ΠΛΗΜΜΥΡΙΚΑ ΦΑΙΝΟΜΕΝΑ ΡΟΔΟΥ (22 ΝΟΕ 2013)

Transcript

1 ΕΘΝΙΚΟ ΚΑΙ ΚΑΠΟΔΙΣΤΡΙΑΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΘΗΝΩΝ ΣΧΟΛΗ ΘΕΤΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΤΜΗΜΑ ΓΕΩΛΟΓΙΑΣ ΚΑΙ ΓΕΩΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ ΤΟΜΕΑΣ ΔΥΝΑΜΙΚΗΣ ΤΕΚΤΟΝΙΚΗΣ ΕΦΑΡΜΟΣΜΕΝΗΣ ΓΕΩΛΟΓΙΑΣ Δρ. ΕΥΘ. ΛΕΚΚΑΣ, Καθηγητής Πανεπιστημιούπολη Ζωγράφου , ΑΘΗΝΑ * NATIONAL AND KAPODISTRIAN UNIVERSITY OF ATHENS FACULTY OF SCIENCE DEPARTMENT OF GEOLOGY AND GEOENVIRONMENT SECTOR OF DYNAMIC-TECTONIC-APPLIED GEOLOGY Dr. E. LEKKAS, Professor Panepistimioupoli, Zografou GR Athens, GREECE Αθήνα, 28 Νοεμβρίου 2013 ΠΛΗΜΜΥΡΙΚΑ ΦΑΙΝΟΜΕΝΑ ΡΟΔΟΥ (22 ΝΟΕ 2013) ΤΕΧΝΙΚΗ ΕΚΘΕΣΗ ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ - ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ 1. Εισαγωγή Η Ρόδος είναι μια από τις περιοχές με τα περισσότερα πλημμυρικά φαινόμενα στην Περιφέρεια Δωδεκανήσου. Παλαιότερες μελέτες καταγράφουν τον αυξημένο κίνδυνο πλημμυρών κυρίως στο βόρειο τμήμα του νησιού (Εικ. 1), ενώ έχουν καταγραφεί και ένας σημαντικός αριθμός πλημμυρικών φαινομένων και θανάτων από πλημμύρες (Εικ. 2). Εικ. 1. Χάρτες (α) χωρικής πυκνότητας πλημμυρικών φαινομένων (Πηγή: Diakakis et al. 2012), και (β) οριοθέτησης περιοχών πλημμυρικού κινδύνου (Πηγή: Ειδική Γραμματεία Υδάτων 2012). * 210/ , 210/ , , Fax: 210/ elekkas@geol.uoa.gr Web:

