετά την εκδήλωση πληµµύρας σε κάποια περιοχή αποτελούν η αποµάκρυνση των φερτών υλικών από τις κοίτες και αποζηµιώσεις των πληγέντων. Τα µέτρα αυτά ανακουφίζουν τους πληγέντες δεν λύνουν όµως το πρόβληµα. Στη παρούσα έρευνα παρουσιάζεται το µέγεθος του πληµµυρικού προβλήµατος στην Ελλάδα. Κατ αρχάς αναλύονται οι φυσικοί και ανθρωπογενείς παράγοντες που διαµορφώνουν το δυναµικό της πληµµυρογένεσης. Στη συνέχεια µε βάση τα έντονα πληµµυρικά γεγονότα της τελευταίας 20ετίας παρουσιάζονται η χρονική και η γεωγραφική εµφάνιση των γεγονότων καθώς και τα στοιχεία των ζηµιών που προκαλούνται. Τέλος αναλύονται τα αίτια τα οποία επιδεινώνουν το φαινόµενο της πληµµυρογένεσης του ελλαδικού χώρου τα τελευταία χρόνια. 2. Φυσικά αίτια πληµµυρογένεσης Πληµµύρα χαρακτηρίζεται η υπερχείλιση του απορρέοντος ύδατος από τις κοίτες των ρευµάτων και η κατάκλυση των παρόχθειων ή παρακείµενων περιοχών κατά τη διάρκεια έντονων βροχοπτώσεων. Ο τρόπος και η διαδικασία συγκέντρωσης και κίνησης του νερού σε µία υδρολογική λεκάνη ή µια ευρύτερη περιοχή, καθορίζεται από τους τέσσερις φυσικούς παράγοντες πληµµυρογένεσης (Κωτούλας 2001, Στεφανίδης 1990). Αυτοί είναι : Η τοπογραφία Η γεωλογική συγκρότηση Το κλίµα και Η βλάστηση Το κλίµα είναι ο παράγοντας που καθορίζει την συχνότητα την διάρκεια αλλά και την ένταση των βροχοπτώσεων. Η γεωλογική συγκρότηση και η τοπογραφία µιας περιοχής καθορίζουν την υδρολογική συµπεριφορά και κατά συνέπεια την απορροή και την παραγωγή των φερτών υλικών. Τέλος η βλάστηση, ασκεί σηµαντική επίδραση τόσο στη διάβρωση όσο και στην απορροή. Στη συνέχεια παρουσιάζεται το φυσικό δυναµικό πληµµυρογένεσης του ελλαδικού χώρου. 2.1 Τοπογραφία Η Ελλάδα είναι ορεινή χώρα µε µέγιστο υψόµετρο 2918 m την ψηλότερη κορυφή του Ολύµπου. Περίπου τα 2/3 της έκτασης χαρακτηρίζονται ως λοφώδεις και ορεινές. Η οροσειρά της Πίνδου, µε περισσότερες από 200 κορυφές, διασχίζει την ηπειρωτική χώρα από τα Β στα ΝΑ και διαιρεί αυτή σε δύο τµήµατα µε πολλές κλιµατολογικές διαφορές. Η διάταξη των υδάτινων ρευµάτων στον ελληνικό χώρο διαµορφώνεται από το ανάγλυφο. Οι µεγαλύτεροι ποταµοί που διασχίζουν τη βόρεια Ελλάδα έχουν κατεύθυνση από βορρά προς νότο. Το µεγαλύτερο τµήµα των λεκανών απορροής των βρίσκεται έξω από τη χώρα. Στη βόρεια Ελλάδα µοναδικός ποταµός που το σύνολο της λεκάνης του βρίσκεται σε ελληνικό έδαφος είναι ο Αλιάκµονας. Ενώ ο µεγαλύτερος ελληνικός ποταµός από άποψη παροχής είναι ο Αχελώος. Εκτός των παραπάνω υπάρχει πλήθος µικρών υδάτινων ρευµάτων µε κύριο χαρακτηριστικό η παροχή αυτών να εξαρτάται από το περίσσευµα της βροχόπτωσης. 2.2 Γεωλογικές συνθήκες Από γεωλογική άποψη ο Ελληνικός χώρος αποτελείται από ιζηµατογενή πετρώµατα, ασβεστόλιθους, σχιστόλιθους και αλλούβια. Μικρότερες εκτάσεις καταλαµβάνουν τα πυριγενή πετρώµατα και ο φλύσχης. Σοβαρά προβλήµατα διάβρωσης παρατηρούνται στις περιοχές µε ευαίσθητους στην διάβρωση πετρολογικούς σχηµατισµούς.

