πράγματα και με τον σχέση με υπερβολή επαινείτα το μέσον τρόπο (γι της αρετής; Να γνώρισμα μεσότητα Β1. Συχνά διάσταση κείμενο.

Transcript

1 ΜΑΘΗΜΑΑ / ΤΑΞΗ : ΗΜΕΡΟΜΗΝΙΑ: ΑΡΧΑΙΑΑ ΕΛΛΗΝΙΚΑΑ Γ ΛΥΚΕΙΟΥ 28/2/2016 ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΔΙΑΓΩΝΙΣΜΑΤΟΣ Α1. Μετάφραση ΔΙΔΑΓΜΕΝΟ ΚΕΙΜΕΝΟ Όμως το να αισθανθεί κανείς αυτά τη στιγμή που πρέπει και σε σχέση με τα πράγματα που πρέπει και σε σχέση με τους ανθρώπους που πρέπει και για τον λόγο που πρέπει και με τον τρόπο που πρέπει, (αυτό είναι) το μέσον και τοο άριστο, τοο οποίο ακριβώς έχει σχέση με την αρετή. Όμοια και στιςς πράξεις υπάρχει υπερβολή υ και έλλειψη και το μέσον. Η αρετή λοιπόν αναφέρεται στα συναισθήματα και κ στις πράξεις, στα οποία η υπερβολή αποτελεί σφάλμα και κατακρίνεται, το ίδιο και η έλλειψη, ενώ το μέσον επαινείτα και είναι το σωστό και τα δύο αυτά έχουν σχέση με τηνν αρετή. Επομένως, η αρετή είναι ένα είδος μεσότητας, αφούύ βέβαια έχει για στόχο της τοο μέσον. Επιπλέον, το να κάνει κανείς λάθος γίνεται με πολλούς τρόπους (γιατί το κακό και το άπειρο πάνε μαζί, όπως δίδασκαν οι Πυθαγόρειοι, ενώ το καλό πάει μαζί με το πεπερασμένο), όμως το να πράττει κανείς το σωστό γίνεται με έναν μόνο τρόπο (γι αυτό και το ένα είναι εύκολο, ενώ το άλλο δύσκολο, εύκολο το να αποτύχει κανείς στον στόχο του, δύσκολο όμως το να (τον) επιτύχει) γι αυτούς λοιπόν τους λόγους γνώρισμα της κακίας είναι η υπερβολή και η έλλειψη, ενώ της αρετής, (είναι) η μεσότητα Β1. Συχνά διατυπώνεται η άποψη ότι στη φιλοσοφία του τ Αριστοτέλη η αρετή έχει έναν κοινωνικό χαρακτήρα. Πώςς φαίνεται μέσα στο κείμενο η κοινωνική διάσταση της αρετής; Να τεκμηριώσετε την απάντησή σαςς με αναφορές στο κείμενο. Η αρετή παρουσιάζεται από τονν Αριστοτέλη ως στοιχείο σ που σχετίζεται με τη δράση του ατόμου μέσα στην κοινωνία. Ο χαρακτηρισμός ενός ατόμου ως ενάρετου ή όχι θα κριθεί από την παρουσία του στην κοινωνία, αλλάά και από τη στάση που κρατά η κοινωνία απέναντί του. Ειδικότερα, οι ρηματικοί τύποι «ψέγεται» και «ἐπαινεῖται» φανερώνουν ότι το κριτήριο για τον χαρακτηρισμό μιας συμπεριφοράς ως σύμφωνηςσ ς ή όχι με την αρετή είναι ο έπαινος ή η κατηγορία που δέχεται ένας άνθρωπος από τηνν κοινωνία. Επίσης, η εκτενής χρήση του ρήματος «δεῖ» συγκεκριμένα : «ὅτε δεῖ», «ὡς δεῖ», καθώς και τα τρία «δεῖ» που εννοούνται «ἐφ οἷς (δεῖ)», «πρὸς οὓς (δεῖ)», «οὗ ἕνεκα (δεῖ)», η εννοούμεν νη γενική συγκριτική «καὶ μᾶλλον καὶ ἧττον (τοῦ δέοντος)»» όλα αυτά φανερώνουν ότι η ανθρώπινη συμπεριφορά ρυθμίζεται από μια σειρά από «πρέπει»,«τα οποία αποτελούν συμβάσεις, κανόνες και περιορισμούς που επιβάλλει η κοινωνία. Επίσης, με τη φράση «Σελίδα 1 από 5