2 Εικ. 2. (α) Χάρτης παλαιότερων πλημμυρικών φαινομένων στη Ρόδο (Diakakis et al. 2012) και (β) χάρτης με τις θέσεις θανάτων που έχουν προκληθεί από πλημμύρες στο νησί (Diakakis and Deligiannakis 2013). 2. Πλημμύρα Νοεμβρίου 2013 Γενική επισκόπηση Η πλημμύρα εκδηλώθηκε στο βόρειο τμήμα του νησιού στους οικισμούς Ιαλυσός, Κρεμαστή, Παστίδα και Φαληράκι όπου καταγράφεται με βάση το πλημμυρικό ιστορικό του τελευταίου αιώνα ο υψηλότερος πλημμυρικός κίνδυνος στο νησί. Το φαινόμενο είχε ως αιτία μια ισχυρή καταιγίδα υψηλής έντασης - μικρής διάρκειας, η οποία οδήγησε σε πολύ σύντομο χρονικό διάστημα σε μια πλημμύρα τύπου Flash flood (ή ξαφνική πλημμύρα). Ο τύπος αυτός πλημμύρας αποτελεί την πλειοψηφία των πλημμυρών στον Μεσογειακό χώρο και στην Ελλάδα, ιδιαίτερα στο νότιο τμήμα της χώρας, όπου οι υδρολογικές λεκάνες έχουν μικρή έκταση. Η καταιγίδα παρουσίασε ιδιαίτερα υψηλό ύψος βροχής για το διάστημα που διήρκεσε. Ο σταθμός του Αστεροσκοπείου στο Αεροδρόμιο της Ρόδου κατέγραψε 79mm βροχόπτωσης, το οποίο αντιστοιχεί σε περίπου 79 κυβικά μέτρα νερού (ή τόνους νερού) ανά στρέμμα. Η ποσότητα αυτή έπεσε από τις το απόγευμα μέχρι τις στις (Εικ. 3). Η συνολική βροχόπτωση της ημέρας ξεπέρασε τα 100mm αλλά η βροχόπτωση που οδήγησε στα πλημμυρικά φαινόμενα του απογεύματος της 22ας Νοεμβρίου αντιστοιχεί στα 79mm. Το φαινόμενο θεωρείται με βάση την εμπειρία σπάνιο. Η σπανιότητα του όμως η οποία προκύπτει από τη στατιστική των μετεωρολογικών δεδομένων της περιοχής αναμένεται να εξακριβωθεί σε επόμενη φάση. Επιπρόσθετα, θα πρέπει να σημειωθεί ότι έχουν καταγραφεί αντίστοιχες καταστροφές από ξαφνικές πλημμύρες τόσο στη Ρόδο (έτη 1994 και 2000) αλλά και στον υπόλοιπο Ελληνικό χώρο (π.χ. Νοέμβριος 1961 Αθήνα, Ιανουάριος 1997 Κόρινθος, Σεπτέμβριος 2009 Εύβοια, Φεβρουάριος 2013, Αθήνα). Αποτέλεσμα της πλημμύρας εκτός από τις πολυάριθμες ζημιές ήταν 4 θάνατοι. Τα χαρακτηριστικά των περιστατικών δείχνουν ότι τα θύματα έχασαν τη ζωή τους κατά τη διάρκεια προσπάθειας διέλευσης ρεμάτων με αυτοκίνητο.

3 Εικ. 3. Καταγραφή της καταιγίδας στο μετεωρολογικό σταθμό του Αεροδρομίου της Ρόδου (Αστεροσκοπείο Αθηνών). Ο τύπος αυτός θανάτων είναι τυπικός σε αυτού του τύπου τις πλημμύρες τόσο στην Ελλάδα (Diakakis and Deligiannakis 2013a, 2013b) όσο και στο εξωτερικό (Jonkman and Kelman 2005). Μάλιστα στην Ελλάδα προκύπτει ότι πολλούς από αυτούς τους θανάτους συμβαίνουν κατά τη διάρκεια διελεύσεων αυτοκινήτων από διαβάσεις Ιρλανδικού τύπου. Σχετικά με τα αίτια των θανάτων αυτών σε επίπεδο επικράτειας βρέθηκε ότι ευθύνονται: (α) η ανεπαρκής σήμανση, (β) η ανεπαρκής κατασκευή διαβάσεων ή γεφυρών κατά μήκος του επαρχιακού δικτύου και (γ) η ανεπαρκής εκπαίδευση των οδηγών για παρόμοιες καταστάσεις. 3. Παρατηρήσεις από την επιτόπια έρευνα Με βάση παρατηρήσεις υπαίθρου σε παλαιότερες επισκέψεις στην περιοχή, προκαταρκτική έρευνα που έγινε από την ερευνητική ομάδα του Εργαστηρίου Μελέτης και Διαχείρισης Φυσικών Καταστροφών αλλά και έρευνα υπαίθρου κατά τη διάρκεια επίσκεψης στις πληγείσες περιοχές κατά τα πλημμυρικά συμβάντα της 22ας και 23ης Νοεμβρίου 2013, διαπιστώθηκαν τα παρακάτω: Α. Από προηγούμενες μελέτες προκύπτει ότι το βόρειο τμήμα του νησιού και συγκεκριμένα ορισμένες παραλιακές θέσεις στο βορειοανατολικό και βορειοδυτικό τμήμα παρουσιάζουν υψηλό κίνδυνο πλημμυρών. Β. Ως αποτέλεσμα της καταιγίδας της προκλήθηκαν σοβαρές ζημιές στο βορειοδυτικό τμήμα του νησιού σε υδρολογικές λεκάνες έκτασης 5 έως 22 τετρ. χλμ. κυρίως στις περιφέρειες των χωριών Ιαλυσός, Κρεμαστή και Παστίδα, στα πεδινά τμήματα και κατά μήκος των υδατορευμάτων (Εικ. 4). Γ. Στις περιοχές αυτές καταγράφηκαν μια σειρά επιπτώσεων σε υποδομές, σε κατοικίες και καταστήματα και σε περιουσίες (Εικ. 5). Δ. Τα πλημμυρικά φαινόμενα ενισχύθηκαν λόγω μείωσης των διατομών κατά θέσεις κατά μήκος των ρεμάτων (Εικ. 6).

