ΚΑΡΣΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ

Transcript

1 ΜΑΡΤΙΟΣ-ΑΠΡΙΛΙΟΣ 2004 ΤΕΧΝΙΚΑ ΧΡΟΝΙΚΑ 1 ΚΑΡΣΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ ΑΠΟΤΥΠΩΣΗ ΚΑΙ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ ΜΕ ΤΗ ΧΡΗΣΗ ΓΕΩΓΡΑΦΙΚΟΥ ΣΥΣΤΗΜΑΤΟΣ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΩΝ (G.I.S.) Ι. ΟΜΠΕΤΣΑΝΟΦ Μηχανικός Πετρελαίου, Υποψήφιος δρ Σχολής Μηχανικών Μεταλλείων Μεταλλουργών Ι. ΚΟΥΜΑΝΤΑΚΗΣ Καθηγητής Ε.Μ.Π., Σχολή Μηχανικών Μεταλλείων Μεταλλουργών, Τομέας Γεωλογικών Επιστημών Σ. ΣΤΑΜΑΤΑΚΗ Καθηγήτρια Ε.Μ.Π., Σχολή Μηχανικών Μεταλλείων Μεταλλουργών, Τομέας Μεταλλευτικής ΠΕΡΙΛΗΨΗ Στην εργασία αυτή, με τη συνδυασμένη χρήση βάσης δεδομένων και Γεωγραφικού Συστήματος Πληροφοριών (G.I.S.), καταχωρούνται, αναλύονται και αξιολογούνται τα στοιχεία των καρστικών πηγών τα οποία έχουν καταγραφεί στα τεύχη του Ι.Γ.Μ.Ε. με τίτλο: «Απογραφή καρστικών πηγών της Ελλάδας». Στη βάση δεδομένων καταχωρούνται όλα τα χαρακτηριστικά καθώς και η χρήση των πηγών όπως αυτά δίδονται στα ως άνω τεύχη του Ι.Γ.Μ.Ε. Η σύνδεση της βάσης δεδομένων με το γεωγραφικό σύστημα πληροφοριών παρέχει τη δυνατότητα να συνδυαστούν οι πληροφορίες για κάθε πηγή με τη θέση της στον ψηφιοποιημένο χάρτη και να δημιουργηθούν απλοί ή συνδυαστικοί θεματικοί χάρτες, οι οποίοι προσφέρουν πρόσθετες δυνατότητες συστηματικής ανάλυσης και ερμηνείας των στοιχείων. Ενδεικτικά, οι θεματικοί χάρτες καλύπτουν τη γεωγραφική κατανομή των καρστικών πηγών στον ελλαδικό χώρο, την κατανομή τους σε σχέση με τον τύπο τους, με τα φυσικοχημικά χαρακτηριστικά τους όπως περιεκτικότητα σε χλωριόντα, μεταλλικότητα του νερού, θερμοκρασία, σε σχέση με την παροχή, τη χρήση και αξιοποίηση των πηγαίων νερών.

2 ΜΑΡΤΙΟΣ-ΑΠΡΙΛΙΟΣ 2004 ΤΕΧΝΙΚΑ ΧΡΟΝΙΚΑ 2 ABSTRACT This paper presents an efficient combination of Data Base and Geographic Information Systems (G.I.S.) in the analysis and in the evaluation of karst springs data as they have been reported in the issues of the Institute of Geological and Mineral Exploration under the title: Inventory of Karst Springs of Greece. All information available for each karst spring such as designation, location, date of inventory as well as spring characteristics (type, flow rate, water temperature, PH, water hardness and ions chloride content, exploitation level and water usage) are introduced and stored in the data base system. Data Base is connected with an advanced Geographic Information System and all information are related to the spring position at the digitized map. The linkage between database and G.I.S. provides a very efficient way to generate simple or more complex thematic maps that offer integrated capabilities to the systematic analysis and interpretation of the data. Indicatively, the thematic maps may present the geographic distribution of the karst springs in Greece or their density distribution according to the hydro- geological conditions of each area. On the other hand, karst springs can be analyzed in terms of their physical and chemical features or in terms of their exploitation level and water use. 1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ Η σημασία και η μεγάλη αξία των καρστικών υδροφόρων έχει πλήρως κατανοηθεί την τελευταία 20ετία και οι προσπάθειες για κάλυψη, με αξιοποίηση των νερών τους, σημαντικού μέρους των υδατικών αναγκών, που χρόνο με το χρόνο αυξάνονται, έχουν ενταθεί και πολύ συχνά είναι επιτυχείς. Το γεγονός ότι το 1/3 περίπου της χώρας μας καλύπτεται από ανθρακικά πετρώματα, με περισσότερο ή λιγότερο ευνοϊκές συνθήκες για ανάπτυξη καρστικών υδροφόρων σ αυτά, φανερώνει από μόνο του τη μεγάλη ανάγκη περαιτέρω ενθάρρυνσης της έρευνας για αξιοποίηση, των συχνά ιδιαίτερα πλούσιων καρστικών υδροφοριών, για ανταπόκριση της ζήτησης σε νερό όλων των χρήσεων σε όλη την Ελλάδα. Η γεωγραφική κατανομή των καρστικών υδροφόρων παρέχει αυτή τη δυνατότητα και μειώνει σημαντικά τα υψηλού κόστους έργα μεταφοράς του νερού σε μεγάλες αποστάσεις από τις θέσεις παραγω-

