Η ΠΡΟΣΤΑΣΙΑ ΤΗΣ ΑΝΘΡΩΠΙΝΗΣ ΑΞΙΑΣ ΥΠΟ ΤΟ ΦΩΣ ΤΗΣ 40/1998 ΑΠ

Μέγεθος: px

Εμφάνιση ξεκινά από τη σελίδα:

Download "Η ΠΡΟΣΤΑΣΙΑ ΤΗΣ ΑΝΘΡΩΠΙΝΗΣ ΑΞΙΑΣ ΥΠΟ ΤΟ ΦΩΣ ΤΗΣ 40/1998 ΑΠ"

Φαίδρα Ζάππας
7 χρόνια πριν
Προβολές:

1 ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΟ ΙΠΛΩΜΑ ΗΜΟΣΙΟΥ ΙΚΑΙΟΥ ΜΑΘΗΜΑ «ΣΥΝΤΑΓΜΑΤΙΚΟ ΙΚΑΙΟ» Ι ΑΣΚΩΝ: Α. ΗΜΗΤΡΟΠΟΥΛΟΣ ΧΡΥΣΟΥΛΑ ΕΙΡΗΝΗ ΜΑΛΛΙ Η ΕΡΓΑΣΙΑ 3 η Η ΠΡΟΣΤΑΣΙΑ ΤΗΣ ΑΝΘΡΩΠΙΝΗΣ ΑΞΙΑΣ ΥΠΟ ΤΟ ΦΩΣ ΤΗΣ 40/1998 ΑΠ

2 Η ΠΡΟΣΤΑΣΙΑ ΤΗΣ ΑΝΘΡΩΠΙΝΗΣ ΑΞΙΑΣ ΥΠΟ ΤΟ ΦΩΣ ΤΗΣ 40/1998 ΑΠ (ΟΛΟΜΕΛΕΙΑ) Το άρθρο 2παρ.1 του Συντάγµατος καθιερώνει ως «πρωταρχική υποχρέωση της πολιτείας» τον σεβασµό και την προστασία της αξίας του ανθρώπου. Από την συστηµατική θέση του άρθρου 2παρ.1, αλλά και από το περιεχόµενο του, προκύπτει ότι ο συντακτικός νοµοθέτης αντιλαµβάνεται την αξία του ανθρώπου ως µία θεµελιώδη αρχή, το πεδίο εφαρµογής της οποίας δεν περιορίζεται στα ατοµικά και κοινωνικά δικαιώµατα. Αντίθετα, η αρχή της αξίας του ανθρώπου αποτελεί ερµηνευτική αρχή που επιτάσσει την σύµφωνη µε το Σύνταγµα ερµηνεία και επιπλέον έχει σηµασία για την ερµηνεία και οποιασδήποτε άλλης συνταγµατικής διάταξης. Πέρα από αυτό βέβαια µπορεί να αποτελέσει το κριτήριο για την αξιολόγηση της συνταγµατικότητας µιας νοµοθετικής ρύθµισης. Η αρχή της αξίας του ανθρώπου, επιπλέον, επιβεβαιώνει ότι τα ατοµικά δικαιώµατα δεν αποτελούν εργαλεία, για την επίτευξη σκοπών του Κράτους, αλλά αυτοσκοπούς. Ο άνθρωπος δεν πρέπει να υποβιβάζεται σε απλό µέσο για την εξυπηρέτηση οποιωνδήποτε σκοπών. Μετά τη σύντοµη αυτή εισαγωγή είναι σηµαντικό να εξετάσουµε τη λειτουργία του άρθρου αυτού στο σκεπτικό της αποφάσεως 40/1998 της ολοµ. του ΑΠ. Στην ελάσσονα πρόταση της απόφασης αναφέρεται ότι ο αναιρεσείων άσκησε αγωγή στο Πολυµελές Πρωτοδικείο Σπάρτης στις 14/4/1995, µε αίτηµα την καταβολή χρηµατικής ικανοποίησης, λόγω ηθικής βλάβης, από τον αναιρεσίβλητο. Ο ενάγων στήριξε την αγωγή του στο γεγονός ότι σε τηλεοπτική εκποµπή που µεταδόθηκε από τον πανελλήνιας εµβέλειας σταθµό Mega channel,αναφέρθηκαν εν γνώσει της αναληθείας τους από τον δηµοσιογράφο του ψευδή και συκοφαντικά γεγονότα, µε συνέπεια να προσβληθεί βάναυσα η προσωπικότητά του. Το Πολυµελές Πρωτοδικείο Σπάρτης έκρινε µε την απόφαση 124/96 ότι η αξίωση του ενάγοντος έχει αποσβεσθεί βάσει της διάταξης του άρθρου 45παρ.1Ακαι 3 του νόµου 2172/93 και κήρυξε αποσβεσµένη την αξίωση και καταργηµένη την δίκη. Ο ενάγων άσκησε αναίρεση βάσει του άρθρου 559παρ.1, µε το λόγο ότι η άποψη του Πολυµελούς Πρωτοδικείου Σπάρτης

