ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΝΟΜΙΚΗ ΣΧΟΛΗ ΤΟΜΕΑ ΙΣΤΟΡΙΑΣ,ΦΙΛΟΣΟΦΙΑΣ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΟΛΟΓΙΑΣ ΤΟΥ ΔΙΚΑΙΟΥ

Transcript

1 ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΝΟΜΙΚΗ ΣΧΟΛΗ ΤΟΜΕΑ ΙΣΤΟΡΙΑΣ,ΦΙΛΟΣΟΦΙΑΣ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΟΛΟΓΙΑΣ ΤΟΥ ΔΙΚΑΙΟΥ ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΜΕ ΘΕΜΑ: «Η ΕΝΔΟΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑΚΗ ΒΙΑ ΩΣ ΚΟΙΝΩΝΙΚΟ ΦΑΙΝΟΜΕΝΟ, ΤΑ ΑΙΤΙΑ ΚΑΙ Η ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗ ΤΗΣ» «DOMESTIC VIOLENCE AS A SOCIAL PHENOMENON CAUSES AND CONFRONTATION» Μεταπτυχιακή φοιτήτρια: Φανή Β. Πέτκογλου (Α.Μ ) Επιβλέπουσα Καθηγήτρια : Ασπασία Τσαούση Μαθήματα Β έτους: Κύριο Μάθημα: Κοινωνιολογία του Δικαίου, Ασπασία Τσαούση, Νικολαος Ιντζεσίλογλου Φιλοσοφία Δικαίου: Κώστας Σταμάτης, Ανδρέας Τάκης Εκκλησιαστικό Δίκαιο: Κυριάκος Κυριαζόπουλος ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΣ 2016

2 Η ενδοοικογενειακή βία ως κοινωνικό φαινόμενο τα αίτια και η αντιμετώπισή της

3 ΠΡΟΛΟΓΟΣ Ο Πάβελ θυμόταν πως όταν ζούσε ο πατέρας, η μάνα του ήταν αθώρητη στο σπίτι, αμίλητη και πάντα ζούσε σε κατάσταση ανήσυχης προσμονής ξυλοδαρμών. Το κορμί της τσακισμένο από τη μακρόχρονη δουλειά και τους ξυλοδαρμούς του άνδρα της, κινιόταν αθόρυβα και κάπως μονόπαντα, σαν να φοβόταν μη ρίξει κάτι στο πέρασμά της... είσαι σαράντα χρονών και τάχα έζησες; Ποιές χαρές γνώρισες; Τι μπορείς να θυμηθείς από τη ζωή που πέρασες; Ο πατέρας σ' έδερνε, κι εγώ τώρα καταλαβαίνω πως αυτός στα δικά σου παΐδια άφηνε να ξεσπάει ο πόνος του, ο πόνος της ζωής του που τον έπνιγε, χωρίς εκείνος να ξέρει τι του φταίει... Τις μάνες δεν τις λυπούνται!. Μαξίμ Γκόρκι Η μάνα

4 ΠΕΡΙΛΗΨΗ Η ενδοοικογενειακή βία αποτελεί ένα χρόνιο και σύνθετο κοινωνικό φαινόμενο, το οποίο εμφανίζεται σε όλα τα κοινωνικά και οικονομικά στρώματα και περιλαμβάνει μια σειρά από διαφορετικής ποινικής βαρύτητας εγκληματικές συμπεριφορές σε βάρος μελών της οικογένειας, όπως τη λεκτική, τη σωματική, τη σεξουαλική και την ψυχολογική βία, ακόμα και την παραμέληση και την οικονομική εκμετάλλευση. Η βία στην οικογένεια, ως κοινωνική πραγματικότητα, κινήθηκε και δυστυχώς εξακολουθεί να κινείται μεταξύ σιωπής, ανοχής και συγκάλυψης, παρά το γεγονός ότι οι επιμέρους εγκληματικές συμπεριφορές που τη συνθέτουν, αντιστοιχούσαν σε υπαρκτά ποινικά μεγέθη και προσέβαλαν συγκεκριμένα έννομα αγαθά, λόγω δε της δυσχέρειας της επισήμανσης και της αντίστοιχης καταγραφής της, καλύπτεται αυτή από μία υψηλή αφανή δομή. Τούτο διότι, σύμφωνα με την παραδοσιακή αντίληψη, οι όποιες μορφές βίας στην οικογένεια λαμβάνουν χώρα σε ένα πλαίσιο ιδιωτικότητας, δεν αποτελούν αφορμή για την παρέμβαση της πολιτείας, την οποία δεν ενδιαφέρουν, αυτή δε η κουλτούρα ανοχής της βίας, που διαπράττεται εντός οικογενειακού πλαισίου, αντανακλάται τόσο στη συμπεριφορά των θυμάτων, των οποίων η αδυναμία αντίδρασης ενισχύεται, ενώ η ανάγκη απόκρυψης της πραγματικότητας συμβάλλει στην παθητικοποίησή τους, με αποτέλεσμα το πρόβλημα να διαιωνίζεται και σταδιακά να παγιώνεται, όσο και των φορέων άσκησης του επίσημου κοινωνικού ελέγχου. Εξαιτίας της συνθετότητας του προβλήματος της ενδοοικογενειακής βίας, που περιλαμβάνει πλήθος παραγόντων που αλληλεπιδρούν, είναι δύσκολο να προσεγγιστεί αποκλειστικά και μόνον από μία θεωρητική κατεύθυνση. Η προσέγγιση και νοηματοδότησή της συνδέεται άμεσα με τους κοινωνικούς, πολιτισμικούς και πολιτικούς παράγοντες, που επικρατούν σε μία κοινωνία και υπαγορεύουν σε μεγάλο βαθμό τη συμπεριφορά των μελών της, συνεπώς, τα πολυπαραγοντικά μοντέλα ανάλυσης της ενδοοικογενειακής βίας αποτελούν την πληρέστερη θεωρητική προσέγγιση, διότι αποτυπώνουν την πολυπλοκότητα του φαινομένου.

5 -Ι- ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΚΕΦΑΛΑΙΟ Α Η ενδοοικογενειακή βία Ι.1. Ορισμοί Σελ. 6 α. Ενδοοικογενειακή βία 6 β. Οικογένεια 9 γ. Θύμα ενδοοικογενειακής βίας 12 δ. Οι σωματικές κακώσεις και βλάβη της υγείας 14 ε. Οι πράξεις της παράνομης βίας, της απειλής και του βιασμού 15 στ. Η πράξη της κατάχρησης ανηλίκων σε ασέλγεια 17 ζ. Η πράξη της κατάχρησης σε ασέλγεια 18 Ι.2. Μορφές ενδοοικογενειακής βίας 20 Α. Η βία κατά του/της συζύγου, του/της συντρόφου 20 Α1. Η σωματική κακοποίηση 21 Α2. Η ψυχολογική κακοποίηση 21 Α3. Η σεξουαλική κακοποίηση 22 Β. Η βία κατά των παιδιών 23 Β1. Η σωματική κακοποίηση 25 α. Το σύνδρομο του τρανταγμένου-δονημένου παιδιού 27 β. Το σύνδρομο του αμέτοχου θεατή 27 γ. Το σύνδρομο Muenchausen δια πληρεξουσίου 27 δ. Η κακοποίηση παραμέληση του εμβρύου 28 Β2. Η σεξουαλική παραβίαση κακοποίηση 28 Β3. Η ψυχολογική και συναισθηματική κακοποίηση 30 Β4. Η παραμέληση 32 Γ. Η βία κατά των ηλικιωμένων 33 ΚΕΦΑΛΑΙΟ Β Προσέγγιση της ενδοοικογενειακής βίας ως κοινωνικού φαινομένου 35 ΙΙ.1. Θεωρητικές προσεγγίσεις 35 α. Η θεωρία των κοινωνικά στρεσογόνων παραγόντων 36 β. Η θεωρία του πολιτιστικού μοντέλου 36 γ. Η θεωρία της υποκουλτούρας της βίας 37 δ. Η θεωρία της κοινωνικής συναλλαγής 37 ε. Οικολογικές Πολιτιστικές θεωρίες 37 στ. Η θεωρία της προσωπικότητας 38 ζ. Η θεωρία της κοινωνικής μάθησης 38 η. Η θεωρία της επίκτητης αδυναμίας-ευαλωτότητας 39 θ. Η θεωρία των συναισθηματικών δεσμών (της προσκόλλησης) 39 ι. Η συμπεριφοριστική προσέγγιση της επιθετικότητας 39 ια. Οι γνωσιακές θεωρίες 40 ιβ. Η θεωρία της μαθημένης αβοηθησίας 40 ιγ. Η θεωρία του κύκλου της βίας 40 ιδ. Η θεωρία των πόρων 43 ιε. Οι φεμινιστικές θεωρίες 43 ιστ. Η θεωρία του κοινωνικού φύλου 43 ιζ. Η θεωρία των οικογενειακών συστημάτων 44

6 -ΙΙ- ΙΙ.2. Αίτια της ενδοοικογενειακής βίας Σελ. 45 α. Αίτια βίας κατά του/της συζύγου, του/της συντρόφου 45 β. Αίτια βίας κατά των παιδιών 47 γ. Αίτια βίας κατά των ηλικιωμένων 51 ΙΙ.3. Συνέπειες της ενδοοικογενειακής βίας 52 α. Επιπτώσεις της βίας κατά του/της συζύγου του/της συντρόφου 52 β. Επιπτώσεις της βίας κατά των παιδιών 54 ΚΕΦΑΛΑΙΟ Γ Αντιμετώπιση ενδοοικογενειακής βίας ΙΙΙ.1. Η νομοθετική αντιμετώπιση του φαινομένου της ενδοοικογενειακής βίας στην Ελλάδα 59 A. Η συνταγματική προστασία της οικογένειας 59 B. Ο ν. 3500/ Γ. Αλλα νομοθετήματα σχετικά με την αντιμετώπιση της ενδοοικογενειακής βίας στην Ελλάδα 84 ΙΙΙ.2. Η αντιμετώπιση του φαινομένου της ενδοοικογενειακής βίας σε διεθνές επίπεδο 93 ΙΙΙ.3. Νομολογία 116 ΚΕΦΑΛΑΙΟ Δ Παρεμβατικά Προγράμματα 125 α. Πρόληψη και αντιμετώπιση της ενδοοικογενειακής βίας κατά των παιδιών 132 β. Πρόληψη και αντιμετώπιση της ενδοοικογενειακής βίας κατά των ηλικιωμένων 143 γ. Παρεμβατικά προγράμματα για άνδρες δράστες ενδοοικογενειακής βίας 146 δ. Πρόληψη και αντιμετώπιση της ενδοοικογενειακής βίας κατά του/της συζύγου/συντρόφου 147 ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ

7 -1- ΕΙΣΑΓΩΓΗ Αν και η βία ξεκινά πριν από χρόνια, μαζί με το πατριαρχικό εξουσιαστικό σύστημα, όπου αποτελούσε το μέσο επιβολής του ισχυρού πατριάρχη προς τους κατωτέρους του, κανείς δεν μιλούσε γι' αυτήν, κανείς δεν παραδεχόταν ότι υπήρχε, κανείς δεν έκανε κάτι για να την αποτρέψει. Γύρω στα 1824 το ανώτατο δικαστήριο του Μισισιπή στις Η.Π.Α. εκχωρούσε στον άνδρα το δικαίωμα να κακοποιεί τη γυναίκα του, όχι όμως να τη σκοτώσει, εφόσον δεν τηρούσε ορισμένες προδιαγραφές συμπεριφοράς, Παράλληλα στο αγγλικό δίκαιο της ίδιας περιόδου, αναγνωριζόταν το δικαίωμα του συζύγου να κακοποιεί τη γυναίκα του, με την προϋπόθεση ότι η βέργα του ξυλοδαρμού δεν θα ξεπερνούσε σε πάχος τη διάμετρο του αντίχειρα του άνδρα. Αυτός ο νόμος έμεινε γνωστός σαν ο νόμος του αντίχειρα. Εκατό χρόνια αργότερα, το 1975, σε κάποια άλλη πολιτεία των Η.Π.Α. ένας δικαστής που εκδίκαζε την υπόθεση κακοποίησης μιας γυναίκας από τον επιχειρηματία σύζυγό της, με αποτέλεσμα να της σπάσει μερικά κόκκαλα, αντί να εκδώσει απόφαση, κάλεσε στο γραφείο του τους ενδιαφερομένους και ανήγγειλε: αυτό το ζήτημα είναι μία οικογενειακή υπόθεση και θα είναι λυπηρό να δείξουμε τα βρώμικα σεντόνια μας προς τα έξω, αφού δεν υπάρχει και τόσο σοβαρή κακοποίηση, ας τη λύσουμε σαν ιδιωτική υπόθεση [1]. Το 1874 στις Η.Π.Α. μία υπόθεση βαριά κακοποιημένου παιδιού, της οκτάχρονης Mary-Helen, προκάλεσε τη μεσολάβηση του Κινήματος εναντίον της κακοποίησης των ζώων και το δικαστήριο επέτρεψε ν' απομακρυνθεί το παιδί από το εχθρικό οικογενειακό του περιβάλλον και να φιλοξενηθεί σε οικοτροφείο, με βάση το επιχείρημα ότι, αφού το παιδί ανήκει στο ζωικό βασίλειο, θα πρέπει ν' απολαμβάνει την ίδια προστασία με τα ζώα. Η πρώτη αυτή προσπάθεια παιδικής προστασίας αποτέλεσε την αφορμή για την ίδρυση στις Η.Π.Α. κατά το έτος 1874 της Ενωσης για την αποτροπή της σκληρότητας προς τα παιδιά [2]. Αν και μέχρι πρόσφατα καταγράφονταν παγ [1] Χατζηφωτίου Σ., Ενδοοικογενειακή βία κατά των γυναικών και παιδιών, έκδ. Τζιόλα, 2005, σ [2] Κώτση Σ., Η κακοποίηση παιδιών στην οικογένεια, Η Ιατρική σήμερα, 2008, τεύχος 51.

8 -2- κοσμίως υψηλά ποσοστά ενδοοικογενειακής βίας, σε μορφή και έκταση από την ελαφρά σωματική βλάβη έως τον βιασμό, τον ακρωτηριασμό, την ανθρωποκτονία, την ανθρωποθυσία της συζύγου στον τάφο του συζύγου [1], και ενώ ο επιτιθέμενος διαθέτει διαρκή πρόσβαση επί του θύματος και γι αυτό το λόγο η ενδοοικογενειακή βία δεν αποτελεί ένα μεμονωμένο γεγονός, μία εκτός ελέγχου ή μία θυμικά βασισμένη συμπεριφορά, αλλά ένα πλαίσιο επαναλαμβανόμενων επεισοδίων και πολλαπλών τακτικών βίας και απειλής και είναι ιδιαίτερα επώδυνη, αν όχι αδύνατη, η ακριβής ταυτοποίηση του modus operandi και κυρίως, των εν δυνάμει δραστών της [2], μόλις μετά τη δεκαετία του 1980 υπήρξε διεθνής ευαισθητοποίηση τόσο των αρμόδιων πολιτειακών φορέων όσο και των ειδικών επιστημόνων, ώστε η ενδοοικογενειακή βία, ως παθογένεια της κοινωνικής πραγματικότητας, ν' αποτελέσει αντικείμενο έρευνας σε διεθνές, ευρωπαϊκό και εθνικό επίπεδο. Η βία στην οικογένεια συνιστά μη φανερή βία, με την έννοια ότι εντάσσεται στο σκοτεινό αριθμό της εγκληματικότητας, στο όνομα συχνά της διατήρησης της οικογενειακής συνοχής [3]. Δικαιολογητική βάση της αποσιώπησης των περιπτώσεων ενδοοικογενειακής βίας αποτελεί, πέραν της αντίληψης ότι οι όποιες μορφές βίας στην οικογένεια εντάσσονται στα interna corporis της οικογένειας [4], και ο φόβος και η απροθυμία των θυμάτων να καταγγείλουν τις εις βάρος τους πράξεις, αλλά και η επιφυλακτικότητα των αρμοδίων αρχών και κοινωνικών φορέων να κατανοήσουν ή να αποδεχθούν την ειλικρίνεια και τη βασιμότητα των ισχυρισμών των παραπάνω προσώπων, που θυματοποιούνται από σχετικές βιαιοπραγίες [5]. Κύριες πηγές άντλησης πληροφοριών για την έκταση και τη βαρύτητα των πράξεων του φαινομένου αυτού αποτελούσαν οι επίσημες εκθέσεις, τα διαθέσιμα στοιχεία των αρμόδιων κοινωνικών υπηρεσιών και τα δεδομένα των κλινικών ερευνών και των προ [1] Σκλάβου Κ., Ενδοοικογενειακή βία και κοινωνική ένταξη αλλοδαπών γυναικών, έκδ. 2008, σ. 46. [2] Δημόπουλος Χ., Το σχέδιο νόμου για την αντιμετώπιση της ενδοοικογενειακής βίας, Ποινική Δικαιοσύνη, 2006, σ [3] Πανούσης Γ., Το μήνυμα στην εγκληματολογία, έκδ. Σάκκουλα, 1995, σελ [4] Παπαθεοδώρου Θ., Η ποινικοποίηση της ενδοοικογενειακής βίας. Συγκριτική προσέγγιση, Ποινική Δικαιοσύνη, 2007, σ. 71. [5] Καραμόσχογλου Α., Ν. 3500/2006 Οι ποινικές ρυθμίσεις. Ο ρόλος των εκπαιδευτικών, Ποινική Δικαιοσύνη, 2010, σ

9 -3- γραμμάτων αρωγής των θυμάτων αυτών των βιαιοπραγιών. Η δυσχέρανση των οργάνων αυτών στην πρόσβασή τους στις περιπτώσεις ενδοοικογενειακής βίας επιτεινόταν, πέραν της προεκτεθείσας απροθυμίας των μελών της οικογένειας να προβούν σε καταγγελία της θυματοποίησής τους, και από τους θεσμικούς περιορισμούς που επιβάλλονται στο έργο των εν λόγω υπηρεσιών, τη συνταγματική οχύρωση του οικιακού ασύλου, τους επιγενόμενους συμβιβασμούς και τις ανακλήσεις των αναφερομένων στις αρχές περί διάπραξης ενδοοικογενειακών βιαιοτήτων κ.λπ. Πάντως, η συνήθης μέτρηση του φαινομένου αυτού διενεργείται από τις ιατρικές βεβαιώσεις των τραυματισμών συνεπεία άσκησης της ενδοοικογενειακής βίας και από τις σαφείς αναφορές της αυτο-ομολογούμενης σχετικής θυματοποίησης [1] Στη μετατροπή των γυναικών σε εν δυνάμει θύματα και στη νομιμοποίηση της άσκησης βίας οδηγεί και το περιβάλλον ανάπτυξης, που διδάσκει συγκεκριμένα πρότυπα και αποδίδει στις γυναίκες συγκεκριμένους τρόπους συμπεριφοράς και χαρακτηριστικά, σε βάρος της συμπληρωματικότητας, του μοιράσματος, της εναλλαγής των ρόλων, της υποχώρησης από τον κυριαρχικό ρόλο του ενός προς τον άλλον, των εποικοδομητικών δεξιοτήτων επικοινωνίας, των ρεαλιστικών στάσεων και προσδοκιών από τη έγγαμη ή συντροφική σχέση, που αποτελούν υπόβαθρο των συμβολαίων των ζευγαριών. Εξάλλου, η αδιαμφισβήτητη ανδρική κυριαρχία διδάσκεται στα παιδιά από τα πρώτα χρόνια της ζωής τους, μέσω των χαρακτηριστικών του βιολογικού και του κοινωνικού φύλου που αποδίδονται στα αγόρια και στα κορίτσια [2]. Η παρουσιαζόμενη παρακάτω εργασία στοχεύει στην αποτύπωση των διαστάσεων του φαινομένου της ενδοοικογενειακής βίας, στην ανάδειξη σφαιρι [1] Δημόπουλος Χ., ό.π., σ. 1044, Βλάχου Β., Η κοινωνιολογική διερεύνηση της ενδοοικογενειακής βίας: Θεωρητικές προσεγγίσεις, μεθοδολογικοί προβληματισμοί και θεσμικές παρεμβάσεις, Ποινική Δικαιοσύνη, 2007, σ [2] Σκλάβου Κ., ό.π., σ. 41, Δημόπουλου Χ., ό.π., σ. 1046, Μαγγανά Α., Η ενδοσυζυγική βία ή ένας κόσμος, όμορφος, αγγελικά πλασμένος, Ποινική Δικαιοσύνη, 1999, σ. 70 επ., Μανωλεδάκη Ι., Η παιδική ηλικία ως αυτοτελές έννομο αγαθό στο ποινικό δίκαιο, Νομικό Βήμα, 1984, σ. 1108, Λύγδα Γ., Η κακοποίηση στον αστερισμό του γονεϊκού ζεύγους, σε Βία, Παιδί, Θεσμοί - Διεπιστημονικές Προσεγγίσεις. Εισηγήσεις από το 5ο Πανελλήνιο Συνέδριο Παιδοψυχιατρικής, Μέγαρο Μουσικής Αθηνών, 8-10 Ιουνίου 2007, Οργάνωση: Παιδοψυχιατρικής Εταιρείας Ελλάδος - Ένωση Ψυχιάτρων Παιδιών και Εφήβων, σ

