RADAR ΜΑΧΗΤΙΚΩΝ ΑΕΡΟΣΚΑΦΩΝ ΤΥΠΟΥ AESA (ACTIVE ELECTRONICALLY SCANNED ARRAY)

Transcript

1 RADAR ΜΑΧΗΤΙΚΩΝ ΑΕΡΟΣΚΑΦΩΝ ΤΥΠΟΥ AESA (ACTIVE ELECTRONICALLY SCANNED ARRAY) Επγός (ΜΗ) Κωνσταντίνος Ζηκίδης Διδάκτωρ Ε.Μ.Π. 156 ÁÅÑÏÐÏÑÉÊÇ ÅÐÉÈÅÙÑÇÓÇ ÔÅÕ ÏÓ ΑΠΡΙΛΙΟΣ-ΙΟΥΛΙΟΣ 2011

2 Το ραντάρ (RADAR RAdio Detection And Ranging) αποτέλεσε μία από τις σημαντικότερες εφευρέσεις του 20ου αιώνα. Κατ' αρχάς, άλλαξε τον τρόπο διεξαγωγής του πολέμου, στην ξηρά αλλά κυρίως στην θάλασσα και στον αέρα, καθότι επέτρεψε την ανίχνευση και παρακολούθηση των μέσων του αντιπάλου σε πολύ μεγαλύτερη απόσταση σε σχέση με τις παραδοσιακές μεθόδους. Πέραν τούτου, τα συστήματα ραντάρ βρήκαν εφαρμογές σε διάφορους τομείς, όπως ο έλεγχος εναέριας κυκλοφορίας, η ναυτιλία, η αστρονομία, η μετεωρολογία, η ασφάλεια και η διατήρηση της τάξεως. Επιπρόσθετα, η έρευνα και ανάπτυξη των συστημάτων ραντάρ ώθησε την ανάπτυξη των τηλεπικοινωνιών και των υπολογιστών, ενώ είχε εφαρμογή ακόμα και στην καθημερινή ζωή, καθώς ο φούρνος μικροκυμάτων βασίζεται στην λυχνία Magnetron, την κλασσική λυχνία μικροκυματικής εκπομπής υψηλής ισχύος. Τα ραντάρ αεροσκαφών (Α/Φ) εμφανίστηκαν τον 2ο παγκόσμιο πόλεμο και έκτοτε παρουσιάζουν μία συνεχή ανάπτυξη. Μία από τις σημαντικότερες εξελίξεις αποτελεί η χρήση της τεχνολογίας ηλεκτρονικής σάρωσης (Electronically Scanned Array), όπου η κατεύθυνση της δέσμης εκπομπής ελέγχεται ηλεκτρονικά, ενώ η κεραία παραμένει ακίνητη. Η τεχνολογία αυτή επιτρέπει στιγμιαία μετατόπιση της δέσμης, παράλληλες λειτουργίες και πολλές άλλες ιδιαίτερες δυνατότητες. Οι δυνατότητες που προσφέρει η ηλεκτρονική σάρωση και ιδιαίτερα η τεχνολογία AESA (Active Electronically Scanned Array) είναι τόσο σημαντικές που σήμερα η ανάπτυξη ραντάρ Α/Φ επικεντρώνεται στα ραντάρ του τύπου αυτού. Το μέλλον των ραντάρ Α/Φ ανήκει στην τεχνολογία AESA. ÁÅÑÏÐÏÑÉÊÇ ÅÐÉÈÅÙÑÇÓÇ RADAR ΜΑΧΗΤΙΚΩΝ ΑΕΡΟΣΚΑΦΩΝ ΤΥΠΟΥ AESA (ACTIVE ELECTRONICALLY SCANNED ARRAY) 157

3 ΕΙΣΑΓΩΓΗ Tα συστήματα ραντάρ ξεκίνησαν να αναπτύσσονται στην δεκαετία του '30, από πολλές χώρες ανεξάρτητα. Πρώτη σημαντική εφαρμογή ήταν το δίκτυο ραντάρ επιτήρησης, ενώ κατά τον 2ο παγκόσμιο πόλεμο, εμφανίστηκαν τα πρώτα ραντάρ επί Α/Φ. Σήμερα το ραντάρ θεωρείται ο σημαντικότερος αισθητήρας ενός μαχητικού Α/Φ. Παρά την τεράστια πρόοδο, σχεδόν για μισό αιώνα όλα τα ραντάρ Α/Φ βασίζονταν στην ίδια αρχή λειτουργίας: μία λυχνία ισχύος ενίσχυε ένα μικροκυματικό παλμικό σήμα, που μεταφερόταν μέσω κυματοδηγών προς μία κεραία, η οποία κινούταν με τη βοήθεια σερβομηχανισμών, κατευθύνοντας έτσι τη δέσμη εκπομπής. Αν και οι επιδόσεις των ραντάρ με κεραία μηχανικής σάρωσης έχουν πλέον αγγίξει υψηλότατα επίπεδα, ορισμένα βασικά προβλήματα παραμένουν ανυπέρβλητα, όπως π.χ., η περιορισμένη ταχύτητα κίνησης της κεραίας, η ύπαρξη μίας μόνο δέσμης, καθώς και η αυξημένη πιθανότητα ανίχνευσης από συστήματα αυτοπροστασίας, ενώ θα πρέπει να αναφερθεί το σημαντικό κόστος υποστήριξης και η περιορισμένη αξιοπιστία, λόγω της λυχνίας και των πολλών κινούμενων μηχανικών μερών. Εκτός από τα ραντάρ με συμβατικές κεραίες μηχανικής σάρωσης, είχε αναπτυχθεί η τεχνολογία διάταξης φάσης (Phased Array), αρχικά για ραντάρ εδάφους και πλοίων. Αυτά αποτελούνται από μία διάταξη στοιχειωδών κεραιών, κατάλληλα τοποθετημένων (με συγκεκριμένες αποστάσεις μεταξύ τους). Ελέγχοντας τη φάση του σήματος εκπομπής για κάθε μία στοιχειοκεραία, η δέσμη εκπομπής ενισχύεται προς μία συγκεκριμένη κατεύθυνση, ενώ ακυρώνεται προς τις υπόλοιπες κατευθύνσεις. Εάν όλες οι στοιχειοκεραίες βρίσκονται σε ένα επίπεδο και εκπέμπουν όλες μαζί χωρίς διαφορά φάσης, τότε η δέσμη εκπομπής θα κατευθύνεται κάθετα προς το επίπεδο αυτό. Μεταβάλλοντας καταλλήλως την διαφορά φάσης μεταξύ των στοιχειοκεραιών, ρυθμίζεται η κατεύθυνση της δέσμης, καθότι διαμορφώνεται η εποικοδομητική αλληλεπίδραση μεταξύ των σημάτων εκπομπής των στοιχειοκεραιών. Με τον τρόπο αυτό, η κατεύθυνση της δέσμης εκπομπής ελέγχεται ηλεκτρονικά και μπορεί να αλλάζει ταχύτατα, αφού δεν υπάρχουν μηχανικά κινούμενα μέρη. Κατά τα τέλη της δεκαετίας του 70 και χάρη στην ανάπτυξη της μικροηλεκτρονικής, εμφανίστηκαν τα πρώτα ραντάρ διάταξης φάσης για Α/Φ. Για τα ραντάρ Α/Φ έχει επικρατήσει ο όρος διάταξη ηλεκτρονικής σάρωσης (Electronically Scanned Array ESA), καθότι ο όρος διάταξη φάσης χρησιμοποιείται συνήθως για κεραίες εδάφους ή πλοίων 1. Το πρώτο ραντάρ Α/Φ ESA ήταν το AN/APQ-164 της Westinghouse Electronic Systems (νυν Northrop Grumman Electronic Systems), για το αμερικανικό βομβαρδιστικό B-1B Lancer. Οι πρώτες δοκιμές έγιναν επί Α/Φ Β-52 το 1977, ενώ τα συστήματα παραγωγής παραδόθηκαν το Το πρώτο όμως ραντάρ ESA που εισήλθε σε ενεργό υπηρεσία ήταν το Zaslon του μαχητικού MIG-31 στις αρχές της δεκαετίας του '80 3, ίσως το καλύτερο ραντάρ της εποχής του, αν και λόγω όγκου και βάρους μπορούσε να τοποθετηθεί μόνο σε ένα μεγάλων διαστάσεων Α/Φ, όπως το 158 ÁÅÑÏÐÏÑÉÊÇ ÅÐÉÈÅÙÑÇÓÇ ÔÅÕ ÏÓ ΑΠΡΙΛΙΟΣ-ΙΟΥΛΙΟΣ 2011

