ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ ΕΙΔΙΚΕΥΣΗΣ Α ΕΠΙΠΕΔΟΥ ΕΞΕΙΔΙΚΕΥΣΗ: ΔΑΣΙΚΗ ΟΔΟΠΟΙΙΑ & ΔΑΣΙΚΕΣ ΜΕΤΑΦΟΡΕΣ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΗ ΔΙΑΤΡΙΒΗ

Transcript

1 ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΣΧΟΛΗ ΔΑΣΟΛΟΓΙΑΣ &ΦΥΣΙΚΟΥ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ ΤΟΜΕΑΣ ΔΑΣΟΤΕΧΝΙΚΩΝ & ΥΔΡΟΝΟΜΙΚΩΝ ΕΡΓΩΝ ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ ΜΗΧΑΝΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ & ΤΟΠΟΓΡΑΦΙΑΣ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ ΕΙΔΙΚΕΥΣΗΣ Α ΕΠΙΠΕΔΟΥ ΕΞΕΙΔΙΚΕΥΣΗ: ΔΑΣΙΚΗ ΟΔΟΠΟΙΙΑ & ΔΑΣΙΚΕΣ ΜΕΤΑΦΟΡΕΣ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΗ ΔΙΑΤΡΙΒΗ «ΕΚΤΙΜΗΣΗ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΩΝ ΕΠΙΠΤΩΣΕΩΝ ΑΠΟ ΤΗΝ ΟΔΙΚΗ ΔΙΑΝΟΙΞΗ & ΤΗΝ ΚΑΤΑΣΚΕΥΗ ΕΡΓΩΝ ΓΙΑ ΤΗΝ ΠΑΡΑΓΩΓΗ ΑΙΟΛΙΚΗΣ ΕΝΕΡΓΕΙΑΣ ΣΕ ΔΑΣΙΚΕΣ ΕΚΤΑΣΕΙΣ» ΤΣΙΟΠΤΣΙΑ Ι. ΕΛΕΝΗ ΔΑΣΟΛΟΓΟΣ-ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΛΟΓΟΣ Α.Π.Θ. ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ 2012

2 Π Ε Ρ Ι Λ Η Ψ Η Με τον όρο δασικά τεχνικά έργα εννοούμε τα έργα υποδομής που κατασκευάζονται με σκοπό την αξιοποίηση και ανάπτυξη μιας δασικής περιοχής. Ο όρος τεχνικά έργα περιλαμβάνει τον δασικό δρόμο ως κύριο τεχνικό έργο και τα ενσωματωμένα ή παράπλευρα σε αυτόν οδικά τεχνικά έργα. Η κατασκευή και λειτουργία ενός αιολικού πάρκου απαιτεί τη δημιουργία ενός νέου εσωτερικού οδικού δικτύου διασύνδεσης των ανεμογεννητριών, καθώς επίσης και των απαραίτητων παράπλευρων οδικών έργων, τα οποία συνθέτουν τη συνολική εικόνα ενός δασικού δρόμου. Ως περιοχή έρευνας επιλέχθηκαν τα δύο αιολικά πάρκα που λειτουργούν στα όρια των Νομών Κοζάνης και Ημαθίας. Οι μετρήσεις πεδίου πραγματοποιήθηκαν βάση της μεθόδου αποτύπωσης του 10% του μήκους κάθε οδικού άξονα που καταλήγει σε διασταύρωση. Για την πληρέστερη και αντικειμενικότερη συλλογή στοιχείων, μετρήθηκαν τα τεχνικά χαρακτηριστικά έξι τμημάτων δασικών δρόμων Γ κατηγορίας. Το δεύτερο κομμάτι της μεθοδολογίας που χρησιμοποιήθηκε αφορά την αξιολόγηση των περιβαλλοντικών επιπτώσεων από την κατασκευή των δρόμων, με βάση τα κριτήρια έντασης και απορροφητικότητας ενός δασικού δρόμου. Στην εργασία αυτή εκτιμώνται οι περιβαλλοντικές επιπτώσεις που προκαλούνται τόσο από την οδική διάνοιξη όσο και από τα απαιτούμενα τεχνικά έργα για την κατασκευή ενός αιολικού πάρκου σε δασική έκταση. Συγκεκριμένα, περιγράφεται η εξέλιξη της αιολικής ενέργειας, τα χαρακτηριστικά μιας ανεμογεννήτριας καθώς επίσης και οι περιβαλλοντικές επιπτώσεις από την κατασκευή και λειτουργία ενός αιολικού πάρκου. Εν συνεχεία, δίνεται η αναλυτική τεχνική περιγραφή των τεχνικών στοιχείων, χαρακτηριστικών και τύπων των δασικών δρόμων, συμπεριλαμβανομένων και των επιμέρους έργων οδοποιίας, σταθεροποίησης πρανών και εδαφών, απορροής του νερού και αποκατάστασης του περιβάλλοντος χώρου, έτσι ώστε να αντισταθμιστούν οι ανθρώπινες παρεμβάσεις. Τα αποτελέσματα της έρευνας διακρίνονται σε τρία μέρη: i) στο πρώτο παρουσιάζονται τα τεχνικά χαρακτηριστικά με βάση την Προμελέτη διάνοιξης του οδικού δικτύου, ii) στο δεύτερο παρουσιάζονται τα αποτελέσματα των μετρήσεων πεδίου και iii) στο τρίτο αξιολογούνται οι ανωτέρω μετρήσεις. Λέξεις Κλειδιά: Εκτίμηση Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων, αιολικό πάρκο, δασική οδοποιία, τεχνικά έργα, Κοζάνη -i-

3 A B S T R A C T The term forest technical works stands for infrastructure projects constructed in order to develop a forest area. The term forest works includes the forest road as main project, as well as the incorporated or adjacent road operations. The construction and operation of a wind farm requires the creation of a new internal road net that connects the wind generators, in combination with the necessary adjacent road constructions, which constitute the overall picture of a forest road. The research area consists of two wind farms, operating in the borderline between the Prefecture of Kozani and the Prefecture of Imathia. The field measurements were made according to the methodology of mapping the 10% of the length of each roadway that ends on a crossway. For a more thorough and objective data collection, the technical characteristics of six (6) C category forest road sections were measured. The second part of the methodology that was utilized concerns the evaluation of the Environmental Impact Assessment of road construction, based on the intensity and absorption criteria of a forest road. The theme of this thesis is the environmental impacts caused by opening up roads and constructing the requisite infrastructure for the creation of a wind farm in a forest area. In particular, there is a thorough description of the evolution in the field of wind energy, the technical characteristics of a wind generator, as well as the environmental impacts of the construction and operation of a wind farm. Furthermore, follows a detailed presentation of technical elements, characteristics and types of forest roads, including specific information on operations such as: road construction works, operations aiming at stabilizing slopes and soils, controlling the flow of water and finally, works that promote the restoration of environmental space, so as to counterbalance the human interferences. The results of the research are distinguished in three parts: i) in the first part the technical characteristics of the road opening are presented, based on the preliminary data report, ii) in the second part the field measurements results are presented and iii) thirdly the measurements are evaluated. Key words: Environmental Impact Assessment (EIA), wind farm, forest road construction, technical works, Kozani -ii-

4 Π ρ ό λ ο γ ο ς Εν μέσω οικονομικής κρίσης, αναζητούνται διαρκώς νέοι τρόποι παραγωγής ενέργειας, οικονομικότεροι και φιλικότεροι στο φυσικό περιβάλλον. Για το λόγο αυτό υιοθετούνται ολοένα και περισσότερο στρατηγικές και πολιτικές εκμετάλλευσης των Ανανεώσιμων Πηγών Ενέργειας (Α.Π.Ε.) παγκοσμίως. Η αιολική ενέργεια αποτελεί μία ανανεώσιμη πηγή ενέργειας και χαρακτηρίζεται ως ενέργεια φιλική στο φυσικό περιβάλλον, χωρίς αυτό να σημαίνει ότι δεν υπάρχουν επιπτώσεις από την κατασκευή και λειτουργία ενός αιολικού σταθμού. Οι περιβαλλοντικές επιπτώσεις τόσο των τεχνικών έργων μιας κατασκευής όσο και των αιολικών πάρκων αποτελούν ένα ευρύ αντικείμενο έρευνας τα τελευταία χρόνια. Για την κατασκευή ενός οποιουδήποτε έργου απαιτείται πλέον η σύνταξη Μελέτης Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων (Μ.Π.Ε.) έτσι ώστε να προλαμβάνονται οποιεσδήποτε αστοχίες και κακοτεχνίες κατά το στάδιο της κατασκευής καθώς και να εκτιμώνται οι επιπτώσεις σε κάθε επίπεδο στον περιβάλλοντα χώρο του έργου. Στο πλαίσιο του Προγράμματος Μεταπτυχιακών Σπουδών Ειδίκευσης Α επιπέδου «Δασική Οδοποιία Δασικές Μεταφορές» της Σχολής Δασολογίας και Φυσικού Περιβάλλοντος του Αριστοτέλειου Πανεπιστήμιου Θεσσαλονίκης μου δόθηκε η ευκαιρία να μελετήσω ενδελεχώς τις περιβαλλοντικές επιπτώσεις από την οδική διάνοιξη και την κατασκευή έργων για την παραγωγή αιολικής ενέργειας σε δασική έκταση, η οποία και ανήκει στον τόπο καταγωγής μου στο Νομό Κοζάνης. Παράλληλα είχα τη δυνατότητα να πειραματιστώ με ποικίλες παραμέτρους, που αφορούν είτε την κατασκευή των δασικών δρόμων είτε τις απαιτήσεις κατασκευής και λειτουργίας ενός αιολικού πάρκου και να αποκτήσω μία εμπεριστατωμένη αντίληψη για τις περιβαλλοντικές επιπτώσεις ενός αιολικού σταθμού παραγωγής ενέργειας. Θα ήθελα να ευχαριστήσω τον αναπληρωτή καθηγητή της Σχολής Δασολογίας & Φυσικού Περιβάλλοντος Α.Π.Θ. κ. Καραγιάννη Ευάγγελο υπό την επίβλεψη και καθοδήγηση του οποίου πραγματοποιήθηκε η παρούσα εργασία. Επίσης, θα ήθελα να εκφράσω τις ιδιαίτερες ευχαριστίες μου για την πολύτιμη βοήθεια τους στον επίκουρο καθηγητή της Σχολής Δασολογίας & Φυσικού Περιβάλλοντος Α.Π.Θ. κ. Γιαννούλα Βασίλειο, στον καθηγητή της Σχολής Δασολογίας & Φυσικού Περιβάλλοντος Α.Π.Θ. κ. Δούκα Κοσμά Αριστοτέλη, στην επίκουρη καθηγήτρια της Σχολής Δασολογίας & Φυσικού Περιβάλλοντος Α.Π.Θ. κ. Στεργιάδου Αναστασία, στον MSc Δασολόγο κ. Φωτόπουλο Γεώργιο καθώς και στον Αγρονόμο Τοπογράφο κ. Βούρα Δημήτριο. Τέλος, οφείλω τις θερμές μου ευχαριστίες στην οικογένεια μου και κυρίως στη μητέρα μου για την αμέριστη υλική και ηθική στήριξή τους κατά την εκπόνηση της παρούσας διπλωματικής εργασίας. -iii-

5 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ Π Ε Ρ Ι Λ Η Ψ Η... I A B S T R A C T... II Π Ρ Ο Λ Ο Γ Ο Σ... III 1. Ε Ι Σ Α Γ Ω Γ Η Εισαγωγικές έννοιες & ορισμοί Αιολική ενέργεια Ανεμογεννήτριες Η εξέλιξη της αιολικής ενέργειας Π Ε Ρ Ι Β Α Λ Λ Ο Ν Τ Ι Κ Ε Σ Ε Π Ι Π Τ Ω Σ Ε Ι Σ Γενικά Τύποι περιβαλλοντικών επιπτώσεων Επιπτώσεις αιολικών πάρκων Γενικά Κλιματολογικά και βιοκλιματικά χαρακτηριστικά Μορφολογικά και τοπιολογικά χαρακτηριστικά Επιπτώσεις αιολικών πάρκων στο φυσικό περιβάλλον Αιολικά πάρκα και βιοποικιλότητα Επιπτώσεις σε χλωρίδα και πανίδα (εκτός ορνιθοπανίδας) Επιπτώσεις στην ορνιθοπανίδα Επιπτώσεις αιολικών πάρκων στο ανθρωπογενές περιβάλλον Χρήσεις γης Δομημένο αστικό και ημι-αστικό περιβάλλον Ιστορικό και πολιτιστικό περιβάλλον Κοινωνικό οικονομικό περιβάλλον, τεχνικές υποδομές Οικονομία και απασχόληση Τεχνικές υποδομές Ατμοσφαιρικό περιβάλλον Ακουστικό περιβάλλον Θόρυβος ανεμογεννητριών Θόρυβος από ανεμογεννήτριες Θόρυβος από άλλες πηγές Δονήσεις Ακτινοβολία Επιφανειακά και υπόγεια νερά ΔΑΣΙΚΗ ΟΔΟΠΟΙΙΑ Χαρακτηριστικά του δασικού δρόμου Ταξινόμηση των δασικών δρόμων - Τύποι δασικών δρόμων Τύποι και κατηγορίες δασικών δρόμων Χαρακτηριστικά στοιχεία των κατηγοριών των δασικών δρόμων Τραπεζοειδής διατομή: Τριγωνική διατομή: iv-

6 3.3. Στοιχεία απεικόνισης του σώματος του δασικού δρόμου Οριζοντιογραφία του δασικού δρόμου Κατά μήκος τομή του δασικού δρόμου Κατά πλάτος τομές του δασικού δρόμου Ταξινόμηση των κατά πλάτος τομών Τεχνικά έργα εδαφομηχανικού ενδιαφέροντος Διαμόρφωση πρανών Ευστάθεια πρανών Κατολισθήσεις Επίδραση του νερού και σύσταση εδάφους Τύποι Κατολισθήσεων Επίδραση της βλάστησης στην ευστάθεια πρανών Μέτρα σταθεροποίησης πρανών Τοίχοι αντιστήριξης Μικρά τεχνικά έργα Τάφροι αποχέτευσης ΥΛΙΚΑ & ΜΕΘΟΔΟΙ Περιοχή έρευνας Φυσική διαμόρφωση περιοχής μελέτης-γεωμορφολογία Γεωλογία, τεκτονικά και εδαφολογικά χαρακτηριστικά Υδρολογία περιοχής Συνθήκες δασικής βλάστησης Υφιστάμενη μορφή χρήσης, χαρακτηρισμός της έκτασης, συνθήκες ιδιοκτησίας Οικονομικά στοιχεία των συνοδών έργων Υλικά Μέθοδοι Μεθοδολογία μετρήσεων πεδίου Εκτίμηση Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων - Κριτήρια αξιολόγησης απορροφητικότητας & έντασης Τελική βαθμολογία Συντελεστής Συμβατότητας Περιγραφή εγκαταστάσεις έργου ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ Δρόμος πρόσβασης και εσωτερικό δίκτυο αιολικού σταθμού Τεχνικά χαρακτηριστικά οδού πρόσβασης και εσωτερικής οδοποιίας Αναλυτική τεχνική περιγραφή Φυτοκομικές εργασίες Διασύνδεση του αιολικού σταθμού με το υφιστάμενο δίκτυο Περιγραφή του Υ/Σ ανύψωσης τάσης 20/150kV Ηλεκτρολογικά έργα Κανάλια καλωδιώσεων μέσης-χαμηλής τάσης και ασθενών ρευμάτων Αποτελέσματα μετρήσεων πεδίου Αξιολόγηση απορροφητικότητας & έντασης v-

7 6. ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ Π Α Ρ Α Ρ Τ Η Μ Α ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΠΙΝΑΚΩΝ ΠΙΝΑΚΑΣ 1: ΑΡΙΘΜΟΣ Α/Γ ΚΑΙ ΘΑΝΑΤΩΣΕΙΣ ΠΟΥΛΙΩΝ (ΠΗΓΗ: GIAPPIS AL., ET ALL, 2011) ΠΙΝΑΚΑΣ 2: ΕΠΙΠΕΔΟ ΘΟΡΥΒΟΥ ΣΕ DΒ ΔΙΑΦΟΡΩΝ ΠΗΓΩΝ ΘΟΡΥΒΟΥ (ΠΗΓΗ: ΠΑΠΑΣΤΑΜΑΤΙΟΥ ET ALL, 2009) ΠΙΝΑΚΑΣ 3: ΚΑΤΗΓΟΡΙΕΣ ΚΑΙ ΤΕΧΝΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΤΩΝ ΔΑΣΙΚΩΝ ΔΡΟΜΩΝ (ΚΑΡΑΓΙΑΝΝΗΣ Κ., 2004) ΠΙΝΑΚΑΣ 4: ΠΡΟΫΠΟΛΟΓΙΣΜΟΣ ΣΥΝΟΔΩΝ ΕΡΓΩΝ ΑΙΟΛΙΚΩΝ ΠΑΡΚΩΝ (ΠΗΓΗ: Ν. ΧΛΥΚΑΣ, 2007) ΠΙΝΑΚΑΣ 5: ΕΡΩΤΗΜΑΤΟΛΟΓΙΟ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗΣ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΩΝ ΕΠΙΠΤΩΣΕΩΝ ΒΑΣΕΙ ΤΗΣ ΚΥΑ 9269/5387/90.(ΠΗΓΗ: 65 ΠΙΝΑΚΑΣ 6: ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ ΤΗΣ ΑΠΟΡΡΟΦΗΤΙΚΟΤΗΤΑΣ (ΓΙΑΝΝΟΥΛΑΣ Β., 2001) ΠΙΝΑΚΑΣ 7ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ ΤΗΣ ΕΝΤΑΣΗΣ (ΓΙΑΝΝΟΥΛΑΣ Β., 2001) ΠΙΝΑΚΑΣ 8:ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ ΚΑΜΠΥΛΗΣ ΣΥΝΑΡΜΟΓΗΣ (ΠΗΓΗ: ΓΙΑΝΝΟΥΛΑΣ Β., 2001) ΠΙΝΑΚΑΣ 9:ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ ΕΡΥΘΡΑΣ (ΠΗΓΗ: ΓΙΑΝΝΟΥΛΑΣ Β., 2001) ΠΙΝΑΚΑΣ 10:ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ ΚΑΤΑ ΠΛΑΤΟΣ ΤΟΜΗΣ (ΠΗΓΗ: ΓΙΑΝΝΟΥΛΑΣ Β., 2001) ΠΙΝΑΚΑΣ 11: ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ ΠΛΑΤΟΥΣ ΚΑΤΑΣΤΡΩΜΑΤΟΣ (ΠΗΓΗ: ΓΙΑΝΝΟΥΛΑΣ Β., 2001) ΠΙΝΑΚΑΣ 12: ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ ΚΑΤΑ ΜΗΚΟΥΣ ΚΛΙΣΗΣ (ΠΗΓΗ: ΓΙΑΝΝΟΥΛΑΣ Β., 2001) ΠΙΝΑΚΑΣ 13: ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ ΑΠΟΣΤΑΣΗΣ ΜΕΤΑΞΥ ΕΛΙΓΜΩΝ (ΠΗΓΗ: ΓΙΑΝΝΟΥΛΑΣ Β., 2001). 78 ΠΙΝΑΚΑΣ 14: ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ ΘΕΣΗΣ ΔΑΣ. ΔΡΟΜΟΥ ΑΠΟ ΡΕΜΑ (ΠΗΓΗ: ΓΙΑΝΝΟΥΛΑΣ Β., 2001) ΠΙΝΑΚΑΣ 15: ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ ΘΕΣΗΣ ΔΑΣ. ΔΡΟΜΟΥ ΑΠΟ ΟΡΙΑ ΔΑΣΟΥΣ (ΠΗΓΗ: ΓΙΑΝΝΟΥΛΑΣ Β., 2001) ΠΙΝΑΚΑΣ 16: ΤΕΧΝΙΚΗ ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΚΑΤΑΤΑΞΗ ΜΗΚΟΣ ΕΙΔΟΣ ΕΠΕΜΒΑΣΗΣ ΔΡΟΜΩΝ. 88 ΠΙΝΑΚΑΣ 17: ΟΧΕΤΟΙ ΣΕ ΣΥΓΚΕΚΡΙΜΕΝΕΣ ΔΙΑΤΟΜΕΣ ΤΟΥ ΕΡΓΟΥ ΠΙΝΑΚΑΣ 18:ΤΟΙΧΟΙ ΑΝΤΙΣΤΗΡΙΞΗΣ ΠΙΝΑΚΑΣ 19: ΤΕΧΝΙΚΗ ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΚΑΤΑΤΑΞΗ ΜΗΚΟΣ ΔΙΟΙΚΗΤΙΚΗ ΥΠΑΓΩΓΗ ΔΡΟΜΩΝ ΠΙΝΑΚΑΣ 20: ΟΧΕΤΟΙ ΝΕΩΝ ΔΑΣΙΚΩΝ ΔΡΟΜΩΝ ΠΙΝΑΚΑΣ 21: ΣΥΝΤΕΤΑΓΜΕΝΕΣ ΣΗΜΕΙΩΝ ΜΕΤΡΗΣΗΣ ΠΙΝΑΚΑΣ 22: ΜΕΤΡΗΣΕΙΣ ΠΛΑΤΟΥΣ ΚΑΤΑΣΤΡΩΜΑΤΟΣ ΠΛΑΤΟΥΣ ΤΑΦΡΟΥ ΑΠΟΡΡΟΗΣ ΠΙΝΑΚΑΣ 23: ΜΕΤΡΗΣΕΙΣ ΚΛΙΣΕΩΝ ΕΔΑΦΟΥΣ ΚΑΙ ΠΡΑΝΩΝ ΕΚΧΩΜΑΤΩΝ ΚΑΙ ΕΠΙΧΩΜΑΤΩΝ ΠΙΝΑΚΑΣ 24: ΜΕΤΡΗΣΕΙΣ ΜΗΚΟΥΣ ΚΑΙ ΕΜΒΑΔΟΥ ΕΚΧΩΜΑΤΩΝ ΚΑΙ ΕΠΙΧΩΜΑΤΩΝ ΠΙΝΑΚΑΣ 25: ΜΕΤΡΗΣΗ ΕΠΙΚΛΙΣΗΣ ΠΙΝΑΚΑΣ 26: ΜΕΤΡΗΣΗ ΚΑΤΑ ΜΗΚΟΣ ΚΛΙΣΗΣ ΚΑΙ ΑΖΙΜΟΥΘΙΟΥ ΠΙΝΑΚΑΣ 27ΑΠΟΣΤΑΣΕΙΣ ΜΕΤΑΞΥ ΣΗΜΕΙΩΝ ΜΕΤΡΗΣΗΣ ΠΙΝΑΚΑΣ 28: ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ ΤΗΣ ΑΠΟΡΡΟΦΗΤΙΚΟΤΗΤΑΣ vi-

8 ΠΙΝΑΚΑΣ 29: ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ ΤΗΣ ΕΝΤΑΣΗΣ ΣΤΟ ΤΜΗΜΑ ΠΙΝΑΚΑΣ 30: ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ ΤΗΣ ΕΝΤΑΣΗΣ ΣΤΟ ΤΜΗΜΑ ΠΙΝΑΚΑΣ 31: ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ ΤΗΣ ΕΝΤΑΣΗΣ ΣΤΟ ΤΜΗΜΑ ΠΙΝΑΚΑΣ 32: ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ ΤΗΣ ΕΝΤΑΣΗΣ ΣΤΟ ΤΜΗΜΑ ΠΙΝΑΚΑΣ 33: ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ ΤΗΣ ΕΝΤΑΣΗΣ ΣΤΟ ΤΜΗΜΑ ΠΙΝΑΚΑΣ 34: ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ ΤΗΣ ΕΝΤΑΣΗΣ ΣΤΟ ΤΜΗΜΑ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΕΙΚΟΝΩΝ ΕΙΚΟΝΑ 1 : ΜΕΡΗ ΜΙΑΣ ΤΥΠΙΚΗΣ ΑΝΕΜΟΓΕΝΝΗΤΡΙΑΣ (ΠΗΓΗ: 6 ΕΙΚΟΝΑ 2: ΚΥΡΙΑ ΟΨΗ ΑΝΕΜΟΓΕΝΝΗΤΡΙΑΣ G90 ΚΑΙ ΠΛΑΓΙΑ ΤΟΜΗ ΚΕΛΥΦΟΥΣ ΤΗΣ (ΠΗΓΗ: Ν. ΧΛΥΚΑΣ, 2007) ΕΙΚΟΝΑ 3: ΣΗΜΕΙΑ ΜΕΤΡΗΣΗΣ ΑΠΟ 1Α ΕΩΣ 6 ΣΤΗΝ ΟΡΘΟΦΩΤΟΓΡΑΦΙΑ Ν. ΚΟΖΑΝΗΣ- ΟΤΑ ΠΟΛΥΜΥΛΟΥ ΚΛΙΜΑΚΑ 1:5000 (ΠΗΓΗ: ΕΙΚΟΝΑ 4: ΣΗΜΕΙΑ ΜΕΤΡΗΣΗΣ 17, 10, 18 ΚΑΙ ΑΠΟ 7 ΕΩΣ 9Τ ΣΤΗΝ ΟΡΘΟΦΩΤΟΓΡΑΦΙΑ Ν. ΚΟΖΑΝΗΣ - ΟΤΑ ΠΟΛΥΜΥΛΟΥ ΚΛΙΜΑΚΑ 1:5000 (ΠΗΓΗ: ΕΙΚΟΝΑ 5: ΣΗΜΕΙΑ ΜΕΤΡΗΣΗΣ ΑΠΟ 11Α ΕΩΣ 15Τ ΣΤΗΝ ΟΡΘΟΦΩΤΟΓΡΑΦΙΑ Ν. ΚΟΖΑΝΗΣ - ΟΤΑ ΠΟΛΥΜΥΛΟΥ ΚΛΙΜΑΚΑ 1:5000 (ΠΗΓΗ: ΕΙΚΟΝΑ 6: ΣΗΜΕΙΑ ΜΕΤΡΗΣΗΣ ΑΠΟ 16Α ΕΩΣ 16Τ ΣΤΗΝ ΟΡΘΟΦΩΤΟΓΡΑΦΙΑ Ν. ΚΟΖΑΝΗΣ - ΟΤΑ ΠΟΛΥΜΥΛΟΥ ΚΛΙΜΑΚΑ 1:5000 (ΠΗΓΗ: ΕΙΚΟΝΑ 7:ΣΗΜΕΙΑ ΜΕΤΡΗΣΗΣ ΑΠΟ 19Α ΕΩΣ 20 ΣΤΗΝ ΟΡΘΟΦΩΤΟΓΡΑΦΙΑ Ν. ΚΟΖΑΝΗΣ - ΟΤΑ ΠΟΛΥΜΥΛΟΥ ΚΛΙΜΑΚΑ 1:5000 (ΠΗΓΗ: ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΣΧΗΜΑΤΩΝ ΣΧΗΜΑ 1: ΣΥΝΟΛΙΚΗ ΔΥΝΑΜΙΚΟΤΗΤΑ ΑΙΟΛΙΚΗΣ ΕΝΕΡΓΕΙΑΣ, (ΠΗΓΗ: 7 ΣΧΗΜΑ 2 : ΟΙ ΠΡΩΤΕΣ 10 ΧΩΡΕΣ ΠΑΓΚΟΣΜΙΩΣ ΣΕ ΔΥΝΑΜΙΚΟΤΗΤΑ ΑΙΟΛΙΚΗΣ ΕΝΕΡΓΕΙΑΣ ΤΟ 2011 (ΠΗΓΗ: 7 ΣΧΗΜΑ 3: ΟΙ 10 ΠΡΩΤΕΣ ΕΥΡΩΠΑΪΚΕΣ ΧΩΡΕΣ ΚΑΙ Η ΑΝΤΙΣΤΟΙΧΗ ΕΓΚΑΤΕΣΤΗΜΕΝΗ ΙΣΧΥΣ ΣΕ MW ΓΙΑ ΤΟ 2011 (ΠΗΓΗ: 8 ΣΧΗΜΑ 4 : ΕΓΚΑΤΕΣΤΗΜΕΝΗ ΙΣΧΥΣ ΑΙΟΛΙΚΗΣ ΕΝΕΡΓΕΙΑΣ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ ΤΗΝ ΠΕΡΙΟΔΟ (ΠΗΓΗ: 9 ΣΧΗΜΑ 5: ΟΡΙΖΟΝΤΙΟΓΡΑΦΙΑ ΔΑΣΙΚΟΥ ΔΡΟΜΟΥ ΠΟΛΥΓΩΝΙΚΗ ΓΡΑΜΜΗ ΚΑΙ ΑΞΟΝΑΣ (ΠΗΓΗ: ΚΑΡΑΓΙΑΝΝΗΣ Κ., 2004) ΣΧΗΜΑ 6: ΟΡΙΖΟΝΤΙΟΓΡΑΦΙΑ ΔΑΣΙΚΟΥ ΔΡΟΜΟΥ, ΖΩΝΗ ΚΑΤΑΛΗΨΗΣ, (ΠΗΓΗ: ΚΑΡΑΓΙΑΝΝΗΣ Κ., 2004) vii-

9 ΣΧΗΜΑ 7: ΚΑΤΑ ΜΗΚΟΣ ΤΟΜΗ ΤΟΥ ΔΑΣΙΚΟΥ ΔΡΟΜΟΥ (ΠΗΓΗ: ΚΑΡΑΓΙΑΝΝΗΣ Κ., 2004) ΣΧΗΜΑ 8: ΚΑΤΑ ΠΛΑΤΟΣ ΤΟΜΗ ΔΑΣΙΚΟΥ ΔΡΟΜΟΥ (ΠΗΓΗ: ΚΑΡΑΓΙΑΝΝΗΣ Κ., 2004) ΣΧΗΜΑ 9: ΕΙΔΗ ΚΑΤΑ ΠΛΑΤΟΣ ΤΟΜΩΝ (ΠΗΓΗ: ΚΑΡΑΓΙΑΝΝΗΣ Κ., 2004) ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΧΑΡΤΩΝ ΧΑΡΤΗΣ 1 : ΜΕΣΗ ΕΤΗΣΙΑ ΑΙΟΛΙΚΗ ΤΑΧΥΤΗΤΑ ΑΝΑ ΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ (ΠΗΓΗ: 10 ΧΑΡΤΗΣ 2: ΘΕΣΕΙΣ ΑΙΟΛΙΚΩΝ ΠΑΡΚΩΝ ΜΕΤΡΗΣΗΣ ΤΗΣ ΘΝΗΣΙΜΟΤΗΤΑΣ ΠΤΗΝΩΝ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ (ΠΗΓΗ: GIAPPIS AL. ET ALL, 2011) ΧΑΡΤΗΣ 3: ΓΕΩΤΕΚΤΟΝΙΚΟΣ ΧΑΡΤΗΣ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΑΣ (ΠΗΓΗ: Ν. ΧΛΥΚΑΣ, 2007) viii-