3 ΜΑΡΤΙΟΣ-ΑΠΡΙΛΙΟΣ 2004 ΤΕΧΝΙΚΑ ΧΡΟΝΙΚΑ 3 γής στις θέσεις κατανάλωσης. Μια αξιόπιστη εικόνα της κατανομής αυτής στο χώρο των υδροφόρων καρστικών συστημάτων μπορεί να δοθεί με την αποτύπωση στο χάρτη των καρστικών πηγών, που ως γνωστόν, αποτελούν τις θέσεις εκφόρτισης των υπόγειων υδροφοριών τους. Αν αυτή η αποτύπωση θα μπορούσε να συνοδεύεται και από πληροφορίες που αφορούν στα χαρακτηριστικά αυτών των πηγών, μερικά από τα οποία είναι ταυτόσημα με τα χαρακτηριστικά των υδροφορέων (π.χ. η ποιότητα του νερού), η εικόνα που θα προέκυπτε θα αποκτούσε ιδιαίτερη αξία και τα συμπεράσματα θα οδηγούσαν, σε εθνική κλίμακα, σε σχεδιασμό βέλτιστης αξιοποίησης των καρστικών νερών και σε βελτιστοποίηση της αποθηκευτικής ικανότητας των καρστικών υδροφορέων, στο πλαίσιο της απαιτούμενης ορθολογικής αειφορικής διαχείρισης των υδατικών πόρων και της βιώσιμης ανάπτυξης. Με τις σκέψεις αυτές οδηγηθήκαμε στην απόφαση να αξιοποιήσουμε τις δυνατότητες που παρέχουν σήμερα οι βάσεις δεδομένων και τα γεωγραφικά συστήματα πληροφοριών (G.I.S.), σε συνδυασμό με τη γνώση που υπάρχει για τις καρστικές πηγές της Ελλάδας, ξεκινώντας, σε πρώτη φάση, με τα σχετικά δεδομένα του Ι.Γ.Μ.Ε., όπως αυτά είναι δημοσιευμένα στα τεύχη της σειράς «Απογραφή καρστικών πηγών της Ελλάδας» (βλ. βιβλιογραφία) Σε επόμενη φάση θα γίνει προσπάθεια αναζήτησης δεδομένων για τις καρστικές πηγές των περιοχών εκείνων που δεν έχει γίνει συστηματικά απογραφή, είναι γνωστόν όμως ότι υπάρχει διάσπαρτη γνώση γι αυτές σε διάφορες μελέτες, οι οποίες θα αναζητηθούν και θα αποδελτιωθούν. 2. ΒΑΣΗ ΔΕΔΟΜΕΝΩΝ ΚΑΙ G. I. S. Τα στοιχεία τα οποία είναι καταχωρημένα σε κάθε τεύχος του Ι.Γ.Μ.Ε. υπό τον τίτλο «Απογραφή των καρστικών πηγών της Ελλάδας» καταχωρήθηκαν σε σχεσιακή βάση δεδομένων, με συγκεκριμένη δομή, έτσι ώστε να είναι δυνατή η διαχείριση των δεδομένων ανά θεματικό επίπεδο ενδιαφέροντος. Η καταχώρηση αυτή περιλαμβάνει τα γεωγραφικά στοιχεία της πηγής (ονομασία, διαμέρισμα, νομός, δήμος ή κοινότητα, πλησιέστερο αναγνωριστικό σημείο : πόλη ή χωριό, ημερομηνία απογραφής), καθώς και τα χαρακτηριστικά κάθε πηγής (τύπος, ροή, παροχή, θερμοκρασία νερού, σκληρότητα, μεταλλικότητα,

4 ΜΑΡΤΙΟΣ-ΑΠΡΙΛΙΟΣ 2004 ΤΕΧΝΙΚΑ ΧΡΟΝΙΚΑ 4 PH, περιεκτικότητα σε κατιόντα Ca 2+, Mg 2+, Na +, K +, σύνολο κατιόντων, περιεκτικότητα 2- σε ανιόντα HCO 3-, SO 4, Cl -, NO 3- και σύνολο ανιόντων). Τα στοιχεία αφορούν σε 544 πηγές. Η βάση δεδομένων συνδέθηκε με την τοποθεσία κάθε μιας πηγής σε ψηφιοποιημένο χάρτη της Ελλάδας με τη χρήση G.I.S. (Arcview 3.1). Στη φάση της σύνδεσης, αντιμετωπίστηκαν δυσκολίες σχετικά με την εξεύρεση των ακριβών συντεταγμένων των πηγών, οι οποίες δεν ήταν διαθέσιμες στα τεύχη απογραφής του Ι.Γ.Μ.Ε. Στην προκειμένη περίπτωση, η θέση καθεμιάς πηγής σχετίζεται με το σημείο ανάβλυσής της και είναι σχετικά δύσκολο να διαπιστωθούν οι ακριβείς συντεταγμένες. Η παραπάνω δυσκολία οφείλεται στους εξής λόγους: στην περίπτωση των καρστικών πηγών, από την ίδια τους τη φύση, τα σημεία ανάβλυσης δεν χαρακτηρίζονται με ακριβείς συντεταγμένες όπως π.χ. είναι οι γεωτρήσεις, η ανάβλυση των πηγών δεν είναι πάντα σημειακή, δηλαδή στις περισσότερες των περιπτώσεων η ανάβλυση τους είναι διάσπαρτη ή γραμμική. Το γεγονός αυτό προφανώς προκαλεί ακόμη μεγαλύτερη δυσκολία στον καθορισμό των συντεταγμένων, επίσης, σοβαρή δυσκολία αντιμετωπίζεται και στην καταγραφή των συντεταγμένων των μη προσπελάσιμων πηγών. Λαμβάνοντας υπόψη τους παραπάνω παράγοντες, αποφασίστηκε οι θέσεις των καρστικών πηγών να καταχωρηθούν προσεγγιστικά σαν σημεία στον ψηφιοποιημένο χάρτη. Η διαδικασία αυτή ολοκληρώθηκε χρησιμοποιώντας τους χάρτες που συνοδεύουν κάθε τεύχος «Απογραφή Καρστικών Πηγών της Ελλάδας» του Ι.Γ.Μ.Ε. κλίμακα 1: πάνω στους οποίους είναι σημειωμένες οι θέσεις των πηγών. Με τον τρόπο αυτό επιτυγχάνεται ακρίβεια με απόκλιση από την πραγματική θέση του σημείου ανάβλυσης της πηγής, ίδια με αυτήν που ενέχει η κλίμακα του χάρτη. 3. ΓΕΩΓΡΑΦΙΚΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΤΩΝ ΚΑΡΣΤΙΚΩΝ ΠΗΓΩΝ Ως αποτέλεσμα της αποτύπωσης των καρστικών πηγών στον ψηφιοποιημένο χάρτη της Ελλάδας, ο πρώτος θεματικός χάρτης (Χάρτης 1) παρουσιάζει τη γεωγραφική κατανομή τους.