4 MIG Στα πρώτα ραντάρ ESA, το σήμα εξόδου συνεχίζει να παράγεται από έναν πομπό που περιλαμβάνει μία λυχνία ισχύος. Δεδομένου ότι η κεραία ελέγχει μόνο την κατεύθυνση της δέσμης, ενώ το σήμα ισχύος παράγεται στον πομπό, τα συστήματα αυτά ονομάζονται παθητικής ηλεκτρονικής σάρωσης (Passive ESA PESA). Παραδείγματα ραντάρ PESA είναι: το ναυτικό ραντάρ AN/SPY-1 του συστήματος μάχης Aegis (Lockheed Martin, ΗΠΑ) 5, το AN/MPQ-65 του Patriot PAC-3 (Raytheon, ΗΠΑ) 6, καθώς και το RBE2 του Α/Φ Rafale (Thomson-CSF, νυν Thales, Γαλλία) 7, το οποίο ήταν το πρώτο ευρωπαϊκό Α/Φ με ραντάρ PESA. Δύο δεκαετίες αργότερα, ξεκίνησαν οι δοκιμές του πρώτου ραντάρ ενεργητικής ηλεκτρονικής σάρωσης (Active ESA AESA), AN/APG- 63(V)2, επί Α/Φ F-15C. Τα ραντάρ AESA αποτελούνται από έναν μεγάλο αριθμό στοιχείων, το καθένα εκ των οποίων εκτελεί λειτουργία εκπομπής και λήψης. Πλέον, δεν υπάρχει ένας κεντρικός πομπός: το σήμα εκπομπής παράγεται αθροιστικά από τα στοιχεία εκπομπής / λήψης. Τα ραντάρ AESA προσφέρουν μοναδικά πλεονεκτήματα, όπως η δυνατότητα πολλαπλών δεσμών εκπομπής, ταυτόχρονων λειτουργιών και η εξαιρετική αξιοπιστία. Όλα τα σύγχρονα μαχητικά Α/Φ φέρουν ή πρόκειται να αποκτήσουν ραντάρ AESA. Ενδεικτικά αναφέρονται το APG-79 (F/A-18E/F), το APG-81 (F-35), ενώ σημείο αναφοράς αποτελεί το APG-77 (F-22A). Οι ΗΠΑ προηγούνται, καθώς τα μόνα Α/Φ MIG-31 Foxhound, στην αεροπορική επίδειξη Le Bourget στο Παρίσι το 1981, επιδεικνύοντας το ραντάρ PESA Zaslon (Flash Dance), ίσως το καλύτερο ραντάρ Α/Φ της δεκαετίας του '80. ραντάρ AESA σε παραγωγή είναι αμερικανικά. Παρ' όλ' αυτά, το ραντάρ Α/Φ με τη μεγαλύτερη εμβέλεια σήμερα είναι ένα ρωσικό PESA, το (υπό ανάπτυξη) Ν035 Irbis-E (ή Snow Leopard) Α/Φ Su-35ΒΜ 9,10. Επίσης, ενδιαφέρον παρουσιάζει το νέο ρωσικό μαχητικό PAK-FA, το οποίο θα φέρει δύο ραντάρ AESA, καθώς και άλλα ρωσικά ραντάρ. Η Ευρώπη διαθέτει ραντάρ AESA σε προχωρημένα στάδια ανάπτυξης, π.χ., τα RBE2-AA (Rafale) και CAPTOR-E (Eurofighter), ενώ αντίστοιχα ραντάρ αναπτύσσουν και άλλες χώρες. ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΘΕΩΡΙΑΣ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑΣ AESA Εάν υποτεθεί ότι οι στοιχειοκεραίες ενός ραντάρ AESA βρίσκονται σε ένα επίπεδο, για την απόκλιση της δέσμης εκπομπής κατά γωνία θ σε σχέση με την κάθετο στο επίπεδο αυτό, τα σήματα μεταξύ γειτονικών στοιχειοκεραιών θα πρέπει να έχουν διαφορά φάσης Δφ, η οποία θα είναι ανάλογη με το ημίτονο του θ. Πιο συγκεκρι- ÁÅÑÏÐÏÑÉÊÇ ÅÐÉÈÅÙÑÇÓÇ RADAR ΜΑΧΗΤΙΚΩΝ ΑΕΡΟΣΚΑΦΩΝ ΤΥΠΟΥ AESA (ACTIVE ELECTRONICALLY SCANNED ARRAY) 159

5 μένα: Δφ= 2π d sin θ rad, λ όπου d είναι η απόσταση μεταξύ των στοιχειοκεραιών και το λ μήκος κύματος 1. Ο έλεγχος των φάσεων γίνεται με τη βοήθεια κατάλληλου υπολογιστή. Η εισαγωγή των μονολιθικών μικροκυματικών ολοκληρωμένων κυκλωμάτων (Monolithic Microwave Integrated Circuit MMIC) με βάση το αρσενικούχο γάλλιο (GaAs) κατά την δεκαετία του '80 οδήγησε στην κατασκευή μικρότερων στοιχείων δέκτη. Επίσης, η ανάπτυξη εξελιγμένων τρανζίστορ ισχύος, όπως π.χ. τα JFET (Junction gate Field-Effect Transistor) και τα MESFET (MEtal Semiconductor Field Effect Transistor), επέτρεψε την δυνατότητα εκπομπής υπερυψηλών συχνοτήτων με επαρκή ισχύ και μικρές διαστάσεις 11. Κατόπιν τούτων, ένα πλήρες στοιχείο εκπομπής / λήψης (Transmit / Receive Module TRM) αποκτά πολύ μικρές διαστάσεις. Ένα τυπικό ραντάρ AESA αποτελείται από TRM, όπου το καθένα είναι συνδεδεμένο με μία στοιχειοκεραία, καθιστώντας περιττή την ύπαρξη ενός κεντρικού πομπού. Ο αριθμός των TRM (ο οποίος περιορίζεται από το μέγεθος της κεραίας) είναι σημαντικός παράγοντας που επηρεάζει την απόδοση ενός ραντάρ AESA. ΠΛΕΟΝΕΚΤΗΜΑΤΑ ΜΕΙΟΝΕΚΤΗΜΑΤΑ ΡΑΝΤΑΡ AESA Με σκοπό να κατευθύνουμε τη δέσμη κατά γωνία θ ως προς την κάθετο στο επίπεδο που ορίζουν οι στοιχειοκεραίες, η φάση της διέγερσης του στοιχείου Β θα πρέπει να προηγείται αυτής του στοιχείου Α κατά Δφ, διαφορά φάσης η οποία αντιστοιχεί στην κάλυψη της απόστασης ΔR από το Η/Μ κύμα ξεκινώντας από το στοιχείο Β. Καθώς το Η/Μ κύμα διασχίζει απόσταση ίση με το μήκος κύματος λ, η καθυστέρηση φάσης είναι 2π rad. Οπότε, διασχίζοντας απόσταση ΔR εμφανίζεται καθυστέρηση φάσεως ίση με 2π (ΔR/λ)rad. Όπως φαίνεται από το σχήμα, ΔR=d sin (θ). Κατόπιν τούτων, η απαιτούμενη διαφορά φάσης μεταξύ δύο γειτονικών στοιχείων Α και Β με σκοπό την κατεύθυνση της δέσμης κατά γωνία θ είναι: Δφ= 2π d sin θ rad 1. Κατ' αρχάς, τα ραντάρ Α/Φ τύπου AESA περιλαμβάνουν όλες τις λειτουργίες που διαθέτουν τα συμβατικά ραντάρ με κεραία μηχανικής σάρωσης. Τα ραντάρ AESA παρουσιάζουν τα ακόλουθα πλεονεκτήματα και νέες λειτουργίες σε σχέση με τα κλασσικά ραντάρ Α/Φ 1,11 : α. Δυνατότητα στιγμιαίας μετατόπισης της δέσμης εκπομπής και ως εκ τούτου παρακολούθησης πολλαπλών στόχων, σε εντελώς διαφορετικές κατευθύνσεις. β. Υψηλή απολαβή της κεραίας, με περιορισμένους πλευρικούς λοβούς. Επίσης, δυνατότητα ρύθμισης του λ 160 ÁÅÑÏÐÏÑÉÊÇ ÅÐÉÈÅÙÑÇÓÇ ÔÅÕ ÏÓ ΑΠΡΙΛΙΟΣ-ΙΟΥΛΙΟΣ 2011