3 παραβίασε διάταξη του ουσιαστικού δικαίου και πιο συγκεκριµένα το άρθρο 2παρ.1Σ και το άρθρο 1παρ.1 του πρόσθετου πρωτοκόλλου της ΕΣ Α. Στην ολοµέλεια έφτασε µετά από παραποµπή του Ά τµήµατος λόγω άρνησης του να εφαρµόσει, ως αντισυνταγµατική, τη διάταξη του άρθρου 45 του νόµου 2172/1993 σύµφωνα µε το 563παρ.2βεδ.γ.ΚΠΛ Το ζήτηµα που είχε να αντιµετωπίσει το δικαστήριο ήταν αν οι διατάξεις 45παρ.1 Α και 3 του προαναφερθέντος νόµου αναιρούν την προστασία που παρέχουν τα άρθρα 57,59 και 932 ΑΚ και αν κατ επέκταση έρχονται σε αντίθεση µε την αρχή προστασίας της ανθρώπινης αξιοπρέπειας, που προβλέπει το Σύνταγµα στο άρθρο 2παρ.1Σ, αφού τα προαναφερθέντα άρθρα είναι απόρροια της επιβεβληµένης εξειδίκευσης της αρχής αυτής, όπως υποστηρίζει και ο Κ.Χρυσόγονος. 1 Το άρθρο 45παρ.1 Α ορίζει ότι εφόσον δεν έχει εκδοθεί µέχρι την έναρξη της ισχύος αυτού αµετάκλητη δικαστική απόφαση, παραγράφονται σε οποιοδήποτε στάδιο της προδικασίας ή της κύριας διαδικασίας και αν βρίσκεται η ποινική δίωξη, η οποία παύει οριστικά, τα ποινικά αδικήµατα του τύπου ή που τελέστηκαν δια του τύπου, τα ποινικά αδικήµατα που τελέστηκαν δια των ραδιοτηλεοπτικών µέσων µαζικής επικοινωνίας και τα ποινικά αδικήµατα που προβλέπονται και τιµωρούνται από τις παραγράφους 1και2 του άρθρου 16 του ν. 1730/87. Στην παράγραφο 3 αναφέρεται ότι οι αξιώσεις για αποκατάσταση περιουσιακής ζηµίας ή χρηµατική ικανοποίηση λόγω ηθικής βλάβης που απορρέουν από τα αδικήµατα της παραγράφου 1 Α αποσβένονται και οι σχετικές δίκες καταργούνται και µαταιώνεται αυτοδικαίως η τυχόν αναγκαστική εκτέλεση που άρχισε. Στη µείζονα πρόταση του συλλογισµού του το δικαστήριο αναφέρεται στο άρθρο 2παρ.1Σ, σηµειώνοντας ότι η διάταξη αυτή, δεν θεσπίζει «ατοµικό δικαίωµα», αλλά χαρακτηρίζει το δηµοκρατικό µας πολίτευµα ως ανθρωποκεντρικό, µε θεµέλιο την αξία του ανθρώπου. Ο σεβασµός της αξίας του ανθρώπου αναγορεύεται σε ύπατο κριτήριο έκφρασης και δράσης των οργάνων της πολιτείας. Στην αξία του ανθρώπου συµπεριλαµβάνεται, πρωτίστως η 1 «Ατοµικά και κοινωνικά δικαιώµατα»