3 2.3 Η βλάστηση Είναι γνωστό ότι η κυριότερη επίδραση της βλάστησης στις πληµµύρες έχει σχέση µε τη µεταφορά των φερτών υλικών παρά µε τον όγκο και το ρυθµό της απορροής. Οργανικά και ανόργανα υλικά αυξάνουν τον όγκο της πληµµύρας και όταν αποτίθενται στην κοίτη θα µειώσουν την παροχετευτική ικανότητα και αυξάνουν την πιθανότητα πληµµύρας. Τα δάση προσφέρουν την καλύτερη δυνατή προστασία από πληµµυρικές ζηµιές όταν αυτές προέρχονται σαν αποτέλεσµα της διάβρωσης και της στερεοµεταφοράς. Η δασική κάλυψη στην Ελλάδα αποτελεί µόνο το 20% της συνολικής έκτασης και για το λόγο αυτό δεν µπορεί να προσφέρει επαρκή προστασία από τη διάβρωση και την πληµµυρογένεση. 2.4 Το κλίµα Η Ελλάδα παρουσιάζει µεσογειακό κλίµα µε κύρια χαρακτηριστικά ζεστά καλοκαίρια και άνιση κατανοµή των βροχοπτώσεων στη διάρκεια του έτους. Οι βροχές παρατηρούνται το υγρό εξάµηνο, ενώ το θερινό είναι ξηρό. Η ποικιλία του αναγλύφου της χώρας µε πολλές εναλλαγές από ορεινό σε πεδινό έχει αποτέλεσµα να παρατηρούνται πολλά τοπικά µικροκλίµατα. Η οροσειρά της Πίνδου επηρεάζει την κατανοµή των βροχών στο µεγαλύτερο τµήµα της χώρας. Το µέσο ετήσιο ύψος βροχής είναι περίπου 700 mm. Στη δυτική χώρα οι ετήσιες βροχοπτώσεις υπερβαίνουν τα 1200 mm και µάλιστα η βροχόπτωση της ορεινής περιοχής στη δυτική Ελλάδα ξεπερνούν τα 2200 mm. Η αντίστοιχη τιµή στη δυτική Ελλάδα και σε τµήµα της νησιωτικής χώρας είναι 400 mm. Οι βροχοπτώσεις αυξάνουν µε την αύξηση του υψοµέτρου, έτσι ο χάρτης των βροχοπτώσεων, κατά µεγάλο ποσοστό, συµφωνεί µε τον χάρτη του αναγλύφου. 2.5 Ανθρωπογενείς παράγοντες πληµµυρογένεσης Εκτός από τους αναφερθέντες φυσικούς παράγοντες πληµµυρογένεσης υπάρχουν επίσης ανθρωπογενείς παράγοντες, οι οποίοι θεωρούνται υπεύθυνοι για την πρόκληση σοβαρών πληµµυρών σε διάφορες περιοχές της χώρας. Αυτοί είναι: Η καταστροφή των δασών από πυρκαγιές και άλλες αιτίες, όπως είναι η επέκταση