2. ΑΡΧΕΣ ΤΟΥ ΧΩΡΟΤΑΞΙΚΟΥ ΣΧΕ ΙΑΣΜΟΥ

Transcript

1 ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΗΜΟΚΡΑΤΙΑ Μυτιλήνη 22/11/2007 ΤΕΧΝΙΚΟ ΕΠΙΜΕΛΗΤΗΡΙΟ ΕΛΛΑ ΑΣ ΤΜΗΜΑ ΒΟΡΕΙΟΑΝΑΤΟΛΙΚΟΥ ΑΙΓΑΙΟΥ ΑΡΙΩΝΟΣ ΜΥΤΙΛΗΝΗ TΗΛ: /48126 Fax: ΕΙΣΗΓΗΣΗ Στη 5 η Συνδιάσκεψη των Νησιωτικών Περιφερειακών Τµηµάτων του ΤΕΕ µε θέµα: «Αναπτυξιακός Χωροταξικός Σχεδιασµός και Περιβάλλον ΕΣΠΑ και νησιωτικές πολιτικές» Αγαπητοί κύριοι, Ευχαριστούµε για την πρόσκληση και ιδιαίτερα ευχαριστούµε το περιφερειακό Τµήµα Ανατολικής Κρήτης και τον πρόεδρο του για τη φιλοξενία. 1. Εισαγωγή Ο χωροταξικός και πολεοδοµικός σχεδιασµός συναποτελούν την ευρύτερη έννοια του χωρικού σχεδιασµού. Με τον χωροταξικό σχεδιασµό επιδιώκεται η εξισορρόπηση των επιµέρους συµφερόντων και ο συντονισµός των δραστηριοτήτων, µε τη λήψη ενιαίων και όχι αποσπασµατικών µέτρων, ώστε να δοµηθεί µια κανονιστική τάξη µε τελική επιδίωξη την διαµόρφωση του χώρου, σύµφωνα µε την τάξη αυτή. Η επί πολλές δεκαετίες πλήρης απουσία θεσµοθέτησης ακόµα και στοιχειωδών χωροταξικών σχεδίων, αποτελούσε ένα µεγάλο έλλειµµα και ταυτόχρονα, ένα ανυπέρβλητο εµπόδιο στις προσπάθειες για κοινωνική, οικονοµική και πολιτιστική ανάπτυξη της χώρας. Η πρώτη σοβαρή προσπάθεια επιχειρήθηκε στις αρχές της δεκαετίας του 80. Μεταγενέστερα, εκπονήθηκαν χωροταξικά σχέδια για συγκεκριµένες περιοχές που κρίθηκε ότι χρειαζόταν ειδική προστασία µε στόχο την θεσµοθέτησή ΖΟΕ (Ζώνες οικιστικού ελέγχου), βασιζόµενη στον οικιστικό νόµο. Μερικά ολοκληρώθηκαν και θεσµοθετήθηκαν, ιδίως στα νησιά (Σάµος, Ρόδος και, πρόσφατα, της νότιας και βόρειας Χίου, άλλα έµειναν στα συρτάρια (όπως της Λέσβου, που αφορούσε τµήµατα του νησιού, ή της Λήµνου) και άλλα αναµένουν θεσµοθέτηση που αναβάλλεται διαρκώς για «άγνωστους» λόγους. Το 1999 καθιερώθηκε για πρώτη φορά το θεσµικό πλαίσιο για το Χωροταξικό Σχεδιασµό και την Αειφόρο Ανάπτυξη (Ν. 2742/1999, Φ.Ε.Κ. 207 Α, ) και στη συνέχεια εκπονήθηκαν και θεσµοθετήθηκαν τα πρώτα χωροταξικά σχέδια σε επίπεδο περιφέρειας. Έχει επίσης εκπονηθεί, αλλά δεν έχει εγκριθεί και θεσµοθετηθεί µέχρι σήµερα, το Ειδικό Πλαίσιο Χωροταξικού Σχεδιασµού και Αειφόρου Ανάπτυξης για τον Παράκτιο Χώρο. Το Τ.Ε.Ε. χαιρετίζει την θεσµοθέτηση του Πλαισίου Χωροταξικού Σχεδιασµού και Αειφόρου Ανάπτυξης της Περιφέρειας ως ένα σηµαντικό βήµα στην προσπάθεια για εξορθολογισµό της αναπτυξιακής διαδικασίας µε την καθιέρωση ενός εργαλείου