6 Διάγραμμα εμβέλειας ραντάρ Α/Φ ως συνάρτηση του RCS του στόχου 13 εύρους της δέσμης (π.χ. ευρεία για έρευνα, ή στενότερη για παρακολούθηση), ελέγχοντας τον αριθμό των στοιχειοκεραιών που εκπέμπουν σε κάθε στιγμή. γ. Μειωμένες απώλειες σήματος εξόδου (δεδομένου ότι δεν μεσολαβούν κυματοδηγοί, σύνδεσμοι κλπ ανάμεσα στο TRM και την αντίστοιχη στοιχειοκεραία) και πολύ χαμηλός δείκτης θορύβου (Noise Figure), χαρακτηριστικά τα οποία συνεπάγονται εξ ορισμού μεγάλη εμβέλεια. δ. Πέραν της φάσεως, σε κάθε TRM ελέγχεται το πλάτος και η συχνότητα του σήματος εξόδου, επιτρέποντας νέες, πιο σύνθετες λειτουργίες. ε. Υπάρχει δυνατότητα για πολλαπλές, ταυτόχρονες δέσμες με αντίστοιχες λειτουργίες, χρησιμοποιώντας ομάδες TRM. στ. Το φέρον Α/Φ παρουσιάζει μειωμένη υπογραφή ή ίχνος ραντάρ (Radar Cross Section RCS), σε σχέση με ένα συμβατικό ραντάρ, η κινούμενη κεραία του οποίου αποτελεί ιδανικό ανακλαστήρα. ζ. Επιτρέπουν χαρακτηριστικά χαμηλής πιθανότητας υποκλοπής ανίχνευσης (Low Probability of Interception LPI): ένα ραντάρ AESA μπορεί να βλέπει χωρίς να το βλέπουν οι δέκτες συστημάτων αυτοπροστασίας του αντιπάλου 11,12. η. Λόγω της στενής δέσμης και των μειωμένων πλευρικών λοβών, καθώς και των χαρακτηριστικών εκπομπής, ένα ραντάρ AESA έχει μεγαλύτερη αντοχή σε περιβάλλον ηλεκτρονικού πολέμου. θ. Παρουσιάζουν αυξημένη αξιοπιστία: η βλάβη ενός μικρού αριθμού TRM (π.χ., μέχρι 5%) πρακτικά δεν έχει επίδραση στις επιδόσεις του ραντάρ, ενώ ακόμα και αν τεθούν ΕΚ/ΕΝ περισσότερα TRM, το ραντάρ θα εμφανίζει μικρή υποβάθμιση των επιδόσεών αλλά η αποστολή θα μπορεί να συνεχιστεί. ι. Επιπρόσθετα, τα TRM έχουν εγγενώς υψηλή αξιοπιστία, διότι αποτελούνται από απλά ηλεκτρονικά στοιχεία χαμηλής τάσης. Δεν υπάρχουν μηχανικά μέρη, ούτε λυχνίες κυκλώματα υψηλής τάσης, τα οποία είναι επιρρεπή σε βλάβες. Ως εκ τούτου, τα ραντάρ AESA χαρακτηρίζονται από υψηλότατη διαθεσιμότητα περιορισμένες απαιτήσεις συντήρησης χαμηλό κόστος υποστήριξης. ια. Επιτρέπουν την παθητική ανίχνευση εκπομπών, π.χ. από άλλα ραντάρ, λειτουργώντας έτσι ως RWR (Radar Warning Receiver). ÁÅÑÏÐÏÑÉÊÇ ÅÐÉÈÅÙÑÇÓÇ RADAR ΜΑΧΗΤΙΚΩΝ ΑΕΡΟΣΚΑΦΩΝ ΤΥΠΟΥ AESA (ACTIVE ELECTRONICALLY SCANNED ARRAY) 161

7 Επίσης, μπορούν να παρεμβάλουν έναν εχθρικό δέκτη, συγκεντρώνοντας ακτινοβολία υψηλής ισχύος εναντίον του. ιβ. Μπορούν να χρησιμοποιηθούν για διαμεταγωγή δεδομένων (μεταφορά δεδομένων από ένα ραντάρ σε ένα άλλο ή σε σταθμό εδάφους), με ρυθμό πολύ υψηλότερο από ένα τυπικό τακτικό δίκτυο όπως το Link 16. ιγ. Παρέχουν δυνατότητες επέκτασης αναβάθμισης με πρόσθεση κατάλληλου λογισμικού (χωρίς τροποποίηση υλικού). Μειονεκτήματα που παρουσιάζουν τα ραντάρ AESA είναι τα ακόλουθα: α. Η δέσμη παραμορφώνεται (γίνεται πιο ευρεία) καθώς αυξάνεται η γωνία σε σχέση με την κάθετο. Για το λόγο αυτό, η κάλυψη περιορίζεται κατά κανόνα σε ±60 ως προς αζιμούθιο και καθ' ύψος. β. Έχουν μεγάλες απαιτήσεις ισχύος και κυρίως απαγωγής θερμότητας. γ. Η σχεδιαστική πολυπλοκότητα είναι αυξημένη, ενώ έχουν σημαντικές απαιτήσεις επεξεργαστικής ισχύος. δ. Τέλος, θα πρέπει να επισημανθεί το ιδιαίτερα αυξημένο κόστος, το οποίο όμως βαίνει μειούμενο, καθώς η κατασκευή των TRM γίνεται σε μεγαλύτερη κλίμακα. ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ ΡΑΝΤΑΡ AESA ΜΑΧΗΤΙΚΩΝ Α/Φ 4.1. Raytheon AN/APG-63(V)2 / (V)3 Α/Φ F-15C και AN/APG-82(V)1 Α/Φ F-15E (ΗΠΑ) Το AN/APG-63(V)2 της εταιρείας Raytheon ήταν το πρώτο ραντάρ AESA μαχητικού Α/Φ και τοποθετήθηκε σε Α/Φ F-15C. Οι δοκιμές ξεκίνησαν το 2000 και ετέθη σε επιχειρησιακή χρήση το , επιτρέποντας την α-νίχνευση και εμπ-λοκή πυραύλου τύ-που Cruise σε απόσταση 80 χλμ 15. Το APG-63(V)2 χαρακτηριζόταν από μεγάλο βάρος και είχε μεγάλες α-παιτήσεις σε ηλεκτρική ενέργεια και ψύξη 15. Το 2006 ξε-κίνησαν οι δοκιμές του (V)3, το οποίο κατέστη επιχειρησιακό τον Σεπτέμβριο Το 2007, επιλέχθηκε το AN/APG-82(V)1 ουσιαστικά το APG- 63(V)4 για την αναβάθμιση των Α/Φ F-15E, το οποίο βρίσκεται στη φάση ανάπτυξης και επίδειξης 16. Tο Α/Φ F-15C ήταν το πρώτο μαχητικό που έφερε ραντάρ AESA 4.2. Raytheon AN/APG-79 Α/Φ F/A- 18E/F Super Hornet (ΗΠΑ) Το AN/APG-79 της Raytheon α- ναπτύχθηκε για τα Α/Φ F/A-18E /F Super Hornet και EA-18G Gro-wler. Προσέδωσε εξαιρετικές ικανότητες στο Super Hornet, αυξάνοντας την 162 ÁÅÑÏÐÏÑÉÊÇ ÅÐÉÈÅÙÑÇÓÇ ÔÅÕ ÏÓ ΑΠΡΙΛΙΟΣ-ΙΟΥΛΙΟΣ 2011

