Η ΜΕΓΑΛΗ ΣΚΑΚΙΕΡΑ ΕΙΣΑΓΩΓΗ - 1 -

Transcript

1 Η ΜΕΓΑΛΗ ΣΚΑΚΙΕΡΑ ΕΙΣΑΓΩΓΗ Ο Ζμπίνιου Μπρεζίνσκι είναι πολιτικός επιστήμονας και ειδικός σε θέματα γεωστρατηγικής. Αποτελεί έναν από τους σημαντικότερους σύγχρονους μελετητές της γεωπολιτικής και των διεθνών σχέσεων. Το έργο «Η Μεγάλη Σκακιέρα» κυκλοφόρησε το 1997, αποτελεί μια αξιόλογη προσπάθεια ανάλυσης και ερμηνείας του διεθνούς συστήματος. Στόχος του βιβλίου είναι να παρουσιάσει μια συνεκτική και ολοκληρωμένη ευρασιατική στρατηγική. Προσπαθεί να δώσει απάντηση στο ερώτημα: ποια θα όφειλε να είναι η παγκόσμια αμερικανική στρατηγική ώστε να διατηρήσουν οι ΗΠΑ την εξέχουσα θέση τους στον κόσμο. Ο τίτλος του έργου ανταποκρίνεται πλήρως στο περιεχόμενό του. Ο συγγραφέας, μεταχειρίζεται το χάρτη της Ευρασίας ως μία ζωντανή σκακιέρα. Τα κράτη αποτελούν τα πιόνια του, η γεωπολιτική και η γεωστρατηγική, με την έννοια της στρατηγικής διαχείρισης γεωπολιτικών συμφερόντων, τα μεθοδολογικά εργαλεία του με τα οποία επιχειρεί μέσα από ένα πλέγμα υποθέσεων όχι μόνο να αναλύσει την δικαιολογητική βάση των επιχειρημάτων του, αλλά και να προβλέψει το μέλλον. Σημείο εκκίνησης της σκέψης του αποτελεί το φαινόμενο της αμερικανικής ηγεμονίας. Την αντιλαμβάνεται ως ηγεμονία νέου τύπου με χαρακτηριστικά στοιχεία την 1. ταχύτητα της ανάδειξής της 2. το παγκόσμιο πεδίο της 3. τον τρόπο άσκησής της ΤΑΧΥΤΗΤΑ ΑΝΑΔΕΙΞΗΣ Σε αυτό συνέβαλλαν διάφοροι παράγοντες ιστορικοί, πολιτικοί, οικονομικοί - τους οποίους και αναφέρει ισπανοαμερικανικός πόλεμος, πρώτος υπερπόντιος κατακτητικός πόλεμος Αύξηση ναυτικής ισχύος διώρυγα Παναμά Ταχεία εκβιομηχάνιση - 1 -

2 Εθνική κουλτούρα πολιτικοί θεσμοί και οικονομία ελεύθερης αγοράς Α ΠΠ: πρώτη ευκαιρία για την προβολή ισχύος στην Ευρώπη, αλλά και για την διείσδυση του αμερικανικού ιδεαλισμού. Αποτέλεσμα: η Ευρώπη χάνει πολιτική και οικονομική υπεροχή απομονωτισμός και ιδεαλισμός. Αντίληψη για την ασφάλεια στηρίζεται στην μορφολογία της Αμερικής ως ηπειρωτικής νήσου. Η στρατηγική της εστιάζεται στην προστασία των ακτών της και παραμένει στενά εθνική. Κύριοι διεθνείς δρώντες η Ιαπωνία και η Ευρώπη. Β ΠΠ: η ήττα της Γερμανίας σφραγίστηκε από δύο έξω ευρωπαϊκές δυνάμεις, την Αμερική και την Σοβιετική Ένωση Για 50 χρόνια αμερικανοσοβιετική διαμάχη για παγκόσμια ηγεμονία. Από την μια μία παγκόσμια ηγετική χερσαία δύναμη που υπερτερούσε στην Ευρασιατική ενδοχώρα και από την άλλη μία παγκόσμια ηγετική ναυτική δύναμη (Ατλαντικός και Ειρηνικός). Ένας συνδυασμός γεωπολιτικού πεδίου, οικουμενικότητας δογμάτων και η εμφάνιση πυρηνικών όπλων κατέστησαν την διαμάχη ιδιαίτερα έντονη με χαρακτηριστικό το εξαιρετικό αυτοπεριορισμό (αλλιώς καταστροφικές οι συνέπειες). ΨΥΧΡΟΣ ΠΟΛΕΜΟΣ: προγεφυρώματα Αμερικής : δυτικά Ευρασίας αποκλεισμός Βερολίνου, ανατολικά ο πόλεμος στην Κορέα, αργότερα νότια η ενίσχυση της αντίστασης στο Αφγανιστάν. Κατάρρευση ΣΕ και επικράτηση Αμερικής λόγοι Η Αμερική είχε στρατιωτική παρουσία, πολιτική ζωτικότητα, ιδεολογική ευκαμψία, οικονομικός δυναμισμός, πολιτισμική έλξη, ήταν πλουσιότερη, πολύ πιο προωθημένη τεχνολογικά, πιο εύκαμπτη ιδεολογικά και νεωτεριστική στρατιωτικά, οι σύμμαχοί της (Γερμανία και Ιαπωνία) ανέκαμψαν οικονομικά και πολιτισμικοί παράγοντες, δηλαδή η Αμερική αποτελούσε αντικείμενο θαυμασμού και στο εσωτερικό και από τους συμμάχους της ως πρότυπο άξιας κοινωνίας. Η ΠΡΩΤΗ ΠΑΓΚΟΣΜΙΑ ΔΥΝΑΜΗ Με την κατάρρευση της Σοβιετικής Ένωσης, η Αμερική γίνεται η πρώτη και μόνη παγκόσμια δύναμη. Η άσκηση της αμερικανικής - 2 -

