Συνέντευξη με τους Χαρίδημο και Θεοχάρη Σταματάκη Σάββατο 28 Μαρτίου 1998 Μουσείο Ελληνικών Λαϊκών Οργάνων

Transcript

1 Συνέντευξη με τους Χαρίδημο και Θεοχάρη Σταματάκη Σάββατο 28 Μαρτίου 1998 Μουσείο Ελληνικών Λαϊκών Οργάνων Επιμέλεια / οργάνωση έρευνας : Καθηγητής Γ. Αμαργιανάκης Βοηθοί : Ειρ. Θεοδοσοπούλου Σ. Σπυρόπουλος Σημείωση στο απομαγνητοφωνημένο κείμενο που ακολουθεί, με έντονα μαύρα γράμματα είναι η ερώτηση, με πλάγια γράμματα (Απ.1) απαντάει ο Θεοχάρης και με κανινικά (Απ.2) ο Χαρίδημος Σταματάκης. Xάρη πόσο χρονών είσαι τώρα δω; Απ.1 Είμαι το 1972, 25. Γεννήθηκες εδώ στην Αθήνα, έρχεσαι καθόλου στην Κρήτη; Απ.1 Πηγαίναμε συνέχεια δηλαδή καλοκαίρια, γιορτές, πηγαίναμε συνέχεια. Αλλά δεν έχεις κάποιο μεγάλο χρονικό διάστημα στην Κρήτη; Απ.1 Όχι ποτέ. Επομένως αυτά που έμαθες τα έμαθες εδώ; Απ.1 Και από την Κρήτη που πήγαινα τα καλοκαίρια και από δω πέρα και από κασέτες. Από που προήλθαν αυτά τα ερεθίσματα σου να ασχοληθείς με την μουσική; Απ.1 Απ` την οικογένεια που πηγαίναμε κάτω και γινόντουσαν κάποιες παρέες και ακούγαμε τότε παιδιά, εμένα μ` άρεσε και ξεκίνησα με τη λύρα. Είχατε άλλους συγγενείς που παίζουν όργανα; Απ.1 Έχω ένα θείο μου που παίζει λύρα. Πως λέγεται; Απ.1 Στέλιος Ανδρεαδάκης. Παίζει ακόμα λύρα; Απ.1 Ναι παίζει ακόμα παραδοσιακά παλιά. Από κει ξεκίνησε. Άλλος υπάρχει στην οικογένεια; Απ.1 Ε, ο αδερφός μου παίζει λίγο κιθάρα αλλά όχι... Πες και παλιότερα μιλάω και παλιότερα. Απ.1 Δεν πρέπει να υπάρχει. Το κίνητρο σου βασικά ήταν ο θείος ; Απ.1 Ναι τα ακούσματα ας πούμε εκείνης της εποχής που κατέγραφα κάτω, κοντυλιές. Από ποιον έμαθες να παίζεις; Απ.1 Απ` τον Σαββάκη, ήταν ένας βιολιτζής απ` το Ηράκλειο ο οποίος έπαιζε τη λύρα και ξεκίνησα από κει πέρα να μαθαίνω λύρα στα Ν. Λιόσια. Εδώ ναι, απ` το θείο σου δεν έμαθες δεν σου `δειξε τίποτα να μάθεις; Απ.1 Όχι μονάχα απ` τα ακούσματα που άκουγα κάτω, ότι έπιανε τ` αυτί. Ο Σαββάκης σου έκανε μάθημα στην Αθήνα ; Απ.1 Ναι από μικρός από 6 χρονών ξεκίνησα. Σου έκανε με νότες μάθημα ; Απ.1 Όχι με νότες. Αλλά ; Απ.1 Έπαιζε με τη λύρα του, είχα κουρδίσει και εγώ την δικιά μου και έπαιζα, μου `δειχνε δηλαδή με τα δάχτυλα. Λύρα όχι βιολί ; Απ.1 Λύρα όχι βιολί. 1

2 Στο σπίτι σου όταν είπες πως θα ασχοληθείς με την μουσική είχες κάνα πρόβλημα ; Απ.1 Κανένα απολύτως. Ο πατέρας σου το δέχτηκε με χαρά ευχαρίστως ; Απ.1 Με χαρά με χαρά, υπήρχε στο σπίτι μια λύρα απ` τη μητέρα μου την οποία την έπιανα και έτσι ξεκίνησα, δεν υπήρχε κανένα πρόβλημα. Γενικώς έτσι, αναφέρομαι στον κ. Χαρίδημο υπήρχε μια προκατάληψη για τη μουσική; δηλαδή όταν κανείς ήθελε να ασχοληθεί με την μουσική λέγανε αυτός θα γίνει μουζικάντης και δεν θέλανε ν` αφήσουν το παιδί ν` ασχοληθεί με τη μουσική ; Απ.2 Όχι εμείς είχαμε εκεί άλλο σπίτι δηλαδή μας άρεσε επειδή ασχολούμουνα εγώ με το χορό και με παρέες σε γλέντια τα τοπικά τα δικά μας, από κει ήμουνα της εποχής εκείνης απ` τους νέους που μετρούσα στο χορό, έπαιζα στη μαντινάδα ανεξάρτητα αν δεν ήμουνα καλλίφωνος, έλεγα μαντινάδες που για να πιάσεις μια γκόμενα την εποχή εκείνη έπρεπε να της λες και να της πιπιλίσεις το μυαλό με μαντινάδες, δεν γινόταν διαφορετικά και έτσι μας ήτανε το κίνητρο το περισσότερο, δηλαδή περπατούσες στο δρόμο ή οπουδήποτε, τραγουδούσες με το στόμα για να βγάλεις μια μαντινάδα που υπήρχε περίπτωση να την χρησιμοποιήσεις την επόμενη Κυριακή σ` ένα πανηγύρι ή στο χωριό που θα κάνεις γλέντι. Αυτές ήταν οι διαδικασίες γι` αυτό περισσότερο εμείς απ` την Σητεία έχουμε δημιουργήσει το θέμα της μαντινάδας σαν πιο θετικό από τ` άλλα μέρη. Η ερώτησή μου είναι αν γενικά στις οικογένειες υπάρχει αυτή η προκατάληψη ; Απ.2 Όχι, χαιρόταν η οικογένεια ας το πούμε να γρατζουνάει ένα όργανο να γλεντούνε. Με το δάσκαλό σου υπήρχε συνεργασία σε γλέντια ; Απ.1 Μόνο όταν πηγαίναμε σε κάνα κέντρο κρητικό που με έβαζε να παίξω τότε λύρα. Σου άφηνε περιθώρια να παίξεις και εσύ ; Απ.1 Ναι ναι. Αυτό σημαίνει ότι μοιραζόσαστε και το κέρδος ας πούμε την αμοιβή ; Όχι όχι τίποτα τέτοια. Απλώς σου έδινε την ευκαιρία να παίξεις ; Απ.1 Να παίξω, να παίξω κι εγώ. Από το δάσκαλό σου τι έμαθες και τι έμαθες μόνος σου εντελώς ; Απ.1 Έμαθα συρτά πολλά κομμάτια, κοντυλιές μου άρχισε αυτός, έπαιζε κι αυτός κοντυλιές και μετά εντάξει τα περισσότερα κομμάτια που έμαθα απ` τον δάσκαλο ήτανε τα συρτά, δεν ήτανε δηλαδή, οι κοντυλιές ήταν τα ακούσματα της Σητείας που άκουγα εγώ και προσπαθούσα να τις βγάλω στη λύρα. Μόνο τα ακούσματα ; δηλαδή ακούγοντας μάθαινες ; Απ.1 Παλαιότερα ναι άκουγα και έβγαζα στη λύρα. Χρησιμοποιείς καθόλου δίσκους και κασέτες ; Απ.1 Ναι δηλαδή προσπαθώ να κουρδίσω με την κασέτα που παίζει κάποιος για να το καταφέρω εγώ αυτό και να παίξω ότι παίζει. Ποιους θεωρείς ας το πούμε πρότυπα σου ; ή ποιες κασέτες ή ποιους δίσκους χρησιμοποιείς ; Απ.1 Στην λύρα επάνω ή...γιατί ξεκίνησα μετά με βιολί, μ` άρεσε το βιολί και πήγα κι αγόρασα ένα. 2

