Εκπαιδευτική Διαδικασία και Μάθηση στο Νηπιαγωγείο Ενότητα 6: Η σημασία των ερωτήσεων στην εκπαιδευτική διαδικασία

Transcript

1 Εκπαιδευτική Διαδικασία και Μάθηση στο Νηπιαγωγείο Ενότητα 6: Η σημασία των ερωτήσεων στην εκπαιδευτική διαδικασία Διδάσκουσα: Μαρία Καμπεζά Τμήμα Επιστημών της Εκπαίδευσης και της Αγωγής στην Προσχολική Ηλικία

2 Σκοποί ενότητας Να προβληματιστούν οι φοιτητές σχετικά με τη χρήση των ερωτήσεων στο νηπιαγωγείο

3 Περιεχόμενα ενότητας Σημασία ερωτήσεων, είδη ερωτήσεων (π.χ. ανοιχτές και κλειστές ερωτήσεις), προτάσεις για αποτελεσματική διατύπωση και χρήση των ερωτήσεων στο νηπιαγωγείο Ρόλος εκπαιδευτικού

4 Λέξεις κλειδιά Ρόλος ερωτήσεων, ανοιχτές ερωτήσεις, κλειστές ερωτήσεις, συμπληρωματικές, αξιοποίηση ερωτήσεων

5 Σημασία των ερωτήσεων Κεντρίζουν ενδιαφέρον & περιέργεια Ενισχύουν το μαθησιακό περιβάλλον προβληματίζοντας, «προκαλώντας σκέψη», προσφέροντας αυθεντικές συζητήσεις από τις οποίες ο εκπαιδευτικός μπορεί να καταλάβει τι γνωρίζουν τα παιδιά & τις σχετικές εμπειρίες τους Ευνοούν την ανάπτυξη της κριτικής & δημιουργικής σκέψης Συμβάλλουν στην ανάπτυξη μεταγνωστικών δεξιοτήτων Ενθαρρύνουν τα παιδιά να διατυπώνουν & να ψάχνουν απαντήσεις σε δικές τους ερωτήσεις Τίτλος Ενότητας 5

6 Η διατύπωση ερωτήσεων είναι συνηθισμένη πρακτική στο νηπιαγωγείο. Τα μικρά παιδιά χρειάζονται τη βοήθεια των εκπαιδευτικών για να εκφράσουν τις ιδέες τους κατάλληλες ερωτήσεις για να αποσαφηνίσουν τους συλλογισμούς τους.

7 Είδη ερωτήσεων ανοιχτές και κλειστές (φύση αναμενόμενης απάντησης) ταξινομήσεις ανάλογα με τις γνωστικές λειτουργίες που ενεργοποιούνται μέσω των ερωτήσεων (π.χ. Bloom ανάκληση πληροφοριών, σύνθεση, ανάλυση, κ.λπ.) ταξινόμηση ανάλογα με τις διδακτικές λειτουργίες (π.χ. συλλογή δεδομένων, οργάνωση & επεξεργασία, αναστοχασμός) συμπληρωματικές /διευκρινιστικές/εμβάθυνσης ερωτήσεις Μπιρμπίλη, 2015 Τίτλος Ενότητας 7

8 Ανοιχτές ερωτήσεις Οι ανοιχτές ερωτήσεις προϋποθέτουν ότι δεν υπάρχει σωστή ή λάθος απάντηση επιτρέπουν πολλές πιθανές απαντήσεις για να εκφράσουν τα παιδιά αυτό που γνωρίζουν, σκέφτονται, αισθάνονται ή πιστεύουν. Στοχεύουν στο να διευκολύνουν τα παιδιά να εκφράσουν τη διαδικασία σκέψης, τις θεωρίες, τον τρόπο που κατανοούν τον κόσμο γύρω τους. Επίσης, μπορεί να χρησιμοποιηθούν για να κεντρίσουν το ενδιαφέρον των παιδιών σε κάποια διαδικασία ή αντικείμενο και να προκαλέσουν τον προβληματισμό τους πάνω σε αυτό.