των πόλεων, µε αποτέλεσµα την αύξηση των απορροών. Η αποδάσωση και η συνεπαγόµενη διάβρωση του εδάφους αποτελούν σοβαρότατα προβλήµατα και αυξάνουν την πληµµυρική επικινδυνότητα σε πολλές περιοχές στην Ελλάδα. Η εξαφάνιση του υδρογραφικού δικτύου µέσα σε µικρά και µεγάλα αστικά κέντρα οδηγεί σε µεγάλες καταστροφές και απώλειες ανθρώπινων ζωών. ιακοπές στην ελεύθερη ροή του νερού εξ αιτίας κατασκευής στενών γεφυρών, όπως και η ρίψη υλικών στις κοίτες των ρευµάτων προκαλούν πληµµύρες. 3. Το πληµµυρικό πρόβληµα στην Ελλάδα Οι ζηµιές που προκαλούνται από τις πληµµύρες αναφέρονται σε σπίτια και καταστήµατα, δρόµους και τεχνικά έργα, δίκτυα τηλεπικοινωνιών και ηλεκτρικού, επαγγελµατικά και επιβατικά αυτοκίνητα. Τέλος οι πλέον σηµαντικές είναι οι απώλειες ανθρώπινων ζωών. υστυχώς στην Ελλάδα δεν υπάρχει ένα συστηµατικό αρχείο για την καταγραφή των πληµµυρών και των καταστροφών που προκάλεσαν κατά το παρελθόν, ούτε ενιαίος φορέας, ο οποίος να ασχολείται αποκλειστικά µε το θέµα. Για την εκτίµηση του µεγέθους και της έκτασης της πληµµυρογένεσης χρησιµοποιείται το σύνολο των πληµµυρικών γεγονότων που έχουν σηµειωθεί στον ελλαδικό χώρο από το έτος 1980 µέχρι το Τα γεγονότα αυτά έχουν καταγραφεί στο αρχείο του Εργαστηρίου ιευθέτησης Ορεινών Υδάτων, το οποίο ασχολείται ερευνητικά µε το πληµµυρικό πρόβληµα της Ελλάδας και τρόπους αντιµετώπισης. Η αξιολόγησή τους ως σηµαντικά έγινε µε βάση το ύψος της ζηµιάς που σηµειώθηκε. Έχουν σηµειωθεί και καταγραφεί 150 έντονα πληµµυρικά φαινόµενα. Σε 22 περιπτώσεις παρατηρήθηκαν ανθρώπινα θύµατα. 36 φορές πληµµύρισαν µεγάλοι ποταµοί (Σπερχειός, Έβρος, Πηνειός κλπ.), ενώ οι περισσότερες περιπτώσεις αφορούν τη δράση χειµαρρικών ρευµάτων των οποίων οι κοίτες διέρχονται από αστικές περιοχές. Στο σχήµα 1 δίνεται η πορεία του αριθµού των έντονων πληµµυρικών συµβάντων της τελευταίας 20ετία, η οποία παρουσιάζει αυξητική τάση.