3 Πες μου και για τη λύρα και το βιολί, ποιους θεωρείς σημαντικούς ; Απ.1 Λύρα ο Σκορδαλός μ` άρεσε, ο Σκορδαλός πιστεύω ότι είναι ο καλύτερος που υπάρχει στη λύρα, και μετά στο βιολί ο Καλογερίδης και ο Σπανακάκης ο Αριστείδης ο οποίος έχει πεθάνει τώρα, είναι απ` την Ιεράπετρα, αλλά ως επί το πλείστον ο Καλογερίδης. Του Καλογερίδη έχεις δίσκους ; Απ.1 Έχω, από κασέτες που έχω ζητήσει κάτω απ` την Σητεία και μου `χουν γράψει κάτω τα κομμάτια του, ναι έχω μια κασέτα ολόκληρη με τον Καλογερίδη. Εκτός απ` τη λύρα και το βιολί τι άλλο όργανο είπες πως παίζεις ; Απ.1 Μαντολίνο και κιθάρα. Αυτά πως τα έμαθες ; Απ.1 Ήθελα να μάθω μαντολίνο μ` άρεσε. Μόνος σου ; Απ.1 Μόνος μου, και τη κιθάρα. Ποιο αισθάνεσαι ότι είναι το κύριο όργανό σου ; Απ.1 Και τα τέσσερα τα παίζω καλά. Δεν λέω ποιο παίζεις καλά, ποιο αισθάνεσαι εσύ ας πούμε ότι είναι το όργανό σου ; Απ.1 Το βιολί. Πως τα κατατάσσεις έτσι αξιολογικά τα 4 αυτά όργανα, πρώτα λες βιολί μετά ; Απ.1 Βιολί, λύρα, κιθάρα, μαντολίνο. Αυτά τα άλλα όργανα που έμαθες σε σχέση με το βιολί μια που είναι το κύριο όργανό σου, νομίζεις ότι σε βοηθάνε στο να βελτιώσεις τις ικανότητές σου στο βιολί ; Απ.1 Δεν είναι ότι με βοηθάνε να βελτιώσω, απλώς ότι παίζω στο βιολί προσπαθώ να το βγάλω ας πούμε στο μαντολίνο προσπαθώ να παίξω κοντυλιές του Καλογερίδη, πράγμα το οποίο είναι δύσκολο και δεν μπορούν να παίξουν κάποιο άλλοι, κάτι τέτοιο μπορώ να κάνω. Τώρα κιθάρα μόνο με ακομπανιαμέντα, παίζω βέβαια και σόλο αλλά όχι τόσο δυνατά για να παίξω τις κοντυλιές του Καλογερίδη σόλο. Εσύ προσωπικά πως θεωρείς τον εαυτό σου επαγγελματία, ημιεπαγγελματία, ερασιτέχνη ; Απ.1 Μου είχανε πει παλιότερα να παίξω και σε κέντρο λύρα, δεν ήθελα δεν μ` άρεσαν τ` ακούσματα των καινούργιων, δεν μ` αρέσουν καθόλου, νομίζω ότι είναι ξεφτίλισμα της Κρήτης κι έτσι δεν είχα δεχτεί. Σαν επαγγελματία δεν τον θεωρώ γιατί δεν παίζω επαγγελματικά, δηλαδή να υπάρχει το χρήμα στη μέση. Μ` αρέσει να παίξω με μια παρέα να τραγουδήσουμε αλλά με κομμάτια δικά μας, δηλαδή στη Σητεία που σ` άλλους νομούς δεν υπάρχουνε. Υπάρχει μέσα στο μυαλό σου η προοπτική να γίνεις επαγγελματίας ; Απ.1 Έχω την δουλειά μου τώρα δεν κοιτάζω να γίνω επαγγελματίας, κάποιο δίσκο θα `θελα μόνο και μόνο για τα παιδιά μου μεθαύριο να θυμούνται τ` όνομά μου όχι για τίποτε άλλο. Δηλαδή το αποκλείεις να γίνεις επαγγελματίας ; Απ.1 Δεν το αποκλείω εντάξει άμα γίνει κάτι δεν ξέρω. Μέχρι τώρα είπες ότι παίζεις ας πούμε σε στενό κύκλο ; Απ.1 Ναι. Εκεί τι είναι αυτό είναι γλέντια, γάμοι ; 3

4 Απ.1 Και σε γάμο με έχουν βάλει να κατεβεί κάποιος που παίζει λύρα ν` ανεβώ εγώ πάνω να παίζω λύρα πάνω από 2-3 ώρες, ή βιολί να τύχει σε κάποιο πανηγύρι να παίζουν κάποιοι οργανοπαίχτες, να με `χουνε καλέσει και ν` ανεβώ εγώ να μ` ανεβάσουν στο χορό, ε τέτοια πράγματα. Έχεις παίξει πάντως ; Απ.1 Έχω παίξει ναι. Με ποιους μουσικούς συνεργάστηκες αυτά τα χρόνια ; ποιους γνωστούς ; Απ.1 Γνωστούς τώρα δεν θυμάμαι, ο Καστάνης ήτανε ένα λαούτο όταν ήμουνα μικρός, τώρα άλλα ονόματα από λαούτα δεν θυμάμαι γιατί ανέβαινα πάνω ( Αθήνα ) και κάποια λαούτα δεν τα θυμάμαι απ` τους παλιούς. Με λυράρηδες ποιους έχεις παίξει ; Απ.1 Στου Σκορδαλού μια φορά είχα παίξει όταν έπαιζε Σκορδαλός, όταν έπαιζε ο Κλάδος, κάτω στην Κρήτη...όταν ήταν ο Ροδάμαχος. Σου είπανε σχόλια ; Απ.1 Ναι. Τι είπανε ; Απ.1 Εντάξει τότε για την ηλικία είπανε πολύ καλά λόγια, λένε δεν μπορώ εγώ πρώτη φορά που ακούω τον εαυτό μου να... Όχι λέω αν άκουσες σχόλια. Απ.1 Ε, τα σχόλια ήταν καλά. Δεν έζησες στο χωριό σου στην Κρήτη στην περιοχή σου, αλλά από όσα ξέρεις τουλάχιστον έχει κάποια ιδιαίτερα χαρακτηριστικά η περιοχή αυτή της Σητείας που την ξεχωρίζει από τ` άλλα διαμερίσματα της Κρήτης ; Απ.1 Εγώ πιστεύω ότι η Σητεία είναι η γενέτειρα της κοντυλιάς, όπως είναι τα Χανιά στα συρτά έτσι είμαστε εμείς στις κοντυλιές. Έτσι κι ήμουνα στη Σητεία, άκουγα τις κοντυλιές, αυτά μ` άρεσαν. Αν ήμουνα στα Χανιά μπορεί να μ` άρεσαν τα συρτά, κάπως έτσι τα βλέπω. Όχι δεν λέω τι σου αρέσει, επειδή παίζεις λύρα σημαίνει ότι προχωράς και πέρα απ` την Σητεία, η λύρα συνήθως παίζεται συνήθως στην κεντρική Κρήτη, στις άλλες περιοχές παίζονται τα βιολιά χωρίς να αποκλείεται και η ύ- παρξη λύρας και η λύρα υπάρχει αλλά έχει άλλο παίξιμο άλλους σκοπούς κ.τ.λ. Εσύ ασχολείσαι με όλα αυτά και λέω η μουσική εκεί στην ανατολική Κρήτη στη Σητεία έχει κάποια ιδιαίτερα χαρακτηριστικά που την κάνουν να ξεχωρίζει απ` τ` άλλα ; Απ.1 Είναι πολύ πιο δύσκολα τα κομμάτια, αν θες να παίξεις πραγματικά τα κομμάτια τις κοντυλιές θα δυσκολευτείς πολύ περισσότερο απ` ότι να παίζεις ένα συρτό, είναι πολύ πιο πολύπλοκες οι κοντυλιές του Καλογερίδη ως επί το πλείστον, πολύ πιο πολύπλοκες από ότι ένα συρτό του Σκορδαλού, απ` ότι παίζω λύρα και βιολί μπορώ να κρίνω. Στο βιολί να παίξεις του Καλογερίδη είναι πολύ πιο δύσκολο από το να παίξεις ένα συρτό. Γιατί αυτό ; Απ.1 Πιο πολλά πατήματα, το δοξάρι πρέπει να `ναι πιο κοφτό, είναι πολλά δηλαδή να πετύχεις δηλαδή. Είναι θέματα καθαρά τεχνικής δηλαδή ; Απ.1 Τεχνι... ( δεν ολοκληρώνει την λέξη ) να το παίρνει και το αυτί σου, δεν μπορεί να πει κανείς ότι άκουσε του Καλογερίδη στο κασετόφωνο και το `βγαλε αμέσως, θα το βγάλει αλλά όχι όπως το παίζει έτσι μέσα η κασέτα, πρέπει να καταφέρει να το κουρδίσει και να κάτσει 5-6 ώρες 7 να το μάθει όπως ακριβώς είναι το κομμάτι. 4

