Αρχαίεσ και Νζεσ Ελλθνικζσ Διάλεκτοι

Transcript

1 Αρχαίεσ και Νζεσ Ελλθνικζσ Διάλεκτοι

2 Ερϊτθςθ: Είναι ςωςτι θ ζκφραςθ «μακαίνω αρχαία ελλθνικά» ι «γνωρίηω αρχαία ελλθνικά;»

3 Τι προκάλεςε τθ διαίρεςθ τθσ ΑΕ Ραρουςία λαϊν που ιταν ιδθ εγκατεςτθμζνοι Διαδοχικι άφιξθ Ελλινων

4 Ρθγζσ Λογοτεχνία Επιγραφζσ (αντοπροςωπευτικότερεσ πλθροφορίεσ)

5 Χαρακτθριςτικό Ροτζ ςε τόςο μικρό χϊρο δεν βρζκθκαν τόςεσ πολλζσ διάλεκτοι Ραρά τθ διαφοροποίθςθ, θ ελλθνικι δεν διαςπάςκθκε ςε επιμζρουσ γλϊςςεσ, όπωσ ζγινε με τθ λατινικι. Σ αυτό ςυνετζλεςε θ κοινι ςυνείδθςθ και το όμαιμον και ομόκρθςκον

6 Ρϊσ εξθγείται θ εγγφτθτα απομακρυςμζνων διαλζκτων Ομοιόμορφο υπόςτρωμα Μετανάςτεσ μετζφεραν τθ γλϊςςα (πβ. εποικιςμό τθσ Κφπρου από Αρκάδεσ κατά τθ μυκθναϊκι περίοδο, βλ. Αγαπινωρ-Ράφοσ- Αφροδίτθ Ραφία)

7 Οι αρχαίοι γραμματικοί ανζφεραν τζςςερισ διαλζκτουσ: Αττικι, Ιωνικι, Αιολικι, Δωρικι με βάςθ τισ λογοτεχνικζσ γλϊςςεσ. Υπιρχε και θ κοινι

8 Ροια τα προβλιματα ταξινόμθςθσ; Η μετανάςτευςθ ζγινε με ςυνεχείσ μετακινιςεισ που είχαν ωσ ςυνζπεια τθν ανάμειξθ Οι Ζλλθνεσ ιρκαν ςε επαφι με άλλουσ λαοφσ Αναπτφχκθκαν νεωτεριςμοί ςε κάκε διάλεκτο Ζγινε δανειςμόσ

9 Ομοιότθτεσ οφείλονται ςε: Στοιχεία από εποχι Ρρωτοελλθνικισ Κδιεσ επιδράςεισ ςε διαφορετικζσ διαλζκτουσ Κατάλοιπα παλαιότερθσ διαλζκτου Δάνεια, παράλλθλεσ εξελίξεισ

10 Διαίρεςθ Δυτικζσ (εν μζρει Βοιωτικά, Θεςςαλικά) και Ανατολικζσ (Ιωνικι-Αιολικι ομάδα, Αρκαδοκυπριακι) Ιωνικι : Μ. Αςία, Εφβοια, Αττικι Αιολικι : Λζςβο, Βοιωτία, Θεςςαλία Δωρικι : Σπάρτθ, Κριτθ, Άργοσ, Κόρινκο, Κ. Ιταλία

11 Επικρατζςτερθ ταξινόμθςθ Αττικο-Ιωνικι Αρκαδοκυπριακι Αιολικι Δυτικι Ελλθνικι

12

13 Χαρακτθριςτικά Αττικο-Ιωνικισ α>θ: δαμοσ/δθμοσ, μάτερ/μιτθρ εφελκυςτικό ν: ζλυςε(ν) Αντιμεταχϊρθςθ (ποςοτικι μετάκεςθ): λεϊσ<λα-όσ<λαfόσ γ πλθκυντικό αορίςτου ςαν: ζκεςαν, ζδοςαν Ρροςωπικι αντ.: θμζασ-θμασ (κατ αναλογία προσ το ευγενζασ) θν αντί θσ (es-t) και θςαν αντί θεν (es-ent)