10 -4- κά των θεωρητικών προσεγγίσεων αυτού, των μορφών εκδήλωσης και αιτίων γέννησης, διαιώνισης και παγίωσής του, των πολυδιάστατων συνεπειών του, το θεσμικό πλαίσιο αντιμετώπισης αυτού στην Ελλάδα σε προληπτικό και κατασταλτικό στάδιο αφενός ως κοινωνική αναγκαιότητα αφετέρου ως υποχρέωση προσαρμογής στο διεθνές θεσμικό πλαίσιο, αναφορά του οποίου επίσης γίνεται, και τέλος στην προβολή των προγραμμάτων και δομών παρέμβασης για θύματα και θύτες. Για την εκπόνηση της εργασίας αυτής μελετήθηκαν εθνικά και διεθνή νομοθετικά κείμενα, ψηφίσματα, διακηρύξεις, συστάσεις, παρατηρήσεις, σύμφωνα, αποφάσεις, γνωμοδοτήσεις, και αξιοποιήθηκαν πληροφορίες από έργα Ελλήνων και ξένων συγγραφέων, που ασχολήθηκαν με την ερμηνεία του ελεγχόμενου φαινομένου. Η εργασία απαρτίζεται από τέσσερα κεφάλαια, στο πρώτο εκ των οποίων θα γίνει προσπάθεια εννοιολογικού καθορισμού της ενδοοικογενειακής βίας και των όρων που συνθέτουν το υπόψη φαινόμενο, και αναφορά των μορφών με τις οποίες εκδηλώνεται αυτό. Στο δεύτερο κεφάλαιο θα εκτεθούν οι κυριότερες θεωρητικές προσεγγίσεις του εξεταζόμενου φαινομένου, τα αίτια γέννησης και διαιώνισης αυτού και οι συνέπειές του. Στο τρίτο κεφάλαιο θα προβληθούν αφενός μεν το ισχύον νομοθετικό πλαίσιο για την ενδοοικογενειακή βία στην Ελλάδα και τα βασικότερα διεθνή νομοθετικά κείμενα για την προστασία των ευάλωτων ομάδων, τα οποία απετέλεσαν την απαρχή και τη βάση για τη θέσπιση ειδικότερων μεταγενέστερων νομοθετημάτων για την αντιμετώπιση του ανωτέρω φαινομένου, αφετέρου δε τα τελευταία κείμενα, ψηφίσματα, διακηρύξεις, συστάσεις, παρατηρήσεις, σύμφωνα, αποφάσεις, γνωμοδοτήσεις και πράξεις σε ευρωπαϊκό και διεθνές επίπεδο, με παράλληλη αναφορά στη νομολογία των ελληνικών δικαστηρίων, όπου αντιμετωπίσθηκαν, σε επίπεδο προδικασίας, και εκδικάσθηκαν, με έκδοση οριστικών ή αμετακλήτων αποφάσεων, υποθέσεις ενδοοικογενειακής βίας. Στο τέταρτο κεφάλαιο θα παρουσιαστούν τα προγράμματα παρέμβασης για θύματα και θύτες, οι εμπλεκόμενοι φορείς και ο ρόλος τους, θα θιγεί η επάρκεια και προσφορότητα των μέτρων που λήφθηκαν και των υποστηρικτικών δομών που δημιουργήθηκαν και θα υποβληθούν προτάσεις για παρεμβάσεις, σε προληπτικό και θεραπευτικό στάδιο, με προοπτικές τελεσφορίας. Η εργασία

11 -5- ολοκληρώνεται με τη σύνοψη του συμπεράσματος που αντλείται από τη διεξαχθείσα έρευνα.

12 -6- ΚΕΦΑΛΑΙΟ Α Η ενδοοικογενειακή βία Ι.1. Ορισμοί α. Ενδοοικογενειακή βία Αναφορικά με το στοιχείο της βίας, σ' έναν ευρύ ορισμό, θα λέγαμε ότι είναι η χρήση υλικής ή ψυχολογικής δύναμης για την κάμψη μιας αντίστασης με καταναγκασμό. Εφόσον λοιπόν η βία αποβλέπει σ' ένα σκοπό, να κάμψει δηλαδή μία εκδηλωθείσα ή και απλώς αναμενόμενη αντίσταση, διαφοροποιείται η έννοια της βίας από την έννοια της βιαιοπραγίας, που είναι χρήση υλικής δύναμης σε βάρος προσώπου ή και πράγματος χωρίς ν' αποβλέπει σε συγκεκριμένο σκοπό, είναι καθαρή κακοποίηση. Η βία αποτελεί μέσο προς σκοπό, ενώ η βιαιοπραγία αυτοσκοπό, κάθε είδους βία είναι και βιαιοπραγία, κάθε βιαιοπραγία όμως δεν είναι βία, συνεπώς η βιαιοπραγία είναι ευρύτερη της έννοιας της βίας [1]. Η βία διακρίνεται σε καθαρά υλική (σωματική βία) και σε ψυχολογική βία (απειλή). Η πρώτη αποτελεί αντιπαράθεση υλικών δυνάμεων και κάμψη της αντίστασης της μιας από την επενέργεια της άλλης. Η δεύτερη είναι αντιπαράθεση των βουλήσεων σε ψυχολογικό αρχικά επίπεδο και εξαναγκασμός της μιας βούλησης όχι σε αλλαγή της αλλά σε υποταγή (παραμερισμό) της από την άλλη και τελικά σε υλική ενέργεια μη θεληματική. Η σωματική βία μπορεί να είναι απόλυτη (vis absoluta) ή ακαταμάχητη, που δεν αφήνει καν περιθώρια αυτοκυβερνούμενης μυικής ενέργειας, υπάρχει μόνο μία θέληση η θέληση του δράστη και η σχετική (vis compulsiva) ή ψυχοσωματική, όταν μία αρχική επίδραση πάνω στο σώμα κάμπτει τη θέληση και παραπέρα ο [1] Μανωλεδάκη Ι., Εγκλήματα κατά της ιδιοκτησίας, έκδ, 1982, σ , Μαγκάκη Γ., Ποινικά Χρονικά, ΙΓ, σ. 391, ΔΝαυτΠειρ 517/2004, Ποινικά Χρονικά, 2006, σ. 81.

13 -7- εξαναγκαζόμενος κατευθύνει μόνος τις κινήσεις του έχοντας όμως υποκαταστήσει τη θέλησή του με τη θέληση αυτού που τον εξαναγκάζει. Περαιτέρω η σωματική βία διακρίνεται σε άμεση, όταν η υλική δύναμη επενεργεί απευθείας πάνω στο σώμα του άλλου και σε έμμεση, όταν η υλική επενέργεια δεν γίνεται με απευθείας επαφή στο ξένο ανθρώπινο σώμα, αλλά με επέμβαση δυναμική σε πράγμα, ώστε έμμεσα να εκβιάζεται η κίνηση ή ακινησία κάποιου προσώπου. Τέλος, καθαρά ψυχολογική βία (απειλή) αποτελεί η υποταγή μιας βούλησης και ο εξαναγκασμός της σε κάποια ενέργεια με την εξαγγελία ενός κακού, που η επέλευση ή η αποτροπή του εξαρτάται από αυτόν που εξαναγκάζει και που συνδέεται με την τέλεση ή τη μη τέλεση από τον εξαναγκαζόμενο της επιβαλλόμενης σ' αυτόν ενέργειας. Ο όρος απειλή χρησιμοποιείται με δύο βασικά έννοιες, ως αυτοτελής πράξη και ως μέσο για κάποιο σκοπό. Στη δεύτερη περίπτωση η απειλή ταυτίζεται με την ψυχολογική βία, ενώ στην πρώτη περίπτωση η απειλή είναι απλά και μόνο κατατρομοκράτηση άλλου χωρίς ν' αποβλέπει άμεσα σε κάμψη της βούλησής του, αντιστοιχεί δηλαδή στην έννοια της βιαιοπραγίας στο καθαρά υλικό επίπεδο. Εν κατακλείδι θα λέγαμε ότι η απειλή τρομοκρατεί, η βιαιοπραγία κακοποιεί και η παράνομη βία είτε ως σωματική βία είτε ως ψυχολογική βία εξαναγκάζει. Η βία, σωματική ή ψυχολογική, άμεση ή έμμεση σωματική, απόλυτη ή ψυχοσωματική, έχει διάφορες διαβαθμίσεις που αναφέρονται βασικά στην έντασή της. Ετσι, η άμεση βία είναι πιο έντονη από την έμμεση, ενώ η ένταση της ψυχολογικής βίας εξαρτάται από το απειλούμενο κακό και από τη δυνατότητα αυτού που απειλεί να το πραγματοποιήσει αμέσως. Δεν μπορούμε να πούμε όμως πως μια σωματική βία είναι πιο έντονη από μια ψυχολογική γενικά, γιατί η ένταση κρίνεται από το κακό, που στη μία περίπτωση συμβαίνει, ενώ στην άλλη απειλείται [1]. Ως προς τον εννοιολογικό καθορισμό της ενδοοικογενειακής βίας δεν υπάρχει ομογνωμία. Αν επιχειρούσαμε να κατατάξουμε την πλειάδα των ορισμών, που έχουν σχετικά δοθεί, θα βρισκόμαστε αντιμέτωποι με τρεις διακρίσεις : α) με τους ευρείς ορισμούς, όπου η ενδοοικογενειακή βία συνίσταται [1] Μανωλεδάκη Ι., ό.π., σ , Μαγκάκη Γ., Ποινικά Χρονικά, ΙΒ, σ. 527, Συμεωνίδου- Καστανίδου Ε., 'Αρμενόπουλος', 1982, σ. 975.

