Το παρόν υλικό αναπτύχθηκε στο πλαίσιο της Πράξης "Απόκτηση Ακαδημαϊκής Διδακτικής Εμπειρίας σε Νέους Επιστήμονες Κατόχους Διδακτορικού στο

Transcript

1 Το παρόν υλικό αναπτύχθηκε στο πλαίσιο της Πράξης "Απόκτηση Ακαδημαϊκής Διδακτικής Εμπειρίας σε Νέους Επιστήμονες Κατόχους Διδακτορικού στο Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων, η οποία χρηματοδοτείται από το Επιχειρησιακό Πρόγραμμα «Ανάπτυξη Ανθρώπινου Δυναμικού, Εκπαίδευση και Δια Βίου Μάθηση» που συγχρηματοδοτείται από το Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Ταμείο (ΕΚΤ) και από Εθνικούς Πόρους.

2 Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων/Τμήμα Ιστορίας και Αρχαιολογίας. Κωδικός μαθήματος: ΙΒΑ 306 Διδάσκων: Δημήτριος Μ. Κοντογεώργης Ιστορία της Ανατολικής και Νοτιο-Ανατολικής Ευρώπης, 17 ος -19 ος αιώνας. Μάθημα 8. Συνεργασία και αντιπαράθεση. Η Νοτιοανατολική Ευρώπη στην πολιτική της Αψβουργικής Μοναρχίας και της Ρωσικής Αυτοκρατορίας.

3 Ιστορία της Ανατολικής και Νοτιο-Ανατολικής Ευρώπης Μάθημα 8: Στόχοι του μαθήματος I Η θέση των Βαλκανίων στην εξωτερική πολιτική της Αψβουργικής Μοναρχίας κατά τον 18 ο αιώνα. Η επέκταση της Μοναρχίας στη Βόρεια Βαλκανική (Συνθήκη του Κάρλοβιτς, 1699, του Πασσάροβιτς, 1718 και του Βελιγραδίου, 1739). Στόχοι, επιτεύγματα και όρια.

4 Ιστορία της Ανατολικής και Νοτιο-Ανατολικής Ευρώπης Μάθημα 8: Στόχοι του μαθήματος ΙI Η αύξηση της ρωσικής επιρροής στη Νοτιοανατολική Ευρώπη από την εποχή του Μεγάλου Πέτρου. Οι δύο ρωσοτουρκικοί πόλεμοι επί Μεγάλης Αικατερίνης και η εμπέδωση της ρωσικής ισχύος στην περιοχή. Στόχοι, επιτεύγματα και όρια.

5 Ιστορία της Ανατολικής και Νοτιο-Ανατολικής Ευρώπης Μάθημα 8: Στόχοι του μαθήματος ΙΙI Η Οθωμανική Αυτοκρατορία και η Νοτιοανατολική Ευρώπη στη δίνη της ναπολεόντειας περιπέτειας (τέλη 18 ου αιώνα-1815). Ο ρωσο-τουρκικός πόλεμος επί Τσάρου Αλεξάνδρου ( ). Η θέση της της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας στο πλαίσιο οξυμένων διεθνών ανταγωνισμών.

6 Βασική βιβλιογραφία (του μαθήματος 8) Anderson, Matthew S., The Eastern Question, , New York-London, Macmillan, 1966 Madariaga, Isabel de, Russia in the Age of Catherine the Great, London: Weidenfeld and Nicolson, 1981 Roider, Karl A., Austria s Eastern Question, , Princeton: Princeton University Press, Jelavich, Barbara, Ιστορία των Βαλκανίων, τ. 1, μετάφραση Χριστίνα Δεληστάθη, Αθήνα: Πολύτροπον, 2006, σελ

7 Η Οθωμανική Αυτοκρατορία το 1683

8

9

10 Αυστρο-οθωμανικοί πόλεμοι : Μεγάλος Τουρκικός Πόλεμος. Με τη συνθήκη του Κάρλοβιτς (1699) οι Οθωμανοί παραχωρούν στους Αψβούργους σχεδόν όλη την Ουγγαρία, την Τρανσυλβανία και την Σλαβονία (Κροατία). Η Ενετική Δημοκρατία προσαρτά την Πελοπόννησο : Αυστριακή νίκη. Με τη συνθήκη του Πασσάροβιτς (1718) η Υψηλή Πόλη αναγνωρίζει την κυριαρχία των Αψβούργων στο Βανάτο της Τιμισοάρας, στην Ολτενία και στο Πασαλίκι της Σερβίας (Βελιγραδίου) : Οθωμανική νίκη. Η συνθήκη του Βελιγραδίου (1739) καθορίζει ότι το Βελιγράδι και το Πασαλίκι της Σερβίας όπως και η Ολτενία «επιστρέφονται» στην Οθωμάνική Αυτοκρατορία. 1774: Η Αψβουργική Μοναρχία προσαρτά την Βόρεια Μολδαβία (Μπουκοβίνα) : Πόλεμος χωρίς ξεκάθαρο νικητή. Πολύ μικρές συνοριακές αλλαγές συμφωνούνται με τη Συνθήκη του Σβιστόφ (1791), αλλά αξιόλογα εμπορικο-ναυτιλιακά προνόμια για τους Αψβούργους.

