Ετεροτοπία δοντιών στην άνω γνάθο μεταξύ κυνόδοντα και πλάγιου τομέα. Αναφορά τριών κλινικών περιπτώσεων

Transcript

1 Οδοντοφατνιακή Χειρουργική ΣTOMA 2014; 42: ΠΡΑΚΤΙΚΟ ΘΕΜΑ Ετεροτοπία δοντιών στην άνω γνάθο μεταξύ κυνόδοντα και πλάγιου τομέα. Αναφορά τριών κλινικών περιπτώσεων Α. ΧΡΥΣΑΦΙΔΟΥ Α1, ΧΡ. ΠΑΠΑΔΕΛΗ Β2, A. ΗΛΙΑΔΗΣ Β3 Α Οδοντιατρική, Κ.Υ. Ελευθερούπολης Β Eργαστήριο Οδοντοφατνιακής Χειρουργικής, Χειρουργικής Εμφυτευματολογίας, Ακτινολογίας Στόματος, Οδοντιατρικό Τμήμα, Σχολή Επιστημών Υγείας, ΑΠΘ. Transposition of maxillary canines and lateral incisor. Report of 3 clinical cases Α. CHRYSAFIDOU Α1, CHR. PAPADELI Β2, A. ELIADES Β3 Α Dentistry Health Center Eleftheroupoli Β Department of Oral Surgery, Surgical Implantology and Radiology, School of Dentistry, Faculty of Health Sciences, Aristotle University of Thessaloniki Περίληψη Σκοπός αυτής της εργασίας είναι η παρουσίαση τριών κλινικών περιστατικών με ετεροτοπία μόνιμων δοντιών και οι προτεινόμενες θεραπείες σε κάθε κλινική περίπτωση. Υ λ ι κ ά Μ έ θ ο δ ο ς : Πρόκειται για θεσιακή αλλαγή παρακείμενων μόνιμων δοντιών και συμβαίνει συνήθως μεταξύ του κυνόδοντα και προγομφίου και ακολουθεί σε συχνότητα κυνόδοντας πλάγιος τομέας. Διακρίνεται σε πλήρη ή ελλιπή. Εντοπίζεται κυρίως σε γυναίκες στην άνω γνάθο και ιδιαίτερα στην αριστερή πλευρά των οδοντικών τόξων. Στην παρούσα εργασία παρουσιάζονται 3 κλινικά περιστατικά με ετεροτοπία μόνιμων δοντιών. Τα δύο πρώτα περιστατικά αφορούν νεαρούς άνδρες, ενώ το τρίτο αφορά νεαρή γυναίκα. H ετεροτοπία παρουσιάζεται, και στα τρία περιστατικά, μεταξύ του άνω δεξιού κυνόδοντα με πλάγιο τομέα με τις ιδιαιτερότητες της κάθε περίπτωσης. Στους ασθενείς, ανάλογα με την περίπτωση, προτάθηκε προσθετική αποκατάσταση ή ορθοδοντική μετακίνηση ως εναλλακτικές λύσεις στη θεραπεία, όπου όμως δεν έγιναν αποδεκτές από τους ίδιους. Σ υ μ π έ ρ α σ μ α : Υπάρχουν κλινικά περιστατικά όπου η ορθοδοντική μετακίνηση των μετατεθειμένων δοντιών ή η προσθετική αποκατάσταση για αισθητικούς λόγους κρίνονται αναγκαίες, ενώ όταν δεν υπάρχουν έκδηλα προβλήματα μπορούμε να μην επέμβουμε είτε ορθοδοντικά, είτε προσθετικά. ΛEΞEIΣ KΛEIΔIA: ετεροτοπία, άνω γνάθος, κυνόδοντας, πλάγιος τομέας Α1 Διευθύντρια Οδοντιατρικής Κ.Υ. Ελευθερούπολης Β2 Διδάκτωρ Οδοντιατρικής Β3 Χειρουργός Οδοντίατρος, Μεταπτυχιακός Summary The purpose of this paper is to present 3 clinical cases with transposition of permanent teeth. Transposition of teeth is a relatively rare dental anomaly of unknown origin. It is may be defined as an interchange of position of two teeth with the some quadrant of the dental arch (preferably lateral). Transposition most frequently involves the maxillary permanent canine. The interchange involves more frequently the first permanent premolar and less frequently the lateral incisor. Transposition may be complete or incomplete. Most vases of transposition (according to bibliography) concern female than male population. It can be unilateral or bilateral and can be found in both aches mostly in left quadrant. Transposition is often associated with other dental anomalies in the some