5 Γενικά ποια τραγούδια ξέρεις να παίζεις ; αν μπορείς να μου πεις κάποιους τίτλους. Απ.1 Μπορώ να πω ότι παίζω τις κοντυλιές που υπάρχουν στη Σητεία σχεδόν όλες και στο βιολί και τη λύρα. Από συρτά σχεδόν όλα τα παλιά εμένα μ` αρέσουν, τώρα τα καινούργια δεν μ` αρέσουν καθόλου. Από παλιά πάλι έχω δίσκους από παλιούς οργανοπαίχτες και τα `χω βγάλει. Τίτλους δεν μπορώ να πω. Υπάρχουν κάποια τραγούδια ή σκοποί στη περιοχή της Σητείας που ξέρεις ότι υπάρχουν αλλά δεν τα παίζεις ; Απ.1 Όχι δεν υπάρχουν. Εσύ ποια προτιμάς απ` όλα να παίζεις ; Απ.1 Κοντυλιές. Γιατί ; Απ.1 Γιατί σε μια παρέα που θα κάτσεις δεν μπορείς να παίξεις τίποτα άλλο για να τραγουδήσεις ούτε συρτό ούτε τίποτα άλλο μόνο κοντυλιές για να τραγουδήσουν, είναι δηλαδή το στοιχείο της περιοχής, βρίσκονται σε μια παρέα να παίξουνε μια κοντυλιά να τραγουδήσουνε μαντινάδες. Δηλαδή το βασικό ρεπερτόριο της περιοχής είναι οι κοντυλιές ; Απ.1 Ναι. Πέρα απ` τις κοντυλιές τι άλλο υπάρχει ; Απ.1 Είναι ο Στειακός χορός. Πηδηχτός ; Απ.1 Ναι Στειακό το λέμε εμείς, πηδηχτό τον λένε αλλού το οποίο είναι πολύ πιο πολλά κομμάτια απ` ότι βάζουνε στο Μαλεβιζιώτικο, είναι διαφορετικό το χρώμα του πολλά γυρίσματα είναι πολύ δύσκολος πρέπει να παίξεις πολύ καιρό για να τα καταφέρεις. Αυτόν τον παίζεις και στη λύρα ; Απ.1 Ναι και στη λύρα. Και τα καταφέρνεις και στην λύρα με τον ίδιο τρόπο όπως και στο βιολί ; Απ.1 Εντάξει στη λύρα το παίζω πολύ καλά αλλά με το παλιό τον τρόπο δηλαδή στην λύρα εγώ δεν έχω τις ικανότητες που χρειάζεται, η λύρα παίρνει Λα, Ρε, Σολ, εγώ στη λύρα βάζω Μι, Λα, Ρε δηλαδή το κάνω όπως είναι το στειακό μοτίβο και εκεί πάνω παίζω με τα γερακοκούδουνα ( λυρακοκούδουνα ). Έτσι το έπαιζαν πάντα ή έτσι το έκαναν τώρα ; Απ.1 Έτσι μ` άρεσαν τα γερακοκούδουνα και έπαιζα. Όχι τα γερακοκούδουνα το κούρδισμα αυτό που κάνεις είναι δικιά σου εφεύρεση ή το έκαναν από παλιά ; Απ.1 Ήταν από παλιά οι χορδές δηλαδή στην λύρα. Όταν πηγαίνεις να αγοράσεις ένα όργανο διότι προφανώς αυτά τα όργανα τ` αγόραζες δεν έχεις κάποιο όργανο δικό σου ; Απ.1 Αυτές τις λύρες που `χω τις έχει φτιάξει ο πατέρας μου, είναι πολύ καλές, παμπάλαια ξύλα είναι πολύ καλές, το βιολί δεν είναι και τόσο αξίας θέλω ν` αγοράσω ένα καλό, το μαντολίνο που `χω είναι καλό. Όταν λες δεν είναι αξίας τι θέλεις να έχει ; Απ.1 Το `χα πάρει τότε πρόχειρα για να κάμω μια δοκιμή είχα δώσει ογδόντα χιλιάδες να το πάρω πριν τρία χρόνια. Όταν πας να αγοράσεις ένα βιολί τι θα προσέξεις ; Απ.1 Ε, τώρα έχω δει κάποια βιολιά και θα κρίνω πάνω σ` αυτά, θα παίξω, τώρα μπορώ να το παίξω το βιολί τότε δεν είχα ξαναπιάσει βιολί το είδα έτσι οπτι- 5

6 κά και μ` άρεσε, αλλά τώρα απ` το ξύλο του θα το χτυπήσω απ` έξω θα δω αν μ` αρέσει πως θα τ` ακούσω εγώ και έτσι αναλόγως θα κρίνω. Υπήρχαν κάποιο οργανοποιοί στα χωριά ; Απ.1 Στα βιολιά δεν πιστεύω ότι υπήρχανε στην Κρήτη. Από που τα παίρνανε τα βιολιά ; Απ.1 Απ` το εξωτερικό πιστεύω Αθήνα κάτω δεν φτιάχνανε και λύρες είναι ελάχιστες μόνο οι παλιές που `χω δει σε φωτογραφίες. Όταν παίζεις βιολί με τι συνοδεύεσαι ; Απ.1 Εγώ πιστεύω ότι η κιθάρα είναι το καλύτερο όργανο που μπορεί να συνοδέψει το βιολί. Μια κιθάρα δυο κιθάρες πόσες βάζεις ; Απ.1 Εξαρτάται τώρα τι κιθάρα παίζει ο καθένας αν παίζουν καλά και οι δύο κι οι δυο αν δεν παίζουν ο ένας, αλλά εντάξει εγώ δεν έχω τέτοιες προτιμήσεις δεν είμαι παράξενος. Τι προτιμάς ; Απ.1 Μια κιθάρα. Ποιον θεωρείς καλό στην κιθάρα ; Απ.1 Θα πρέπει να κάτσεις μαζί του να παίξεις να ξέρει να σε συνοδέψει σ` αυτά που παίζεις. Στα γυρίσματα δηλαδή ; Απ.1 Στα γυρίσματα. Ο τρόπος του πιασίματος των ακόρντων πως πρέπει να είναι ; Απ.1 Πρέπει να βάζεις πολλά ακόρντα στις κοντυλιές τις δικές μας για να πετύχεις την κοντυλιά, από Ρε ματζόρε μπορείς να πας Σολ ή οτιδήποτε άλλο. Εσείς κύριε Χαρίδημε συμφωνείτε ότι πρέπει να είναι πλούσιος ο ήχος της συνοδείας ; Απ.2 Σου γεμίζει και το αυτί και προπαντός άμα χορεύεις δίνει άλλο ρυθμό δεν είσαι ξερός σαν το ντουβάρι που το πατάς έτσι ( χτυπάει με το χέρι του ) ξερά ξερά χωμένα γεμίζει και εκεί επάνω είναι και η μαστοριά του οργανοπαίχτη, γιατί βλέπεις σήμερα πηγαίνουν στο χορό και χορεύουνε και ότι θέλει κατεβάζει ο καθένας ο οργανοπαίχτης δεν μπορεί να τους παίξει σωστά κι αυτός βλέπει που κουνούν τα πόδια τους και βαράει το... ( εννοεί το όργανο ) και για αυτό φτάνουμε και στον ήχο ρυθμούς πράγματα σε τέτοια, αν θα πας σε κέντρα θα δεις που χορεύουνε νέοι μόλις δεις έναν 45άρη 50άρη και σηκωθεί να χορέψει μια παρέα, βλέπεις τα όργανα και μαζεύονται, δεν μπορεί να φύγεις απ` τον ρυθμό να σφάλεις, διότι αν αυτή τη στιγμή εγώ χορεύω και μου κάνει δύο λάθη ο οργανοπαίχτης κόβεις τον χορευτή τον εσκοτώνεις τον ετσακίζεις δεν μπορεί πλέον να τραβήξει μπροστά. Εγώ θα στο πω διαφορετικά κ. Χαρίδημε αν έπαιζε η λύρα και το νταούλι είχαμε δηλαδή ρυθμό νταουλιού, θεωρείται ότι είναι απαραίτητο τώρα να έ- χουμε δυο κιθάρες να συνοδεύουν το βιολί ; Απ.2 Και μία εξυπηρετεί και οι δύο άμα είναι σωστά κουρδισμένες και είναι στο μοτίβο απάνω σταθεροί εξυπηρετούν. Μήπως σκεπάζουν τη μελωδία του βιολιού όμως και χάνεται η μελωδία ; Απ.2 Το βιολί το σκεπάζει πολύ το λαούτο το φλαπ φλαπ φλαπ ( χτύπημα της πένας ) που κάνει ακόμα αν θα δείτε και στα Ρεθυμιώτικα, Ηρακλειώτικα που παίζουνε λύρα, παίζουν τόσα φάλτσα οι λύρες και βαράει μια γκραν γκραν ( πενιά ) το λαούτο και καλύπτει την λύρα και δεν ακούς τίποτα μόνο με τον 6