3 εξουσίας αντλείται σε μεγάλο βαθμό από την ανώτερη οργάνωσή της, την ικανότητά της να κινητοποιεί αμέσως ευρείς οικονομικούς και τεχνολογικούς πόρους για στρατιωτικούς σκοπούς, την ασαφή αλλά αποτελεσματική έλξη που ασκεί ο αμερικανικός τρόπος ζωής και από τον γνήσιο δυναμισμό και την εγγενή ανταγωνιστικότητα των αμερικανικών κοινωνιών και πολιτικών ελίτ. Αναφέρεται σε αυτοκρατορικές δυνάμεις του παρελθόντος με στόχο να υπερτονίσει την μοναδικότητα της Αμερικής και την υπεροχή της στην σύγχρονη εποχή. Φέρει ως παράδειγμα την ρωμαϊκή, την κινεζική αυτοκρατορία δίνοντας έμφαση στο ισχυρό αίσθημα πολιτισμικής ανωτερότητας και συνοχής αυτών, στην μογγολική αυτοκρατορία, ακόμη και στην βρετανική, η όποια δεν ήλεγχε την Ευρώπη, απλώς εξασφάλιζε μια ισορροπία σε αυτήν, για να καταλήξει πως καμία από αυτές δεν ήταν πραγματικά παγκόσμιες. Σε αντίθεση, η Αμερική αναδύεται ως η μόνη συνεκτική παγκόσμια υπερδύναμη η οποία υπερτερεί σε 4 αποφασιστικούς τομείς της παγκόσμιας ισχύος: 1. στρατιωτικά: ελέγχουν όλους τους ωκεανούς και όλες τις θάλασσες του κόσμου, έχουν αναπτύξει μια στρατιωτική ικανότητα που δεν επιδέχεται αμφισβητήσεις και τους επιτρέπει να ελέγχουν το δυτικό και το ανατολικό άκρο της Ευρασίας και τον Περσικό Κόλπο 2. οικονομικά: παραμένει η κύρια ατμομηχανή της παγκόσμιας ανάπτυξης ( παρότι σε ορισμένους τομείς την αμφισβητούν η Γερμανία και η Ιαπωνία ) 3. τεχνολογικά: διατήρησε και διεύρυνε τον ηγετικό της ρόλο στην εκμετάλλευση των πιο πρόσφατων επιστημονικών καινοτομιών για στρατιωτικούς σκοπούς και διαθέτει την πρωτοκαθεδρία στους τομείς της νέας οικονομίας (πληροφορική, επικοινωνίες κτλ) 4. πολιτισμικά: ασκεί ιδιαίτερη έλξη κυρίως στην νεολαία, γεγονός που της προσδίδει πολιτική επιρροή. ΤΟ ΑΜΕΡΙΚΑΝΙΚΟ ΠΑΓΚΟΣΜΙΟ ΣΥΣΤΗΜΑ ΤΡΟΠΟΣ ΑΣΚΗΣΗΣ Πρόκειται για μία έμμεση συναινετική ηγεμονία που διεισδύει σε κάθε επίπεδο της καθημερινής ζωής και όχι μία απολυταρχικού τύπου ιμπεριαλιστική ηγεμονία. Στηρίζεται σε μεγάλο βαθμό στην έμμεση - 3 -

4 άσκηση επιρροής λόγω της έλξης που ασκούν οι δημοκρατικοί θεσμοί και αρχές και στην μαζική κυριαρχία στις παγκόσμιες επικοινωνίες, την λαϊκή ψυχαγωγία, στη μαζική κουλτούρα, τη δύναμη της τεχνολογικής υπεροχής και της παγκόσμιας στρατιωτικής εμβέλειας. Πιο συγκεκριμένα η αμερικανική ηγεμονία εδράζεται σε: 1. ένα συλλογικό σύστημα ασφαλείας, το οποίο περιλαμβάνει ολοκληρωμένη διοίκηση και δυνάμεις όπως είναι το ΝΑΤΟ 2. στην περιφερειακή οικονομική συνεργασία (NAFTA) και εξειδικευμένους παγκόσμιους οργανισμούς (ΔΝΤ, ΠΟΕ,) και Παγκόσμια Τράπεζα 3. διαδικασίες οι οποίες δίνουν έμφαση στη συναινετική λήψη αποφάσεων ακόμη και αν κυριαρχούν οι ΗΠΑ 4. την προτίμηση στις δημοκρατίες ως μέλη βασικών συμμαχιών 5. μια υποτυπώδη παγκόσμια συνταγματική και δικαστική δομή (που επεκτείνεται από το Διεθνές Δικαστήριο μέχρι το Ειδικό Δικαστήριο για τα Εγκλήματα Πολέμου στην Βοσνία). Έχοντας παρουσιάσει την δυναμική της παγκόσμιας αμερικανικής παρουσίας και τις διαστάσεις αυτής συνεχίζει παραθέτοντας το γεωστρατηγικό του σχέδιο με επίκεντρο την Ευρασία. Η Ευρασία για την Αμερική συνιστά το κύριο γεωπολιτικό του λάφυρο και η παγκόσμια πρωτοκαθεδρία της εξαρτάται άμεσα από το πόσο χρόνο και πόσο αποτελεσματικά θα διατηρηθεί η υπεροχή της. Η σημασία της έγκειται σε ποικίλους παράγοντες ή/και στοιχεία: γεωγραφικά είναι η μεγαλύτερη ήπειρος της υδρογείου και αποτελεί άξονα από γεωπολιτική άποψη περίπου το 75% του παγκόσμιου πληθυσμού ζει εκεί, αντιπροσωπεύει το 60% του παγκόσμιου ΑΕΠ και τα? των γνωστών ενεργειακών πόρων εκεί βρίσκονται τα περισσότερα πολιτικά ισχυρά και δυναμικά κράτη. Αθροιστικά, η δύναμη της Ευρασίας υπερβαίνει κατά πολύ εκείνη της Αμερικής, είναι όμως πολύ μεγάλη για είναι ενιαία πολιτικά. Για τους παραπάνω λόγους ο χώρος αυτός είναι ζωτικής σημασίας για τα γεωπολιτικά συμφέροντα των ΗΠΑ. Αποτελεί την σκακιέρα πάνω στην οποία συνεχίζει να παίζεται ο αγώνας για την παγκόσμια - 4 -

5 πρωτοκαθεδρία. Οι παίκτες δεν είναι μόνο δύο και διαθέτει ο καθένας την δική του δυναμική. Βλέπε χάρτη. Καταλήγει σε κάποια γενικά συμπεράσματα. Η αμερικανική ηγεμονία συνεπάγεται την άσκηση αποφασιστικής επιρροής και όχι άμεσου ελέγχου. (πρόκειται για περιοχή με πολυπολιτισμικότητα, μεγάλο πληθυσμό και ισχυρή παράδοση ώστε να ενδώσει και στην πιο επιτυχημένη οικονομικά και πολιτικά παγκόσμια δύναμη ) Επισημαίνει πως η δημοκρατία είναι εχθρική στην αυτοκρατορική στράτευση. Οι περισσότεροι Αμερικανοί δεν ικανοποιούνται ιδιαίτερα από πολιτικές θριαμβολογίες. Τα βασικά συστατικά μιας επιτυχημένης άσκησης γεωστρατηγικής ισχύος περιλαμβάνουν ελιγμούς, διπλωματία, οικοδόμηση συμμαχιών, την εισδοχή των ανταγωνιστικών δυνάμεων στο αμερικάνικο παγκόσμιο σύστημα και η πολύ καλά σχεδιασμένη χρησιμοποίηση πολιτικών μέσων. Μια συνεκτική αμερικανική γεωστρατηγική για την μακροπρόθεσμη διαχείριση των ευρασιατικών γεωπολιτικών συμφερόντων περιλαμβάνει τρία στάδια 1. εντοπισμό από γεωστρατηγική άποψη των κρατών εκείνων που μπορεί να προκαλέσουν μετατόπιση ισχύος, των στόχων της πολιτικής τους ελίτ καθώς και τις πιθανές συνέπειες από την επίτευξη των στόχων τους. 2. υπόδειξη των κρίσιμων από γεωπολιτική άποψη κρατών των οποίων η θέση ή/και η ύπαρξη έχει καταλυτικά αποτελέσματα είτε στους δραστήριους γεωστρατηγικούς παίκτες είτε στις περιφερειακές συνθήκες. 3. καθορισμός των ειδικών πολιτικών των ΗΠΑ και σχεδιασμός γεωστρατηγικής για την αλληλοσύνδεση αυτών των πολιτικών. Ο Μπρεζίνσκι για να αναπαραστήσει ακριβέστερα το παιχνίδι που έχει στηθεί πάνω στον χάρτη της Ευρασίας διαχωρίζει τα κράτη σε γεωστρατηγικούς παίκτες και σε γεωπολιτικούς άξονες ή αλλιώς κράτη κλειδιά. Γεωστρατηγικοί παίκτες είναι τα κράτη που έχουν την ικανότητα και την εθνική θέληση να ασκήσουν δύναμη ή επιρροή πέρα από τα σύνορά τους ώστε να μεταβάλουν σε βαθμό που θίγει τα συμφέροντα της - 5 -