quadrant (malformation, small or peg-shaped lateral incisors, etc). It has been reported that the frequency of transposition of permanent teeth generally in population is about 0.03%- 0.25%. The orthodontic alignment of teeth in their transposed positions of movement to their normal positions is being suggested by literature as alternatives in treatment. In this paper 3 clinical cases are being presented with transposition of permanent teeth. In the first case a male of 35 years old with complete transposition of the right permanent canine to the lateral incisor position, in maxilla. The patient has also a giantshaped left central incisor. The orthodontic movement is rather difficult due to the good position and occlusion as well as the parallel of the roots of the transposed teeth. The patientʼs appearance is no aesthetic problem to him and prosthetic restoration is not necessary for him. In the second case a male of 17 years old with impacted maxillary right canine which root is inclined, between central and lateral incisor. The decisions canine is being retained and there is a super numerous impacted mal- KEY WORDS: transposition, maxillary, canine, lateral incisor Α1 Director Dentistry Health Center Eleftheroupoli Β2 DDS, PhD Β3 DDS, Postgraduate

2 138 formed tooth. It is also seen a giant-shaped left permanent central incisors. The extraction of the decisions canine and the super numerous footh (as well as and also) the orthodontic movement of the transposed teeth is the suggested treatment. In the third case a female of 37 years old with complete transposition of the upper right permanent camine to the permanent lateral incisor position maxilla (due to extraction of the permanent lateral incisor) next to the first premolar. The patient was treated with metal-ceramic restoration of the canine to shape the lateral incisor with has been clinically unsuccessful. The patients appearance is no aesthetic problem to her and the prosthetic restoration as well is also not necessary for her. Conclusion: There are clinical cases where the orthodontic treatment or prosthetic restoration is necessary for aesthetic purposes and other cases where there are no obvious problems and orthodontic or prosthetic treatment is not needed. Εισαγωγή Η ετεροτοπία δοντιών δεν είναι ασυνήθιστη στην οδοντιατρική κλινική πράξη 1. Πρόκειται για θεσιακή αλλαγή δύο παρακείμενων μόνιμων δοντιών 2-4 μέσα στο ίδιο τεταρτημόριο του οδοντικού τόξου. Το πλέον συνηθέστερο μετατεθειμένο δόντι είναι ο μόνιμος κυνόδοντας 5. Η θεσιακή αλλαγή απαντάται συνηθέστερα με τον πρώτο προγόμφιο και λιγότερο συχνά με το πλάγιο τομέα 2. Η πλειοψηφία των μετατεθειμένων δοντιών βρέθηκε στο άνω οδοντικό τόξο με συχνότερη εντόπιση στην αριστερή πλευρά 2,4,6. Από τη βιβλιογραφία, περισσότερες αναφορές υπάρχουν για τον γυναικείο πληθυσμό έναντι του ανδρικού πληθυσμού με αναλογία. Αναφέρεται ότι η συχνότητα εμφάνισης ετεροτοπίας των μόνιμων δοντιών στο γενικό πληθυσμό είναι ανάμεσα στο 0,03% 4,10 και 0,25% 4,12. Σε μια μελέτη της υποθετικής σχέσης μεταξύ της ετεροτοπίας δοντιών και άλλων σύμφυτων ανωμαλιών δοντιών η συχνότητα εμφάνισης ήταν 0,5% για την τάξης III, ενώ η τάξης II δεν εξέθεσε καμία μετάθεση 4,12. Οι μεταθέσεις διακρίνονται σε πλήρεις ή ελλιπείς. Στις πλήρεις ετεροτοπίες και μύλες αλλά και τα ακρορρίζια έχουν μετατεθεί 3,4,9. Αναφέρονται συχνά ανωμαλίες των υπαρχόντων Χρυσαφίδου και συν δοντιών στην πλευρά της ετεροτοπίας όπως δυσμορφίες δοντιών, υπεράριθμα δόντια, ελλείποντα δόντια, μικρές διαστάσεις πλαγίων τομέων κ.