4 ανθρώπινη προσωπικότητα. Με βάση τη διάταξη αυτή του άρθρου 2, που δεν αποτελεί απλή διακήρυξη, αλλά κανόνα δικαίου συνταγµατικού επιπέδου, τα πολιτειακά όργανα οφείλουν όχι µόνο να σέβονται αλλά και να προστατεύουν την αξία του ανθρώπου από προσβολές προερχόµενες από τρίτους. Όταν ορισµένη πολιτειακή πράξη µειώνει ή καταργεί σε συγκεκριµένη περίπτωση την προστασία που παρέχεται από την κοινή νοµοθεσία ( άρθρα 34,57,59,932ΑΚ ), αίροντας στην περίπτωση αυτή την γενικώς αναγνωρισµένη διασφάλιση της προσωπικότητας έναντι προσβολών κατά αυτής, η πράξη αυτή αντιβαίνει στο 2παρ.1Σ και είναι ανίσχυρη ως αντισυνταγµατική. Κατά την άποψη του δικαστηρίου, τα πράγµατα δε µεταβάλλονται και αν ακόµη θεωρηθεί ότι το 2παρ.1 ιδρύει ατοµικό δικαίωµα, δεδοµένου ότι στο ατοµικό αυτό δικαίωµα περιλαµβάνεται όχι µόνο η άµυνα κατά επεµβάσεων της πολιτειακής εξουσίας, αλλά και η αξίωση κατά της πολιτείας για θετική ενέργεια προς αποτροπή προσβολών της αξίας του ανθρώπου από τρίτους, ώστε το περιεχόµενο του συγκεκριµένου ατοµικού δικαιώµατος να εµποδίζει το νοµοθέτη να υποβιβάσει σε συγκεκριµένη περίπτωση το υφιστάµενο επίπεδο προστασίας. Το δικαστήριο σε συνδυασµό µε τα παραπάνω, αναφέρει και το άρθρο 1 του πρόσθετου πρωτοκόλλου της ΕΣ Α που κυρώθηκε µε τη σύµβαση και µε βάση το 28Σ έχει αυξηµένη ισχύ έναντι των κοινών νόµων. Με το άρθρο αυτό κατοχυρώνεται ο σεβασµός της περιουσίας του προσώπου, το οποίο µπορεί να τη στερηθεί µόνο για λόγους δηµόσιας ωφέλειας. Στην έννοια της περιουσίας περιλαµβάνονται όχι µόνο τα εµπράγµατα δικαιώµατα αλλά και τα ενοχικά περιουσιακά δικαιώµατα και ειδικότερα οι απαιτήσεις, είτε αναγνωρισµένες µε δικαστική απόφαση, είτε απλώς γεννηµένες κατά το εθνικό δίκαιο, εφόσον υπάρχει νόµιµη προσδοκία ότι θα ικανοποιηθούν δικαστικά. Ως τέτοιες αναφέρονται στην απόφαση οι απαιτήσεις από αδικοπραξία για καταβολή αποζηµίωσης ή χρηµατική ικανοποίηση λόγω ηθικής βλάβης. Το δικαστήριο στην υπαγωγή του συλλογισµού του καταλήγει στη διαπίστωση ότι οι διατάξεις του άρθρου 45παρ.1 Α και 3 αναιρούν την προβλεπόµενη βάσει των άρθρων 57,59 και 932 ΑΚ προστασία της αξίας του ανθρώπου, αφού θεσπίζουν την απόσβεση των συγκεκριµένων αξιώσεων των προσώπων που