10 1. Ε Ι Σ Α Γ Ω Γ Η Τις τελευταίες δεκαετίες έχει καταστεί προφανές ότι οι δραστηριότητες του ανθρώπου, όπως η παραγωγή ενέργειας, η κατασκευή έργων κοινής και μη ωφέλειας, η εξασφάλιση εκτάσεων για αγροτική παραγωγή, η διαρκής αύξηση του πληθυσμού, οικονομικοί, πολιτικοί, κοινωνικοί και άλλοι λόγοι συνιστούν σοβαρή απειλή για το φυσικό περιβάλλον, καθώς συντελούν, μεταξύ άλλων, στη ρύπανση του ατμοσφαιρικού αέρα και των υδάτων, στην αλόγιστη χρήση των φυσικών πόρων, όπως τα ορυκτά καύσιμα, η ξυλεία, τα αλιευτικά αποθέματα κλπ. στην εξαφάνιση ειδών ζώων και πτηνών και στην ολοένα πιο ανησυχητική αλλαγή του κλίματος. Η οικονομική κρίση η οποία ταλανίζει την παγκόσμια αγορά καθώς και η συνεχής ανοδική τάση των τιμών του πετρελαίου και του φυσικού αερίου, σε συνδυασμό με την παγκόσμια κλιματική αλλαγή, καθιστούν ακόμα πιο επιτακτική την ανάγκη για τεκμηριωμένο και μακροπρόθεσμο ενεργειακό σχεδιασμό με την αμέριστη συμβολή όλων των κρατών παγκοσμίως στην αντιστροφή των κλιματικών αλλαγών. Καθίσταται, λοιπόν, σαφές, ότι η υιοθέτηση πολιτικών που προωθούν τη συστηματική και αποτελεσματική εκμετάλλευση των Ανανεώσιμων Πηγών Ενέργειας είναι επιτακτική ανάγκη για την αλλαγή της ισχύουσας κατάστασης και την παραγωγή ενέργειας φιλικής προς το περιβάλλον. Για την επίτευξη αυτού, είναι απαραίτητη η αξιοποίηση των Ανανεώσιμων Πηγών Ενέργειας σε όλους τους τομείς της καθημερινότητας των ανθρώπων. Στην εργασία που ακολουθεί μελετάται αποκλειστικά μία μορφή ανανεώσιμης πηγής ενέργειας, αυτή της αιολικής ενέργειας. Σε ένα μεγάλο τεχνικό έργο όπως είναι η κατασκευή ενός αιολικού πάρκου είναι απαραίτητο να γίνουν επιμέρους έργα οδοποιίας, βελτίωσης οδικού δικτύου, σταθεροποίησης πρανών και εδαφών, τυχόν αποστραγγίσεις, τεχνικά έργα στους δασικούς δρόμους (οχετοί, τοίχοι αντιστήριξης, κ.α.). Συγκεκριμένα, ως περιοχή έρευνας επιλέχθηκε ο αιολικός σταθμός που αποτελείται από δύο αιολικά πάρκα τα οποία λειτουργούν στις θέσεις «Παναγία Σουμελά» και «Ζωοδόχος Πηγή» στα σύνορα των Νομών Ημαθίας και Κοζάνης αντίστοιχα. Σκοπός της εργασίας αυτής είναι η εκτίμηση των περιβαλλοντικών επιπτώσεων που προκαλούνται τόσο από την οδική διάνοιξη, όσο και από τα απαιτούμενα τεχνικά έργα για την κατασκευή ενός αιολικού πάρκου σε δασική έκταση Εισαγωγικές έννοιες & ορισμοί Στην ενότητα αυτή περιλαμβάνονται όλες οι απαραίτητες έννοιες και ορισμοί σχετικά με την αιολική ενέργεια και τα αιολικά πάρκα, τη δασική οδοποιία και τα αναγκαία τεχνικά έργα για την κατασκευή και συντήρηση των δασικών δρόμων, αλλά και των αιολικών πάρκων. Ανανεώσιμες Πηγές Ενέργειας (ΑΠΕ): Οι ήπιες μορφές ενέργειας ή "ανανεώσιμες πηγές ενέργειας" (ΑΠΕ) ή "νέες πηγές ενέργειας" είναι οι φυσικοί διαθέσιμοι πόροι - πηγές ενέργειας, που υπάρχουν σε αφθονία στο φυσικό μας περιβάλλον, που δεν εξαντλούνται, αλλά διαρκώς ανανεώνονται και που δύνανται να μετατρέπονται σε -1-

11 ηλεκτρική ή θερμική ενέργεια, όπως είναι ο άνεμος, ο ήλιος, η γεωθερμία, η κυκλοφορία του νερού, η βιομάζα και άλλες. Ο όρος "ήπιες" αναφέρεται σε δυο βασικά χαρακτηριστικά τους. Καταρχήν, για την εκμετάλλευσή τους δεν απαιτείται κάποια ενεργητική παρέμβαση, όπως εξόρυξη, άντληση, καύση, όπως με τις μέχρι τώρα χρησιμοποιούμενες πηγές ενέργειας, αλλά απλώς η εκμετάλλευση της ήδη υπάρχουσας ενέργειας στη φύση. Δεύτερον, πρόκειται για "καθαρές" μορφές ενέργειας, πολύ φιλικές στο περιβάλλον, που δεν αποδεσμεύουν υδρογονάνθρακες, διοξείδιο του άνθρακα ή τοξικά και ραδιενεργά απόβλητα, όπως οι υπόλοιπες πηγές ενέργειας που χρησιμοποιούνται σε μεγάλη κλίμακα. Το παγκόσμιο ενδιαφέρον προς την κατεύθυνση της αξιοποίησης τους οφείλεται σε δύο λόγους: την επίλυση του ενεργειακού προβλήματος, αφού τα αποθέματα συμβατικών πηγών ενέργειας εξαντλούνται και το ότι πρόκειται για φιλικές προς το περιβάλλον λύσεις ( Ως "ανανεώσιμες πηγές" θεωρούνται γενικά οι εναλλακτικές των παραδοσιακών πηγών ενέργειας (π.χ. του πετρελαίου ή του άνθρακα), όπως η ηλιακή και η αιολική. Ο χαρακτηρισμός "ανανεώσιμες" είναι κάπως καταχρηστικός, μια και ορισμένες από αυτές τις πηγές, όπως η γεωθερμική ενέργεια δεν ανανεώνονται σε κλίμακα χιλιετιών ( Οι μορφές των ΑΠΕ διακρίνονται στις εξής κατηγορίες: αιολική ενέργεια, υδροηλεκτρική ενέργεια, κυματική ενέργεια, παλιρροϊκή ενέργεια, ενέργεια προερχόμενη από βιομάζα, ηλιακή ενέργεια στην οποία συμπεριλαμβάνονται τα ενεργητικά ηλιακά συστήματα καθώς και ο βιοκλιματικός σχεδιασμός παθητικά ηλιακά συστήματα, φωτοβολταϊκά ηλιακά συστήματα, γεωθερμική ενέργεια και ενέργεια παραγόμενη από υδρογόνο. Αιολική ενέργεια ονομάζεται η ενέργεια που παράγεται από την εκμετάλλευση του πνέοντος ανέμου. Η ενέργεια αυτή χαρακτηρίζεται ως «ήπια μορφή ενέργειας» και συμπεριλαμβάνεται στις «καθαρές» πηγές, όπως συνηθίζεται να λέγονται οι πηγές ενέργειας που δεν εκπέμπουν ή δεν προκαλούν ρύπους ( Οι μηχανές μετατροπής της ενέργειας του ανέμου σε ηλεκτρική ενέργεια ονομάζονται ανεμογεννήτριες. Με τον όρο δασικά τεχνικά έργα εννοούμε τα έργα υποδομής που κατασκευάζονται με σκοπό την αξιοποίηση και ανάπτυξη μιας δασικής περιοχής. Συμπληρωματικά, ο όρος τεχνικά έργα περιλαμβάνει τον δασικό δρόμο ως κύριο τεχνικό έργο και τα ενσωματωμένα ή παράπλευρα σε αυτόν οδικά τεχνικά έργα (Καραγιάννης Κ., κ.α., 2009). Κύριο τεχνικό έργο είναι ο δασικός δρόμος, ο οποίος και αποτελεί μια στενή σχετικά επιφανειακή λωρίδα εδάφους διαμορφωμένη τεχνικά κατά κάποιο τρόπο, ώστε να εξασφαλίζεται με αυτή η κυκλοφορία ανθρώπων και οχημάτων (Καραγιάννης Κ., κ.α., 2009). Τα παράπλευρα οδικά έργα έχουν κυρίως χαρακτήρα λειτουργικό και προστατευτικό και συνθέτουν μαζί με το κατάστρωμα την συνολική εικόνα του δασικού δρόμου. Τέτοια έργα είναι τα τεχνικά έργα προστασίας των πρανών, απορροής του νερού -2-

12 κατά μήκος του δασικού δρόμου, τα τεχνικά έργα αποχέτευσης του νερού εγκάρσια προς το δασικό δρόμο καθώς και οι χώροι στάθμευσης, τα έργα χλοοφύτευσης και δεντροφύτευσης πρανών, οι εξοπλισμοί ασφαλείας και πληροφόρησης κ.α. (Καραγιάννης Κ., κ.α., 2009). Ο όρος Εκτίμηση Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων ΕΠΕ (Environmental Impact Assessment EIA) προσδιορίζει την εκτίμηση της επίδρασης στο περιβάλλον, η οποία προκαλείται από ανθρωπογενείς παρεμβάσεις (Stergiadou A., 2006) Αιολική ενέργεια Ανεμογεννήτριες Ο άνεμος είναι μια μορφή ηλιακής ενέργειας. Οι άνεμοι, δηλαδή οι μεγάλες μάζες αέρα που μετακινούνται με ταχύτητα από μία περιοχή σε μία άλλη, οφείλονται στην ανομοιόμορφη θέρμανση της επιφάνειας της γης από την ηλιακή ακτινοβολία. Τα πρότυπα της ροής του ανέμου διαφοροποιούνται από το έδαφος της γης, από τους υδάτινους όγκους και τη βλάστηση. Η κινητική ενέργεια των ανέμων είναι τόση που, με βάση τη σημερινή τεχνολογία εκμετάλλευσής της, θα μπορούσε να καλύψει πάνω από δύο φορές τις ανάγκες της ανθρωπότητας σε ηλεκτρική ενέργεια. Οι όροι «αιολική ενέργεια» (wind energy) ή «αιολική ισχύς» (wind power) περιγράφουν τη διαδικασία με την οποία ο άνεμος χρησιμοποιείται για να παράγει μηχανική ισχύ ή ηλεκτρισμό ( Η εκμετάλλευση της αιολικής ενέργειας χάνεται στα βάθη της ιστορίας. Ο εγκλωβισμός, κατά τον Όμηρο, των ανέμων στον ασκό του Αιόλου δείχνει ακριβώς την ανάγκη των ανθρώπων να διαθέτουν τους ανέμους στον τόπο και χρόνο που οι ίδιοι ήθελαν. Για πολλές εκατοντάδες χρόνια η κίνηση των πλοίων στηριζόταν στη δύναμη του ανέμου, ενώ η χρήση του ανεμόμυλου ως κινητήριας μηχανής εγκαταλείπεται μόλις στα μέσα του προηγούμενου αιώνα. Είναι η εποχή που εξαπλώνονται ραγδαία τα συμβατικά καύσιμα και ο ηλεκτρισμός, ο οποίος φτάνει ως και τα πιο απομακρυσμένα σημεία. Η πετρελαϊκή κρίση στις αρχές της δεκαετίας του 1970, φέρνει ξανά στο προσκήνιο τις ΑΠΕ και την αιολική ενέργεια. Στο διάστημα μέχρι σήμερα, σημειώνεται μια αλματώδης ανάπτυξη, κάτι που ενισχύεται και από την επιτακτική ανάγκη για την προστασία του περιβάλλοντος. Γίνεται πλέον συνείδηση σε όλο και περισσότερο κόσμο, πως ο άνεμος είναι μία καθαρή και ανεξάντλητη πηγή ενέργειας ( Τα σύγχρονα συστήματα εκμετάλλευσης της αιολικής ενέργειας αφορούν κυρίως μηχανές που μετατρέπουν την ενέργεια του ανέμου σε ηλεκτρική ενέργεια και ονομάζονται ανεμογεννήτριες ( Η σημαντικότερη οικονομικά εφαρμογή των ανεμογεννητριών είναι η σύνδεσή τους στο ηλεκτρικό δίκτυο μιας χώρας. Στην περίπτωση αυτή, ένα αιολικό πάρκο, δηλαδή μία συστοιχία πολλών ανεμογεννητριών, εγκαθίσταται και λειτουργεί σε μία περιοχή με υψηλό αιολικό δυναμικό και διοχετεύει το σύνολο της παραγωγής του στο ηλεκτρικό του σύστημα ( Υπάρχει, βέβαια, και η δυνατότητα οι ανεμογεννήτριες να λειτουργούν αυτόνομα, για την παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας σε περιοχές που δεν ηλεκτροδοτούνται, μηχανικής ενέργειας για χρήση σε αντλιοστάσια, καθώς και θερμότητας. Όμως, η ισχύς που παράγεται σε εφαρμογές αυτού του είδους είναι περιορισμένη, το ίδιο και η οικονομική τους σημασία ( Αργυράκη Ρ., ). -3-

13 Οι ανεμογεννήτριες είναι κατασκευές που έχουν την ικανότητα να μετατρέπουν την ενέργεια του ανέμου σε ηλεκτρική. Κατά κανόνα, αποτελούνται από μια φτερωτή που περιστρέφεται από τον άνεμο και μια διάταξη η οποία μετατρέπει την ενέργεια που προέρχεται από την κίνησή της σε ηλεκτρική. Αυτό σημαίνει ότι οι ανεμογεννήτριες έχουν το σπουδαίο πλεονέκτημα να χρησιμοποιούν μία διαρκώς ανανεώσιμη πηγή, τον άνεμο, που δεν είναι δυνατόν να εξαντληθεί και η οποία σε παγκόσμιο επίπεδο, αν ήταν πλήρως αξιοποιήσιμη, θα ήταν σε θέση να καλύψει ανάγκες εκατοντάδες φορές μεγαλύτερες από αυτές που έχει σήμερα η ανθρωπότητα. Το πρόβλημα όμως είναι ότι οι άνεμοι δεν είναι ομοιόμορφα κατανεμημένοι στην επιφάνεια της γης. Αυτό είναι σημαντικό, γιατί η ενέργεια που παράγεται από μία ανεμογεννήτρια είναι ανάλογη με την επιφάνεια την οποία σαρώνουν τα πτερύγιά της και με τον κύβο της ταχύτητας του ανέμου που την κινεί. Επομένως, η απόδοσή της εξαρτάται μεν από το μέγεθός της, κυρίως όμως εξαρτάται από τα ετήσια και τα εποχιακά αιολικά χαρακτηριστικά της περιοχής στην οποία χρησιμοποιείται (σε πολλές περιοχές οι χειμερινοί άνεμοι είναι ισχυρότεροι από τους θερινούς, ενώ σε άλλες υπερέχουν οι θερινοί, ενώ ρόλο παίζει ακόμα και η ημερήσια μεταβολή της έντασης των ανέμων, γιατί δημιουργεί διαφορές σε ώρες αιχμής). Το μέγεθος της ανεμογεννήτριας είναι συνάρτηση των αναγκών που καλείται να εξυπηρετήσει και ποικίλει από μερικές εκατοντάδες μέχρι μερικά εκατομμύρια Watt ( Αργυράκη Ρ., ). Υπάρχουν πολλών ειδών ανεμογεννήτριες, οι οποίες κατατάσσονται σε δύο βασικές κατηγορίες : Οριζόντιου άξονα, των οποίων ο δρομέας είναι τύπου έλικα και βρίσκεται συνεχώς παράλληλος με την κατεύθυνση του ανέμου και του εδάφους. Κατακόρυφου άξονα, ο οποίος παραμένει σταθερός και είναι κάθετος προς την επιφάνεια του εδάφους ( Οι τυπικές διαστάσεις μιας ανεμογεννήτριας 500kw είναι: Διάμετρος δρομέα, 40m και ύψος 40-50m, ενώ αυτής των τριών MW οι διαστάσεις είναι 80 και m αντίστοιχα. Παρόλο που δεν υφίσταται κανένας καθοριστικός λόγος, εκτός ίσως από την εμφάνιση, στην αγορά έχουν επικρατήσει αποκλειστικά οι ανεμογεννήτριες οριζόντιου άξονα, με δύο ή τρία πτερύγια. Μια τυπική ανεμογεννήτρια οριζόντιου άξονα αποτελείται από τα εξής μέρη: Το δρομέα, που αποτελείται από δύο ή τρία πτερύγια από ενισχυμένο πολυεστέρα. Τα πτερύγια προσδένονται πάνω σε μια πλήμνη είτε σταθερά, είτε με τη δυνατότητα να περιστρέφονται γύρω από το διαμήκη άξονά τους μεταβάλλοντας το βήμα. Το σύστημα μετάδοσης της κίνησης, αποτελούμενο από τον κύριο άξονα, τα έδρανά του και το κιβώτιο πολλαπλασιασμού στροφών, το οποίο προσαρμόζει την ταχύτητα περιστροφής του δρομέα στη σύγχρονη ταχύτητα της ανεμογεννήτριας. Η ταχύτητα περιστροφής παραμένει σταθερή κατά την κανονική λειτουργία της μηχανής. Την ηλεκτρική γεννήτρια σύγχρονη ή επαγωγική με 4 ή 6 πόλους η οποία συνδέεται με την έξοδο του πολλαπλασιαστή μέσω ενός ελαστικού ή υδραυλικού συνδέσμου και μετατρέπει τη μηχανική ενέργεια σε ηλεκτρική. Βρίσκεται συνήθως πάνω -4-

14 στον πύργο της ανεμογεννήτριας. Υπάρχει και το σύστημα πέδης το οποίο είναι ένα συνηθισμένο δισκόφρενο που τοποθετείται στον κύριο άξονα ή στον άξονα της γεννήτριας. Tο σύστημα προσανατολισμού, αναγκάζει συνεχώς τον άξονα περιστροφής του δρομέα να βρίσκεται παράλληλα με τη διεύθυνση του ανέμου. Tον πύργο, ο οποίος στηρίζει όλη την παραπάνω ηλεκτρομηχανολογική εγκατάσταση. Ο πύργος είναι συνήθως σωληνωτός ή δικτυωτός και σπανίως από οπλισμένο σκυρόδεμα. Τον ηλεκτρονικό πίνακα και τον πίνακα ελέγχου, οι οποίοι είναι τοποθετημένοι στη βάση του πύργου. Το σύστημα ελέγχου παρακολουθεί, συντονίζει και ελέγχει όλες τις λειτουργίες της ανεμογεννήτριας, φροντίζοντας για την απρόσκοπτη λειτουργία της (Εικόνα 1) ( Ιδιαίτερη σημασία έχουν τα τελευταία χρόνια τα λεγόμενα αιολικά πάρκα, δηλαδή πολλές ανεμογεννήτριες μαζί συνδεδεμένες με το ηλεκτρικό δίκτυο, στο οποίο προσφέρουν την ενέργεια που παράγουν ( Όταν εντοπιστεί μια ανεμώδης περιοχή και εφόσον βέβαια έχουν προηγηθεί όλες οι απαραίτητες μετρήσεις και μελέτες - για την αξιοποίηση του αιολικού της δυναμικού τοποθετείται ο ανάλογος αριθμός ανεμογεννητριών οι οποίες απαρτίζουν το αιολικό πάρκο. Πριν τη δημιουργία ενός αιολικού πάρκου ή και οποιασδήποτε εγκατάστασης ΑΠΕ θα πρέπει να έχει προηγηθεί η Μελέτη Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων (ΜΠΕ) ( Η εγκατάσταση κάθε ανεμογεννήτριας διαρκεί 1-3 μέρες. Αρχικά, ανυψώνεται ο πύργος και τοποθετείται τμηματικά πάνω στα θεμέλια. Μετά, ανυψώνεται η άτρακτος στην κορυφή του πύργου. Στην βάση του πύργου συναρμολογείται ο δρομέας ή ρότορας (οριζόντιου άξονα, πάνω στον οποίο είναι προσαρτημένα τα πτερύγια), ο οποίος αποτελεί το κινητό μέρος της ανεμογεννήτριας. Η άτρακτος περιλαμβάνει το κινητό σύστημα μετατροπής της μηχανικής ενέργειας σε ηλεκτρική. Στη συνέχεια, ο ρότορας ανυψώνεται και συνδέεται στην άτρακτο. Στο τέλος γίνονται οι απαραίτητες ηλεκτρικές συνδέσεις ( -5-

15 Εικόνα 1 : Μέρη μιας τυπικής ανεμογεννήτριας (πηγή: Η εξέλιξη της αιολικής ενέργειας Κατά τη διάρκεια του 2011, περίπου 40GW της παγκόσμιας ισχύος αιολικής ενέργειας τέθηκε σε λειτουργία, περισσότερο από κάθε άλλη ανανεώσιμη τεχνολογία, αυξάνοντας την παγκόσμια δυναμικότητα αιολικής ενέργειας κατά 20% που αντιστοιχεί περίπου σε 238GW (Σχήμα 1). Πενήντα χώρες ανά τον κόσμο αύξησαν τη δυναμικότητα τους κατά τη διάρκεια του 2011: τουλάχιστον 68 χώρες κατέχουν περισσότερα από 10 ΜW της ισχύος που προαναφέρθηκε με 22 από αυτές να ξεπερνούν το επίπεδο του 1GW και την πρώτη δεκάδα χωρών να αντιπροσωπεύουν το 87% της συνολικής δυναμικότητας. Από το τέλος του 2006 έως το τέλος του 2011 το ετήσιο ποσοστό αύξησης της ισχύος της αιολικής ενέργειας αντιστοιχεί κατά μέσο όρο στο 26% ( Οι πρώτες χώρες στην εγκατάσταση νέων ανεμογεννητριών ήταν η Κίνα, οι Ινδίες, η Γερμανία και οι Ηνωμένες Πολιτείες ακολουθούμενες από τον Καναδά. Η Ευρωπαϊκή Ένωση εκπροσωπεί το 23% της παγκόσμιας αγοράς και το 41% της παγκόσμιας δυναμικότητας. Πιο συγκεκριμένα πρόσθεσε περίπου 9,6GW το 2011 ανεβάζοντας έτσι τη συνολική δυναμικότητα της περιοχής σχεδόν στα 94GW (ποσό ισοδύναμο με αυτό της συνολικής ποσότητας αιολικής ενέργειας παγκοσμίως για το έτος 2007). Η Γερμανία παρέμεινε η μεγαλύτερη αγορά στην Ευρώπη, προσθέτοντας 2GW στο σύνολο των 29,1GW και δημιουργώντας έτσι 46,5TWh ηλεκτρικής ενέργειας από την αιολική ενέργεια το 2011 ( -6-

16 Σχήμα 1: Συνολική δυναμικότητα αιολικής ενέργειας, (πηγή: Στο Σχήμα 2 που ακολουθεί φαίνεται η πρώτη δεκάδα χωρών στην εγκατάσταση και αξιοποίηση της αιολικής ενέργειας κατά το Σχήμα 2 : Οι πρώτες 10 χώρες παγκοσμίως σε δυναμικότητα αιολικής ενέργειας το 2011 (πηγή: Η Ελλάδα είναι μια χώρα με μεγάλη ακτογραμμή και τεράστιο πλήθος νησιών. Ως εκ τούτου οι ισχυροί άνεμοι που πνέουν όχι μόνο στις νησιωτικές περιοχές αλλά και στην ηπειρωτική χώρα ευνοούν ιδιαίτερα την ανάπτυξη της αιολικής ενέργειας στη χώρα. Ενέργειες για την ανάπτυξη της αιολικής ενέργειας έχουν γίνει σε ολόκληρη τη χώρα, ενώ στο γεγονός αυτό έχει συμβάλλει και η πολιτική της Ευρωπαϊκής Ένωσης για τις ΑΠΕ, η οποία ενθαρρύνει και επιδοτεί επενδύσεις στις ήπιες μορφές ενέργειας. Αλλά και σε εθνική κλίμακα, ο νέος αναπτυξιακός νόμος 3299/2004, σε συνδυασμό με το νόμο για της ανανεώσιμες πηγές ενέργειας 3468/06, παρέχει ισχυρότατα κίνητρα ακόμα και για επενδύσεις μικρής κλίμακας ( Η Ελλάδα κατέλαβε τη δέκατη θέση της ευρωπαϊκής κατάταξης μεταξύ των 27 χωρών μελών της Ε.Ε. όσον αφορά τις νέες εγκαταστάσεις αιολικών πάρκων για το έτος 2011, όπου τα 311 MW αντιστοιχούν σε νέα πάρκα που ξεκίνησαν να λειτουργούν το -7-

17 χρόνο αυτό (Σχήμα 3). Για τα συγκεκριμένα στοιχεία είναι υπεύθυνη η EWEA (European Wind Energy Association) και στην Ελλάδα ανακοινώθηκαν από την ΕΛΕΤΑΕΝ (Ελληνική Επιστημονική Ένωση Αιολικής Ενέργειας) ( Στο Σχήμα 3 φαίνεται η θέση της Ελλάδας καθώς και οι υπόλοιπες 9 ευρωπαϊκές χώρες που πρωτοστάτησαν στον τομέα της αιολικής ενέργειας στα ευρωπαϊκά δεδομένα το 2011 ( Αξίζει να αναφερθεί ότι η Ελλάδα για το ίδιο έτος κατατάσσεται στην έβδομη θέση παγκοσμίως στις νέες εγκαταστάσεις αιολικής ισχύος ανά εκατομμύριο κατοίκους με 151,01MW ( Σχήμα 3: Οι 10 πρώτες ευρωπαϊκές χώρες και η αντίστοιχη εγκατεστημένη ισχύς σε MW για το 2011 (πηγή: Σύμφωνα με την εταιρεία Eunice Energy Group, στην Ελλάδα, η ανάπτυξη της αιολικής ενέργειας, αντιμετωπίζει μέχρι τώρα αρκετά προβλήματα. Παρά τη σημαντική αύξηση της εγκατεστημένης ισχύος τα τελευταία χρόνια, είναι κοινά αποδεκτό ότι αυτή η αύξηση είναι πολύ μικρή δεδομένου του πλούσιου αιολικού δυναμικού της χώρας μας (Σχήμα 4) ( -8-

18 Σχήμα 4 : Εγκατεστημένη ισχύς αιολικής ενέργειας στην Ελλάδα την περίοδο (πηγή: Είναι κοινά αποδεκτό ότι κύριος λόγος για τη μικρή ανάπτυξη μέχρι το 2001 ήταν το νομοθετικό καθεστώς και το μονοπωλιακό μοντέλο της οικονομίας στην παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας. Αξίζει να αναφερθεί ότι η μακροσκελής και πολύπλοκη αδειοδοτική διαδικασία, η αδυναμία του δικτύου σε πολλές περιπτώσεις να υποστηρίξει επιπλέον εγκατεστημένη ισχύ, οι αντιδράσεις των κατοίκων κυρίως για θέματα οπτικής όχλησης και η έλλειψη χωροταξικού σχεδιασμού είναι οι κύριοι λόγοι καθυστέρησης και «αδυναμίας» της χώρας μας στην υιοθέτηση φιλικότερων προς το περιβάλλον πηγών παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας ( -9-

19 Χάρτης 1 : Μέση ετήσια αιολική ταχύτητα ανά την Ελλάδα (πηγή:

20 2. Π Ε Ρ Ι Β Α Λ Λ Ο Ν Τ Ι Κ Ε Σ Ε Π Ι Π Τ Ω Σ Ε Ι Σ 2.1. Γενικά Τα ορεινά οικοσυστήματα αποτελούν σημαντική πηγή νερού, φυσικών υλών, ενεργειακών πόρων, βιοποικιλότητας, μεταλλευμάτων, δασικών και γεωργικών προϊόντων και υπηρεσιών αναψυχής. Αποτελούν οικοσυστήματα που εκφράζουν την πολυπλοκότητα και τις αλληλεπιδράσεις της οικολογίας του πλανήτη μας, αφού τα ορεινά περιβάλλοντα είναι ουσιώδη για την επιβίωση του πλανητικού οικοσυστήματος. Τα οικοσυστήματα των ορεινών περιοχών μεταβάλλονται ταχύτατα. Υπόκεινται σε επιταχυνόμενη διάβρωση του εδάφους, σε κατολισθήσεις και ταχεία απώλεια οικοτόπων και γενετικής βιοποικιλότητας. Από την ανθρώπινη σκοπιά υπάρχει ευρεία εξάπλωση της φτώχειας στους κατοίκους των ορεινών περιοχών και απώλεια της αυτόχθονης γνώσης. Ως αποτέλεσμα αυτού οι περισσότερες ορεινές περιοχές βιώνουν την περιβαλλοντική υποβάθμιση. Έτσι η κατάλληλη διαχείριση των φυσικών διαθέσιμων των ορεινών περιοχών και η κοινωνικοοικονομική ανάπτυξη των ανθρωπίνων διαθέσιμων τους απαιτεί άμεση δράση. Περίπου το 10% του πληθυσμού της γης ζει σε ορεινές περιοχές με μεγάλα υψόμετρα και συνεπώς εξαρτάται από τα φυσικά διαθέσιμα των ορεινών οικοσυστημάτων. Ένα πολύ μεγαλύτερο ποσοστό (40%, ζει σε περιοχές με μέσα και μικρότερα υψόμετρα) επωφελείται από αυτά και ειδικότερα από το νερό. Τα ορεινά οικοσυστήματα αποτελούν αποθήκη βιοποικιλότητας και απειλούμενων ειδών (Ταμπέκης Σ., κ.α., 2010). Η βιώσιμη ανάπτυξη των ορεινών περιοχών με την ταυτόχρονη εκμετάλλευση των δασών αποτελεί κύριο σκοπό της δασικής πολιτικής στη χώρα μας και στις περισσότερες των περιπτώσεων προϋποθέτει ανθρωπογενείς επεμβάσεις στο φυσικό περιβάλλον, οι συνέπειες των οποίων πολλές φορές οδηγούν στην αλλοίωση και υποβάθμιση του (Ταμπέκης Σ., κ.α., 2010). Η ανάπτυξη των ορεινών περιοχών συνδέεται με την ανάπτυξη ανθρωπογενών επιδράσεων, που συνήθως, όπως κάθε μορφής οικονομική ανάπτυξη, συνοδεύεται από αρνητικές περιβαλλοντικές επιπτώσεις. Η ιδιομορφία έγκειται στο γεγονός ότι η ανθρωπογενής αυτή δράση συχνά υποβαθμίζει το φυσικό και δομημένο περιβάλλον, που ταυτόχρονα αποτελεί την υποδομή για την ανάπτυξή του. Έτσι κρίνεται αναγκαίο να καθορίζονται οι γενικές αρχές χωροταξικού σχεδιασμού ορεινών περιοχών και τα κριτήρια που αφορούν τις μελέτες περιβαλλοντικών επιπτώσεων (Δρόσος Β., κ.α., 2011). Τα βήματα των Μελετών Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων που αφορούν τη διάνοιξη δασικών δρόμων, είναι: Ανάλυση των περιβαλλοντικών επιπτώσεων της διάνοιξης. Ανάλυση των κριτηρίων που επηρεάζουν τη χάραξη και την κατασκευή μεμονωμένου δασικού δρόμου. Ανάλυση των κριτηρίων απορροφητικότητας των επιπτώσεων από την κατασκευή του δρόμου. Αποτίμηση των κριτηρίων με αξιοποίηση στοιχείων επίγειων μετρήσεων, φωτογραμμετρικών και φωτοερμηνευτικών αποτιμήσεων και G.I.S. -11-