11 Μετά τη συνθήκη του Κάρλοβιτς ο «τουρκικός φόβος» υποχωρεί, καθώς δεν απειλείται πλέον η Βιέννη και εν γένει η Κεντρική Ευρώπη. Πάντως παρά τις μεγάλες κατακτήσεις στα ανατολικά, οι Αψβούργοι, ιδίως από τις αρχές του 18 ου αιώνα, συνέχισαν να ενδιαφέρονται περισσότερο για Δυτική Ευρώπη και Ιταλία (πρβλ. πόλεμο Ισπανικής Διαδοχής, Πρέπει να σημειωθεί, ωστόσο, ότι η Οθωμανική Αυτοκρατορία παρέμεινε ισχυρή και παρά την ήττα της στον Πόλεμο των ετών ήταν υπολογίσιμη ιδίως αν «συνδυαζόταν» με άλλες απειλές, π.χ. Γαλλία, αργότερα Πρωσία.

12

13

14 Ποιοι ήταν οι στόχοι της Αψβουργικής Μοναρχίας, μετά τη συνθήκη του Κάρλοβιτς και την κατάκτηση της Ουγγαρίας, στην Νοτιοανατολική Ευρώπη και ειδικότερα η στάση της έναντι της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας;

15 Στόχοι της Αψβουργικής Πολιτικής στη Νοτιοανατολική Ευρώπη. Να υπονομεύσει την Οθωμανική δύναμη στη βόρεια Βαλκανική και να ολοκληρώσει την κατάκτηση των ουγγρικών περιοχών (π.χ. το Βανάτο). Να συντηρεί την εικόνα της ως υπερασπιστή των χριστιανών των Βαλκανίων έναντι του αλλόφυλου και αλλόθρησκου δυνάστη. Να ενισχύσει το εμπόριό της με την Οθωμανική Αυτοκρατορία και να κυριαρχεί στον πλου του Δούναβη. Η Αψβουργική Μοναρχία σύντομα αντιλήφθηκε ότι μία μεγάλη αποδυνάμωση των Οθωμανών θα ωφελούσε κυρίως την Ρωσία. Ως εκ τούτου η εμπλοκή της σε πολέμους κατά της Πύλης οφειλόταν κυρίως στην επιθυμία της να «συγκρατεί» τους Ρώσους.

16 Ο πόλεμος του Ο πόλεμος του αντιπροσωπεύει μία διαφορετική πλέον αντίληψη. Ο πόλεμος, που προκλήθηκε από τους Ρώσους, διεξάγεται από τους Αψβούργους γίνεται για να διατηρηθεί και να ελεγχθεί η ρωσική επεκτατικότητα. Αυτό θα το δούμε και σε άλλες πολεμικές συγκρούσεις (π.χ. το ). Σε αυτές τις περιπτώσεις η Αψβουργική Μοναρχία δεν είχε επιτυχία.

17

18 Η Μοσχοβία/Ρωσική Αυτοκρατορία και η Νοτιοανατολική Ευρώπη. Περιορισμένες σχέσεις, κυρίως πολιτισμικές (λόγιοι, κληρικοί από τα ελληνικά μοναστήρια στη Μοσχοβία) και οικονομικές (εμπόριο γούνας) κατά τους ο αιώνα. Η Μοσχοβία δεν συνόρευε με την Οθωμανική Αυτοκρατορία και καθώς είχε άλλες σημαντικότερους εχθρούς (Πολωνία-Λιθουανία) και διατηρούσε συνήθως σχετικώς καλές σχέσεις με την Πύλη. Βασικός στόχος της ρωσικής πολιτικής: η έξοδος σε ανοικτή θάλασσα. Επιδιώκεται τόσο επί Ιβάν του Τρομερού όσο και επί Μεγάλου Πέτρου η έξοδος στη Βαλτική, καθώς η Σουηδία «μοιάζει» ευκολότερος αντίπαλος.