7 ρυθμό του λαούτου πηγαίνεις, αυτά δεν μπορείς να τα κάνεις με το βιολί, πρέπει να ακούγεται η χορδή του βιολιού για να μπορέσεις να χορέψεις. Ποιος συνόδευε τον Καλογερίδη κιθάρα, ήταν καλός ; Απ.1 Από ότι έχω ακούσει του Καλογερίδη δεν ξέρω ποιος παίζει, πάντως αυτός που έπαιζε, έπαιζε φοβερή κιθάρα. Έπαιζε ακόρντα ή έπαιζε απλά ; Απ.1 Ακόρντα, έπαιζε πολύ καλή κιθάρα. κ. Χαρίδημε επανέρχομαι σε σας, είπατε πως στο χωριό σας παίζανε λύρα και νταούλι και βιολί, ποιο ήταν όμως το επικρατέστερο όργανο ; Απ.2 Για τις παρέες που κάναμε για το γλέντι για μένα που ήμουν νέος και έπαιζα και κιθάρα, ο χορός εγέμιζε με τη λύρα και το νταούλι είχε διαφορετικό γιατί είχαμε τα λυρακοκούδουνα, δεν παίζαμε το απλό το δοξάρι, το δοξάρι αυτό είναι περίπου τόσο ( δείχνει το δοξάρι ) και ο λυράρης έπρεπε σε μηδέν α- πόσταση να κάνει διπλοδοξοριές για να γεμίζει το χορό, έτσι θυμάμαι εγώ και το πρώτο που χόρεψα ας το πούμε έτσι κι ήτανε και με ευχαριστούσε πολύ την εποχή εκείνη, ήτανε ο Κριλίμπας ο οποίος έχει βγάλει και δίσκο και ήτανε από τους πιο δυνατούς που υπήρχανε την εποχή εκείνη λυράρηδες. Το βιολί ήταν το πιο εξελιγμένο. Από ότι θυμάστε απ` τον πατέρας σας απ` ότι έχετε ακούσει η λύρα παιζότανε και πολύ παλιά ; Απ.2 Παιζόταν και πολύ παλιά. Πόσο παλιά πόσο μπορεί να φτάσει η μνήμη σύμφωνα με τις πληροφορίες που έχετε ; Απ.2 Να σας πω εγώ αυτή την στιγμή είμαι 64 χρονών δεν τον πρόλαβα τον Τυφλάκη από την Αγία Φωτιά τον οποίο δεν έβλεπε κι ήταν ο λεγόμενος ανιψιός του ο Τσέλικας που έδενε μία καρέκλα στην πλάτη, τον έβαζε ανάποδα και καθόταν στην καρέκλα απάνω και έπαιζε την λύρα, την λύρα την μικρή εκείνη που είναι το τριγωνάκι όχι τούτες δω τις βιολόλυρες, τις παλιές τούτο το μικρό το βιολί το λυράκι αυτό έπαιζε κι είχε βγάλει πολλούς ωραίους σκοπούς αυτός ο άνθρωπος και τον εγυρίζανε στην πλατεία στη παρέα στις γειτονιές που πήγαιναν και δεν έβλεπε και τον εσήκωναν στην πλάτη και τον επληρώνανε το Τσέλικα, ήταν σαν μεταφορικό μέσο σαν την λατέρνα περίπου. Και αυτό πότε γινόταν περίπου ; Απ.2 Εγώ είμαι 60 χρονών πριν από 80 χρόνια. Απ` τον παππού του είχε κάποια σχέση αυτό ακόμα παλιότερα ; Απ.2 Αυτό που άκουγα εγώ που έπαιζε λύρα ήταν αυτός ο άνθρωπος ο Τυφλάκης από την Αγια Φωτιά. Τυφλάκης ήταν το πραγματικό του όνομα. Απ.2 Όχι ήταν τυφλός και τον είχαμε βγάλει Τυφλάκη. Το όνομά του δεν το ξέρεις ; Απ.2 Αυτός λεγότανε Στιβαχτάκης και Στιβαχτάκης λεγόταν και ο Τσέλικας το ο- ποίο ήταν παρατσούκλι, είχε παντρευτεί στο χωριό μας και τον στέλνανε απ` το χωριό τα χρόνια εκείνα, πήγαινε στην Αγία Φωτιά, η Αγία Φωτιά είναι μετά απ` την Σητεία αν έχεις υπόψη σου εμείς είμαστε ακριβώς από πάνω και ο δρόμος κατέβαινε έτσι κάτω, τον εστέλνανε τον επληρώνανε, τον έ- βαζε στην πλάτη του στην καρέκλα τον έφερνε κι είχε δε και φοβερή έμπνευση αυτός ο άνθρωπος, έπαιζε κι από τα πατήματα που εχόρευε η γυναίκα γνώριζε αν χόρευε σωστά ή λάθος και ήξερε που έπρεπε να τον εβρεί για να 7

8 χορέψει σωστά, ειδικά στο Στειακό που χορεύαμε εμείς την εποχή εκείνη και πολύ λίγο εγώ μεγάλωσα και σούστα δεν ήξερα πως χρησιμοποιούτανε, εκεί ο χορός ο επίσημος που μπορούσες να γλεντήσεις καλά ήτανε ο Στειακός χορός. Άλλους χορούς χορεύανε ; Απ.2 Χορεύανε τα Βαλς τα Ταγκό που πρόλαβα κι εγώ. Ευρωπαϊκά ; Απ.2 Ναι ευρωπαϊκά. Συρτό χορεύανε ένα συρτό παρόμοιο με το Κασώτικο της Ρόδου, το συρτό που χορεύουνε. Άλλους χορούς δεν ξέρετε από κει ; Απ.2 Όχι άλλους χορούς, ήτανε τότε πάλι με το ίδιο το μοτίβο που χορεύαμε το Πεντοζάλη με τους δικούς μας γιατί οι κοντυλιές οι δικές μας έχουνε σχέση με τον Πεντοζάλη, αργά Πεντοζάλια και χορεύανε. Ήταν και ένας άλλος χορός ο Αγκαλιαστός ο οποίος παίζανε ένα ιδιόρρυθμο τύπο, είναι σαν κείνο που κοροϊδεύαμε καμιά φορά τα κουτά, κουτάλια πλύνω, στη λύρα που έπαιζε κανένας για να κοροϊδεύουν, έτσι ήταν παρόμοιο και μας παίζαν και πηγαίναμε μπρος πίσω. Τραγουδούσανε ; Απ.2 Ναι, αλλά ως επί το πλείστον τραγουδούσανε την εποχή εκείνη στο Στειακό με σκοπό ποιο ; το να ερεθίσω εγώ μια γυναίκα που μ` άρεσε γιατί είχε έρθει από ξένο χωριό ή οτιδήποτε, γι` αυτό υπάρχουν και πολλές μαντινάδες στο χορό απάνω στο Στειακό, οι οποίες δεν κυκλοφορούνε σε βιβλία είναι αυθόρμητες εκείνη τη στιγμή που τις βγάζανε οι ανθρώποι. Εκτός απ` τον Τυφλάκη ξέρετε άλλους οργανοπαίχτες σημαντικούς στην περιοχή αυτή ; Απ.2 Σημαντικούς την εποχή εκείνη που ήτανε η κατοχή ήταν ο μακαρίτης ο Κουκουράκης, ο οποίος έπαιζε πολύ δυνατό βιολί, ο Νικόλαος ο Καμπανάκης, που σήμερα ο γιος του παίζει βιολί, ο Καμπανάκης ο Μάνος ταχυδρόμος στη Σητεία, ένας πρώτος μου ξάδερφος ο οποίος είναι στην ηλικία την δική μου και παίζει λύρα με μοτίβο και απόχρωση τοπική, αυτός ο άνθρωπος αν βρισκόταν σε χέρια άλλα να μπορεί να προωθηθεί, παίζει πολύ δυνατά και όχι πολύ δυνατά μόνο αλλά γλυκά, ότι παίζει τ παίζει γλυκό και όμορφο. Πως είναι το μικρό όνομα του Κουκουράκη ; Απ.2 Κουκουράκης ο Μανώλης πέθανε αυτός, ήτανε απ` την Τουρλωτή και ήτανε ράφτης και είχε έρθει και κατοικούσε στο χωριό μας. Μιλάω τώρα τα χρόνια της κατοχής που τον θυμάμαι εγώ πιτσιρικάς, γιατί εγώ το 34 γεννήθηκα τον θυμάμαι που έπαιζε βιολί. Για πέστε μου κάτι λέγατε για γλέντια τι ήτανε αυτά τα γλέντια ; Απ.2 Δηλαδή σήμερα γιορτάζει της Αγίας Τριάδος το χωριό, μαζευόντουσαν απ` τ` άλλα τα χωριά ερχόνταν και το βράδυ πανηγύρι, αυτό το λαϊκό πανηγύρι όχι στημένα πανηγύρια με μεγάφωνα και τέτοια δεν υπήρχαν την εποχή και έμπαινε ο λυράρης ή ο βιολιτζής στη μέση και γύρω γύρω χορεύαμε εμείς και λέγαμε μαντινάδες. Εκτός απ` τα πανηγύρια τι άλλου είδους γλέντι γινόταν ; Απ.2 Λέγαμε ας μαζευτούμε μια Κυριακή την επόμενη Κυριακή, να μαζευτούμε στο καφενείο οι νέοι και να φέρουμε τις κοπελιές να γλεντήσουμε, αυτό ήταν το γλέντι το δικό μας της εποχής εκείνης. Υπήρχε διαφοροποίηση στο γλέντι όσο αφορά την ηλικία ; 8