2 ἡ μὲν ὑπερβολὴ ἁμαρτάνεται καὶ ψέγεται καὶ ἡ ἔλλειψις, τὸ δὲ μέσον ἐπαινεῖται καὶ κατορθοῦται ταῦτα δʹ ἄμφω τῆς ἀρετῆς» προβάλλεται για άλλη μια φορά η κοινωνική διάσταση της αρετής, αφού φαίνεται ότι κριτήριο για το χαρακτηρισμό μιας πράξης ως ενάρετης θεωρείται το αν κερδίζει τον έπαινο από την κοινή γνώμη και αν τυγχάνει της καθολικής αποδοχής από την κοινωνία. Είναι εμφανής η πολύ μεγάλη σημασία στην άποψη της κοινής γνώμης ως έκφραση των πολιτών της πόλης, του υψηλότερου τύπου κοινωνίας που μπορεί να επιτύχει την ευδαιμονία. Εδώ ακριβώς έγκειται και η διαφορά του Αριστοτέλη από τον Πλάτωνα. Η αρετή, για τον Σταγειρίτη, είναι μια ανθρώπινη ιδιότητα, η οποία μπορεί να προσεγγιστεί και να κατακτηθεί από τον καθένα που λειτουργεί με βάση τη λογική, τον ορθό λόγο, και καταβάλλει επίπονη προσπάθεια. Αντίθετα, η πλατωνική αρετή τοποθετείται σ έναν κόσμο νοητό και μεταφυσικό, έξω από τον χώρο της πρακτικής ζωής του ανθρώπου. Φυσικά δεν πρέπει να μας προξενεί εντύπωση το γεγονός ότι η αρετή έχει αυτή την κοινωνική διάσταση, καθώς όπως γνωρίζουμε μέσα στα πλαίσια της πόλης κράτους του 5 ου αι. π.χ., ο πολίτης ήταν άρρηκτα συνδεδεμένος με την πόλη του. Η μοίρα του ήταν μοίρα κοινή με αυτή της πόλης του, η στάση του και όλη του η ζωή ρυθμιζόταν από τους κανόνες λειτουργίας της πόλης του και, επομένως, είναι λογικό η αρετή του να προσδιορίζεται με κριτήρια τις πράξεις του ως πολίτη. Β2. Να εντοπίσετε και να σχολιάσετε δύο σημεία του κειμένου, στα οποία ο Αριστοτέλης κάνει «επίκληση στην αυθεντία». Ο Αριστοτέλης, για να ενισχύσει τη θέση του ότι το λάθος γίνεται με πολλούς τρόπους, ενώ το σωστό με έναν αλλά και να προσδώσει μεγαλύτερο κύρος στα λεγόμενά του, χρησιμοποιεί τη γνωστή μέθοδο πειθούς, την επίκληση στην αυθεντία. Επικαλείται, δηλαδή, τα λόγια κάποιου προσώπου που θεωρείται αναμφισβήτητου κύρους. Συγκεκριμένα, αναφέρει τους Πυθαγόρειους φιλοσόφους, οι οποίοι παρουσιάζονται να έχουν την ίδια άποψη σχετικά με το καλό και το κακό, καθώς και ένα στίχο ποιήματος. Οι Πυθαγόρειοι είχαν αναπτύξει τη θεωρία των «ἐναντίων». Υποστήριζαν ότι οι αντίθετες μεταξύ τους δυνάμεις κυβερνούν τον κόσμο. Μάλιστα, τοποθετούσαν την αρχή των όντων στη συνύπαρξη των αντιθετικών δυνάμεων, τις οποίες είχαν οργανώσει σε δέκα αντιθετικά ζεύγη : πέρας ἄπειρον, περιττὸν ἄρτιον, ἓν πλῆθος, δεξιὸν ἀριστερὸν, ἄρρεν θῆλυ, ἠρεμοῦν κινούμενον, εὐθὺ καμπύλον, φῶς σκότος, ἀγαθὸν κακὸν, τετράγωνον ἑτερόμηκες. Οι αντιθετικές αυτές δυνάμεις δεν αλληλοαναιρούνται, αλλά