τους συγκεντρώνονται πολλά λιπίδια. Ταυτόχρονα παρουσιάζονται ωοθυλάκια διαφορετικών διαµέτρων (εικόνα 21).

Transcript

1 τους συγκεντρώνονται πολλά λιπίδια. Ταυτόχρονα παρουσιάζονται ωοθυλάκια διαφορετικών διαµέτρων (εικόνα 21). Εικόνα 21. Τοµή ωοθήκης το Σεπτέµβριο, όπου κάνουν την εµφάνισή τους τα ώριµα λεκιθικά ωοθυλάκια (Ω3). Τα βέλη δείχνουν τους πυρηνίσκους. Ω1 = προλεκιθικό ωοθυλάκιο, Ω4 = µεταλεκιθικό ωοθυλάκιο, Π = πυρήνας. Κλίµακα =,125 mm. Figure 21. Cross section of ovary in September showing advanced vitellogenic (Ω3), previtellogenic (Ω1) and post-vitellogenic (Ω4) ovarian follicles. Arrows show nucleolus. Π = nucleus. Bar =.125 mm. Κατά τη χειµερία νάρκη τα ωοθυλάκια αυξάνονται σηµαντικά σε µέγεθος, λόγω της εναπόθεσης λεκίθου στο κυτταρόπλασµα, δηµιουργώντας τα µεταλεκιθικά ωοθυλάκια (Ω4), (εικόνα 22). Στα ώριµα αυτά αυγά, που είναι έτοιµα για ωαποθέτηση, ο πυρήνας προσανατολίζεται προς το ζωικό πόλο. Εικόνα 22. Μεταλεκιθικά ωοθυλάκια στην ωοθήκη το Φεβρουάριο. Κλίµακα =,8 mm. Figure 22. Post vitellogenic ovarian follicles in the ovary in February. Bar =.8 mm. 6

2 ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ Κατά τη διάρκεια αυτών των µηνών εκτός από τα ώριµα αυγά, παρουσιάζονται και αρκετά ωοθυλάκια µικρότερων διαµέτρων (εικόνα 23). Εικόνα 23. Τοµή ωοθήκης το Φεβρουάριο, όπου µαζί µε τα µεταλεκιθικά ωοθυλάκια (Ω4) παρατηρούµε προλεκιθικά ωοθυλάκια (Ω1) και πρώιµα λεκιθικά ωοθυλάκια (Ω2). Κλίµακα =,125 mm. Figure 23. Cross section of ovary in February showing early vitellogenic (Ω2), previtellogenic (Ω1) and post-vitellogenic (Ω4) ovarian follicles. Bar =.125 mm. Το Μάρτιο και τον Απρίλιο εµφανίζονται ωοθυλάκια που µόλις έχουν απελευθερώσει τα ώριµα αυγά (εικόνα 24). Στους καλοκαιρινούς µήνες κυρίως (και ελάχιστα το χειµώνα) παρατηρείται το φαινόµενο της ατρησίας. Ώριµα αυγά καταστρέφονται και παρουσιάζονται διάτρητα και πιο σκούρα από τα φυσιολογικά ωοθυλάκια (εικόνες 25, 26). Εικόνα 24. Τοµή ωοθήκης τον Απρίλιο. Το βέλος δείχνει ωοθυλάκιο µετά την ωαπόθεση. Κλίµακα =,125 mm. Figure 24. Cross section of ovary in September, showing a post ovulatory ovarian follicle. Bar =.125 mm. 61

3 Εικόνα 25. Άτρητο ωοθυλάκιο (βέλος) σε τοµή ωοθήκης τον Αύγουστο. Κλίµακα =,1 mm. Figure 25. Cross section of ovary in August showing an atretic ovarian follicle (arrow). Bar =.1 mm. Εικόνα 26. Φαινόµενο ατρησίας. Κλίµακα =,8 mm. Figure 26. Atresia in ovarian follicles. Bar =.8 mm. 62