5 ΜΑΡΤΙΟΣ-ΑΠΡΙΛΙΟΣ 2004 ΤΕΧΝΙΚΑ ΧΡΟΝΙΚΑ 5 Όπως διαπιστώνεται απ αυτόν oι καρστικές πηγές στον ελλαδικό χώρο είναι αρκετά διάσπαρτες και η πυκνότητα κατανομής τους διαφέρει ανάλογα με τις γεωλογικές συνθήκες που επικρατούν σε κάθε περιοχή. Για παράδειγμα, στο Νομό Γρεβενών δεν υπάρχουν πηγές και στο Νομό Έβρου βρίσκεται μόνο μια πηγή, διότι τα ανθρακικά πετρώματα σπανίζουν, στο Nομό Φλώρινας δύο, στους Νομούς Καρδίτσας, Ροδόπης, Ξάνθης, Πέλλας και Λάρισας τρεις, τέσσερις, έξι, οκτώ και δεκατρείς πηγές αντίστοιχα. Από την άλλη πλευρά, στα όρια των Νομών Αιτωλοακαρνανίας, Αρκαδίας, Ευρυτανίας και Μαγνησίας βρίσκονται 46, 38, 37 και 34 πηγές αντίστοιχα, λόγω της ευρύτατης εξάπλωσης των ανθρακικών αποκαρστωμένων πετρωμάτων. Όπως είναι γνωστό, ο αριθμός και το μέγεθος των καρστικών πηγών σχετίζεται άμεσα με την ωριμότητα του καρστικού συστήματος. Στις περιοχές, επομένως, όπου επικρατεί νεαρό καρστ υπάρχουν πολλές και μικρές πηγές που δεν έχουν απογραφεί, αντίθετα σε περιοχές που χαρακτηρίζονται από ώριμο καρστ υπάρχουν λίγες αλλά με μεγάλες παροχές. Στο Σχήμα 1 παρουσιάζεται ο αριθμός των καρστικών πηγών ανά ευρύτερη περιοχή και διαπιστώνεται η διασπορά τους σε όλη την Ελλάδα αλλά ταυτόχρονα και η ανομοιογενής πυκνότητα εμφάνισής τους ανά περιοχή. Συνήθως οι πηγές αποκαλούνται με χαρακτηριστικά τοπωνύμια. Επειδή αυτά συμπίπτουν για κάποιες πηγές (πχ. «Κεφαλάρι», «Γλύφα» κ.ά.) ο γεωγραφικός προσδιορισμός περιλαμβάνει όλα εκείνα τα στοιχεία που μπορεί να συμβάλλουν στον πλήρη καθορισμό της θέσης τους. Ο χρήστης αποκτά συγκεκριμένη εικόνα όταν συμπληρωθούν, το όνομα του Νομού, ο Δήμος και η Κοινότητα καθώς και το Διαμέρισμα στο οποίο ανήκει η συγκεκριμένη πηγή. Επίσης, αξίζει να σημειωθεί ότι ύστερα από τη σύνδεση της βάσης δεδομένων με το γεωγραφικό σύστημα πληροφοριών, με τον τρόπο που είχε αναφερθεί, ο χρήστης πλέον έχει τη δυνατότητα εύκολα να βρίσκει την πηγή καθώς επίσης και όλες τις πληροφορίες που περιέχει η βάση για την πηγή αυτή.

6 ΜΑΡΤΙΟΣ-ΑΠΡΙΛΙΟΣ 2004 ΤΕΧΝΙΚΑ ΧΡΟΝΙΚΑ 6 Χάρτης 1: Γεωγραφική Κατανομή των Καρστικών Πηγών στον Ελλαδικό Χώρο Map 1: Geographic Distribution of Karst Springs in Greece Σημείωση: Στις περιφέρειες με χρώμα γκρί δεν υπάρχει συστηματική απογραφή καρστικών πηγών Note: For the regions in grey colour does not exist systematic karst springs inventory. 4

7 ΜΑΡΤΙΟΣ-ΑΠΡΙΛΙΟΣ 2004 ΤΕΧΝΙΚΑ ΧΡΟΝΙΚΑ 7. µ µ. µ (., µ 34 µ µ 1 µ µ, µ µ, 2 63 µ µ 3 µ. µ 4 µ µ 5, µ µ µ : 1-, 2-, 3- ( ), Υπόμνημα: 1-Πελοπόννησος, 2-Αν. 4-. Στερεά, Ελλάδα, 5-, 3-Μακεδονία 6-, (πλην Κεντρικής), 7-4-Δ. Στερεά Legend: Ελλάδα, 1-Peloponnisos, 5-Θεσσαλία, 6-Κρήτη, 2-E.Sterea 7- Hellas, Θράκη3-Macedonia (excluding Central), Legend: 1-Peloponnisos, 2-E. 4-W.Sterea Hellas, 3-Macedonia 5-Thessalia, 6-Crete, (excluding 7-Thraki Central), 4-W. Sterea µ Hellas, 1. 5-Thessalia, 6-Crete, 7-Thraki Figure 1. Karst springs in major geographic region Σχήμα 1:.Καρστικές Πηγές ανά ευρύτερη γεωγραφική περιοχή Figure 1:.Karst springs in major geographic region ΤΥΠΟΙ ΠΗΓΩΝ µ µ µ Η γεωγραφική κατανομή : των καρστικών πηγών 1,, με βάση τον τύπο 2, τους παρουσιάζεται. στο θεματικό Χάρτη. 2. Στα τεύχη απογραφής του Ι.Γ.Μ.Ε. οι πηγές ταξινομούνται ως προς τον τύπο τους σε πέντε (5) µ βασικές κατηγορίες: µ εκφόρτισης 1, επαφής, µ υπερχείλισης 2, παράκτιες και υποθαλάσσιες. µ Από τους τύπους αυτούς µ υπερτερούν οι πηγές υπερ- µ µ (,, ) χείλισης οι οποίες ανήκουν κυρίως σε ενδοχώριους µ καρστικούς ( µ υδροφορείς. µ µ 3 4), µ µ,. Η διαπίστωση αυτή έχει ιδιαίτερη αξία, γιατί όλες αυτές οι πηγές τροφοδοτούνται από 5. καρστικούς υδροφορείς 5.1 µ µ που μπορεί να επιδέχονται αναρρύθμιση και πρέπει να μελετηθούν, ώστε να αξιοποιηθούν στην κατεύθυνση της πλήρους εκμετάλλευσης, της υπόγειας µ αποθηκευτικής ικανότητας των ταμιευτήρων µ µ 42 αυτών. 2 Πολύ μεγάλος επίσης είναι και ο αριθμός των παράκτιων µ. 3 καρστικών πηγών στη νότια µ Ελλάδα (Πελοπόννησος, Ανατολική και Δυτική Στερεά Ελλάδα, 4 Εύβοια και Κρήτη) οι περισσότερες από τις οποίες είναι υψηλών παροχών και υφάλμυρες 5 µ µ 344 (συσχετισμός με τους θεματικούς Χάρτες 3 και 4), με δύσκολες, επομένως, συνθήκες αξιοποίησης. µ µ : (1) ppm, (2) , (3)50-350, (4) >3000, (5) ΦΥΣΙΚΟΧΗΜΙΚΑ Legend: (1) ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ from 1500 to 3000 ppm, (2) , ΤΩΝ ΚΑΡΣΤΙΚΩΝ (3)50-350, (4) ΠΗΓΩΝ >3000, (5) 0-50 µ 2. µ µ Figure 2.Distribution of karst springs according to their ion chloride content 5.1. Χημισμός των καρστικών νερών 1 Στα απογραφικά δελτία 1 του Ι.Γ.Μ.Ε. δεν δίδεται.... για τις πηγές αυτές συγκεκριμένος µ τύπος µ µ Οι σημειωμένες στα απογραφικά δελτία του Ι.Γ.Μ.Ε. πηγές επαφής-υπερχείλισης και υπερχείλισης ενοποιήθηκαν.