4 25 20 Αριθµός πληµµυρών Έ τ ο ς Σχήµα 1. Έντονα πληµµυρικά γεγονότα περιόδου στην Ελλάδα Όσο αφορά τις ζηµιές που προκαλούνται από τις πληµµύρες στον επόµενο πίνακα 1 φαίνεται το ύψος της αποζηµίωσης που δόθηκε στους πληγέντες. Οι ζηµιές οπωσδήποτε ήταν πολύ µεγαλύτερες, επειδή η αποζηµίωση καλύπτει µόνο µέρος της συνολικής ζηµιάς. Από τη µελέτη του πίνακα 1 προκύπτει ότι οι πληµµύρες του 1994 ήταν οι πλέον καταστρεπτικές, ενώ έντονη πληµµυρογένεση προκλήθηκε το έτος Πίνακας 1. Αριθµός πληµµυρών, ανθρώπινες απώλειες και ύψος χρηµατικών αποζηµιώσεων σε πληµµυροπαθείς στην Ελλάδα τα τελευταία χρόνια Έτος Αριθµός πληµµυρών Ύψος αποζηµιώσεων Ανθρώπινες απώλειες Με βάση τον αριθµό των σηµαντικών πληµµυρικών γεγονότων σχεδιάστηκε ο χάρτης συχνότητας εµφάνισης πληµµυρών στον ελληνικό χώρο και φαίνεται στο σχήµα 2. Οι βαθµίδες συχνοτήτων αναφέρονται στα εξής όρια: Μικρή συχνότητα αφορά περιοχές στις οποίες δεν εκδηλώθηκε πληµµύρα ή είχαµε εµφάνιση 1-2 πληµµυρικών επεισοδίων, στην περίοδο που ερευνάται, η µέση συχνότητα 3-7 πληµµύρες και η υψηλή συχνότητα περισσότερες από οκτώ (8) φορές. Η συχνότητα παράλληλα εκφράζει την πληµµυρική επικινδυνότητα της περιοχής. Από τη µελέτη του χάρτη προκύπτει ότι υψηλή επικινδυνότητα παρατηρείται στη περιοχή της πρωτεύουσας (νοµός Αττικής) στη βόρεια Πελοπόννησο και στους νοµούς Φθιώτιδας, Χαλκιδικής, Ξάνθης, δυτική Κρήτη και τα νησιά του Αιγαίου Πελάγους (Λέσβος, Ρόδος, Κάσος και Κάρπαθος).

5 Από τη σύγκριση της γεωγραφικής κατανοµής των πληµµυρικών γεγονότων και την αντίστοιχη του µέσου ετήσιου ύψους των βροχοπτώσεων συµπεραίνουµε ότι πληµµύρες και µάλιστα καταστρεπτικότατες παρατηρούνται και στη ζώνη χαµηλής βροχόπτωσης όπως είναι η Αττική και η Χαλκιδική (Μέσο ετήσιο ύψος βροχής 400 mm). Σχήµα 2. Χάρτης γεωγραφικής κατανοµής της πληµµυρικής επικινδυνότητας στην Ελλάδα 4. Χρονική εµφάνιση των πληµµύρων Σε γενικές γραµµές τα έντονα πληµµυρικά φαινόµενα παρατηρούνται κατά τη διάρκεια της υγρής ή βροχερής περιόδου του έτους. Ο µήνας Νοέµβριος και ο εκέµβριος παρουσιάζει τη µεγαλύτερη συχνότητα πληµµυρικών συµβάντων (Σχήµα 3). Το γεγονός θεωρείται αναµενόµενο διότι κατά την διάρκεια αυτών των µηνών η χώρα µας δέχεται την επίδραση αυξηµένου αριθµού υφέσεων και γενικότερα οι συνθήκες στην κατώτερη ατµόσφαιρα ευνοούν την εξέλιξη καιρικών συστηµάτων που αποδίδουν αυξηµένα ποσά βροχής (Prezerakos et. al., 1998; Feidas et. al., 2000). Επιπλέον ο µήνας Νοέµβριος είναι ο µήνας που παρουσιάζει τις µέγιστες τιµές έντασης βροχής 24ώρου (Καραπιπέρης1973). Μικρότερος αριθµός πληµµυρικών γεγονότων παρατηρείται και κατά τη διάρκεια του θερµού εξαµήνου(απρίλιος-σεπτέµβριος) προερχόµενα από τη δράση των εαρινών καταιγίδων.