ά. 3,4,5,14. Έχει παρατηρηθεί ετεροτοπία και στο νεογιλό φραγμό 3,4. Η μονομερής ετεροτοπία είναι συχνότερη της διμερούς 4, Έχουν προταθεί διάφορες αιτίες για την ετεροτοπία. Η γενετική ανταλλαγή στη θέση των αναπτυσσόμενων οδοντικών σπερμάτων, μηχανικές παρεμβάσεις στα ανατέλλοντα μόνιμα δόντια, πρόωρη απώλεια νεογιλών δοντιών, παρατεταμένη διατήρηση των νεογιλών δοντιών και καθυστέρηση ή έλλειψη απορρόφησης της ρίζας του νεογιλού κυνόδοντα 3,9. Τα καλύτερα αποτελέσματα επιτυγχάνονται όταν η ανωμαλία εντοπίζεται και διευθετείται σε αρχικά στάδια 1,4. Συνήθως, η μετατεθειμένη διάταξη των δοντιών διατηρείται, δεδομένου ότι οι προσπάθειες στην αποκατάσταση της φυσικής θέσης των δοντιών μπορούν να οδηγήσουν στην παρατεταμένη ορθοδοντική θεραπεία με λιγότερο βιολογικά και αισθητικά αποτελέσματα 4,16. Ειδικά στην κάτω γνάθο η πυκνότητα του οστού της γνάθου και η περιορισμένη παρειογλωσσική διάσταση της φατνιακής ακρολοφίας δυσκολεύει την ορθοδοντική μετακίνηση 4,17, ενώ στην άνω γνάθο η ορθοδοντική μετακίνηση είναι ευκολό-τερη 14. Στην περίπτωση της ετεροτοπίας του κυνόδοντα με τον 1 ο προγόμφιο η αισθητική ομοιότητα προτείνει τη μετατεθειμένη διαταγή δοντιών. Όσον αφορά στη μετάθεση του κυνόδοντα με τον πλάγιο τομέα οι δυσκολίες ορθοδοντικής μετακίνησης μπορεί να επιτρέψουν τον αισθητικό συμβιβασμό 4,9. Ως θεραπευτική αγωγή προτείνεται και η ευθυγράμμιση των δοντιών στην μετατεθειμένη θέση με τη βοήθεια της προσθετικής αποκατάστασης για να λυθεί το αισθητικό πρόβλημα του ασθενούς. Αναφορά κλινικών περιστατικών 1 ο Κ λ ι ν ι κ ό π ε ρ ι σ τ α τ ι κ ό : Άνδρας ηλικίας 35 ετών εμφανίζει στην άνω γνάθο πλήρη ετεροτοπία του άνω δεξιού μόνιμου κυνόδοντα στη θέση του πλάγιου τομέα (Εικ. 1α-δ), ο πλάγιος έπεται. Συγχρόνως ο ασθενής παρουσιάζει γιγαδοντία 1α 1β

3 Ετεροτοπία δοντιών στην άνω γνάθο μεταξύ κυνόδοντα και πλάγιου τομέα. Αναφορά τριών κλινικών περιπτώσεων 139 1γ 1δ Εικόνες 1α-δ: Ενδοστοματικές εικόνες όπου απεικονίζεται η ετεροτοπία του άνω δεξιού κυνόδοντα με τον πλάγιο τομέα και η γιγαντοδοντία του αριστερού κεντρικού τομέα. όπως επίσης του παραλληλισμού των ριζών των μετατεθειμένων δοντιών (Εικ. 2α-δ). Προτάθηκε στον ασθενή η προσθετική αποκατάσταση για αισθηστον αριστερό κεντρικό τομέα. Η ορθοδοντική μετακίνηση κρίνεται ιδιαίτερα δύσκολη λόγω της καλής θέσης και σύγκλεισης, 2α 2β 2γ 2δ Εικ. 2. α: Ενδοστοματική ακτινογραφία του ασθενή όπου διακρίνεται η πλήρης ετεροτοπία άνω δεξιού μόνιμου κυνόδοντα στη θέση πλαγίου τομέα. β: Ενδοστοματική ακτινογραφία όπου διακρίνεται η ετεροτοπία. γ: Ενδοστοματική ακτινογραφία του ασθενή, όπου διακρίνεται η γιγαντοδοντία του αριστερού κεντρικού τομέα. δ: Πανοραμική ακτινογραφία του ασθενή.