4 ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ Μακροσκοπικές παρατηρήσεις Οι ωοθήκες ενώνονται µε µεσεντέριο κοντά στα νεφρά. Το επιθήλιο της ωοθήκης είναι µια διαφανής µεµβράνη που περιβάλλει κάθε ωοθήκη. Οι ωοθήκες αποτελούνται κυρίως από ωοθυλάκια διαφόρων διαµέτρων. Κατά τη µακροσκοπική µελέτη παρατηρούµε ότι ωοθυλάκια και των 4 κλάσεων είναι παρόντα σχεδόν σε κάθε µήνα για όλο το χρόνο. Παρόλα αυτά, ανάλογα µε την εποχή, το είδος των ωοθυλακίων που πλειοψηφεί διαφέρει (σχήµα 4) Ιούνιος,4,5,6,7,8,9 1 1,11,21,31,41,51,61, Σεπτέµβριος ,4,5,6,7,8,9 1 1,11,21,31,41,51,61,7 Ωoσωµατικός δείκτης % Ιούλιος ,4,5,6,7,8,9 1 1,11,21,31,41,51,61, Οκτώβριος,4,5,6,7,8,9 1 1,11,21,31,41,51,61, Αύγουστος Νοέµβριος ,4,5,6,7,8,9 1 1,11,21,31,41,51,61,7 ιάµετρος (χιλ),4,5,6,7,8,9 1 1,11,21,31,41,51,61,7 ιάµετρος (χιλ) Σχήµα 4. Ωοσωµατικός δείκτης ( ΩΣ = αριθµός ωοθυλακίων x 1/ βάρος σώµατος (g)) ωοθυλακίων διαφόρων διαµέτρων, σε κάθε µήνα. Graph 4. Ovarian follicles somatic index of various diameter in each month. 63

5 ,4,5,6,7,8,9 1 1,11,21,31,41,51,61,7,4,5,6,7,8,9 1 1,11,21,31,41,51,61,7 2 εκέµβριος Μάρτιος 175 Ωoσωµατικός δείκτης % Ιανουάριος,4,5,6,7,8,9 1 1,11,21,31,41,51,61, Απρίλιος,4,5,6,7,8,9 1 1,11,21,31,41,51,61, Φεβρουάριος,4,5,6,7,8,9 1 1,11,21,31,41,51,61,7 ιάµετρος (χιλ) Μάιος,4,5,6,7,8,9 1 1,11,21,31,41,51,61,7 ιάµετρος (χιλ) Σχήµα 4. (συνέχεια) Graph 4. (Continued) Τον Ιούνιο τα ωοθυλάκια διαµέτρου µέχρι,8 χιλιοστών κυριαρχούν. Τον Ιούλιο µέχρι το Σεπτέµβριο ο µεγαλύτερος αριθµός ωοθυλακίων έχουν διάµετρο,6-1,2 mm. Τον Οκτώβριο αυξάνονται κατά πολύ τα ωοθυλάκια διαµέτρου 1,3 mm. Το Νοέµβριο και το εκέµβριο, τα ωοθυλάκια µεγαλώνουν κι άλλο και φτάνουν µέχρι και 1,6 mm. διάµετρο. Τον Ιανουάριο µε Φεβρουάριο έχουµε µια σταδιακή µετατόπιση του µεγέθους των ωοθυλακίων προς µεγαλύτερες διαµέτρους (1,4-1,6 mm). Τον Απρίλιο κυριαρχούν 64