14 Η Ιωνικι διαφζρει από τθν Αττικι: Αλλαγι α ςε θ (ενϊ ςτθν Αττικι αυτό απαγορεφεται μετά το ε, ι, ρ): χϊρθ, οικίθ Δεν υπάρχει αττικι ςυναίρεςθ ςτα εα, εο: γζνεοσ, γζνεα Απϊλεια F και αντζκταςθ: ξεινοσ<*ξενfοσ, κοφρθ<*κορfα (βλ. αττ. Ξζνοσ, κόρθ) ςς αντί ττ Κράςθ ο, ου, ω+α=ω: τωγωνοσ ρς αντί ρρ άρςθν (άρρθν) Ην αντί εάν, αν Ρόλισ-πόλιοσ Βαςιλεφσ-βαςιλζοσ -κλθσ-κλζοσ Βόλομαι (βοφλομαι) Ιροσ (με ψιλι) Μζηων, κεινοσ, ξυνοσ, θνεικα αντί ινεγκα

15 Η Ιωνικι διακρίνεται ςε Ανατολικι (ψίλωςθ): Ιωνικζσ πόλεισ Μ. Αςίασ, Σάμοσ, Χίοσ, αποικίεσ Ελλιςποντου, Ρροποντίδασ και Εφξεινου Ρόντου Κεντρικι (όχι ψίλωςθ): Ιωνικζσ Κυκλάδεσ, Νάξοσ, Αμοργόσ, Ράροσ, Διλοσ, Τινοσ, Άνδροσ Δυτικι (-ρρ, ξζνοσ αντί ξεινοσ): Χαλκίδα, αποικίεσ Ιταλίασ, Σικελία, Χαλκιδικι, Ερζτρια (ζχουριν αντί ζχουςιν)

16 Αρκαδοκυπριακι ιν αντί εν -αυ Μιλτιάδαυ, Οναςαγόραυ ποσ αντί προσ κασ αντί και Ρτόλισ Τα λαρυγκοχειλικά τθσ Ι.Ε γίνονται οδοντικά πριν από μπροςτινά φωνιεντα Μζςθ φωνι: -τυ, -ντυ αντί το, -ντο, -ται, -νται Ονυ=όδε από/εξ+δοτικι

17 Ειδικά χαρακτθριςτικά αρκαδικισ Γενικι ενικοφ κθλυκϊν αυ: οικίαυ, ηαμίαυ Γ πλθκυντικό ςε νςι: κρίνωνςι Δζκο, hεκοτόν Αρικμθτικά ςε κάςιοι (αντί κόςιοι) Ρρόκεςθ κατφ (κατά)

18 Ειδικά χαρακτθριςτικά κυπριακισ (Κυπριακό ςυλλαβικό αλφάβθτο) Γενικι ενικοφ ςε ον Εμφάνιςθ f πριν από ςφμφωνα: fρζτα (ριτρα) Αντικατάςταςθ του γ από η (αηακόσ) υ=επί, ε=ει

19 Αιολικι kw>π (αντί τ ςτισ υπόλοιπεσ): πζςςαρεσ Ρατρωνυμικό επίκετο αντί γενικισ: Μζλαγχροσ Ρικϊνειοσ ε αντί ι μετά από ρ: Δαμοκρζτω, Υβρζςτασ ία=μία, μθδεϊα=μθδεμία Ο αντί α πριν θ μετά από υγρά: ςτροτόσ, χόλαιςι (χαλωςι)

20 Λεςβιακι Αίμιςυσ Ναυοσ αντί νεϊσ Πτα=ότε Πττι, όππωσ Ανζβαςμα του τόνου Σπζλλω αντί ςτζλλω

21 Θεςςαλικι Ου αντί ω Γενικι ενικοφ ςε οι Κισ αντί τισ (quid) Διπλαςιαςμόσ ςυμφϊνων: πόλλιοσ, ίδδιαν, ςτάλλα Διε=διά Μζςποδι=ζωσ Ρετκαλόσ=Θεςςαλόσ