14 -8- τόσο στις φυσικές (σωματικές) επιθέσεις, όσο και σε άλλες βλαπτικές συμπεριφορές, όπως είναι η ψυχολογική και η συναισθηματική κακομεταχείριση, η οικονομική αποστέρηση, η οικιακή αιχμαλωσία και οι απειλές εναντίον μελών της οικογένειας, β) με τους στενούς ορισμούς, όπου η ενδοοικογενειακή βία περιλαμβάνει μόνο πράξεις φυσικών προσβολών εναντίον μελών της οικογένειας, δηλαδή σκόπιμες επιθέσεις που στοχεύουν στην πρόκληση ψυχικού πόνου ή σωματικής βλάβης σε μέλη θύματα της οικογένειας και γ) με τους μεικτούς ορισμούς, όπου η ενδοοικογενειακή βία συνδυάζει την παραδοσιακή μορφή της βίας (ανθρωποκτονία, βιασμό, επίθεση, απειλή) με χρόνιες ενδοοικογενειακού χαρακτήρα συγκρουσιακές καταστάσεις, όπως λ.χ. είναι η σεξουαλική παρενόχληση, η ομηρία, ο εκφοβισμός και οι απειλές άσκησης βίας, οι οποίες αποκτούν προοδευτικά ενδημική υφή τόσο στα πλαίσια μιας οικογένειας όσο και στα πλαίσια μιας μόνιμης ερωτικής σχέσης [1]. Προς την κατεύθυνση της διατύπωσης του ορισμού της ενδοοικογενειακής βίας, το Συμβούλιο της Ευρώπης της 11ης Μαΐου 2011 για την πρόληψη και την καταπολέμηση της βίας κατά των γυναικών και της ενδοοικογενειακής βίας ορίζει : ο όρος 'ενδοοικογενειακή βία' σημαίνει όλες τις πράξεις φυσικής, σεξουαλικής, ψυχολογικής ή οικονομικής βίας, οι οποίες συμβαίνουν εντός της οικογένειας ή της οικιακής μονάδας ή μεταξύ πρώην ή νυν συζύγων ή συντρόφων, είτε ο αυτουργός διαμένει ή διέμενε στην ίδια κατοικία με το θύμα είτε όχι. Η Διακήρυξη του ΟΗΕ για την εξάλειψη της βίας κατά των γυναικών ορίζει στην παράγραφο 113 της Πλατφόρμας Δράσης του Πεκίνου έτους 1995 τη βία ως κάθε πράξη βίας βάσει φύλου, η οποία επιφέρει ή είναι πιθανό να επιφέρει σωματική, σεξουαλική ή ψυχολογική βλάβη ή πόνο σε γυναίκες, συμπεριλαμβανομένων και των απειλών για τέτοιες πράξεις, του εξαναγκασμού ή της αυθαίρετης στέρησης της ελευθερίας είτε συμβαίνει στη δημόσια είτε στην ιδιωτική ζωή, αναγνωριζει δε τη βία αυτή ως έκφραση της ιστορικά εκπεφρασμένης ανισότητας στις σχέσεις ισχύος μεταξύ ανδρών και γυναικών, που οδήγησε στην κυριαρχία των ανδρών επί των γυναικών. Η βία κατά των γυναικών συνιστά έναν από τους νευραλγι [1] Δημόπουλου Χ., Το σχέδιο νόμου Για την αντιμετώπιση της ενδοοικογενειακής βίας, Ποινική Δικαιοσύνη, 2006, σ

15 -9- κούς κοινωνικούς μηχανισμούς, μέσω των οποίων οι γυναίκες οδηγούνται σε υποδεέστερη θέση συγκριτικά με τους άνδρες ). Η Παγκόσμια Οργάνωση Υγείας (World Health Organization, 2006) ορίζει : τη βία που προκαλείται σε μια γυναίκα από έναν σύντροφο ή πρώην σύντροφο ως ενδοοικογενειακή βία κατά των γυναικών ή ως κρυφή συντροφική βία. Με βάση τους απαντώμενους στα παραπάνω κείμενα και στη βιβλιογραφία ορισμούς, η ενδοοικογενειακή βία αξιολογείται ως βία που ασκείται με πράξεις που ποικίλουν ειδολογικά και ποιοτικά από άποψη βαρύτητας, και συνίστανται στην πρόκληση σωματικού και ψυχικού πόνου, στον εξαναγκασμό σε γενετήσια πράξη, στη στέρηση της ελευθερίας, στην απειλή, στην προσβολή της γενετήσιας αξιοπρέπειας, στην προσβολή της τιμής ή ενδεχομένως και στην υπενθύμιση της οικονομικής εξάρτησης, ως μέσο για την επιβολή και κυριαρχία σε βάρος μέλους της οικογένειας [1]. Ο ν. 3500/2006, σύμφωνα με το άρθρο 1 παρ. 1 του οποίου, ενδοοικογενειακή βία είναι η τέλεση αξιόποινης πράξης, σε βάρος μέλους της οικογένειας, σύμφωνα με τα άρθρα 6, 7, 8 και 9 του νόμου αυτού και τα άρθρα 299 και 311 του Ποινικού Κώδικα, δεν περιέχει τον ορισμό της ενδοοικογενειακής βίας με την εγκληματολογική της διάσταση, αλλά ορίζει απλώς την έννοιά της στη βάση των αξιόποινων πράξεων που καταστρώνονται στο οικείο κεφάλαιο. Ετσι, ως ενδοοικογενειακή βία νοείται, κατά το νόμο αυτόν, η σωματική βλάβη σε βάρος μέλους της οικογένειας, η παράνομη βία και απειλή στο πλαίσιο της οικογένειας, ο βιασμός και η κατάχρηση σε ασέλγεια, η προσβολή της γενετήσιας αξιοπρέπειας, η ανθρωποκτονία και η θανατηφόρα σωματική βλάβη, που τελείται μέσα στην οικογένεια, όπως αυτή οριοθετείται στο άρθρο 1 παρ. 2 του ίδιου νόμου. β. Οικογένεια Ως κεντρική έννοια, γύρω από την οποία κτίζεται το πλέγμα των διατάξεων του ν. 3500/2006 χρησιμοποιείται αυτή της οικογένειας. Στο ευρύ φάσμα του δικαίου, η έννοια της οικογένειας δεν έχει όμοια καθορισμένο νομικό [1] Δημόπουλου Χ., ό.π., σ. 1044, Σκλάβου Κ., Ενδοοικογενειακή βία και κοινωνική ένταξη αλλοδαπών γυναικών, έκδ. 2008, σ , Μαγγανά Α., Η ενδοσυζυγική βία ή ένας κόσμος όμορφος αγγελικά πλασμένος, Ποινική Δικαιοσύνη, 1999, σ , Στεφανίδου Α., Ενδοοικογενειακή Βία, έκδ. Νομική Βιβλιοθήκη, 2010, σ. 21.