6 ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ τα ωοθυλάκια 1,7 mm. Το Μάιο τα µεγάλα ωοθυλάκια δεν υπάρχουν πια και αυξάνονται τα ωοθυλάκια µικρής διαµέτρου. Συναθροίζοντας τις επιµέρους κλάσεις των ωοθυλακίων σε προλεκιθικά, πρώιµα-, ώριµα-, µεταλεκιθικά ωοθυλάκια παίρνουµε το παρακάτω σχήµα 5. Ωoσωµατικός δείκτης % Ω 1 Ω 2 Ω 3 Ω 4 Ι Φ Μ Α Μ Ι Ι Α Σ Ο Ν Μήνες Σχήµα 5. Ωοσωµατικός δείκτης των Ω1, Ω2, Ω3 και Ω4 ωοθυλακίων κατά τη διάρκεια του χρόνου. Figure 5. Somatic index of Ω1, Ω2, Ω3 and Ω4 ovarian follicles in a year. Ο ωοσωµατικός δείκτης των προλεκιθικών ωοθυλακίων δεν παρουσιάζει διακύµανση κατά τη διάρκεια του χρόνου (ANOVA, F 11,5 = 1,9, Ρ =,6, σχήµα 5). Παρουσιάζει ένα µέγιστο το Μάιο (2898) ενώ το Μάρτιο, Νοέµβριο και εκέµβριο τα Ω1 δεν παρουσιάζονται καθόλου στις ωοθήκες. Τα πρώιµα λεκιθικά ωοθυλάκια (Ω2) παρατηρούνται σε όλους τους µήνες. Ο ωασωµατικός τους δείκτης (Ω2 ) παρουσιάζει διακύµανση (ANOVA, F 11,93 = 7,, P <,1, σχήµα 5). Από τον Ιούλιο µέχρι και το Νοέµβριο οι τιµές του είναι πολύ υψηλές ( ), µε µέγιστο το Σεπτέµβριο. Από το εκέµβριο µέχρι τον Ιούνιο ( ) παρατηρείται µείωση των πρώιµων λεκιθικών ωοθυλακίων, µε κατώτερη τιµή το Μάρτιο. Οι υψηλές τιµές του Σεπτεµβρίου και Νοεµβρίου διαφέρουν στατιστικά από τις 65

7 τιµές των µηνών Ιανουαρίου, Φεβρουαρίου, Μαρτίου, Απριλίου, Μαΐου, Ιουνίου, Αυγούστου και εκεµβρίου (Tukey s test, P <,5, παράρτηµα Β, πίνακας 27). Ο ωοσωµατικός δείκτης των ώριµων λεκιθικών ωοθυλακίων (Ω3 ) παρουσιάζει διακύµανση κατά τη διάρκεια του χρόνου (ANOVA, F 11,11 = 4,59, P <,1, σχήµα 5). Οι πιο ψηλές τιµές παρατηρούνται λίγο πριν και κατά τους µήνες που το ζώο πέφτει σε χειµερία νάρκη (Σεπτέµβριος εκέµβριος, ), µε µέγιστο τον Οκτώβριο. Κατά τους µήνες αναπαραγωγής (Μάρτιος- Μάιος) ο δείκτης κυµαίνεται από 536 ως 1176, ενώ τον Ιούλιο δεν παρατηρούµε καθόλου Ω3. Η υψηλή τιµή του Οκτωβρίου διαφέρει σηµαντικά από τις τιµές του Ιανουαρίου, Φεβρουαρίου, Μαρτίου, Απριλίου, Μαΐου, Ιουλίου και Αυγούστου (Tukey s test, P <,5, παράρτηµα Β, πίνακας 28). Ο ωοσωµατικός δείκτης των µεταλεκιθικών ωοθυλακίων (Ω4 ) παρουσιάζει διακύµανση (ANOVA, F 11,83 =8,18, P <,1, σχήµα 5). Oι τιµές του Ω4 στους τρεις πρώτους µήνες του χρόνου είναι πολύ υψηλές ( ) µε µέγιστη τιµή το Μάρτιο. Τον Απρίλιο (1613) έχουµε µια µικρή πτώση στην τιµή του δείκτη ενώ από το Μάιο µέχρι και το Σεπτέµβριο οι τιµές είναι πολύ µικρές, µέχρι και µηδενικές για τον Ιούλιο και το Σεπτέµβριο. Η υψηλή τιµή του Μαρτίου διαφέρει στατιστικά από τους υπόλοιπους µήνες (Απρίλιος, Μάιος, Ιούνιος, Ιούλιος, Αύγουστος και Σεπτέµβριος) (Tukey s test, P <,5, παράρτηµα Β, πίνακας 29). Το ποσοστό των θηλυκών που έχουν µεταλεκιθικά ωοθυλάκια είναι χαµηλό για τους καλοκαιρινούς µήνες (11%, %, 5%, % τον Ιούνιο, Ιούλιο, Αύγουστο και Σεπτέµβριο αντίστοιχα) και πολύ υψηλό το χειµώνα και την άνοιξη (1% το εκέµβριο και Φεβρουάριο, 9% τον Ιανουάριο και το Μάρτιο, και 85% τον Απρίλιο). Στο σχήµα 6 βλέπουµε ποια ωοθυλάκια κυριαρχούν στις ωοθήκες κατά τη διάρκεια του χρόνου. Έτσι τον Ιούνιο τα Ω1 πλειοψηφούν κατά 52%. Από τον Ιούλιο µέχρι το Σεπτέµβριο κυριαρχούν τα Ω2 µε 4-56%, τον Οκτώβριο µέχρι το Νοέµβριο κυριαρχούν τα Ω3 µε 38-45% κι από το εκέµβριο µέχρι τον Απρίλιο τα Ω4 έχουν το µεγαλύτερο ποσοστό: 4-86%. 66