αλληλοσυμπληρώνονται, αλληλοκαθορίζονται. Μέσα από την αλληλεπίδρασή τους, τη σύζευξη των αντιθέτων, δημιουργούνται τα όντα του κόσμου και επιτυγχάνεται η αρμονία. Αν διαβαστούν οι αρχές αυτές κατά στήλη καθέτως, δείχνουν τη σταδιακή μετάβαση προς το «ἀγαθὸν» που συνάπτεται με το «πέρας», το «ἕν» και το «τετράγωνον» ενώ το «κακὸν» με το «ἄπειρον», το «πλῆθος» και το «ἑτερόμηκες». Συνδυάζοντάς τα ο Αριστοτέλης συμπεραίνει ότι το αγαθό, Σελίδα 2 από 5

3 δηλαδή οι καλές πράξεις, έχουν καθορισμένα όρια, είναι σύμμετρες και τέλειες, γιατί αυτό που έχει πέρας θεωρείται τελειότερο από το άπειρο και άμορφο. Προς επίρρωση της θέσης του, σχετικά με τους πολλούς τρόπους με τους οποίους γίνεται κανείς κακός και με τον ένα και δύσκολο τρόπο επίτευξης του καλού, καταφεύγει σε μία ακόμη αυθεντία, σε ένα στίχο κάποιου ποιήματος. Πρόκειται για άγνωστο σε μας στίχο, ο οποίος, όμως μπορούμε να υποθέσουμε ότι θα ήταν γνωστός στους ακροατές του φιλοσόφου. Σύμφωνα με αυτόν, οι άνθρωποι μπορούν να γίνουν καλοί μόνο με έναν τρόπο και με μία πολύ συγκεκριμένη, αυστηρά καθορισμένη συμπεριφορά. Αντιθέτως, μπορούν να γίνουν κακοί με πολλούς και διάφορους τρόπους «ἐσθλοὶ μὲν γὰρ ἁπλῶς, παντοδαπῶς δὲ κακοὶ». Οι αναφορές στους Πυθαγόρειους και στον παροιμιακό στίχο ενδυναμώνουν την πειστικότητα των απόψεων που αναπτύσσονται, εμπλουτίζοντας την επιχειρηματολογία κατά βάθος και πλάτος. Β3. α) Να αντιστοιχίσετε σωστά τα ονόματα της στήλης Α με τους όρους της στήλης Β (τρεις όροι της στήλης Β περισσεύουν): ΣΤΗΛΗ Α 1. Αριστοτέλης α. εὐστάθεια β. εὐβουλία γ. εὐθυμία 2. Πρωταγόρας δ. εὐφυΐα ε. εὐδαιμονία ΣΤΗΛΗ Β β) Να γράψετε τον ορισμό μόνο των εννοιών της στήλης Β που θα επιλέξετε ως σωστές. 1 = ε 2 = β Εὐδαιμονία : «ἡ εὐδαιμονία ἐστὶ ψυχῆς ἐνέργειά τις κατʹ ἀρετὴν τελείαν». Ενέργεια λοιπόν, κατά τον Αριστοτέλη, η ευδαιμονία του ανθρώπου, όχι κατάσταση, και πάντως ενέργεια της ψυχής του, με τους κανόνες της τέλειας αρετής. (Σχ. βιβλ. σελ. 139) Εὐβουλία : Η ικανότητα να σκέφτεται και να αποφασίζει κανείς σωστά για κάθε θέμα που έχει σχέση τόσο με τον ιδιωτικό βίο (τῶν οἰκείων) όσο και με τον δημόσιο (το πράττειν και λέγειν στις υποθέσεις της πόλης). (Σχ. βιβλ. σελ ) Σελίδα 3 από 5

4 Β4. Να βρείτε στο κείμενο λέξεις ετυμολογικά συγγενείς με τις παρακάτω : επίτευγμα, ραδιούργος, σχέση, κατόρθωμα, δεοντολογία. επίτευγμα = ἀποτυχεῖν ραδιούργος = ῥᾴδιον σχέση = ἕξις κατόρθωμα = κατορθοῦν δεοντολογία = δεῖ Γ1. Μετάφραση ΑΔΙΔΑΚΤΟ ΚΕΙΜΕΝΟ Βλέπεις, Ιππία, ότι λέω την αλήθεια, όταν ισχυρίζομαι ότι επιμένω να θέτω ερωτήσεις στους σοφούς; και ενώ δεν έχω κανένα αξιόλογο