8 µ µ µ : 1,, 2,. ΜΑΡΤΙΟΣ-ΑΠΡΙΛΙΟΣ 2004 ΤΕΧΝΙΚΑ ΧΡΟΝΙΚΑ 8. µ µ µ Γενικά, διακρίνονται δυο υδροχημικές κατηγορίες µ καρστικών νερών. Στην πρώτη κατηγορία συμπεριλαμβάνονται (, νερά που τα υδροχημικά τους χαρακτηριστικά, εξαρτώνται ) µ µ µ µ ( µ µ µ 3 4 µ,. από τη λιθολογική σύσταση του καρστικού συστήματος. Η δεύτερη, περιλαμβάνει νερά 5. του παράκτιου καρστ που βρίσκονται κάτω από την επίδραση της θάλασσας. 5.1 µ µ , µ. µ µ µ µ µ µ µ µ : (1) ppm, (2) , (3)50-350, (4) >3000, (5) 0-50 Υπόμνημα: (1)από ppm, (2) , (3)50-350, (4) >3000, (5) 0-50 Legend: Legend: (1) from (1) 1500 from to to ppm, 3000 (2) , ppm, (2) , (3)50-350, (3)50-350, (4) >3000, (4) >3000, (5) (5) µ 2. µ µ Figure Σχήμα 2.Distribution 2:.Κατανομή of karst των springs καρστικών according πηγών to their σε ion σχέση chloride με content την περιεκτικότητα του νερού σε χλωριόντα Figure 1 2:.Distribution of.... karst springs according to µ. 2 µ µ their ion chloride content Από τη χημική σύσταση του νερού των καρστικών πηγών εξαρτάται άμεσα η ποιότητα και επομένως η αξιοποίηση και η ανάλογη χρήση τους. Οι τρεις βασικές παράμετροι που επηρεάζουν σε μεγάλο βαθμό την ποιότητα του νερού όσον αφορά στη χρήση του, είναι η περιεκτικότητα σε Cl -, η σκληρότητα, και η μεταλλικότητά του. Στο Σχήμα 2 παρουσιάζεται η διακύμανση της περιεκτικότητας σε χλωριόντα των νερών των καρστικών πηγών. Πρόκειται για 430 πηγές από σύνολο 544, δηλαδή ποσοστό 79%. Όπως φαίνεται, οι περισσότερες ( 344 ) υπάγονται στην κατηγορία με χαμηλή περιεκτικότητα (έως 50 p.p.m.). Επίσης, 52 πηγές έχουν περιεκτικότητα σε Cl μεγαλύτερη από 1500 mg/l, 17 μεταξύ 50 και 350 mg/l και σε άλλες 17 υπάρχει διακύμανση από mg/l. Οι πηγές με την υψηλότερη περιεκτικότητα σε Cl - βρίσκονται στις περιοχές των παράκτιων καρστικών συστημάτων και η τιμή της περιεκτικότητας σε Cl - αυξάνεται με το βαθμό ανάμειξης με το θαλασσινό νερό. Επισημαίνεται εδώ ότι η εικόνα θα ήταν αρκετά διαφοροποιημένη αν στην απογραφή των καρστικών πηγών και την εξέταση της ποιότητας των, είχαν περιληφθεί πολυπληθείς υποθαλάσσιες και συχνά πολύ μεγάλων παροχών πηγές των παραλιακών ζωνών

9 ΜΑΡΤΙΟΣ-ΑΠΡΙΛΙΟΣ 2004 ΤΕΧΝΙΚΑ ΧΡΟΝΙΚΑ 9 Θεματικός Χάρτης 2: Γεωγραφική Κατανομή των Καρστικών Πηγών με βάση τον Τύπο τους Thematic Map 2: Geographic Distribution of karst Springs According to their Type

10 ΜΑΡΤΙΟΣ-ΑΠΡΙΛΙΟΣ 2004 ΤΕΧΝΙΚΑ ΧΡΟΝΙΚΑ 10 Θεματικός Χάρτης 3: Γεωγραφική Κατανομή των Καρστικών Πηγών σε Σχέση με τη Μεταλλικότητα των Νερών τους Thematic Map 3: Geographic Distribution of karst Springs According to their Water Mineralization Στο θεματικό Χάρτη 3 εμφανίζεται η διακύμανση της μεταλλικότητας (TDS) των νερών των καρστικών πηγών. Το συμπέρασμα που προκύπτει είναι ανάλογο με αυτό της

11 ΜΑΡΤΙΟΣ-ΑΠΡΙΛΙΟΣ 2004 ΤΕΧΝΙΚΑ ΧΡΟΝΙΚΑ 11 προηγούμενης περίπτωσης. Οι πηγές με υψηλή μεταλλικότητα (>1000 mg/l) βρίσκονται στις παράκτιες περιοχές και αυτό οφείλεται στην ανάμειξη του γλυκού με το θαλασσινό νερό. Στο θεματικό Χάρτη µ 4 και στο Σχήμα 3 παρουσιάζεται µ µ η κατανομή των καρστικών πη- γών ανάλογα με την ολική σκληρότητα του νερού τους. Διαπιστώνεται. ότι τα καρστικά 430 Cl -,, µ. µ 2 79%., ( 344 ) νερά χαρακτηρίζονται ως επί το πλείστον ( 50 p.p.m.). από τιμές, σκληρότητας 52 μεγαλύτερης από Cl 15 µ 17 µ mg/l 17 µ mg/l. γαλλικούς βαθμούς. Στο σύνολο των 486 πηγών Cl - για τις οποίες υπήρχαν στοιχεία σκληρότητας νερού, σε ποσοστό 57,6% µ οι τιμές της σκληρότητας κυμαίνονται µ μεταξύ 15 και 50 µ Cl - µ µ µ µ., γαλλικών βαθμών και µ 14,2% μεταξύ 50 και 508 γαλλικών. βαθμών, επομένως, πρόκειται µ 3 µ µ µ (TDS) για σκληρά έως πολύ σκληρά νερά.. Από τις µ µ 137 πηγές που τα νερά τους χαρακτηρίζονται µ µ µ µ (>1000 mg/l) από σκληρότητα μικρότερη µ ή ίση των 15 µ γαλλικών βαθμών,. οι 102 πηγές έχουν νερό με µ 4 µ 3 µ. σκληρότητα μικρότερη των 15 γαλλικών βαθμών. Από το Χάρτη 4 γίνεται εμφανές ότι η µ µ 15 µ. 4, 57,6% µ ολική σκληρότητα των µ πηγαίων 15 νερών 50 παρουσιάζει µ τις 14,2% μεγαλύτερες µ 50 τιμές 508 της στις πηγές µ, µ. 137 των παράκτιων καρστικών µ συστημάτων. 15 µ, 102 µ µ µ. µ 148 µ µ. µ µ µ : (1) , (3) 20-50, (4) , (5) Legend: (1) from 2 to 15 french deg (3) 20-50, (4) , (5) µ µ 3. µ Figure 3. Variation of karst springs Υπόμνημα: (1) 2-15 γαλλικούς βαθμούς, (2) από 15-20, (3) από 20-50, 6. (4) από , (5)από Legend: (1) from 2 to 15 french degrees, (2) 15-20, (3) 20-50, µ (4) , (5) µ Σχήμα 200 3: Διακύμανση της σκληρότητας του νερού των καρστικών πηγών µ Figure 3: Variation of karst springs water hardness...., 150 µ 36 m 3 /h 6. ΠΑΡΟΧΗ ΤΩΝ ΚΑΡΣΤΙΚΩΝ ΠΗΓΩΝ µ 100 µ µ. Η παροχή των καρστικών 50 πηγών 32 είναι πολύ σημαντικό χαρακτηριστικό 21 το οποίο σχετίζεται άμεσα με τη χρήση 0 καθεμιάς σε συνάρτηση με την ποιότητα των νερών της. µ µ µ µ µ, (m3/h) µ µ µ 5 µ µ : (1) 36 m 3 /h, (2) , (3) , (4) , (5) , (6) >10000 Legend: (1) to 36 m 3 /h, (2) , (3) µ