8 εμβέλεια σε όλες τις λειτουργίες, καθώς και δυνατότητα ηλεκτρονικής επίθεσης, ενώ περιλαμβάνει δικτυοκεντρικές δυνατότητες, για καλύτερη συ-νεργασία στο πεδίο της μάχης. Διαθέτει περίπου 1100 TRM, τέσσερα κανάλια δέκτη/διεγέρτη και μπορεί να λειτουργεί σε πολλές διαφορετικές διαμορφώσεις παράλληλα. Συνεργάζεται με τα όπλα του F/A-18, ενώ επιτρέπει την ταυτόχρονη εξαπόλυση και καθοδήγηση πυραύλων ΑΙΜ-120 AMRAAM, σε στόχους που βρίσκονται σε εντελώς διαφορετικά σημεία 17.Το APG-79 ολοκλήρωσε την επιχειρησιακή του αξιολόγηση το Βρίσκεται σε πλήρη παραγωγή για πρόγραμμα του US Navy. Για την κεραία του ραντάρ δεν προβλέπεται συντήρηση για έτη. Επίσης, διαθέτει MTBCF (Mean Time Between Critical Failures) > 1250 ώρες πτήσεως ως σύστημα 17. Σχηματική απεικόνιση των πολλαπλών, ταυτόχρονων λειτουργιών του ραντάρ APG-79 του Α/Φ F/A-18E/F Raytheon Advanced Combat Radar RACR Α/Φ F-16 (ΗΠΑ) Κατόπιν της αποκτηθείσας εμπειρίας με τα προαναφερθέντα ραντάρ, η Raytheon ανέπτυξε το RACR (Raytheon Advanced Combat Radar), με σκοπό την προώθησή του για Α/Φ F- 16 και F/A-18A/B/C/D. Είναι ένα ραντάρ χαμηλού βάρους, περιορισμένων διαστάσεων και α-παιτήσεων ψύξεως, ώστε να μπορεί να τοποθετηθεί σε παλαιότερα Α/Φ 18, ενώ 90% των υλικών του είναι κοινά με το APG-79. Το 2009 η Raytheon ανακοίνωσε ότι το πρόγραμμα RACR έχει προχωρήσει σε μεγάλο βαθμό και είναι έτοιμη να δεχθεί παραγγελίες 19. Το RACR (Raytheon Advanced Combat Radar) επί Α/Φ F Raytheon AN/APQ-181 Α/Φ B- 2A Spirit (ΗΠΑ) Το Α/Φ B-2A Spirit φέρει το ραντάρ PESA AN/APQ-181 της Hughes Aircraft (νυν Raytheon). Το 2002 ανατέθηκε στην Raytheon η αναβάθμιση του APQ-181 σε AESA, το οποίο αναμένεται να τεθεί σε υπηρεσία εντός του έτους Northrop Grumman AN/APG-77 Α/Φ F-22Α Raptor (ΗΠΑ) Το AN/APG-77 αναπτύχθηκε από την Northrop Grum-man Electronic Systems (NG), σε συνεργασία με τις ÁÅÑÏÐÏÑÉÊÇ ÅÐÉÈÅÙÑÇÓÇ RADAR ΜΑΧΗΤΙΚΩΝ ΑΕΡΟΣΚΑΦΩΝ ΤΥΠΟΥ AESA (ACTIVE ELECTRONICALLY SCANNED ARRAY) 163

9 Το ραντάρ APG-77 επιτρέπει στο Α/Φ F-22 πολλές ταυτόχρονες λειτουργίες, όπως έρευνα ευρείας περιοχής, έρευνα στενής περιοχής, παρακολούθηση, αναγνώριση και εμπλοκή στόχου 24 Raytheon, Lockheed Martin και Texas Instruments. Διαθέτει 2000 TRM (κατά άλλους 1500) και έχει εμβέλεια της τάξεως των 120 ΝΜ (Nau-tical Mile, ίσο με 1852 m). Αναφέρεται ότι το APG-77 επιτυγχάνει ανίχνευση στόχου RCS 1m² σε 104 ΝΜ με πιθανότητα 86%, σε μία μόνο σά-ρωση ( Single Radar Paint ) 22. Το APG-77 καλύπτει έρευνα σε τομέα στιγμιαία 23, ενώ π.χ. το AN/APG-70 του Α/Φ F-15Ε χρειάζεται 14 sec για να καλύψει την ίδια περιοχή. Σε συνδυασμό με τις ικανότητες Stealth (χαμηλού RCS) Το ραντάρ APG-81 (Northrop Grumman) του Α/Φ F-35 που διαθέτει, το F-22Α παίζει ρόλο " m i n i - A W A C S ", εισερχόμενο απαρατήρητο στην περιοχή ενδιαφ έ ρ ο ν τ ο ς, α π ο κ α λ ύ - πτοντας και αναθέτοντας στόχους σε άλλα Α/Φ μέσω τακτικού δικτύου. Έχει δοκιμαστεί ως σταθμός πρόσβασης ασύρματου δικτύου WiFi, επιτυγχάνοντας υψηλότατο ρυθμό διαμεταγωγής. Επίσης, διαθέτει δυνατότητα ηλεκτρονικής παρεμβολής. Εν αντιθέσει με τα συμβατικά ραντάρ, τα οποία εκπέμπουν παλμούς υψηλής ισχύος σε μία περιορισμένη περιοχή συχνοτήτων, το APG- 77 εκπέμπει παλμούς χαμηλής ισχύος, σε μία ευ-ρεία περιοχή συχνοτήτων, χρησιμοποιώντας εκπομπή ευρέος φάσματος (Spread Spec-trum Transmission), δυσχεραίνοντας έτσι τα συμβατικά συστήματα αυτοπροστασίας να το ανιχνεύσουν. Επιπρόσθετα, διαθέτει εξελιγμένες δυνατότητες αναγνώρισης μη συνεργαζόμενου στόχου (Non- Cooperative Target Recognition NCTR) 23.Το 2007 πιστοποιήθηκε η έκδοση V(1), ενώ η εξέλιξη συνεχίζεται Northrop Grumman AN/APG-81 Α/Φ F-35 Lightning II (ΗΠΑ) Το AN/APG-81 αναπτύχθηκε από την NG με βάση το APG-77, για το Α/Φ F- 35 Lightning II, γνωστό και ως JSF (Joint Strike Fighter) εκ του διακλαδικού προγράμματος από το οποίο ξεκίνησε. Σχεδιασμένο για ρόλο εναέριας υπεροχής και κρούσης, διαθέτει εξελιγμένες δυνατότητες πολλαπλών ρόλων, συμπεριλαμβανομένου του ηλεκτρονικού πολέμου και της διαμεταγωγής δεδομένων, παρακολουθώντας ταυτόχρονα στόχους αέρος και 164 ÁÅÑÏÐÏÑÉÊÇ ÅÐÉÈÅÙÑÇÓÇ ÔÅÕ ÏÓ ΑΠΡΙΛΙΟΣ-ΙΟΥΛΙΟΣ 2011

10 εδάφους. Μπορεί να αναγνωρίσει στόχους με μεγάλη αξιοπιστία 25. Περιλαμβάνει δέκτες και διεγέρτες πολλαπλών καναλιών, επιτρέποντας την ανάλυση κάθε επιστρέφοντος παλμού για διαφορετικές παραμέτρους, γεγονός το οποίο επισπεύδει την επεξεργασία και διευκολύνει τη πραγματοποίηση πολλαπλών λειτουργιών με ένα παλμό 26. Όσον αφορά την αξιοπιστία του ραντάρ, η εταιρεία εκτιμά ότι δεν πρόκειται να απαιτήσει συντήρηση ή επισκευή καθ' όλη τη ζωή του φέροντος Α/Φ, ενώ η επιχειρησιακή διαθεσιμότητα προβλέπεται πάνω από 99%. Το APG-81 δοκιμάσθηκε εν πτήσει (επί Α/Φ BAC 1-11) για πρώτη φορά το 2005, ενώ το 2009 συμμετείχε σε μεγάλη διακλαδική άσκηση ηλεκτρονικού πολέμου, αντιμετωπίζοντας εξελιγμένες ηλεκτρονικές επιθέσεις 27. Στις απέδωσε καλώς σε ελέγχους επί Α/Φ F-35 Lightning II BF Το πρόγραμμα δοκιμών πιστοποίησης συνεχίζεται. Αν και το APG-81 θεωρείται ένα από τα κορυφαία ραντάρ, το οποίο θα παίξει σημαντικό ρόλο στα επόμενα χρόνια, θα πρέπει να επισημανθεί η άποψη σύμφωνα με την οποία είναι εγγενώς υποδεέστερο από το APG- 77 του F-22: δεδομένου ότι η κεραία του F-22 καλύπτει μεγαλύτερη επιφάνεια, το ραντάρ του θα περιλαμβάνει περισσότερα TRM και επομένως θα έχει μεγαλύτερη ισχύ, εμ-βέλεια και δυνατότητες 29. Το ραντάρ SABR (Scalable Agile Beam Radar) της Northrop Grumman επί Α/Φ F Northrop Grumman AN/APG-80 Α/Φ F-16 (ΗΠΑ) Το AN/APG-80 αναπτύχθηκε για το F-16 C/D/E/F Block 60 (γνωστό και ως Desert Falcon) των Ηνωμένων Αραβικών Εμιράτων (τα οποία έχουν χρηματοδοτήσει εξ' ολοκλήρου την ανάπτυξη του Block 60), όπου έχει εξαχθεί και έχει καταστεί επιχειρησιακό από το Παρέχει όλες τις λειτουργίες ενός σύγχρονου ραντάρ, με έμφαση στις λειτουργίες αέρος-εδάφους. Έχει σχεδόν διπλάσια εμβέλεια και πολύ μεγαλύτερη αξιοπιστία, σε σχέση με το APG-68(V) Northrop Grumman SABR (Scalable Agile Beam Radar) Α/Φ F- 16 (ΗΠΑ) Η NG ανέπτυξε το SABR (Scala-ble Agile Beam Radar), με σκοπό την προώθησή του κυρίως σε Α/Φ F-16. Σύμφωνα με την εταιρεία 31, προσφέρει όλα τα πλεονεκτήματα ενός ραντάρ AESA, με μειωμένο κόστος. Τον Ιανουάριο 2010 ολοκληρώθηκε επιτυχώς μία σειρά πτήσεων επίδειξης, σε συνεργασία με την USAF, επί Α/Φ F Θα πρέπει να σημειωθεί ÁÅÑÏÐÏÑÉÊÇ ÅÐÉÈÅÙÑÇÓÇ Η ΚΑΤΑΣΤΡΟΦΗ ΤΟΥ ΙΤΑΛΙΚΟΥ ΣΤΟΛΟΥ ΣΤΟΝ ΤΑΡΑΝΤΑ 11/11/