6 Αμερικής την υπάρχουσα γεωπολιτική κατάσταση των πραγμάτων. Αφορά κράτη που έχουν την προδιάθεση να είναι ασταθή από γεωπολιτική άποψη. Για διάφορους λόγους (επιδίωξη εθνικού μεγαλείου, οικονομική επέκταση) μερικά από αυτά επιδιώκουν περιφερειακή ή παγκόσμια κυριαρχία και συνυπολογίζοντας τα συμφέροντα της Αμερικής, διαμορφώνουν τους δικούς τους πιο περιορισμένους ευρασιατικούς στόχους που άλλοτε έρχονται σε σύγκρουση και άλλοτε συμβαδίζουν με τους στόχους και τα συμφέροντα των ΗΠΑ. Γεωπολιτικοί άξονες είναι τα κράτη που η σημασία τους πηγάζει από την ευαίσθητη θέση τους (όχι την δύναμη ή τα κίνητρα) και από τις συνέπειες που έχει η δυνητικά ευάλωτη κατάστασή τους στην συμπεριφορά των γεωστρατηγικών παικτών. Ένας γεωπολιτικός άξονας μπορεί να δρα ως αμυντική ασπίδα για κάποιο ζωτικό κράτος ή περιφέρεια, ή μπορεί η ύπαρξή του να έχει σημαντικές πολιτικές και πολιτισμικές συνέπειες για έναν πιο δραστήριο γειτονικό παίκτη. Γεωστρατηγικοί παίκτες θεωρούνται η Γαλλία, η Γερμανία, η Ρωσία, η Κίνα, η Ινδία ενώ αποκλείονται η Μεγάλη Βρετανία, η Ιαπωνία, και η Ινδονησία. Γεωπολιτικοί άξονες θεωρούνται η Ουκρανία, το Αζερμπαϊτζάν, η Νότια Κορέα, η Τουρκία και το Ιράν. Υπάρχουν κράτη που δεν ανήκουν σε καμία κατηγορία, μεσαίου μεγέθους, μέλη του ΝΑΤΟ ή/και της ΕΕ, των οποίων οι πολιτικές δεν έχουν ευρύτερη περιφερειακή επίδραση. (Πολωνία, Ινδονησία?) Ο καθορισμός παικτών και αξόνων προβάλλει και τα κύρια πολιτικά διλήμματα που έχει να αντιμετωπίσει η Αμερική. Στο δυτικό άκρο εντοπίζονται δύο βασικοί γεωστρατηγικοί παίκτες, η Γαλλία και η Γερμανία. Και οι δύο φιλοδοξούν στην μεταβολή του status quo μέσω του οράματος της ενωμένης Ευρώπης. Επιπλέον, είναι αρκετά ισχυρές ώστε να μπορούν να ασκούν επιρροή σε περιφερειακό πεδίο και θεωρούν ευατό τους αρμόδιες να εκπροσωπούν τα ευρωπαϊκά συμφέροντα στις διαπραγματεύσεις με την Ρωσία. Η Μεγάλη Βρετανία δεν ανήκει στον κύκλο των δυναμικών γεωστρατηγικών παικτών περισσότερο γιατί η ίδια το επέλεξε. Λαμβάνει διφορούμενη στάση απέναντι στην ευρωπαϊκή ενοποίηση (απορρίπτει τον στόχο της πολιτικής ενοποίησης, ευνοεί ένα πρότυπο οικονομικής ολοκλήρωσης που βασίζεται - 6 -

7 στο ελεύθερο εμπόριο, προτιμά να συντονίζονται η εξωτερική πολιτική, η ασφάλεια και η άμυνα εκτός του πλαισίου της ΕΕ, σπάνια μεγιστοποίησε την επιρροή της στην ΕΕ ), συνεχίζει να διατηρεί μια ειδική σχέση με την Αμερική και η σχετική παρακμή της δύναμής της, της αφαιρούν σταδιακά το προνόμιο του Ευρωπαΐου ισορροπιστή. Συνιστά γεωστρατηγικό παίκτη που αποσύρθηκε, πιστός σύμμαχος, αλλά όχι δραστήρια παγκόσμια δύναμη που παρακινείται από φιλόδοξο όραμα. Αυτονόητο είναι πως η Ρωσία παραμένει σημαντικός γεωστρατηγικός παίκτης. Παρά την αποδυνάμωσή της συνεχίζει να ασκεί επιρροή στον ευρύ ευρασιατικό χώρο και τρέφει φιλόδοξους γεωπολιτικούς στόχους που αρνείται να κρύψει. Σημαντικό ρόλο θα διαδραματίσει η εξέλιξη της εσωτερικής της πολιτικής και το αν τελικά θα παρασυρθεί και θα ενσωματωθεί στο ευρωπαϊκό πνεύμα. Το ίδιο ισχύει και για την Κίνα η οποία ήδη συνιστά σημαντική περιφερειακή δύναμη και από οικονομικής απόψεως αναπτύσσεται ραγδαία. Στο ανατολικό άκρο της Ευρασίας, η Ιαπωνία, ενώ έχει τις ικανότητες να διεκδικήσει