6 συχνότητα εµφάνισης πληµµυρών (%) Ι Φ Μ Α Μ Ι Ι Α Σ Ο Ν µήνες Σχήµα 3. Ετήσια κατανοµή της συχνότητας των πληµµυρών στην Ελλάδα 5. Ακραία γεγονότα βροχής και πληµµυρογένεση Η ένταση βροχής, εάν ξεπεράσει κάποιες τιµές χωρίς αµφιβολία, αποτελεί εξαιρετικά ισχυρό υδροµετεωρολογικό φαινόµενο. Οι βροχοπτώσεις αυτές δηµιουργούν µεγάλες απορροές που συνοδεύονται από µεγάλες καταστροφές. Η µελέτη των ακραίων γεγονότων βροχής παρουσιάζουν σηµαντικό ενδιαφέρον και πρέπει οι ακραίες τιµές να λαµβάνονται υπ όψη στον υπολογισµό των διαστάσεων των έργων αντιπληµµυρικής προστασίας (Chow et al., 1988; Shaw, 1999). Οι ισχυρές βροχοπτώσεις είναι αποτέλεσµα της διέλευσης κάποιου βαροµετρικού χαµηλού από την χώρα και την ενίσχυση της αστάθειας στην κατώτερη ατµόσφαιρα από τοπικούς παράγοντες (ανάγλυφο). Στον πίνακα 2 δίνονται τιµές µεγίστων βροχών 24ώρου που έχουν παρατηρηθεί στη διάρκεια των τελευταίων δεκαετιών στην Ελλάδα και έχουν προκαλέσει µεγάλες πληµµύρες. Στον ίδιο πίνακα φαίνεται το µέσο ετήσιο ύψος βροχής καθώς και η µέση τιµή του µήνα που συνέβη η πληµµύρα. Από αυτόν προκύπτει ότι το ύψος βροχής 24ωρών ξεπερνάει τη κλιµατική τιµή του µήνα και αρκετές φορές ξεπερνάει και το µισό ετήσιο βροχοµετρικό ύψος της περιοχής. Η εκτιµηθείσα περίοδος επανεµφάνισης κάποιων γεγονότων είναι µεγαλύτερη των 1000 ετών και υπερβαίνει πάρα πολύ αυτές που χρησιµοποιούνται στους υδρολογικούς σχεδιασµούς (Παπαµιχαήλ κ.α. 2001). Μια παράµετρος που αποτελεί αντικείµενο πολλής ερευνητικής εργασίας τα τελευταία χρόνια είναι αυτό της κλιµατικής αλλαγής. Αλλαγή στην ένταση ή τη συχνότητα των ακραίων γεγονότων πιθανόν να αποτελέσει αιτία για αύξηση των πληµµυρών. Τα κλιµατικά µοντέλα καταλήγουν σε αύξηση των πληµµυρών ως αποτέλεσµα αυξηµένων κατακρηµνισµάτων, λόγου αυξηµένης υγρασίας της ατµόσφαιρας (White et al., 1997; Burn, et. αl., 2002). Πίνακας 2. Έντονες βροχοπτώσεις του ελλαδικού χώρου της 20ετίας µε έντονη πληµµυρογένεση Τοποθεσία σταθµού Ηµεροµηνία Ένταση βροχής Ωριαία 24ώρου Μέσο Μηνιαίο Ύψος βροχής Ετήσιο ύψος βροχής Κόρινθος , ,5 459,7 Αθήνα ,9 358,0 Λαµία , ,0 672,6 Λάρισα ,6 465,2 Χαλκιδική 8-9/10/ ,0 586,7 Λακωνία 11/ ,6 816,7 Αθήνα 21-22/10/94 42, ,9 358,0 Κάσος 22-23/10/ ,5 788,0 Καρδίτσα 22-23/10/ ,2 632,0 Σάµος 28/11/ ,4 918,4 Κάσος 28/12/ ,5 788,0