4 140 τικούς λόγους. Στο περιστατικό αυτό, ο ασθενής δεν κρίνει αναγκαία την προσθετική αποκατάστασή του γιατί η εμφάνισή του δεν του δημιουργεί ιδιαίτερο αισθητικό πρόβλημα. 2 ο Κ λ ι ν ι κ ό π ε ρ ι σ τ α τ ι κ ό : Άνδρας ηλικίας 17 ετών εμφανίζει έγκλειστο άνω δεξιό κυνόδοντα με κλίση μεταξύ της ρίζας του κεντρικού και πλάγιου τομέα. Υφίσταται παραμονή του νεογιλού κυνόδοντα και υπεράριθμου εγκλείστου με μορφή οδοντικού μορφώματος. Παρατηρείται, επίσης, γιγαντοδοντία του αριστερού μόνιμου κεντρικού τομέα (Εικ. 3α-γ). Στον ασθενή προτάθηκε η εξαγωγή του νεογιλού κυνόδοντα του υπεράριθμου έγκλειστου και η Χρυσαφίδου και συν ορθοδοντική μετακίνηση των μετατεθειμένων δοντιών σαν την ενδεδειγμένη θεραπεία, η οποία απορρίφθηκε από την οικογένεια του ασθενή ως ιδιαίτερα οικονομικά δαπανηρή (Εικ. 3α-γ). 3 ο Κ λ ι ν ι κ ό π ε ρ ι σ τ α τ ι κ ό : Γυναίκα ηλικίας 37 ετών εμφανίζει πλήρη ετεροτοπία του άνω δεξιού μονίμου κυνόδοντα στη θέση άνω δεξιού πλάγιου τομέα λόγω εξαγωγής του μόνιμου πλάγιου τομέα. Έπεται ο πρώτος προγόμφιος (Εικ. 4α-β). Στον κυνόδοντα της ασθενούς είχε τοποθετηθεί μεταλλοκεραμική στεφάνη για να αποδώσει αισθητικά τη μορφολογία του πλάγιου τομέα. Η στεφάνη κρίνεται κλινικά και αισθητικά ανεπιτυχής, παρουσιάζοντας ελλιπή αυχενικά όρια, όπως επίσης, και 3α 3β 3γ Εικ. 3. α: Ενδοστοματική ακτινογραφία του ασθενή από την πλευρά της ετεροτοπίας, όπου διακρίνεται ο έγκλειστος κυνόδοντας καθώς και ο υπεράριθμος έγκλειστος και η παραμονή του νεογιλού κυνόδοντα. β: Ενδοστοματική ακτινογραφία του ασθενή από την πλευρά της ετεροτοπίας. γ: Ενδοστοματική ακτινογραφία του ασθενή, όπου διακρίνεται η γιγαντοδοντία του αριστερού μόνιμου κεντρικού τομέα. 4α 4β Εικ. 4. α: Ασθενής ηλικίας 37 ετών (θήλυ) με πλήρη ετεροτοπία του άνω δεξιού μονίμου κυνόδοντα στη θέση άνω δεξιού πλάγιου τομέα λόγω εξαγωγής του μόνιμου πλάγιου τομέα. Έπεται ο πρώτος προγόμφιος. β: Ενδοστοματική εικόνα της ασθενούς.