21 Βαθμολόγηση των κριτηρίων με αντικειμενική βαθμολογία, δηλαδή κάθε συντελεστής που επηρεάζει την επίπτωση βαθμολογείται με άριστα (100), όταν δεν την επηρεάζει καθόλου. Αξιολόγηση μίας σειράς εναλλακτικών λύσεων και επιλογή αυτής που έχει την υψηλότερη ποσοστιαία βαθμολογία και που ονομάζεται συντελεστής συμβατότητας του έργου προς το περιβάλλον (Δρόσος Β., κ.α., 2011). Κάθε οδικό έργο συμβάλλει στην οικονομική ανάπτυξη περιοχών, αφού με την κατασκευή του, άνθρωποι και αγαθά μετακινούνται με ασφάλεια. Από την άλλη όμως, ένα τέτοιο έργο δημιουργεί στο στενό και ευρύτερο περιβάλλον σημαντικές αλλοιώσεις οι οποίες εμφανίζονται σε τρεις διαδοχικές φάσεις: στο σχεδιασμό, στην κατασκευή και στη λειτουργία του έργου αυτού (Εσκίογλου Π., κ.α., 2012). Κατά την κατασκευή του δασικού δρόμου πρέπει να χρησιμοποιούνται υλικά και μέθοδοι οι οποίες να είναι φιλικές στο περιβάλλον, δηλαδή κατά την κατασκευή και κατά τη λειτουργία του δρόμου να μη γίνεται έντονα αισθητή η επέμβαση στο περιβάλλον. Για την αποκατάσταση του περιβάλλοντος από την κατασκευή των δασικών δρόμων, θα πρέπει στη μελέτη να αναφέρονται αναλυτικά τα τεχνικά έργα που θα κατασκευαστούν, σε ποιο σημείο, με ποιο τρόπο και αν αυτά θα είναι συμβατά με το περιβάλλον (Δρόσος Β., κ.α., 2011). Ιδιαίτερα σημαντική, κατά την κατασκευή ενός δασικού δρόμου, είναι η εξασφάλιση της προστασίας των πρανών και η επίτευξη της σταθερότητας τους, καθώς και των επιχωμάτων με σκοπό την ανεμπόδιστη κυκλοφορία στο κατάστρωμα του δρόμου. Απαραίτητη είναι επίσης η προστασία των πρανών του δασικού δρόμου από τη διάβρωση του εδάφους καθώς και η φυσική ή τεχνητή αναχλόασή τους (Δρόσος Β., κ.α., 2011) Τύποι περιβαλλοντικών επιπτώσεων Οι περιβαλλοντικές επιπτώσεις διακρίνονται στις εξής κατηγορίες: Προσωρινές ή παραμένουσες Οι προσωρινές εμφανίζονται κατά τη διάρκεια της κατασκευής π.χ. θόρυβος μηχανημάτων κατασκευής, σκόνη, κ.λ.π., ενώ οι παραμένουσες έχουν σταθερή επιρροή, όπως είναι η αλλαγή του φυσικού περιβάλλοντος, ο θόρυβος, η ρύπανση της ατμόσφαιρας κ.α. Τυχαίες ή αναμενόμενες Στις πρώτες περιλαμβάνονται επιπτώσεις όπως πυρκαγιά, μόλυνση περιβάλλοντος λόγω ατυχημάτων, ενώ στις δεύτερες ανήκουν επιπτώσεις όπως η κατάληψη αγροτικής γης με συνέπεια τη μετανάστευση ή τη στροφή σε άλλες οικονομικές δραστηριότητες με μετακίνηση του πληθυσμού στα αστικά κέντρα. Αναστρέψιμες ή μη αναστρέψιμες Στις αναστρέψιμες εντάσσονται οι επιπτώσεις εκείνες οι οποίες μπορούν να μηδενισθούν με τα κατάλληλα μέτρα ή τουλάχιστον να διατηρηθούν σε πολύ χαμηλά επίπεδα. Στις δεύτερες ανήκουν οι επιπτώσεις οι οποίες δεν επιτρέπουν στο περιβάλλον να επανέλθει στην αρχική του κατάσταση. Οι επιπτώσεις αυτές μπορούν να θεωρηθούν και ως παραμένουσες. -12-

22 Ταχείας βραδείας εξέλιξης Οι επιπτώσεις ταχείας εξέλιξης παρουσιάζονται κατά την κατασκευή ή αμέσως μετά την περάτωση του έργου. Οι επιπτώσεις βραδείας εξέλιξης μπορούν να εμφανισθούν είτε κατά την κατασκευή είτε μετά από αυτή, παρουσιάζουν όμως εξέλιξη της οποίας η συνέπειες εμφανίζονται πολύ αργότερα π.χ. επιδράσεις στη χλωρίδα και στην πανίδα μιας περιοχής (Δρόσος Β., κ.α., 2011). Η οικονομική αποτίμηση των περιβαλλοντικών επιπτώσεων είναι δύσκολη γιατί δεν μπορούν να αποτιμηθούν οικονομικά με ακρίβεια οι επιμέρους παράγοντες οι οποίοι σε πολλές περιπτώσεις είναι ποιοτικοί και σε πολλές περιπτώσεις οι καταστάσεις που δημιουργούνται μπορεί να είναι μόνιμες ή προσωρινές, μπορεί να έχουν διάφορες επιρροές κατά την κατασκευή, την αποκατάσταση συντήρηση και κατά τη διάρκεια της λειτουργίας του έργου (Δρόσος Β., κ.α., 2011) Επιπτώσεις αιολικών πάρκων Γενικά Η διείσδυση της αιολικής ενέργειας στο ενεργειακό δυναμικό της χώρας, έστω και με τους αργούς ρυθμούς που αυτή συντελείται, έχει δημιουργήσει ένα συνεχώς διευρυνόμενο κύκλο συζητήσεων σχετικά με τις επιπτώσεις που έχουν τα αιολικά πάρκα στο φυσικό και ανθρωπογενές περιβάλλον (Παπασταματίου Π., κ.α., 2009). Το γεγονός ότι τα αιολικά πάρκα έχουν ή ενδέχεται να έχουν επιπτώσεις, οδήγησε, κυρίως κατά την τελευταία δεκαετία, μια μερίδα της κοινής γνώμης στον «αφορισμό» της αιολικής ενέργειας. Ήδη υφίσταται ένας φαύλος κύκλος όπου στρεβλώνεται η αλήθεια σε σχέση με τις επιπτώσεις των αιολικών πάρκων. Η παραπληροφόρηση του κοινού σχετικά με το τι είναι αιολική ενέργεια και τι πραγματικές επιπτώσεις έχει στο περιβάλλον, οδήγησε σε αντίθεση τις τοπικές κοινωνίες, μεθοδευμένη σε αρκετές των περιπτώσεων, στην εγκατάσταση αιολικών πάρκων στην περιοχή τους (Παπασταματίου Π., κ.α., 2009). Πρέπει λοιπόν να γίνει σαφές ότι η άγνοια και η παραπληροφόρηση μόνο θετικές επιπτώσεις δεν έχουν. Για την εγκατάσταση ενός αιολικού πάρκου σε μία περιοχή πρέπει να υπάρχει μέριμνα και μελέτη του κάθε είδους επιπτώσεων που δύναται να προκύψουν είτε αυτές αφορούν το φυσικό είτε το ανθρωπογενές περιβάλλον Κλιματολογικά και βιοκλιματικά χαρακτηριστικά Τα αιολικά πάρκα δεν επιφέρουν καμία αρνητική επίπτωση στα κλιματολογικά και βιοκλιματικά στοιχεία της περιοχής στην οποία εγκαθίστανται. Οι ανεμογεννήτριες χρησιμοποιούν ένα μικρό κλάσμα της κινητικής ενέργειας του ανέμου και δε μεταβάλλουν την ένταση ή τη διεύθυνσή του. Από τη λειτουργία των ανεμογεννητριών δεν παράγονται θερμότητα, αέριοι ή άλλους είδους ρύποι, που θα μπορούσαν εν δυνάμει να μεταβάλλουν τα κλιματολογικά και βιοκλιματικά χαρακτηριστικά της περιοχής εγκατάστασης (Παπασταματίου Π., κ.α., 2009). Στην περίπτωση των μεγάλων αιολικών πάρκων, όπου τα έργα ηλεκτρικής διασύνδεσης περιλαμβάνουν την κατασκευή Υποσταθμού Ανύψωσης Τάσης και γραμμής μεταφοράς Υψηλής Τάσης, αναφέρονται τα εξής: -13-

23 Η θερμότητα που παράγεται από τους μετασχηματιστές του υποσταθμού και από τις γραμμές μεταφοράς υψηλής τάσης είναι αμελητέα, απάγεται σε μια εκτεταμένη περιοχή και δεν επηρεάζει το θερμικό ισοζύγιο της ατμόσφαιρας. Οι δικτυωτοί πύργοι στήριξης των εναέριων καλωδίων, λόγω του σχήματός τους, δεν επηρεάζουν το ανεμολογικό πεδίο στην ευρύτερη περιοχή όδευσης της γραμμής μεταφοράς (Παπασταματίου Π., κ.α., 2009) Μορφολογικά και τοπιολογικά χαρακτηριστικά Α. Κατά τη φάση κατασκευής ενός αιολικού πάρκου Κατά τη φάση κατασκευής ενός αιολικού πάρκου, αναμένεται να υπάρχει προσωρινή και πλήρως αναστρέψιμη επίπτωση από την παρουσία του εργοταξίου και των μηχανημάτων. Η επίπτωση αυτή εκτιμάται ως ασήμαντη, λόγω της περιορισμένης χρονικής διάρκειας κατασκευής του έργου. Επιπρόσθετα, τα αιολικά πάρκα, στην πλειονότητα των περιπτώσεων, χωροθετούνται σε ορεινές και απομονωμένες περιοχές, μακριά από τουριστικές υποδομές, παραλίες ή άλλες ανθρωπογενείς δραστηριότητες που επηρεάζονται από την αλλοίωση του τοπίου λόγω της παρουσίας του εργοταξίου και οι οποίες ενδεχομένως να είχαν βραχυχρόνιες οικονομικές συνέπειες για τον τομέα του τουρισμού. Εν γένει, οι επιπτώσεις στο τοπίο κατά τη φάση κατασκευής ενός αιολικού πάρκου, θα μπορούσαν να χαρακτηριστούν ως ασήμαντες βραχυχρόνιες και πλήρως αναστρέψιμες (Παπασταματίου Π., κ.α., 2009). Β. Κατά τη φάση λειτουργίας ενός αιολικού πάρκου Οι μεταβολές στο ανάγλυφο και στη μορφολογία του εδάφους προκύπτουν καταρχήν από τις εκσκαφές του εδάφους για τη θεμελίωση των ανεμογεννητριών και για την κατασκευή του εσωτερικού δικτύου πρόσβασης. Τα δομικά αυτά έργα είναι ιδιαίτερα απλά και δεν προκαλούν σημαντικές αλλαγές στην τοπογραφία και στα ανάγλυφα χαρακτηριστικά της εδαφικής μάζας (Παπασταματίου Π., κ.α., 2009). Τα παραπάνω έργα, στις περισσότερες περιπτώσεις, δεν παρουσιάζουν καμία ανησυχία για αύξηση της διάβρωσης του εδάφους από τον άνεμο ή το νερό, και δεν προκαλούν αλλαγές στη δημιουργία λάσπης. Δεν δημιουργούν κανένα κίνδυνο για έκθεση ανθρώπων ή περιουσιών σε γεωλογικές καταστροφές, δεδομένης της απομακρυσμένης, εν γένει χωροθέτησής τους από οικισμούς και της απλής μορφής της εγκατάστασης (Παπασταματίου Π., κ.α., 2009). Οι παρεμβάσεις που γίνονται στο έδαφος του χώρου εγκατάστασης ενός αιολικού πάρκου αποκαθίστανται έπειτα από το πέρας των εργασιών, πλην των πλατωμάτων από κάθε ανεμογεννήτρια (που έχουν εμβαδόν της τάξης του 1,5 στρεμ.) και της εσωτερικής οδοποιίας. Οποιαδήποτε εναπομείναντα προϊόντα εκσκαφής απομακρύνονται με ευθύνη του φορέα του έργου (υπάρχει πάντοτε ρητή αναφορά στους περιβαλλοντικούς όρους του έργου), ώστε να διατηρηθούν οι κλίσεις του εδάφους και να μην υπάρξει αλλαγή στη ροή των επίγειων υδάτων της βροχής (Παπασταματίου Π., κ.α., 2009). Οι προδιαγραφές της εσωτερικής οδοποιίας των αιολικών πάρκων ακολουθούν, σύμφωνα με την ισχύουσα νομοθεσία, τις προδιαγραφές δασικών δρόμων Γ κατηγορίας, -14-

24 με μικρές παρεκκλίσεις (τόσο ως προς το πλάτος, όσο και ως προς την κλίση), όπου χρειαστεί, για την ασφαλή διέλευση των μηχανημάτων μεταφοράς και ανέγερσης. Η οπτική όχληση που δύναται να προκαλέσει ένα αιολικό πάρκο εξαρτάται από έναν αριθμό παραγόντων, τόσο υποκειμενικών, όσο και αντικειμενικών (Παπασταματίου Π., κ.α., 2009): Αντικειμενικοί παράγοντες: τα γεωμετρικά χαρακτηριστικά των Α/Γ (ύψος πυλώνων, διάμετρος ρότορα) ο αριθμός και η διάταξη των ανεμογεννητριών μέσα στο αιολικό πάρκο ο χαρακτήρας και η αξία του τοπίου η πυκνότητα του τοπικού πληθυσμού μέσα στη ζώνη της οπτικής επιρροής του αιολικού πάρκου η απόσταση των Α/Γ από τον παρατηρητή ο αριθμός των επισκεπτών της γύρω περιοχής οι καιρικές συνθήκες και η τοπική τοπογραφία (εδαφικοί σχηματισμοί) Υποκειμενικοί παράγοντες: η στάση των ατόμων όσον αφορά στο τοπίο και στο φυσικό κάλλος η αντίληψη των ατόμων για το υπάρχον επίπεδο της οπτικής καλαισθησίας η στάση των ατόμων ως προς την αιολική ενέργεια η στάθμιση από το κάθε άτομο της τοπικής επίπτωσης σε σχέση με το υπερτοπικό συμφέρον Όσον αφορά στους αντικειμενικούς παράγοντες, πρέπει πρωτίστως να αναφερθεί ότι οι σχεδιαστικές παράμετροι ενός αιολικού πάρκου που λαμβάνονται υπόψη, μπορούν να μεταβληθούν με τρόπο που να επιτυγχάνεται εντυπωσιακά διαφορετικός «αισθητικός αντίκτυπος». Με την κατάλληλη διάταξη των ανεμογεννητριών, που επιλέγεται έπειτα από ανάλυση της τοπογραφίας και του αιολικού δυναμικού της περιοχής εγκατάστασης με την χρήση σύγχρονων υπολογιστικών εργαλείων, επιτυγχάνεται η κατά το δυνατόν ενοποίηση του αιολικού πάρκου με το τοπίο (Παπασταματίου Π., κ.α., 2009). Πιο συγκεκριμένα, η επιδιωκόμενη οπτική σύζευξη τοπίου και αιολικού πάρκου καθίσταται εφικτή μέσα από την εφαρμογή αισθητικών κανόνων που βασίζονται στην εξασφάλιση της αρμονίας και στις σχέσεις γραμμών ή/και όγκων. Αυτή επιτυγχάνεται μέσω της χρήσης των τεχνικών της ενσωμάτωσης, της συμφωνίας ή της αντίστιξης με τα υπάρχοντα κυρίαρχα χαρακτηριστικά του τοπίου, έτσι ώστε, παρά την παρέμβαση, να μην προκαλείται ενόχληση ή σύγχυση στο μάτι του παρατηρητή, και το αισθητικό αποτέλεσμα να είναι οπτικά αποδεκτό. Λόγω της τοπογραφίας της Ελλάδας, τις περισσότερες φορές η κλίμακα των αιολικών πάρκων είναι συμβατή με την κλίμακα του τοπίου που κυριαρχείται από μεγάλους ορεινούς όγκους. Επίσης, οι μοντέρνες ανεμογεννήτριες χαρακτηρίζονται από μεγαλύτερες δυνατότητες οπτικής αποδοχής σε σχέση με αυτές παλαιότερης τεχνολογίας, καθότι: α) είναι λεπτές και κομψές στο σχεδιασμό τους, σε σύγκριση με τα πρώτα μοντέλα που ήταν ογκώδη ή στηρίζονταν σε μεταλλικά δικτυώματα, β) η γωνιακή ταχύτητα περιστροφής των πτερυγίων τους είναι μικρότερη, γεγονός που δημιουργεί πιο ευχάριστο οπτικό αποτέλεσμα και -15-

25 γ) τοποθετούνται σε μεγαλύτερες αποστάσεις η μία από την άλλη, λόγω της αυξημένης ισχύος τους, επιτυγχάνοντας έτσι πιο αραιές κατανομές σε σύγκριση με τις πιο πυκνές ομαδοποιήσεις που παρουσίαζαν παλαιότερα αιολικά πάρκα (Παπασταματίου Π., κ.α., 2009). Από την άλλη πλευρά, η αισθητική είναι ένα καθαρά υποκειμενικό θέμα. Κάτι εμφανές και ορατό δεν είναι αναγκαστικά και αντιαισθητικό. Σήμερα, την ίδια ώρα που ορισμένοι εκφράζουν τις ανησυχίες τους για την επίδραση που μπορεί να έχουν οι ανεμογεννήτριες στο τοπίο, υπάρχουν άλλοι που τις θεωρούν κομψές και καλαίσθητες ανθρώπινες κατασκευές, η θέα των οποίων συμβολίζει και σηματοδοτεί μια πορεία προς έναν καλύτερο, λιγότερο μολυσμένο πλανήτη. Αν γίνει σύγκριση ανάμεσα σε έναν πετρελαϊκό ή λιγνιτικό σταθμό παραγωγής ενέργειας και σε ένα αιολικό πάρκο, είναι εμφανές ότι το τελευταίο υπερτερεί και αισθητικά. Ενδεικτικά αναφέρεται ότι δημοσκόπηση που έγινε το 1998 σε ευρύτερες περιοχές διαφόρων αιολικών πάρκων στην Ισπανία έδειξε υψηλά ποσοστά οπτικής αποδοχής από τους κατοίκους: Στο El Perdon, το 41% δήλωσε ότι η παρουσία του πάρκου δεν έχει καμία επίπτωση στο τοπίο, το 32% ότι το υποβαθμίζει και το 24% ότι το βελτιώνει. Στη Leitza-Beruete, το 56% δήλωσε ότι το πάρκο δεν επηρεάζει το τοπίο, ενώ το 36% ότι το επηρεάζει. Στο Alaiz-Izco, το 45% πιστεύει ότι οι ανεμογεννήτριες δεν έχουν καμία επίπτωση, το 29% ότι υποβαθμίζουν το τοπίο και το 19% ότι το βελτιώνουν. Στη Σκωτία, δημοσκόπηση που έγινε το 2000, σε κατοίκους που μένουν εντός ακτίνας 20χλμ. από τέσσερα μεγάλα αιολικά πάρκα, έδειξε ότι το 67% των ερωτηθέντων αρέσκεται στην οπτική εντύπωση που δίνει το αιολικό τους πάρκο, ενώ το εντυπωσιακό είναι ότι το ποσοστό αυτό αυξάνει σε 73% μεταξύ όσων βρίσκονται σε άμεση γειτνίαση με τις ανεμογεννήτριες (ακτίνα μικρότερη των 5χλμ.) (Παπασταματίου Π., κ.α., 2009). Κατά τα τελευταία χρόνια, ύστερα και από τη ραγδαία αυξανόμενη κοινωνική αποδοχή της οποίας τυγχάνουν τα αιολικά πάρκα σε όλο και περισσότερες χώρες του κόσμου, το ενδιαφέρον των συζητήσεων γύρω από το ζήτημα της οπτικής επίδρασής τους έχει κατά μεγάλο ποσοστό απομακρυνθεί από τη διπολική διαμάχη υποβάθμισης ή μη υποβάθμισης της αισθητικής του τοπίου, και επικεντρώνεται πλέον στη διερεύνηση και εφαρμογή κανόνων, τρόπων και διαδικασιών αρμονικής ενσωμάτωσης των ανεμογεννητριών στο υπάρχον τοπίο (φυσικό, ημι-αστικό, αστικό ή βιομηχανικό). Σημαντικό, επίσης, είναι να σημειωθεί πως μετά τον τερματισμό της λειτουργίας ενός αιολικού πάρκου (περίοδος περί τα 20 με 25 έτη) οι ανεμογεννήτριες αποσυναρμολογούνται και ο εξοπλισμός μεταφέρεται εκτός του χώρου εγκατάστασης, σε ειδικούς χώρους για ανακύκλωση/απόρριψη. Η υποχρέωση αυτή του φορέα του έργου αναφέρεται, γενικά, ρητώς στους Περιβαλλοντικούς Όρους κάθε αιολικού πάρκου, καθώς επίσης και στο ΕΠΧΣ&ΑΑ για τις ΑΠΕ (άρθρο 26) (Παπασταματίου Π., κ.α., 2009). Έτσι, μετά το πέρας λειτουργίας ενός αιολικού πάρκου, οι μόνες επεμβάσεις που παραμένουν στο περιβάλλον είναι τα θεμέλια των ανεμογεννητριών και οι υπόγειες καλωδιώσεις ηλεκτρικής διασύνδεσης που παραμένουν θαμμένα εντός του εδάφους, καθώς επίσης και οι δρόμοι διασύνδεσης. Σε πολλές περιπτώσεις, οι δρόμοι διασύνδεσης χρησιμοποιούνται από τις δασικές υπηρεσίες ως αντιπυρικές ζώνες και ως δρόμοι διέλευσης των πυροσβεστικών οχημάτων. Αν κριθεί ότι κάποιος δρόμος δεν είναι πλέον -16-

26 απαραίτητος μπορεί με κατάλληλες μεθόδους να καλυφθεί από βλάστηση (Παπασταματίου Π., κ.α., 2009) Επιπτώσεις αιολικών πάρκων στο φυσικό περιβάλλον Αιολικά πάρκα και βιοποικιλότητα Η κλιματική αλλαγή αποτελεί πλέον άμεση απειλή για την βιοποικιλότητα του πλανήτη, η οποία αφορά τον αριθμό και την ποικιλία των ζωντανών οργανισμών, ήτοι το σύνολο των γονιδίων, των ειδών και των οικοσυστημάτων σε μια περιοχή και τις σχέσεις μεταξύ τους. Η εξαφάνιση ειδών χλωρίδας και πανίδας που συντελείται τις τελευταίες δεκαετίες, είναι σχεδόν βέβαιο ότι θα προκαλέσει αλυσιδωτές αντιδράσεις στην παγκόσμια οικολογία. Η αιολική ενέργεια, ως Ανανεώσιμη Πηγή Ενέργειας, αποτελεί ένα από τα σημαντικότερα εργαλεία για την αντιμετώπιση της βασικής έκφανσης της κλιματικής αλλαγής, ήτοι της Παγκόσμιας Θέρμανσης (Global Warming), μέσω της αντικατάστασης των ορυκτών καυσίμων για την παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας. Παρόλα αυτά, εκφράζονται ανησυχίες σχετικά με την επίδραση που έχουν τα αιολικά πάρκα στην βιοποικιλότητα, με κυριότερη από αυτές την αρνητική επίπτωση που έχουν οι ανεμογεννήτριες στην ορνιθοπανίδα μιας περιοχής. Από πολλούς εκφράζεται η άποψη ότι το μέλλον της αιολικής ενέργειας βρίσκεται σε μια επικίνδυνη διελκυστίνδα: από την μια πλευρά θεραπεύει την κλιματική αλλαγή η οποία εμμέσως απειλεί την βιοποικιλότητα του πλανήτη, από την άλλη πλευρά όμως απειλεί την βιοποικιλότητα λόγω των κινδύνων που ενέχει η λειτουργία των ανεμογεννητριών στα πτηνά και της καταστροφής οικοτόπων λόγω κυρίως των συνοδών έργων των αιολικών πάρκων (δρόμοι και ηλεκτρικές γραμμές) (Παπασταματίου Π., κ.α., 2009). Η Ελλάδα είναι μια χώρα με ιδιαίτερα πλούσιο αιολικό δυναμικό. Το έντονο ανάγλυφο, η εναλλαγή πεδινών και ορεινών εκτάσεων, ο μεγάλος αριθμός νησιών σε συνδυασμό με τις κλιματικές συνθήκες που επικρατούν δημιουργούν πολυάριθμες πιθανές θέσεις για την εκμετάλλευση του αιολικού δυναμικού. Από την άλλη πλευρά, η Ελλάδα διαθέτει μεγάλη βιοποικιλότητα σε όλα τα επίπεδά της (γενετική βιοποικιλότητα, βιοποικιλότητα ειδών, βιοποικιλότητα φυτοκοινωνιών-οικοσυστημάτων και βιοποικιλότητα τοπίων). Περαιτέρω, στον έντονο γεωγραφικό και οικολογικό διαμελισμό της Ελλάδας σε πολλές απομονωμένες περιοχές, όπως νησιά, βουνά, ρέματα, κοιλάδες, οφείλεται ο μεγάλων αριθμός ενδημικών ειδών χλωρίδας και πανίδας. Δεν είναι τυχαίο ότι όσον αφορά στο Ευρωπαϊκό Οικολογικό Δίκτυο Natura 2000, η Ελλάδα περιλαμβάνει 239 Τόπους Κοινοτικής Σημασίας (Sites of Community Importance-SCI) σύμφωνα με την Οδηγία 92/43/ΕΟΚ και 151 Ζώνες Ειδικής Προστασίας της Ορνιθοπανίδας (Special Protected Areas-SPA) σύμφωνα με την Οδηγία 79/409/ΕΟΚ, οι οποίες καταλαμβάνουν το 23% της χερσαίας επιφάνειας της Χώρας (Παπασταματίου Π., κ.α., 2009). Στους καταλόγους αυτούς προστίθενται κάθε χρόνο ολοένα και περισσότερες περιοχές της χώρας. Η Ελλάδα λοιπόν διαθέτει ένα υψηλό αιολικό δυναμικό το οποίο οφείλει να εκμεταλλευτεί, αλλά και πλούσια και μεγάλης σημασίας βιοποικιλότητα την οποία οφείλει να διαφυλάξει. Η κατάσταση περιπλέκεται περισσότερο αν ληφθεί υπόψη ότι οι -17-