19 Μεγάλος Πέτρος και Οθωμανική Αυτοκρατορία/Νοτιοανατολική Ευρώπη. 1696: Κατάληψη του Αζόφ, οθωμανικού φρουρίου-λιμανιού, στη Μαύρη Θάλασσα, μετά από την κατασκευή στόλου. 1700: Ειρήνη με την Οθωμανική Αυτοκρατορία. Η Ρωσία κρατά το Αζόφ : Πόλεμος με την Οθωμανική Αυτοκρατορία (που υποστηρίζει έμμεσα την Σουηδία). Ήττα της Ρωσίας (Συνθήκη Ιασίου). Απώλεια του Αζόφ. Στενότερες σχέσεις των Ρώσων με χριστιανούς των Βαλκανίων, κυρίως ρωσόφιλους ηγεμόνες των Παραδουνάβιων Ηγεμονιών αλλά και άλλους (π.χ. Μαυροβούνιους επισκόπους), αλλά για την ώρα η Οθωμανική Αυτοκρατορία είναι πολύ ισχυρή για τη Ρωσία και η τελευταία πολύ μακριά από τις περιοχές αυτές.

20 Δημήτριος Καντεμίρ ( , ηγεμόνας της Μολδαβίας )

21 Ο πόλεμος του Η Ρωσική Αυτοκρατορία, σε αντίθεση με του Αψβούργους, είχε κάποιες στρατιωτικές επιτυχίες, αλλά δεν μπόρεσε να τις εκμεταλλευτεί λόγω και της «λιποταξίας» (Σταυριανός) των Αυστριακών. Σίγουρα πάντως υπονόμευσε τη δύναμη του Χανάτου της Κριμαίας στην περιοχή.

22

23 Η Μεγάλη Αικατερίνη ( ) και η Οθωμανική Αυτοκρατορία Η θεώρηση της πολιτικής της Μεγάλης Αικατερίνης έναντι της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας δεν μπορεί να προσεγγισθεί ξεχωριστά από την ευρύτερη εξωτερική πολιτική της και κυρίως από το γενικότερο πλαίσιο των διεθνών σχέσεων. Η πολιτική της Αικατερίνης, όπως και των άλλων δυνάμεων, δεν καθοριζόταν από «αφηρημένα» σχέδια ή ιδεολογικά σχήματα αλλά από τους κανόνες της realpolitik. Ως εκ τούτου παράγοντες όπως η κοινή θρησκεία Βαλκάνιων χριστιανών και Ρώσων, ή σχέδια όπως το «Ελληνικό» σχέδιο της Μεγάλης Αικατερίνης δεν είχαν «καθοριστική» σημασία για τη διαμόρφωση και διεξαγωγή της πολιτικής της.

24 Πρόσωπα κλειδιά στην εξωτερική πολιτική της Ρωσίας: Νικίτα Πάνιν ( ), υπουργός εξωτερικών της Ρωσικής Αυτοκρατορίας, υποστηρικτής μίας «βόρειας» πολιτικής: καλές σχέσεις με Πρωσία και δευτερευόντως την Αγγλία, καθώς και άλλες χώρες της Βαλτικής προκειμένου να υπονομευθεί η συμμαχία Αψβούργων-Γαλλίας και να προωθηθεί η ρωσική επιρροή στην Πολωνία-Λιθουανία. Γρηγόριος Ορλώφ ( ): Ευνοούμενος της Αικατερίνης. Υποστηρικτής μιας πιο ενεργητικής «νότιας» πολιτικής και της συνεργασίας με τους χριστιανούς της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας (την οποία πραγματοποίησε ο αδελφός του Αλέξιος Ορλώφ). Γρηγόριος Ποτέμκιν ( ): Ευνοούμενος της Αικατερίνης. Υποστηρικτής της ταχύτερης ενσωμάτωσης της Κριμαίας και άλλων νότιων επαρχιών στην Αυτοκρατορία.

25 Ο πρώτος ρωσοτουρκικός πόλεμος επί Αικατερίνης ( ). Ξεκινά επειδή η Οθωμανική Αυτοκρατορία φοβάται ότι η ισχυροποίηση της Ρωσίας στην Πολωνία πλήττει καίρια τα συμφέροντά της. Η Πύλη ωθείται σε αυτόν από την κατεξοχήν αντιρωσική δύναμη εκείνη την περίοδο, τη Γαλλία.