11 ότι τα RACR και SABR στοχεύουν σε μία παγκόσμια αγορά περίπου 2000 F-16 που θα μπορούσαν να αναβαθμιστούν με ραντάρ AESA, καθώς και σε παλαιότερα F-18 ή σε μη επανδρωμένα Α/Φ Phazotron NIIR Zhuk-AE/ASE (Ρωσία) Το Zhuk-AE της Phazotron NIIR είναι το πρώτο ρωσικό ραντάρ Α/Φ AESA, το οποίο αναπτύχθηκε για τα Mig-35 και για αναβάθμιση των Mig- 29. Αποτελεί εξέλιξη του PESA Zhuk- MF/MFE και έχει ορισμένες ομοιότητες με τις πρώτες γενιές αμερικανικών ραντάρ AESA. Αυτή η τεχνολογική υστέρηση εξηγείται από το γεγονός ότι οι ΗΠΑ είχαν επενδύσει πολύ στην κατασκευή των TRM, ενώ η Ρωσία (όπως και άλλες χώρες άλλωστε) προτίμησαν αρχικά τον πειραματισμό με ραντάρ PESA, με σκοπό αργότερα την αναβάθμισή τους σε AESA, όταν θα ήταν δυνατή η εγχώρια, μαζική κατασκευή ολοκληρωμένων κυκλωμάτων MMIC. Ένα MiG-29/33/35 με Zhuk-AE φαίνεται να υπερισχύει έναντι συμβατικών F-16 και F/A-18, όχι όμως έναντι F/A-18E/F ή F-15 με ραντάρ AESA 33. Το Zhuk-AE έχει εμβέλεια περίπου 80 ΝΜ, ενώ αναφέρεται ότι θα μπορούσε να φτάσει 140 ΝΜ με πρόσθεση και άλλων TRM 34. Το υπόψη ραντάρ ολοκλήρωσε τους ελέγχους αρχικής επιχειρησιακής ικανότητας το Η Phazotron προωθεί το Zhuk AE ως πακέτο αναβάθμισης στα πολυπληθή Α/Φ της οικογένειας Su-27 Flanker, ως Zhuk ASE 33. Δεδομένου ότι τα Flanker επιτρέπουν μεγαλύτερη κεραία, το Zhuk ASE, με την υφιστάμενη ρωσική τεχνολογία TRM, θα Το Zhuk AE της Phazotron, το πρώτο ρωσικό ραντάρ Α/Φ AESA, επί Α/Φ Mig-35 παρέχει περίπου 60% υψηλότερη ισχύ εκπομπής σε σχέση με τα APG- 79 και APG-81. Εάν μάλιστα χρησιμοποιηθούν εξελιγμένα τρανζίστορ υ- ψηλής ισχύος, το Zhuk ASE θα ξεπερνά τις επιδόσεις του Irbis-E (Su- 35BM) 9,10, καθώς και όλων των δυτικών ραντάρ, εκτός ίσως μίας ενδεχόμενης μελλοντικής έκδοσης του APG- 77. Η επίτευξη αρχικής επιχειρησιακής ικανότητας αναμένεται το νωρίτερο εντός του τρέχοντος έτους Tikhomirov NIIP ραντάρ AESA Α/Φ Sukhoi PAK-FA (Ρωσία) Το νέο Α/Φ Sukhoi PAK-FA πέταξε την πρώτη πτήση δοκιμής την και θεωρείται ως το ρωσικό F-22. Αναμένεται να φέρει δύο ραντάρ AESA, ένα κύριο εμπρός και ένα δευτερεύον πίσω. Το κύριο ραντάρ (αναφέρεται και ως Ν050) θα περιλαμβάνει περίπου 1500 TRM, ενώ η εμβέλειά του ανέρχεται σε ΝΜ (για RCS 2,5 m², το οποίο αποτελεί και το ρωσικό στάνταρ μέτρησης) 35. Οι πτητικές δοκιμές του υπόψη ραντάρ είναι προγραμματισμένες για το τρέχον έτος ÁÅÑÏÐÏÑÉÊÇ ÅÐÉÈÅÙÑÇÓÇ ÔÅÕ ÏÓ ΑΠΡΙΛΙΟΣ-ΙΟΥΛΙΟΣ 2011

12 4.11. Tikhomirov NIIP ραντάρ L-Band AESA Α/Φ Su-35 (Ρωσία) Η Tikhomirov NIIP έχει παρουσιάσει και ένα ιδιαίτερο ραντάρ AESA, το οποίο εκπέμπει στην L-Band (1 2 Ghz) και όχι στην X-Band (8 12 Ghz), όπως το σύνολο σχεδόν των ραντάρ Α/Φ. Το εν λόγω ραντάρ προορίζεται για Α/Φ Su-30/35 και ενδεχομένως για το PAK- FA. Οι διατάξεις στοιχειοκεραιών του θα τοποθετηθούν στις εμπρόσθιες ακμές των πτερύγων 37. Αν και διαθέτει μικρό αριθμό TRM, λόγω της χαμηλής συχνότητας λειτουργίας, το υπόψη ραντάρ εκτιμάται ότι έχει σημαντικές ικανότητες αποκάλυψης στόχων Stealth, της τάξης των ΝΜ 38. Επιπρόσθετα, παρέχει και άλλες δυνατότητες, όπως ανίχνευση/παρεμβολή Link-16, IFF, κα-θώς και ραντάρ εδάφους στην L-Band Thales RBE2-AA Α/Φ Rafale (Γαλλία) Το Rafale F3 της Dassault Aviation φέρει το ραντάρ PESA RBE2 (Radar à Balayage Électronique 2 plans ραντάρ ηλεκτρονικής σάρωσης 2 επιπέδων) της Thales Systèmes Aéro-portés (τέως Thomson-CSF). Κατά τη σχεδίαση του RBE2, προτιμήθηκε η ευελιξία, η δυνατότητα LPI και η ικανότητα ECCM που προσέφερε η τεχνολογία PESA, θυσιάζοντας τη μεγαλύτερη εμβέλεια που θα ήταν δυνατόν να επιτευχθεί με ένα ραντάρ μηχανικής σάρωσης 7, ενώ ελήφθη υπόψη εξαρχής η δυνατότητα αναβάθμισής του σε AESA. Η έκδοση AESA του RBE2 ονομάζεται RBE2-AA (Antenne Active) και έχει ήδη ολοκληρώσει επιτυχώς σειρά δοκιμών επί Α/Φ Rafale, σε συνεργασία με τη Γαλλική Γενική Διεύθυνση Εξοπλισμών (DGA Délégation Générale pour l'armement). Δύο RBE2-AA θα παραδοθούν το 2011 στην Dassault Aviation για δοκιμές και το 2012 θα παραδοθούν στην Γαλλική ΠΑ 39. Σύμφωνα με μαρτυρίες, η αναβάθμιση του RBE2 σε -ΑΑ απαιτεί μόνο 30', ενώ παρουσιάζει σημαντική αύξηση της εμβελείας (πάνω από 50%), καθώς και της αξιοπιστίας Euroradar CAPTOR-E Α/Φ Eurofighter Typhoon (Γερμανία Μεγ. Βρετανία Ισπανία Ιταλία) Το Α/Φ Eurofighter Typhoon διαθέτει το πολύ καλό ραντάρ μηχανικής σάρωσης CAPTOR της κοινοπραξίας Euroradar, το οποίο μπορεί να αποκαλύψει στόχους με RCS 5 m² σε απόσταση άνω των 160 km, ενώ στόχους μεγαλύτερου μεγέθους σε διπλάσια απόσταση 40,41. Επιπλέον, έχει δυνατότητες NCTR 41. Μετά την ανάπτυξη ενός ραντάρ επίδειξης, η Euroradar την πρότεινε στα 4 κράτη του συμμετέχουν στο Eurofighter το CAPTOR-Ε, το οποίο είναι ουσιαστικά ένα CAPTOR με Το ραντάρ AESA RBE2-AA του Α/Φ Rafale. Αποτελεί αναβάθμιση του υφιστάμενου ραντάρ PESA RBE2 και προσδίδει νέες δυνατότητες και εμβέλεια αυξημένη κατά 50%39. Αναμένεται να τεθεί σε επιχειρησιακή εκμετάλλευση από την γαλλική ΠΑ (Armée de l'air) το 2012 ÁÅÑÏÐÏÑÉÊÇ ÅÐÉÈÅÙÑÇÓÇ RADAR ΜΑΧΗΤΙΚΩΝ ΑΕΡΟΣΚΑΦΩΝ ΤΥΠΟΥ AESA (ACTIVE ELECTRONICALLY SCANNED ARRAY) 167