16 -10- περιεχόμενο. Στον Αστικό Κώδικα δεν δίνεται συγκεκριμένος ορισμός της οικογένειας, αλλά είναι γενικά αποδεκτό ότι ως οικογένεια νοείται η νόμιμη οικογένεια, δηλαδή εκείνη που στηρίζεται στο γάμο [1]. Στο Ποινικό δίκαιο, η οικογένεια συνιστά ένα βοηθητικό έννομο αγαθό και νοείται ως η αμοιβαία κοινωνική νομική ιδιότητα των ανθρώπων να ανήκουν σε έναν ελάχιστο κοινωνικό πυρήνα. Επομένως δεν συνιστά κατ' ακριβολογία ένα έννομο αγαθό του σύγχρονου φιλελεύθερου κράτους, αλλά έναν θεσμό βαθιά ριζωμένο στη σύγχρονη κοινωνία, ο οποίος εξελίσσεται μαζί με αυτήν [2]. Από κοινωνιολογική πάντως άποψη, το περιεχόμενο της έννοιας οικογένεια ποικίλλει : α) ανάλογα με τη μορφή (π.χ. πυρηνική ή εκτεταμένη) που επικρατεί στο εκάστοτε κοινωνικο οικονομικό γίγνεσθαι και β) ανάλογα με τον τύπο των σχέσεων που θεωρητικά περιλαμβάνονται στον όρο (π.χ. γάμος, δεσμός αίματος, κηδεμονία, υιοθεσία κ.λπ.) [3]. Η έννοια της οικογένειας, που αναλύεται στην παράγραφο 2 του άρθρου 1 του ν. 3500/2006, παρουσιάζεται διευρυμένη, ωστόσο ο σκοπός του νομοθέτη δεν είναι η άσκηση ορισμένης διαπλαστικής ή παρεμβατικής λειτουργίας στην οικογένεια, αλλά η προστασία ενός κύκλου ευάλωτων προσώπων, χωρίς να θίγονται αξίες και αρχές διαμορφωμένες στην ελληνική κοινωνία. Ειδικότερα, για τον προσδιορισμό της έννοιας οικογένεια ελήφθη υπόψη η εγγύτητα της συγγένειας ή η σχέση που συνδέει διάφορα πρόσωπα. Ετσι, μόνη η σχέση των προσώπων της υπό στοιχ. α κατηγορίας (σύζυγοι ή γονείς και συγγενείς πρώτου και δεύτερου βαθμού εξ αίματος ή εξ αγχιστείας και τα εξ υιοθεσίας τέκνα τους) δικαιολογεί την αυστηρή αντιμετώπιση των εγκλημάτων που ρυθμίζει ο νόμος αυτός, ανεξάρτητα από το αν τα πρόσωπα αυτά συγκατοικούν, ενώ για τα πρόσωπα που περιλαμβάνονται στις υπό στοιχ. β και γ κατηγορίες (συγγενείς εξ αίματος ή εξ αγχιστείας μέχρι τετάρτου βαθμού και πρόσωπα των οποίων επίτροπος, δικαστικός παραστάτης ή ανάδοχος γονέας έχει ορισθεί μέλος της οικογέ [1] Παπαθεοδώρου Θ., Η ποινικοποίηση της ενδοοικογενειακής βίας. Συγκριτική προσέγγιση, Ποινική Δικαιοσύνη, 2007, σ. 72. [2] Μανωλεδάκη Ι., Το έννομο αγαθό ως βασική έννοια του Ποινικού Δικαίου, 1998, σ. 93. [3] Βλάχου Β., Η κοινωνιολογική διερεύνηση της ενδοοικογενειακής βίας: Θεωρητικές προσεγγίσεις, μεθοδολογικοί προβληματισμοί και θεσμικές παρεμβάσεις, Ποινική Δικαιοσύνη, 2007, σ. 626, Στεφανίδου Α., ό.π., σ. 29.

17 -11- νειας, καθώς και κάθε ανήλικο πρόσωπο που συνοικεί στην οικογένεια, μόνιμη σύντροφος του άνδρα ή μόνιμος σύντροφος της γυναίκας και τα τέκνα, κοινά ή ενός εξ αυτών, τέως συζύγοι) απαιτείται συνοίκησή τους. Ο καθορισμός του τέταρτου βαθμού συγγένειας ως ανώτατου βαθμού οικογενειακής σχέσης που εμπίπτει στη ρύθμιση του νόμου αυτού επιβλήθηκε εκ του λόγου ότι μέχρι τον τέταρτο βαθμό επέρχεται η εξ αδιαθέτου κληρονομική διαδοχή [1]. Περαιτέρω, καινοτομία του ανωτέρω νόμου αποτελεί η επέκταση της έννοιας της οικογένειας στα ετερόφυλα πρόσωπα, που συμβιούν σαν να είναι παντρεμένοι, και τα τέκνα τους κοινά ή ενός εξ αυτών. Πρόκειται για την ελεύθερη ένωση, για την κατάφαση της οποίας έχουν υποστηριχθεί διάφορες απόψεις. Ειδικότερα, έχει υποστηριχθεί ότι εκείνο που φαίνεται να υπονοεί ο νομοθέτης με τη χρήση του όρου μόνιμος είναι ότι αρκεί να υπάρχει μια σχέση, η οποία δημιουργεί δεσμεύσεις και δικαιώματα μεταξύ των μελών της, διότι, στην προκείμενη περίπτωση σημασία δεν έχει η διάρκειά της, καθώς και ο γάμος μεταξύ δύο προσώπων δεν προϋποθέτει διάρκεια, αλλά η συμβίωση των ατόμων, κατά την οποία ενδεχομένως να συμβούν περιστατικά βίας μέσα στο σπίτι. Σύμφωνα με άλλη άποψη, στοιχείο προσδιορισμού της έννοιας του μόνιμου συντρόφου αποτελεί το ικανό χρονικό διάστημα κατά το οποίο το ζευγάρι πρέπει να συνοικεί, σε συνδυασμό με την ένταση ή και την προοπτική της σχέσης. Υποστηρίζεται και η άποψη κατά την οποία για την κατάφαση του στοιχείου της μονιμότητας της σχέσης πρέπει να υπάρχουν σωρευτικά τα εξής στοιχεία: α) η συγκατοίκηση των μόνιμων συντρόφων, β) η εξακολουθητική εγκατάστασή τους και γ) η κοινωνική εμφάνιση γάμου. Διατυπώθηκε και η άποψη ότι η οριοθέτηση της έννοιας του μόνιμου συντρόφου εξαρτάται από το εάν σκοπός του νόμου είναι η προστασία της οικογένειας, οπότε η μόνιμη συντροφική σχέση θα πρέπει να εξομοιωθεί ως προς την ποιότητα, τη διάρκεια και την έντασή της με τη συζυγική σχέση, ή η απήχηση των σύγχρονων κοινωνικών δεδομένων, οπότε στην έννοια του μόνιμου συντρόφου μπορούν να υπαχθούν και πιο πρόσκαιρες σχέσεις, κατά τις οποίες αρκεί να υπάρχει η βούληση των μερών [1] Αιτιολογική Εκθεση του ν. 3500/2006.

18 -12- για κοινή συμβίωση [1]. Τέλος, ως προς τα στοιχεία του ορισμού της οικογένειας κατά το ν. 3500/2006, υποστηρίχθηκε η άποψη ότι ο νομοθέτης οδηγήθηκε σε υπερβολές, εντάσσοντας στην εν λόγω έννοια οικογενειακούς δεσμούς και οικογενειακές σχέσεις και καταστάσεις που δεν ανταποκρίνονται πάντα στη σύγχρονη κοινωνική πραγματικότητα, υποδηλώνουν κοινωνικά, σε ορισμένες περιπτώσεις, μιαν αναχρονιστική πρόσληψη των οικογενειακών συνθηκών και ταυτίζουν την αυστηρότητα με την αποτελεσματικότητα της ποινικής προστασίας, λαμβανομένου επιπλέον υπόψη ότι οι οικογενειακοί δεσμοί μεταξύ ενηλίκων δεν εμπεριέχουν αυταπόδεικτες και αυτονόητες οικογενειακές σχέσεις, ώστε οι αξιόποινες πράξεις να υπάγονται αυτόματα στην ενδοοικογενειακή βία με τις συνακόλουθες δικονομικές εξαιρέσεις (π.χ. γιατί να θεωρείται ως ενδοοικογενειακή βία η τέλεση πράξης βίας μεταξύ πρώτων εξαδέλφων ή μεταξύ θείου και ανηψιού, ανεξαρτήτως ηλικίας;) [2] γ. Θύμα ενδοοικογενειακής βίας Στην τρίτη παράγραφο του άρθρου 1 του ν. 3500/2006 δίνεται ο ορισμός του θύματος στα εγκλήματα ενδοοικογενειακής βίας. Σύμφωνα με αυτή τη διάταξη θεωρείται ως θύμα ενδοοικογενειακής βίας κάθε πρόσωπο της παραγράφου 2 του άρθρου 1 του ίδιου νόμου, σε βάρος του οποίου τελείται αξιόποινη πράξη κατά τα άρθρα 6, 7, 8 και 9 του νόμου αυτού, καθώς και το μέλος, στην οικογένεια του οποίου τελέσθηκε αξιόποινη πράξη κατά τα άρθρα 299 και 311 του Π.Κ., και ο ανήλικος ενώπιον του οποίου τελείται μία από τις αξιόποινες πράξεις της διάταξης αυτής. Πλέον συγκεκριμένα, στην έννοια του θύματος εμπεριέχεται κάθε μέλος της οικογένειας σε βάρος του οποίου τελέστηκαν τα αδικήματα της σωματικής βλάβης (άρθρο 6), της παράνομης βίας (άρθρο 7 παρ. 1), της απειλής (άρθρο 7 παρ. 2), του βιασμού (άρθρο 8 παρ. 1), της κατάχρησης σε ασέλγεια (άρθρο 8 παρ. 2) και της προσβολής της γενετήσιας αξιοπρέπειας (άρθρο 9), το πρόσωπο στην οικογένεια του οποίου τελέστηκε κάποιο από τα αδικήματα των άρθρων 299 Π.Κ. (ανθρωποκτονία [1] Παπαδοπούλου-Κλαμαρή Δ., Σκέψεις για τον ν. 3500/2006, Ενδοοικογενειακή βία. Τα προστατευόμενα πρόσωπα και ο σκοπός του νόμου, Νομικό Βήμα, 2012, σ , Στεφανίδου Α., ό.π., σ. 46, ΣυμβΠλημΘεσ 806/2011, Ποινικά Χρονικά, 2012, σ. 470). [2] Παπαθεοδώρου Θ., ό.π., σ. 73, Χαραλαμπάκη Α., Οι νομοθετικές και νομολογιακές εξελίξεις στο χώρο του ποινικού δικαίου που αφορούν οικογενειακές ή συγγενικές σχέσεις, Ποινικά Χρονικά, 2011, σ. 562.