2 απαραίτητου για τη χάραξη στρατηγικής και την εφαρµογή των απαραίτητων πολιτικών που θα καθορίσουν τα µελλοντικά βήµατα της Περιφέρειας στην εν γένει αναπτυξιακή πορεία της, ιδίως στο νησιωτικό χώρο. Όµως, παρ όλα τα θετικά βήµατα που έχουν γίνει, δεν παύουν να υπάρχουν ακόµα σοβαρά προβλήµατα το σηµαντικότερο εκ των οποίων είναι ότι το πλαίσιο δίνει µόνο κατευθύνσεις και δεν προχωρά σε θεσµοθέτηση χρήσεων γης στην εκτός σχεδίου περιοχή. Το πρώτο µεγάλο ερώτηµα στο οποίο καλούµαστε ν απαντήσουµε προκύπτει από την αντιπαλότητα µεταξύ δύο βασικών πολιτικών: της νεοφιλελεύθερης οικονοµικής πολιτικής που συνήθως εφαρµόζεται (τόσο στον κοινοτικό όσο και στον εθνικό χώρο) και της πολιτικής της βιώσιµης ανάπτυξης που σχεδόν πάντα ενσωµατώνεται στα επίσηµα θεσµικά κείµενα και αποφάσεις Όσο και αν, πολλές φορές, αρεσκόµαστε να λέµε ότι µπορούν να συµβαδίσουν αυτές οι δύο πολιτικές, δεν παύει να υπάρχει εκ των πραγµάτων µια διαρκής σύγκρουση µεταξύ τους, που πηγάζει από τα συµφέροντα των διαφόρων κοινωνικών δυνάµεων που εκφράζουν τις πολιτικές αυτές. Ειδικότερα, η εφαρµογή µιας ολοκληρωµένης στρατηγικής ανάπτυξης του Ευρωπαϊκού ή του Εθνικού Χώρου, όπως προδιαγράφεται από το κοινοτικό και το εθνικό θεσµικό πλαίσιο αντίστοιχα, προσπαθεί να συνθέσει δύο αντιδιαµετρικές πολιτικές, δηλ. : Την πολιτική της Αειφόρου (βιώσιµης) ανάπτυξης, η οποία προβάλλει µία φυσιοκεντρική θεώρηση του εν γένει περιβάλλοντος, σ ένα σύστηµα αξιών όπου το φυσικό περιβάλλον και η διατήρηση των πόρων ευρίσκονται στα ανώτερα επίπεδα, και Την πολιτική του φιλελευθερισµού και της οικονοµίας της αγοράς, όπου τα οικονοµικά οφέλη κυριαρχούν στο σύστηµα αξιών και ο οικονοµικά ισχυρότερος υποτάσσει τον ασθενέστερο ή/και αδιαφορεί για την οικονοµική και αναπτυξιακή του εξέλιξη. Επειδή θεωρούµε ότι, παρά τις σοβαρές προσπάθειες που γίνονται υπέρ της πολιτικής της βιώσιµης ανάπτυξης, παραµένει αναπάντητο το ερώτηµα του αν θα υπερισχύσει η µία ή η άλλη πολιτική, καταλήγουµε στο συµπέρασµα ότι, αποµένει στους επί µέρους φορείς (ευρωπαϊκού, εθνικού ή περιφερειακού επιπέδου) να επιλέξουν τους µηχανισµούς µε τους οποίους θα εφαρµόσουν τα προγράµµατα χωρικής ανάπτυξης, στις συνθήκες της παγκοσµιοποίησης και της φιλελεύθερης οικονοµίας της αγοράς, ενώ ταυτόχρονα θα προσανατολίζονται προς µία ενδογενή βιώσιµη ανάπτυξη των περιφερειών και των τοπικών οικονοµιών. Εποµένως, ο πρώτος στρατηγικός στόχος των νησιώτικων Περιφερειών µας πρέπει να είναι, µε τη διαµόρφωση των κατάλληλων συµµαχιών στον κοινωνικό χώρο, να καθιερωθεί ως βασική οριζόντια πολιτική, σε όλους τους τοµείς της οικονοµικής και κοινωνικής ζωής, η πολιτική της βιώσιµης ή Αειφόρου ανάπτυξης, διότι είναι η µόνη που µπορεί να εξασφαλίσει το µέλλον αυτού του τόπου και τη συνέχεια ύπαρξης των ανθρώπινων, φυσικών, πολιτιστικών και οικονοµικών πόρων. 2. ΑΡΧΕΣ ΤΟΥ ΧΩΡΟΤΑΞΙΚΟΥ ΣΧΕ ΙΑΣΜΟΥ