26 Η συνθήκη του Κιουτσούκ Καϊναρτζή 1774 Προσάρτηση στη Ρωσία του Αζόφ, του Κέρτς, του Γενικαλέ, Κινμπούρν και άλλων περιοχών της Μαύρης Θάλασσας (από Δνείπερι στον Μπούγκ). Ανεξαρτητοποίηση του μέχρι τότε υποτελούς στην Πύλη μουσουλμανικού Χανάτου της Κριμαίας (ουσιαστικά τίθεται υπό ρωσική επιρροή) Κατάργηση των εμπορικών περιορισμών για πλοία υπό ρωσική σημαία.

27

28 Ναυμαχία του Τσεσμέ (5-7 Ιουλίου 1770)

29 Ο πρώτος ρωσοτουρκικός πόλεμος επί Αικατερίνης ήταν επίσης πολύ σημαντικός γιατί συγκροτήθηκαν στενότερες σχέσεις της Ρωσίας με τους χριστιανούς των Βαλκανίων, τόσο τους Έλληνες της Πελοποννήσου και νησιών που επαναστάτησαν (Ορλωφικά), όσο και των Φαναριωτών Ηγεμόνων (ένα τμήμα των οποίων γίνεται ρωσόφιλο). Πολύ σημαντική ήταν και η μετανάστευση χιλιάδων Ελλήνων στις νεοκατακτημένες περιοχές που ενίσχυσαν τους ελληνορωσικούς δεσμούς.

30

31 Ρωσο-οθωμανικές σχέσεις μετά το : Συνθήκη του Ainalikavak. Επιβεβαιώνεται η συνθήκη του Κιουτσούκ Καϊναρτζή-εμπορικά δικαιώματα στα ρωσικά πλοία : Διοικητική ενσωμάτωση της Ουκρανίας. Κατάργηση της αυτονομίας της. 1783: Προσάρτηση της Κριμαίας : Δεύτερος ρωσοτουρκικός πόλεμος επί Αικατερίνης. Τον κηρύττει η Υψηλή Πύλη που φοβάται ότι η Ρωσία ισχυροποιείται πολύ γρήγορα.

32 Το «ελληνικό/ανατολικό σχέδιο» της Μεγάλης Αικατερίνης Σύσταση μίας μεγάλης ελληνικής/βυζαντινής αυτοκρατορίας, τυπικά ξεχωριστής από τη Ρωσία, και υπό την ηγεσία του εγγονιού της Κωνσταντίνου. Στο κράτος αυτό θα περιλαμβάνονταν η Ρούμελη (κυρίως Ελλάδα, Θράκη, Βουλγαρία, Κωνσταντινούπολη) και τα νησιά. Η Αυστρία θα αποζημιώνόταν με σερβικές και βοσνιακές επαρχίες, με τμήμα της Βλαχίας καθώς και με τις βενετικές κτήσεις στη Δαλματία και την Ιστρία. Η Ρωσία θα καταλάμβανε τον Δυτικό Καύκασο, την Κριμαία και τα εδάφη ως τον Δνείστερο. Η Μολδαβία και Βλαχία θα σχημάτιζαν το ανεξάρτητο κράτος της Δακίας.

33 Λάμπρος Κατσώνης ( ), κουρσάρος στην υπηρεσία των Ρώσων

34 Συνθήκη του Ιασίου (1792) Προσάρτηση της περιοχής του Yedisan (μεταξύ του Μπουγκ και του Δνείστερου), όπου και η τοποθεσία όπου κτίστηκε η Οδησσός αργότερα. Αποτροπή πάντως του διαμελισμού της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Την ίδια περίοδο απαρχή του αγγλικού αντιρωσισμού. Μεγάλης κλίμακας εποικισμός της Νέας Ρωσίας.

35

36 New Russia

37 Παράγοντες πίσω από τη ρωσική «νότια» πολιτική Άμυνα έναντι των Τατάρων και των επιδρομών τους. Έλεγχος («εξημέρωση») της άγριας στέπας. Στόχος να γίνει η μεθόριος σε σύνορο (making the frontier into a boundary). Επέκταση του χριστιανισμού. Επέκταση του ευρωπαϊκού πολιτισμού. Συγκρότηση μίας νέας κοινωνίας, βασισμένης στη γεωργία και το εμπόριο και όχι στο νομαδισμό και τις επιδρομές.