9 Παραδείγματα «Πώς το έφτιαξες αυτό; Τι σκέφτηκες;», «Πώς πιστεύεις ότι μπορούμε να μάθουμε γι αυτό;», «Γιατί νομίζεις ότι συμβαίνει αυτό;» [τρόπος σκέψης, ιδέες, κατανόηση] Ή «Πώς αισθάνθηκες όταν η Μ. κλότσησε τα τουβλάκια σου;» [συναισθήματα] Ή «Τι πιστεύεις ότι θα συμβεί αν», «Μπορείς να σκεφτείς ένα διαφορετικό τέλος για την ιστορία;» «Τι όνομα μπορούμε να δώσουμε σε έναν δράκο που τεμπελιάζει;» [υποθέσεις, φαντασία, πρόκληση σκέψης] Mac Naughton & Williams (2009)

10 Κλειστές ερωτήσεις Μια κλειστή ερώτηση «περιορίζει» τις επιλογές που έχει ένα παιδί για να την απαντήσει. Συχνά η απάντηση είναι ήδη γνωστή στον εκπαιδευτικό (ζητάει συγκεκριμένη πληροφορία ή γεγονός) ή μπορεί να απαντηθεί με ένα «ναι» ή «όχι».

11 Παραδείγματα «Πιστεύεις ότι κάνει να τρώμε γλυκά;» «Ποιος είπαμε ότι ήρθε χθες στο νηπιαγωγείο να μας μιλήσει για τα ζώα;» Ή «Η σκιά έχει μαύρο χρώμα;» «Έχουμε κόκκαλα παντού στο σώμα μας;»

12 Ανοιχτές και κλειστές ερωτήσεις Η διαφορά εντοπίζεται στο πώς οδηγούν το παιδί να σκεφτεί και να επεξεργαστεί αυτό που ξέρει (π.χ. «τι χρειάζεται ένα φυτό για να μεγαλώσει» & «τι πιστεύεις ότι θα συμβεί αν βάλουμε ένα φυτό στη ντουλάπα;» Μπιρμπίλη, 2015, σ.67). Τίτλος Ενότητας 12

13 Ερωτήσεις «τι», «ποιος», «πού», «πότε», «πώς» & «γιατί» Σύμφωνα με την Μπιρμπίλη (2015, σ. 40) η κατανόηση των ερωτήσεων που ζητούν από τα παιδιά να σκεφτούν «τι», «ποιος», «πού», «πότε», «πώς» & «γιατί» ακολουθεί μια εξελικτική πορεία. πιο δύσκολες Επίσης, ερωτήσεις που ζητούν ορισμό («τι σημαίνει») συνήθως απαντώνται από τα μικρά παιδιά με χαρακτηριστικά του αντικειμένου/έννοιας ή τη λειτουργία του. Τίτλος Ενότητας 13

14 Οι απαντήσεις των παιδιών στις ερωτήσεις Δεν ξεχνάτε ότι η δυσκολία των παιδιών να απαντήσουν μπορεί να οφείλεται στο ότι δε γνωρίζουν τις κατάλληλες λέξεις για να περιγράψουν κάτι δεν κατανοούν κάποια λέξη από την ερώτηση χρησιμοποιούν την ίδια λέξη που υπάρχει στην ερώτηση αλλά με διαφορετικό νόημα Τίτλος Ενότητας (Μπιρμπίλη, 2015, σ. 43) 14

15 Διατυπώνω ερωτήσεις πιο αποτελεσματικά όταν αξιοποιώ διαφορετικά είδη και επίπεδα οι ερωτήσεις μου είναι «αυθεντικές», έχουν στόχο να δημιουργηθεί πραγματικός διάλογος και δείχνουν το ενδιαφέρον μου για τις απαντήσεις των παιδιών λαμβάνω υπόψη μου τις γνώσεις, εμπειρίες και το γλωσσικό επίπεδο των παιδιών οι ερωτήσεις είναι σαφείς, σύντομες και εξυπηρετούν το μαθησιακό στόχο (συνεπώς, καλή γνώση του διδακτικού αντικειμένου) Αναφέρουμε το όνομα του παιδιού που θέλουμε να απαντήσει αντί να απευθύνουμε ερωτήσεις σε όλη την ομάδα («ποιος μπορεί να μου πει»). Τίτλος Ενότητας Μπιρμπίλη,

16 Στην τάξη (1) Διευκολύνω τα παιδιά να περιγράψουν περισσότερο αυτό που σκέφτονται. Ρωτάω «πώς, πότε, πού, τι, γιατί» διατυπώνοντας ερωτήσεις με απλή δομή. Χρησιμοποιώ μικρές προτάσεις και δεν κάνω πολλές ερωτήσεις μαζί. Διατυπώνω ερωτήσεις με συγκεκριμένο στόχο σε σχέση με τη δραστηριότητα (έννοια, διαδικασία, φαινόμενο ) και με μια λογική σειρά.