3 Έχουν πλέον ωριµάσει οι συνθήκες για την ορθολογική ανάπτυξη του τόπου µας και παράλληλα έχουν στενέψει όλα τα περιθώρια αντοχής και ανοχής. Έφθασε η ώρα που πρέπει µε τόλµη να οριοθετήσουµε τους στόχους και τις προτεραιότητές µας, βάσει κανόνων και αρχών. Και για να γίνει αυτό ένας µόνο τρόπος υπάρχει. Να συµβάλουµε όλοι µας στη χωροταξική και πολεοδοµική θωράκιση του τόπου µας. Ο χωροταξικός πολεοδοµικός σχεδιασµός, αποτελεί το µεγαλύτερο από τα µεγάλα έργα και ουδέποτε έχει αντιµετωπισθεί σαν τέτοιο. Ο σχεδιασµός αυτός υπόκειται σε αρχές η υιοθέτηση των οποίων αποτελεί προϋπόθεση για την επίτευξη του επιθυµητού στόχου. Οι αρχές αυτές περιγράφονται ήδη στο χωροταξικό σχέδιο της περιφέρειας και στην πλούσια νοµολογία που έχει µέχρι τώρα αναπτυχθεί και έχουν ως εξής. Υιοθέτηση του µοντέλου της «συµπαγούς πόλης» δηλαδή την ανάπτυξη σε οργανωµένους οικιστικούς θύλακες µε την αντίστοιχη απόδοση επαρκούς πολεοδοµηµένης γης για τις διάφορες χρήσεις (επεκτάσεις σχεδίων πόλεως, περιοχές β κατοικίας, ιδιωτική και συνεταιριστική πολεοδόµηση, πολεοδόµηση τουριστικών ζωνών ή ζωνών µε ειδικές χρήσεις όπως για παράδειγµα η βιοτεχνική κλπ) µε αντίστοιχη σταδιακή ελαχιστοποίηση της «εκτός σχεδίου δόµησης». Προσδιορισµό χρήσεων γης σε όλες τις εκτός σχεδίου περιοχές. Μελλοντικές αναπτυξιακές παρεµβάσεις µόνο µέσα από το σχεδιασµό και µε θεσµικό χαρακτήρα. Προστασία των κύριων οδικών αξόνων (κύριο εθνικό και επαρχιακό δίκτυο) µε προσδιορισµό των επιτρεπόµενων χρήσεων και αντίστοιχη άρση των παρεκκλίσεων σε επιλεγµένα σηµεία. Προστασία των παραλιακών ζωνών, των ορεινών όγκων, των οικοσυστηµάτων ειδικού ενδιαφέροντος και των παραδοσιακών συνόλων. Προστασία της δηµόσιας γης µε καθορισµό χρήσης κατά κύριο λόγο την κοινή ωφέλεια. ηµιουργία µηχανισµών ελέγχου για κάθε κατασκευή. Αποκέντρωση πόρων και αρµοδιοτήτων χωροταξικού πολεοδοµικού σχεδιασµού στην τοπική αυτοδιοίκηση. 3. ΜΗΧΑΝΙΣΜΟΙ ΕΦΑΡΜΟΓΗΣ ΣΧΕ ΙΩΝ ΧΩΡΙΚΗΣ ΚΑΙ ΑΕΙΦΟΡΟΥ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ Βασική προϋπόθεση για την αποτελεσµατικότητα των σχεδίων χωρικής ανάπτυξης αποτελεί η δηµιουργία και λειτουργία µηχανισµού εφαρµογής αυτών των σχεδίων. Σύµφωνα µε τον ν. 2742/99 η παρακολούθηση εφαρµογής των Χωροταξικών Σχεδίων γίνεται από το ΥΠΕΧΩ Ε που συντάσσει ανά 2ετία σχετικές εκθέσεις. Αυτό κατά την γνώµη µας είναι αναποτελεσµατικό.