9 Απ.2 Όχι εμείς προσπαθούσαμε την εποχή τη δική μας να βάλουμε μέσα στο γλέντι ανθρώπους σε μεγαλύτερη ηλικία, που χορεύανε ειδικά στο Στειακό και προσπαθούσαμε να τους κλέψουμε κομμάτια, αυτοί που είχαν όρεξη και ήτανε ένας τρόπος που αιμάτωνες δεν ήτανε να βρεις δυο ανθρώπους να σε μάθουν να χορεύεις όχι, εγώ κάποτε για να μάθω επειδή μ` άρεσε πολύ ο Στειακός έμενα στο Διπητό κι ήταν τότε η Μαρίκα του Κακουράκη η Μαρίκα που `χε την καραβόπετρα ήταν ο άντρας της ο Μαρκετάκης και πήγαινα απόσταση μέτρα της εκουβάλαγα νερό, είχε ο μακαρίτης ο παππούς μου ένα γραμμόφωνο και είχε ένα δίσκο και τον έβαζε της έβαζα και μάθαινα να χορεύω γιατί για να πας σ` ένα πανηγύρι την εποχή εκείνη και να φανείς έ- πρεπε να χορεύεις, έπρεπε να τραγουδείς για να μπορείς να επικοινωνείς και με μια γυναίκα. Αυτά ήταν και τα χαρακτηριστικά της εποχής. Στα γλέντια αυτά συμμετείχαν ισότιμα και γυναίκες ; Απ.2 Ναι. Δεν υπήρχε διάκριση ; Απ.2 Όχι ειδικά στα μέρη τα δικά μας δεν είχαμε τη... δηλαδή μπορεί να αγαπούσα εγώ μια κοπελιά ή οτιδήποτε και απ` τη στιγμή που πηγαίναμε και τις παίρναμε απ` τα σπίτια τους για να πάμε να γλεντήσουμε δεν υπήρχε δόλο στη μέση, εκείνη τη στιγμή ήσουνα κύριος, άλλη ώρα μπορεί να `σουνα πιο αλήτης, εκείνη τη στιγμή εθεωρείτο ότι παίρνεις τις γυναίκες από τα σπίτια τους και ότι πρέπει να ξαναπάνε στον προορισμό τους. Δηλαδή μες στο γλέντι στο χορό δεν υπήρχε καμία διάκριση ; Απ.2 Όχι όχι εμείς προσπαθήσαμε να τις σηκώσουμε όλες τις γυναίκες την ώρα που χορεύαμε κι όλοι οι νέοι ερχόμαστε να χορέψουμε. Δεν είμαστε στο προκαταληπτικό θέμα όπως στα άλλα μέρη. Μέσα σε ποιους χώρους γινόντουσαν αυτά τα γλέντια ; Απ.2 Συχνότερα σε καφενεία ή πηγαίναμε σε χωριά που το καφενείο ήτανε μικρό σαν αυτό το δωματιάκι που δεν έπαιρνε, υπήρχανε μεγάλα σπίτια καμαρωτά με καμάρες και πηγαίναμε και κάναμε το γλέντι εκεί. Το γλέντι ήταν απλώς ένας τρόπος ψυχαγωγίας μόνο ή είχε και κάποιο άλλο νόημα ; Απ.2 Ο τρόπος περισσότερο ήταν της ψυχαγωγίας και της επικοινωνίας με τις γυναίκες οι νέοι και έτσι γινόντουσαν και οι λεγόμενες κλεψιές δηλαδή έπρεπε να βρει μια κοπελιά απ` το πανηγύρι, είχανε βρει την ευκαιρία ξέρω εγώ, αλλά ωστόσο ήτανε πλέον η περίπτωση να γνωριστείς να δημιουργήσεις ένα δεσμό. Λέγαμε ότι θα πάμε στο πανηγύρι το τάδε και θα `ρθουν οι κοπελιές οι τάδε. Αυτό συνέβαινε μόνο με τις κοπέλες των άλλων χωριών ή και μέσα στο ίδιο χωριό υπήρχε δυσκολία επικοινωνίας ; Απ.2 Όχι επικοινωνία η πολλή γινότανε με τις μαντινάδες ανεξάρτητα αν εσύ έσμιγες με μια γειτονιά ή οτιδήποτε, αλλά εμείς εκεί λέγαμε στα φόρα τα πράγματα δηλαδή μπορείς να κάμεις μια γυναίκα να `ρθει στο μαγαζί μέσα και να την εκάνεις να τινάζεται στον αέρα, θα της πεις από τα πένια της μέχρι και τα κουσούρια της. Ερχόντουσαν καλλιτέχνες από άλλα μέρη στην περιοχή ; Απ.2 Ναι όπως είναι ο Κούβαρης ο Αντρέας απ` το Πισκοκέφαλο ερχόταν στην γιορτή του Αγίου Παντελεήμονος, της Αγίας Τριάδος, της Αγίας Παρασκευής, ερχόταν στο χωριό μας, άλλοι από τη Ζάκρο, άλλοι από Σητεία. Από άλλα μέρη εκτός Σητείας, απ` τη Κάσο απ` τη Κάρπαθο ; 9

10 Απ.2 Όχι όχι τώρα έχουνε ξεκινήσει κι έρχονται από τα άλλα μέρη της Κρήτης στη Σητεία. Πάλι Κρήτη δηλαδή ; Απ.2 Ναι γιατί αυτοί ασχολούνται επαγγελματικά ενώ οι δικοί μας είναι πολλοί λίγοι που ασχολούνται επαγγελματικά. Γενικά ο μουσικός είτε οργανοπαίχτης είτε τραγουδιστής χορευτής κ.τ.λ. πως αντιμετωπίζεται απ` την τοπική κοινωνία, δηλαδή θεωρείται ως κάτι σημαντικό, ως παρακατιανός ; Απ.2 Όχι όχι εγώ στην περίπτωση τη δικιά μου πηγαίναμε σε πανηγύρια και σου `λεγε κάμε και τραγούδησε, πες μαντινάδες πες να ξεσηκωθεί, δηλαδή τονωνότανε το ηθικό κείνου απ` τη στιγμή που έλεγες μαντινάδες σε μια κοπέλα, ή και ο άλλος έλεγε και δημιουργούτανε ο κύκλος πιο ωραίος. Τους προτιμούσανε δηλαδή ; Απ.2 Ναι ναι εγώ ειδικά από την περίπτωση την δική μου, αυτό γινότανε και ο οργανοπαίχτης και εκείνος που τραγούδαγε και έλεγε έβγαζε μαντινάδες εκείνη την εποχή, δεν μιλάμε για μαντινάδες που κυκλοφορούν στη σειρά. Θα σας πω έτσι χαρακτηριστικά κάποια που την ξέρω δεν την έβγαλα εγώ : κάποτε ένας μπάρμπας μου αγαπούσε μια και της έλεγε μαντινάδες μαντινάδες και αφού έπιασε λένε στην ομπρός μερά και χόρευε της λέει: όντε θα πιάσεις το χορό όμορφα συστηλώσου, λείψε από μένα κι όπου θες πήγαινε και κουκλώσου. Είναι μια μαντινάδα την οποία δεν μπορεί να βγάλει ένας άνθρωπος κι ήτανε ένας γεωργός. Καλά ο αυτοσχεδιασμός της μαντινάδας είναι γνωστό ότι είναι πολύ ανεπτυγμένος στην Κρήτη. Τώρα για τις μαντινάδες θέλω να μου πεις και κάτι άλλο. Εκτός από το να εκφράσει κανείς συναισθήματα ερωτικά κ.λ.π. υπάρχουν περιπτώσεις που έτσι με μαντινάδες εκφράζουν και άλλα πράγματα, οι διαφορές ας πούμε οι ταξικές πολιτικές διαφορές, οι πικρίες ; Απ.2 Ναι όχι βέβαια να θίγεις την αξιοπρέπεια του άλλου. Χιουμοριστικές πολλές υπάρχουν και λένε, υπάρχουνε και άλλη περίπτωση δηλαδή να καθίσουνε δυο να κάνουνε τετ α τετ, να λέει ο ένας στον άλλο να του πει για διάφορα πράγματα που `χει κάνει σε στιγμή αξιοπρέπειας και να του απαντάει ο άλλος, μπορεί να καθίσουν αυτοί οι άνθρωποι όλη νύχτα και να κάθονται οι άλλοι να χαζεύουν τα ωραία που λένε, εκείνης της στιγμής δεν είναι ούτε προσχεδιασμένα ούτε τίποτα. Ας πούμε ότι εμείς έχουμε μια διαφορά μεταξύ μας και αρχίζουμε τις μαντινάδες, έχουμε ποτέ τέτοιες περιπτώσεις που λύνονται οι διαφορές ή εκφράζονται πικρίες; Απ.2 Μπορεί να την πεις την πικρία αλλά δεν μπορείς να τον βρίσεις, την πικρία θα του την επείς και θα σου απαντήσει, ότι γιατί φερειπείν κάνεις αυτά αφού εγώ σ` αγαπώ και σε λατρεύω, αλλά θα το πεις ποιητικά. Υπάρχει το έθιμο του πρωτοτραγουδιστή ας το πούμε έτσι, του μεγάλου τραγουδιστή που λέμε αυτός είναι πρώτος ; Απ.2 Ναι το προσέχουμε αυτό το πράγμα, υπάρχουνε άνθρωποι οι οποίοι ( τον διακόπτει η επόμενη ερώτηση ) Και πως κατακτάει κανείς τον τίτλο αυτό ; Απ.2 Είναι από τις μαντινάδες που βγάζει την ώρα που γλεντάνε, γιατί βλέπεις τώρα και γλεντάει αυτός και λέει και μια στιγμή σου λέει μια για τα γυαλιά για το τσιγάρο σου και αρχίζει και δημιουργείται άλλο κλίμα. 10