17 Στην τάξη (2) Δίνω χρόνο στα παιδιά να σκεφτούν και να απαντήσουν στην ερώτηση (αν π.χ. περιμένω 5 παρατηρώ καλύτερα τι συμβαίνει). Αν χρειάζεται, αναδιατυπώνω, χρησιμοποιώ πιο απλές λέξεις ή συνοψίζω αυτό που λέει το παιδί. Ακούω όλες τις απαντήσεις και ανταποκρίνομαι με ενδιαφέρον (η άποψή τους έχει σημασία και γίνεται σεβαστή).

18 Η προετοιμασία είναι απαραίτητη Μαθησιακός στόχος, νόημα, σειρά διατύπωσης Χρειάζεται καλή προετοιμασία από την πλευρά του εκπαιδευτικού (π.χ. βασικές ερωτήσεις/διατυπώσεις & συμπληρωματικές σε ένα καρτελάκι για να τις θυμάται). πιθανές απαντήσεις των παιδιών (τι θα απαντούσες εσύ;) Ειδικά για τις Φυσικές Επιστήμες και τα Μαθηματικά η διατύπωση ερωτήσεων από τους εκπαιδευτικούς & τα παιδιά αποτελεί σημαντικό εργαλείο μάθησης [inquiry-based learning διερευνητική μάθηση]

19 Ο εκπαιδευτικός μπορεί να χρησιμοποιεί ερωτήσεις για να κατευθύνει το ενδιαφέρον σε ένα συγκεκριμένο θέμα, γεγονός ή φαινόμενο, κινητοποιήσει την περιέργεια των παιδιών, διευκολύνει τα παιδιά να αναστοχαστούν γι αυτά που έμαθαν, έκαναν, αισθάνθηκαν

20 διευκολύνει τη συμμετοχή των παιδιών σε συζήτηση, βοηθήσει τα ίδια τα παιδιά να διατυπώνουν ερωτήσεις, ενισχύσει την ανάπτυξη γνωστικών και επικοινωνιακών/γλωσσικών ικανοτήτων.

21 Πώς χειρίζεται ο εκπ/κος τις απαντήσεις των παιδιών (1) Αν απαντήσουν σωστά δέχεται ορθή απάντηση και την ενσωματώνει στη συζήτηση επαναλαμβάνει μέρος της σωστής απάντησης για να δώσει έμφαση σε ένα συγκεκριμένο σημείο (μπορεί να κάνει & συμπληρωματικές ερωτήσεις) επαναδιατυπώνει την απάντηση για να την κάνει πιο σαφή και στους υπόλοιπους Τίτλος Ενότητας 21

22 Πώς χειρίζεται ο εκπ/κος τις απαντήσεις των παιδιών (2) Αν απαντήσουν λανθασμένα συνήθεις αντιδράσεις: να δώσουν το λόγο σε άλλο παιδί, να απορρίψουν την απάντηση χωρίς εξήγηση, να σχολιάσουν τη συμπεριφορά του παιδιού («δεν πρόσεχες») βεβαιώνεται ότι το παιδί κατανόησε την ερώτηση αξιοποιεί το λάθος στη μαθησιακή διαδικασία: ανακαλύπτει τις ιδέες & ερμηνείες που δίνουν τα παιδιά ώστε να προσφέρει κατάλληλη βοήθεια Μπιρμπίλη, 2015 Τίτλος Ενότητας 22

23 Τίτλος Ενότητας Ο εκπαιδευτικός διευκολύνει τη διατύπωση ερωτήσεων από τα παιδιά όταν διασφαλίζει ότι υπάρχει ένα κοινό πλαίσιο γνώσεων και κοινό νόημα: όλοι καταλαβαίνουν σε ένα βαθμό για ποιο πράγμα μιλάμε & έχουν το βασικό λεξιλόγιο για να περιγράψουν ή να ονομάσουν κάτι καταγράφει τις ερωτήσεις των παιδιών σε όλες τις φάσεις της εκπαιδευτικής διαδικασίας & ενθαρρύνει τα παιδιά να συμμετέχουν λειτουργεί ως πρότυπο με τη διατύπωση ερωτήσεων 23