19 -13- από πρόθεση) και 311 Π.Κ. (θανατηφόρα σωματική βλάβη), καθώς και ο ανήλικος, ενώπιον του οποίου τελείται η αξιόποινη πράξη. Σε ό,τι αφορά τον κύκλο των προστατευομένων προσώπων, ενδιαφέρον παρουσιάζει η αντιπαραβολή των επιλογών του έλληνα νομοθέτη σε σχέση με τις αντίστοιχες των νομοθεσιών ορισμένων ευρωπαϊκών χωρών. Ετσι, στη Γαλλία, ο νόμος της 4ης Απριλίου 2006 σχετικά με την ενίσχυση της πρόληψης και της καταστολής της βίας ανάμεσα στο ζευγάρι και σε βάρος των ανηλίκων, δεν προβλέπει νέες ποινικές διατάξεις για την αντιμετώπιση της ενδοοικογενειακής βίας, αλλά εισάγει επιβαρυντικές περιστάσεις και αυξημένες ποινές, όταν ορισμένα ποινικά αδικήματα τελούνται από το/τη σύζυγο ή το/τη σύντροφο σε περιπτώσεις ελεύθερης ένωσης ή αστικού συμφώνου, παράλληλα δε προστατεύονται τα ανήλικα τέκνα του ζευγαριού ή του ενός εκ των δύο συζύγων ή συντρόφων από πράξεις βίας ή σωματικής και ψυχολογικής κακοποίησης. Στην Αγγλία ο νόμος της 15ης Νοεμβρίου 2004 για την οικιακή βία προστατεύει από σοβαρές πράξεις βίας τα πρόσωπα, τα οποία είναι μέλη της ίδιας οικογένειας, τους ανήλικους, τους ενήλικους, που είναι ιδιαίτερα ευάλωτοι λόγω της ηλικίας τους ή της σωματικής ή της ψυχικής τους υγείας, καθώς και αυτά που ενώ δεν συνοικούν με την οικογένεια, την επισκέπτονται αρκετά συχνά, ώστε ευλόγως να θεωρούνται μέλη της οικογένειας, αφού διατηρούν με αυτήν σταθερές συναισθηματικές σχέσεις. Η προστασία δηλαδή που επιφυλάσσει η αγγλική νομοθεσία στηρίζεται στους άξονες οικογένεια και οικία. Η ισπανική νομοθεσία, η οποία υπήρξε σε ευρωπαϊκό επίπεδο πρωτοπόρος στο πεδίο της αντιμετώπισης της κακοποίησης των γυναικών, διαμόρφωσε το 2004 ένα ολοκληρωμένο πλαίσιο διατάξεων ενάντια στην έμφυλη βία. Ειδικότερα, ο οργανικός νόμος 1/2004 της 28ης Δεκεμβρίου 2004 ποινικοποίησε την κατ' επανάληψη άσκηση σωματικής και ψυχολογικής βίας σε βάρος του/της συζύγου ή τέως συζύγου, καθώς και σε βάρος οιουδήποτε προσώπου, με το οποίο ο δράστης διατηρεί ή διατηρούσε σχέσεις παρόμοιες με αυτές που υφίστανται στο πλαίσιο ενός ζευγαριού, ανεξάρτητα από το αν ο δράστης και το θύμα συγκατοικούσαν. Τέλος στο πορτογαλικό ποινικό δίκαιο το άρθρο 152 του Π.Κ. ποινικοποιεί την κακοποίηση του/της συζύγου και του/της συντρόφου, αλλά και κάθε προσώπου που συνδέεται με το ζευγάρι και βρίσκεται σε θέση αδυναμίας να υπερασπιστεί τον εαυτό του λόγω ηλικίας, κατάστασης της υγείας του ή αναπηρίας. Από τη συγκριτική παράθεση των πα-

20 -14- ραπάνω διατάξεων προκύπτει ότι σε πολλές ευρωπαϊκές νομοθεσίες η προστασία ενάντια στην ενδοοικογενειακή βία εκκινεί από το ζευγάρι και τα ευάλωτα πρόσωπα που συνδέονται με αυτό και δεν επιχειρείται ο επαναπροσδιορισμός της έννοιας της οικογένειας, ενώ η ελληνική νομοθεσία προέταξε έμμεσα το ζήτημα των οικογενειακών σχέσεων και δεσμών, ως κυρίαρχο, στο πλαίσιο της αντιμετώπισης της ενδοικογενειακής βίας [1]. δ. Οι σωματικές κακώσεις και βλάβη της υγείας Η σωματική κάκωση αποτελεί εξωτερική, εμφανή και διακριτή επενέργεια στο σώμα, που έχει επιβλαβή αποτελέσματα στην ακεραιότητά του, ενώ η βλάβη της υγείας αποτελεί διατάραξη των εσωτερικών λειτουργιών, με περιεχόμενο την επέλευση ορισμένων παθολογικών συμπτωμάτων, τα οποία εκδηλώνονται ως άμεση συνέπεια της ανθρώπινης εξωτερικής επέμβασης στο σώμα και τον οργανισμό συγκεκριμένου προσώπου. Κατά την κρατούσα στη νομολογία άποψη, η σωματική κάκωση ενδέχεται να αποτελεί ταυτόχρονα και βλάβη της υγείας, χωρίς όμως να είναι αυτό απαραίτητο. Αντίστοιχα, η βλάβη της υγείας μπορεί να επέλθει και χωρίς σωματική κάκωση. Μπορεί επίσης είτε να εμφανισθούν χωριστά, είτε να είναι η μία συνέπεια της άλλης [2]. Ειδικότερα, ως απλή σωματική βλάβη νοείται αυτή που στερείται των ιδιαζόντων χαρακτηριστικών της επικίνδυνης, της βαριάς και της θανατηφόρας σωματικής βλάβης των άρθρων 309, 310 και 311 του Π.Κ., διαβαθμιζόμενη, ανάλογα με τη βαρύτητά της, στη βασική της μορφή και τις προνομιούχες, της εντελώς ελαφράς και της ασήμαντης. Ως εντελώς ελαφρά σωματική βλάβη λογίζεται αυτή που, χωρίς να είναι εντελώς επουσιώδης, έχει επιπόλαιες συνέπειες, και ως ασήμαντη εκείνη που έχει ήπιες συνέπειες. Οπότε, εντελώς επιφανειακές και ταχέως ιάσιμες σωματικές κακώσεις, καθώς και ευχερώς θεραπεύσιμες επουσιώδεις και πρόσκαιρες πτώσεις της υγείας, εντάσσονται αναμφίβολα στην έννοια της εντελώς ελαφράς σωματικής βλάβης. Στην έννοια των εντελώς ελαφρών σωματικών βλαβών εμπίπτουν λ.χ. οι απλές κακώσεις, οι εκχυμώσεις, οι εκδορές, και τα χτυπήματα με γυμνά χέρια στο κεφάλι, στον [1] Παπαθεοδώρου Θ., ό.π., σ , Στεφανίδου Α., ό.π. σ [2] ΑΠ 1095/2015, ΑΠ 133/1998, ΑΠ 971/1992, ΕφΑιγ 122/2004, δημοσ. ΤΝΠ 'ΝΟΜΟΣ..

21 -15- ώμο, στα χέρια ή στα πόδια [1]. Πάντως η αφόρητη ψυχική και σωματική ταλαιπωρία δεν αποτελεί σωματική βλάβη, εάν δεν προκάλεσε στον παθόντα παθολογικές ψυχοσωματικές διαταραχές [2]. Εξάλλου, βαριά σωματική βλάβη ή διανοητική πάθηση υπάρχει, κατ' άρθρο 310 του Π.Κ., ιδίως αν η πράξη προξένησε στον παθόντα κίνδυνο ζωής ή βαριά και μακροχρόνια αρρώστια ή σοβαρό ακρωτηριασμό ή αν τον εμπόδισε σημαντικά και για πολύ χρόνο να χρησιμοποιεί το σώμα ή τη διάνοιά του [3], αν δε ο δράστης επεδίωκε το αποτέλεσμα που προξένησε τότε στοιχειοθετείται η πράξη της βαριάς σκοπούμενης σωματικής βλάβης. Επικίνδυνη είναι η σωματική βλάβη, κατ' άρθρο 309 του Π.Κ., όταν τελέσθηκε με τρόπο που μπορούσε να προκαλέσει στον παθόντα κίνδυνο για τη ζωή του ή βαριά σωματική βλάβη, δεν εξετάζεται επομένως το αποτέλεσμα της προξενηθείσας σωματικής βλάβης, αλλά ο τρόπος τέλεσης, από τον οποίο προκύπτει δυνατότητα παραγωγής κινδύνου της ζωής ή βαριάς σωματικής βλάβης του παθόντος [4] και τέλος, Θανατηφόρα σωματική βλάβη υπάρχει, κατ' άρθρο 311 του Π.Κ., όταν η πρόθεση του δράστη ήταν να επιφέρει στο θύμα σωματική ή διανοητική βλάβη οποιασδήποτε διαβάθμισης και επήλθε συνεπεία της σωματικής βλάβης ο θάνατος του θύματος, ο οποίος όμως θάνατος αποδίδεται σε αμέλεια του δράστη [5]. ε. Οι πράξεις της παράνομης βίας, της απειλής και του βιασμού Για τη στοιχειοθέτηση της αντικειμενικής υπόστασης του υπαλλακτικώς μικτού εγκλήματος της παράνομης βίας, κατ' άρθρο 330 του Π.Κ., απαιτείται ο εξαναγκασμός άλλου σε πράξη, παράλειψη ή ανοχή, για τις οποίες δεν υφίσταται υποχρέωση αυτού, με τη χρησιμοποίηση από το δράστη είτε σωματικής βίας, είτε απειλής σωματικής βίας, είτε απειλής άλλης παράνομης πράξης ή παράλειψης, προκειμένου δε για απειλή παράνομης [1] ΑΠ 540/2001, ΑΠ 2009/2001, ΑΠ 687/2001, ΑΠ 1566/2002, ΑΠ 2009/2001, ΑΠ 433/1998, δημοσ. ΤΝΠ 'ΝΟΜΟΣ'. [2] ΑΠ 402/2001, δημοσ. ΤΝΠ 'ΝΟΜΟΣ'. [3] ΑΠ 213/2015, ΑΠ 1121/2015, ΑΠ 126/2014, δημοσ. ΤΝΠ 'ΝΟΜΟΣ'. [4] ΑΠ 172/2015, ΑΠ 324/2014, δημοσ. ΤΝΠ 'ΝΟΜΟΣ'. [5] ΑΠ 281/2013, ΑΠ 416/2012, δημοσ. ΤΝΠ 'ΝΟΜΟΣ'.