5 Ετεροτοπία δοντιών στην άνω γνάθο μεταξύ κυνόδοντα και πλάγιου τομέα. Αναφορά τριών κλινικών περιπτώσεων 141 μεγαλύτερη διάσταση ακόμη και από τον παρακείμενο κυνόδοντα (Εικ. 5). Η προσθετική αποκατάσταση κρίνεται αναγκαία, γιατί η εμφάνισή της δημιουργεί ιδιαίτερο αισθητικό πρόβλημα. Πλην όμως η ασθενής αρνήθηκε οποιαδήποτε προσθετική αποκατάσταση. Εικ. 5α: Περιακρορριζική ακτινογραφία της ασθενούς, όπου δείχνει την ετεροτοπία του άνω δεξιού κυνόδοντα, καθώς και συνοδευτικές ανωμαλίες. Συζήτηση Στην παρούσα εργασία αναφέρεται η ετεροτοπία των δοντιών στην άνω γνάθο. Η ιδιαιτερότητά της είναι η άρνηση των ασθενών να υποστούν προσθετική ή ορθοδοντική θεραπεία. Σύμφωνα με τη βιβλιογραφία, υπάρχει μεγαλύτερη υπεροχή του γυναικείου πληθυσμού στην ετεροτοπία των συγκεκριμένων δοντιών, ενώ στην παρούσα εργασία παρατηρείται μια επικράτηση του ανδρικού πληθυσμού 1,2,5,7. Αν και στη βιβλιογραφία αναφέρεται μεγαλύτερη συχνότητα μετάθεσης μεταξύ του κυνόδοντα και του πρώτου προγομφίου, στα 3 κλινικά περιστατικά που περιγράφονται, η ετεροτοπία είναι μεταξύ κυνόδοντα και πλάγιου τομέα 2. Η ετεροτοπία των δοντιών εντοπίζεται στη δεξιά πλευρά των οδοντικών τόξων στην τρέχουσα εργασία, ενώ στη βιβλιογραφία γίνεται αναφορά για υπεροχή της αριστερής πλευράς των οδοντικών τόξων 2,4,6. Υπάρχει συμφωνία με τις αναφορές στη βιβλιογραφία ότι η ετεροτοπία δοντιών εντοπίζεται στην άνω γνάθο 2,4,6. Στα δύο κλινικά περιστατικά παρατηρήθηκε γιγαντοδοντία του άνω αριστερού κεντρικού τομέα στην αντίθετη πλευρά της μετάθεσης, καθώς και ύπαρξη υπεράριθμου και παραμονή νεογιλού κυνόδοντα στο ένα κλινικό περιστατικό στην πλευρά της ετεροτοπίας, ενώ στη βιβλιογραφία αναφέρονται οδοντικές ανωμαλίες στην πλευρά της ετεροτοπίας 4,5,13,14. Επιβεβαιώνοντας τη βιβλιογραφία στην εργασία αυτή παρατηρήθηκε μονομερής ετεροτο-πία 4, Στη θεραπευτική αγωγή προτάθηκε στις ασθενείς η ευθυγράμμιση των δοντιών στη μετατεθειμένη θέση, η ορθοδοντική μετακίνηση στην κανονική θέση στο οδοντικό τόξο ή ακόμη και η καλύτερη προσθετική αποκατάσταση για αισθητικούς λόγους. Στους συγκεκριμένους ασθενείς η άρνησή τους προήλθε τόσο από τη χρονοβόρα ορθοδοντική θεραπεία όσο και από οικονομική αδυναμία. Από τη βιβλιογραφία, η ενδεικνυόμενη ορθοδοντική και προσθετική αντιμετώπιση, δε βρίσκει πάντα πρόσφορο έδαφος στους ασθενείς οι οποίοι παρουσιάζουν ετεροτοπία των συγκεκριμένων δοντιών. Αυτό είναι περισσότερο έκδηλο σε μεγαλύτερη από την παιδική ηλικία, όπου, για λόγους εργασιακούς, η ορθοδοντική αντιμετώπιση μπορεί να αποτελέσει αντικείμενο σχολιασμού. Η έγκαιρη προσέλευση από τους γονείς σε μικρή ηλικία των παιδιών μπορεί να διαγνώσει και να αποκαταστήσει την ετεροτοπία αυτή σε μια διαφορετική στιγμή της ζωής των ασθενών. Η διάγνωση και η καθοδήγηση των γονέων για συχνό έλεγχο της ανατολής των μόνιμων δοντιών όπως και η