ηγεμονική θέση σε περιφερειακό επίπεδο, η ίδια επιλέγει να κινείται υπό αμερικανική προστασία. Η στάση της αυτή δίνει την δυνατότητα στην Αμερική να διαδραματίζει κεντρικό ρόλο στον τομέα της ασφάλειας στην Άπω Ανατολή. Δεν συνιστά γεωστρατηγικό παίκτη, αλλά η Αμερική οφείλει να καλλιεργεί προσεκτικά την αμερικανο ιαπωνική σχέση και ιδιαίτερα τον αυτοπεριορισμό της. Η Ινδονησία από την πλευρά της, στα νοτιοανατολικά της Ασίας, δεν συνιστά γεωστρατηγικό παίκτη κυρίως λόγω της υπανάπτυκτης οικονομίας της, της γεωγραφικής της σύνθεσης (αποτελείται από διάσπαρτα νησιά), της πολιτικής αστάθειας και της προδιάθεσης για εθνοτικές συγκρούσεις. Όσον αφορά στην Ινδία παρατηρείται ο διαρκώς ανερχόμενος ρόλος της και εκλαμβάνεται ως ίσως το ισχυρότερο νοτιοανατολικό κράτος. Αποτελεί ήμι μυστική πυρηνική δύναμη όχι μόνο προς εκφοβισμό του Πακιστάν, αλλά και για να αντισταθμίσει την Κίνα. Έχει μακροπρόθεσμο γεωπολιτικό όραμα, προς το παρόν όμως δεν συνιστά τόσο μεγάλο «κίνδυνο» όσο η Ρωσία και η Κίνα. Στους γεωπολιτικούς άξονες περιλαμβάνεται η Ουκρανία της οποίας η ίδια η ύπαρξη ως ανεξάρτητης χώρας, συμβάλλει στον μετασχηματισμό της Ρωσίας. Χωρίς την Ουκρανία, η Ρωσία παύει να είναι ευρασιατική αυτοκρατορία. Αν η Μόσχα ανακτήσει τον έλεγχο του - 7 -

8 κράτους αυτού μαζί με τους πλουτοπαραγωγικούς πόρους που διαθέτει, τον σημαντικό πληθυσμό και την πρόσβαση στη Μαύρη Θάλασσα, η Ρωσία θα ανακτήσει αυτομάτως τις προϋποθέσεις για να γίνει ισχυρό αυτοκρατορικό κράτος, που θα ενώνει Ευρώπη και Ασία. Αν η Ουκρανία χάσει την ανεξαρτησία της, αυτό θα επηρεάσει και τα δεδομένα στην Κεντρική Ευρώπη. Η Πολωνία θα μετασχηματιστεί σε γεωπολιτικό άξονα. Επίσης, από γεωπολιτικής άποψης σημαντικό είναι και το Αζερμπαϊτζάν εξαιτίας κυρίως των πετρελαϊκών πόρων. Το μέλλον του θα επηρεάσει το μέλλον της Ρωσίας. Η Τουρκία και το Ιράν θα μπορούσαν να θεωρηθούν γεωστρατηγικοί παίκτες. Κυρίως όμως και λόγω της εσωτερικής τους γενικότερης αστάθειας εκλαμβάνονται ως άξονες. Η Τουρκία διότι σταθεροποιεί την περιοχή της Μαύρης Θάλασσας, ελέγχει την πρόσβαση από αυτήν στη Μεσόγειο, αντισταθμίζει την Ρωσία στον Καύκασο και χρησιμεύει ως το νότιο αγκυροβόλιο του ΝΑΤΟ. Τέλος, η Νότια Κορέα συγκαταλέγεται και αυτή στους άξονες στην περιοχή της Άπω Ανατολής και όποια σημαντική μεταβολή στο καθεστώς της θα αλλάξει δραματικά το ρόλο της Αμερικής στην Άπω Ανατολή και άρα και της Ιαπωνίας. Ο παραπάνω κατάλογος δεν είναι ούτε μόνιμος ούτε παγιωμένος και οφείλει να προσαρμόζεται στα δεδομένα κάθε εποχής. Συγκεντρωτικά τα διλήμματα που έχει να αντιμετωπίσει η Αμερική συνοψίζονται σύμφωνα με τον μελετητή σε πέντε καίρια ερωτήματα: 1. τί είδους Ευρώπη θα έπρεπε να προτιμά και να προωθεί η Αμερική 2. τι είδους Ρωσία είναι προς το συμφέρον της Αμερικής και πόσα μπορεί να κάνει η Αμερική γι αυτό 3. ποιες είναι οι προοπτικές για την εμφάνιση στην Κεντρική Ευρασία των νέων Βαλκανίων και τι θα έπρεπε να κάνει η Αμερική για να ελαχιστοποιήσει τους κινδύνους που θα προέκυπταν 4. τι ρόλο θα έπρεπε να ενθαρρυνθεί να επωμιστεί η Κίνα στην Άπω Ανατολή και ποιες είναι οι συνέπειες αυτού του ρόλου όχι μόνο για τις Ηνωμένες Πολιτείες αλλά επίσης για την Ιαπωνία 5. ποιοι οι νέοι ευρασιατικοί συνασπισμοί θα ήταν πιο επικίνδυνοι για τα συμφέροντα των ΗΠΑ και τι πρέπει να γίνει για να αποκλειστούν