13 κεραία AESA και επιτρέπει την πλήρη εκμετάλλευση των δυνατοτήτων της νέας τεχνολογίας, διατηρώντας όλες τις ικανότητες του αρχικού CAPTOR, με την ανάλογη αύξηση των επιδόσεων 42,43. Μέχρι στιγμής, δεν έχει ληφθεί καμία απόφαση επ' αυτού Υπόλοιπα προγράμματα ραντάρ AESA Α/Φ Τα υπόλοιπα γνωστά προγράμματα ραντάρ AESA Α/Φ που βρίσκονται σε εξέλιξη είναι τα ακόλουθα: α. PS-05 /A ΜΚ-5 των Ericsson και GEC-Marconi, για το Α/Φ JAS 39 Gripen (Σουηδία): υπό ανάπτυξη, στο πλαίσιο του προγράμματος της Saab (τέως Ericsson) Microwave Systems, NORA (Not Only a RAdar) 44. β. Vixen 500E της εταιρείας Selex Galileo (Ιταλία Αγγλία): ένα μικρών διαστάσεων ραντάρ με 500 TRM, για χρήση σε ελαφρύ μαχητικό ή εκπαιδευτικό 45,46. γ. Vixen 1000ES, επίσης της Selex Galileo: μεγαλύτερων δυνατοτήτων, με 1000 TRM, για μαχητικό Α/Φ πολλαπλών ρόλων. Προωθείται για το Α/Φ Gripen NG 45,46, καθώς και ως εναλλακτικό για τα βρετανικά Eurofighter 47. δ. EL/M-2052 της ELTA Systems (Ισραήλ): Αποτελείται από περίπου 1500 TRM και προωθείται κυρίως για εξαγωγή. Σύμφωνα με την εταιρεία, μπορεί να τοποθετηθεί σε μεγάλο αριθμό τύπων Α/Φ 48. ε. J/APG-1 της Mitsubishi Electric για το Α/Φ F-2 (Mitsubishi Heavy Industries, Ιαπωνία) Ραντάρ AESA Α/Φ Έγκαιρης Προειδοποίησης Πέραν των ραντάρ μαχητικών Α/Φ, για λόγους πληρότητας αναφέρονται τα ακόλουθα ραντάρ Α/Φ έγκαιρης προειδοποίησης: α. APY-9 Α/Φ E-2D Advanced Hawkeye (ΗΠΑ): υπό ανάπτυξη 50. β. MESA (Multi-role Electronically Scanned Array) της NG επί Α/Φ 168 ÁÅÑÏÐÏÑÉÊÇ ÅÐÉÈÅÙÑÇÓÇ ÔÅÕ ÏÓ ΑΠΡΙΛΙΟΣ-ΙΟΥΛΙΟΣ 2011

14 Boeing 737 AEW&C (ΗΠΑ), σύστημα το οποίο έχει προμηθευτεί και η Τουρκία 51. Εμβέλεια: άνω των 200 ΝΜ. γ. Erieye της Saab (τέως Ericsson) Microwave Systems (Σουηδία) επί Α/Φ Embraer R-99A, σύστημα το οποίο έχει προμηθευτεί και η ΠΑ. Τυπική εμβέλεια: 230 ΝΜ για στόχους μεγέθους μαχητικού Α/Φ, η οποία μειώνεται σε 190 ΝΜ σε συνθήκες ηλεκτρονικού πολέμου και χαμηλού ύψους στόχων 52. Η κλασσική εξίσωση του ραντάρ, για υπολογισμό της μέγιστης απόστασης αποκάλυψης, για ένα μονοστατικό ραντάρ (με μία κεραία εκπομπής και λήψεως), όπου: R η απόσταση, Ps η ισχύς εκπομπής, G το κέρδος της κεραίας, λ το μήκος κύματος, σ το RCS και PΕmin η ελάχιστη απαιτούμενη ισχύς επιστροφής ΣΥΓΚΡΙΣΗ ΡΑΝΤΑΡ Α/Φ AESA ΕΝΔΙΑΦΕΡΟΝΤΟΣ ΠΑ 5.1. Εκτίμηση αποστάσεων παρακολούθησης ραντάρ AESA Από τα προαναφερθέντα ραντάρ, αυτά που είναι ιδιαιτέρου ενδιαφέροντος ΠΑ είναι τα ακόλουθα: α. APG-81 (NG) Α/Φ F-35. β. APG-79 (Raytheon) Α/Φ F-18 E/F. γ. RACR (Raytheon) Α/Φ F-16. δ. SABR (NG) Α/Φ F-16. ε. RBE2-AA (Thales) Α/Φ Rafale. στ. CAPTOR-E (Euroradar) Α/Φ Eurofighter. Άλλα ραντάρ πιθανού ενδιαφέροντος ΠΑ βρίσκονται σε πολύ πρώιμο στάδιο ανάπτυξης και δεν κατέστη δυνατή η ανεύρεση τιμών σχετικά με τις επιδόσεις τους, οπότε δεν μπορούν να λάβουν μέρος σε σύγκριση. Από την κλασσική εξίσωση του ραντάρ, προκύπτει ότι η μέγιστη απόσταση αποκάλυψης ενός στόχου από ένα ραντάρ είναι ανάλογη με την 4η ρίζα του RCS του στόχου. Η απόσταση παρακολούθησης (Tracking) είναι σε μεγάλο βαθμό ανάλογη της απόστασης αποκάλυψης. Κατόπιν τούτων, θα επιχειρηθεί μία σύγκριση μεταξύ των αποστάσεων παρακολούθησης των προαναφερθέντων ραντάρ για δύο στόχους, με RCS 1m² και 0,0015 m². Ο πρώτος στόχος αντιστοιχεί σε σύγχρονο μαχητικό, με τεχνικές μείωσης RCS (ενδεικτικά αναφέρεται ότι το RCS ενός καθαρού F-16C Block 30 ή μεταγενέστερου εκτιμάται σε 1 1,2 m² 53,54 ). Ο δεύτερος στόχος αντιστοιχεί σε Α/Φ F-35, το οποίο σύμφωνα με ανακοινώσεις της κατασκευάστριας εταιρείας Lockheed Martin εμφανίζει RCS της τάξης του 0,0015 m² 55 (αν και έχουν διατυπωθεί σοβαρές αμφιβολίες εάν το F-35 παραγωγής θα έχει όντως τόσο χαμηλό RCS 56 ). Λαμβάνοντας υπόψη τις διαθέσιμες πληροφορίες και με αναγωγή / εκτίμηση όπου απαιτείται, υπολογίσθηκε η απόσταση παρακολούθησης (Tracking) ενός στόχου με RCS 1 m² για τα προαναφερθέντα ραντάρ, καθώς και για το APG-68(V)9 Α/Φ F-16 Block 52+, για λόγους σύγκρισης. Στη συνέχεια, υπολογίσθηκε η αντίστοιχη απόσταση για RCS 0,0015 m², πολλαπλασιάζοντας την τιμή που αντιστοιχεί στο ÁÅÑÏÐÏÑÉÊÇ ÅÐÉÈÅÙÑÇÓÇ RADAR ΜΑΧΗΤΙΚΩΝ ΑΕΡΟΣΚΑΦΩΝ ΤΥΠΟΥ AESA (ACTIVE ELECTRONICALLY SCANNED ARRAY) 169