11 Αυτό τον τίτλο όταν τον αποκτήσει κανείς τον έχει ισόβια ή αν βρεθεί κάποιος άλλος Απ.2 Ε όχι λέμε φερειπείν είναι καλός μαντιναδολόγος που λέμε στην γλώσσα την δικιά μας αλλά είναι και ο τάδε καλός, αν τύχουνε μαζί και μπερδευτούνε, τότε χαζεύουν όλοι οι υπόλοιποι και μάλιστα είμαστε και σιωπηροί για να α- κούσουμε το αποτέλεσμα, τώρα όμως δεν γίνονται. Έλεγες προηγουμένως ότι παλαιότερα δεν υπήρχε διάκριση ανάμεσα στους οργανοπαίχτες, τους τραγουδιστές και τους υπόλοιπους ακροατές, ότι τα όργανα καθόντουσαν στη μέση και οι άλλοι γύρω γύρω που χόρευαν, σήμερα συνεχίζεται αυτή η κατάσταση ή έχει αλλάξει ; Απ.2 Όχι όχι εδώ βλέπεις τώρα και έρχονται στήνουνε τα μικρόφωνα και τα ηχεία και κάνει ένα χορό ο άλλος κόβει, δηλαδή είναι τυποποιημένα πράγματα. Έχουν αλλάξει δηλαδή τα πράγματα ; Απ.2 Ναι εμείς κρατούμε ένα έθιμο ακόμα στο χωριό ότι Χριστούγεννα γιορτές που γιορτάζουνε πολλοί, του Αγίου Νικολάου ως επί το πλείστον, το Πάσχα παίρνουμε την γειτονιά όλη από την μιαν άκρη στην άλλη του χωριού, δεν κάνουμε εξαίρεση ούτε στον εχθρό ούτε στον φίλο, μόνο σε κείνο που `χει πένθος δεν πάμε στο σπίτι και παίζουμε τη λύρα ή το βιολί όποιος είχε και παίρνουμε σβάρνα όλα τα σπίτια και προσπαθούμε να τα περάσουμε όλα να μην τα `φήσουμε, έστω μια τσικουδιά ένα αμύγδαλο να πάρεις απ` το σπίτι του ανθρώπου εκείνη τη στιγμή, είμαστε ικανοποιημένοι ότι περάσαμε. Αυτό πότε γίνεται ; Απ.2 Χριστούγεννα, ονομαστικές εορτές, το Πάσχα, ήτανε οι πόρτες των ανθρώπων ανοικτές το Πάσχα ξεκινούσαμε απ` το πρωί και φτάναμε το βράδυ και μετά συνεχιζόταν το γλέντι στο καφενείο. Σήμερα παρατηρούνται περιπτώσεις να ακούγεται μουσική ηχογραφημένη σε γλέντια ; Απ.2 Αν δεν υπάρχει οργανοπαίχτης βάζαμε την κασέτα να χορέψουμε, όχι για άλλο τίποτα να λέμε ότι κάνουμε παρέα, άλλο αν την βάζουμε στο μαγαζί για να ακούσουμε όπως συνήθως ακούν άλλοτε. Θα θελα να μου πεις Χάρη έχεις παίξει με ενισχυτή ασφαλώς αρκετές φορές έτσι δεν είναι ; Απ.1 Ε, κάμποσες όχι πολλές πολλές εντάξει. Πως αισθάνεσαι όταν παίζεις με ενισχυτή καλύτερα ή όταν παίζεις χωρίς ενισχυτή ; Απ.1 Με τον ενισχυτή είναι πολύ πιο καλά από ότι χωρίς ενισχυτή, ακούγεται πιο καλά το όργανο. Εσύ πως αισθάνεσαι ; Απ.1 Εγώ προσωπικά στο σπίτι μου επειδή έχει πιο καλή ακουστική στις σκάλες το καλοκαίρι, βγαίνω στις σκάλες έχει πολύ ακουστική και μ` αρέσει αυτό. Πιο καλά απ` τον ενισχυτή έχω βρει ένα μέρος που ακούγεται καλά η λύρα ή το βιολί ή η κιθάρα ακούγονται πιο καλά στις σκάλες στην είσοδο, αλλά με τον ε- νισχυτή ακούγεσαι πιο καλά πολύ πιο καλά απ` ότι δηλαδή προτιμά να παίζεις με ενισχυτή από ότι να παίζεις χωρίς, ας πούμε να στο πω έτσι απλά αν είσαι σ` ένα γλέντι και είμαστε άνθρωποι Απ.1 αν υπήρχε ενισχυτής θα βάζαμε τον ενισχυτή αν δεν υπήρχε έτσι (χωρίς). Θα προτιμούσες τον ενισχυτή ; Απ.1Ναι αν υπήρχε ενισχυτής στο χώρο ναι ειδάλλως δεν έχω πρόβλημα, είναι πιο καλά ακούγεται πιο δυνατά. 11

12 Αλλά εσένα σε ευχαριστεί αυτό το πράγμα; Απ.1 Ναι εντάξει. Δηλαδή αυτό που παίζεις θα το ακούσεις καλά όταν έχεις ενισχυτή ; Απ.1 Ναι συνήθως ξέρω τι παίζω αλλά άμα δεν το ακούσεις αυτό που παίζεις πως να καταλάβεις το λάθος; Αυτό λέω όταν παίζεις με ενισχυτή ακούς πιο δυνατά. Ακούς αυτό που παίζεις ; ( επιμένει στην ερώτηση ) Απ.1 Ναι ακούς λίγο πιο δυνατά. Εσείς κ. Χαρίδημε συμφωνείτε νομίζετε ότι είναι καλύτερα με τον ενισχυτή; Απ.2 Κοίταξε στο θέμα του χορού ο ενισχυτής είναι καλύτερο, ακούς όταν χορεύεις διότι αν παίζουν τα όργανα χωρίς τίποτα ενισχυτικό και δεν κάνουν ησυχία δεν ακούς τι θα χορεύεις. Στην περίπτωση που είχατε να διαλέξετε σ` ένα μικρό χώρο ας πούμε ; Απ.2 Κοίταξε να δεις ο ενισχυτής εάν αυτή τη στιγμή είναι σε νορμάλ δεν είναι όπως τα βάζουν στα πανηγύρια ένα κει και το άλλο δω και χαλάει ο κόσμος που δεν μπορείς να ησυχάσεις από το θόρυβο, καλύτερα είναι η απλή μουσική έτσι, αλλά να πατεί το δοξάρι για να ακούει αυτός που χορεύει, αν γίνεται λίγη φασαρία δεν μπορεί, εκείνη είναι η διαφορά του ενισχυτή από το απλό. Έχεις παίξει ποτέ Χάρη σε κάποιο συγκρότημα και να έχει όργανα όπως η- λεκτρική κιθάρα, ντραμς, αρμόνιο ηλεκτρικά όργανα δηλαδή ; Απ.1 Έχω παίξει στα κέντρα που έχουμε παίξει. Σου άρεσε αυτό το πράγμα το εγκρίνεις ; Απ.1 Στα κομμάτια τα δικά μας τις κοντυλιές πάει η κιθάρα - λαούτο εμένα προσωπικά δεν μ` αρέσει, εκτός και αν είναι τόσο τέλειος ο λαουτιέρης που μπορεί να βαστήξει ακομπανιαμέντο στα δικά μας. Δεν μιλάω για λαούτο αλλά για ηλεκτρικά όργανα. Απ.1 Ναι ηλεκτρικά όργανα ναι, κιθάρα δηλαδή ηλεκτρική είναι σαν την κανονική α- πλώς την βάζεις στο βύσμα, ακούγεται ωραία. Είχαμε πει ότι υπάρχουν οι κοντυλιές του Καλογερίδη συνδεδεμένες με το πρόσωπο του Καλογερίδη, δηλαδή οι κοντυλιές του Λα του Καλογερίδη, υ- πάρχουν τέτοιοι άλλοι σκοποί στην Σητεία από πληροφορίες που έχεις υπάρχουν κάποιου όνομα άλλου, όχι του Καλογερίδη ; Απ.1 Ναι υπάρχουν. Υπάρχουνε του Κριλίμπα κάποιες κοντυλιές που παίζονται με την λύρα παλιές. Κριλίμπα ; Απ.1 Κιρλίμπας λέγεται αλλά εμείς τον έχουμε Κριλίμπα δηλαδή έτσι τον φωνάζουν οι περισσότεροι τώρα γιατί δεν ξέρω αλλά ναι υπήρχαν και κοντυλιές που βάζανε (όνομα), εγώ πιστεύω ότι ο Καλογερίδης από κάπου είχε τα ακούσματα, απλώς αυτός έγραψε τα σύνδεσε επειδή ήταν μουσικός. Εκτός του Κιρλίμπα υπάρχει κανείς άλλος έτσι ; Απ.1 Ο Δερμιτζάκης ο Γιάννης νομίζω ότι πρέπει να έχει βγάλει και αυτός 2-3 κοντυλιές δεν ξέρω αν είναι δικές του. Άλλος ; Απ.2 Ο Φοραδάρης που δεν τον πρόλαβα από παλιά με τα λυράκια τα παλιά της εποχής εκείνης και αυτός ο Τυφλάκης που σας είπα. Όχι σαν ονόματα εγώ λέω αν υπάρχουν κάποιες κοντυλιές που να πεις ότι είναι κοντυλιές του Φοραδάρη. 12