9 Στο ερώτημα τι είδους Ευρώπη προτιμάται, η ρητορική των ΗΠΑ περιστρέφεται γύρω από την αντίληψη περί ισότιμων εταίρων. Σε πρακτικό επίπεδο όμως οι κινήσεις των ΗΠΑ τείνουν προς μια άνιση συμμαχία (Μέση Ανατολή, ασφάλεια, ποια χώρα θα ηγείται της ΕΕ). Ο ρόλος του ΝΑΤΟ παραμένει σημαίνων διότι αντικατοπτρίζει τον κύριο μηχανισμό επιρροής των ΗΠΑ στις ευρωπαϊκές υποθέσεις. Μία μακροπρόθεσμη γεωστρατηγική για την Ευρώπη θα πρέπει να αντιμετωπίσει με σαφήνεια τα ζητήματα της ευρωπαϊκής ενοποίησης και της σχέσης με την Ευρώπη ως πραγματικού εταίρου. Η Ευρώπη είναι ο φυσικός σύμμαχος της Αμερικής, χρησιμεύει ως εφαλτήριο για την προοδευτική επέκταση της δημοκρατίας βαθύτερα στην Ευρασία. Μια τέτοια Ευρώπη μαγνήτης θα μπορούσε να γίνει ένας από τους ζωτικούς πυλώνες μιας ευρύτερης ευρασιατικής δομής συνεργασίας υπό αμερικανική εγγύηση. Το κύριο πρόβλημα συνίσταται στο ότι η πραγματική ενωμένη Ευρώπη δεν έχει ακόμη αναδυθεί (απόδειξη η κρίση στ η Βοσνία). Επιτεύχθηκε η οικονομική ένωση και όχι η πολιτική. (δυσβάστακτο σύστημα κοινωνικής πρόνοιας, η ευρωπαϊκοί θεσμοί στηρίζονται στην γραφειοκρατία, η δυτική Ευρώπη αποτελεί σύνολο κοινωνιών που βρίσκονται σε σύγχυση). Η ενοποίηση γίνεται διαδικασία όχι σκοπός. Η Γαλλία και η Γερμανία αποτελούν τους αρχιτέκτονες του ενοποιητικού εγχειρήματος. Η καθεμία μένει αφοσιωμένη σε διαφορετικό όραμα. (γι αυτό απαιτείται σαφήνεια για το ποια Ευρώπη επιλέγουμε και προσεκτικό χειρισμό των δύο χωρών). Η Γαλλία αντιμετωπίζει την ενωμένη Ευρώπη ως μέσο ανάκτησης του παλιού μεγαλείου. Κατά τον ΨΠ παρέμεινε σταθερή απέναντι στις ΗΠΑ, αλλά διατηρεί την αντίληψη ότι παραμένει ακόμη παγκόσμια δύναμη, αντίληψη που δεν είναι παρά απατηλή ιδέα. Επιδίωξε ελευθερία δράσης μέσω της ανάπτυξης ανεξάρτητης πυρηνικής δύναμης, συντηρώντας την ιδέα του μοναδικού ευρωπαϊκού κράτους προικισμένου με τέτοια δύναμη., αλλά και ικανοποιώντας την επιθυμία της να επιτελέσει ρόλο ασφάλειας στις γαλλόφωνες αφρικανικές χώρες. Οι πολιτικές επιπτώσεις αυτής της αντίληψης συνεπάγονται πως ο βασικός γεωπολιτικός χώρος που έπρεπε να διατηρήσει στη σφαίρα επιρροής της περιλαμβάνει την - 9 -

10 ιβηρική χερσόνησο, την βόρεια ακτή της δυτικής Μεσογείου και την Γερμανία μέχρι την Κεντροανατολική Ευρώπη. Αυτός ο χώρος αποτελεί και την ελάχιστη ακτίνα γαλλικής ασφάλειας και ουσιαστική ζώνη γαλλικών πολιτικών συμφερόντων. Η Γαλλική οπτική θεωρεί πως η ενωμένη και ανεξάρτητη Ευρώπη επιτυγχάνεται με συνδυασμό της ενοποίησης υπό γαλλική ηγεσία με ταυτόχρονη και βαθμιαία μείωση της αμερικανικής πρωτοκαθεδρίας στην ήπειρο. Βασικά πολιτικά διλήμματα της Γαλλίας: πως θα διατηρήσει την αμερικανική δέσμευση ασφαλείας και παράλληλα να περιορίσει σταθερά την αμερικανική παρουσία και πώς να στηρίξει την γαλλο-γερμανική συνεργασία ως τη συνδυασμένη πολιτικο-οικονομική ατμομηχανή της ευρωπαϊκής ενοποίησης αποκλείοντας ταυτόχρονα την γερμανική ηγεσία στην Ευρώπη. Αν ήταν όντως παγκόσμια δύναμη