12 µ µ 15 µ. 4, 57,6% µ µ µ 14,2% µ µ, µ. 137 ΜΑΡΤΙΟΣ-ΑΠΡΙΛΙΟΣ µ 2004 ΤΕΧΝΙΚΑ 15 ΧΡΟΝΙΚΑ µ, 102 µ 12 µ µ. µ 148 µ Πρέπει να σημειωθεί ότι 150 στην απογραφή 137 καρστικών 132 πηγών της Ελλάδας που έχει πραγματοποιηθεί από το Ι.Γ.Μ.Ε., έχουν κυρίως καταγραφεί οι πηγές με παροχή μεγαλύτερη µ. 100 µ µ : (1) 2-15 από 36 m 3 /h. Η τιμή αυτή θεωρήθηκε το κρίσιμο κάτω όριο για την αξιοποίηση 20, και την 48 (3) 20-50, (4) , (5) 50 Legend: (1) from 2 to 15 french deg οικονομική εκμετάλλευση της συγκεκριμένης πηγής. Επισημαίνεται 21 ότι στις περισσότερες (3) 20-50, (4) , (5) µ περιπτώσεις οι σημειωμένες παροχές στα δελτία απογραφής των πηγών δεν αφορούν 0 µ 3. µ μέσες τιμές μακροχρόνιων υδρομετρήσεων αλλά τιμές που μετρήθηκαν Figure ή εκτιμήθηκαν 3. Variation of karst springs κατά την ημέρα απογραφής τους. µ 6. µ µ µ , (m3/h) µ µ : (1) 36 m 3 /h, (2) , (3) , Υπόμνημα: (1) έως 36 (4) m , 3 /h, (2) , (5) , (3) , (6) >10000 (4) , (5) , (6) Legend: (1) to 36 m 3 >10000 /h, (2) , (3) Legend: (1) to 36 m (4) , 3 /h, (2) , (3) , (4) , (5) , (6) >10000 (5) , (6) >10000 µ 4. µ µ Figure 4. Distribution of karst springs according to their flow rates Σχήμα 4. Κατανομή των καρστικών πηγών με βάση. την παροχή τους Figure 4. Distribution of karst springs according to their flow rates 21. µ...., µ 36 m 3 /h µ µ µ. µ µ µ µ µ µ µ µ 5 Ο θεματικός Χάρτης 5 αποτυπώνει τις καρστικές πηγές με βάση την παροχή τους και το Σχήμα 4 το σχετικό ιστόγραμμα. Το πρώτο συμπέρασμα που προκύπτει αφορά στη μεγάλη διακύμανση που παρουσιάζουν οι τιμές της παροχής. Η μικρότερη παροχή, όπως αναφέρθηκε, είναι 36 m 3 /h, ενώ υπάρχουν πηγές που εμφανίζουν παροχή έως και 50,400 m 3 /h (Ανάβαλος του Ν. Αργολίδος). Πρέπει να επισημανθεί ότι οι τιμές της παροχής που χαρακτηρίζουν τις περισσότερες πηγές βρίσκονται μεταξύ των m 3 /h. Λιγότερες είναι οι πηγές με παροχή μεγαλύτερη των 500 m 3 /h και των 1,000m 3 /h και ελάχιστες, όπως φαίνεται από το Σχήμα 4, με παροχή μεγαλύτερη των 10,000 m 3 /h.

13 ΜΑΡΤΙΟΣ-ΑΠΡΙΛΙΟΣ 2004 ΤΕΧΝΙΚΑ ΧΡΟΝΙΚΑ 13 Θεματικός Χάρτης 4: Γεωγραφική Κατανομή των Καρστικών Πηγών Σύμφωνα με την Ολική Σκληρότητα του Νερού Thematic Map 4: Geographic Distribution of karst Springs According to their Water Total Hardness

14 ΜΑΡΤΙΟΣ-ΑΠΡΙΛΙΟΣ 2004 ΤΕΧΝΙΚΑ ΧΡΟΝΙΚΑ 14 Θεματικός Χάρτης 5: Γεωγραφική Κατανομή των Καρστικών Πηγών με βάση την Παροχή τους Thematic Map 5: Geographic Distribution of karst Springs According to their Discharge 7. ΘΕΡΜΟΚΡΑΣΙΑ ΝΕΡΟΥ Η θερμοκρασία του νερού των καρστικών πηγών είναι ένα στοιχείο το οποίο δεν παίζει σημαντικό ρόλο όσον αφορά στην αξιοποίηση και στην εκμετάλλευση τους. Και τούτο,