22 -16- πράξης, το απειλούμενο κακό που θα προέλθει από την παράνομη πράξη, δεν απαιτείται να συμβεί άμεσα, αλλά αρκεί να συμβεί σε χρονική απόσταση από την απειλή, τόση όση είναι ικανή να εξαναγκάσει τον παθόντα να προβεί στην πράξη, παράλειψη ή ανοχή [1]. Η πράξη της απειλής απαιτεί πρόκληση από τον δράστη σε άλλον τρόμου ή ανησυχίας με την απειλή βίας ή άλλης παράνομης πράξης ή παράλειψης (άρθρο 333 του Π.Κ.). Και πάλι δεν ερευνάται αν ο απειλών είναι σε θέση να πραγματοποιήσει την απειλή ή αν αυτή είναι σοβαρή, αρκεί ότι ο απειλών εμφάνισε αυτήν κατά τρόπον ώστε ο απειλούμενος σοβαρά πίστεψε ότι είναι δυνατό να πραγματοποιηθεί το απειλούμενο κακό. Η πράξη του βιασμού τελείται όταν ο δράστης με σωματική βία ή με απειλή σπουδαίου και άμεσου κινδύνου εξαναγκάζει άλλον σε συνουσία ή σε άλλη ασελγή πράξη ή σε ανοχή της (άρθρο 336 παρ. 1 του Π.Κ.). Από την τελευταία αυτή διάταξη προκύπτει ότι για τη συγκρότηση του εγκλήματος του πολύπρακτου ή σύνθετου υπαλλακτικώς μικτού εγκλήματος του βιασμού απαιτούνται: α) εξαναγκασμός κάποιου, ανεξαρτήτως φύλου και ηλικίας, σε ακούσια συνουσία ή σε ανοχή ή επιχείρηση ασελγούς πράξης και β) ο εξαναγκασμός αυτός να γίνεται με σωματική βία ή με απειλή σπουδαίου και άμεσου κινδύνου ή και με τους δύο τρόπους. Σωματική βία είναι η φυσική δύναμη, η οποία δε μπορεί να αποκρουσθεί και η οποία επιδρώντας στο σώμα του παθόντος, αναγκάζει αυτόν να υποστεί παρά τη θέληση του συνουσία ή να ανεχθεί ή να επιχειρήσει ασελγή πράξη, ενώ απειλή βίας είναι κάθε απειλή άμεσου και σπουδαίου κινδύνου που στρέφεται κατά του σώματος, της ζωής ή άλλου ουσιώδους δικαιώματος του υφισταμένου την απειλή βίας και που μπορεί να εμποιήσει στον απειλούμενο φόβο περί επικείμενου κινδύνου κατ' αυτού, έστω και αν αντικειμενικά και υπό άλλες συνθήκες η απειλή αυτή κρίνεται σαν αστήρικτη ή ακόμη και μη δυνάμενη να δημιουργήσει τις καταστάσεις, που ο απειλούμενος υπέλαβε κατά τον χρόνο της απειλής, αρκεί, ο απειλούμενος, κατά τον χρόνο που υφίσταται την απειλή, να πιστέψει ότι η απειλή αυτή είναι δυνατό να πραγματοποιηθεί. Η σπουδαιότητα του κινδύνου κρίνεται με το συνδυασμό αντικειμενικού και υποκειμενικού κριτηρίου. Για τη [1] ΑΠ 240/2015, δημοσ. ΤΝΠ 'ΝΟΜΟΣ'.

23 -17- στοιχειοθέτηση του συγκεκριμένου εγκλήματος αρκεί και ο ένας τρόπος εξαναγκασμού, χωρίς, όμως, να αποκλείεται η συνύπαρξη αυτών. Για την κατάφαση του εξαναγκασμού, δεν απαιτείται κατ' ανάγκη το θύμα να αντιστάθηκε ενεργά, αλλά πρέπει η συνουσία ή η ασελγής πράξη να τελείται παρά την αντίθετη βούλησή του. Έτσι, υπάρχει βιασμός και όταν το θύμα λόγω του αιφνιδιασμού ή του φόβου των συνεπειών προβολής αντίστασης ή των ασθενών σωματικών του δυνάμεων ή άλλων περιστάσεων, θεώρησε εύλογα ανέφικτη ή μάταιη την αντίσταση και δεν αντιστάθηκε καθόλου στη σωματική βία του δράστη. Κατά μείζονα λόγο δεν απαιτείται η σωματική βία και αντίστοιχα η αντίσταση σε αυτήν να είναι διαρκής, δηλαδή μέχρι την αποπεράτωση της πράξης. Ως ασελγής πράξη νοείται κάθε ενέργεια που ανάγεται στη γενετήσια σφαίρα, η οποία αντικειμενικώς προσβάλλει το κοινό αίσθημα της αιδούς και των ηθών και κατευθύνεται στην ικανοποίηση ή διέγερση της γενετήσιας επιθυμίας. Υποκειμενικώς, το έγκλημα του βιασμού διαπράττεται πάντοτε από δόλο, ο οποίος συνίσταται στη βούληση του δράστη να εξαναγκάσει άλλον στις παραπάνω πράξεις με τον έναν ή τον άλλο τρόπο, ο οποίος (δόλος) περιλαμβάνει, ακόμη, τη γνώση ότι ο "άλλος" δεν συναινεί στην τέλεση αυτών. Η πράξη είναι τετελεσμένη όταν επιτευχθεί η συνουσία, αλλά και στην περίπτωση που σκοπήθηκε η συνουσία, αν τελέσθηκαν άλλες πράξεις που, αυτοτελώς θεωρούμενες, αποτελούν ασέλγεια, υπάρχει ολοκληρωμένο έγκλημα βιασμού και αν ακόμη δεν συντελέσθηκε η ικανοποίηση της ορμής του δράστη [1]. στ. Η πράξη της κατάχρησης ανηλίκων σε ασέλγεια Η παραπάνω πράξη τυποποιείται στο άρθρο 342 του Π.Κ., το οποίο ορίζει : 1. Ο ενήλικος ο οποίος ενεργεί ασελγείς πράξεις με ανήλικο, τον οποίον του έχουν εμπιστευθεί για να τον επιβλέπει ή να τον φυλάσσει, έστω και προσωρινά, τιμωρείται ως εξής: α) αν ο παθών δεν συμπλήρωσε τα δεκατέσσερα έτη, με κάθειρξη τουλάχιστον δέκα ετών, β) αν ο παθών συμπλήρωσε τα δεκατέσσερα, όχι όμως και τα δεκαοκτώ έτη, με κάθειρξη. 2. Συνιστά επιβαρυντική περίσταση η τέλεση της πράξης της πρώτης παραγράφου: α) από οικείο, β) από πρόσωπο που συνοικεί με τον ανήλικο ή διατηρεί φιλικές σχέσεις με τους οικείους του, γ) από εκπαιδευτικό, παιδαγωγό, [1] ΑΠ 873/2014, ΑΠ 1190/2013, ΑΠ 669/2014, δημοσ. ΤΝΠ 'ΝΟΜΟΣ'.

24 -18- γυμναστή ή άλλο πρόσωπο που παραδίδει μαθήματα στον ανήλικο, δ) από πρόσωπο που δέχεται τις υπηρεσίες του ανηλίκου, ε) από κληρικό με τον οποίο ο ανήλικος διατηρεί πνευματική σχέση, στ) από ψυχολόγο, ιατρό, νοσοκόμο ή από ειδικό επιστήμονα που παρέχει τις υπηρεσίες του στον ανήλικο. ζ) από πρόσωπο που καταχράται τη διανοητική ή σωματική αναπηρία του ανηλίκου. 3. Ο ενήλικος ο οποίος με χειρονομίες, με προτάσεις ή με εξιστόρηση, απεικόνιση ή παρουσίαση πράξεων που αφορούν τη γενετήσια ζωή προσβάλλει την αιδώ ανηλίκου, τον οποίον του έχουν εμπιστευθεί για να τον επιβλέπει ή να τον φυλάσσει, έστω και προσωρινά, τιμωρείται με φυλάκιση τουλάχιστον έξι μηνών και αν η πράξη τελείται κατά συνήθεια με φυλάκιση τουλάχιστον δύο ετών. Η παράγραφος 2 εφαρμόζεται αναλόγως και στις περιπτώσεις αυτές. Επομένως, το στοιχείο, το οποίο αξιολογείται στις παραπάνω διατάξεις, με τις οποίες προστατεύεται η γενετήσια ελευθερία των ανηλίκων, που λόγω των ιδιαίτερων σχέσεων τους με το δράστη, βρίσκονται περισσότερο εκτεθειμένα σε γενετήσιες προσβολές από αυτόν, είναι κατά κύριο λόγο η εκμετάλλευση της σχέσης εμπιστοσύνης [1]. ζ. Η πράξη της κατάχρησης σε ασέλγεια Με τις διατάξεις του άρθρου 338 του Π.Κ., που ορίζει : 1. Όποιος με κατάχρηση της παραφροσύνης άλλου ή της από οποιαδήποτε αιτία προερχόμενης ανικανότητάς του να αντισταθεί, ενεργεί επ' αυτού συνουσία ή άλλη ασελγή πράξη τιμωρείται με κάθειρξη μέχρι δέκα ετών. Αν ο παθών είναι ανήλικος, τιμωρείται με κάθειρξη τουλάχιστον δέκα ετών. 2. Όποιος με κατάχρηση των παραπάνω καταστάσεων προσβάλλει την αξιοπρέπεια άλλου στο πεδίο της γενετήσιας ζωής του με ασελγείς χειρονομίες ή προτάσεις που αφορούν σε ασελγείς πράξεις, τιμωρείται με φυλάκιση τουλάχιστον έξι μηνών. Αν ο παθών είναι ανήλικος, τιμωρείται με κάθειρξη μέχρι δέκα ετών. 3. Αν η πράξη της παραγράφου 1 έγινε από δύο ή περισσότερους που ενεργούσαν από κοινού, επιβάλλεται κάθειρξη τουλάχιστον δέκα ετών, προστατεύεται η γενετήσια ελευθερία, δηλαδή η ελευθερία κάθε ατόμου να διαμορφώνει, να εκδηλώνει και να πραγματώνει τη γενετήσια δραστηριότητά του. Για την στοιχειοθέτηση του εν λόγω εγκλήματος απαιτείται: α) παραφροσύνη ή ανικανό [1] ΑΠ 1274/2011, ΑΠ 710/2006, δημοσ. ΤΝΠ 'ΝΟΜΟΣ'.