7 6. Συζήτηση - Συµπεράσµατα Από τα προηγούµενα µπορεί να ειπωθεί, ότι το φυσικό δυναµικό πληµµυρογένεσης, που διαµορφώνεται στη χώρα µας, ευνοεί την εκδήλωση πληµµυρών. Η κατάσταση αυτή σε συνδυασµό µε τις έντονες ανθρωπογενείς επιδράσεις στις λεκάνες απορροής και στις κοίτες των χειµαρρικών ρευµάτων, που διαρρέουν αστικά και τουριστικά κέντρα, επιτείνουν τα αποτελέσµατα των πληµµυρών. Το πληµµυρικό πρόβληµα στην Ελλάδα είναι ιδιαίτερα οξύ στις πεδινές περιοχές ρευµάτων, τα οποία διασχίζουν αστικές περιοχές µε έντονη οικιστική ανάπτυξη. Στις περιοχές αυτές η ανάγκη για επέκταση των οικιστικών ζωνών δηµιουργεί µεγάλες πιέσεις, οι οποίες οδηγούν σε αλλαγή χρήσης γης. Έτσι περιοχές οι οποίες τις προηγούµενες δεκαετίες ήταν δάση ή αγροτικές περιοχές µετατρέπονται σε αστικές. Αυτό έχει αποτέλεσµα κατά τη διάρκεια των έντονων βροχοπτώσεων την παραγωγή µεγαλύτερων απορροών σε σχέση µε την προηγούµενη κατάσταση. Το τελικό αποτέλεσµα είναι οι κοίτες των ρευµάτων να µην επαρκούν για την παροχέτευση των αυξηµένων παροχών και να πληµµυρίζουν περιοχές µε έντονη οικονοµική σηµασία. Στις περισσότερες περιπτώσεις η απορροή ήταν η τυπική αντίδραση µικρών λεκανών σε έντονα επεισόδια τοπικών βροχοπτώσεων. Παρόλο που πληµµυρικά προβλήµατα, σε έντονα διαταραγµένο περιβάλλον, δηµιουργούν ακόµη και βροχοπτώσεις µέτριας έντασης, τα έντονα προβλήµατα δηµιουργούνται από ραγδαίες βροχοπτώσεις. Στις περιπτώσεις αυτές το ύψος βροχής που δέχεται κάποια περιοχή σε διάστηµα ενός 24ώρου ξεπερνάει το µισό της κανονικής κλιµατικής τιµής. Οι ακραίες αυτές τιµές θα πρέπει να λαµβάνονται υπόψη για τη διαστασιολόγηση στην κατασκευή των αντιπληµµυρικών έργων. Αύξηση στον αριθµό των πληµµυρών είναι δυνατόν να συµβεί για δύο λόγους: Αύξηση της συχνότητας ή της έντασης των κατακρηµνισµάτων αλλά και σε ανθρωπογενείς αλλαγές στις συνθήκες βλάστησης-χρήσεις γης στις λεκάνες απορροής και στις κοίτες των ρευµάτων. Σε ανθρωπογενείς αιτίες οφείλεται και η υψηλή πληµµυρική επικινδυνότητα της περιοχής των Αθηνών. Η επέκταση την πόλης δεν συνοδεύτηκε µε την κατασκευή αντιπληµµυρικών έργων. Σε περιοχές µε µεγάλη πληµµυρική επικυνδυνότητα και εκεί που απειλούνται ανθρώπινες ζωές και µεγάλες υλικές ζηµιές απαιτείται να ληφθούν τα απαραίτητα µέτρα για την αντιµετώπιση ή περιορισµό του προβλήµατος. Τα µέτρα αυτά πρέπει να περιλαµβάνουν όλα τα έργα και τις κατασκευές, για την τροποποίηση της πληµµυρικής παροχής µε τη µείωση µιας ή περισσοτέρων υδραυλικών παραµέτρων όπως της αιχµής της πληµµύρας, το χρόνο ανόδου και τη διάρκεια. Επίσης κάθε αλλαγή χρήσης γης στο χώρο των λεκανών στις η επεκτάσεις των πόλεων, πρέπει να προβλέπει την κατασκευή των αναγκαίων αντιπληµµυρικών έργων για τις νέες υδρολογικές συνθήκες των λεκανών απορροής. Βιβλιογραφία Καραπιπέρης Λ., 1973: Η