15 ΜΑΡΤΙΟΣ-ΑΠΡΙΛΙΟΣ 2004 ΤΕΧΝΙΚΑ ΧΡΟΝΙΚΑ 15 διότι οι περισσότερες χαρακτηρίζονται από χαμηλές τιμές θερμοκρασίας. Όπως φαίνεται στο Σχήμα 5 το μεγαλύτερο πλήθος των πηγών έχουν νερό με θερμοκρασία χαμηλότερη των 15 o C, ενώ αρκετές πηγές αναβλύζουν µ νερό με θερμοκρασία µ χαμηλότερη 4 των µµ. 10 ο C. µ µ µ. Λιγότερες είναι οι πηγές, με θερμοκρασία, νερού η 36 οποία m 3 /h, κυμαίνεται μεταξύ 15 και µ 20 ο C m 3 /h (. ). µ µ και ελάχιστος αριθμός πηγών παρουσιάζει θερμοκρασία µ ψηλότερη mτων 3 /h. 20 ο C και συνδέονται με μεγάλα ρήγματα m 3 /h. µ 500 m 3 /h 1000m 3 /h, µ 4, µ µ 7. Πρέπει να επισημανθεί ότι στη µ βάση δεδομένων για κάθε μέτρηση της θερμοκρασίας µ.,, του νερού κάθε πηγής, υπάρχει και η αντίστοιχη µ µ θερμοκρασία µ. αέρα τη στιγμή της µ μέτρησης. 5 µ µ µ µ 15 o C, µ µ µ µ µ µ 250 µ µ µ µ. 200 µ µ µ 86 µ 100 µ µ. µ 50 µ µ : (1) 10 C, (2) (3) 15-20, (4) >20 C Legend: (1) to 10 o C, (2) 10-15, ( µ o C µ 5. µ Υπόμνημα: (1)έως 10 ο C, (2) από 10-15, (3) 15-20, (4) >20 ο C µ Legend: (1) to 10 o C, (2) 10-15, ( , (4) >20 o C Figure 5. Distribution of karst springs in term water temperature Σχήμα 5: Κατανομή των καρστικών πηγών ως προς 8. τη θερμοκρασία του νερού µ µ µ µ µ Figure 5: Distribution of karst springs in terms of water. temperature µ µ µ µ, µ., µ, 8. ΑΞΙΟΠΟΙΗΣΗ ΤΩΝ ΚΑΡΣΤΙΚΩΝ µ ΠΗΓΩΝ µ µ, Οι καρστικοί σχηματισμοί. καταλαμβάνουν, σημαντικό μέρος από την έκταση του Ελλαδικού και του Μεσογειακού χώρου. Το νερό που κυκλοφορεί. στις καρστικές αυτές μάζες µ µ µ, µ, είναι σημαντικό σε ποσότητα µ µ στην µ κλίμακα της Εθνικής µ. υδατικής οικονομίας των Μεσογειακών χωρών, βρίσκεται όμως σε χαμηλό, βαθμό αξιοποίησης. Το γεγονός αυτό οφεί- µ : µ µ, λεται, πέραν της υφαλμύρινσης, σε δύο βασικές ακόμη µ αιτίες: η τεχνολογία, στον τομέα µ αυτό δεν έχει φτάσει σε ανάλογο επίπεδο µ ανάπτυξης, με την τεχνολογία αξιοποίησης των µ µ µ προσχωματικών υδροφόρων και µ επίσης, τόσο η έρευνα όσο και η αξιοποίηση τους είναι µ. µ, αρκετά δαπανηρή. Επιπλέον, µ βασικό ανασταλτικό παράγοντα έχει µ. αποτελέσει και το γεγονός ότι συχνά οι καρστικοί µ µ υδροφόροι βρίσκονται σε µ ορεινούς όγκους 6 μακράν της με- µ, µ., µ µ µ µ, µ µ µ, µ 8

16 ΜΑΡΤΙΟΣ-ΑΠΡΙΛΙΟΣ 2004 ΤΕΧΝΙΚΑ ΧΡΟΝΙΚΑ 16 γάλης ζήτησης νερού και ενίοτε απαιτούνται δαπανηρά έργα για την αξιοποίηση τους. Κάθε μια καρστική πηγή, ανάλογα με τον τύπο στον οποίο ανήκει, δεν είναι παρά μόνο ένα σύμπτωμα μέσα σε ένα καρστικό σύστημα. Έτσι, λοιπόν, όταν σχεδιάζεται η αξιοποίηση της πηγής απαραίτητη προϋπόθεση για τη σωστή επιλογή του συστήματος υδροληψίας είναι η γνώση: του τύπου της πηγής, του μηχανισμού λειτουργίας της, της ποιότητας του νερού και της διακύμανσής της στο χρόνο, της δίαιτας της πηγής και του καρστικού συστήματος που την τροφοδοτεί καθώς και της απόκρισης του τελευταίου στις μεταλλαγές της πρώτης, των υφιστάμενων συνθηκών σε σχέση με πιθανή αναρρύθμιση του υδροφορέα που τροφοδοτεί την πηγή. Βασικός περιορισμός στην ανάπτυξη των καρστικών πηγών είναι η παρουσία θαλασσινού νερού στην άμεση γειτονία τους. Όταν ο υδροφορέας των πηγών έχει υποστεί υφαλμύρινση, τότε ο σχεδιασμός των έργων εκμετάλλευσης είναι δύσκολος και όχι πάντα επιτυχημένος. Το γεγονός αυτό έχει ως αποτέλεσμα οι περισσότερες από τις ανεκμετάλλευτες καρστικές πηγές να ανήκουν στα παράκτια καρστικά συστήματα. Αυτό το συμπέρασμα προκύπτει από το θεματικό Χάρτη 6, όπου παρουσιάζεται η κατανομή των καρστικών πηγών στην Ελλάδα ανά χρήση. Εκτός από τις περιοχές του παράκτιου καρστ, μεγάλος αριθμός ανεκμετάλλευτων καρστικών πηγών βρίσκεται και στα ενδοχωρικά καρστικά συστήματα, τα οποία δεν έχουν καμία επαφή με το θαλασσινό νερό. Στην αξιοποίηση των πηγών αυτών πρέπει να δοθεί ιδιαίτερη σημασία, διότι όχι μόνο είναι πολλές αλλά χαρακτηρίζονται και από σχετικά μεγάλες παροχές (συσχέτιση θεματικών Χαρτών 5 και 6). Όπως φαίνεται στο Χάρτη 6, ανεκμετάλλευτες πηγές οι οποίες ανήκουν στα ενδοχωρικά καρστικά συστήματα, υπήρχαν κατά την περίοδο απογραφής τους από το Ι.Γ.Μ.Ε., δηλαδή , στη Βόρεια Ελλάδα στους Νομούς Δράμας, Ξάνθης, Σερρών, Ροδόπης, Καβάλας, Κοζάνης, Ημαθίας, καθώς επίσης και στα όρια του Νομού Ευρυτανίας. Από τις πηγές αυτές, αρκετές έχουν ήδη αξιοποιηθεί όχι πάντα με το καλύτερο τρόπο, πολλές όμως μένουν ανεκμετάλλευτες.