4 Ο µηχανισµός παρακολούθησης των χωροταξικών σχεδίων που προτείνουµε (ένα είδος «παρατηρητηρίου χωροταξίας») οφείλει να είναι αποκεντρωµένος και να έχει πεδίο δράσης το σύνολο της Περιφέρειας (η οποία θα έχει και την εποπτεία του) και θεωρούµε ότι πρέπει να λειτουργεί ως ανεξάρτητη υπηρεσία, στελεχωµένη µε ειδικούς επιστήµονες, η οποία θα έχει τις εξής αρµοδιότητες: Την υποβολή προτάσεων για την εκπόνηση µελετών και κατάρτιση σχεδίων χωρικής και Αειφόρου ανάπτυξης. Η υλοποίηση των προτάσεων αυτών θα είναι δεσµευτική για τους αντίστοιχους φορείς χρηµατοδότησης. Την υποβολή προτάσεων προς τους υπερκείµενους φορείς και υπηρεσίες για την εφαρµογή πολιτικών και τη λήψη θεσµικών µέτρων. Την επικοινωνία µε τους αρµόδιους κεντρικούς φορείς (Υπουργεία) και τις αντίστοιχες υπηρεσίες και όργανα της Ε.Ε. Την άµεση προώθηση εκπόνησης των σχεδίων που θα εξειδικεύουν τα περιφερειακά Χωροταξικά Σχέδια σε επίπεδο νησιωτικής ενότητας. Την ιεράρχηση των προτεραιοτήτων και των µέσω-βραχυπρόθεσµων ενεργειών για την εφαρµογή των Περιφερειακών Σχεδίων. Τον έλεγχο και θεώρηση των ειδικότερων ή τοπικών σχεδίων χωρικής ανάπτυξης και των αντίστοιχων αναπτυξιακών προγραµµάτων ως προς τη συµβατότητά τους µε το Περιφερειακό Πλαίσιο Χωροταξικού Σχεδιασµού και Αειφόρου Ανάπτυξης. 4. ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ Τα Περιφερειακά Πλαίσια Χωροταξικού Σχεδιασµού και Αειφόρου Ανάπτυξης είναι µια βάση χωροταξικού σχεδιασµού που επιδιώκουν (πολύ ορθά) τρεις βασικούς στόχους: ισορροπία, προστασία, ανάπτυξη. Για να µπορέσουν να επιτύχουν τους στόχους τους απαιτούνται µέτρα θεσµικού χαρακτήρα και εφαρµογή νέων πολιτικών. Στα πλαίσια αυτά, η Συνδιάσκεψη των νησιωτικών περιφερειακών Τµηµάτων του ΤΕΕ, που έγινε στη Χίο το Μάιο του 2006, προτείνει τα παρακάτω :. ηµιουργία «Παρατηρητήριου Χωροταξίας» που θα αποτελέσει τον ολοκληρωµένο µηχανισµό εφαρµογής των Περιφερειακών Σχεδίων Εξειδίκευση των χωροταξικών σχεδίων σε επίπεδο νησιωτικής ενότητας Χρηµατοδότηση των χωροταξικών και πολεοδοµικών σχεδίων και κυρίως πρόβλεψη κόστους και πηγών χρηµατοδότησης των προτεινόµενων παρεµβάσεων που προβλέπονται σ αυτά, όπως επίσης και χρονοδιάγραµµα εφαρµογής των προτεινόµενων µέτρων και δράσεων. ηµιουργία χωροταξικής συνείδησης στους πολίτες Στελέχωση των δηµόσιων υπηρεσιών και των ΟΤΑ των νησιών µε το αναγκαίο εξειδικευµένο προσωπικό. Μεταφορά του κέντρου βάρους του Χωροταξικού Σχεδιασµού από το ΥΠΕΧΩ Ε στη Περιφέρεια και στους καποδιστριακούς ήµους. Ολοκλήρωση του εθνικού κτηµατολογίου, και η απλούστευση των διαδικασιών επικαιροποίησης του. Ολοκλήρωση του χωρικού σχεδιασµού των νησιών µε την εκπόνηση όλων των σχεδίων που προβλέπονται στα Περιφερειακά Σχέδια. Προώθηση του Ειδικού Πλαισίου Χωροταξικού Σχεδιασµού και Αειφόρου ανάπτυξης για τον παράκτιο χώρο.