15 RCS 1 m² επί 4 0,0015, βάσει της εξίσωσης του ραντάρ. Οι παραδοχές των υπολογισμών και τα αποτελέσματα παρατίθενται στον ακόλουθο Πίνακα. Θα πρέπει να σημειωθεί ότι για τις ανακοινωθείσες επιδόσεις δεν έχουν διευκρινισθεί σε όλες τις περιπτώσεις οι αντίστοιχες συνθήκες. Ως εκ τούτου, ο ανωτέρω πίνακας παρέχει απλά μία ένδειξη, με βάση τις επιδόσεις που έχουν γίνει γνωστές, καθώς και εκτιμήσεις για τις αναμενόμενες επιδόσεις των ραντάρ που είναι σε ανάπτυξη. Επίσης, με εξαίρεση το ραντάρ APG-79 το οποίο βρίσκεται σε παραγωγή, όλα τα υπόλοιπα ανωτέρω ραντάρ βρίσκονται σε εξέλιξη, πράγμα το οποίο σημαίνει ότι οι επιδόσεις τους αποτελούν ουσιαστικά εκτιμήσεις Αντιμετώπιση Α/Φ Stealth Διαπιστώνεται ότι οι αποστάσεις αποκάλυψης των υπόψη ραντάρ είναι υπερεπαρκείς για στόχους μεγέθους κλασσικού μαχητικού αλλά μάλλον ανεπαρκείς για στόχους Stealth. Ούτως ή άλλως όμως, ένα ραντάρ μαχητικού Α/Φ δεν μπορεί να υποκαταστήσει ένα ραντάρ επιτήρησης. Για το λόγο αυτό, οι περισσότερες σύγχρονες Πολεμικές Αεροπορίες χρησιμοποιούν τα μαχητικά τους Α/Φ στο πλαίσιο τακτικού δικτύου όπως το Link 16, όπου συμμετέχει Α/Φ επιτήρησης και ελέγχου, το οποίο έχει εξ' ορισμού μεγαλύτερη εμβέλεια και κάλυψη, ενώ παρέχεται εικόνα και από το Σύστημα Αεροπορικού Ελέγχου. Το Erieye έχει εμβέλεια τουλάχιστον 190 ΝΜ για στόχους μεγέθους κλασσικού μαχητικού. Ο υπολογισμός αποκάλυψης Α/Φ όπως το F-35 δεν είναι δυνατός, καθότι το Erieye εκπέμπει στην S-Band ενώ το προαναφερθέν RCS του F-35 αφορά την X- Band. Σύμφωνα πάντως με την Saab, το Erieye αποκαλύπτει πυραύλους τύπου Cruise (οι οποίοι έχουν χαμηλό RCS) σε αποστάσεις της τάξης των 100 ΝΜ 59. Τα Α/Φ Stealth είναι βελτιστοποιημένα για την X-Band (τη μπάντα που χρησιμοποιούν κατά κανόνα τα ραντάρ Α/Φ) και κυρίως για εκπομπές που προέρχονται από το εμπρόσθιο ημισφαίριο, από μονοστατικά ραντάρ 53. Επομένως, πιθανοί τρόποι αντιμετώπισης Α/Φ Stealth είναι οι ακόλουθοι: α. Χρήση πολυστατικών ραντάρ (με διαφορετικές κεραίες εκπομπής και λήψης). β. Χρήση ραντάρ χαμηλών συχνοτήτων (π.χ. L-Band), στις οποίες ένα Α/Φ Stealth έχει μεγαλύτερο ίχνος ραντάρ 37. γ. Χρήση εξελιγμένων ηλεκτροπτικών μέσων (σύγχρονα συστήματα Infra-Red Search and Track IRST), τα οποία είναι παθητικά και πλέον ανταγωνίζονται τα ραντάρ σε επιδόσεις. δ. Χρήση ραντάρ πέραν του ορίζοντος (Over the horizon radar), τα οποία εκπέμπουν σε χαμηλότερες συχνότητες και χρησιμοποιούν την ανάκλαση από την ιονόσφαιρα (βλέποντας έτσι τους στόχους από πάνω ) 53. ε. Χρήση παθητικών ραντάρ 53, 60, τα οποία αποτελούνται από ένα σύστημα κεραιών-δεκτών που μόνο λαμβάνουν και επεξεργάζονται τις διαταραχές της υφιστάμενης ηλεκτρομαγνητικής ακτινοβολίας (εκπο- 170 ÁÅÑÏÐÏÑÉÊÇ ÅÐÉÈÅÙÑÇÓÇ ÔÅÕ ÏÓ ΑΠΡΙΛΙΟΣ-ΙΟΥΛΙΟΣ 2011

16 μπές σταθμών τηλεόρασης, ραδιοφωνίας, κινητής τηλεφωνίας κλπ). Εκτιμάται ότι η ΠΑ θα πρέπει να εξετάσει τη χρήση παθητικών ραντάρ, καθότι διαφαίνεται ότι προσφέρουν δυνατότητες αποκάλυψης στόχων Stealth, έχουν σχετικά χαμηλό κόστος απόκτησης και ακόμα χαμηλότερο κόστος λειτουργίας υποστήριξης, ενώ δεν ανιχνεύονται από εχθρικά συστήματα (π.χ., πυραύλους HARM, UAV Harpy) λόγω παθητικής λειτουργίας. ΕΠΙΛΟΓΟΣ Η εισαγωγή της τεχνολογίας AESA στα ραντάρ Α/Φ αποτελεί μία από τις πιο σημαντικές εξελίξεις στην αεροπορική μάχη, λόγω της υπεροχής που παρέχει ένα ραντάρ του τύπου αυτού σε ένα σύγχρονο μαχητικό Α/Φ. Διαφαίνεται ότι μεσο-μακροπρόθεσμα και παρά το αυξημένο κόστος τους, τα ραντάρ AESA θα εκτοπίσουν τους υπόλοιπους τύπους ραντάρ, καθότι προσφέρουν αυξημένες επιδόσεις και ιδιαίτερες δυνατότητες, μεγιστοποιώντας τη διαθεσιμότητα και ελαχιστοποιώντας το κόστος υποστήριξης. Εκτιμάται ότι η ΠΑ θα πρέπει να συμμετέχει στις εξελίξεις, απαιτώντας την ύπαρξη ραντάρ AESA στο πλαίσιο του προγράμματος Νέου Μαχητικού Α/Φ και παράλληλα εξετάζοντας την πιθανότητα αναβάθμισης υφιστάμενων Α/Φ με ραντάρ AESA, λαμβάνοντας βέβαια υπόψη τη σχέση κόστους / απόδοσης. ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ Βιβλία Άρθρα σε περιοδικά: 1 Introduction to airborne Radar (2nd edition), George W. Stimson, Scitech Publishing, Carlo Kopp, "Foxbat and Fox-hound, Russia's Cold War Warriors", Australian Aviation, Nov. 92 ( 7 Michal Fiszer, Storm warning: the Dassault Rafale is poised to become Europe's premier fighter-bomber, Journal of Electronic Defense, , No. 6, Vol. 28, Pg Carlo Kopp, Sukhoi Flankers, The Shifting Balance of Regional Air Power (Technical Report APA-TR ),Jan.07 ( APA- Flanker.html). 13 Carlo Kopp, "F/A-18E/F Super Hornet vs. Sukhoi Flanker", οriginally published Defence Today Jan./Feb.07 Flanker.html 15 Air & Cosmos, Hors Série Guide Mondial 2007, Technologie: Les Radar, pg Carlo Kopp, "F/A-22As, JSFs and 21st Century air combat", Heads Up Newsletter, issue 322, w w w. a u s a i r p o w e r. n e t / A D M - Rebuttal.pdf 30 "Dubai 2007: UAE shows off its most advanced Falcons", Flightglobal, h t t p : / / w w w. f l i g h t g l o b a l. c o m / a r t i - cles/2007/11/11/219363/dubai-2007-uaeshows-off-its-most-advanced-falcons.html 33 Carlo Kopp, "Phazotron Zhuk AE/ASE - Assessing Russia's First Fighter AESA", Technical Report APA-TR , net/apa-zhuk-ae-analysis.html 35 Carlo Kopp, "Assessing the Sukhoi PAK-FA", Analysis , / APA html 37 Carlo Kopp, "Assessing the Tikhomirov NIIP L-Band Active Electronically Steered Array", Analysis , Παναγιώτης Μητρονίκας, Tikhomirov NIIP L-Band AESA, Ρωσική επανάσταση!, περιοδικό Στρατηγική τεύχος 182, Νοε. 09, σελ ÁÅÑÏÐÏÑÉÊÇ ÅÐÉÈÅÙÑÇÓÇ 171 RADAR ΜΑΧΗΤΙΚΩΝ ΑΕΡΟΣΚΑΦΩΝ ΤΥΠΟΥ AESA (ACTIVE ELECTRONICALLY SCANNED ARRAY)