προτέρημα, αναζητώντας διαπιστώνω ότι έχω αυτό το ένα και μοναδικό προσόν. Έχω αποτύχει στην εκτίμηση της κατάστασης και δεν γνωρίζω πως είναι. Ικανή απόδειξη αυτού είναι ότι, όταν βρεθώ κοντά σε κάποιον από σας, που φημίζεστε για τη σοφία σας και που τη σοφία σας επιβεβαιώνουν όλοι οι Έλληνες, αποδεικνύομαι ότι δεν γνωρίζω τίποτε γιατί σε κανένα θέμα δεν έχω τις ίδιες απόψεις με σας, για να το πω έτσι. Κι όμως υπάρχει μεγαλύτερη απόδειξη άγνοιας παρά όταν κάποιος έχει διαφορές με σοφούς άνδρες; Έχω όμως αυτό το σπουδαίο προτέρημα που με σώζει δηλαδή δεν ντρέπομαι να μαθαίνω, αλλά επιδιώκω να μαθαίνω και ρωτώ και χρωστώ ευγνωμοσύνη σ αυτόν που μου απαντά, και σε κανένα δεν αρνήθηκα την οφειλόμενη ευγνωμοσύνη. Γ2. Να γράψετε ό,τι σας ζητείται για καθένα από τους παρακάτω τύπους : ἀληθῆ : τη γενική ενικού του θηλυκού γένους στον ίδιο βαθμό : τῆς ἀληθοῦς μάρτυρές : την κλητική του ενικού αριθμού : ὦ μάρτυς χάριν πολλὴν : την αιτιατική του πληθυντικού της συνεκφοράς με το επίθετο στον συγκριτικό βαθμό τάς χάριτας πλείονας / πλείους τῳ : τον ίδιο τύπο στον πληθυντικό αριθμό : τισί συγγένωμαί : το β ενικό προστακτικής στον ίδιο χρόνο και φωνή : συγγενοῦ Μονάδες 5 διαφέρηται : το γ πληθυντικό της υποτακτικής του αορίστου β στην ενεργητική φωνή : διενέγκωσι μανθάνων : το απαρέμφατο του μέλλοντα της ενεργητικής φωνής : μαθήσεσθαι εἰδώς : το γ ενικό της προστακτικής του ίδιου χρόνου : ἴστω ἐρωτῶ : τη μετοχή του αορίστου β στη γενική του ενικού του αρσενικού στην ίδια φωνή : τοῦ ἐρομένου Μονάδες 6 Σελίδα 4 από 5

5 Γ3α. «ἓν δὲ τοῦτο θαυμάσιον ἔχω ἀγαθόν, ὅ με σῴζει». Να μεταφέρετε την περίοδο στον πλάγιο λόγο, αφού την εξαρτήσετε από τη φράση : Σωκράτης ἔφη. Σωκράτης ἔφη ἓν δὲ ἐκεῖνο θαυμάσιον ἔχειν ἀγαθόν, ὅ αὐτόν σῴζοι Μονάδες 4 Γ3β. «ὅτι ἐπειδὰν συγγένωμαί τῳ ὑμῶν τῶν εὐδοκιμούντων ἐπὶ σοφίᾳ καὶ οἷς οἱ Ἕλληνες πάντες μάρτυρές εἰσι τῆς σοφίας, φαίνομαι οὐδὲν εἰδώς». Να γράψετε την υπόθεση και την απόδοση του υποθετικού λόγου που λανθάνει στο κείμενο και να τον χαρακτηρίσετε. Στη συνέχεια να τον μετατρέψετε ώστε να δηλώνει την αόριστη επανάληψη στο παρελθόν. Μονάδες 6 Στο απόσπασμα λανθάνει υποθετικός λόγος στη χρονικοϋποθετική πρόταση : ἐπειδὰν συγγένωμαί τῳ ὑμῶν τῶν εὐδοκιμούντων ἐπὶ σοφίᾳ. Η απόδοση εντοπίζεται στο ρήμα της ειδικής πρόταση ὅτι φαίνομαι οὐδὲν εἰδώς. Πρόκειται λοιπόν και για πλαγιωμένο υποθετικό λόγο. Υπόθεση : ἄν συγγένωμαι Απόδοση : φαίνομαι Ο υποθετικός λόγος δηλώνει την αόριστη επανάληψη στο παρόν μέλλον Μετατροπή σε αόριστη επανάληψη στο παρελθόν Υπόθεση : εἰ συγγενοίμην Απόδοση : ἐφαινόμην Σελίδα 5 από 5