27 πλέον ανεμώδεις περιοχές, που είναι συνήθως οι εκτεταμένες οροσειρές που διαθέτει η χώρα, ανήκουν συγχρόνως στο δίκτυο Natura Ο συγκερασμός των παραπάνω και η αναζήτηση μίας εφαρμόσιμης συνισταμένης αποτελεί μεγάλη πρόκληση για την επόμενη δεκαετία Επιπτώσεις σε χλωρίδα και πανίδα (εκτός ορνιθοπανίδας) Κατά τη φάση λειτουργίας ενός αιολικού πάρκου δεν υπάρχουν εκπομπές αερίων, υγρών και στερεών αποβλήτων, ώστε να επιδράσουν στη χλωρίδα και στην πανίδα της περιοχής εγκατάστασης. Οι όποιες επιπτώσεις στη χλωρίδα της περιοχής εγκατάστασης αναμένονται να προκληθούν, κυρίως, κατά τη φάση κατασκευής. Οι επεμβάσεις στο περιβάλλον αφορούν στην κατασκευή των πλατειών των Α/Γ, καθώς επίσης και στην κατασκευή δρόμων (οδός προσπέλασης και εσωτερική οδοποιία) (Παπασταματίου Π., κ.α., 2009). Προκειμένου να ελαχιστοποιηθούν οι αρνητικές επιπτώσεις στη βλάστηση, είναι αναγκαίο να εκτιμηθεί η ποιότητα της περιοχής του γηπέδου εγκατάστασης ως προς τη βλάστηση και, πιο συγκεκριμένα, να καταγραφούν εκείνα τα χαρακτηριστικά που πρέπει είτε να προσεχθούν είτε αργότερα, στη φάση της αποκατάστασης, να βελτιωθούν. Στην περίπτωση αυτή ενδείκνυται η εκπόνηση -πριν την κατασκευή- Ειδικών Φυτοτεχνικών Μελετών, που θα αποτυπώσουν τη χλωρίδα της περιοχής επέμβασης, ώστε να διατηρηθούν σπάνια είδη που πιθανόν να υφίστανται στην περιοχή (Παπασταματίου Π., κ.α., 2009). Για την εγκατάσταση των ανεμογεννητριών και για τη διάνοιξη του εσωτερικού δικτύου διασύνδεσης γίνεται εκχέρσωση του εδάφους. Το σχετικά μικρό μέγεθος της προς αποψίλωση έκτασης (1,5 στρέμμα ανά ανεμογεννήτρια και η έκταση που καταλαμβάνει το κατάστρωμα του δρόμου) περιορίζει σημαντικά τις επιπτώσεις στη βλάστηση και στην πανίδα της περιοχής. Σημειώνεται ότι η παραπάνω έκταση αφορά, στις περισσότερες περιπτώσεις θαμνώδη σκληροφυλλική ή φρυγανώδη βλάστηση και σε βραχώδεις εκτάσεις, αφού ο γενικός κανόνας είναι οι περιοχές υψηλού αιολικού δυναμικού να είναι ασκεπείς βουνοκορφές. Σε κάθε περίπτωση, όπως αναφέρθηκε και παραπάνω, πρέπει να δίνεται ιδιαίτερη μέριμνα, ώστε να μη θίγονται σημαντικά είδη βλάστησης (Παπασταματίου Π., κ.α., 2009). Κατά τη φάση κατασκευής ενός αιολικού πάρκου, λόγω των εργασιών προετοιμασίας του χώρου εγκατάστασης, των εργασιών διάνοιξης δρόμων, καθώς και των εργασιών κατασκευής των Α/Γ, αυξάνονται τα επίπεδα θορύβου στην περιοχή, αν και όχι σημαντικά. Η μικρή έστω αύξηση του θορύβου, ενδεχομένως να δημιουργήσει προβλήματα στην πανίδα της περιοχής, οδηγώντας την, κατά το διάστημα κατασκευής, σε μερική μετακίνηση. Εντούτοις, η όχληση είναι μικρής διάρκειας και έντασης και τελικά αναστρέψιμη μετά το πέρας των εργασιών. Αναφορικά με τους κινδύνους που ενδέχεται να αντιμετωπίσει η πανίδα της ευρύτερης περιοχής λόγω της διάνοιξης νέων δρόμων και της ενδεχόμενης αυξημένης ανθρώπινης παρουσίας στην περιοχή, και ειδικότερα της κυνηγετικής δραστηριότητας, αναφέρεται πως συνήθως οι περιοχές εγκατάστασης των αιολικών πάρκων διατρέχονται από πλήθος δασικών δρόμων, καλής και μέτριας βατότητας. Έτσι, η διάνοιξη δρόμων για τη μεταφορά του εξοπλισμού δε μεταβάλλει την υφιστάμενη κατάσταση πρόσβασης. -18-

28 Αντιθέτως, μπορεί να συμβάλει στην καλύτερη φύλαξη της περιοχής από τις αρμόδιες Υπηρεσίες, καθώς θα μπορούσε να αξιοποιηθεί από αυτές για οργάνωση περιπολιών κ.τ.λ. (Παπασταματίου Π., κ.α., 2009). Ένα αιολικό πάρκο δεν αποτελεί τεχνητό φραγμό απομόνωσης για τη μετακίνηση ζώων, αλλά και για την εξάπλωση φυτών, δεδομένου ότι είναι εγκατάσταση μικρής έκτασης και ήπιας μορφής, χωρίς ύπαρξη περίφραξης, ενώ η κατά θέσεις εγκατάσταση των Α/Γ επιτρέπει το ανέπαφο των ενδιάμεσων εκτάσεων. Αναμένεται η απομάκρυνση των πλέον ευαίσθητων ειδών, όπως μικρών θηλαστικών και μικρών νυχτόβιων πουλιών, από τις θέσεις πηγών θορύβου και φωτός, καθώς ο θόρυβος και ο ισχυρός φωτισμός κατά τη φάση κατασκευής κυρίως, αλλά και λειτουργίας, αποτελούν παράγοντες όχλησης για αυτούς τους ζωικούς πληθυσμούς. Πρέπει να τονιστεί ότι ο ευρύτερος χώρος των αιολικών πάρκων δεν περιφράσσεται. Έτσι, δεν υπάρχει αξιόλογη απώλεια χώρου και ενδιαιτημάτων για την πανίδα της περιοχής (Παπασταματίου Π., κ.α., 2009). Οι επιπτώσεις στο φυσικό περιβάλλον από τα έργα ηλεκτρικής σύνδεσης ενός αιολικού πάρκου (Υποσταθμός Ανύψωσης τάσης και γραμμές υψηλής και μέσης τάσης) είναι ιδιαίτερα περιορισμένες, λόγω των ελάχιστων έργων υποδομής που απαιτούνται για την κατασκευή τους, σύμφωνα και με όσα έχουν προαναφερθεί. Ειδικότερα, ο χώρος εγκατάστασης ενός Υποσταθμού Ανύψωσης τάσης, σε όποια έργα απαιτείται, είναι, λόγω απαιτούμενων τεχνικών προδιαγραφών, επίπεδη έκταση, όπου οι χωματουργικές εργασίες που λαμβάνουν χώρα είναι μικρής κλίμακας. Αναφορικά με την κατασκευή των γραμμών μεταφοράς ΥΤ, οι επεμβάσεις στο περιβάλλον ανάγονται στην κατασκευή των βάσεων των πυλώνων (τετράγωνα διαστάσεων 8x8 έως 12x12, ανάλογα με τον τύπο της γραμμής) και στην κατασκευή των υποτυπωδών δρομίσκων όπου αυτό απαιτείται για την πρόσβαση των μηχανημάτων κατασκευής στις θέσεις των πύργων της γραμμής (Παπασταματίου Π., κ.α., 2009). Κατά τη φάση κατασκευής του Υποσταθμού και των γραμμών μεταφοράς ΜΤ & ΥΤ, αναμένεται να αυξηθούν τα επίπεδα θορύβου σε μια μικρή περιοχή γύρω από το χώρο εργασιών και για περιορισμένο χρονικό διάστημα. Η μικρή έστω αύξηση του θορύβου, ενδεχομένως να δημιουργήσει μικρά προβλήματα στην πανίδα και στην ορνιθοπανίδα της περιοχής, οδηγώντας την, κατά το διάστημα της κατασκευής, σε μερική μετακίνηση. Εντούτοις, η όχληση θα είναι μικρής διάρκειας και έντασης και τελικά αναστρέψιμη μετά το πέρας των εργασιών. Παράλληλα, οι δικτυωτοί πύργοι της γραμμής μεταφοράς ΥΤ δεν αποτελούν τεχνητό φραγμό απομόνωσης για τη μετακίνηση ζώων, αλλά και για την εξάπλωση φυτών, δεδομένου ότι η έδρασή τους γίνεται σε περιορισμένο χώρο, ενώ η μεταξύ τους απόσταση (κατά μέσο όρο 300m) επιτρέπει το ανέπαφο των ενδιάμεσων εκτάσεων (Παπασταματίου Π., κ.α., 2009) Επιπτώσεις στην ορνιθοπανίδα Τα αιολικά πάρκα έχουν κατηγορηθεί ότι αποτελούν σημαντικό κίνδυνο για την ορνιθοπανίδα των περιοχών όπου εγκαθίστανται. Η εκτίμηση των επιπτώσεων που μπορεί να έχει ένα αιολικό πάρκο στη διαβίωση των πτηνών είναι ένα θέμα που χρήζει ιδιαίτερης προσοχής και απαιτεί εκτενή έρευνα. Ειδικότερα στην περίπτωση των Ζωνών Ειδικής Προστασίας (ΖΕΠ) της ορνιθοπανίδας της Οδηγίας 79/409/ΕΟΚ, κρίνεται -19-

29 αναγκαία η εξακρίβωση, κατά το στάδιο περιβαλλοντικής αδειοδότησης του αιολικού πάρκου, των επιπτώσεων που πιθανόν θα δημιουργήσει η εγκατάσταση του έργου στην ορνιθοπανίδα της περιοχής (Παπασταματίου Π., κ.α., 2009). Όσον αφορά τη συμβατότητα ενός αιολικού πάρκου με τις ΖΕΠ της ορνιθοπανίδας, αναφέρονται τα ακόλουθα: 1) Σύμφωνα με το Ν.2941/2001 (άρθρο 2, παρ.10) για την απλοποίηση διαδικασιών αδειοδότησης για τις ΑΠΕ, επιτρέπεται η χωροθέτηση εγκαταστάσεων ΑΠΕ εντός περιοχών που έχουν ενταχθεί στον εθνικό κατάλογο του δικτύου Natura 2000 (όπου ανήκουν οι περιοχές ΖΕΠ). 2) Σύμφωνα με το ΕΠΧΣ&ΑΑ για τις ΑΠΕ, «επιτρέπεται η χωροθέτηση αιολικών εγκαταστάσεων εντός των Ζωνών Ειδικής Προστασίας (ΖΕΠ) της ορνιθοπανίδας της Οδηγίας 79/409/ΕΟΚ, ύστερα από τη σύνταξη ειδικής ορνιθολογικής μελέτης και σύμφωνα με τις ειδικότερες προϋποθέσεις και περιορισμούς που θα καθορίζονται στην οικεία πράξη έγκρισης περιβαλλοντικών όρων». 3) Υπάρχει πλήθος μελετών σε ευρωπαϊκό επίπεδο, που αναδεικνύει ότι ανεμογεννήτριες και πουλιά μπορούν να συνυπάρξουν. Επειδή, όμως, κάθε περίπτωση είναι διαφορετική, για τις περιοχές ΖΕΠ είναι σημαντικό να εκπονείται, στο πλαίσιο της Μελέτης Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων (ΜΠΕ) ενός αιολικού πάρκου, Ειδική Ορνιθολογική Μελέτη για την ευρύτερη περιοχή εγκατάστασης (Παπασταματίου Π., κ.α., 2009). Εκτιμάται ότι κατά τη διάρκεια κατασκευής ενός αιολικού πάρκου υπάρχει μικρή ενόχληση των φωλιαζόντων κυρίως πτηνών λόγω της αυξημένης κίνησης και του θορύβου όπως επίσης και λόγω απώλειας τμήματος του ενδιαιτήματός τους. Ως αποτέλεσμα, θα παρατηρηθεί μετατόπιση ατόμων από την περιοχή όπου πραγματοποιούνται οι χωματουργικές εργασίες σε γειτονικές περιοχές, για το μικρό χρονικό διάστημα κατά το οποίο θα εκτελούνται οι εργασίες. Συνεπώς, δε θα υπάρξει σημανατική επίπτωση στην ορνιθοπανίδα της περιοχής. Βάσει ανασκόπησης της βιβλιογραφίας, μελετήθηκαν οι ενδεχόμενες πηγές κινδύνου για την ορνιθοπανίδα, κατά τη φάση λειτουργίας ενός αιολικού πάρκου. Οι επιπτώσεις αυτές δυνητικά είναι οι εξής: Άμεση απώλεια βιοτόπων λόγω εγκατάστασης ανεμογεννητριών και κατασκευής λοιπών υποδομών. Διατάραξη των πουλιών, η οποία τα οδηγεί σε αναγκαστική μετατόπιση ή τους προκαλεί εμπόδια στη μετακίνηση. Θνησιμότητα λόγω σύγκρουσης με τις ανεμογεννήτριες (Παπασταματίου Π., κ.α., 2009). Κατά τη φάση λειτουργίας ενός αιολικού πάρκου, είναι γεγονός ότι τα μεγάλα περιστρεφόμενα πτερύγια των ανεμογεννητριών είναι πιθανόν να εμποδίζουν την κίνηση των πουλιών και σε ορισμένες περιπτώσεις να προκαλούν ατυχήματα. Τέτοια ατυχήματα όμως, είναι απίθανα γιατί η ελάχιστη απόσταση μεταξύ διαδοχικών ανεμογεννητριών είναι της τάξης των m (για τις ανεμογεννήτριες τάξης 2MW) ή m (για τις ανεμογεννήτριες τάξης 1MW). Επίσης, αξίζει να σημειωθεί πως οι σύγχρονες ανεμογεννήτριες έχουν πολύ μικρή γωνιακή ταχύτητα περιστροφής πτερυγίων και σωληνωτούς πύργους, γεγονός που -20-

30 μειώνει ακόμη περισσότερο την πιθανότητα σύγκρουσης των πτηνών με αυτές. Σύμφωνα με τη διεθνή βιβλιογραφία, η πλειονότητα των ατυχημάτων εμφανίζεται σε ανεμογεννήτριες παλαιού τύπου, οι οποίες διέθεταν δικτυωτό πύργο (άρα προσέλκυαν τα πουλιά) και, επιπροσθέτως, τα πτερύγια τους στρέφονταν με μεγάλες γωνιακές ταχύτητες. Στην βιβλιογραφία αναφέρεται πως οι επιπτώσεις στους πληθυσμούς των πτηνών εμφανίζονται σε περιπτώσεις πολύ «στενών» χωροθετήσεων Α/Γ και σε συνδυασμό με την εγκατάσταση μεγάλου αριθμού Α/Γ (ενδεικτικά αναφέρεται ο αριθμός 100 ανεμογεννητριών και άνω). Στην περίπτωση των σύγχρονων αιολικών πάρκων, η συνολική ωφέλιμη έκταση που καταλαμβάνεται είναι ελάχιστη σε σχέση με την ευρύτερη έκταση εντός της οποίας θα εγκατασταθεί το πάρκο. Το χαμηλότατο αυτό «ποσοστό κάλυψης» οφείλεται στις ικανές αποστάσεις μεταξύ των ανεμογεννητριών (Παπασταματίου Π., κ.α., 2009). Στην Ελλάδα, πραγματοποιήθηκαν μετρήσεις για τον έλεγχο του αριθμού των πτηνών που θανατώνονται κατά τη λειτουργία των αιολικών πάρκων στις ακόλουθες περιοχές: Στερεά Ελλάδα, Κρήτη, Πελοπόννησος, Κεφαλλονιά. Τα πρώτα αποτελέσματα των μετρήσεων που διενεργήθηκαν πάρθηκαν σε διάστημα 18 μηνών (έρευνα που θα διαρκέσει συνολικά 36 μήνες) (Giappis Al., et all, 2011). Στο χάρτη 2 δίνεται η θέση των 5 αιολικών πάρκων και η απόσταση τους από περιοχές Natura. Χάρτης 2: Θέσεις αιολικών πάρκων μέτρησης της θνησιμότητας πτηνών στην Ελλάδα (Πηγή: Giappis Al., et all, 2011) -21-

31 Στον πίνακα 1 παρουσιάζεται ο αριθμός των ανεμογεννητριών κάθε πάρκου και ο αριθμός και το είδος των πτηνών που θανατώθηκαν κατά τη διάρκεια της μελέτης. Πίνακας 1: Αριθμός Α/Γ και θανατώσεις πουλιών (Πηγή: Giappis Al., et all, 2011) Με το πέρασμα του χρόνου και με την εγκατάσταση ολοένα και περισσότερων αιολικών πάρκων ανά τον κόσμο μελετώνται πλέον πιο ενδελεχώς οι επιπτώσεις των ανεμογεννητριών στην ορνιθοπανίδα μιας περιοχής. Πραγματοποιούνται μετρήσεις και συλλέγονται στοιχεία έτσι ώστε να μπορεί να αποδειχθεί τεκμηριωμένα πλέον και σε βάθος χρόνου το μέγεθος της επίδρασης των αιολικών πάρκων στην ορνιθοπανίδα της περιοχής εγκατάστασής του Επιπτώσεις αιολικών πάρκων στο ανθρωπογενές περιβάλλον Χρήσεις γης Η συντριπτική πλειοψηφία των αιολικών πάρκων στον ελλαδικό χώρο, εγκαθίσταται σε απομονωμένες ορεινές περιοχές που δε χρησιμοποιούνται για καλλιέργεια, ενώ αρκετά συχνά χρησιμοποιούνται για βοσκή (Παπασταματίου Π., κ.α., 2009). Η βόσκηση των ζώων μπορεί να συνεχιστεί δίχως πρόβλημα, ακόμα και εντός του χώρου του αιολικού πάρκου, αφού ο χώρος δεν περιφράσσεται ακόμα και κατά τη διάρκεια της λειτουργίας του. Κατά τη χωροθέτηση ενός αιολικού πάρκου, έχει υπολογιστεί ότι μόλις 1% έως 3% της συνολικής του έκτασης καταλαμβάνεται μόνιμα από τις ανεμογεννήτριες (υπόγειες βάσεις πυλώνων). Αν εξαιρεθεί η έκταση που απαιτείται για την οδοποιία (προσπέλασης και εσωτερική), τότε η υπόλοιπη έκταση εξακολουθεί να είναι διαθέσιμη για άλλες χρήσεις. Συνεπώς, οι επιπτώσεις στις υφιστάμενες χρήσεις από την εγκατάσταση και τη λειτουργία, ως προς τη μόνιμη κατάληψη έκτασης, είναι ασήμαντες. Επιπλέον, τα αιολικά πάρκα αναπτύσσονται, συνήθως, μακριά από οικισμούς και ανθρωπογενείς δραστηριότητες. Σε αυτές τις περιπτώσεις δεν υφίστανται οι συνθήκες που θα επέβαλλαν τη διερεύνηση λήψης μέτρων ειδικού χαρακτήρα, για τη χωροθέτησή τους σε συνάρτηση με το οικιστικό περιβάλλον (Παπασταματίου Π., κ.α., 2009). -22-

32 Η ενόχληση στη γεωργική εκμετάλλευση εν γένει, εντοπίζεται στην παρουσία των πύργων, οι οποίοι αδρανοποιούν καλλιεργήσιμη επιφάνεια της τάξεως των 100m² κατά μέσο όρο ανά πύργο και σε μερικές περιπτώσεις δημιουργούν δυσχέρειες στους ελιγμούς των γεωργικών μηχανημάτων. Αξίζει να σημειωθεί ότι, συγκριτικά με άλλα δημόσια έργα γραμμικής ανάπτυξης στο έδαφος, όπως δρόμους, αγωγούς κ.λπ., η επιφάνεια καλλιεργήσιμου εδάφους που αδρανοποιείται από την εγκατάσταση μιας εναέριας γραμμής είναι ελάχιστη (Παπασταματίου Π., κ.α., 2009) Δομημένο αστικό και ημι-αστικό περιβάλλον Από την ανάλυση μεγάλων χρονοσειρών ανεμολογικών δεδομένων διαπιστώθηκε ότι ο άνεμος αποκτά δυνατότητα εκμετάλλευσης, κατά κανόνα, στις βουνοκορφές. Είναι χαρακτηριστικό πως η ισχύς του ανέμου μεταβάλλεται σημαντικά, ανάλογα με την μικρο-μορφολογία του εδάφους, και ακόμη και σε μικρές αποστάσεις από την έκταση εγκατάστασης καθίσταται μη εκμεταλλεύσιμος (Παπασταματίου Π., κ.α., 2009). Βέβαια, εκτός από ορεινές εκτάσεις η εγκατάσταση ενός αιολικού πάρκου μπορεί να γίνει και σε παράκτιες ή θαλάσσιες περιοχές όπου το αιολικό δυναμικό της εκάστοτε περιοχής το επιτρέπει. Έτσι, ο χώρος εγκατάστασης των αιολικών πάρκων δεν εμπλέκεται άμεσα με περιοχές δομημένου περιβάλλοντος. Επομένως, δεν τίθεται θέμα αλλοίωσης του αρχιτεκτονικού ιδιώματος της ευρύτερης περιοχής όπου κατασκευάζεται ένα αιολικό πάρκο (Παπασταματίου Π., κ.α., 2009). Όσον αφορά στην ηλεκτρική σύνδεση των αιολικών πάρκων, οι γραμμές μεταφοράς Υψηλής Τάσης, στις περισσότερες περιπτώσεις, διέρχονται μακριά από οικισμούς και, κατ επέκταση, δεν αλλοιώνουν το δομημένο περιβάλλον της ευρύτερης περιοχής (Παπασταματίου Π., κ.α., 2009). Οι γραμμές μεταφοράς μπορεί να είναι είτε εναέριες είτε υπόγειες Ιστορικό και πολιτιστικό περιβάλλον Μια από τις ιδιαιτερότητες της Ελλάδας, έναντι άλλων χωρών που προωθούν την συμμετοχή της αιολικής ενέργειας στην ηλεκτροπαραγωγή, είναι ότι ο ελλαδικός χώρος βρίθει αρχαιολογικών μνημείων και θέσεων όλων των προϊστορικών και ιστορικών περιόδων, η προστασία και διατήρηση των οποίων αποτελεί σημαντική προτεραιότητα. Ο Ν.1650/1986 «για την Προστασία του Περιβάλλοντος» και ο Ν. 3028/2002 «για την προστασία των αρχαιοτήτων» θέτουν το πλαίσιο και τις βασικές ρυθμίσεις όσον αφορά την προστασία των μνημείων. Το ΕΠΧΣ&ΑΑ (Ειδικό Πλαίσιο Χωροταξικού Σχεδιασμού και Αειφόρου Ανάπτυξης) για τις ΑΠΕ θέτει σαφή όρια για τις ελάχιστες αποστάσεις μιας αιολικής εγκατάστασης από αρχαιολογικό χώρο, εξασφαλίζοντας έτσι ότι δεν θα προκληθεί άμεση βλάβη ή καταστροφή οποιουδήποτε μνημείου. Πολλές φορές γίνεται λόγος για την έμμεση «βλάβη» που μπορεί να προκαλέσει ένα αιολικό πάρκο λόγω της θέασής του από ένα μνημείο. Αν και το θέμα είναι υποκειμενικό, το ΕΠΧΣ&ΑΑ για τις ΑΠΕ θέτει για πρώτη φορά δύο κριτήρια ένταξης ενός αιολικού πάρκου στο τοπίο, τα οποία μέσα από τον υπολογισμό συγκεκριμένων ποσοτήτων (πυκνότητα ανεμογεννητριών εντός κύκλου με κέντρο το μνημείο και ποσοστό κάλυψης οπτικού ορίζοντα από τις ανεμογεννήτριες) θέτουν το ανώτατο όριο -23-

33 ανεμογεννητριών που μπορούν να τοποθετηθούν γύρω από ένα μνημείο (Παπασταματίου Π., κ.α., 2009) Κοινωνικό οικονομικό περιβάλλον, τεχνικές υποδομές Οικονομία και απασχόληση Η κατασκευή ενός αιολικού πάρκου επηρεάζει θετικά την οικονομία της ευρύτερης περιοχής όπου εγκαθίσταται. Στην περίπτωση των ορεινών περιοχών της ηπειρωτικής χώρας, η παρουσία ενός αιολικού πάρκου αφενός δεν επηρεάζει τις υφιστάμενες χρήσεις γης (συνήθως κτηνοτροφία) και αφετέρου αποτελεί μια σημαντική και εγγυημένη πηγή πόρων για τους ΟΤΑ, στα όρια των οποίων εγκαθίσταται. Επιπρόσθετα, η εγκατάσταση ενός αιολικού πάρκου δημιουργεί νέες μόνιμες θέσεις εργασίας τοπικά. Το προσωπικό αυτό είναι υπεύθυνο για την παρακολούθηση της καλής λειτουργίας του συστήματος (ανεμογεννήτριες, υποσταθμός, σύστημα συλλογής μετρήσεων και συστήματα εγκαταστημένα από τη ΔΕΗ), για την άμεση αποσύνδεση ή επανασύνδεση των Α/Π με το δίκτυο, σε περιπτώσεις έκτακτης ανάγκης, καθώς και για τη συντήρηση όλου του εξοπλισμού σύμφωνα με τα προβλεπόμενα (Παπασταματίου Π., κ.α., 2009). Βάσει της μελέτης της Ευρωπαϊκής Ένωσης Αιολικής Ενέργειας (EWEA) «Αιολική Ενέργεια: Τα γεγονότα» για την εγκατάσταση ενός MW αιολικής ενέργειας απαιτούνται ανθρωπομήνες απασχόλησης ενώ για τη λειτουργία και συντήρησή του απαιτούνται 0,26-0,32 άτομα ( Πέραν αυτών των μόνιμων θέσεων εργασίας, δημιουργούνται πολύ περισσότερες προσωρινές θέσεις εργασίας, αφού εργατικό δυναμικό της περιοχής εγκατάστασης χρησιμοποιείται κατά το στάδιο της κατασκευής των αιολικών πάρκων, για την εκτέλεση όλων των αναγκαίων έργων υποδομής. Για την εκτέλεση των έργων υποδομής χρησιμοποιούνται συνήθως τοπικοί εργολάβοι και τεχνικές εταιρείες. Αναμένεται, λοιπόν, ότι η εγκατάσταση ενός αιολικού πάρκου θα αποτελέσει έναν πόλο οικονομικής ανάπτυξης της γύρω περιοχής (Παπασταματίου Π., κ.α., 2009). Έκθεση της EWEA (EWEA,2009) έδειξε ότι για κάθε μεγαβάτ αιολικής ενέργειας δημιουργούνται 15,1 εργατοέτη για την κατασκευή του εξοπλισμού και την ανάπτυξη των πάρκων (1,2 εργατοέτη για την εγκατάσταση) και 0,4 εργατοέτη ανά έτος λειτουργίας για τη συντήρηση και εποπτεία των αιολικών πάρκων ( Δεδομένου ότι στην Ελλάδα δεν υπάρχει προς το παρόν καθετοποιημένη παραγωγή ανεμογεννητριών, ενδιαφέρον έχει να υπολογίσει κανείς τις υπόλοιπες θέσεις εργασίας που δημιουργούνται από τη βιομηχανία παραγωγής πυλώνων και λοιπών συνοδευτικών εξοπλισμών όπως και τις άλλες παράλληλες δραστηριότητες (επενδυτικές εταιρίες, ανάπτυξη έργων, εγκατάσταση και λειτουργία). Στοιχεία για την Ελλάδα από λειτουργούντα αιολικά πάρκα έδειξαν ότι κατά τη φάση κατασκευής δημιουργούνται 1-1,5 εργατοέτη/mw (το 30-40% αυτής της απασχόλησης αφορά ντόπιο εργατικό δυναμικό), ενώ κατά την εικοσαετή φάση λειτουργίας 6,5-8 εργατοέτη/μw (0,32-0,4 εργαζόμενοι/mw, με % ντόπιο εργατικό δυναμικό). Σε περίπτωση βέβαια που -24-

34 υπάρξει εγχώρια παραγωγή ανεμογεννητριών ή και εγκατάσταση υπεράκτιων αιολικών πάρκων, οι εκτιμώμενες θέσεις εργασίας θα είναι περισσότερες (Παπασταματίου Π., κ.α., 2009). Τέλος, είναι εξαιρετικά σημαντικό να τονιστεί το άμεσο οικονομικό όφελος που προσπορίζονται οι Οργανισμοί Τοπικής Αυτοδιοίκησης, σύμφωνα με τον Ν.3468/2006 για την παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας από ΑΠΕ. Σύμφωνα με τις διατάξεις του παραπάνω νόμου, ο φορέας εκμετάλλευσης των αιολικών πάρκων θα αποδίδει ειδικό τέλος το οποίο αντιστοιχεί σε ποσοστό 3% επί της προ ΦΠΑ τιμής πώλησης της συνολικής παραγόμενης ενέργειας στο Διαχειριστή του Συστήματος. Τα ποσά που αντιστοιχούν στο παραπάνω ειδικό τέλος αποδίδονται κατά 80% στους ΟΤΑ πρώτου βαθμού, εντός των διοικητικών ορίων των οποίων είναι εγκατεστημένοι οι σταθμοί ΑΠΕ, και κατά ποσοστό 20% στον ή στους ΟΤΑ πρώτου βαθμού, από την εδαφική περιφέρεια των οποίων διέρχεται η γραμμή σύνδεσης του αιολικού πάρκου με το σύστημα (Παπασταματίου Π., κ.α., 2009) Τεχνικές υποδομές Αναφορικά με τις τεχνικές υποδομές, για τη διασύνδεση των ανεμογεννητριών ενός αιολικού πάρκου κατασκευάζεται εσωτερική οδοποιία πλάτους περίπου 5μ. και με μέγιστη κλίση 10-12% λόγω των μεγάλων διαστάσεων και του μεγάλου βάρους των μηχανημάτων μεταφοράς και ανύψωσης του εξοπλισμού. Ο δρόμος είναι υποχρεωτικά χωμάτινος (προδιαγραφές δασικού δρόμου Γ κατηγορίας) και επιστρώνεται με κατάλληλο θραυστό υλικό, με το πέρας όλων των εργασιών. Όσον αφορά στην ηλεκτρική διασύνδεση των αιολικών πάρκων, ανάλογα με την εγκατεστημένη ισχύ του έργου μπορεί να κατασκευαστούν γραμμή μέσης τάσης ή Υποσταθμός Ανύψωσης τάσης και γραμμή μεταφοράς Υψηλής Τάσης. Τα εν λόγω έργα ενισχύουν το τοπικό δίκτυο της ΔΕΗ ως προς τη δυνατότητα μεταφοράς ηλεκτρικής ενέργειας. Τέλος, ως σημαντική κοινωνική θετική επίπτωση μπορεί να αναφερθεί η μείωση της ηλεκτροπαραγωγής από τους λιγνιτικούς σταθμούς που λειτουργούν σε διάφορα σημεία της επικράτειας (με την πλειονότητά τους να συγκεντρώνεται στο Νομό Κοζάνης), μέσω της υποκατάστασης της ηλεκτρικής ενέργειας που παράγεται από λιγνίτη με ηλεκτρική ενέργεια που παράγεται από τις ανεμογεννήτριες (Παπασταματίου Π., κ.α., 2009) Ατμοσφαιρικό περιβάλλον Κατά τη διάρκεια κατασκευής ενός αιολικού υπάρχουν μικρές επιβαρύνσεις στην ατμόσφαιρα λόγω: α) της παραγωγής σκόνης από την κίνηση των οχημάτων και τη διαχείριση των υλικών και χωματουργικών προϊόντων (εργασίες εκσκαφής, εκχερσώσεις, φορτοεκφορτώσεις χωμάτων και αδρανών κ.λπ.), β) της παραγωγής καυσαερίων από τις μετακινήσεις των φορτηγών και των μηχανημάτων κατασκευής στο χώρο του έργου και γ) της παραγωγής καυσαερίων από τα μεταφορικά μέσα που θα μεταφέρουν τα υλικά κατασκευής από και προς το εργοτάξιο (Παπασταματίου Π., κ.α., 2009). -25-