22 Βοιωτικι Το βαςικότερο χαρακτθριςτικό τθσ είναι ο μονοφκογγιςμόσ των διφκόγγων και θ κλειςτότερθ προφορά των φωνθζντων. Αυτά τα γνωρίςματα οδιγθςαν ςτθ Νεοελλθνικι προφορά

23 Δυτικι : Διατιρθςθ του τα ςτα ριματα π.χ. δίδωτι αρικμθτικά ςε κάτιοι, fίκατι οδελόσ, δείλομαι (εναλλαγι οδοντικϊν με χειλικά) τοι αντί οι Ιαρόσ, Άρταμισ (α αντί ε) -κα αντί τε και τόκα, πόκα, όκα Ρρατοσ αντί πρωτοσ φζρομεσ αντί φζρομεν α+ε=θ: νικθν

24 Δωρικι Κατά τον Ηρόδοτο το «Μακεδνόν» μετακινικθκε από τθν Ρίνδο και ςτθν Ρελοπόννθςο ονομάςτθκε Δωρικόν (Συντθρθτικι) Ρρωτογενζσ α: μάτθρ, φάμα, ι ταν ι επί τασ ΦςΦ>ΦhΦ Ροhοιδάν=Ροςειδων ωτακιςμόσ του τελικοφ σ Διατιρθςθ του αρχικοφ f μζχρι πολφ αργά fάναξ, fζργον, λαfόσ, νζfοσ.

25 Κωνεσ : τζςςαρεσ Ακθναίοι : τζτταρεσ Νεϊτεροι Ιϊνεσ : τζςςερεσ Λζςβιοι : πζςςυρεσ Βοιωτοί : πζτταρεσ

26 Μακεδονικι Διάλεκτοσ Μακεδϊν/Μακεδνόσ/Μακζτθσ κοινι ρίηα μακ με τα μάκοσ, μακρόσ Λεξικογραφικά ςτοιχεία (Αμερίασ, Ηςφχιοσ) Βαςικά χαρακτθριςτικά Ρρωτοελλθνικισ εκτόσ φ, κ, χ / β, δ, γ δϊραξ, κεβαλι, Βερενίκα, αδραία (=αικρία) Σάριςα, ρφμθ, παρεμβολι

27 Άςκθςθ: Αναγνωρίςτε τθ διάλεκτο Φανοδίκω εμί τωρμοκράτεοσ τω Ρροκοννθςίω. Κρθτθρα δε και υποκρθτιριον και θκμον εσ πρυτανιιον ζδωκεν Συκεευςιν Φανοδίκω εμι τω Ηερμοκράτουσ των Ρροκονθςίω καγω. Κρατιρα καπίςτατον και Ηεκμόν εσ πρυτανειον ζδωκα μνθμα Σιγευςι

28 τοισ κατοικζντεςςι παρ αμμζ Ρετκαλουν και τουν άλλουν Ελλάνουν δοκει α πολιτεία Επζσ δε ταισ οικίαισ μίαν ζκαςτον ζχεν κατφ το διάγραμμα Ταν μεν πράταν μερίδα από το αντόμω το παρ τα Ηθρϊιδεια άγοντοσ, ευροσ ποτί ταν τριακοντάπεδον ταν διά των hιαρων χϊρων άγωςαν.

29 Λογοτεχνικζσ Γλϊςςεσ Ομθρικά ζπθ : κράμα, τεχνθτι γλϊςςα Λυρικι Ροίθςθ : Ιωνικι (ελεγεία)/ δωρικι διάλεκτοσ (χορικά), αιολικι λυρικι (Σαπφϊ, Αλκαίοσ), Ιαμβικοτροχαϊκι (Αρχίλοχοσ, Ιππϊνακτασ-Ιωνικι) Ιωνικόσ Ρεηόσ Λόγοσ Αττικόσ Ρεηόσ Λόγοσ Αττικι Τραγωδία : αττικι / δωρικι Κωμωδία : αττικι

30 Μορφζσ Κοινισ Αττικι Κοινι : Αμφικτιονία Διλου, Ιωνικόσ κόςμοσ, Μακεδονία Δωρικι Κοινι : Ρελοπόννθςοσ, Κριτθ, όδοσ, Αχαϊκι Συμπολιτεία ΒΔ Κοινι : Αιτωλικι αμφικτιονία