4 Εικ. 4. Χάρτης του βορειοδυτικού τμήματος της Ρόδου με στοιχεία από το ανάγλυφο και το υδρογραφικό δίκτυο. Σε κόκκινο πλαίσιο παρουσιαζονται οι περιοχές με τις κύριες επιπτώσεις από την πλημμύρα της 22ας Νοεμβρίου Εικ. 5 (α) Ζημιές σε κτηριακές υποδομές και (β) οχήματα μετά την πλημμύρα της Ε. Η παρουσία φερτών υλικών παρατηρήθηκε ότι διαδραμάτισε καθοριστικό ρόλο στην εκδήλωση των πλημμυρικών φαινομένων καθώς μείωσε σημαντικά την παροχετευτική δυνατότητα των αγωγών και οχετών ομβρίων κατά θέσεις (Εικ. 7). Εικ. 6. Υπογειοποίηση υδατορέματος στις νότιες παρυφές του οικιστικού ιστού της Ιαλυσού. Εικ. 7. Συγκέντρωση φερτών υλικών και θραυσμάτων βλάστησης σε πλακοσκεπή αγωγό της Ιαλυσού. Εικ. 8. Επιπτώσεις στην παραθαλάσσια γεωμορφολογία από την πλημμυρική απορροή του ρέματος της Κρεμαστής μετά την πλημμύρα της

5 Εικ. 9. Περιπτώσεις στις οποίες τα πλημμυρικά ύδατα έχουν παρασύρει ανθρωπογενή υλικά. ΣΤ. Εκτός από την απώλεια ανθρώπινων ζωών και το κόστος των ζημιών, τα πλημμυρικά φαινόμενα έχουν ένα συνολικό γεωπεριβαλλοντικό αντίκτυπο στην περιοχή καθώς επέδρασαν στη γενικότερη γεωμορφολογία (Εικ. 8). Παράλληλα, τα πλημμυρικά ύδατα μετακίνησαν μεγάλες ποσότητες ανθρωπογενών υλικών (π.χ. απορρίμματα, φυτοφάρμακα, τμήματα οχημάτων, καύσιμα και λιπαντικά οχημάτων κ.α.) από τα οποία είναι πιθανό να προκαλέσουν μόλυνση στο περιβάλλον χωρίς η έκταση των φαινομένων αυτών να μπορεί να εκτιμηθεί (Εικ. 9). Ζ. Το πρόβλημα των πλημμυρών στην περιοχή είναι πολυδιάστατο και ενισχύεται από μια σειρά παραμέτρων οι σημαντικότερες εκ των οποίων είναι: Η φυσική τάση του υδρογραφικού δικτύου να δημιουργεί τοπικά υψηλές πλημμυρικές απορροές, οι οποίες οδηγούν συχνά σε υπερχείλιση των ρεμάτων και κατά συνέπεια σε πλημμυρικά φαινόμενα Το μικρό μέγεθος των υδρολογικών λεκανών που συνεπάγεται μικρό χρόνο συρροής των υδάτων και τις καθιστά ευαίσθητες σε καταιγίδες μικρής διάρκειας και μεγάλης έντασης Η πυκνή δόμηση της περιοχής γύρω από το υδρογραφικό δίκτυο η οποία συνεπάγεται ότι οποιαδήποτε υπερχείλιση των υδάτων ακόμα και τοπικά οδηγεί σε σημαντικές υλικές ζημιές Η απουσία διευθέτησης τμημάτων του υδρογραφικού δικτύου η οποία ενισχύει φαινόμενα διάβρωσης Η μείωση των διατομών του υδρογραφικού δικτύου (όπως αναφέρθηκε ήδη) λόγω ανθρώπινης παρέμβασης. 4. Προκαταρκτικά συμπεράσματα Με βάση τις υφιστάμενες μελέτες και τα δεδομένα που προέκυψαν από την έρευνα πεδίου προκύπτουν τα εξής βασικά συμπεράσματα: Α. Η ευρύτερη περιοχή παρουσιάζει σημαντικό πλημμυρικό κίνδυνο του οποίου το μέγεθος και η διαβάθμιση στο χώρο δεν έχουν εξακριβωθεί.