35 Η ρύπανση αυτή, όμως, είναι προσωρινή, μικρής χρονικής διάρκειας και μικρής κλίμακας. Επιπλέον, σε μια μεγάλη ακτίνα γύρω από τον χώρο κατασκευής δεν υπάρχουν, συνήθως, κατοικημένες περιοχές. Σημειώνεται ότι βάσει του ΕΠΧΣ&ΑΑ για τις ΑΠΕ η ελάχιστη απόσταση ενός αιολικού οικισμού από οικισμό είναι 500μ. και για νομίμως υφιστάμενη κατοικία πρέπει να εξασφαλίζεται ελάχιστο επίπεδο θορύβου μικρότερο των 45dB (που αντιστοιχεί πάλι σε απόσταση περί τα 500 μ). Παρόλα αυτά, η οποιαδήποτε επιβάρυνση του ατμοσφαιρικού περιβάλλοντος μπορεί να μειωθεί περαιτέρω, με τη λήψη κατάλληλων μέτρων όπως με σκεπαστά φορτηγά μεταφοράς αδρανών υλικών, διαβροχή και κάλυψη υλικών, χρήση κατάλληλων φίλτρων κ.λπ. (Παπασταματίου Π., κ.α., 2009). Α) Σκόνη Κατά την κατασκευή ενός αιολικού πάρκου αυξάνονται οι εκπομπές και τελικά οι συγκεντρώσεις της σκόνης στην περιοχή του έργου, εξαιτίας των παρακάτω δραστηριοτήτων ή παραγόντων: (i) Κίνηση των οχημάτων: Η έκλυση της σκόνης οφείλεται στην εφαρμογή μηχανικής δύναμης (βάρος οχημάτων) πάνω σε χαλαρό έδαφος, με αποτέλεσμα την κονιοποίηση και τις αποξέσεις στην επιφάνεια των υλικών. Σύμφωνα με την Υπηρεσία Περιβάλλοντος των ΗΠΑ (USEPA), οι εκπομπές της σκόνης από την κίνηση των οχημάτων εξαρτώνται από: Τη μέση ταχύτητα κίνησης των οχημάτων Τον κυκλοφοριακό φόρτο Το μέσο βάρος των οχημάτων Το μέσο αριθμό των τροχών των οχημάτων Το ποσοστό του εδάφους σε ιλύ Παράσυρση από τον άνεμο σωματιδίων σκόνης. (ii) Χωματουργικές εργασίες: Όπως και στην περίπτωση της σκόνης από την κίνηση οχημάτων, όταν πνέουν άνεμοι, τα υλικά οικοδομής δημιουργούν σκόνη σε μικρή απόσταση από το έργο. Τα σωματίδια σκόνης που έχουν μέγεθος μεγαλύτερο από 30μm καθιζάνουν στο έδαφος, σε απόσταση μόνο λίγων μέτρων. Τα μικρότερα συμπαρασύρονται από τον άνεμο και μεταφέρονται σε αρκετά μεγάλες αποστάσεις. Οι συγκεκριμένες επιπτώσεις είναι μικρής χρονικής διάρκειας και αναστρέψιμες (Παπασταματίου Π., κ.α., 2009). (iii) Μεταφορά, διανομή και αποθήκευση αδρανών υλικών: Η πρόσθεση αδρανών υλικών σε ένα σωρό ή η μεταφορά τους από αυτόν, όπως και η συνεχής απόθεσή τους, αποτελούν πηγές για τη δημιουργία σκόνης. Οι εκπομπές που δημιουργούνται στην περίπτωση αυτή εξαρτώνται κυρίως από: Το ποσοστό του εδάφους σε ιλύ Την μέση ταχύτητα του ανέμου Το ύψος πτώσης Την περιεχόμενη στο υλικό υγρασία (Παπασταματίου Π., κ.α., 2009). Β) Καυσαέρια στο χώρο του εργοταξίου Ο υπολογισμός των εκπομπών των αέριων ρύπων λόγω μεταφοράς υλικών με βαρέα οχήματα γίνεται με βάση τον εκτιμώμενο αριθμό διελεύσεων βαρέων οχημάτων -26-

36 των ωρών αιχμής, την αναμενόμενη μέση διανυόμενη απόσταση ανά κίνηση βαρέως οχήματος (άδειο, γεμάτο) και τους ενδεικτικούς συντελεστές εκπομπής αέριων ρύπων σε g/οχηματοχιλιόμετρο, καθώς και την εκτίμηση ρυπαντικού φορτίου την ώρα αιχμής (kg/h). Επίσης, η επιβάρυνση αυτή είναι μικρής χρονικής διάρκειας και αναστρέψιμη (Παπασταματίου Π., κ.α., 2009). Γ) Καυσαέρια από μεταφορικά μέσα Η ρύπανση από τη δραστηριότητα αυτή αφορά στις μεταφορές δομικών υλικών στο χώρο του εργοταξίου και εκτιμάται, επίσης, ότι είναι ασήμαντη. Σημειώνεται ότι τα σημαντικότερα υλικά που μεταφέρονται είναι σιδηρούς οπλισμός, λίθοι, θραυστό υλικό, άμμος, τσιμέντο, μηχανήματα. Βέβαια, οι επιπτώσεις αυτών των μεταφορών αφορούν περισσότερο στον κυκλοφοριακό θόρυβο, στο οδικό δίκτυο, στη διέλευση από οικισμούς και γενικά σε οχλήσεις στο ανθρωπογενές περιβάλλον. Κατά τη λειτουργία του, ένα αιολικό πάρκο δεν προκαλεί καμία εκπομπή στην ατμόσφαιρα ή υποβάθμιση της ποιότητας της ατμόσφαιρας, δεδομένου ότι πρώτη ύλη του σταθμού είναι ο ίδιος ο άνεμος. Συνεπώς, η κατασκευή και η λειτουργία ενός αιολικού πάρκου θα προκαλέσει μια ελάχιστη (αναστρέψιμη) αύξηση της αέριας ρύπανσης μόνο κατά τη φάση κατασκευής του έργου (Παπασταματίου Π., κ.α., 2009) Ακουστικό περιβάλλον Θόρυβος ανεμογεννητριών Θόρυβος από ανεμογεννήτριες Ο παραγόμενος θόρυβος κατά τη λειτουργία ενός αιολικού πάρκου είναι κυρίως: 1. αεροδυναμικός προερχόμενος από την περιστροφή των πτερυγίων, 2. μηχανικός προερχόμενος από τον πολλαπλασιαστή στροφών της ανεμογεννήτριας και από τη γεννήτρια. Η ηχητική διάδοση στις Α/Γ αντιμετωπίζεται διαφορετικά, ανάλογα με την ιδιομορφία της πηγής. Γενικά, ισχύει ότι σε μια σημειακή ακίνητη πηγή η διάδοση ακολουθεί μια μείωση 6dB, για κάθε διπλασιασμό της απόστασης πηγής δέκτη. Για την εκτίμηση του θορύβου από την πηγή υπολογίζεται η ηχομείωση λόγω απόστασης και περίθλασης, καθώς και άλλες παράμετροι, όπως: Ατμοσφαιρική απορρόφηση: Είναι σημαντική μόνο για περιπτώσεις αποστάσεων της τάξης άνω των 100μέτρων και ηχητικών πηγών που χαρακτηρίζονται από σημαντική ενέργεια στις υψηλές συχνότητες. Μετεωρολογικές συνθήκες: Η επίπτωση της διεύθυνσης του ανέμου, της θερμοκρασίας και της φύσης του εδάφους παίζουν σημαντικό ρόλο στη διάχυση του θορύβου. Ανακλαστικό έδαφος και εμπόδια: Διάφορα εμπειρικά μοντέλα (π.χ. DELANY, BAZLEY) επιτρέπουν την αξιολόγηση της ηχομείωσης και των ανακλαστικών χαρακτηριστικών του εδάφους εισάγοντας την παράμετρο «αντίσταση στη ροή», που χαρακτηρίζει την ακουστική συμπεριφορά του εδάφους σε όλες τις συχνότητες (Παπασταματίου Π., κ.α., 2009). Έχει αποδειχθεί διεθνώς ότι ο θόρυβος που προκαλούν οι ανεμογεννήτριες σε συνθήκες λειτουργίας (ταχύτητες ανέμου>4m/sec) στο ανοικτό περιβάλλον, -27-

37 αναμιγνύεται με το θόρυβο του περιβάλλοντος χώρου (θόρυβος ανέμου, θρόισμα των φυλλωμάτων των δένδρων κλπ.) και επομένως μειώνεται η όποια δυσμενής αντίληψη προκαλείται από την πηγή και μόνο, που προκαλεί το θόρυβο. Σε κατάσταση νηνεμίας και σε ταχύτητες ανέμου <4m/sec δεν προκαλείται κανένας θόρυβος, αφού οι ανεμογεννήτριες παύουν τη λειτουργία τους. Αντίθετα, σε μεγάλες ταχύτητες ανέμου ο θόρυβος του περιβάλλοντος υπερκαλύπτει το θόρυβο των ανεμογεννητριών (Παπασταματίου Π., κ.α., 2009). Στον πίνακα 2 παρουσιάζονται μερικές ενδεικτικές τιμές θορύβου από διάφορες πηγές, για να γίνει αντιληπτή η κλιμάκωση των θορύβων. Πίνακας 2: Επίπεδο θορύβου σε dβ διαφόρων πηγών θορύβου (πηγή: Παπασταματίου et all, 2009) Οι ανεμογεννήτριες είναι γενικά μηχανές αθόρυβες, οι οποίες δεν προκαλούν ηχητική ρύπανση και ενόχληση στους κατοίκους της ευρύτερης περιοχής. Ο αεροδυναμικός θόρυβος ο οποίος δημιουργείται λόγω των στρεφόμενων πτερυγίων της μηχανής είναι ιδιαίτερα χαμηλός και, σε καμία περίπτωση, δεν μπορεί να συγκριθεί με τη στάθμη θορύβου αντίστοιχων συμβατικών σταθμών παραγωγής ενέργειας. Από τεχνολογικές μελέτες που έχουν διεξαχθεί από εκπαιδευτικά ιδρύματα και οργανισμούς (Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο, Κέντρο Ανανεώσιμων Πηγών Ενέργειας, Υπουργείο Ενέργειας της Δανίας κ.λ.π.) προκύπτει ότι η στάθμη θορύβου μιας σύγχρονης ανεμογεννήτριας μέσου μεγέθους δεν ξεπερνάει τα 45,3dB σε ακτίνα 150μέτρων (Παπασταματίου Π., κ.α., 2009). Μετρήσεις που έγιναν, στο πλαίσιο της διερεύνησης του προκαλούμενου θορύβου από τις εγκαταστάσεις αιολικών πάρκων, στο αιολικό πάρκο που έχει εγκαταστήσει η Δ.Ε.Η. στην περιοχή Αγ. Τριάδα της Σάμου, κατέληξαν στο ότι σε απόσταση 50μέτρων από το αιολικό πάρκο η στάθμη του θορύβου ήταν 48,9dB, ενώ σε απόσταση 300μέτρων ήταν 45dB (Παπασταματίου Π., κ.α., 2009). Στις σύγχρονες ανεμογεννήτριες έχουν ενσωματωθεί όλες οι πρόσφατες τεχνολογικές καινοτομίες, με αποτέλεσμα να είναι ακόμη πιο φιλικές προς τον -28-

38 περιβάλλοντα χώρο. Διαθέτουν, δε, πτερύγια με ειδική διαμόρφωση, για τη μείωση του αεροδυναμικού θορύβου. Η ιδιαίτερα χαμηλή ταχύτητα περιστροφής της πτερωτής συμβάλλει επίσης στη μείωση των αεροδυναμικών θορύβων (Παπασταματίου Π., κ.α., 2009). Καλύτερη απόδειξη, δε, είναι πάντα η εμπειρία του ήχου που μπορεί να έχει ο ίδιος ο άνθρωπος ευρισκόμενος κάτω από μια ανεμογεννήτρια. Είναι χαρακτηριστικό ότι είναι απολύτως δυνατό να σταθεί κάποιος κάτω από μια ανεμογεννήτρια και να έχει μια κανονική συζήτηση, χωρίς αύξηση της έντασης της φωνής. Στην υπόλοιπη Ευρώπη, όπου οι εγκαταστάσεις ανεμογεννητριών έχουν γίνει διαδικασία ρουτίνας, η τοπική κοινωνία όχι μόνον δεν αντιδρά, αλλά υποδέχεται θερμά τέτοιου είδους εγκαταστάσεις, λόγω του προφανούς περιβαλλοντικού οφέλους που απορρέει από αυτές. Επίσης, ένα δευτερογενές όφελος το οποίο προκύπτει συχνά από τέτοιες εγκαταστάσεις είναι η τουριστική τους αξιοποίηση, καθώς έχει παρατηρηθεί ότι λειτουργούν ως αξιοθέατα και πόλος έλξης επισκεπτών (Παπασταματίου Π., κ.α., 2009) Θόρυβος από άλλες πηγές Οι κυριότερες δευτερογενείς αιτίες θορύβου εμφανίζονται, κυρίως, κατά την κατασκευή ενός αιολικού πάρκου και είναι: Πρώτη και κυριότερη πηγή θορύβου είναι τα μηχανήματα που χρησιμοποιούνται στο εργοτάξιο, κινητά και ακίνητα, όπως μηχανήματα εκσκαφής ή χαλάρωσης εδαφών, φόρτωσης προϊόντων εκσκαφής, διάστρωσης και συμπίεσης υλικών, διατρητικά μηχανήματα και μηχανήματα παραγωγής αδρανών και σκυροδέματος. Δεύτερη πηγή είναι η τυχόν χρήση εκρηκτικών για τη χαλάρωση εδαφών, εάν αυτά είναι βραχώδη ή πολύ συνεκτικά. Οι ανατινάξεις προκαλούν ισχυρό κρότο, αλλά και δόνηση του εδάφους. Τρίτη πηγή είναι ο θόρυβος από την κυκλοφορία βαρέων οχημάτων που μεταφέρουν τα υλικά εκσκαφών προς τους χώρους απόθεσης, αδρανή υλικά από λατομεία, έτοιμο σκυρόδεμα ή ασφαλτοσκυρόδεμα από τα εργοστάσια παραγωγής και κάθε άλλο υλικό που χρειάζεται για την κατασκευή του έργου. Ο θόρυβος από τα οχήματα αυτά μπορεί να επιβαρύνει και περιοχές μακριά από το εργοτάξιο, όπως, για παράδειγμα, συμβαίνει κατά μήκος των οδών που ακολουθούν τα οχήματα αυτά από και προς το εργοτάξιο. Ωστόσο, οι συνέπειες αυτές είναι προσωρινές, μικρής χρονικής διάρκειας, εκτείνονται κατά κύριο λόγο σε μικρή έκταση και είναι αναστρέψιμες (Παπασταματίου Π., κ.α., 2009). Κατά τη φάση της λειτουργίας, η κυριότερη δευτερογενής αιτία θορύβου που αξίζει να μνημονευθεί είναι ο θόρυβος από την κυκλοφορία των οχημάτων συντήρησης των ανεμογεννητριών. Εκτιμάται, όμως, ότι η προκαλούμενη όχληση είναι αμελητέα, διότι οι απαιτήσεις σε συντήρηση είναι γενικά μικρές και συνήθως προβλέπεται η επίσκεψη μέσου μεγέθους οχημάτων όχι συχνότερα από μια φορά το τρίμηνο, κατά μέσο όρο (Παπασταματίου Π., κ.α., 2009) Δονήσεις Από την εγκατάσταση ενός αιολικού πάρκου δεν αναμένεται αύξηση στο επίπεδο δονήσεων της ευρύτερης περιοχής, δεδομένου ότι η λειτουργία των ανεμογεννητριών -29-

39 είναι αθόρυβη και δεν προκαλείται καμία δόνηση ή τριγμός. Κατά τη φάση κατασκευής ενός αιολικού πάρκου, υπάρχει μια μικρή αύξηση στο επίπεδο δονήσεων, λόγω πιθανής χρήσης εκρηκτικών για τη διάνοιξη των δρόμων και των θεμελίων των πλατωμάτων. Σε κάθε περίπτωση, η όχληση αυτή είναι παροδική και μικρής κλίμακας, χωρίς να επηρεάζει τις ανθρωπογενείς δραστηριότητες της ευρύτερης περιοχής (Παπασταματίου Π., κ.α., 2009) Ακτινοβολία Δεν αναμένεται ουδεμία αύξηση των επιπέδων ακτινοβολίας από την εγκατάσταση και λειτουργία ενός αιολικού πάρκου, δεδομένου ότι οι ηλεκτρικές γεννήτριες των ανεμογεννητριών είναι μικρού μεγέθους και χαμηλής τάσης, εγκατεστημένες στην κορυφή του πυλώνα της και θωρακισμένες για πιθανές ηλεκτρομαγνητικές παρεμβολές. Αναφορικά με τις πιθανές επιπτώσεις των ηλεκτρικών και μαγνητικών πεδίων των έργων ηλεκτρικής διασύνδεσης ενός αιολικού πάρκου, θα πρέπει να αναφερθούν τα εξής: Ηλεκτρικά και μαγνητικά πεδία δε δημιουργούνται μόνο πέριξ των γραμμών μεταφοράς (υψηλή & υπερυψηλή τάση) και διανομής (μέση και χαμηλή τάση) ηλεκτρικής ενέργειας, αλλά η ύπαρξή τους στον περιβάλλοντα χώρο είναι συνυφασμένη με την ίδια τη χρήση του ηλεκτρισμού. Έτσι, γύρω από οποιοδήποτε ηλεκτροφόρο στοιχείο (ηλεκτρικές οικιακές συσκευές, εσωτερικές ηλεκτρικές εγκαταστάσεις, ηλεκτρικές μηχανές) αναπτύσσεται ηλεκτρικό και μαγνητικό πεδίο, τα μεγέθη των οποίων εξαρτώνται για δεδομένη θέση από την ένταση του ρεύματος. Δεδομένου ότι η ένταση των πεδίων αυτών εξασθενεί σημαντικά, όσο αυξάνεται η απόσταση από την πηγή που τα δημιουργεί (είναι αντιστρόφως ανάλογη με το τετράγωνο της απόστασης πηγής-δέκτη), σε πολλές περιπτώσεις η χρήση οικιακών ηλεκτρικών συσκευών συνεπάγεται έκθεση σε τιμές μαγνητικού πεδίου (μαγνητικής επαγωγής) υψηλότερες από εκείνες που θα μπορούσαν να προέλθουν από παρακείμενες ηλεκτρικές γραμμές, αφού σε όλες τις δυνατές θέσεις παραμονής των ανθρώπων μεσολαβούν σημαντικές αποστάσεις ασφαλείας. Λόγω της εξαιρετικά χαμηλής συχνότητάς τους (50Ηz), τα πεδία αυτά μεταφέρουν πολύ μικρή ενέργεια ηλεκτρομαγνητικού πεδίου, που δεν είναι ικανή να προκαλέσει βλαπτικά θερμικά ή γενετικά φαινόμενα στους ζώντες οργανισμούς. Επειδή η ένταση αυτών των πεδίων φθίνει γρήγορα, με την απόσταση από την πηγή που τα δημιουργεί, η τυχόν οπτική επαφή με ηλεκτρικές γραμμές δε συνεπάγεται αυτομάτως και επιβάρυνση από ηλεκτρικό ή μαγνητικό πεδίο (Παπασταματίου Π., κ.α., 2009). Προκειμένου να υπάρξει αυστηρή τήρηση των κανόνων προστασίας του περιβάλλοντος και της ανθρώπινης υγείας, η κατασκευή των γραμμών μεταφοράς, εκτός από τον Ελληνικό Κανονισμό (πρότυπο ΕLOT ENV ), πρέπει να ακολουθεί πιστά τις οδηγίες και τα όρια των αντίστοιχων διεθνών κανονισμών (Οδηγία ICNIRP - Διεθνής Επιτροπή Προστασίας από μη Ιονίζουσες Ακτινοβολίες, του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας, σύσταση της Επιστημονικής Επιτροπής του Συμβουλίου της Ευρωπαϊκής Ένωσης) (Παπασταματίου Π., κ.α., 2009). -30-

40 Επιφανειακά και υπόγεια νερά Ένα αιολικό πάρκο, λόγω της ήπιας μορφής του έργου, σπανίως προκαλεί διαταράξεις στην υδρολογική κατάσταση της ευρύτερης περιοχής. Όσον αφορά στην πορεία ροής του νερού, τον ρυθμό απορρόφησής του, τις οδούς αποστράγγισής του και τον ρυθμό απόπλυσης του εδάφους, δεν δημιουργείται καμία επίπτωση δεδομένου του ελάχιστου πραγματικού χώρου τον οποίον καλύπτει κάθε ανεμογεννήτρια συνολικά, της μεγάλης απόστασης που τοποθετούνται μεταξύ τους ( m περίπου για τις σύγχρονες ανεμογεννήτριες) και του ότι αυτές συνήθως τοποθετούνται σε κορυφογραμμή (υδροκρίτης που οριοθετεί διαφορετικές υδρολογικές λεκάνες και δεν συγκεντρώνει ύδατα) (Παπασταματίου Π., κ.α., 2009). Παράλληλα, στην συντριπτική πλειοψηφία των περιπτώσεων οι ανεμώδεις περιοχές χαρακτηρίζονται από έλλειψη υψηλής βλάστησης και δασών. Έτσι η μορφολογία του εδάφους και η παρουσία φυτών και δέντρων δεν αλλοιώνεται από την κατασκευή ενός αιολικού πάρκου, ώστε να δημιουργούνται ανησυχίες για την επίδραση του στη ροή των επιφανειακών υδάτων σε περίπτωση βροχών. Κανένας κίνδυνος δεν υπάρχει επίσης στην περίπτωση πλημμυρών δεδομένου ότι η ροή των νερών δεν αλλάζει ενώ η θεμελίωση των ανεμογεννητριών εν γένει είναι τέτοια που δεν τίθεται θέμα καταστροφής τους σε πλημμύρα. Στη φάση λειτουργίας ενός αιολικού πάρκου οι επιπτώσεις στους υδατικούς πόρους μπορούν να θεωρηθούν πρακτικά ανύπαρκτες. Είναι σημαντικό να τονιστεί ότι ειδικά για τη λειτουργία των μετασχηματιστών των ανεμογεννητριών δεν απαιτείται τακτική αλλαγή λαδιών αφού αυτοί είναι συνήθως ξηρού τύπου. Ακόμα όμως και αν χρησιμοποιηθούν μετασχηματιστές ελαίου, αυτοί θα είναι μοντέρνας τεχνολογίας και δεν απαιτείται αλλαγή λαδιών ακόμα και μετά πάροδο πολλών ετών λειτουργίας (Παπασταματίου Π., κ.α., 2009). -31-

41 3. ΔΑΣΙΚΗ ΟΔΟΠΟΙΙΑ 3.1. Χαρακτηριστικά του δασικού δρόμου Δασικός δρόμος ή δασόδρομος είναι μία τεχνητή λωρίδα εδάφους, η οποία έχει διαμορφωθεί κατάλληλα από άποψη γεωμετρικών στοιχείων και ποιότητας του καταστρώματος, ώστε να εξυπηρετεί τόσο τις απαιτήσεις των χρηστών (ανθρώπων και οχημάτων) για την εκμετάλλευση, την προστασία, την κάρπωση των οικονομικών και κοινωνικών αποδόσεων του δάσους, όσο και τις απαιτήσεις του φυσικού περιβάλλοντος (Καραγιάννης Κ., 2004). Τα κύρια χαρακτηριστικά ενός δασικού δρόμου είναι τα ακόλουθα: Ο δασικός δρόμος είναι μία μόνιμη εγκατάσταση και αποτελεί μέσο της βασικής διάνοιξης. Ο δασικός δρόμος ή το σύνολο των δασικών δρόμων (δίκτυο δασικών δρόμων), όταν στοχεύει στην εκμετάλλευση, καλλιέργεια και προστασία του δάσους, διανοίγει επιφάνειες (οριζόντια λειτουργικότητα),(διαφορά από το επαρχιακό δίκτυο). Στην περίπτωση αυτή ισχύει ο όρος οδική πυκνότητα ανά εκτάριο. Ο δασικός δρόμος, όταν στοχεύει αποκλειστικά στην εξυπηρέτηση έργων υδρομάστευσης, ορεινής υδρονομικής, εγκαταστάσεων λιβαδιών, οικισμών, κ.λ.π., συνδέει σημεία (Α,Β) (κάθετη λειτουργικότητα) και όχι επιφάνειες. Στην περίπτωση αυτή δεν ισχύει ο όρος οδική πυκνότητα (μέτρα ανά εκτάριο). Ο κυκλοφοριακός φόρτος στους δασικούς δρόμους είναι μικρός, επομένως δικαιολογούνται δασικοί δρόμοι με μία λωρίδα κυκλοφορίας, με προϋπόθεση να προβλεφθούν ανάλογες θέσεις διαπλάτυνσης για τη διασταύρωση και επιστροφή των οχημάτων. Διαμέσου των δασικών δρόμων μεταφέρονται μεγάλα φορτία, επομένως απαιτείται μεν σταθερή υπόβαση και βάση αυτών, αλλά όχι μεγάλη πολυτέλεια. Οι δασικοί δρόμοι προϋποθέτουν καλή προσαρμογή στο ανάγλυφο του εδάφους και μικρό εύρος κατάληψης, με αποτελέσμα: - Μείωση των ζημιών στο φυσικό περιβάλλον (συμβατότητα στο φυσικό περιβάλλον) - Ελαχιστοποίηση του κόστους κατασκευής (μείωση των όγκων των εκχωμάτων και των επιχωμάτων, μείωση των τεχνικών έργων) - Διευκόλυνση των δασικών εργασιών (μετατόπιση του ξύλου, συγκέντρωση και φόρτωση του λόγω εύκολης εισόδου και εξόδου και καλής επικοινωνίας) - Αύξηση του αριθμού των οριζόντιων γωνιών ανά χιλιόμετρο (μέσος αριθμός γωνίες ανά χιλιόμετρο) - Εφαρμογή μικρών ακτίνων καμπυλότητας και κίνηση οχημάτων με μικρές ταχύτητες (Καραγιάννης Κ., 2004) Ταξινόμηση των δασικών δρόμων - Τύποι δασικών δρόμων Η προσέγγιση, η βατότητα και η προσπέλαση των δασών και των δασικών εκτάσεων είναι δυνατόν να πραγματοποιηθεί με διάφορα είδη διάνοιξης και με τη βοήθεια διαφορετικών μέσων διάνοιξης (Καραγιάννης Κ., 2004). -32-

42 Η διάνοιξη του δάσους διακρίνεται στην αδρομερή (βασική) διάνοιξη και τη λεπτοφυή διάνοιξη (Καραγιάννης Ε., 1999). Η αδρομερής διάνοιξη εξυπηρετεί όλες τις βασικές λειτουργίες του δάσους που είναι: Η λειτουργία της κάρπωσης, Η λειτουργία της προστασίας, Η λειτουργία της δασικής αναψυχής και του ορεινού τουρισμού και Η λειτουργία ευημερίας του κοινωνικού συνόλου. Η αδρομερής διάνοιξη ενός δάσους επιτυγχάνεται κυρίως με την κατασκευή δικτύου δασικών δρόμων που προσαρμόζονται κατάλληλα στο έδαφος και κατά δεύτερο λόγο με άλλες μεταφορικές εγκαταστάσεις (σχοινιογερανοί κ.λ.π.). Κατάλληλες για διάνοιξη είναι μόνο εγκαταστάσεις μεταφοράς, οι οποίες βελτιώνουν μόνιμα τις συνθήκες εκμετάλλευσης και παραγωγής του δάσους (Καραγιάννης Ε., 1999). Η λεπτοφυής διάνοιξη κάνει δυνατή την προσπέλαση σε κάθε θέση εργασίας και κυρίως διευκολύνει και εξυπηρετεί τη μετατόπιση του ξύλου από το υλοτόμιο μέχρι το δασικό δρόμο ή τη θέση συγκέντρωσης του (κορμοπλατεία). Η λεπτοφυής διάνοιξη, ανάλογα με τις εδαφικές συνθήκες που επικρατούν σε κάθε συστάδα, επιτυγχάνεται με: Παρόδους μετατόπισης Τρακτερόδρομους Σχοινιογραμμές Τα όρια μεταξύ της αδρομερούς και της λεπτοφυούς διάνοιξης δεν μπορούν να καθορισθούν με ακρίβεια. Συχνά τα μέσα της αδρομερούς διάνοιξης εξυπηρετούν και τη λεπτοφυή διάνοιξη. Η αδρομερής και λεπτοφυής διάνοιξη διαφέρουν ως προς τα μέσα διάνοιξης και μετακίνησης του ξύλου (Καραγιάννης Ε., 1999). Ως μέσα διάνοιξης θεωρούνται όλες οι εγκαταστάσεις που υπάρχουν φυσικά ή μπορούν να κατασκευαστούν τεχνητά και έχουν τη δυνατότητα να εξυπηρετήσουν τους σκοπούς και της απαιτήσεις της διάνοιξης (Καραγιάννης Ε., 1999). Μέσα διάνοιξης είναι: οι δασικοί δρόμοι και οι δασικές σιδηροδρομικές γραμμές (ράγες) (βασική διάνοιξη). Οι τρακτερόδρομοι ή ελκυστόδρομοι, οι πάροδοι μετατόπισης, οι συρτόδρομοι και τα μονοπάτια αποτελούν τα μέσα της λεπτοφυούς διάνοιξης(καραγιάννης Κ., 2004). Οι δασικοί δρόμοι, ως μέσο διάνοιξης, αποτελούν τη βάση για την εκμετάλλευση και την προστασία των δασών. Τα κριτήρια με τα οποία μπορούμε να ταξινομήσουμε τους δασικούς δρόμους, είναι τα παρακάτω: Η λειτουργικότητα των δασικών δρόμων Τα τεχνικά και κατασκευαστικά στοιχεία των δασικών δρόμων Έτσι στην πρώτη περίπτωση ταξινομούμε τους δασικούς δρόμους σε τύπους και στη δεύτερη σε κατηγορίες (Καραγιάννης Κ., 2004). -33-