38 Η Γαλλική Επανάσταση

39 1797: Συνθήκη του Campo-formio. Διάλυση της Βενετικής Δημοκρατίας. Τα Ιόνια νησιά προσαρτώνται στη Γαλλική Δημοκρατία. 1798: Εκδίωξη των Γάλλων από τα Ιόνια Νησιά. Σύσταση της Ιονίου Πολιτείας υπό ρωσο-οθωμανική προστασία : Κατάκτηση της Αιγύπτου από τον Ναπολέοντα. 1801: Ο Mehmed Aly επαναφέρει την Αίγυπτο υπό οθωμανικό έλεγχο. 1804: Ξεσπά η πρώτη σερβική εξέγερση : Ρωσο-οθωμανικός πόλεμος. 1807: Η Μεγάλη Βρετανία κηρύττει πόλεμο στην Οθωμανική Αυτοκρατορία. Ο πόλεμος θα τερματιστεί στα Ιουλίου 1807: Συνθήκη του Τίλσιτ μεταξύ Γαλλίας και Ρωσικής Αυτοκρατορίας, μετά την ήττα της τελευταίας από τον Ναπολέοντα. Η συνθήκη είχε αντι-αγγλικό χαρακτήρα. Με βάση τους όρους της συνθήκης τα Ιόνια νησιά ανακτήθηκαν από τη Γαλλία. 1807: Η Μεγάλη Βρετανία καταλαμβάνει τα πέντε από τα επτά νησιά. Η Γαλλία διατηρεί υπό τον έλεγχό της, μέχρι το 1814, μόνο την Κέρκυρα και τους Παξούς. 1808: Ο Mahmud ανέρχεται στο σουλτανικό θρόνο. 5 Ιανουαρίου 1809: Συνθήκη Ειρήνης μεταξύ Μεγάλης Βρετανίας και Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Πρώτη αναφορά στην αρχή ότι απαγορευόταν η διέλευση των Στενών σε πολεμικά πλοία ξένων δυνάμεων σε καιρό ειρήνης. 28 Μαΐου 1812: Συνθήκη του Βουκουρεστίου. Οι Ρώσοι παραιτήθηκαν από τη διεκδίκηση της Βλαχίας και της Μολδαβίας, αλλά διατήρησαν τη Βεσσαραβία. Επίσης ο σουλτάνος υποσχέθηκε αμνηστία στους Σέρβους επαναστάτες.

40 Εξωτερική πολιτική των γαλλικών επαναστατικών κυβερνήσεων και του Ναπολέοντα. Αρχικά διακρινόταν για μία κάποια «ιδεαλιστική» στάση (επέκταση της δημοκρατίας στην Ευρώπη, εκδίωξη βασιλέων, κατάργηση φεουδαρχικών προνομίων). Κάποια από αυτά τα στοιχεία διατηρήθηκαν και από τον Ναπολέοντα, αλλά ουσιαστικά ήδη από τα τέλη του 18 ου αιώνα η γαλλική εξωτερική πολιτική στηριζόταν στη realpolitik. Κύριος στόχος η απομόνωση της Αγγλίας και η κυριαρχία της Γαλλίας στην ηπειρωτική Ευρώπη.

41 Ο Ναπολέων ( )

42

43 Ο Ναπολέων στην Αίγυπτο

44 Η συνάντηση Τσάρου Αλεξάνδρου και Ναπολέοντα στο Τίλσιτ της Πρωσίας (7 Ιουλίου 1807)

45 η συνθήκη του Τίλσιτ (1807) Η συνθήκη μας αποκαλύπτει πολλά για τις στοχεύσεις της Γαλλίας στη Νοτιοανατολική Ευρώπη. Υπήρχαν αόριστες αναφορές σε απόσπαση όλων των ευρωπαϊκών επαρχιών της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας πλην της Ρούμελης και της Κωνσταντινούπολης, αλλά η Γαλλία δεν επιθυμούσε στην πραγματικότητα την αποδυνάμωση των Τούρκων. Επαναφορά στην «καθιερωμένη» φιλοτουρκική πολιτική των Γάλλων. Ο Ναπολέων ενδιαφερόταν να εξασφαλίσει την υποστήριξη των Ρώσων κατά της Βρετανίας. Αντίθετα οι Ρώσοι επιδίωκαν τον διαμελισμό της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας.

46 Η συνθήκη του Βουκουρεστίου (28 Μαΐου 1812)

47 Το παρόν υλικό αναπτύχθηκε στο πλαίσιο της Πράξης "Απόκτηση Ακαδημαϊκής Διδακτικής Εμπειρίας σε Νέους Επιστήμονες Κατόχους Διδακτορικού στο Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων, η οποία χρηματοδοτείται από το Επιχειρησιακό Πρόγραμμα «Ανάπτυξη Ανθρώπινου Δυναμικού, Εκπαίδευση και Δια Βίου Μάθηση» που συγχρηματοδοτείται από το Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Ταμείο (ΕΚΤ) και από Εθνικούς Πόρους.