31 Στθ Νζα Ελλθνικι υπάρχουν Διάλεκτοι: Τςακωνικι, Ροντιακι, Καππαδοκικι και Κατωιταλικι Καταχρθςτικά λεγόμενεσ διάλεκτοι: Κυπριακι και Κρθτικι Ιδιϊματα (Βόρεια και Νότια και θμιβόρεια=μόνο ςκζνωςθ ι μόνο ζκπτωςθ)

32

33 Ροντιακι Αρχαϊκι προφορά πβ. θ Φπαρξθ [ ] Αςυνίηθτεσ καταλιξεισ παιδία, φωλζα ον αντί οσ: ο άνκρωπον Θθλυκά ςε ζςςα: ορφανζςςα Υποκοριςτικά ςε όπον: λαλόπον (φωνοφλα), κορτςόπον Ντο=τι Σον, ςθν, ςο (ςτον, ςτθν ςτο)

34 Καππαδοκικι Μεγάλθ επίδραςθ από τθν τουρκικι Ρεριοριςμόσ χριςθσ άρκρου (do=ενικόσ da=πλθκυντικόσ) Αλλαγι ςειράσ όρων ςτθν πρόταςθ Εκτουρκιςμόσ παρακετικϊν

35 Κατωιταλικι ουράνωςθ του /k/ πριν από /i/ και /e/ διατθροφνται τα διπλά ςφμφωνα ρουβίττι εξαφανίηεται το τελικό σ ο άντρα μου το /γ/ προφζρεται /g/ πριν από α, ο, ου ζλλειψθ ςυνίηθςθσ κοιλία

36 Τςακωνικι Δωρικό α: μάτθ (μάτθρ) Το υ προφζρεται /u/ ι /iu/ α ψοφχα-θ ψυχι Χάνεται το τελικό σ ςτθν ονομαςτικι αρςενικοφ α=θ, ταρ=τθσ, ταν=τθν Σχθματιςμόσ με ζμι των περιφραςτικϊν χρόνων: ζμι ζχου=ειμί ζχων

37 Κρθτικι Ουράνωςθ Τροπι του τ ςε κ και του ντ ςε δ: μάκια, φωκιά, κουβεδιάηω Απουράνωςθ: νθ ά, βυηά Αποφυγι ςυμπλεγμάτων ακόσ, άκρωποσ Τςθ, τςι -ομε ωτϊ ςε, ζναν καφζ μου κάμε Κουηουλόσ, πράμα (τίποτα), ηάλο (βιμα) χοχλιόσ Δάνεια: φιλιότςοσ Η χζρα, ο πόδασ, θ κεφαλι περιοριςμόσ ουδετζρου Απιδζ, μθλζ (αςυνίηθτο και με αποκοπι Ήφερα, ικαμα

38 Κυπριακι Διαςϊηεται το τελικό ν και αναπτφςςεται κι εκεί που δεν υπιρχε (πρόγραμμαν) Ρροφορά των διπλϊν Δαςφτθτα ςτα κ, π, τα κόκhαλον Αφομοίωςθ ν: άκκρωποσ, τολ λαόν Εγιϊ ιματα ςε ίςκω: φανίςκω (φαίνομαι), κρυανίςκω Δάνεια

39 Βόρεια Ιδιϊματα Στζνωςθ θ αντί ο (θ νίκουσ) Ρολλά υποκοριςτικά (πιδζλ, πιδοφλ) Ανάπτυξθ ι: ο μπάμπάη-ι-μ Σε λζω Ζκπτωςθ άτονων ι και ου: χωράφ, γ ναίκα, ςκλι, γρν

40 Νότια ιδιϊματα Χιϊτικα, Κυκλάδεσ, Κφκθρα Τςιτακιςμόσ πτϊςθ γ ανάμεςα ςε φωνιεντα πθάδι, κυατζρα, μεάλοσ Εφγω: βαςιλεφγω, γυρεφγω Τς>ς: αλάςι