25 -19- τητα αντίστασης του παθόντος από οποιαδήποτε αιτία, β) συνουσία ή άλλη ασελγής πράξη με κατάχρηση της ανικανότητας κ.λπ. του παθόντος προσώπου, η οποία υπάρχει όταν ο δράστης εκμεταλλεύεται την τοιαύτη κατάσταση, που κατά τις περιστάσεις καθιστά δυνατή ή διευκολύνει την πράξη, και γ) δόλος απλός ή και ενδεχόμενος, που περιλαμβάνει την θέληση τέλεσης συνουσίας ή ασελγούς πράξης και τη γνώση της κατάστασης του προσώπου, εκ της οποίας ο δράστης μπορεί να συνάγει ότι το θύμα είναι παράφρον ή ανίκανο προς αντίσταση. Ως παραφροσύνη νοείται κάθε μορφής διανοητική ατέλεια ή ολιγοφρένεια, που εμποδίζει το θύμα ν` αντιληφθεί τον κοινωνικό χαρακτήρα της εναντίον του πράξης, με τα μέτρα σκέψης του φυσιολογικού ανθρώπου. Ακολούθως, ανικανότητα προς αντίσταση υπάρχει όταν το θύμα, από αίτια ψυχικά ή σωματικά, δεν μπορεί να σχηματίσει, εξωτερικεύσει ή ενεργοποιήσει για την άμυνά του επαρκή βούληση αντίστασης όταν δέχεται την εις βάρος της γενετήσιας ελευθερίας του επίθεση του δράστη. Η ικανότητα για αντίσταση πρέπει να υπάρχει κατά τον χρόνο της πράξης, έστω κατά την έναρξη αυτής, και μπορεί να είναι και παροδική επειδή λ.χ. το άτομο ευρίσκεται σε κατάσταση ζάλης, μέθης, σωματικής εξάντλησης, κόπωσης, τρόμου [1]. Στοιχεία που πρέπει να σημειωθούν είναι ότι κατάχρηση σε ασέλγεια υπάρχει μόνο όταν ο δράστης εκμεταλλεύτηκε την απόλυτη ανικανότητα του θύματος να αντισταθεί, την οποία δεν προκάλεσε ο ίδιος, ενώ αν - και στο σημείο αυτό συνίσταται η διάκριση από το βιασμό - ο δράστης εξανάγκασε το θύμα του (παράφρονα ή ανίκανο αντίστασης) με σωματική ή ψυχολογική βία σε ασελγή πράξη, καθώς και εάν προτιθέμενος να την επιτύχει, συντέλεσε στη δημιουργία ανικανότητας αντίστασης, υπάρχει βιασμός [2] [1] ΑΠ 19/2014, ΑΠ 1586/2011, δημοσ. ΤΝΠ 'ΝΟΜΟΣ'. [2] ΑΠ 1174/2010, δημοσ. ΤΝΠ 'ΝΟΜΟΣ'.

26 -20- Ι.2. Μορφές ενδοοικογενειακής βίας H ενδοοικογενειακή βία, ως ένα πολύπλοκο και πολυδιάστατο πρότυπο συμπεριφοράς, πολύτροπο και πολύπρακτο έγκλημα, με ενεργητικό και παθητικό υποκείμενο μέλος της οικογένειας, όπως η έννοια της τελευταίας προσδιορίσθηκε στο υπό στοιχ. Ι.1.β τμήμα του παρόντος κεφαλαίου, εκδηλώνεται κυρίως με τις παρακάτω αναφερόμενες μορφές : Α. Η βία κατά του/της συζύγου, του/της συντρόφου Αν και έχουν καταγραφεί περιστατικά κακοποίησης ανδρών από τις γυναίκες συζύγους ή συντρόφους, η συζυγική κακοποίηση αφορά κυρίως στην κακοποίηση των γυναικών από τους συζύγους τους, αφού ως προς την έκταση, την ένταση, τη συχνότητα, τη δυναμική και τις επιπτώσεις είναι κατά πολύ σοβαρότερη από αυτήν, όπου οι άνδρες είναι θύματα οικογενειακής διαμάχης. Η συζυγική κακοποίηση δεν είναι ένα ξαφνικό και τυχαίο γεγονός αλλά είναι μία κατάσταση δυναμική. Τα ίδια τα θύματα συνήθως δεν αξιολογούν την για πρώτη φορά ασκούμενη εναντίον τους βία ως απαρχή μιας σχέσης κακοποίησης και προσπαθούν να υποβαθμίσουν το γεγονός και να ρυθμίσουν τη συμπεριφορά τους, σύμφωνα με τις απαιτήσεις του συντρόφου τους, προκειμένου να αποφύγουν μία μελλοντική εκδήλωση βίαιης συμπεριφοράς, ελπίζοντας ότι η συμπεριφορά αυτή θα αλλάξει. Με τον τρόπο αυτό εισέρχονται στο φαύλο κύκλο της κακοποίησης, την οποία υφίστανται για προσωπικούς λόγους, αλλά και για χάρη των παιδιών τους [1]. Η ενδοοικογενειακή κακοποίηση συνιστά την πρώτη αιτία αναπηρίας και θανάτου για τις Ευρωπαίες γυναίκες ηλικίας 16 έως 44 ετών, ξεπερνώντας ακόμη και τα αυτοκινητιστικά δυστυχήματα και τον καρκίνο [2] [1] FRA ΟΡΓΑΝΙΣΜΟΣ ΘΕΜΕΛΙΩΔΩΝ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΩΝ ΤΗΣ ΕΥΡΩΠΑΪΚΗΣ ΕΝΩΣΗΣ, Βία κατά των γυναικών: Πανευρωπαϊκή Ερευνα, η οποία διενεργήθηκε το έτος 2012 μετά από αίτημα της ισπανικής προεδρίας του Συμβουλίου της Ε.Ε. το 2010, καθώς και του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου, για τη συλλογή συγκρίσιμων δεδομένων σχετικά με τη βία κατά των γυναικών, Χατζηφωτίου Σ., Ενδοοικογενειακή βία κατά των γυναικών και παιδιών, έκδ. Τζιόλα, 2005, σ [2] Βλάχου Β., Η βία κατά των γυναικών Ερευνητικά δεδομένα Σύγχρονοι προβληματισμοι, Ποινική Δικαιοσύνη, 2006, σ. 471.

27 -21- Ειδικότερες μορφές της βίας κατά συζύγου ή συντρόφου είναι : Α1. Η σωματική κακοποίηση Η σωματική κακοποίηση είναι μία από τις πιο διαδεδομένες μορφές βίας με διακυμάνσεις από ένα απλό σπρώξιμο έως το χαστούκισμα, το τράβηγμα μαλλιών, την κλωτσιά, το δάγκωμα με δύναμη, το ρίξιμο αντικειμένων, την πρόκληση εγκαυμάτων, το σπρώξιμο στις σκάλες, το χτύπημα με γροθιά, το χτύπημα στην κοιλιά κυρίως κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης, τη χρήση όπλου, την αναγκαστική λήψη φαρμάκων, τον ακρωτηριασμό, την απόπειρα ανθρωποκτονίας και την ανθρωποκτονία. Κάποιες φορές ο θύτης μπορεί να μη προκαλέσει εμφανή τραύματα στο θύμα, αλλά να ακολουθεί ένα συγκεκριμένο πρόγραμμα βίαιης συμπεριφοράς, όπως π.χ. εξαναγκασμό σε αϋπνία ή σε στέρηση φαγητού, πρακτικές που άλλωστε έχουν αναγνωριστεί από Παγκόσμιες Οργανώσεις, όπως η Διεθνής Αμνηστία, ως μέθοδοι βασανισμού. Α2. Η ψυχολογική κακοποίηση Η ψυχολογική βία είναι μία εξίσου σοβαρή μορφή βίας έστω και αν η δράση της δεν επιφέρει άμεσα ορατά αποτελέσματα. Εκδηλώνεται σε όλες σχεδόν τις περιπτώσεις βίας είτε αυτοτελώς είτε σε συνδυασμό με άλλες μορφές βίας, με στόχο την αποδυνάμωση και υποταγή του θύματος, τον έλεγχο και τη διατήρηση της εξουσίας, και συνίσταται : i) στη λεκτική βία με την εκστόμιση και απεύθυνση απειλητικών και εξυβριστικών φράσεων κατά του θύματος, ii) στην οικονομική βία με την απαγόρευση της πρόσβασης στο οικογενειακό εισόδημα, την οικονομική αποστέρηση και την πλήρη οικονομική εξάρτηση του θύματος από τον θύτη, iii) στην προσβολή της προσωπικότητας του θύματος, που αποτελεί πλέγμα αγαθών που συνθέτουν την υπόσταση του προσώπου του, με το οποίο είναι αναπόσπαστα συνδεδεμένα, όπως η τιμή και η υπόληψη, και συγκροτούν την ατομικότητά του, είτε με τη μορφή της αμφισβήτησης των διανοητικών του ικανοτήτων, της συμπεριφοράς του, της εμφάνισής του, της σεξουαλικότητάς του, της πατρικής οικογένειάς του, του γονεϊκού ρόλου του, είτε με τη μορφή της εκδήλωσης περιφρονητικής και προσβλητικής στάσης και ευτελισμού, υπονόμευσης και έλλειψης σεβασμού ως προς το πρόσωπό του, iv) στην άσκηση βίας κατά πραγμάτων προς επίδειξη δύναμης και άσκηση έμμεσης βίας, v) στην κοινωνική βία με την απομόνωση