8 ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ Ποσοστό % Ι Φ Μ Α Μ Ι Ι Α Σ Ο Ν Μήνες Ω 1 Ω 2 Ω 3 Ω4 Σχήµα 6. Ποσοστό ωοθυλακίων των 4 κλάσεων στη ωοθήκη, σε κάθε µήνα. Graph 6. Percentage of Ω1, Ω2, Ω3 and Ω4 ovarian follicles in each month. Συσχέτιση. Ο αριθµός των Ω4 δεν συσχετίζεται σηµαντικά µε τη διάµετρο των Ω4 σε κανένα από τους µήνες. Αντίθετα η συσχέτιση είναι σηµαντική για τον αριθµό των Ω4 και το βάρος της ωοθήκης για όλους τους µήνες. Το ίδιο ισχύει και για τον αριθµό των Ω4 και το βάρος του σώµατος, εκτός από το Μάιο. Ο αριθµός των Ω4 και το µήκος του σώµατος συσχετίζονται σηµαντικά από το Φεβρουάριο µέχρι και τον Απρίλιο, ενώ η συσχέτιση αυτή είναι αρνητική το εκέµβριο. Αρνητική επίσης είναι η συσχέτιση µεταξύ της διαµέτρου των Ω4 και το βάρος της ωοθήκης για τους µήνες Απρίλιο και εκέµβριο. Με το βάρος του σώµατος η διάµετρος συσχετίζεται στατιστικώς σηµαντικά µόνο το Μάρτιο (P <,5). Αρνητική συσχέτιση παρατηρείται το Μάρτιο, Απρίλιο και εκέµβριο µεταξύ της διαµέτρου Ω4 και του µήκους του σώµατος SVL (πίνακας 12). 67

9 Πίνακας 12. Συσχέτιση Pearson (τιµές r Ρ και P µέσα στις παρενθέσεις) µεταξύ των Ω4, του βάρους ωοθήκης και σώµατος, και του µήκους του σώµατος SVL (*δείχνει P >,5 και n = αριθµός ατόµων). Table 12. Pearson correlation ( values of r Ρ and P in parentheses) among Ω4, mass of body and ovary, and body length SVL (*indicates P >,5 and n = sample size). Ιανουάριος Φεβρουάριος Μάρτιος Απρίλιος Μάιος Νοέµβριος εκέµβριος n Αριθµός Ω4 ιάµετρος Ω4,57(,1)*,44(,12)*,32(,35)*,37(,36)*,56(,9)*,71(,28)*,39(,18)* Βάρος ωοθ.,91(,),72(,),77(,),96(,),69(,2),95(,4),59(,3) Βάρος σώµατ.,67(,4),86(,),68(,3),92(,),38(,26)*,98(,1),8(,) Μήκος σώµατ.,5(,16)*,63(,1),69(,2),74(,3),39(,25)*,73(,26)* -,22(,46)* ιάµετρος Ω4 Βάρος ωοθ.,61(,8)*,46(,1)*,36(,29)* -,15(,71)*,4(,24)*,71(,28)* -,12(,68)* Βάρος σώµατ.,56(,11)*,49(,8)*,64(,4),56(,14)*,14(,64)*,8(,19)*,24(,41)* Μήκος σώµατ.,54(,12)*,13(,66)* -,28(,42)* -,6(,88)*,3(,91)*,68(,31)* -,16(,58)* Φυλετική ωρίµανση Έχει βρεθεί ότι τα θηλυκά άτοµα ωαποθετούν αυγά διαµέτρου µεγαλύτερης από 1,3 mm. Το µικρότερο θηλυκό σεξουαλικό ώριµο το παρατηρήσαµε τον Απρίλιο και έχει βάρος και µήκος σώµατος 26,3 g και 67,2 mm, ενώ οι ωοθήκες ζυγίζουν 1,5 g ή 5,8% του συνολικού βάρους του ζώου. Το αµέσως µεγαλύτερο ζώο µε αυγά διαµέτρου > 1,3 mm. το παρατηρήσαµε επίσης τον Απρίλιο και έχει βάρος και µήκος σώµατος 28,6 g και 67,7 mm, αντίστοιχα, ενώ οι ωοθήκες ζυγίζουν 1,85 g ή 6,5% του συνολικού βάρους. Το Μάρτιο βρήκαµε το µεγαλύτερο θηλυκό χωρίς ώριµα αυγά, και έχει βάρος και µήκος σώµατος 45,5 g και 8, mm. Ανάµεσα σε 4 θηλυκά που έχουν µήκος 67,2 8, mm µόνο τα 17 έχουν ωριµάσει σεξουαλικά (42%). Έχει βρεθεί ότι τα θηλυκά γεννούν το Μάρτιο µέχρι τον Απρίλιο περίπου αυγά (το πλήθος των αυγών κυµαίνεται από 664 µέχρι 5727), διαµέτρου 1,3 1,59 mm (πίνακας 13). 68