6 Β. Οι υφιστάμενες κατασκευές και υποδομές θα πρέπει να ελεχθούν ως προς την καταλληλότητά τους σε σχέση με τον κίνδυνο πλημμυρών. Επίσης θα πρέπει να εξακριβωθεί με ακρίβεια η επίδραση των ανθρωπογενών παρεμβάσεων. Γ. Τα πλημμυρικά φαινόμενα στην περιοχή της Ρόδου δεν είναι πρωτοφανή, καθώς αντίστοιχες καταστροφές έχουν καταγραφεί στο παρελθόν. Για το λόγο αυτό θα πρέπει να εξετασθούν τμήματα του συνολικού σχεδιασμού ώστε να γίνουν προτάσεις ώστε να αμβλυνθεί ο κίνδυνος. Δ. Η πλημμύρα της προήλθε από ένα επεισόδιο βροχόπτωσης ιδιαίτερα έντονο. Οι επιπτώσεις τις ενισχύθηκαν όμως από παράγοντες σχετικούς με την ανθρώπινη παρουσία στις παραρεμάτιες περιοχές. Ε. Τα πλημμυρικά φαινόμενα στην περιοχή οδηγούν μπορούν και στο μέλλον να οδηγήσουν σε θανάτους, καταστροφές σε υποδομές και περιουσίες, σε μόλυνση του περιβάλλοντος και σε διατάραξη της ομαλής οικονομικής δραστηριότητας του νησιού. 5. Προτάσεις Με βάση τα παραπάνω θεωρείται εξαιρετικά σημαντικό να εκπονηθεί άμεσα ερευνητική μελέτη, η οποία να εστιάζει στο νησί της Ρόδου και η οποία θα πρέπει να αναλύει τα παρακάτω αντικείμενα: Α. Προκαταρκτική μελέτη πλημμυρικής επικινδυνότητας με σκοπό τον λεπτομερή καθορισμό των περιοχών του νησιού που απειλούνται από πλημμυρικά φαινόμενα. Β. Μελέτη του ρόλου του γεωπεριβάλλοντος τοπικα σε ότι αφορά τη μόλυνση και το ρόλο των πυρκαγιών που κατά καιρούς έχουν καταγραφεί στο νησί σε σχέση με τη διάβρωση και την επιδείνωση των πλημμυρικών φαινομένων Γ. Αναλυτική μελέτη εκτίμησης της πλημμυρικής επικινδυνότητας στα ρέματα του νησιού με έμφαση στις περιοχές όπου υπάρχουν οικισμοί. Σκοπός της μελέτης αυτής είναι να παραχθεί ένας χάρτης που να δείχνει την πλημμυρική επικινδυνότητα σε όλο το νησί με αντίστοιχη διαβάθμιση (μικρή, μέση, υψηλή, πολύ υψηλή κλπ.). Δρ. Ευθύμης Λέκκας Καθηγητής Δυναμικής Τεκτονικής Εφαρμοσμένης Γεωλογίας & Διαχείρισης Φυσικών Καταστροφών Πρόεδρος Ελληνικής Γεωλογικής Εταιρίας Αντιπρόεδρος Οργανισμού Αντισεισμικού Σχεδιασμού & Προστασίας

7