17 ΜΑΡΤΙΟΣ-ΑΠΡΙΛΙΟΣ 2004 ΤΕΧΝΙΚΑ ΧΡΟΝΙΚΑ 17 Θεματικός Χάρτης 6: Γεωγραφική Κατανομή των Καρστικών Πηγών με βάση τη Χρήση Thematic Map 6: Geographic Distribution of karst Springs According to their Water Usage

18 ΜΑΡΤΙΟΣ-ΑΠΡΙΛΙΟΣ 2004 ΤΕΧΝΙΚΑ ΧΡΟΝΙΚΑ 18 Θεματικός Χάρτης 7: Γεωγραφική Κατανομή των Καρστικών Πηγών Ανάλογα με το Βαθμό Υδρομάστευσης Thematic Map 7: Geographic Distribution of karst Springs According to their Exploitation Level Στο Σχήμα 6 παρουσιάζεται η ποσοστιαία κατανομή των καρστικών πηγών ανά χρήση. Παρατηρείται ότι ένα μεγάλο ποσοστό, 24% ή σε αριθμό 129 πηγές, ήταν ανεκμετάλλευτες την περίοδο , εκ των οποίων 62 ανήκουν στο παράκτιο καρστικό σύστημα και αυτές εξακολουθούν να μένουν ανεκμετάλλευτες. Από τις πηγές υπό χρήση,

19 ΜΑΡΤΙΟΣ-ΑΠΡΙΛΙΟΣ 2004 ΤΕΧΝΙΚΑ ΧΡΟΝΙΚΑ 19 το μεγαλύτερο ποσοστό 34% ή 184 πηγές είναι εκείνες οι οποίες χρησιμοποιούνται για άρδευση, ακολουθούν οι πηγές που πέραν της άρδευσης χρησιμεύουν και για ύδρευση σε ποσοστό 31% ή 167 σε αριθμό και οι πηγές που χρησιμοποιούνται μόνο για ύδρευση είναι 57, αποτελούν δηλαδή το 10% του συνόλου των πηγών. Τέλος, στην κατηγορία με ένδειξη «άλλη» συμπεριλαμβάνονται τέσσερις πηγές («Κεφαλόβρυσο» Αχαΐας, «Μύλοι Μαντινείας» Μεσσηνίας, «Γεωργιούπολις» Χανιών και «Βόδα» Πέλλας) που χρησιμοποιούνται για παραγωγή ηλεκτρικού ρεύματος, δύο («Καϊάφα» Ηλείας και «Σπηλαία» Λακωνίας) οι οποίες εκμεταλλεύονται από τον Ε.Ο.Τ. και μια πηγή («Αγία Βαρβάρα» Δράμας) µ ( µ 5 6). η οποία χρησιμοποιείται για άρδευση 6, µ και ταυτόχρονα στον τομέα της βιομηχανίας. µ...., , 1% µ µ 10%,,, 24% µ, 1 µ. 2, µ µ. 3 µ 6 31% µ 4 µ µ 129, µ , 34% µ. Υπόμνημα: 1-Ανεκμετάλλευτη, µ µ : 1- µ, 2-Άρδευση, 3-Ύδρευση 2-, & 3- Άρδευση, 4-Ύδρευση, &, 5-Άλλη 4-, 5- Legend: 1-Non Legend: usable, 1-Non 2-Irrigation, usable, 2-Irrigation, 3-Water Supply 3-Water & Irrigation, Supply & Irrigation, 4-Water Supply, 4-Water 5-Other Supply, 5-Other µ 6. µ µ Figure Σχήμα 6. Distribution 6: Κατανομή of karst των springs καρστικών according πηγών to their με water βάση use την χρήση τους Figure µ 6: Distribution of 34% karst springs 184 according to µ their water use µ 31% µ µ µ 57, Πρέπει, επίσης, να επισημανθεί. ότι ο, βαθμός αξιοποίησης µ των καρστικών µ µ πηγών καθορίζεται από τα έργα µ υδρομάστευσης που έχουν πραγματοποιηθεί µ, για ( καθεμιά πηγή. (,, «µ... µ ( µ ) Στο θεματικό Χάρτη 7 εμφανίζονται οι πηγές τα µ νερά των µ. οποίων αξιοποιούνται, με τον,, µ µ αντίστοιχο δείκτη έργων µ υδρομάστευσης. Όπως µ φαίνεται από τα στοιχεία µ. του Χάρτη, µ ένα 7 µ, µ µ. μεγάλο μέρος των πηγών, 147 σε αριθμό,, αξιοποιούνται µ µ με πλήρη, υδρομάστευση. 147 µ, Έργα µ. µ µ µ 185, μερικής υδρομάστευσης µ έχουν πραγματοποιηθεί (83) µ σε 185 πηγές, µ. ενώ ένας σημαντικός µ µ, αριθμός πηγών (83) εκμεταλλεύεται µ. χωρίς έργα υδρομάστευσης. Οι περισσότερες πηγές µ µ µ µ οι οποίες εκμεταλλεύονται χωρίς, έργα υδρομάστευσης βρίσκονται στην Πελοπόννησο, µ. µ,, µ. 6. H µ µ GIS, µ, µ, µ µ