10 ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ Πίνακας 13. Αλλαγές στο µήκος σώµατος SVL, στο βάρος σώµατος, στον αριθµό και στη διάµετρο των µεταλεκιθικών ωοθυλακίων Ω4 στα ώριµα θηλυκά R. epeirotica, κατά τη διάρκεια του χρόνου. Οι τιµές δίνονται ως µέση τιµή ± διακύµανση (n = αριθµός ατόµων). Table 13. Monthly changes in the mean body length, body mass, number and diameter of Ω4 in adults R. epeirotica. Data are given as mean ± s ( n = sample size). Μήνας n Μήκος σώµατος (mm) Βάρος σώµατος (g) Αριθµός Ω4 ιάµετρος Ω4 (mm) 1998 Απρίλιος 8 95,56±8,56 79,12±26, ±259 1,448±,75 Μάιος 1 84,2±5,78 48,34±11,32 11,6±88,3 1,411±,74 Ιούνιος 2 85,15±,21 41,81±,14 61±15,5 1,33 Αύγουστος 1 82,3 48,5 5 1,31 Οκτώβριος 1 91,5 73,81 7 1,39 Νοέµβριος 4 87,53±14,43 6,98±16,6 1255±112 1,385±,23 εκέµβριος 13 84,93±6,62 69,6±1,3 1561±895 1,428±, Ιανουάριος 9 83,71±5,3 6,69±11,95 178±84 1,467±,112 Φεβρουάριος 13 82,72±6,49 57,95±16,1 1381±548 1,452±,8 Μάρτιος 1 87,87±9,28 8,41±15, ±889 1,591±,44 Απρίλιος 15 84,49±12,17 57,52±24,83 61,3±339 1,411±,4 Μάιος 3 88,17±6,7 6,37±13,13 64,3±54,7 1,363±,23 Βάρος ωοθηκών Η αριστερή ωοθήκη σε 166 βατράχια είναι ελάχιστα βαρύτερη από τη δεξιά. Η διαφορά αυτή δεν είναι σηµαντική (πίνακας 14) και έτσι εξετάζουµε και τις 2 ωοθήκες (αριστερή + δεξιά) µαζί. Πίνακας 14. Αποτελέσµατα Student s t test µεταξύ βαρών της αριστερής και δεξιάς ωοθήκης (Ρ = πιθανότητα, βε = βαθµοί ελευθερίας, n = πλήθος ατόµων). Table 14. Results of student s t test between weights of left and right ovary (Ρ = probability, βε = degree of freedom, n = sample size). Μήνες Ιαν Φεβ Μάρ Απρ Μάιος Ιούν Ιούλ Αύγ Σεπ Οκτ Νοέµ εκ Ρ,74,47,42,34,37,8,7,37,74,72,84,54 βε n