43 Τύποι και κατηγορίες δασικών δρόμων Οι δασικοί δρόμοι, με κριτήριο τη λειτουργικότητα που επιδιώκεται με την εκλογή τους, ταξινομούνται στους παρακάτω τρεις τύπους: Στους δασικούς δρόμους σύνδεσης Στους δασικούς συλλεκτήριους δρόμους Στους δασικούς δρόμους διάνοιξης Η λειτουργικότητα ενός δασικού δρόμου δεν είναι απόλυτη, διότι ένας δασικός δρόμος σύνδεσης ή συλλεκτήριος δεν πρέπει μόνο να συνδέει και να συλλέγει αντίστοιχα, αλλά και να διανοίγει. Οι δασικοί δρόμοι με κριτήρια τα τεχνικά και κατασκευαστικά στοιχεία τους ταξινομούνται στις παρακάτω τρεις κατηγορίες: στην Α κατηγορία, στη Β κατηγορία και στη Γ κατηγορία (Καραγιάννης Ε., 1999). Η ταξινόμηση των δασικών δρόμων σε κατηγορίες, τα τεχνικά και κατασκευαστικά στοιχεία τους καθορίζονται από τη Δασική Υπηρεσία, για κάθε περίπτωση, με ειδικές τεχνικές προδιαγραφές, τις οποίες υποχρεούται ο μελετητής να εφαρμόσει για κάθε κατηγορία δασικού δρόμου (Καραγιάννης Κ., 2004). Οι τύποι και οι κατηγορίες των δασικών δρόμων από άποψη κατασκευής ουσιαστικά δεν διαφέρουν. Οι διαφορές τους είναι εννοιολογικές και ο μεν τύπος είναι έννοια γενική, η δε κατηγορία του δασικού δρόμου είναι ειδική με προκαθορισμένα γεωμετρικά κατασκευαστικά στοιχεία (Καραγιάννης Κ., 2004) Χαρακτηριστικά στοιχεία των κατηγοριών των δασικών δρόμων Η ταξινόμηση των δασικών δρόμων σε κατηγορίες, οι σκοποί τους οποίους πρόκειται να εκπληρώσουν και τα τεχνικά στοιχεία τους καθορίστηκαν σύμφωνα με την /1739/ απόφαση του Υπουργείου Γεωργίας «Περί εγκρίσεως γενικής συγγραφής υποχρεώσεων εκπονήσεως μελετών δασικών μεταφορικών εγκαταστάσεων», όπως τροποποιήθηκε με τις υπ αριθμόν 41287/2281/ και 92833/46679/ αποφάσεις του Υπουργείου Γεωργίας σε ό,τι αφορά τις διακρίσεις (ταξινόμηση) των κατηγοριών και τα τεχνικά στοιχεία των δασικών δρόμων (Καραγιάννης Κ., 2004). Ο σκοπός των διαφόρων κατηγοριών των δασικών δρόμων είναι: Δασικοί δρόμοι Α κατηγορίας: Συνδέουν τους επαρχιακούς ή εθνικούς δρόμους με τα δασικά συμπλέγματα ή με πολύξυλα τμήματά τους ή τις λεκάνες των υπό διευθέτηση χειμάρρων ή τις μεγάλες μονάδες των υπό διαχείριση βοσκοτόπων ή μεγάλες δασικές εκτάσεις που πρόκειται να αναδασωθούν. Συνδέουν δασόβια και παραδασόβια χωριά με επαρχιακούς ή εθνικούς δρόμους ή με άλλους δασικούς δρόμους Α κατηγορίας. Χρησιμοποιούνται συνεχώς και για όλη τη διάρκεια του έτους. Δασικοί δρόμοι Β κατηγορίας: Συνδέουν δασικούς δρόμους Α κατηγορίας ή επαρχιακούς ή εθνικούς δρόμους με τα δασικά τμήματα ή τις συστάδες, όπως διαχωρίζονται από τη δασοπονική μελέτη διαχείρισης κάθε δάσους ή τις υπολεκάνες των χειμάρρων ή τις περιοχές συγκροτημάτων έργων ή τα τμήματα βοσκοτόπων και τις δασικές εκτάσεις που πρόκειται να αναδασωθούν. -34-

44 Χρησιμοποιούνται κατά το ½ τουλάχιστον του χρόνου περιφοράς προκειμένου να εξυπηρετήσουν μοναδικά τη μεταφορά δασικών προϊόντων ή σε επανειλημμένες συνεχείς χρονικές περιόδους όχι μικρότερες των 5 ετών κάθε μία και σε μία 20ετία τουλάχιστον, προκειμένου να εξυπηρετήσουν την εκτέλεση δασοτεχνικών έργων, αναδασώσεων και διαχείριση βοσκοτόπων (Καραγιάννης Κ., 2004). Συνδέουν μεμονωμένα δασόβια και παραδασόβια χωριά με άλλους δασικούς ή επαρχιακούς εθνικούς δρόμους. Δασικοί δρόμοι Γ κατηγορίας: Συνδέουν μεμονωμένες συστάδες ή χώρους συγκέντρωσης δασικών προϊόντων ή θέσεις μεμονωμένων πάσης φύσεως δασοτεχνικών έργων και τέλος μικρές εκτάσεις που πρόκειται να αναδασωθούν με τους δασικούς δρόμους Α και Β κατηγορίας. Χρησιμοποιούνται εποχιακά. Τρακτερόδρομοι ή ελκυστόδρομοι: Συνδέουν το χώρο του υλοτομίου με τον πλησιέστερο δασικό δρόμο ή με τις κορμοπλατείες και εξυπηρετούν τη μετατόπιση του ξύλου. Είναι δρόμοι που χρησιμοποιούνται για την κίνηση κυρίως ελκυστήρων και εν μέρει ζώων έλξεως ή φόρτου. Χρησιμοποιούνται μόνο κατά το έτος υλοτομίας και έπειτα εγκαταλείπονται (Καραγιάννης Κ., 2004). Τα τεχνικά και κατασκευαστικά στοιχεία των δασικών δρόμων Α, Β και Γ κατηγορίας είναι τα παρακάτω (Πίνακας 3): Πίνακας 3: Κατηγορίες και τεχνικά στοιχεία των δασικών δρόμων (Καραγιάννης Κ., 2004) Αποφάσεις Υπουργείου Γεωργίας α /1730/ β.41287/2281/ Τεχνικά στοιχεία γ.92833/4679/ δασικών δρόμων Κατηγορίες δασικών δρόμων Α Β Γ Πλάτος καταστρώματος -Έδαφος γαιώδες και ημιβραχώδες 6-8m 4-6m 4-5m -Έδαφος βραχώδες 6m 4m 4m Ακτίνα καμπυλότητας Rmin -Στις καμπύλες τις οριζοντιογραφίας 30m 25m 20m -Στους ελιγμούς 20m 20m 15m Κατά μήκος κλίση Smax -Κατά την έννοια της καθόδου 8% 8% -Κατά την έννοια της ανόδου 6% 6% 12% Τάφροι αποχέτευσης ΝΑΙ ΝΑΙ ΝΑΙ Τεχνικά έργα ΝΑΙ ΝΑΙ ΝΑΙ Μόρφωση πρανών ΝΑΙ ΝΑΙ ΝΑΙ Τεχνικά στοιχεία δρόμων Α κατηγορίας: 1. Πλάτος καταστρώματος 6-8m. -35-

45 2. Μέγιστη κατά μήκος κλίση 8% κατά την έννοια της καθόδου των οχημάτων και 6% κατά την έννοια της ανόδου των οχημάτων. 3. Ελάχιστη ακτίνα καμπυλότητας 30m και στους ελιγμούς 20m. 4. Τάφροι αποχετεύσεως σε όλη τη διαδρομή της οδού, όπως παρακάτω: Τραπεζοειδής διατομή: α. Γαιοημιβραχώδη εδάφη: α1. Άνοιγμα: 0,80m ή 1,00m ή 1,20m ανάλογα με την παροχή του νερού, την κατά μήκος κλίση του δρόμου και τη διαβρωτικότητα του εδάφους, α2. Πλάτος βάσεως 0,40m και α3. Ύψος 0,40m. β. Βραχώδη εδάφη: β1. Άνοιγμα: 0,60m ή 0,80m ανάλογα με την παροχή νερού και την κατά μήκος κλίση του δρόμου β2. Πλάτος βάσεως 0,40m και β3. Ύψος 0,40m. Τριγωνική διατομή: α. Γαιοημιβραχώδη εδάφη: α1. Άνοιγμα 1,00m ή 1,20m ανάλογα με την παροχή νερού, την κατά μήκος κλίση του δρόμου και τη διαβρωτικότητα του εδάφους α2. Ύψος 0,40m. β. Βραχώδη εδάφη β1. Άνοιγμα: 0,80m β2. Ύψος 0,40m 5. Κλίσεις πρανών, όπως παρακάτω Γαιοημιβραχώδη εδάφη: από 1:1 μέχρι 1:3 Βραχώδη εδάφη: από 1:5 μέχρι 1:10 6. Για τα τεχνικά έργα, των δρόμων αυτών, οι προδιαγραφές αφορούν: Τον ακριβή καθορισμό των απαιτούμενων τεχνικών έργων (οχετών, τοίχων αντιστήριξης και υποστήριξης, γεφυρών κ.λ.π.). Τον υπολογισμό των διαστάσεων, τη σχεδίαση αυτών και τον υπολογισμό του κόστους κατασκευής τους και Τη σχεδίαση της μορφής που θα λάβουν τα τεχνικά έργα σε πρόσφορη κλίμακα. Τα υποβλητέα τεύχη της οριστικής μελέτης δασικών δρόμων Α κατηγορίας είναι: 1. Οριζοντιογραφία του άξονα χάραξης με τις οριογραμμές του καταστρώματος του δρόμου υπό κλίμακα 1: Μηκοτομή υπό κλίμακα 1:1000 για τα μήκη και δεκαπλάσια για τα ύψη 1: Τεύχος κατά πλάτος τομών υπό κλίμακα 1: Πίνακας χωματισμών κατά διατομή και κατά κατηγορία εδάφους καθώς και συνολικά 5. Ογκομέτρηση τοίχων αντιστήριξης και έργων αποστράγγισης 6. Λεπτομερή τοπογραφικά διαγράμματα της θέσης των τεχνικών έργων υπό κλίμακα 1:

46 7. Διαγράμματα λήψης δομικών υλικών (όταν πρόκειται για μελέτη οδοστρωσίας) 8. Καθορισμός είδους και υπολογισμός πάχους οδοστρώματος (όταν πρόκειται για μελέτη οδοστρωσίας) 9. Αναλυτική και συνοπτική προμέτρηση 10. Προϋπολογισμός δαπάνης 11. Έκθεση δικαιολογητική της όλης μελέτης (Γενικά στοιχεία, σκοπιμότητα κατασκευής κ.λ.π.) Τεχνικά στοιχεία Δασικών δρόμων Β κατηγορίας 1. Πλάτος καταστρώματος 4-6m. 2. Μέγιστη κατά μήκος κλίση 8% κατά την έννοια της καθόδου των οχημάτων και 6% κατά την έννοια της ανόδου των οχημάτων. 3. Ελάχιστη ακτίνα καμπυλότητας 25m και στους ελιγμούς 20m. 4. Τάφροι αποχετεύσεως σε όλη τη διαδρομή της οδού όπως στους δρόμους Α κατηγορίας. 5. Κλίσεις πρανών όπως παρακάτω: Γαιοημιβραχώδη εδάφη: από 1:1 μέχρι 1:3 Βραχώδη εδάφη: από 1:5 μέχρι 1:10 6. Τεχνικά έργα: όπως στους δρόμους Α κατηγορίας. Τα υποβλητέα τεύχη της οριστικής μελέτης δασικών δρόμων Β κατηγορίας είναι τα ίδια με αυτά των δρόμων Α κατηγορίας. Τεχνικά Στοιχεία Δασικών δρόμων Γ κατηγορίας 1. Πλάτος καταστρώματος 4-5m. 2. Μέγιστη κατά μήκος κλίση 12% 3. Ελάχιστη ακτίνα καμπυλότητας 20m, στους ελιγμούς 15m. 4. Τάφροι αποχετεύσεως τουλάχιστον στο ήμισυ της διαδρομής της οδού 5. Κλίσεις πρανών όπως παρακάτω: Γαιοημιβραχώδη εδάφη: από 1:1 μέχρι 1:3 Βραχώδη εδάφη: από 1:5 μέχρι 1:10 6.Τεχνικά έργα: όπως στους δρόμους Α και Β κατηγορίας Τα υποβλητέα τεύχη της οριστικής μελέτης δασικών δρόμων Γ κατηγορίας είναι τα ίδια με εκείνα των δρόμων Α και Β κατηγορίας πλην της οριζοντιογραφίας. Τεχνικά στοιχεία Τρακτερόδρομων 1. Πλάτος καταστρώματος 2,5-3m. 2. Μέγιστη κατά μήκος κλίση 25%. 3. Ελάχιστη ακτίνα καμπυλότητας 10m (Καραγιάννης Κ., 2004) Στοιχεία απεικόνισης του σώματος του δασικού δρόμου Η σωστή εφαρμογή (κατασκευή) ενός τεχνικού έργου απαιτεί ορισμένα σχέδια, στα οποία περιγράφεται και απεικονίζεται το τεχνικό έργο. Έτσι και για το δασικό δρόμο, ως δασοτεχνικό έργο, συντάσσονται διάφορα σχέδια ή τεύχη υπολογισμών και τεχνικές εκθέσεις, στοιχεία απαραίτητα για την απεικόνιση του σώματος του δασικού δρόμου (Καραγιάννης Κ., 2004). -37-

47 Τα βασικότερα στοιχεία, τα οποία απεικονίζουν και διαμορφώνουν το σώμα του δασικού δρόμου είναι τα παρακάτω: Η οριζόντια προβολή (οριζοντιογραφία) του δασικού δρόμου ή ο καθορισμός της οριζόντιας προβολής, Η κατακόρυφος τομή (κατά μήκος τομή ή μηκοτομή) του δασικού δρόμου ή ο υψομετρικός καθορισμός, Η εγκάρσια τομή (κατά πλάτος τομή ή διατομή του δασικού δρόμου ή ο καθορισμός της εγκάρσιας τομής, Ο καθορισμός της θέσης, του είδους και ο υπολογισμός των τεχνικών έργων (τοίχοι αντιστήριξης, οχετοί, γεφύρια, γέφυρες), Η σύνταξη των παραπάνω σχεδίων, οι υπολογισμοί και οι τεχνικές εκθέσεις αποτελούν βασικά εργαλεία για τη μελλοντική τεχνική της κατασκευής των δασικών δρόμων και απαιτούν γνώσεις τόσο για τη λήψη των απαραίτητων στοιχείων πεδίου, όσο και για την επεξεργασία τους. Η εκτίμηση των περιβαλλοντικών επιπτώσεων των δασικών δρόμων είναι μια διαδικασία που πρέπει να προηγείται της κατασκευής, ώστε σε περίπτωση που κριθεί ότι οι αρνητικές επιπτώσεις στο φυσικό περιβάλλον δεν μπορούν να προληφθούν ή να μειωθούν σε αποδεκτά όρια, να υπάρχει πάντα η δυνατότητα εφαρμογής εναλλακτικής λύσης (Καραγιάννης Κ., 2004). Τα μέτρα πρόληψης ή μείωσης των αρνητικών επιπτώσεων των δασικών δρόμων στο φυσικό περιβάλλον πρέπει να αποτελούν τους περιβαλλοντικούς όρους, οι οποίοι να επιβάλλονται πριν από τη δημοπράτηση του έργου και να ενσωματώνονται με τους γενικούς και ειδικούς όρους της κατασκευής του. Το οποιοδήποτε κόστος επιβολής των περιβαλλοντικών όρων, οι απαιτούμενες μετρήσεις και έρευνες ή και ειδικές μελέτες καθώς και το κόστος των επανορθωτικών μέτρων πρέπει να ενσωματώνονται στο συνολικό κόστος του έργου (Καραγιάννης Κ., 2004) Οριζοντιογραφία του δασικού δρόμου Οριζοντιογραφία του δασικού δρόμου είναι η παράστασή του σε οριζόντια προβολή με ορισμένη κλίμακα. Στην οριζοντιογραφία του δασικού δρόμου παριστάνονται σε οριζόντια προβολή κατά σειρά τα παρακάτω στοιχεία (Σχήμα 5): Η πολυγωνική της χάραξης ή πολυγωνική γραμμή είναι μία τεθλασμένη γραμμή και τα σημεία τομής των διαδοχικών ευθύγραμμων τμημάτων (σημεία θλάσεως) ονομάζονται κορυφές της πολυγωνικής ή της χάραξης (Κ). Η γωνία στροφής ή γωνία πολυγωνικής. Είναι η εσωτερική γωνία θλάσεως των δύο ευθύγραμμων τμημάτων και είναι πάντα μικρότερη των 200 βαθμών ή των 180 μοιρών. Η οριζόντια καμπύλη ή το τόξο του κύκλου, το οποίο τοποθετείται (συναρμόζεται) στην εσωτερική γωνία θλάσεως των δύο πλευρών κάθε κορυφής με βάση καθορισμένα στοιχεία της κάθε κορυφής. Το πολύγωνο των εφαπτομένων. Καλείται η πολυγωνική γραμμή μετά τη συναρμογή των καμπύλων τμημάτων. Ο άξονας του δασικού δρόμου είναι η μέση γραμμή του καταστρώματος του δασικού δρόμου και αποτελείται από τα ευθύγραμμα τμήματα και τα καμπύλα του -38-

48 πολυγώνου των εφαπτομένων (ο άξονας κείται από την εξωτερική και εσωτερική οριογραμμή του καταστρώματος του δασικού δρόμου σε απόσταση ίση με το μισό του καταστρώματος, απόκλιση παρουσιάζει στις καμπύλες που απαιτείται διαπλάτυνση). Ο άξονας του δασικού δρόμου προκύπτει από την ακολουθία σημείων της γραμμής αναφοράς, τα οποία τοποθετούνται στο έδαφος κατά τη χάραξη του δασικού δρόμου. Οι οριογραμμές του δασικού δρόμου (εσωτερική και εξωτερική). Είναι οι ακραίες πλευρές του καταστρώματος και αποτελούνται από ευθύγραμμα και καμπύλα τμήματα, ακολουθούν δηλαδή την ίδια πορεία του άξονα του δασικού δρόμου σε απόσταση ίση με το μισό του καταστρώματος (απόκλιση παρουσιάζεται στα καμπύλα τμήματα, όπου απαιτείται διαπλάτυνση). Το οδόστρωμα. Είναι το μέρος του δασικού δρόμου που προορίζεται κυρίως για την κυκλοφορία των οχημάτων. Το κατάστρωμα του δασικού δρόμου. Είναι η επιφάνεια του δασικού δρόμου, η οποία χρησιμοποιείται για την εξυπηρέτηση της κυκλοφορίας των οχημάτων και περικλείεται μεταξύ των δύο οριογραμμών. Σχήμα 5: Οριζοντιογραφία δασικού δρόμου Πολυγωνική γραμμή και άξονας (πηγή: Καραγιάννης Κ., 2004) Η διαπλάτυνση. Καλείται η αύξηση του πλάτους του δασικού δρόμου στις καμπύλες σε σύγκριση με το σταθερό πλάτος του καταστρώματος στις ευθυγραμμίες. Η ζώνη κατάληψης του δασικού δρόμου. Είναι η ζώνη (επιφάνεια) του φυσικού εδάφους σε οριζόντια προβολή σε όλο το μήκος του δασικού δρόμου, η οποία ορίζεται μεταξύ των δύο γραμμών που συνδέουν τα όρια του πλάτους (εύρους) κατάληψης κάθε διατομής. Η ζώνη κατάληψης είναι στενότερη κατά 1-2μέτρα από τη ζώνη απαλλοτρίωσης. -39-

49 Άλλα στοιχεία που παρουσιάζονται στην οριζοντιογραφία του δασικού δρόμου είναι τα εξής: Επί του άξονα του δασικού δρόμου: Η αρχή (Α) και το τέλος (Τ) του δασικού δρόμου, Η αρχή (Αi), το μέσο (Μi) και το τέλος (Τi) του τόξου κύκλου στις καμπύλες, Τα ενδιάμεσα χαρακτηριστικά στοιχεία της χάραξης (Πi) με αναγραφή των μεταξύ τους αποστάσεων και Ρέματα, όρια, δάση και άλλες χαρακτηριστικές θέσεις διάβασης του δασικού δρόμου. Σε θέσεις εκτός της ζώνης κατάληψης του δασικού δρόμου: Σχήμα και στοιχεία εξασφάλισης των κορυφών και Τα στοιχεία τα οποία καθορίζουν τα τόξα κύκλου για κάθε κορυφή (Σχήμα 6) (Καραγιάννης Κ., 2004). Σχήμα 6: Οριζοντιογραφία δασικού δρόμου, Ζώνη κατάληψης, (πηγή: Καραγιάννης Κ., 2004) Κατά μήκος τομή του δασικού δρόμου Κατά μήκος τομή ονομάζεται η τομή που προκύπτει από ένα κατακόρυφο επίπεδο που διέρχεται από τον άξονα του δασικού δρόμου (Καραγιάννης Κ., 2004). Στην κατά μήκος τομή του δασικού δρόμου παριστάνονται η γραμμή του φυσικού εδάφους και η γραμμή του άξονα του δασικού δρόμου (ερυθρά γραμμή). -40-

50 Σχήμα 7: Κατά μήκος τομή του δασικού δρόμου (πηγή: Καραγιάννης Κ., 2004) Χαρακτηριστικά της γραμμής του φυσικού εδάφους ή της μηκοτομής του εδάφους είναι τα ακόλουθα (Σχήμα 7). Είναι μία τεθλασμένη γραμμή. Παριστάνει την πορεία των υψομέτρων των χαρακτηριστικών σημείων (κατά πλάτος τομών), τα οποία τοποθετήθηκαν κατά τη χάραξη του δασικού δρόμου στο έδαφος (οριστική μελέτη) ή σε υψομετρική οριζοντιογραφία (προμελέτη) ή παριστάνει την επιφανειακή διαμόρφωση του εδάφους κατά τη διεύθυνση της χάραξης (πορεία άξονα δασικού δρόμου στο φυσικό έδαφος προ της κατασκευής) (Καραγιάννης Κ., 2004). Χαρακτηριστικά της γραμμής του άξονα (ερυθράς γραμμής) του δασικού δρόμου: Παριστάνει την πορεία του άξονα του δασικού δρόμου με τα μελλοντικά υψόμετρα και μήκη αυτού (πορεία άξονα μετά την κατασκευή του δασικού δρόμου. Αποτελείται από κεκλιμένα ευθύγραμμα τμήματα, στα οποία προσαρμόζεται καμπύλη σε κατακόρυφη τομή (κοίλη ή κυρτή καμπύλη). Τα κεκλιμένα ευθύγραμμα τμήματα έχουν καθορισμένη κλίση (κατά μήκος κλίση μελλοντικού άξονα) και η ανωφέρεια (ανάβαση σε σχέση με το αρχικό σημείο του δασικού δρόμου) χαρακτηρίζεται σαν θετική κλίση (+), η δε κατωφέρεια (κατάβαση) χαρακτηρίζεται σαν αρνητική κλίση (-). Το σημείο μετάβασης από τη θετική στην αρνητική κλίση ή και αντίθετα ονομάζεται σημείο θλάσης της ερυθράς και αποτελεί κορυφή της καμπύλης προσαρμογής. Η σχετική θέση του άξονα του δασικού δρόμου (άξονας του καταστρώματος) ως προς τη σχετική θέση του φυσικού εδάφους δημιουργεί εξάρσεις του φυσικού εδάφους [υψόμετρο άξονα δασικού δρόμου (Ηδ) μικρότερο από το υψόμετρο του φυσικού εδάφους (Ηε), Δh = Ηδ Ηε < 0]. Οι εξάρσεις του φυσικού εδάφους αποτελούν τους όγκους γαιών που πρέπει να απομακρυνθούν και καλούνται όγκοι -41-

51 εκχωμάτων. Οι εσοχές κάτω από τη στάθμη του καταστρώματος πρέπει να πληρωθούν με όγκους γαιών και καλούνται όγκοι επιχωμάτων (Ηδ > Ηε). Η θέση του άξονα του δασικού δρόμου ως προς το φυσικό έδαφος καθιστά προφανή την απαιτούμενη διασκευή του φυσικού εδάφους κατά την κατά μήκος και πλάτος έννοια αυτού για την πραγματοποίηση του καταστρώματος του δασικού δρόμου (Καραγιάννης Κ., 2004) Κατά πλάτος τομές του δασικού δρόμου Κατά πλάτος τομές ή διατομές ή εγκάρσιες τομές του δασικού δρόμου είναι οι τομές του καταστρώματος του δασικού δρόμου και του φυσικού εδάφους από κατακόρυφο επίπεδο που τέμνει κάθετα τον άξονα του δασικού δρόμου. Οι κατά πλάτος τομές παριστάνουν την εγκάρσια τομή του φυσικού εδάφους και την εγκάρσια τομή της μελλοντικής επιφάνειας του δασικού δρόμου δηλαδή μετά την κατασκευή του (Καραγιάννης Κ., 2004). Τα στοιχεία μίας κατά πλάτος τομής είναι τα ακόλουθα (Σχήμα 8): Ο άξονας του δασικού δρόμου. Ευθεία κάθετη στο οριζόντιο επίπεδο που διέρχεται από το μέσο του καταστρώματος. Η γραμμή του φυσικού εδάφους. Παριστάνει τη μορφολογία (κλίση) της επιφάνειας του εδάφους στη συγκεκριμένη διατομή. Η υψομετρική διαφορά φυσικού εδάφους (Ηεδ) και ερυθράς γραμμής (Ηδ). Στοιχεία που λαμβάνονται από την κατά μήκος τομή του δασικού δρόμου. Το κατάστρωμα του δασικού δρόμου. Αποτελείται από το σύνολο της επιφάνειας του οδοστρώματος και των εκατέρωθεν λωρίδων ασφαλείας (ερεισμάτων). Το οδόστρωμα του δασικού δρόμου. Επιφάνεια μικρότερη από την επιφάνεια του καταστρώματος. Διακρίνεται σε εύκαμπτο και δύσκαμπτο οδόστρωμα. Τα ερείσματα του δασικού δρόμου. Είναι οι ακραίες εδαφικές ζώνες (δεξιά και αριστερά) του καταστρώματος και αποτελούν προέκταση του οδοστρώματος. Οι τάφροι ή χαντάκια αποχέτευσης. Είναι οι κατασκευές που διανοίγονται στα εξωτερικά όρια των ερεισμάτων του δασικού δρόμου και στις θέσεις που ο δασικός δρόμος είναι σε όρυγμα (έκχωμα) ή στην περίπτωση δασικού δρόμου σε επίχωση κατασκευάζονται σε απόσταση από τον πόδα του επιχώματος. Το έκχωμα ή όρυγμα. Είναι το τμήμα του φυσικού εδάφους που σκάβουμε (απομακρύνουμε) για να διαμορφώσουμε το δασικό δρόμο και οριοθετείται μεταξύ της προέκτασης του καταστρώματος, της γραμμής κλίσης του πρανούς του εκχώματος και της γραμμής του φυσικού εδάφους. Το προϊόν της εκσκαφής (οι γαίες) καλείται έκχωμα ή εκχώματα και χρησιμοποιούνται για τη διαμόρφωση του καταστρώματος του δασικού δρόμου στα τμήματα, όπου η επιφάνεια του είναι υψηλότερη από το φυσικό έδαφος (επιχώματα). Το επίχωμα. Είναι το τμήμα (επιφάνεια), το οποίο πρέπει να πληρωθεί από γαίες για να διαμορφωθεί ο δασικός δρόμος και οριοθετείται μεταξύ του καταστρώματος του δασικού δρόμου, της γραμμής κλίσης του πρανούς του επιχώματος και της γραμμής του φυσικού εδάφους. Τα πρανή του δασικού δρόμου. Είναι τα ακραία όρια του δασικού δρόμου με το φυσικό έδαφος. Διακρίνονται: -42-

52 Στα πρανή των ορυγμάτων (εκχωμάτων), που είναι η κεκλιμένη επιφάνεια, η οποία δημιουργείται με την εκσκαφή του φυσικού εδάφους. Σχήμα 8: Κατά πλάτος τομή δασικού δρόμου (πηγή: Καραγιάννης Κ., 2004) Στα πρανή των επιχωμάτων, η επιφάνεια η οποία δημιουργείται με κατάλληλη διάστρωση από τα προϊόντα εκσκαφής ή από τη μεταφορά γαιών και συνδέουν το κατάστρωμα του δασικού δρόμου με το φυσικό έδαφος (Καραγιάννης Κ., 2004) Ταξινόμηση των κατά πλάτος τομών Οι τύποι των κατά πλάτος τομών διακρίνονται ανάλογα με τη μορφολογία του εδάφους σε: α.) κατά πλάτος τομές σε πεδινά εδάφη και β.) κατά πλάτος τομές σε κεκλιμένα εδάφη. Ανάλογα με το είδος της διατομής διακρίνονται σε: α.) ομοειδείς κατά πλάτος τομές, δηλαδή σε πλήρες επίχωμα ή σε πλήρες έκχωμα (όρυγμα), β.) σε ανομοειδείς, δηλαδή μικτές διατομές και γ.) σε ισόπεδες κατά πλάτος τομές (Καραγιάννης Κ., 2004). Οι ομάδες των κατά πλάτος τομών διακρίνονται σε: α.) ομοειδείς και ισόπεδες διατομές σε επίπεδα εδάφη και β.) σε ομοειδείς και ανομοειδείς διατομές σε κεκλιμένα εδάφη. Τα είδη των κατά πλάτος τομών όπως φαίνεται και στο Σχήμα 9 είναι τα εξής: -43-