θα μπορούσε να το επιτύχει. Είναι όμως μεσαίας βαθμίδας ευρωπαϊκή δύναμη. Για την Γερμανία επανόρθωση και ασφάλεια σημαίνει ενωμένη Ευρώπη και συνεργασία με την Αμερική. Η επανένωσή της άλλαξε τα δεδομένα. Η ενδυνάμωση της επηρέασε την στάση της Γαλλίας η οποία εφάρμοσε μια πολιτική ελιγμών χρησιμοποιώντας την Ρωσία ως εξισορροπητικό χαρτί απέναντι στην Αμερική και στην Γερμανία και για να ενισχύσει την προσπάθεια για μεταρρύθμιση των δομών του ΝΑΤΟ ώστε να κατέχει πιο ενεργό ρόλο. Αποσκοπούσε στο να αλλάξει την ισορροπία δυνάμεων εντός της Συμμαχίας με αντάλλαγμα την επέκταση του ΝΑΤΟ. (στην συνέχεια όταν η Γερμανία πίεσε για ταχύτερη διεύρυνση της ΕΕ ώστε να συμπεριλάβει την Κεντρική Ευρώπη η Γαλλία στράφηκε στην μεσογειακή νότια πλευρά. Αποτέλεσμα μεγαλύτερο χάσμα). Η Γερμανία αντελήφθη την γαλλο γερμανική συμφιλίωση ως το μέσο για την οικοδόμηση της ευρωπαϊκής κοινότητας και την ιστορική της αποκατάσταση. Γι αυτό σε αρχικό στάδιο αποδέχθηκε την γαλλική ηγεσία. Μετά την κατάρρευση της ΣΕ και την επανένωση της Γερμανίας, η Αμερική παρείχε την ομπρέλα για ηγετικό ρόλο στην Κεντρική Ευρώπη. Ο χάρτης των ειδικών συμφερόντων της περιλαμβάνει στα δυτικά την Γαλλία, ανατολικά τα μετακομουνιστικά κράτη της Κ. Ευρώπης, τις Βαλτικές Δημοκρατίες, Ουκρανία, Λευκορωσία και φτάνει μέχρι την Ρωσία

11 ΚΕΝΤΡΙΚΟΣ ΣΤΟΧΟΣ ΑΜΕΡΙΚΗΣ Πώς θα οικοδομηθεί μια Ευρώπη που να βασίζεται στην γαλλογερμανική σχέση και να παραμένει συνδεδεμένη με την Αμερική. Αυτό θα το πετύχει: 1. με την ουσιαστική δέσμευση στην υπόθεση της ευρωπαϊκής ενοποίησης και αποδοχή της ως παγκόσμιο εταίρο. 2. βραχυπρόθεσμα με την στήριξη της γερμανικής πολιτικής, ενώ μακροπρόθεσμα η ευρωπαϊκή ενότητα συνεπάγεται πιο διακριτή ευρωπαϊκή πολιτική και στρατιωτική ταυτότητα άρα προοδευτική προσαρμογή στην γαλλική άποψη για την κατανομή της δύναμης εντός των διατλαντικών θεσμών 3. ενεργητική, επικεντρωμένη και αποφασιστική συμμετοχή της Αμερικής, ιδιαίτερα μαζί με τους Γερμανούς στον καθορισμό του πεδίου της Ευρώπης και επομένως στην αντιμετώπιση ευαίσθητων ιδιαίτερα για την Ρωσία ζητημάτων, όπως η ενδεχόμενη θέση των Βαλτικών Δημοκρατιών και της Ουκρανίας στο Ευρωπαϊκό σύστημα. Γεωπολιτική σημασία Ευρώπης για την Αμερική: Η διατήρηση αυτού του προγεφυρώματος και η επέκτασή του ως εφαλτηρίου για τη δημοκρατία βρίσκονται σε άμεση συνάφεια με την ασφάλεια της Αμερικής. Διάδοση της δημοκρατίας η Ευρώπη πρέπει να αρχίσει να αποκτά όλο και περισσότερο συνομοσπονδιακό χαρακτήρα. Τονίζει ως πρόβλημα την ευρεία επέκταση της χρηματοδοτούμενης από το κράτος κοινωνικής δομής. Η αποτυχία του ενοποιητικού εγχειρήματος μπορεί να έχει σαν συνέπεια ένα γαλλο-ρωσικό ή γερμανο ρωσικό διακανονισμό αλλά κυρίως αν ακινητοποιηθεί η διαδικασία ενοποίησης και διεύρυνσης υποθέτει ότι θα αναδυθεί ένας πιο εθνικός προσδιορισμός της αντίληψης της Γερμανίας για την Ευρωπαϊκή τάξη δυνητικά επιβλαβής για την ευρωπαϊκή σταθερότητα. Αν η ευρωπαϊκή περιοχή μετατρεπόταν σε περιοχή γερμανικής πολιτικής πρωτοκαθεδρίας και βάση για μια πιο μονομερή γερμανική πολιτική απέναντι στην Ανατολή και Δύση τότε η Ευρώπη θα έπαυε να είναι το ευρασιατικό προγεφύρωμα της αμερικανικής δύναμης και το δυνητικό εφαλτήριο για την επέκταση του παγκόσμιου