κατανοµή των βροχοπτώσεων στον Ελληνικό χώρο. Αθήνα. Κοτίνη-Ζαµπάκα, Σ., 1983: Συµβολή στην κατά µήνα µελέτη του κλίµατος της Ελλάδας, ιδακτορική διατριβή, Θεσσαλονίκη. Κωτούλας., 1980: Η ανθρωπογενής πληµµυρογένεση στα χειµαρρώδη ρεύµατα της Ελλάδας και η αποτροπή της. Πρακτικά ΙΙ Πανελλήνιου Σεµιναρίου Υδρολογίας. Αθήνα., Κωτούλας., 2001: ιευθετήσεις χειµαρρικών ρευµάτων. Μέρος Ι. Υπηρεσία ηµοσιευµάτων Α.Π.Θ. Θεσ/νίκη. Μπαλούτσος Γ., Κουτσογιάννης., Οικονόµου Α., Καλλίρης Π., 2000: ιερεύνηση της απόκρισης της λεκάνης απορροής Ξηριά Κορίνθου στην καταιγίδα της Ιανουαρίου 1997 µε τη µέθοδο SCS. Γεωτεχνικά Επιστηµονικά Θέµατα. Τοµ. 11. Τεύχος 1/2000, Παπαµιχαήλ., Γεωργίου Π., Καραµούζης., 2001: Εκτίµηση των πληµµυρογρα-φηµάτων της ραγδαίας βροχόπτωσης της 7-8 Οκτωβρίου 2000 στην περιοχή της Μεγάλης Παναγίας της Χαλκιδικής.. Υδροτεχνικά, τόµος 11, Στεφανίδης Π. 1990: Μορφοµετρική και υδρογραφική συγκρότηση των χειµαρρικών τύπων στο χώρο της Β. Ελλάδος. ιδακτορική διατριβή. Επιστηµονική Επετηρίδα του Τµήµατος ασολογίας και Φυσικού Περιβάλλοντος (Παράρτ.) Τόµος ΛΒ, Αριθ. 6. Θεσ/νίκη. Ahrens, E.D. 1994: Meteorology Today. West Publishing Company. New York. Burn, D.H., Elnur, H. M., 2002: Detection of hydrology trends and variability. Journal of hydrology 255, Chow V.T., Maidment D.R., Mays, W.L., 1988: Applied Hydrology. Mc Graw International Editions. Dhar, N. O., Nandargy, S. 2003: Hydrometeorological aspects of floods in India. Natural Hazards, 28, 1-33.

8 Federal Ministry of Education and Research of Germany, 2002).VERTIKO- Newsletter, Special Suppliment N0 3, October 2002, 1-2. Feidas H.N., Cartalis C, Cracknell A.P., 2000: Use of Meteosat imagery to define clouds linked with floods in Greece. Int. J. Remote Sens. 21, (5) Katz N. R., Parlange, B., M Nareau 2002: Statistics of extremes in hydrology. Adv. Water Resour. 25, Koutsoyiannis, D., Baloutsos, G., 2000: Analysis of along record of annual maximum rainfall in Athens, Greece, and design rainfall inferences, Natural Hazards, 29, Prezerakos N.G., Paliatsos A.G., 1998: Diagnosis of the atmospheric circulation systems associated with an episode of extensive floods over Greece. Meteorol. Z. 7 (2), Schilling M. 1997: Increase in flood risk due to bedload- Examples from the Alps. International Journal of Sediment Research. Vol. 12, No Zurich. Shaw, E. M., 1999: Hydrology in Practice. Stanly Thornes, London, UK. White R., and Etkin D., 1997: Climate Change, Extreme Events and the Canadian Insurance Industry. Natural Hazards, 16,