11 Το βάρος των ωοθηκών παρουσιάζει µηνιαία διακύµανση (ANOVA, F 11,167 = 12,4, Ρ <,5, σχήµα 7). Η µέγιστη τιµή του γοναδοσωµατικού δείκτη παρατηρείται το Μάρτιο (ΓΣ = 1,89). Μετά από αυτή την κορυφή ακολουθεί απότοµη µείωση του βάρους µέχρι τον Ιούνιο, όπου ο δείκτης πέφτει στο ελάχιστο (,88). Έπεται σταδιακή αύξηση του δείκτη που συνεχίζει µέχρι τον Ιανουάριο (9,2). Το Φεβρουάριο έχουµε µια µικρή πτώση (ΓΣ = 7,77). Με τη στατιστική επεξεργασία των τιµών βρήκαµε ότι η κορυφή που παρατηρείται από το εκέµβριο µέχρι τον Απρίλιο διαφέρει σηµαντικά από τις τιµές των άλλων µηνών. Το ίδιο συµβαίνει και για την ελάχιστη τιµή του Ιουνίου (Tukey s test, P<,5, σχήµα 7 παράρτηµα Β, πίνακας 3). Γοναδοσωµατικός δείκτης % Ι Φ Μ Α Μ Ι Ι Α Σ Ο Ν Μήνες Σχήµα 7. Μεταβολή του γοναδοσωµατικού δείκτη των ωοθηκών κατά τη διάρκεια του χρόνου. Οι τιµές δίνονται ως µέση τιµή ± διακύµανση. Graph 7. Monthly changes of ovary somatic index. Data are expressed as means ± s. 7

12 ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ Πίνακας 15. Συσχέτιση Pearson (τιµές r Ρ και P µέσα στις παρενθέσεις) µεταξύ των βαρών των οργάνων και του µήκους του σώµατος (*δείχνει P >,5 και n = µέγεθος δείγµατος) Table 15. Pearson correlation (values of r Ρ and P in parethenses) between different variables during the year (*indicates P >.5 and n = sample size). Μήνας Ιανουάριος Φεβρουάριος Μάρτιος Απρίλιος Μάιος Ιούνιος Ιούλιος Αύγουστος Σεπτέµβριος Οκτώβριος Νοέµβριος εκέµβριος n Μεταβλητή Ωοθήκη Ωαγωγοί,87(,),97(,),98(,),97(,),59(,),72(,1),93(,),45(,6)*,95(,),97(,),99(,),8(,) Λιπ. σώµατα,13(,71)*,46(,2)*,46(,29)*,95(,) -,5(,82)* -,15(,6)*,97(,),75(,),58(,2),91(,),28(,49)*,37(,22)* Ήπαρ,41(,24)*,87(,),47(,14)*,61(,),55(,),99(,),97(,),7(,),85(,),75(,3),86(,),41(,17)* Βάρος σώµατος,62(,5)*,77(,),81(,),86(,),57(,),88(,),91(,),57(,1),96(,),94(,),88(,),82(,) Μήκος (SVL),73(,1),65(,1),5(,11)*,64(,),64(,),83(,),85(,),48(,3),85(,),88(,),95(,),61(,2) Ωαγωγοί Λιπ. σώµατα Ήπαρ Βάρος σώµατος Μήκος (SVL) Λιπ. σώµατα Ήπαρ Βάρος σώµατος Μήκος (SVL) Ήπαρ Βάρος σώµατος Μήκος (SVL) Βάρος σώµατος Μήκος (SVL),46(,17)*,33(,38)*,61(,14)*,95(,) -,13(,58)* -,42(,25)*,98(,),35(,18)*,38(,22)*,85(,),3(,46)*,45(,13)*,62(,5)*,86(,),57(,6)*,64(,),45(,2),73(,),92(,),42(,8)*,84(,),68(,6)*,84(,),67(,1),69(,2),76(,),8(,),85(,),39(,5),9(,),9(,),41(,8)*,93(,),95(,),87(,),85(,),86(,),7(,),61(,4),59(,),41(,4),82(,),84(,),44(,6)*,94(,),95(,),96(,),61(,2),61(,5)*,41(,27)*,94(,1),69(,),1(,67)*,2(,9)*,95(,),83(,),45(,8)*,59(,12)*,48(,23)*,69(,1),14(,69)*,6(,88)*,68(,8)*,81(,),5(,84)* -,8(,78)*,9(,),79(,),63(,1),75(,3),41(,31)*,53(,7)*,24(,5)* -,3(,43)*,73(,6)*,48(,6)*,4(,86)* -,8(,78)*,86(,),65(,),5(,5)*,7(,5)*,33(,41)*,16(,62)*,5(,14)*,86(,),76(,),81(,),77(,),97(,),98(,),88(,),91(,),79(,1),94(,),77(,),68(,3),73(,),6(,5)*,57(,),72(,),93(,),94(,),81(,),9(,),71(,4),88(,),66(,1),75(,1),88(,),38(,25)*,87(,),94(,),97(,),98(,),97(,),92(,),96(,),94(,),71(,) 71