12 δημοκρατικού συστήματος στην Ευρασία. Γι αυτό το λόγο πρέπει να υπάρξει σαφής και απτή αμερικανική υποστήριξη στην ενοποίηση. Υποστήριξη την οποία πρέπει να αποδείξει και εμπράκτως. Προτιμάται δηλαδή μια σχέση πραγματικών και ισότιμων εταίρων. Άρα μοιράζονται και οι αποφάσεις και οι υπευθυνότητες με την έννοια ότι μια πραγματικά ενωμένη Ευρώπη πρέπει να συνειδητοποιήσει και τον ρόλο της εντός της ατλαντικής συμμαχίας. Οι ΗΠΑ δεν θα πρέπει να δώσουν την εντύπωση ότι προτιμούν μια χαλαρότερη έστω και ευρύτερη ΕΕ, αλλά θα πρέπει να εκδηλώσει με λόγια και με πράξεις την προθυμία της να διαπραγματευτεί με την ΕΕ επί ίσοις όροις στον τομέα της πολιτικής και της ασφάλειας και όχι απλώς μια περιφερειακή κοινή αγορά αποτελούμενη από κράτη σύμμαχα των ΗΠΑ μέσω του ΝΑΤΟ. Για να κάνει πιο αξιόπιστη την δέσμευσή της θα έπρεπε να προτείνει και να πάρει την πρωτοβουλία για κοινό σχεδιασμό μαζί με την ΕΕ νέων διμερών διατλαντικών μηχανισμών λήψης αποφάσεων. Η ίδια αρχή ισχύει και για το ΝΑΤΟ (εξασφαλίζει την ευρωπαϊκή ασφάλεια και παρέχει σταθερό πλαίσιο για την πολιτική ενοποίηση), δηλαδή προσαρμογή των δομών του ΝΑΤΟ στη βάση του τύπου 1+1 (ΗΠΑ+ ΕΕ). Με τον τρόπο αυτό θα παρατηρηθεί σμίκρυνση του χάσματος Γαλλίας ΗΠΑ και θα παρασυρθούν κράτη που για διάφορους λόγους δεν θα επέλεγαν να γίνουν μέλη του ΝΑΤΟ (Φιλανδία, Σουηδία, Αυστρία). Οι ΗΠΑ πρέπει να συνεργάζονται στενά και με την Γαλλία και με την Γερμανία. Δίλημμα σε σχέση με την Γαλλία: πώς θα την δελεάσει να προχωρήσει σε στενότερη ατλαντική πολιτική και στρατιωτική ενσωμάτωση χωρίς να διακυβευτεί η αμερικανο γερμανική σύνδεση. Σε σχέση με την Γερμανία: πώς θα εκμεταλλευτεί την εμπιστοσύνη που επιδεικνύει στη γερμανική ηγεσία σε μια Ατλαντική Ευρώπη, χωρίς να προκαλέσει ανησυχία στην Γαλλία στην Μεγάλη Βρετανία και σε άλλα κράτη. ΜΕΣΑ: 1. μεγαλύτερη ευελιξία σχετικά με την μελλοντική μορφή της Συμμαχίας (για να πετύχει την γαλλική υποστήριξη στην επέκταση προς την Ανατολή)

13 2. μακροπρόθεσμα μια ζώνη ολοκληρωμένης στρατιωτικής ασφάλειας του ΝΑΤΟ και στις δύο πλευρές της Γερμανίας (θα δέσμευε σταθερά την Γερμανία σε ένα πολυμερές πλαίσιο και αυτό θα ήταν σημαντικό για την Γαλλία) 3. η επέκταση της Συμμαχίας θα αύξανε την πιθανότητα να γίνει το τρίγωνο της Βαϊμάρης (Γερμανία-Γαλλία-Πολωνία) ένα διακριτικό μέσο για να αντισταθμίζει κάπως την γερμανική ηγεσία στην Ευρώπη. Η Γερμανία χρειάζεται την Γαλλία, η Ευρώπη την Γαλλογερμανική σύνδεση και η Αμερική δεν μπορεί να επιλέξει ανάμεσα σε Γαλλία ή Γερμανία. Θεωρεί ότι μια Ευρώπη την οποία οικοδομεί και ηγείται το Βερολίνο δεν είναι δυνατή. Μια συνεκτική πολιτική των ΗΠΑ για την Ευρασία δεν θα ήταν δυνατή αν η προσπάθεια να διευρυνθεί το ΝΑΤΟ μπλοκαριστεί. ΚΕΝΤΡΙΚΟΣ ΓΕΩΣΤΡΑΤΗΓΙΚΟΣ ΣΤΟΧΟΣ ΣΤΗΝ ΕΥΡΩΠΗ: Να σταθεροποιήσει μέσα από μια πιο γνήσια σχέση εταίρων το προγεφύρωμα των ΗΠΑ στην ευρασιατική ήπειρο, έτσι ώστε μια διευρυνόμενη Ευρώπη να γίνει πιο βιώσιμο εφαλτήριο για την προβολή στην Ευρασία της διεθνούς δημοκρατικής και συνεργατικής τάξης πραγμάτων