24 «Οι καλές διδακτικές ερωτήσεις δεν είναι θέμα ταλέντου, αλλά αποτέλεσμα εκπαίδευσης, εξάσκησης και εμπειρίας. Η διαδικασία αυτή συνεχίζεται καθ όλη τη διάρκεια της επαγγελματικής ζωής του εκπαιδευτικού και χρειάζεται συνεχή αυτοκριτική και έλεγχο για την ποιότητα και την αποτελεσματικότητά της» (Μπιρμπίλη, 2015, σ. 107). Προσπαθήστε να καταγράψετε (με τη βοήθεια της συμφοιτήτριας στην τάξη) τις ερωτήσεις που διατυπώνετε στη διάρκεια της πρακτικής άσκησης. Τι παρατηρείτε; Τίτλος Ενότητας 24

25 Βιβλιογραφικές αναφορές Mac Naughton, G. & Williams, G. (2009). Teaching Young Children. Choices in Theory and Practice. Berkshire:Open University Press. Μπιρμπίλη, Μ. (2015). Προς μια Παιδαγωγική του Διαλόγου. Η σημασία και ο ρόλος των ερωτήσεων στην προσχολική εκπαίδευση. Θεσσαλονίκη: Σοφία

26 Τέλος Ενότητας

27 Χρηματοδότηση Το παρόν εκπαιδευτικό υλικό έχει αναπτυχθεί στo πλαίσιo του εκπαιδευτικού έργου του διδάσκοντα. Το έργο «Ανοικτά Ακαδημαϊκά Μαθήματα στο Πανεπιστήμιο Πατρών» έχει χρηματοδοτήσει μόνο την αναδιαμόρφωση του εκπαιδευτικού υλικού. Το έργο υλοποιείται στο πλαίσιο του Επιχειρησιακού Προγράμματος «Εκπαίδευση και Δια Βίου Μάθηση» και συγχρηματοδοτείται από την Ευρωπαϊκή Ένωση (Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Ταμείο) και από εθνικούς πόρους.

28 Σημείωμα Αναφοράς Copyright Πανεπιστήμιο Πατρών, Σχολή Κοινωνικών και Ανθρωπιστικών Επιστημών, Τμήμα Επιστημών της Εκπαίδευσης και Αγωγής στην Προσχολική Ηλικία, Μαρία Καμπεζά, «Εκπαιδευτική Διαδικασία και Μάθηση στο Νηπιαγωγείο». Ενότητα 6: Η σημασία των ερωτήσεων στην εκπαιδευτική διαδικασία. Έκδοση: 1.0. Πάτρα Διαθέσιμο από τη δικτυακή διεύθυνση:

29 Σημείωμα Αδειοδότησης Το παρόν υλικό διατίθεται με τους όρους της άδειας χρήσης Creative Commons Αναφορά, Μη Εμπορική Χρήση Παρόμοια Διανομή 4.0 [1] ή μεταγενέστερη, Διεθνής Έκδοση. Εξαιρούνται τα αυτοτελή έργα τρίτων π.χ. φωτογραφίες, διαγράμματα κ.λ.π., τα οποία εμπεριέχονται σε αυτό και τα οποία αναφέρονται μαζί με τους όρους χρήσης τους στο «Σημείωμα Χρήσης Έργων Τρίτων». [1] Ως Μη Εμπορική ορίζεται η χρήση: που δεν περιλαμβάνει άμεσο ή έμμεσο οικονομικό όφελος από την χρήση του έργου, για το διανομέα του έργου και αδειοδόχο που δεν περιλαμβάνει οικονομική συναλλαγή ως προϋπόθεση για τη χρήση ή πρόσβαση στο έργο που δεν προσπορίζει στο διανομέα του έργου και αδειοδόχο έμμεσο οικονομικό όφελος (π.χ. διαφημίσεις) από την προβολή του έργου σε διαδικτυακό τόπο Ο δικαιούχος μπορεί να παρέχει στον αδειοδόχο ξεχωριστή άδεια να χρησιμοποιεί το έργο για εμπορική χρήση, εφόσον αυτό του ζητηθεί.