20 ΜΑΡΤΙΟΣ-ΑΠΡΙΛΙΟΣ 2004 ΤΕΧΝΙΚΑ ΧΡΟΝΙΚΑ 20 στη Δυτική Μακεδονία και στα όρια του νομού Μαγνησίας. Να σημειωθεί ότι οι διαφορές που υπάρχουν μεταξύ των θεματικών Χαρτών σχετικά με την εμφάνιση των καρστικών πηγών, οφείλεται στο γεγονός ότι δεν είναι πάντα διαθέσιμα όλα τα στοιχεία για όλες τις πηγές. Επομένως, για εκείνες που υστερούν σε κάποιο χαρακτηριστικό, δεν υπάρχει αντίστοιχη ένδειξη στο σχετικό θεματικό Χάρτη. 6. ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ H συνδυασμένη χρήση βάσης δεδομένων και G.I.S., οδήγησε στην ανάπτυξη ενός ολοκληρωμένου συστήματος αποθήκευσης, διαχείρισης και αξιολόγησης όλων των διαθέσιμων, από δημοσιευμένα δεδομένα του Ι.Γ.Μ.Ε., πληροφοριών για τις καρστικές πηγές του ελλαδικού χώρου. Καταχωρήθηκαν στοιχεία που αφορούν στα γεωγραφικά και φυσικοχημικά χαρακτηριστικά, την παροχή, τον τύπο και το καθεστώς αξιοποίησης 544 πηγών, οι οποίες έχουν παροχή μεγαλύτερη των 36 m 3 /h. Οι θεματικοί χάρτες που προκύπτουν παρέχουν πληροφορίες για κάθε παράμετρο που χαρακτηρίζει την πηγή σε σχέση και με τη γεωγραφική θέση της. Η στατιστική επεξεργασία των δεδομένων παρέχει τη δυνατότητα ανάλυσης των κατανομών που εμφανίζουν οι χαρακτηριστικές παράμετροι στο πλήθος των καταχωρημένων πηγών. Το σύστημα είναι ευέλικτο στη χρήση του και επιτρέπει σε κάθε νέο χρήστη να προσαρμόσει τα δεδομένα του, με όποιο τρόπο αυτός επιθυμεί, δημιουργώντας νέου τύπου αποτυπώσεις και γραφικές παραστάσεις. Μπορεί να επεκταθεί και να ανανεώνεται με πρόσθετο όγκο και τύπο πληροφοριών, κάθε χρονική στιγμή που αυτές είναι διαθέσιμες. Η γεωγραφική κατανομή των καρστικών πηγών εμφανίζει έντονη διασπορά με μεγαλύτερη συγκέντρωση, βάσει των διαθέσιμων στοιχείων, στην Πελοπόννησο, στην Ανατολική Στερεά Ελλάδα στην Κρήτη και στη Μακεδονία. Κυριαρχούν οι πηγές τύπου υπερχείλισης. Οι περισσότερες πηγές δίδουν νερό που τα υδροχημικά του χαρακτηριστικά εξαρτώνται από τη λιθολογική σύσταση του καρστικού συστήματος. Πρόκειται για νερά ασβεστούχα οξυανθρακικά με περιεκτικότητα σε χλωριόντα πολύ χαμηλή (79% των πηγών Cl - έως 50

21 ΜΑΡΤΙΟΣ-ΑΠΡΙΛΙΟΣ 2004 ΤΕΧΝΙΚΑ ΧΡΟΝΙΚΑ 21 ppm). Υψηλότερες τιμές περιεκτικότητας σε ιόντα χλωρίου χαρακτηρίζουν τις πηγές του παράκτιου καρστ και οι τιμές αυτές αυξάνουν έως και 3000 ppm ανάλογα με το βαθμό υφαλμύρινσης. Ανάλογη εικόνα παρουσιάζει η μεταλλικότητα του νερού των καρστικών πηγών, καθώς και η σκληρότητά του αν και γενικά πρόκειται για σχετικά σκληρό νερό. Ο μεγαλύτερος αριθμός των πηγών εμφανίζουν παροχές έως και 500 m 3 /h, σαφώς πάνω από το όριο που χαρακτηρίζει την οικονομικότητα της εκμετάλλευσής τους σύμφωνα με την απογραφή του Ι.Γ.Μ.Ε. Εντούτοις, η αξιοποίησή τους είναι ελλιπής (1 στις 4 πηγές δεν αξιοποιείται), ενώ συστηματικά έργα υδροληψίας δεν καλύπτουν σημαντικό αριθμό πηγών. Ιδιαίτερα στις πηγές των ενδοχωρικών καρστικών συστημάτων πρέπει να δοθεί μεγάλη προσοχή και να αναληφθούν πρωτοβουλίες για την ολοκληρωμένη αξιοποίησή τους, έτσι ώστε και αυτοί οι πόροι να συμβάλλουν στην αντιμετώπιση του υδατικού προβλήματος της χώρας μας. Κυρίως πρέπει να μελετηθούν οι δυνατότητες αναρρύθμισης των καρστικών υδροφόρων που τις τροφοδοτούν και εφαρμογή τεχνητού εμπλουτισμού στην κατεύθυνση της βελτιστοποίησης της αποθηκευτικής ικανότητάς των. Σε ό,τι αφορά στις πολύ μεγάλων παροχών παραθαλάσσιες και υποθαλάσσιες καρστικές πηγές, θα πρέπει να αναληφθούν πρωτοβουλίες για την αναζήτηση νέων τεχνολογιών και προσαρμογή γνωστών στα δεδομένα του ελληνικού καρστ, ώστε στο μέλλον να καταστεί δυνατή η αξιοποίηση των πλούσιων υδροφορέων που τις τροφοδοτούν. Το θέμα αυτό έχει ενδιαφέρον εθνικής κλίμακας και ως τέτοιο πρέπει να αντιμετωπισθεί από τους αρμόδιους κρατικούς φορείς προκειμένου να χρηματοδοτηθεί η απαιτούμενη έρευνα. ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ 1. Βεργής Σ., «Απογραφή Καρστικών Πηγών της Ελλάδας-Υδατικό Διαμέρισμα Θράκης», Ι.Γ.Μ.Ε., Αθήνα, Καλλέργης Γ. Α., Σκαγιάς Σ.Δ., «Απογραφή Καρστικών Πηγών της Ελλάδας Υδατικό Διαμέρισμα Θεσσαλίας», Ι.Γ.Μ.Ε., Αθήνα, Κνιθάκης Μ. Α., «Απογραφή Καρστικών Πηγών της Ελλάδας Υδρολογική Λεκάνη Στρυμόνα», Ι.Γ.Μ.Ε., Αθήνα, Κουμαντάκης Ι., «Βιβλιογραφία Καρστικής Υδρογεωλογίας της Ελλάδας», Έκδοση

22 ΜΑΡΤΙΟΣ-ΑΠΡΙΛΙΟΣ 2004 ΤΕΧΝΙΚΑ ΧΡΟΝΙΚΑ 22 της Ελληνικής επιτροπής Υδρογεωλογίας, Κουρμουλής Ν. Ε., «Απογραφή Καρστικών Πηγών της Ελλάδας Υδατικό Διαμέρισμα Κρήτης», Ι.Γ.Μ.Ε., Αθήνα, Κουρμουλής Ν. Ε., «Απογραφή Καρστικών Πηγών της Ελλάδας Υδατικό Διαμέρισμα Δυτικής Στερεάς Ελλάδας», Ι.Γ.Μ.Ε., Αθήνα, Σκαγιάς Σ. Δ., «Απογραφή Καρστικών Πηγών της Ελλάδας- Πελοπόννησος- Ζάκυνθος Κεφαλονιά», Ι.Γ.Μ.Ε., Αθήνα, Σκαγιάς Σ. Δ., «Απογραφή Καρστικών Πηγών της Ελλάδας Υδατικό Διαμέρισμα Ανατολικής Στερεάς Ελλάδας (Νομός Ευβοίας)»,Ι.Γ.Μ.Ε., Αθήνα, Στάμος Α., Μανάκος Αν., «Απογραφή Καρστικών Πηγών της Ελλάδας Υδατικό Διαμέρισμα Δυτικής Μακεδονίας», Ι.Γ.Μ.Ε., Αθήνα, 1986.