53 Σχήμα 9: Είδη κατά πλάτος τομών (πηγή: Καραγιάννης Κ., 2004) Διατομή σε πλήρες επίχωμα (δηλαδή ομοειδής), Διατομή σε πλήρες όρυγμα (έκχωμα), Διατομή μικτή (δηλαδή ανομοειδής) Ισόπεδη διατομή Διατομή δασικού δρόμου σε πλήρες επίχωμα είναι η διατομή που το κατάστρωμα του δασικού δρόμου είναι πάνω από φυσικό έδαφος (πρόκειται για δασικό δρόμο σε πλήρες επίχωμα) (Καραγιάννης Κ., 2004). Διατομή δασικού δρόμου σε πλήρες όρυγμα (έκχωμα) είναι η διατομή που το κατάστρωμα του δασικού δρόμου είναι κάτω από το φυσικό έδαφος (πρόκειται για δασικό δρόμο σε πλήρες έκχωμα). Μικτή διατομή δασικού δρόμου είναι η διατομή που το κατάστρωμα του δασικού δρόμου είναι εν μέρει κάτω από το φυσικό έδαφος (έκχωμα) (πρόκειται για δασικό δρόμο σε μικτή διατομή). Ισόπεδη διατομή δασικού δρόμου είναι η διατομή που το κατάστρωμα του δρόμου συμπίπτει ή δε διαφέρει αισθητά, από άποψη θέσεως στο χώρο, από το φυσικό έδαφος (πρόκειται για ισόπεδο δασικό δρόμο) (Καραγιάννης, 2004) Τεχνικά έργα εδαφομηχανικού ενδιαφέροντος Με τον όρο τεχνικά έργα εννοούμε τα έργα υποδομής που κατασκευάζονται με σκοπό την αξιοποίηση και ανάπτυξη μιας δασικής περιοχής. Συμπληρωματικά, ο όρος τεχνικά -44-

54 έργα περιλαμβάνει τον δασικό δρόμο ως κύριο τεχνικό έργο και τα ενσωματωμένα ή παράπλευρα σε αυτόν οδικά τεχνικά έργα (Καραγιάννης Κ., κ.α., 2009). Κύριο τεχνικό έργο είναι ο δασικός δρόμος, ο οποίος και αποτελεί μια στενή σχετικά επιφανειακή λωρίδα εδάφους διαμορφωμένη τεχνικά κατά κάποιο τρόπο, ώστε να εξασφαλίζεται με αυτή η κυκλοφορία ανθρώπων και οχημάτων. Τα παράπλευρα οδικά έργα έχουν κυρίως χαρακτήρα λειτουργικό και προστατευτικό και συνθέτουν μαζί με το κατάστρωμα την συνολική εικόνα του δασικού δρόμου. Τέτοια έργα είναι τα τεχνικά έργα προστασίας των πρανών απορροής του νερού κατά μήκος του δασικού δρόμου, τα τεχνικά έργα αποχέτευσης του νερού εγκάρσια προς το δασικό δρόμο καθώς και οι χώροι στάθμευσης, τα έργα χλοοφύτευσης και δεντροφύτευσης πρανών, οι εξοπλισμοί ασφαλείας και πληροφόρησης κ.α. (Καραγιάννης Κ., κ.α., 2009) Διαμόρφωση πρανών Τα πρανή των δασικών δρόμων είναι ένα από τα στοιχεία τα οποία προσδιορίζουν μια κατά πλάτος τομή και από αυτά εξαρτάται το μέγεθος, η ποιότητα, η διάρκεια ζωής και η οικονομική κατασκευή του δασικού δρόμου. Η αρνητική ή θετική επίδραση στην ευστάθεια των πρανών των δασικών δρόμων εξαρτάται από το βαθμό επίδρασης του παράγοντα ανθρώπου (μέγεθος και μέθοδος διαμόρφωσης των πρανών) σε συνδυασμό με τη σύσταση και τη δομή των εδαφικών και βραχωδών σχηματισμών (διεύθυνση, κλίση, μέγεθος και κατανομή των επιφανειών ασυνέχειας), με τα γεωμετρικά χαρακτηριστικά στοιχεία του φυσικού πρανούς και της περιοχής αυτού (ανάγλυφο, κλίση πρανούς) με το χαρακτήρα της βλάστησης, τους κλιματικούς παράγοντες, τις υδρολογικές συνθήκες και τέλος σε συνδυασμό με τις φυσικές και τεχνικές δονήσεις (σεισμοί και κυκλοφοριακός φόρτος). Επιδίωξη του οδοποιού θα πρέπει να είναι η διαμόρφωση σταθερών, οικονομικών και φιλικών στο περιβάλλον πρανών, έννοιες που πολλές φορές η πραγματοποίηση τους έρχεται σε αντίθεση (Καραγιάννης Κ., κ.α., 2009). Η εκπλήρωση των παραπάνω επιδιώξεων, κατά τον πιο δυνατό τρόπο, απαιτεί τη γνώση των παραγόντων που δρουν αρνητικά ή θετικά στη διαμόρφωση των πρανών και τα μέτρα που πρέπει να ληφθούν. Μερικά από τα αίτια αστάθειας των πρανών είναι τα εξής: Όταν οι σταθεροποιητικές δυνάμεις είναι ίσες ή υπερέχουν οι δυνάμεις ώθησης. Η παρουσία διαστρώσεων σε μη συνεκτικά εδάφη στην περίπτωση διαμόρφωσης ορυγμάτων. Δυσμενείς γεωλογικές ιδιότητες στα συνεκτικά εδάφη κατά τη διαμόρφωση ορυγμάτων μικρού ύψους αλλά με ισχυρές κλίσεις πρανών, με ήπιες σχετικά κλίσεις πρανών σε εδάφη όμως με τάση συρρίκνωσης και σε περιοχές που καλύπτονται από διογκούμενους προφορτισμένους αργίλους. Σχιστολιθικά πετρώματα (αργιλικοί σχιστόλιθοι, φλύσχης, ψαμμίτης), στα οποία η κλίση των στρώσεων τους είναι ομόρροπη προς το φυσικό πρανές. Συμπαγείς αργιλοσχιστόλιθοι με κλίσεις ομόρροπες προς το πρανές ύστερα από διαταραχή στο πόδι τους. Βραχώδη εδάφη πάνω σε άργιλο. Απότομα πρανή και έντονα διαρρηγμένα σε ασβεστόλιθους δολομίτες. -45-

55 Πλακώδεις ασβεστόλιθοι επικείμενοι μαλακών σχηματισμών (σχιστόλιθων, φλύσχη). Παρεμβολή ασβεστόλιθων εντός αργιλικών πετρωμάτων, μικτές διατομές στο φλύσχη. Υψηλά πρανή δασικών δρόμων στη λεπτομερή φάση του φλύσχη, καθώς και χαμηλά πρανή σε αποσαρθρωμένο φλύσχη και θεμελίωση επιχωμάτων σε αποσαρθρωμένο σχηματισμό φλύσχη. Η διαμόρφωση των πρανών προϋποθέτει: Ήπιες επιφάνειες των πρανών των ορυγμάτων και επιχωμάτων σε γαιώδη εδάφη, ώστε να διευκολύνεται η ροή του νερού και η αποφυγή της διάβρωσης και της κατάπτωσης αυτών ή και όταν οι εδαφικές συνθήκες το επιτρέπουν, κάπως πιο απότομες για να μειώνονται οι όγκοι εκχωμάτων. Απότομες επιφάνειες πρανών σε βραχώδη εδάφη για λόγους μείωσης του κόστους κατασκευής των δασικών δρόμων. Οι απότομες όμως επιφάνειες κινδυνεύουν να καταρρεύσουν στο σύνολό τους ή μερικώς λόγω ρηγματώσεων, ενέργειας του νερού και της αποσάθρωσης (Καραγιάννης Κ., κ.α., 2009). Κατά τη διαμόρφωση των πρανών τίθεται και το θέμα προστασίας του περιβάλλοντος, αισθητικής του τοπίου, μείωσης των ζημιών στο δάσος και της δυνατότητας σύνδεσης με το δασικό δρόμο άλλων μέσων διάνοιξης και μετατόπισης του ξύλου (Εσκίογλου Π., 2009). Κύριος καθοριστικός παράγοντας των παραπάνω προϋποθέσεων είναι η κλίση με την οποία διαμορφώνονται τα πρανή και ακολουθεί ο τρόπος και τα μέσα διαμόρφωσής τους. Η κλίση του πρανούς εκφράζεται με τον λόγο των κάθετων πλευρών ορθογωνίου τριγώνου, η υποτείνουσα του οποίου παριστάνει την κλίση του πρανούς και συμβολίζεται με υ (υ/β, υ=ύψος, β=βάση). Το μέγεθος της κλίσης των πρανών (εκχωμάτων και επιχωμάτων) εξαρτάται κατά περίπτωση από το ύψος του πρανούς, της φύσης του εδάφους (είδος πετρώματος, κλίσεις στρωσιγενούς πετρώματος κλπ.) από τις κλιματολογικές συνθήκες, από την επιρροή διαφόρων φορτίων και δονήσεων, καθώς και από την κατηγορία του δασικού δρόμου (Εσκίογλου Π., 2009). Για τη διαμόρφωση των κλίσεων στα πρανή ισχύουν τεχνικές προδιαγραφές, με βάση τις οποίες καθορίζονται οι κλίσεις εκχωμάτων και επιχωμάτων για διάφορες γενικές κατηγορίες. Οι παρακάτω τιμές κλίσεων προτείνονται για τα πρανή εκχωμάτων: Καθαρή χαλαρή άμμο 1:2 έως 1:1,7 Χονδρή πηλώδη άμμο 1:1,7 έως 1:1,4 Στερεούς χάλικες 1:1,25 έως 1:1 Πηλός και άργιλος (ξηρά) 1:1,5 έως 1:1 Χαλίκια 1:1,25 έως 1:1 Βράχος 1:0,5 έως 10:1 Για τα επιχώματα απαιτούνται ομαλότερες κλίσεις πρανών. Η κλίση των πρανών σε μία κανονική διατομή δεν αρκεί για ένα σταθερό πρανές στην πράξη. Γι αυτό κάθε πρανές σκόπιμο είναι να αντιμετωπίζεται ιδιαίτερα και η τοπική εμπειρία θα πρέπει να είναι οδηγός (Εσκίογλου Π., 2009). -46-

56 Κατά τη διαμόρφωση ήπιων ή απότομων κλίσεων πρανών θα πρέπει να λαμβάνονται υπόψη τα παρακάτω: Σε ήπια πρανή σε συνάρτηση με την εγκάρσια κλίση του εδάφους και του πλάτους του δασικού δρόμου αυξάνεται ο όγκος εκχωμάτων (αυξάνεται το κόστος κατασκευής), η κεκλιμένη επιφάνεια των πρανών (αυξάνεται η ζώνη κατάληψης, η επιφάνεια αναχλόασης και ο βαθμός αλλοίωσης του τοπίου), το πλάτος των πρανών. Σε απότομα πρανή αυξάνεται ο κίνδυνος διάβρωσης και κατολίσθησης, καθίσταται κρίσιμη η κατολίσθηση γιατί η γωνία κλίσης πλησιάζει τη φυσική γωνία τριβής του εδάφους και δυσχεραίνεται η φύτευση και η ανάπτυξη της χλόης (για κλίση πρανών >1:1,5, ευνοϊκή κλίση 1:2) (Καραγιάννης, 2004). Η κλίση των πρανών, για οικονομικούς και οικολογικούς λόγους, θα πρέπει να επιλέγεται τόσο απότομη, όσο από τεχνικής άποψης είναι δυνατόν, αφού το μέγεθος της εξαρτάται, κατά περίπτωση, από πολλούς παράγοντες (ύψος πρανούς, φύση εδάφους, κλιματικοί παράγοντες κ.λ.π.) Κάθε πρανές δρόμου πρέπει να αντιμετωπίζεται ξεχωριστά ανάλογα με τις τοπικές συνθήκες που επικρατούν. Σημαντική βοήθεια προσφέρουν οι παρατηρήσεις της συμπεριφοράς πρανών γειτονικών περιοχών, που βρίσκονται σε παρόμοια εδάφη (Καραγιάννης Ε., κ.α., 2004) Ευστάθεια πρανών Κατολισθήσεις H εξωτερική εδαφική δομή της επιφάνειας της γης, διατηρείται σταθερή, όσο η διατμητική αντοχή των εδαφικών υλικών είναι μεγαλύτερη από τις διατμητικές τάσεις, που προέρχονται από τις δυνάμεις βαρύτητας και επιφόρτισης, τις δυνάμεις συνοχής, πίεσης ύδατος και δυναμικών φορτίων. Αμέσως μετά την εμφάνιση των διαφόρων δυνάμεων αρχίζει να ενεργοποιείται η αντίσταση σε διάτμηση μέσω της συνοχής και της εσωτερικής τριβής που αντιτίθεται σε κάθε μορφή κίνησης. Συγκεκριμένα οι δυνάμεις βαρύτητας παρασέρνουν το έδαφος σε ολίσθηση, ενώ το νερό μεταβάλλει τις μηχανικές ιδιότητες του εδάφους και κατά συνέπεια μειώνει τη διατμητική του αντοχή (Εσκίογλου Π., 2009). Το ανάγλυφο της γης είναι αποτέλεσμα γεωδυναμικών διεργασιών που συντελούνται για εκατομμύρια χρόνια. Τα περισσότερα εδάφη έχουν περιέλθει σε μία κατάσταση φυσικής ισορροπίας, η οποία όμως είναι δυνατό να διαταραχτεί και να τα καταστήσει ασταθή. Η εκδήλωση ενός τέτοιου φαινομένου ονομάζεται κατολίσθηση και αναφέρεται στον αποχωρισμό και προς κατάντη μετακίνηση γεωυλικών, που μπορεί να πραγματοποιηθεί ως ολίσθηση, πτώση ή ροή. Η αστοχία αυτή εκδηλώνεται κατά μήκος ενός συγκεκριμένου επιπέδου ή συνδυασμού επιπέδων (Μπαντής Σ., 2011α). Σε θέσεις επιδεκτικές κατολίσθησης, οι οποίες προκύπτουν από διάφορα χαρακτηριστικά όπως η βλάστηση, η τοπογραφία, η αντοχή των υλικών και το υδρογραφικό δίκτυο, υπάρχουν ορισμένοι κρίσιμοι παράγοντες που είναι δυνατόν να προκαλέσουν την ενεργοποίηση παλαιότερης ή νεότερης κατολίσθησης. Αυτοί αφορούν γεωμορφολογικές, φυσικές και ανθρωπογενείς διαδικασίες (Μπαντής Σ., 2011β), ενώ οι εν λόγω παράμετροι ενεργοποιούν μία κατολίσθηση είτε με αύξηση των τάσεων είτε με μείωση της αντοχής του εδάφους (Τσότσος Σ., 1991). Η περίπτωση που αφορά την αύξηση των τάσεων μπορεί να προκληθεί από διάφορες αιτίες όπως η αύξηση του ειδικού βάρους του εδάφους από την παρακράτηση -47-

57 μεγάλης ποσότητας νερού, η φόρτιση της επιφάνειας εξαιτίας διαφόρων κατασκευών και η μεταβολή των γεωμετρικών χαρακτηριστικών κατά δυσμενή τρόπο. Η τελευταία αιτία μπορεί να οφείλεται σε διάβρωση ή εκσκαφή (Τσότσος Σ., 1991). Η περίπτωση που σχετίζεται με τη μείωση της αντοχής παρατηρείται κατά την ύγρανση, που μειώνει τη συνοχή των συνεκτικών εδαφών και αυξάνει την πίεση του νερού των πόρων. Η εξασθένιση των διαγεννητικών δεσμών, η διαβρωτική επίδραση των κλιματικών παραγόντων και η εξαλλοίωση των χαρακτηριστικών των γεωλογικών σχηματισμών συνιστούν επιπλέον αιτίες που δύνανται να ελαττώσουν την αντοχή της εδαφικής μάζας (Τσότσος Σ., 1991). Οι ενεργοποιητικοί παράγοντες που αποδίδονται σε γεωμορφολογικές διαδικασίες αναφέρονται σε τεκτονική ή ηφαιστειακή ανύψωση, σε χειμαρική, θαλάσσια ή υπεδάφια διάβρωση, αποθέσεις υλικών και καταστροφή της προστατευτικής βλάστησης (Μπαντής Σ., 2011β). Οι φυσικές διαδικασίες περιλαμβάνουν ισχυρής έντασης ή παρατεταμένες βροχοπτώσεις, ταχεία τήξη χιονιού και παγωμένου εδάφους, απότομη μείωση στάθμης κατακλυσμένων λεκανών λόγω πλημμυρών, παλιρροιών ή θραύσης φραγμάτων, σεισμούς και συρρίκνωση διόγκωση διογκούμενων εδαφών (Μπαντής Σ., 2011β). Τέλος, οι ανθρωπογενείς παρεμβάσεις αναφέρονται σε υποσκαφές και φορτίσεις πρανών, αρδεύσεις και διαρροές από το δίκτυο ύδρευσης, μεταβολές στη στάθμη λιμνών, πλημμελή συντήρηση αποστραγγιστικών έργων, εκμεταλλεύσεις είτε υπόγειες είτε επιφανειακές, συσσώρευση άχρηστων υλικών και πρόκληση τεχνητών δονήσεων (Μπαντής Σ., 2011β) Επίδραση του νερού και σύσταση εδάφους Το νερό αποτελεί έναν από τους σημαντικότερους παράγοντες στην ευστάθεια των πρανών, ενώ οι επιδράσεις του μπορεί να είναι χημικές ή μηχανικές. Χημικά επιδρά με τη διάλυση επιδεκτικών πετρωμάτων, όπως τα ανθρακικά συντελώντας στη χημική αποσάθρωση. Μηχανικά επιδρά μεταβάλλοντας τις μηχανικές ιδιότητες των εδαφών ή βραχωδών μαζών. Η ανάπτυξη μόνιμων ή παροδικών υδροστατικών πιέσεων επηρεάζει τις ενεργές τάσεις, ενώ η κίνηση του υπόγειου νερού δημιουργεί δυνάμεις διήθησης. Επίσης, προκαλεί αλλαγές στην ολική πυκνότητα επιδρώντας ανάλογα στο ειδικό βάρος (Μπαντής Σ., 2011β). Οι βροχοπτώσεις αποτελούν έναν αποφασιστικό παράγοντα για τη μεταβολή του περιεχόμενου εδαφικού νερού και κατόπιν στην πρόκληση κατολισθήσεων. Η αύξηση της εδαφικής υγρασίας μπορεί να πραγματοποιηθεί έπειτα από μικρής διάρκειας αλλά ισχυρής έντασης βροχοπτώσεις ή όταν αυτές είναι παρατεταμένες. Γενικότερα για τον ελλαδικό χώρο έχει παρατηρηθεί ότι οι κατολισθήσεις ενεργοποιούνται όταν το διμηνιαίο βροχομετρικό ύψος υπερβαίνει τα mm (Μπαντής Σ., 2011β). Στα έργα διάνοιξης των δασών η σύσταση των εδαφικών υλικών και η μηχανική συμπεριφορά των κατασκευών που συντίθενται από τα υλικά αυτά αποτελούν παράγοντες καθοριστικής σημασίας για τη λειτουργία των έργων αυτών. Η χρήση του εδάφους ως υλικού κατασκευής αφενός, και ως δομής παραλαβής φορτίων αφετέρου, του προσδίδουν έναν πρωταρχικό ρόλο που επιβάλει ιδιαίτερη μελέτη για κάθε περίπτωση. -48-

58 Ειδικότερα στο χώρο των χωματουργικών εργασιών, όπου τα εδαφικά υλικά καλύπτουν το σύνολο των δραστηριοτήτων, απαραίτητα στοιχεία μιας άρτιας μελέτης είναι οι εργαστηριακοί έλεγχοι των ιδιοτήτων των υλικών, η επιλογή της κατάλληλης μεθόδου συμπύκνωσης, η πρόβλεψη των αναμενόμενων καθιζήσεων των επιχωμάτων, η επίδραση του παγετού στο οδόστρωμα και συνοπτικά, οι νόμοι συμπεριφοράς της οδού υπό την επήρεια φορτίων, θερμοκρασιακών μεταβολών και ποικίλων υδραυλικών συνθηκών (Καραγιάννης Ε, κ.α., 2005).. Το φυσικό έδαφος σπάνια αποτελείται από κόκκους μίας μόνο κατηγορίας. Ο χαρακτηρισμός κάθε μορφής εδάφους πραγματοποιείται σύμφωνα με ένα από τα συστήματα κατάταξης εδαφών, σε συνάρτηση με στοιχεία που προκύπτουν από την κοκκομετρική ανάλυση και τα όρια Atterberg (όριο υδαρότητας WL, όριο πλαστικότητας WP, όριο συρρίκνωσης WS και δείκτης πλαστικότητας IP) (Καραγιάννης Ε, κ.α., 2005).. Η φυσική κατάσταση ενός εδάφους εξαρτάται από την περιεκτικότητά του σε νερό. Ανάλογα με τη φυσική του υγρασία το εδαφικό υλικό παίρνει τη μορφή μιας ρευστής ή πλαστικής μάζας ή ακόμη ενός στερεού σώματος. Η φυσική υγρασία έχει άμεση επίδραση στη συμπεριφορά των εδαφικών υλικών και κυρίως εκείνων που χαρακτηρίζονται ως «λεπτόκοκκα εδάφη», όπως είναι τα αργιλικά εδάφη, αφού η μεταβολή της επηρεάζει σημαντικά τις μηχανικές ιδιότητες του υλικού (Καραγιάννης Ε, κ.α., 2005) Τύποι Κατολισθήσεων Οι κατολισθήσεις διακρίνονται αρχικά σε ενεργές, λανθάνουσες και σταθεροποιημένες. Οι ενεργές είναι εύκολα εντοπίσιμες καθώς η στέψη της δεν καλύπτεται από βλάστηση, τα δένδρα και οι στύλοι αποκλίνουν από την κατακόρυφη, η συνέχεια οδών και φρακτών διακόπτεται, ενώ γίνεται φανερή η ύπαρξη ρωγμών στο έδαφος και στις κατασκευές. Από την άλλη οι λανθάνουσες παρουσιάζουν δυσκολίες στον εντοπισμό τους, καθώς η κύρια πτώση διαβρώνεται κατά την πάροδο του χρόνου, καλύπτεται από φυσική βλάστηση, καταστρέφεται από διάφορα μηχανικά μέσα, ενώ οι ρωγμές πληρώνονται με φερτά υλικά. Η επαναδραστηριοποίησή της είναι δυνατή εφόσον ανατραπούν οι ευαίσθητες συνθήκες ευστάθειας (Τσότσος Σ., 1991). Ανάλογα με το είδος της κίνησης των υλικών διακρίνεται και η μορφή της κατολίσθησης, που μπορεί να είναι καταπτώσεις, περιστροφικές ή επιμήκεις ολισθήσεις και εδαφικές ροές (Τσότσος Σ., 1991). Οι καταπτώσεις συνήθως στα εδαφικά πρανή προκύπτουν όταν κάτω από ανθεκτικά εδάφη υπάρχει μία ζώνη υψηλής διαβρωσιμότητας, η οποία αστοχεί προκαλώντας αποκόλληση του υπερκείμενου τμήματος. Σε απότομα πρανή υπερστερεοποιημένων αργίλων είναι τυπική η εισχώρηση νερού σε ρωγμές, που προσθέτει επιπλέον ισχυρές υδροστατικές πιέσεις. Οι επιπλέον πιέσεις είναι πιθανό να προκαλέσουν την απόσπαση υλικού των ανώτερων στρωμάτων (Τσότσος Σ., 1991). Οι αιτίες που προκαλούν τις καταπτώσεις βραχωδών πρανών είναι η είσοδος νερού στις ρωγμές, η ανάπτυξη πιέσεων, η υποσκαφή, και η μείωση της αντοχής από θερμοκρασιακές μεταβολές ή από παγετό (Εσκίογλου Π., 2009). -49-

59 Οι περιστροφικές ολισθήσεις είναι κοινές όταν το υλικό είναι ομοιόμορφο αργιλώδες και γενικότερα συνεκτικό και για αυτό το λόγο το είδος των κατολισθήσεων παρουσιάζεται συχνότερα σε τεχνητά πρανή. Η επιφάνεια που εμφανίζεται η αστοχία είναι καμπύλη και μοιάζει αρκετά με τόξο κύκλου. Στην περίπτωση όμως που το γεωλογικό υλικό δεν είναι ομοιόμορφο τότε η αστοχία αναπτύσσεται κατά μήκος ασθενών ή ολισθηρών επιφανειών. Τυπικό παράδειγμα είναι σε σκληρά, σχισμώδη, υπερστερεοποιημένα αργιλικά πρανή, η ύπαρξη λεπτών διαπερατών, υδροφόρων ενστρώσεων που πληρώνονται περιοδικά με νερό ασκώντας υψηλές πιέσεις. Σε αυτές τις περιπτώσεις το νερό αυξάνει την ολισθηρότητα κατά μήκος της επιφάνειας προκαλώντας αστοχία. Η σημαντικότερη διαφορά μεταξύ των δύο ειδών είναι ότι στην περίπτωση της περιστροφικής ολίσθησης λόγω της μείωσης των κινουσών δυνάμεων βελτιώνεται η ευστάθεια, ενώ στην περίπτωση της επιμήκους ολίσθησης δε μεταβάλλονται τα γεωμετρικά χαρακτηριστικά, οπότε δεν επηρεάζεται το καθεστώς των δυνάμεων (Τσότσος Σ., 1991). Οι ροές παρουσιάζονται όταν η κίνηση του ολισθαίνοντος υλικού μοιάζει ρευστού πυκνού ιξώδους, ενώ παρατηρείται απουσία ρωγμών. Ανάλογα με την ταχύτητα εξέλιξης του φαινομένου διακρίνονται σε εδαφορροές και λασπορροές. Οι πρώτες που είναι οι πιο βραδείες και λιγότερο υδαρείς παρουσιάζονται σε πολυκερματισμένα, μαλακά και λεπτόκοκκα υλικά. Οι δεύτερες, από την άλλη, εμφανίζονται σε αργιλικούς σχηματισμούς ή ιλυαμμώδεις ενστρώσεις σε πυκνή διάταξη (Τσότσος Σ., 1991) Επίδραση της βλάστησης στην ευστάθεια πρανών Η παρουσία της βλάστησης επηρεάζει ποικιλοτρόπως την ευστάθεια των πρανών μεταβάλλοντας τόσο τα υδρολογικά υδραυλικά χαρακτηριστικά όσο και τα μηχανικά. Παράλληλα, εκτός από τον προστατευτικό της ρόλο, συνεισφέρει στην αισθητική και ποιοτική αναβάθμιση του τοπίου, που είναι δυνατό να δεχθεί τις αρνητικές συνέπειες της κατασκευής ενός έργου (Τσότσος Σ., 1991). Οι υδρολογικοί υδραυλικοί μηχανισμοί είναι δυνατό να έχουν ευμενή ή δυσμενή επίδραση πάνω στο έδαφος. Στις θετικές συνέπειες εντάσσεται η αναχαίτιση της βροχής από το φύλλωμα, το οποίο συγκρατεί ένα τμήμα της και ταυτόχρονα ανακόπτει την ταχύτητα του προσπίπτοντος στο έδαφος νερού. Το ποσοστό αυτής της κατακράτησης κυμαίνεται μεταξύ 10-20% για τα φυλλοβόλα πλατύφυλλα και 30-40% για τα αειθαλή κωνοφόρα, ενώ από αυτό που φτάνει στο έδαφος απορρέει επιφανειακά μόνο το 1-5%. Επίσης χάρη στη διαπνοή των φυτών απομακρύνεται μέρος της εδαφικής υγρασίας ελαττώνοντας τις πιέσεις του νερού των πόρων. Η απομάκρυνση όμως της υγρασίας μπορεί να προκαλέσει την ανάπτυξη ρωγμών ξήρανσης οδηγώντας στην αύξηση της διηθητικής ικανότητας, που δύναται να έχει αρνητικές συνέπειες (Ζαχάρωφ N., 2011). Οι μηχανικές επιδράσεις της βλάστησης αφορούν κυρίως τις ρίζες και την προσθήκη επιπλέον φορτίων στο πρανές. Οι ρίζες οπλίζουν το έδαφος αυξάνοντας τη διατμητική αντοχή του, ενώ όταν εισχωρούν σε συμπαγές υπόστρωμα δρουν ως πάσσαλοι που στηρίζουν την προς ανάντη εδαφική μάζα. Κατά αυτό τον τρόπο αυξάνεται η συνοχή του εδάφους. Επίσης η μεταφορά πιέσεων στο έδαφος λόγω του ανέμου επιδεινώνει τις συνθήκες ευστάθειας (Τσότσος Σ., 1991). Η μορφολογία των ριζών, η πυκνότητα τους και οι μηχανικές τους ιδιότητες επηρεάζουν την ευστάθεια των κλιτύων. Όταν οι λεπτές ρίζες μεταξύ 0,01 και 10mm -50-