5 έχουν προσβληθεί στην ανθρώπινη αξία τους, από τον τύπο και τα ΜΜΕ, µέχρι τη δηµοσίευση του νόµου αυτού και συνεπώς είναι αντισυνταγµατικές. Επιπλέον, αναφέρεται και στο άρθρο 1 του πρόσθετου πρωτοκόλλου της ΕΣ Α, που προστατεύει και τα ενοχικά δικαιώµατα. Στο διατακτικό σκέλος, το δικαστήριο έκανε δεκτό ότι το Πολυµελές Πρωτοδικείο Σπάρτης µε τη κρίση του, παραβίασε τις ουσιαστικού δικαίου διατάξεις του 2παρ.1Σ και 1παρ.1 του προσθ. Πρωτοκ. της ΕΣ Α, αναίρεσε την 124/1996 απόφασή του και παρέπεµψε την υπόθεση για περαιτέρω εκδίκαση στο ίδιο δικαστήριο. Η απόφαση αυτή αποτελεί σταθµό στην ιστορία της ελληνικής νοµολογίας, αφού θέτει φραγµούς στην παντοδυναµία του νοµοθέτη να θεσπίζει νόµους µε αναδροµική εφαρµογή. Η ελληνική νοµολογία υπήρξε ιδιαίτερα φειδωλή στην αναγνώριση της µη αναδροµικότητας των νόµων. Τα δικαστήρια αποδέχονταν την αντισυνταγµατικότητα της αναδροµικής εφαρµογής του νόµου µόνο όταν: Α) οι ρυθµίσεις του νέου νόµου δεν έχουν χαρακτήρα γενικό και αφηρηµένο και εποµένως αντιτίθενται στη συνταγµατικά προστατευόµενη αρχή της ισότητας( άρθρο 4παρ.1) ή Β) οι ρυθµίσεις του νέου νόµου προσβάλλουν το συνταγµατικά προστατευόµενο δικαίωµα της ιδιοκτησίας ( άρθρο 17Σ). Επιπλέον αποτελεί σταθµό γιατί δέχεται ότι ο νοµοθέτης δεσµεύεται και από τις τελεσίδικες δικαστικές αποφάσεις και όχι µόνο τις αµετάκλητες. Νόµος, που καταργεί, λοιπόν, γεννηµένη και τελεσιδίκως επιδικασθείσα απαίτηση που αποσκοπεί στην αποκατάσταση της ηθικής βλάβης, δηλαδή στην επαναφορά της διαταραχθείσας κοινωνικής και ηθικής ισορροπίας της προσωπικότητας και αποβλέπει στην κατοχύρωση της αξίας του ανθρώπου είναι αντισυνταγµατικός γιατί έρχεται σε αντίθεση µε τις διατάξεις των άρθρων 5παρ.1Σ,που κακώς δεν αναφέρεται στην απόφαση και 2παρ.1Σ. Σηµαντικό είναι να αναφερθεί ότι η απόφαση αυτή στήριξε την αντισυνταγµατικότητα της ρύθµισης και στο άρθρο 1παρ.1 του προσθ.πρωτοκ. της ΕΣ Α. Με βάση το σκεπτικό της ο νοµοθέτης είναι υποχρεωµένος να σέβεται και τα ενοχικά δικαιώµατα των ατόµων και να µην θέτει σε αυτά υπέρµετρους

6 περιορισµούς. Ο νοµοθέτης δεν έχει εξουσία να καταργήσει εκκρεµείς δίκες, ούτε τελεσίδικες αποφάσεις που έχουν επιδικάσει ενοχικά δικαιώµατα, αλλά ούτε και ενοχικά δικαιώµατα, που απλώς έχουν γεννηθεί, υπάρχει όµως νόµιµη προσδοκία δικαστικής επιδίκασής τους.

7 Περίληψη Η προστασία της ανθρώπινης αξίας υπό το φως της 40/1998 ΑΠ : Νόµος, που καταργεί γεννηµένη και τελεσιδίκως επιδικασθείσα απαίτηση που αποσκοπεί στην αποκατάσταση της ηθικής βλάβης, δηλαδή στην επαναφορά της διαταραχθείσας κοινωνικής και ηθικής ισορροπίας της προσωπικότητας και αποβλέπει στην κατοχύρωση της αξίας του ανθρώπου είναι αντισυνταγµατικός γιατί έρχεται σε αντίθεση µε τις διατάξεις των άρθρων 5παρ.1Σ και 2παρ.1Σ. Summary The protection of human value under the light of the 40/1998 of AP: Law, that suppresses a born and decisively adjudged requirement that aims at the re-establishment of moral damage, that is to say in the reintroduction of the disturbed social and moral balance of personality and also aims at the consolidation of the value of person is anticonstitutional because it is opposed to the provisions of articles 5par.1S and 2par.1 of the Constitution.

Σχετικά έγγραφα

Θέµα εργασίας : Άρθρο 2 παρ. 1 Συντάγµατος( Το απαραβίαστο της ανθρώπινης αξίας) Σχολιασµός Αποφ. 40/1998 Α.Π

Θέµα εργασίας : Άρθρο 2 παρ. 1 Συντάγµατος( Το απαραβίαστο της ανθρώπινης αξίας) Σχολιασµός Αποφ. 40/1998 Α.Π Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήµιο Αθηνών Σχολή Νοµικών, Οικονοµικών και Πολιτικών Επιστηµών Τµήµα Νοµικής, Τοµέας ηµοσίου ικαίου. Μεταπτυχιακό ίπλωµα ηµοσίου ικαίου Μάθηµα «Συνταγµατικό ίκαιο», 2003