13 Απ.2 Ναι και αυτή που λέμε τώρα υπάρχει στη λύρα κοντυλιά που λέμε του Τυφλάκη. Έχουμε βγάλει μια άλλη κοντυλιά που τη λέμε πλατυβολιώτικη δηλαδή έχει ένα μοτίβο το οποίο το παίζαμε έτσι όπως αν θα κρίνεις Ζήρο, Αρμένι, Χαντράδες, Σταυροχώρι, Χρυσοπηγή, όταν χορεύουνε έχουνε άλλο στυλ στο Στειακό, άλλο μοτίβο, εμείς πάλι η άλλη μεριά από δω Παλαίκαστρο, Σητεία και τούτα δω τα χωριά έχουμε άλλο στυλ του χορού. Έτσι είναι κι οι διαχωρισμοί σ` αυτά τα πράγματα. Το ακροατήριο κατά την γνώμη σου βοηθάει τον καλλιτέχνη έτσι να παίξει καλά ; πως ; Απ.2 Φαίνεται όταν παίζει τώρα βιολί ο άλλος τη κιθάρα ή το νταούλι και βλέπεις σε κάποια φάση λέει μια μαντινάδα ο ένας λέει ο άλλος και πει ο άλλος μια μαντινάδα και αξίζει, βλέπεις το κοινό προσπαθούν αν είναι δυνατόν να την μαγνητοφωνήσουν στο μυαλό τους εκείνη τη στιγμή να μη χαθεί. Εσείς τι περιμένατε ν` ακούσετε για να έρθετε σε κέφι ; Απ.2 Εγώ την εποχή τη δική μου να πω και κάτι έτσι το οποίο το σχολιάζω έτσι, την εποχή τη δική μου πήγαινα στα γλέντια, επειδή έλειπα ήμουνα στην Χωροφυλακή κοίταζα πότε είχε πανηγύρια και τέτοια να πάω στο χωριό, ε- πειδή μ` άρεσε το γλέντι και γενικά, επήγαινα σ` ένα γλέντι κοίταζα να δω αν είχε καμιά πολύ ωραία γυναίκα, γιατί συνήθως όλοι κουτουλάνε στην ω- ραία, εμένα μ` ενδιέφερε για να γλεντήσω καλά και συνήθως κάναμε το νταραβέρι στο ταγκό που ήτανε ( η γυναίκα ) κοντά και της έλεγες μια κουβέντα. Εάν εκείνη τη στιγμή δεν δεχότανε την πρόταση την δική μου, από κει γλεντούσα εγώ ωραία ξεσπάθωνα που λένε, γιατί άλλαζα ψυχολογικό χαρακτήρα, λέω τώρα θα της κάνω τη ζωή μαρτυρική από τις μαντινάδες και άρχιζα λοιπόν και της ζωγράφιζα από τα νύχια μέχρι το κεφάλι. Θυμάσαι να μας πεις καμιά τέτοια μαντινάδα ; Απ.2 Να σου πω, κάποτε ήταν μια κοπελίτσα η οποία είναι στην Αμερική τώρα και την πείραζα, επειδή τσίναγε της λέω... ( κάτι πειραχτικό προφανώς ) και χορεύαμε, εκεί που χορεύαμε και χόρευα στην εμπρός μερά της λέω μια μαντινάδα : τι σου κοστίζει μια ματιά και τόσο την λυπήσαι, και φαίνεσαι τόσο σκληρή ενώ σκληρή δεν είσαι. Αφού λοιπόν γυρίζει και με κοιτάζει ξαναλέω εγώ : Σα δα τη ρίξεις την ματιά βάρδα απ` το κορμί μου, γιατ` είναι πύρινη φωτιά να μη καώ μικρή μου. Αφού την είχα πλησιάσει κοντά της λέω : να τη χαρώ τη μέση σου που` ναι σαν δαχτυλίδι, να μου `δινες την άδεια σου να τυλιχτώ σαν φίδι. Αφού την επείραζα πολύ και πριν φτάσουμε στα πανηγύρια μου` λεγε : δεν πιστεύω να μου ξαναρχίσεις πάλι το ίδιο βιολί από την αρχή ( γελάμε όλοι ). Είχες ποτέ κάποια περίπτωση που να έλεγες τέτοιες μαντινάδες πειρακτικές μπροστά σε μια κοπέλα και να σου απάντησε κι αυτή με μαντινάδα ; Απ.2 Όχι. Που `να σαι ενόχλησε έτσι δηλαδή ; Απ.2 Όχι με μαντινάδα όχι, αλλά με μορφασμούς ναι. Κάποτε ήτανε μία στο χωριό η οποία ήτανε μοναχοκόρη και θεωρείτο πλούσια - να σου πω και ένα άλλο πράγμα - και έκανε την καμπόσα, δηλαδή όποτε της κάνεις... λοιπόν της λέω : έχει χαρά η μάνα σου πως σ αγαπούνε οι πλούσιοι, 13