17 39 Rafale International, "Fox Three" no.14 fileadmin/user_upload/redacteur/defence/ Rafale/Fox_Three_N_14_UK2.pdf 40 Michal Fiszer, Typhoon arises: the Eurofighter Typhoon, though often criticized, represents the state-of-the-air in European military technology, Journal of Electronic Defense, goliath. ecnext. com/ coms2/ gi_ /Typhoon-arises-the-Eurofighter- Typhoon.html 43 Craig Hoyle, Eurofighter nations offered AESA radar enhancement, Flight International, , rofighter-nations-offered-aesa-radarenhancement.html 44 Robert Hewson, "Gripen secures a long-term future as Sweden approves upgrade programme", Janes, Gareth Jennings, "Selex to develop AESA technology demonstrator for UK Typhoons", Janes, janes.com/news/defence/jdw/jdw100222_ 1_n.shtml 56 Carlo Kopp, "Assessing Joint Strike Fighter Defence Penetration Capabilities", Analysis , Jean-Michel Guhl, "Serious Squall - The data fusion avionics of the Dassault Rafale (Squall) represent a benchmark in advanced combat systems", Avionics Magazine, categories/military/serious- Squall_32315.html 58 B. Sweetman, Pragmatic Rafale: a study in French philosophy, Janes International Defense Review, Jun. 05, pages Lt.Col. Arend G. Westra, "Radar versus stealth - Passive radar and the future of U.S. Military power", Joint Force Quarterly, no.55, Oct. 09, pp /22.pdf Διαδίκτυο: (ημερομηνία προσπέλασης ) 2 /solutions/b1radar/index.html 3 world/russia/mig-31.htm Patriot Sukhoi_ Su-35BM 11 Electronically_Scanned_Array 12 Probability_of_Intercept_Radar 14 W a r n e r s - a n d - S e n s o r s / A N A P G - 63V3_a aspx 16 php?s=43&item= index.php?s=43&item=1300&pagetemplate=release _radar 22 R a d a r - a n d - E l e c t r o n i c - W a r f a r e - Systems/AN-APG-77-United-States.html php 25 h t t p : / / e n. w i k i p e d i a. o r g / w i k i / Lockheed _Martin_F-35_Lightning_II 26 Avionics/AN-APG-81-multimode-radar-forthe-F-35-Lightning-II-United-States.html 27 /pages/news_releases.html?d= pages/news_releases.html?d= com/solutions/sabr/index.html 32 pages/news_releases.html?d= W a r n e r s - a n d - S e n s o r s / Z h u k - AE_a aspx 36 h a k u r / t i k h o m i r o v - n i i p - a e s a - radar/yo54fmdhy2mq/ Eurofighter/sensors.html ÁÅÑÏÐÏÑÉÊÇ ÅÐÉÈÅÙÑÇÓÇ ÔÅÕ ÏÓ ΑΠΡΙΛΙΟΣ-ΙΟΥΛΙΟΣ 2011

18 Common/files/SELEX_Galileo/Products/C APTOR.pdf 45 h t t p : / / w w w. s e l e x - s a s. c o m / SelexGalileo/EN/Business/Products/Radar /index.sdo en/elta.aspx 49 Mitsubishi_F Hawkeye 51 Boeing _Wedgetail _aircraft 54 ~dheb/2300/articles/pg/pgsa.htm Documents%20and%20Images/Air/Senso r%20systems/erieye/erieye%20en%20 Print.pdf Λοιπές βιβλιογραφικές αναφορές: Robert Hendrix, Aerospace System Improvements Enabled By Modern Phased Array Radar Nortrop Grum-man Electronic Systems, Oct www. es.northropgrumman.com/solutions/aes aradar/ assets / review_ aesa.pdf com/solutions/aesaradar/assets/aesawh itepaper.pdf Ed McKenna, AESA s Advantages, Avionics Magazine, Sep.08, a v i a t i o n t o d a y. c o m / a v / i s s u e / f e a - ture/25395.html Μιχάλης Ευφραιμίδης, Σύγχρονα Radar Α/Φ: Η μάχη των AESA, περιοδικό Στρατηγική τεύχος 180, Σεπ. 2009, σελ Γεώργιος Α. Πουλιπούλης, SABR & RACR, Νέα AESA «μάτια» για τα F-16, Στρατηγική, www. defencenet. gr/ defence/media/radar_f-16.pdf Πάνος Σπαγόπουλος, Dassault Rafale, το οπλικό σύστημα F.3 στην εναέρια μάχη, περιοδικό Αναχαίτιση, τεύχος 39, Μάι.-Ιουν.09, σελ Πάνος Σπαγόπουλος, F/A-18E/F Super Hornet, 124 νέα μαχητικά για το US Navy, περιοδικό Στρατηγική τεύχος 190, Ιούλ. 2010, σελ. 33. Ο Επγός (ΜΗ) Κωνσταντίνος Ζηκίδης γεννήθηκε το 1972 στο Λονδίνο της Μεγάλης Βρετανίας και μεγάλωσε στην Αθήνα. Το 1989 εισήλθε στην ΣΙ, στο Τμήμα Μηχανικών. Αποφοίτησε το 1993 ως Ανθυποσμηναγός, με ειδικότητα Μηχανικού Τηλεπικοινωνιών Ηλεκτρονικών. Η πρώτη τοποθέτησή του ήταν στην 114 ΠΜ, όπου υπηρέτησε στην 332 ΜΠΚ, 342 ΜΠΚ, ΜΣΒ και στο ΤΠΕ. Το συμμετείχε στην πιστοποίηση του πυραύλου AM39 Exocet σε αεροσκάφη Μ2000. Το 2001 μετατέθηκε στο ΓΕΑ/Γ3, όπου, μεταξύ άλλων, συμμετείχε στο πρόγραμμα πτητικής αξιολόγησης του ραντάρ και του συστήματος αυτοπροστασίας του αεροσκάφους Μ Το 2004 τοποθετήθηκε στη Γαλλία (Παρίσι), ως σύνδεσμος της ΠΑ για την παρακολούθηση του προγράμματος Α/Φ Μ Μετά τον επαναπατρισμό του το 2007, τοποθετήθηκε στη ΔΑΥ/Γ1. Το 2010 μετατέθηκε ξανά στο ΓΕΑ/Γ3. Είναι απόφοιτος του Σχολείου Ηλεκτρονικού Πολέμου του ΑΤΑ (1994) και της Σχολής Προγραμματιστών Η/Υ του ΓΕΣ (2000). Το 2002 απέκτησε το δίπλωμα Διδάκτορος του Ε.Μ.Π. από τη Σχολή Ηλεκ/γων Μηχ. & Μηχ. Υπολ/στών. Έχει δημοσιεύσει πάνω από 20 εργασίες σε επιστημονικά συνέδρια και περιοδικά. Ομιλεί την αγγλική και τη γαλλική. Είναι παντρεμένος και έχει δύο παιδιά. ÁÅÑÏÐÏÑÉÊÇ ÅÐÉÈÅÙÑÇÓÇ 173 RADAR ΜΑΧΗΤΙΚΩΝ ΑΕΡΟΣΚΑΦΩΝ ΤΥΠΟΥ AESA (ACTIVE ELECTRONICALLY SCANNED ARRAY)