13 Συσχέτιση. Το βάρος των ωοθηκών σχετίζεται θετικά µε το βάρος των ωαγωγών κατά τη διάρκεια όλου του χρόνου και µόνο τον Αύγουστο η συσχέτιση δεν είναι στατιστικώς σηµαντική (πίνακας 15). Η συσχέτιση ωοθηκών και λιπωδών σωµάτων είναι αρνητική το Μάιο και τον Ιούνιο, ενώ αυτή η συσχέτιση είναι ασήµαντη από το Νοέµβριο µέχρι και το Μάρτιο. Με το ήπαρ η συσχέτιση είναι θετική όλο το χρόνο, αλλά δεν είναι στατιστικώς σηµαντική το εκέµβριο, Ιανουάριο και Μάρτιο. Οι ωοθήκες συσχετίζονται θετικά και µε το βάρος και µε το µήκος του σώµατος καθ όλη τη διάρκεια του χρόνου. Μόνο τον Ιανουάριο για το ολικό βάρος, και το Μάρτιο για το µήκος σώµατος SVL η συσχέτιση αυτή δεν είναι στατιστικώς σηµαντική. Ωαγωγοί Το βάρος των ωαγωγών παρουσιάζει διακύµανση κατά τη διάρκεια του χρόνου (ANOVA, F 11,154 = 7,768, Ρ <,5, σχήµα 8). Οι αλλαγές του ωαγωγοσωµατικού δείκτη παρουσιάζουν την ίδια εικόνα µε τις αλλαγές του ωοθηκοσωµατικού δείκτη, δηλαδή έχουν µια παράλληλη πορεία κατά τη διάρκεια του χρόνου. Έτσι, έχουµε το µέγιστο το Μάρτιο (ΩΓΣ = 3,11) και το ελάχιστο τον Ιούλιο (,37). Οι υψηλές τιµές των µηνών εκεµβρίου µέχρι και Απρίλιο διαφέρουν σηµαντικά από τις τιµές των άλλων µηνών. Το ίδιο συµβαίνει και για τον Ιούνιο (Tukey s test, P <,5, σχήµα 8 παράρτηµα Β, πίνακας 31). Ωαγωγοσωµατικός δείκτης % Ι Φ Μ Α Μ Ι Ι Α Σ Ο Ν Μήνες Σχήµα 8. Μεταβολή του ωαγωγοσωµατικού δείκτη κατά τη διάρκεια του χρόνου. Οι τιµές δίνονται ως µέση τιµή ± διακύµανση. Graph 8. Monthly changes of oviducts somatic index. Data are expressed as means ± s. 72