5 Σχεδίαση και υλοποίηση ειδικών διαρθρωτικών πολιτικών για τα νησιά και η θέσπιση οριζόντιων πολιτικών θετικών διακρίσεων υπέρ των νησιωτικών περιοχών. Στα πλαίσια αυτά να θεσπιστούν, εκτός των άλλων, και ειδικά κίνητρα για τη συντήρηση και ανάδειξη των κτιρίων εντός παραδοσιακών οικισµών. Να δοθούν κίνητρα για τη δόµηση µε βάση ειδικά πρότυπα συµβατά µε τις αρχές της αειφορίας (π.χ. για µειωµένη κατανάλωση ενέργειας και βιοκλιµατική αρχιτεκτονική, για χρήση υλικών φιλικών προς το περιβάλλον, για υιοθέτηση µορφολογικών προτύπων συµβατών µε την τοπική παραδοσιακή αρχιτεκτονική κλπ.). Να συνταχθούν προδιαγραφές για την κατασκευή έργων οδοποιίας σε ορεινές περιοχές και σε περιβαλλοντικά ευαίσθητο τοπίο. Στις περιπτώσεις κατά τις οποίες, στα χωροταξικά σχέδια θεσµοθετούνται περιορισµοί όσον αφορά στις χρήσεις και στους όρους αξιοποίησης της γης και, κατά συνέπεια, προκύπτει απώλεια της αξίας της γης, τότε, για λόγους ασφάλειας δικαίου θα πρέπει να δίδονται ειδικά κίνητρα ή παροχές για την αποζηµίωση των ιδιοκτητών (κατά το πρότυπο του θεσµού της µεταφοράς συντελεστού δόµησης). Μηχανοργάνωση του γεωγραφικού χώρου όπου εκτείνεται η περιφέρεια. Να ανατεθεί µελέτη για τη δηµιουργία βάσης δεδοµένων µε χαρτογραφικές και µη χαρτογραφικές πληροφορίες στην οποία θα καταγραφούν όλες οι πληροφορίες για τη φυσιογνωµία της κάθε Περιφέρειας καθώς και το θεσµικό καθεστώς για τις κάθε είδους προστατευόµενες περιοχές της (αιγιαλός παραλία, δάση δασικές εκτάσεις, αρχαιολογικοί χώροι, µνηµεία, ιστορικά κέντρα πόλεων, παραδοσιακοί οικισµοί, περιοχές NATURA, περιοχές CORINE, τοπία ιδιαίτερου φυσικού κάλλους, αξιόλογα οικοσυστήµατα και βιότοποι). Να καθορισθεί ενιαίο υπόβαθρο των χαρτογραφικών πληροφοριών, επί του οποίου θα εκπονούνται όλες οι µελέτες που αφορούν το χώρο της Περιφέρειας. Όλες οι υπηρεσίες της περιφέρειας να έχουν πρόσβαση στις πληροφορίες αυτές µε ταχύτατες γραµµές διασύνδεσης µέσω τοπικού δικτύου και διαδικτύου. Μυτιλήνη Νοέµβριος 2007 Ο Πρόεδρος της.ε. του ΤΕΕ/ Τµήµα Β.Α. Αιγαίου ΗΜΗΤΡΗΣ ΜΑΝΤΖΑΡΗΣ