απλούστερη ακτινολογική εξέταση με μια πανοραμική ακτινογραφία μπορεί να είναι καθοριστική για το αισθητικό πρόβλημα που μελλο ντικά θα είναι ακατόρθωτο ίσως να επιλυθεί για τους προαναφερθέντες λόγους. Η αντιμετώπιση βέβαια της ετεροτοπίας αυτής συνεπάγεται στην παραπομπή, από τον γενικό οδοντίατρο, στους πλέον ειδικούς συναδέλφους. Συμπερασματικά, μπορούμε να πούμε ότι υπάρχουν κλινικά περιστατικά όπου χρειάζεται η ορθοδοντική μετακίνηση των μετατεθειμένων δοντιών ή προσθετική αποκατάσταση για αισθητικούς λόγους, ενώ, όταν δεν υπάρχουν έκδηλα προβλήματα, μπορούμε να μην επέμβουμε είτε ορθοδοντικά είτε προσθετικά αφού έχει προηγηθεί η ενημέρωση των ασθενών και συναντήσαμε την πιθανή σθεναρή άρνησή τους. Βιβλιογραφία 1. Parker W.S. Transposed premolars, canines, and late real incisors. Am J Orthod Dentofacial Orthop 1990; 97: Plunkett DJ, Dysart PS, Kardos TB, Herbison GP. A study of transposed canines in a sample of orthodontic patients. Br J Οrthod 1998; 25(3): Shapira V, Kaftinec MM. Maxillary tooth transpositions: characteristic features and accompanying dental anom-

6 142 Χρυσαφίδου και συν alies. Am J Orthod Dentofacial Orthop 2001; 119: Kavadia-Tsatala S, Sidiropoulou S, Kaklamanos EG, Chatziyanni A. Tooth transpositions associated with dental anomalies and treatment management in a sample of orthodontic patients. J Clin Pendiatr Dent 2003; 28: Shapira Y. Transposition of canines. J Am Dent Assoc 1980; 100: Peck S, Peck L. Classification of maxillary tooth transpositions. Am J Orthod Dentofacial Orthop 1995; 107: Chattopudhyay A, Srinivus K. Transposition of teeth and genetic aetiology. Angle Orthodontic 1996; 66: Omweni AA, Ojo MA. The frequency of tooth transposition in Nigeriuns, its possible aetiologic factors and clinical implications. J Dent Assoc S Afr 1997; 52: Shapira Y, Kuftinec MM. Tooth transpositions a review of the literature and treatment considerations. Angle Orthod 1989; 59: Thilander B, Jacobsson O. Local factors in impaction of maxillary canines. Acta Odontol Scan 1968; 26: Sandman A, Harvie H. Ectopic eruption of the maxillary canine resulting in transposition with adjacent teeth. Candlaege bladet 1985; 89: Basdra EK, Kiopasoglou MN, Komposch G. Congenital tooth anomalies and malocclusionsʼ: a genetic link? Eur J Orthod 2001; 23: Nestel E, Walsh SS. Substitution of a transposed premolar for a congenitally absent lateral incisor. Am J Orthod Dentofac Orthop 1988; 93: Jarvinen S. Mandibular incisor cuspid transposition: a survey. J Pedodont 1982; 6: Newman GV. Transposition: Orthodontic treatment. S Am Dent Assoc 1977; 95: De Marinis U, De Nuccio. Transposition: Therapeutic considerations. Mondo Orthodontico 1985; 10: Shapira Y, Kuftinec MM. Orthodontic management of mandibular canine-lateral transposition. Am J Orthod 1983; 83:261-6.