14 ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ Συσχέτιση. Το βάρος των ωαγωγών σχετίζεται αρνητικά µε τα λιπώδη σώµατα το Μάιο και τον Ιούνιο. Τους µήνες Αύγουστο, Σεπτέµβριο, Νοέµβριο µέχρι και Μάρτιο, η συσχέτιση αυτή είναι στατιστικώς ασήµαντη. Με το ήπαρ, στους 4 από τους 12 µήνες (Ιανουάριος, Μάρτιος, Αύγουστος και Οκτώβριος) η συσχέτιση είναι ασήµαντη. Οι ωαγωγοί σχετίζονται θετικά µε το βάρος και το µήκος του σώµατος όλο το χρόνο, αλλά αυτή η συσχέτιση δεν είναι σηµαντική τον Αύγουστο (πίνακας 15). Λιπώδη σώµατα Το βάρος των λιπωδών σωµάτων παρουσιάζει διακύµανση κατά τη διάρκεια του χρόνου (ANOVA, F 11,132 = 4,649, P <,5, σχήµα 9). Η ελάχιστη τιµή του λιπωδοσωµατικού δείκτη παρατηρείται το Φεβρουάριο (ΛΣ =,1). Ακολουθεί σταδιακή αύξηση µέχρι τη µέγιστη τιµή του Αυγούστου (1,29). Μέχρι τον Οκτώβριο (,28) έχουµε απότοµη πτώση του βάρους των λιπωδών σωµάτων και η ελάττωση αυτή συνεχίζεται µέχρι το Φεβρουάριο αλλά µε πιο µικρό ρυθµό. Στατιστικώς, η µέγιστη τιµή του Αυγούστου διαφέρει σηµαντικά από τις τιµές των άλλων µηνών, εκτός από τον Ιούλιο µέχρι το Σεπτέµβριο (Tukey s test, P<,5, σχήµα 9 παράρτηµα Β, πίνακας 32). Λιπωδοσωµατικός δείκτης % Ι Φ Μ Α Μ Ι Ι Α Σ Ο Ν Μήνες Σχήµα 9. Μεταβολή του λιπωδοσωµατικού δείκτη κατά τη διάρκεια του χρόνου. Οι τιµές δίνονται ως µέση τιµή ± διακύµανση. Graph 9. Monthly changes of fat bodies somatic index. Data are expressed as means ± s. 73

15 Συσχέτιση. Τα λιπώδη σώµατα συσχετίζονται θετικά και σηµαντικά µε το ήπαρ µόνο στους 5 από τους 12 µήνες (Μάρτιος, Απρίλιος, Ιούλιος, Αύγουστος και εκέµβριος). Τον Ιούνιο η συσχέτιση µε το βάρος και το µήκος σώµατος είναι αρνητική. Με το ολικό βάρος η συσχέτιση των λιπωδών σωµάτων είναι σηµαντική µόνο τον Απρίλιο, Ιούλιο, Αύγουστο, Σεπτέµβριο και Οκτώβριο, ενώ µε το µήκος σχετίζεται στατιστικώς σηµαντικά µόνο τον Ιούλιο και τον Αύγουστο (P <,5, πίνακας 15). Ήπαρ Το βάρος του παρουσιάζει εποχιακή διακύµανση (ANOVA, F 11,167 = 1,989, P <,5, σχήµα1). Όπως και στα λιπώδη σώµατα, το Φεβρουάριο παρουσιάζεται η ελάχιστη τιµή του ηπατοσωµατικού δείκτη (ΗΣ = 2,24). Ακολουθεί µια µικρή πτώση µέχρι το Μάιο (ΗΣ = 2,66). Τον Ιούνιο η τιµή πέφτει λίγο (2,42) για να αυξηθεί ξανά τον Ιούλιο (2,97). Ξαναέχουµε µια πτώση τον Αύγουστο (ΗΣ = 2,31) για να ακολουθήσει µια µεγάλη αύξηση µέχρι το Νοέµβριο, που έχουµε το µέγιστο (3,6). Σύµφωνα µε τη στατιστική επεξεργασία η µέγιστη τιµή του Νοεµβρίου διαφέρει σηµαντικά από τις τιµές όλων των άλλων µηνών εκτός από αυτές του Ιουλίου και Οκτωβρίου (Tukey s test, P <,5, σχήµα 1 παράρτηµα Β, πίνακας 33). Ηπατοσωµατικός δείκτης % Ι Φ Μ Α Μ Ι Ι Α Σ Ο Ν Μήνες Σχήµα 1. Μεταβολή του ηπατοσωµατικού δείκτη κατά τη διάρκεια του χρόνου. Οι τιµές δίνονται ως µέση τιµή ± διακύµανση. Graph 1. Monthly changes of liver somatic index. Data are expressed as means ± s. 74

16 ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ Συσχέτιση. Το ήπαρ παρουσιάζει θετική συσχέτιση µε το βάρος και µε το µήκος σώµατος όλο το χρόνο. Μόνο τον Ιανουάριο για το ολικό βάρος, και το Μάρτιο για το µήκος η συσχέτιση δεν είναι στατιστικώς σηµαντική (P >,5) (πίνακας 15). 75