14 θα ρθει καιρός τα νάμια σου και εκείνη να τ ακούσει. Εντωμεταξύ της έλεγα : για πέντε ρίζες χαρουπιές και μιας σποράς χωράφι, τα `χανε κι άλλες πιο πολλές μα μείνανε στο ράφι. Και της είπα μια ωραία μαντινάδα τότε, η οποία έχει μείνει : έχω μια ρίζα χαρουπιά και μια κουρμούλα αμπέλι, κι είμαι ο πιο καλός γαμπρός φιου τζι που δεν με θέλει. Έτσι γινότανε το νταραβέρι με τις γυναίκες. Πως κρίνεται ένας τραγουδιστής καλός ; Απ.2 Το καλό του είναι να μπορεί να συναρμολογήσει μια μαντινάδα πιο ορθή για μια γυναίκα, την οποία θέλεις να την εφέρεις βόλτα. Όχι μόνο για μια γυναίκα, μιλάμε και για κάτι άλλο. Απ.2 Ε συνήθως πειρασμός ήτανε η γυναίκα. Ο στίχος δηλαδή παίζει σημαντικό ρόλο ; Ναι βέβαια. Ο σκοπός (μουσική) ; Απ.2 Είναι αυτοί που άκουγες μέσα (εννοεί τις ηχογραφήσεις) οι κοντυλιές οι λεγόμενες. Έτσι ήταν την εποχή εκείνη τώρα αλλάξανε, τώρα κυνηγάει η γυναίκα τον άντρα. Εσείς πότε φύγατε απ` την Κρήτη. Απ.2 Έφυγα 21 χρονών. 20 χρονών περίπου. Και μετά ; Απ.2 Επήγαινα βέβαια. Μόνο για διακοπές ; Απ.2 Πήγαινα για διακοπές βέβαια αλλά κυνηγούσα να πάω σε διακοπές να είναι γλέντια, γατί ήμουνα γλεντζές μ` άρεσε. Τα πράγματα έχουνε αλλάξει από τότε ; Απ.2 Βέβαια δεν γίνονται τώρα, νέοι σήμερα δεν υπάρχουνε και όχι γιατί είναι δικός μου ο Χάρης αλά δεν βρίσκονται σήμερα νέοι να πιάσουν το όργανο και να κάμουνε παρέα να γλεντήσουνε να πούνε μαντινάδες κι ας μην είναι δικές τους να `ναι ξένες. Θεωρείται ότι το παίξιμο του γιου σας είναι συνέχεια της παράδοσης ; Απ.2 Της περιοχής κατά 90 % ειδικά με τη λύρα είναι κατά 99 % η παράδοση, τον ενδιαφέρει του άρεσε. Αυτό το 10 % τι είναι ; Απ.2 Tο 10 % είναι κάτι λάθη τα οποία δεν τ` άκουσε το παιδί από ατόφια πράγματα και τα `χει βρει μπασταρδεμένα. Αποκλείεται να είναι και δικά του ; Απ.2 Όχι όχι να βάλει μια δαχτυλιά παραπάνω ξέρω εγώ, αλλά η γραφικότης είναι σε κείνο το μοτίβο το παλιό, για αυτό έπαιρνε και δίσκους και κασέτες με παλιούς παλιούς οργανοπαίχτες και κατόρθωσε να μάθει. Του αρέσει του παιδιού. Υπάρχει καμιά περίπτωση γενικά που η μουσική είναι στενά συνδεδεμένη με κάποια πράξη με κάποιο έθιμο, δηλαδή αν δεν υπάρχει μουσική ακυρώνεται το έθιμο αυτό ; δηλαδή δεν μπορεί να εκτελεστεί ; Απ.2 Όχι όχι εμείς κάποτε δεν είχαμε όργανα και παίζαμε με το στόμα τις κοντυλιές για να τραγουδήσουμε να γλεντήσουμε. Δηλαδή, δεν υπάρχει καμιά πράξη τριγύρω και αν δεν υπάρξει μουσική τότε και να γίνει αυτό που πρέπει να γίνει δεν θεωρείται ότι έγινε ; 14

15 Απ.2 Είναι σαν το κουτό άλογο η όλη ιστορία. Υπάρχουν τέτοιες περιπτώσεις; Απ.2 Πολύ ελάχιστες περιπτώσεις είναι δηλαδή να ξεκινήσεις να πεις ότι θα πας να γλεντήσεις μια μέρα και είναι ο οργανοπαίχτης ή του σπάσανε οι χορδές δεν είχε άλλες και μείναμε έτσι και το συνεχίσαμε με το στόμα. Γιατί εκείνη την εποχή δεν είχαν τα βαλιτσάκια που έχουνε χορδές εφεδρικές, κάποτε πήγαμε κάπου και έβαλε ένας ένα λαγουδότελο να το κουρδίσει να Δεν λέω αυτό λέω το εξής όπως την λειτουργία στην εκκλησία αν δεν έχεις το κρασί και το ψωμί ο παπάς δεν μπορεί να κάνει Θεία λειτουργία, υπάρχει μια τέτοια περίπτωση που χωρίς μουσική δεν μπορεί να γίνει τίποτα ; Απ.2 Όχι όχι όχι δεν μου` χει τύχει. Υπάρχουν τραγούδια στη Σητεία που απαγορεύεται να συνοδεύονται από όργανα. Απ.2 Όχι εμείς όχι δεν έχουμε επιτραπέζια τραγούδια όπως είναι στο Ρέθυμνο που έχουν τα Ριζίτικα και δεν παίζουν όργανα, όχι στα μέρη τα δικά μας όχι. Έ- στω και μ` ένα νταούλι να κρατάς χρόνο, θα τραγουδήσουμε. Για τον καλλιτέχνη, τον οργανοπαίχτη, τον τραγουδιστή, τον χορευτή, ο κόσμος τι λέει γεννιέται ή γίνεται ; Απ.2 Κοίταξε να δεις εγώ πιστεύω ότι γεννιέται. Ο κόσμος τι λέει γι` αυτό ; Απ.2 Λένε αυτός που κοιτάει μέσω του τάδε, αυτής της πλευράς μόνο Τον συγκρίνει δηλαδή ; Απ.2 Ναι τον συγκρίνει με κάποιον άλλο. Δηλαδή δέχονται την κληρονομικότητα ; Απ.2 Ναι, όπως εμένα τώρα πού θελες να μοιάσεις ; του λέει τώρα για τον Χάρη, ο πατέρας του ήτανε γλεντζές χόρευε, δεν ήταν δυνατό να πάρει κάτι απ` αυτόν ; κατάλαβες έτσι τον κρίνανε την εποχή εκείνη. Υπάρχει έτσι στον κόσμο μια γενική αντίληψη ότι είναι δώρο θεού έτσι τάλαντο, ταλέντο, υπάρχουν περιπτώσεις έχεις ακούσει καμιά διήγηση τέτοια δεν μπορώ να το εξηγήσω αυτό, λένε ότι αυτός έμαθε ή αν θέλεις να μάθεις μουσική πρέπει να πας σ` ένα σταυροδρόμι κάπου, να χεις μια συνάντηση με νεράιδες ή ξέρω εγώ υπάρχει καμιά τέτοια μαγική διήγηση; Απ.2 Όχι, για μένα όργανο που μπορεί να μάθει ένας νέος είναι κατά πρώτον να του αρέσει. Θέλω να μου πεις αν υπάρχουν τέτοιες διηγήσεις για νεράιδες ξέρω εγώ, ότι έκανε αυτό το μαγικό Απ.2 Όχι όχι έχει ανθρώπους που αγωνίζονται γιατί το γονιό φερειπείν εμένα μ` αρέσει να `χω τα όργανα στο σπίτι μου να παίζει όπως καλή ώρα τώρα ο Χάρης και αφού το παιδί δεν τραβούσε ( μιλάει για τον αδερφό του Χάρη ) αυτός ( ο Χάρης ) είναι δίδυμος μαζί μ` έναν άλλο, να σου δώσω να καταλάβεις κάτι είναι δίδυμος, άμα το δεις τον άλλο είναι ίδιοι δεν τους ξεχωρίζεις, ε φαγώθηκα να μάθει κιθάρα να παίζει, ο οποίος τραγουδεί πιο ωραία πιο ω- ραία απ` τον Χάρη, τι του `χω κάνει τι δεν του `χω κάνει τίποτα, όποτε του καπνίσει θα πιάσει την κιθάρα και βαστάει και σωστά. Ενώ τούτος δω έμαθε τη λύρα μετά πήρα βιολί λέει θα πάω να πάρω ένα βιολί, πήγε και αγόρασε ένα βιολί, βρήκα ένα μαντολίνο από κάπου, το ταρακούναγε του παίρνει η αρραβωνιαστικιά του ένα μαντολίνο, αλλά κάθεται κάτω μία ώρα και γρατζουνάει γιατί του αρέσει να το μάθει, ο άλλος ; Εγώ μιλάω για μαγικές πράξεις. Απ.2 Όχι όχι τέτοια πράγματα όχι. 15

16 Θυμάμαι κάποτε κατέγραψα μία τέτοια περίπτωση σ` ένα χωριό που λέγανε ότι το παιδί όταν γεννηθεί σπάγαν στο καθρέφτη του σπιτιού δυο ψείρες για να γίνει καλός τραγουδιστής. Απ.2 Α, όχι δεν έχουμε τέτοια πράγματα. Ή αλλού κατέγραψα άλλη μαρτυρία που λέει ότι αυτός ο σπουδαίος λυράρης έμαθε τη λύρα του από νεράιδα. Απ.2 Τέτοιες φήμες εγώ δεν έχω ακούσει. Δεν ξέρω αν υπάρχουν. Ούτε άκουσες ποτέ ιστορίες για νεράιδες που μαζεύονται και χορεύουν ; Απ.2 Όχι δεν άκουσα δεν είδα για νεράιδες να χορεύουν. Στα χωριά που γύρισα και τώρα που πάω κάτω δεν άκουσα κανένα να πει ένα πράγμα τέτοιο. Τα πανηγύρια σήμερα ποιος τα διοργανώνει ; Απ.2 Τυποποιημένα. Ποιος τα διοργανώνει το χωριό, οι κάτοικοι ή κάποιος συγκεκριμένος ; Απ.2 Είχε ένας ένα μαγαζί φέρνει δυο οργανοπαίχτες κάνει την κονομισιά Δηλαδή οι μαγαζάτορες που είχαν τα καφενεία ; Απ.2 Ναι ναι δεν υπάρχει λαϊκό όχι. Είναι τυποποιημένο πράγμα. 16