60 διαπερνούν το επίπεδο ολίσθησης αυξάνεται η συνοχή του εδάφους, ενώ χονδρότερες ρίζες λειτουργούν ως αγκυρώσεις. Εάν προκύψει αστοχία, οι τελευταίες είναι που σπάνε πρώτες. Εφόσον οι ρίζες είναι μεγαλύτερες από 2,01mm φαίνεται ότι δεν έχει τόση σημασία η αντοχή τους σε ελκυσμό αλλά η κατανομή τους μέσα στο έδαφος. Μεγαλύτερες τιμές του λόγου της επιφάνειας των ριζών και του εδάφους, συνεισφέρουν περισσότερο στην ευστάθεια, ενώ μεταξύ των ποών, των θάμνων και των δένδρων βρέθηκε ότι τα τελευταία συντελούν περισσότερο στην αύξηση αυτού του λόγου (Ζαχάρωφ N., 2011) Μέτρα σταθεροποίησης πρανών Για την ευστάθεια των πρανών όσο και για την προστασία του περιβάλλοντος, θα πρέπει να γίνονται οι παρακάτω θεραπευτικές επεμβάσεις : Αφαίρεση εδάφους από το μέτωπο και τη στέψη του πρανούς ώστε η κλίση να είναι συμβατή με τη φύση του εδάφους, τοποθέτηση χωμάτινου αντίβαρου στο πόδι του πρανούς και τέλος κατασκευή αποστραγγιστικού δικτύου - όταν το πρανές διαβρέχεται από υπόγεια νερά - για την αποφόρτιση του πρανούς από την υδροστατική πίεση (Εσκίογλου Π., 2012). Σε περιπτώσεις, που δεν επιτρέπεται η αλλοίωση του τοπίου θα γίνονται οι εξής επεμβάσεις: Α. Μηχανική σταθεροποίηση - Xωματοκάλυψη: Με τη μέθοδο αυτή, τα πρανή θα πρέπει να σταθεροποιηθούν με την παραμονή του εδαφικού υλικού για μακρύ χρονικό διάστημα στις καιρικές επιδράσεις της περιοχής μέχρις ότου η φύση η ίδια συμβάλλει στη δημιουργία του απαραίτητου πάχους στρώσης του επιχώματος με τη διαβροχή και το ίδιο βάρος τους. Β. Διαμόρφωση χώρου Γ. Yδροσπορά: Επέμβαση κατά την οποία με ένα ειδικό μηχάνημα γίνεται εκτόξευση στα πρανή των αποθέσεων, ενός μίγματος οργανικού λιπάσματος, μπεντονίτη, κόλλας και σπόρων χλόης και θάμνων. Δ. Aχυροκάλυψη: Mία επέμβαση σε συνδυασμό με την προηγούμενη, που συνίσταται στην κάλυψη των πρανών με άχυρο που εκτοξεύεται μαζί με διάλυμα πίσσας. Το άχυρο χρησιμεύει για τη συγκράτηση υγρασίας και για τη δημιουργία ευνοϊκών εδαφικών συνθηκών εξαιτίας των οργανικών ουσιών που περιέχει. Ε. Περίφραξη: Ιδίως με συρμάτινα πλέγματα Ζ. Φύτευση: Διάφορων θάμνων και δένδρων. Η. Χρησιμοποίηση γεωυφασμάτων: Μία άλλη εφαρμογή στην κατασκευή έργων Οδοποιίας με φιλοπεριβαλλοντική άποψη είναι η χρησιμοποίηση γεωυφασμάτων τα οποία είναι διαπερατές μεμβράνες που κατασκευάζονται με ίνες από συνθετικό υλικό (πολυεστέρα ή προπυλένιο ) και χρησιμοποιούνται σε έργα Οδοποιίας για την ενίσχυση εδάφους και επιχωμάτων, για αντικατάσταση στρώσης αδρανών, σε αποστραγγιστικά έργα, σε τοίχους αντιστήριξης και σε έργα προστασίας πρανών από διάβρωση. Τα υφάσματα αυτά διαθέτουν μηχανικές και υδραυλικές ιδιότητες ανάλογες του οπλισμένου σκυροδέματος, και οι βασικές τους λειτουργίες είναι η ενίσχυση της αντοχής και της παραμορφωσιμότητας, ο διαχωρισμός, το φιλτράρισμα και η αποστράγγιση. Η εξωτερική -51-

61 τους επιφάνεια είτε καλύπτεται με χώμα και κατάλληλη βλάστηση είτε παραμένει ακάλυπτη σε περιπτώσεις που δεν είναι εύκολα προσπελάσιμη (Εσκίογλου Π., 2012) Τοίχοι αντιστήριξης Για την προστασία των πρανών και άλλων έργων που κινδυνεύουν από τη δράση των ρεόντων υδάτων καθώς και για την καταπολέμηση των κατολισθήσεων κατασκευάζονται τοίχοι. Οι τοίχοι είναι δομικά έργα που κατασκευάζονται παράλληλα προς τον άξονα του δρόμου και ανάλογα με το σκοπό που κατασκευάζονται διακρίνονται σε τοίχους αντιστήριξης και τοίχους υποστήριξης. Οι τοίχοι αντιστήριξης κατασκευάζονται για την προστασία και συγκράτηση των επιχωμάτων σε κλίσεις 2:3 (67%). Επίσης κατασκευάζονται για να περιοριστεί το πλάτος κατάληψης του δρόμου. Διακρίνονται σε τοίχους καταστρώματος και σε τοίχους ποδός (με χαμηλότερο ύψος) (Καραγιάννης Κ., κ.α., 2009). Οι τοίχοι που κατασκευάζονται για συγκράτηση των παρειών των ορυγμάτων από κατολισθήσεις ή καταπτώσεις ονομάζονται τοίχοι υποστήριξης. Οι τοίχοι ανάλογα με τα υλικά κατασκευής διακρίνονται σε τοίχους από ξηρολιθοδομή, από λιθοδομή με κονίαμα, από σκυρόδεμα, από οπλισμένο σκυρόδεμα, από συρματόπλεχτα κιβώτια και από ξύλο). Ο τύπος κατασκευής των τοίχων αντιστήριξης εξαρτάται από: Το υλικό κατασκευής, Τη μέθοδο εκτέλεσης του έργου, Τη φύση του εδάφους και Το ύψος του τοίχου (Δούκας Κ., 2004) Μικρά τεχνικά έργα Οχετοί ονομάζονται τα μικρά εγκάρσια προς τον άξονα τεχνικά έργα που έχουν ελεύθερο άνοιγμα μέχρι 3 μέτρα. Με βάση την εγκάρσια κλίση του εδάφους οι οχετοί διακρίνονται: α. Σε οχετούς που κατασκευάζονται σε εδάφη που η εγκάρσια κλίση τους είναι μικρότερη από 1:1,5 (<70%), δηλαδή το πρανές του επιχώματος συναντά το φυσικό έδαφος. β. Σε οχετούς που κατασκευάζονται σε εδάφη που η εγκάρσια κλίση τους είναι μεγαλύτερη από 1:1,5 (>70%), δηλαδή το πρανές του επιχώματος δεν συναντά το φυσικό έδαφος (Δούκας Κ., 2004). Τα κατασκευαστικά στοιχεία των οχετών είναι τα εξής: α. Θεμέλια: Στην κατασκευή τους περιλαμβάνονται οι θεμελιώσεις των βάθρων, οι κοιτόστρωση και οι χαλινοί. Η κοιτόστρωση κατασκευάζεται από κοινή λιθοδομή με πάχος 30-40cm ανάλογα με το άνοιγμα του οχετού. Κατά την εγκάρσια έννοια οι κοιτόστρωση παρουσιάζει μικρή κυρτότητα με το βέλος που κυμαίνεται στο μέσο από 0,05-0,10m ανάλογα με το άνοιγμά της. Η κατά μήκος κλίση της κοιτόστρωσης δεν πρέπει να υπερβαίνει το 40%. Συνήθως είναι ίδια με την κλίση της πλάκας επικάλυψης (Δούκας Κ., 2004). -52-

62 β. Χαλινοί: Είναι τοιχίσκοι, οι οποίοι τοποθετούνται κάθετα προς τον άξονα του οχετού και συνδέουν τα δύο θεμέλια των βάθρων. Με τους χαλινούς επιτυγχάνεται εγκιβωτισμός της κοιτόστρωσης και προστασία από υποσκαφές στα ανάντη και διαβρώσεις στα κατάντη. Οι συνήθεις διαστάσεις των χαλινών είναι: 40-50cm πλάτος και βάθος cm. Όταν στα κατάντη κατασκευάζεται τοίχος αντιστήριξης, το θεμέλιό του αντικαθιστά τον προς τα κατάντη χαλινό. Για την πληρέστερη προστασία του οχετού, όταν υπάρχει αυξημένος κίνδυνος υποσκαφών, η κοιτόστρωση επεκτείνεται και πέραν του σώματος του οχετού (Δούκας Κ., 2004). γ. Κορμός του οχετού: στον πλακοσκεπή αποτελείται από τα βάθρα και τη φέρουσα κατασκευή. Τα βάθρα είναι τα πλευρικά όρια του κορμού του οχετού και έχουν σκοπό να στηρίξουν τη φέρουσα κατασκευή (π.χ. πλάκα επικάλυψης). Τα βάθρα κατασκευάζονται από κοινή λιθοδομή ή σπανιότερα από απλό σκυρόδεμα. Οι παρειές των βάθρων είναι κατακόρυφες ή η εξωτερική (προς τις γαίες) έχει κλίση 1:10 έως 1:5. το ύψος των βάθρων εξαρτάται από το άνοιγμα και το ύψος του οχετού. Η φέρουσα κατασκευή είναι είτε πλάκα από οπλισμένο σκυρόδεμα, είτε θόλος από πλακοειδείς λίθους ή από απλό σκυρόδεμα. Στους σωληνωτούς οχετούς είναι τσιμεντοσωλήνες (Δούκας Κ., 2004). δ. Κεφαλές του οχετού: Κεφαλές του οχετού είναι προς τα ανάντη και τα κατάντη όρια αυτού. Η διαμόρφωση των κεφαλών εξαρτάται από την κλίση του εδάφους στον τόπο κατασκευής του οχετού. Έτσι διακρίνονται δύο περιπτώσεις: Η κλίση του εδάφους είναι μικρότερη από 1:1,5 και Η κλίση του εδάφους είναι μεγαλύτερη από 1:1,5. Στην πρώτη περίπτωση κατασκευάζονται τοίχοι αντεπιστροφής ή πτερυγιότοιχοι ή ενδιάμεσος τύπος κατασκευής (Δούκας Κ., 2004). ε. Τοίχοι αντεπιστροφής: Έχουν διεύθυνση παράλληλη προς τον άξονα της οδού, δηλαδή προς τα βάθρα (Δούκας Κ., 2004). Οι οχετοί διακρίνονται ανάλογα με το σχήμα τους στους εξής τύπους: Σωληνωτοί Πλακοσκεπείς Θολωτοί Κιβωτοειδείς Ελλειψοειδείς Στοματοειδείς Ημικυκλικοί Διάφοροι Ο συνηθέστερος τύπος οχετού που χρησιμοποιείται στη δασική οδοποιία είναι ο σωληνωτός. Για μεγαλύτερη αντοχή επιχωματώνεται σε ύψος που είναι ίσο με τη διάμετρο του σωλήνα έως και το διπλάσιο ή ενισχύεται από οπλισμό ή πρόσθετο σκυρόδεμα. -53-

63 Το υλικό κατασκευής των σωληνωτών οχετών είναι κατά κανόνα σκυρόδεμα, αλλά μπορεί να είναι και από κυματοειδείς σωλήνες, ή ξύλο, ή συνδυασμός τους. Οι σωληνωτοί οχετοί κατασκευάζονται κατά κανόνα σε μικρά ανοίγματα (<3m). Σε μεγάλα ανοίγματα εκλέγονται άλλοι τύποι: Όταν το ύψος επίχωσης είναι μικρό (<1,5m) και το έδαφος έδρασης καλό, τότε κατασκευάζεται πλακοσκεπής οχετός. Όταν η έδραση δεν είναι καλή, όπως συνήθως στα ρέματα, τότε κατασκευάζεται κιβωτοειδής οχετός. Όταν το ύψος επίχωσης είναι >3m, πράγμα σπάνιο στη δασική πράξη, κατασκευάζεται θολωτός οχετός (Δούκας Κ., 2004) Τάφροι αποχέτευσης Στους δασικούς δρόμους με διαμόρφωση του καταστρώματος μονοκλινές προς τα ανάντη, δικλινές, οριζόντιο και με ανάλογη εγκάρσια κλίση στις κορυφές, καθώς και για τη συγκέντρωση του νερού της πλαγιάς απαιτείται κατά μήκος συγκέντρωση του νερού προς την ανάντη οριογραμμή του δρόμου. Η συγκέντρωση αυτή επιτυγχάνεται με την κατασκευή τάφρων. Προορισμός επομένως των τάφρων είναι να συγκεντρώνουν και να οδηγούν στους οχετούς τα νερά της βροχής που πέφτουν στο κατάστρωμα, στην επιφάνεια των πρανών του δασικού δρόμου και στο φυσικό έδαφος που βρίσκεται πάνω από το δασικό δρόμο (Καραγιάννης Κ., 2004). Τάφροι κατασκευάζονται κατά μήκος μόνο προς το πρανές του εκχώματος στην περίπτωση μικτής διατομής ή και από τις δύο πλευρές όταν η διατομή είναι σε πλήρες έκχωμα (όρυγμα). Από άποψη μορφής διατομής οι τάφροι διακρίνονται σε ημικυκλικές, τραπεζοειδείς, τετραγωνικές και τριγωνικές. Από άποψη μορφής διατομής στις τάφρους αποχέτευσης του νερού χρησιμοποιείται η ημικυκλική, η τραπεζοειδής, η τετραγωνική και η τριγωνική μορφή. Η ημικυκλική και κατόπιν η τραπεζοειδής ή η τετραγωνική διατομή είναι η οικονομικότερη από υδραυλική άποψη, διότι δίνει τη μεγαλύτερη υδραυλική ακτίνα για δεδομένη επιφάνεια διατομής, πλην όμως η τριγωνική μορφή έχει χαμηλότερο κόστος κατασκευής και συντήρησης και για το λόγο αυτό προτιμάται (Δούκας Κ., 2004). Έτσι στη δασική οδοποιία, για την κατά μήκος αποχέτευση του νερού, κατασκευάζονται συνήθως τάφροι αποχέτευσης τριγωνικής μορφής (Δούκας Κ., 2004). Αποφασιστικό ρόλο στον καθορισμό των διαστάσεων των τάφρων παίζουν: Η παροχή του νερού που είναι συνάρτηση των κατακρημνισμάτων, της μορφής του καταστρώματος των δασικών δρόμων, της γειτονικής εδαφοκάλυψης και των αποστάσεων μεταξύ των σημείων εκκένωσης του νερού (οχετών). Το είδος και η σύσταση των εδαφών που επηρεάζουν το πλάτος και το ανεκτό βάθος του νερού. Στα αργιλώδη και αμμώδη εδάφη τα νερά φέρουν φερτές ύλες σε μεγάλο ποσοστό με αποτέλεσμα την ελάττωση της παροχής της τάφρου. Έτσι απαιτούνται μεγάλες διαστάσεις τάφρων. Αντίθετα στα βραχώδη και ημιβραχώδη πρανή, επειδή οι φερτές ύλες είναι λίγες, η διατομή γίνεται όσο το δυνατό μικρότερη. Η κατάσταση της διαβρεχόμενης επιφάνειας της τάφρου που εκφράζεται με το συντελεστή τραχύτητας. -54-

64 Η κλίση του πυθμένα της τάφρου και η ταχύτητα του νερού (Δούκας Κ., 2004). Η κλίση των τάφρων δεν πρέπει να ακολουθεί πάντα την κλίση του δασικού δρόμου, ιδιαίτερα σε τμήματα με οριζόντιες κλίσεις ή περίπου οριζόντιες. Στην προκειμένη περίπτωση αυξάνουμε την κλίση του πυθμένα των τάφρων για να επιτύχουμε τη γρηγορότερη ροή του νερού. Η ελάχιστη κλίση στον πυθμένα της τάφρου δεν πρέπει να είναι μικρότερη από 1-2% και η μέγιστη μεγαλύτερη από 5%. Αντίθετα στα τμήματα του δασικού δρόμου που η κατά μήκος κλίση είναι μεγάλη και υπάρχει κίνδυνος υποσκαφής του πυθμένα της τάφρου, επειδή η ταχύτητα ροής του νερού είναι αυξημένη, μειώνουμε τις κλίσεις του πυθμένα με την κατασκευή μικρών εγκάρσιων τοίχων (καταρράκτες, αναβαθμούς) (Καραγιάννης Κ., 2004). Γενικά για την καλύτερη λειτουργία των τάφρων πρέπει να δοθεί ιδιαίτερη σημασία στα εξής: 1. Η κλίση των τάφρων δεν πρέπει να ακολουθεί πάντα την κλίση του δασικού δρόμου, ιδιαίτερα σε τμήματα με σχεδόν οριζόντιες κατά μήκος κλίσεις. 2. Τα τμήματα των τάφρων τα οποία διασχίζουν πολύ διαπερατό έδαφος και προκαλούν ακανόνιστη διατομή, απαιτούν στεγάνωση με αδιαπέρατο υλικό. 3. Σε εκχώματα βαθειά και μεγάλου μήκους να χρησιμοποιούνται αναβαθμοί. Έτσι ώστε να μειώνεται ο όγκος και η ταχύτητα ροής του ύδατος σε περίπτωση μεγάλων βροχοπτώσεων. 4. Στις εξόδους των τάφρων να λαμβάνονται μέτρα αποτροπής της διάβρωσης του εδάφους ιδιαίτερα στην περίπτωση μεγάλων ταχυτήτων ροής. 5. Στις συγκλίσεις των τάφρων να κατασκευάζονται οχετοί. 6. Οι τάφροι να συντηρούνται (καθαρίζονται) πριν και μετά τη χειμερινή περίοδο. (Καραγιάννης Κ., 2004). -55-

65 4. ΥΛΙΚΑ & ΜΕΘΟΔΟΙ 4.1. Περιοχή έρευνας Τα υπό μελέτη αιολικά πάρκα έχουν εγκατασταθεί σε γειτονικές θέσεις, με παρόμοια μεταξύ τους χαρακτηριστικά που ανήκουν όμως σε δύο διαφορετικούς Δήμους, Νομούς αλλά και Περιφέρειες. Συγκεκριμένα, τα δύο αιολικά πάρκα «Παναγία Σουμελά» Δήμου Βέροιας, Ν. Ημαθίας, Περιφέρειας Κεντρικής Μακεδονίας και «Ζωοδόχος Πηγή Δήμου Κοζάνης (τοπικό διαμέρισμα Ελλησπόντου), Ν. Κοζάνης, Περιφέρειας Δυτικής Μακεδονίας βρίσκονται αντίστοιχα στα υψώματα «Καστανιά» (Αιολικό Πάρκο 7 ανεμογεννητριών, συνολικής ισχύος 14 MW, ετήσιας εκτιμώμενης παραγωγής ενέργειας MWh) και «Τσεκούρι» (Αιολικό Πάρκο 12 ανεμογεννητριών, συνολικής εγκατεστημένης ισχύος 24 MW, ετήσιας εκτιμώμενης παραγωγής ενέργειας MWh) (Ν. Χλύκας, 2007). Το μελετηθέν δασικό οδικό δίκτυο αναπτύσσεται στις νότιες κλιτείς του ορεινού συγκροτήματος του Βερμίου. Οι θέσεις των ανεμογεννητριών περιορίζονται μεταξύ των υψομέτρων +1540m (νοτιότερη θέση εγκατάστασης) και 1600m (στο μέσον περίπου του αιολικού πάρκου). Για το αιολικό πάρκο «Ζωοδόχος Πηγή» δημιουργήθηκαν 2 σειρές ανεμογεννητριών διεύθυνσης ΒΔ-ΝΑ (4 βορειότερες ανεμογεννήτριες) και ΒΒΑ-ΝΝΔ (οι υπόλοιπες 8 ανεμογεννήτριες). Το σύνολο των ανεμογεννητριών αναπτύσσονται κατά μήκος των κορυφογραμμών των αντίστοιχων υψωμάτων «Καστανιά» και «Τσεκούρι» του Όρους Βέρμιο και με διάταξη σχεδόν κάθετη στη διεύθυνση των επικρατούντων ανέμων. Οι ανεμογεννήτριες συνδέονται μεταξύ τους μέσω εσωτερικών οδών διασύνδεσης (Ν. Χλύκας, 2007) Φυσική διαμόρφωση περιοχής μελέτης-γεωμορφολογία Γεωλογία, τεκτονικά και εδαφολογικά χαρακτηριστικά Ο άμεσος χώρος επέμβασης χαρακτηρίζεται από δύο επιμήκεις κορυφογραμμές με κατεύθυνση από το βορρά προς το νότο, οι οποίες φέρονται με τις ονομασίες Τσεκούρι και Καστανιά και χωρίζονται μεταξύ τους με μια επιμήκη λεκάνη. Κατά μήκος των κορυφογραμμών αυτών έγινε η εγκατάσταση των ανεμογεννητριών από την εταιρεία ΓΚΑΜΕΣΑ Α.Ε. Στη μεν κορυφογραμμή Καστανιά εγκαταστάθηκαν 7 ανεμογεννήτριες και συνιστούν το αιολικό πάρκο της «Παναγίας Σουμελά» Νομού Ημαθίας, στη δε κορυφογραμμή Τσεκούρι εγκαταστάθηκαν 12 ανεμογεννήτριες και συνιστούν το αιολικό πάρκο «Ζωοδόχου Πηγής» Νομού Κοζάνης (Χατζημελετίου Ι., 2007).. Το γενικό υψόμετρο της περιοχής μελέτης κυμαίνεται από 1450m έως 1600m, η δε τοπογραφική διαμόρφωση είναι μέτρια με αποστρογγυλεμένες κορυφές και μέτριες ως ήπιες εγκάρσιες κλίσεις (10-40%). Η άμεση περιοχή μελέτης αποτελείται από σχηματισμούς του Τριαδικού Κατώτερου Ιουρασικού ή Ιουρασικού. Οι σχηματισμοί αυτοί, σύμφωνα με την γεωτεκτονική διαίρεση του Ελληνικού χώρου, είναι τμήμα της «Πελαγονικής ζώνης». Από τους Γεωλογικούς Χάρτες κλίμακας 1:50000 που διατίθενται από το Ι.Γ.Μ.Ε., το φύλλο Βελβεντός, που περιλαμβάνει και την άμεση περιοχή μελέτης, δεν ήταν διαθέσιμο. Έτσι, τα γεωλογικά χαρακτηριστικά της άμεσης αλλά και της ευρύτερης -56-

66 περιοχής μελέτης προσδιορίστηκαν από τον Γενικό Γεωλογικό Χάρτη της Ελλάδας (Χάρτης 3). Χάρτης 3: Γεωτεκτονικός Χάρτης της Ελλάδας (πηγή: Ν. Χλύκας, 2007) Σύμφωνα, λοιπόν, με τα στοιχεία του Γενικού Γεωλογικού Χάρτη της Ελλάδας, οι γεωλογικοί σχηματισμοί τόσο στην περιοχή μελέτης όσο και στην ευρύτερη περιοχή είναι, ανάλογα με την ηλικία τους, οι ακόλουθοι: Άμεση περιοχή μελέτης: Τριαδικό Κατ. Ιουρασικό ή Ιουρασικό: Ασβεστόλιθοι (κυρίως βιοσπαρουδίτες) και δολομίτες. Ευρύτερη περιοχή: Μεσοζωικό: Γρανίτες, γρανοδιορίτες, μονζονίτες, Παλαιοζωικό Τριαδικό: Οφθαλμογνεύσιοι, γνεύσιοι, σχιστόλιθοι, αμφιβολίτες, Λιμναίες και χερσαίες αποθέσεις: Άργιλοι, πηλοί, άμμοι, κροκαλοπαγή, κοκκινοχώματα κ.λ.π. στην περιοχή Βέροιας, Έδεσσας, τραβερτίνες, Ολόκαινο (Αλλούβιο): Σύγχρονες προσχώσεις κοιλάδων και πεδιάδων. Ανώτερο Κρητιδικό: Ασβεστόλιθοι (κυρίως βιοσπαρουδίτες) Όσον αφορά τη σεισμικότητα της περιοχής, σύμφωνα με το χάρτη ζωνών σεισμικής επικινδυνότητας που περιέχεται στον Ελληνικό Αντισεισμικό Κανονισμό η ευρύτερη περιοχή εντάσσεται στη ζώνη Ι. -57-

67 Σύμφωνα με το χάρτη γαιών του Υπουργείου Γεωργίας, η έκταση του αιολικού πάρκου «Παναγία Σουμελά» χαρακτηρίζεται από τις χαρτογραφικές μονάδες C EO3BN και C4C E5BN ενώ η έκταση του αιολικού πάρκου «Ζωοδόχος Πηγή» χαρακτηρίζεται από τις χαρτογραφικές μονάδες T E9NN και C4C E5NB. Τα χαρακτηριστικά που αντιπροσωπεύουν οι κωδικοί αυτοί είναι τα εξής: Α/Π Παναγία Σουμελά Μητρικό υλικό: Σκληροί ασβεστόλιθοι (C) στο μέσο και το επάνω μέρος των κλιτύων καθώς και στις αποστρογγυλεμένες κορυφές. Έδαφος: Αβαθές έως αβαθές και βράχος, με καμία και μέτρια διάβρωση χαραδρωτική και με μέτριες και ελαφρές κλίσεις επιφάνειας. Ζώνη: Ελάτης με Οξιά, με έντονο βαθμό ανθρωπογενούς επίδρασης στη βλάστηση η οποία αφορά χορτολίβαδα (φυλλοβόλοι θάμνοι). Εκθέσεις: Βόρειες και νότιες (ΒΝ) ή νότιες και βόρειες (ΝΒ). Α/Π Ζωοδόχος Πηγή Μητρικό υλικό: Τριτογενείς αποθέσεις στο μέσο μέρος των κλιτύων και σκληροί ασβεστόλιθοι στο επάνω μέρος των κλιτύων καθώς και στις αποστρογγυλεμένες κορυφές. Έδαφος: Βαθύ έως αβαθές και βράχος, με καμία έως μέτρια χαραδρωτική διάβρωση και με ελαφρές κλίσεις επιφάνειας. Ζώνη: Ελάτης, με καλλιεργημένες εκτάσεις και χορτολίβαδα. Εκθέσεις: Νότιες (ΝΝ) ή νότιες και βόρειες (ΝΒ) (Ν. Χλύκας, 2007). Η άμεση και ευρύτερη περιοχή μελέτης ανήκει στην Πελαγονική ζώνη και καλύπτεται από ασβεστόλιθους. Τα εδάφη που προέρχονται από ασβεστόλιθους είναι του τύπου των ορφνέρυθρων, βαριάς μηχανικής σύστασης (αργιλοπηλώδη ως αργιλώδη), αλλά συνήθως κοκκώδους δομής. Είναι μικρού σχετικά βάθους μέχρι αβαθή σε ισχυρές κλίσεις, ενώ σε θέσεις με έντονη ανθρωπογενή επίδραση, όπου έχει καταστραφεί η προστατευτική βλάστηση και εμφανίζεται έντονη διάβρωση, το έδαφος παρουσιάζεται διακεκομμένο, περιοριζόμενο, κατά θέσεις, σε σχισμές και κοιλότητες βράχων. Σε ότι αφορά τις χημικές ιδιότητες και ειδικότερα το ph, τα εδάφη είναι ουδέτερα ως ελαφρά αλκαλικά, καλά εφοδιασμένα με βάσεις και με υψηλό βαθμό κορεσμού σε βάσεις. Ο χούμος είναι τύπου Moder (επιφανειακά ακατέργαστος). Η σχέση C/N κυμαίνεται στους οργανικούς ορίζοντες από και στους ανόργανους από (Χατζημελετίου Ι., 2007) Υδρολογία περιοχής Η ζώνη κατάληψης των δρόμων δεν διασχίζεται από κανένα αξιόλογο ρέμα, περιοδικής ή συνεχούς ροής. Επίσης, (κατά την περίοδο εκπόνησης της μελέτης) δεν παρατηρήθηκαν επιφανειακά και υπόγεια νερά, παρά μόνο κατά τη χειμερινή περίοδο όπου εμφανίζονται κάποιες ποσότητες επιφανειακών υδάτων, λόγω βροχοπτώσεων (Χατζημελετίου Ι., 2007).. Τα τεχνικά έργα αποχέτευσης (σωληνωτοί και κιβωτοειδείς οχετοί), δεν έχουν σκοπό τη διέλευση βαθιά εγκοιτωμένων ρεμάτων, αλλά την απαγωγή των ομβρίων υδάτων που ρέουν κατά μήκος των τάφρων αποχέτευσης, κατάντη των οδών. -58-

68 Γενικά οι υδρολογικές συνθήκες χαρακτηρίστηκαν ως ευνοϊκές για την κατασκευή και κυκλοφορία των δρόμων (Χατζημελετίου Ι., 2007) Συνθήκες δασικής βλάστησης Η άμεση και ευρύτερη περιοχή μελέτης ανήκει στη Ζώνη δασών οξιάς ελάτης και ορεινών παραμεσόγειων κωνοφόρων (Fagetalia) και στην υποζώνη Fagion moesicae. Παλαιότερα η περιοχή πρέπει να καλύπτονταν από δάση οξιάς, με τη συνεχή όμως υπερβόσκηση και καταστροφή της βλάστησης επήλθε η μετατροπή των εκτάσεων σε γυμνές χορτολιβαδικές. Σήμερα, υπολείμματα του παλαιού δάσους υπάρχουν στο βόρειο άκρο του αιολικού πάρκου της Ζωοδόχου Πηγής και εκπροσωπείται από ελάχιστα διάσπαρτα άτομα οξιάς μεγάλης ηλικίας, τα οποία όμως βρίσκονται έξω από τη ζώνη κατάληψης των δρόμων. Η θαμνώδης βλάστηση εκπροσωπείται από διάσπαρτα άτομα κέδρου (Juniperus communis) (Ν. Χλύκας, 2007) Υφιστάμενη μορφή χρήσης, χαρακτηρισμός της έκτασης, συνθήκες ιδιοκτησίας Στην άμεση αλλά και την ευρύτερη περιοχή εγκατάστασης του αιολικού σταθμού δεν εντοπίζονται βιομηχανικές μονάδες ούτε σημαντικά τεχνικά έργα, με εξαίρεση τον αυτοκινητόδρομο Κοζάνης-Βέροιας που διέρχεται νότια αυτού. Το αιολικό πάρκο της Παναγίας Σουμελά είναι προσβάσιμο από ένα δασικό δρόμο, ο οποίος εκκινεί από την Εθνική οδό Κοζάνης Θεσ/νικης και φτάνει μέχρι το εγκαταλειμμένο στρατιωτικό, στη θέση όπου εγκαταστάθηκε η ανεμογεννήτρια Σ4. Ο δρόμος αυτός χαρακτηρίζεται από ισχυρές αξονικές κλίσεις, μικρό πλάτος καταστρώματος, αλλεπάλληλους ελιγμούς και η βελτίωσή του, προκειμένου να κινηθούν τόσο μεγάλα και βαριά οχήματα, κρίθηκε ασύμφορη, με πολλαπλές περιβαλλοντικές επιπτώσεις. Μικρό τμήμα του χρησιμοποιήθηκε για τη σύνδεση των ανεμογεννητριών Σ5-Σ7 (Ν. Χλύκας, 2007). Επίσης από σημείο του δρόμου αυτού εκκινεί δευτερεύουσα αρτηρία και καταλήγει στα όρια των νομών Κοζάνης και Ημαθίας. Το τμήμα αυτό δεν χρησιμοποιήθηκε για τη διασύνδεση των δύο αιολικών πάρκων, λόγω της διέλευσής του από πολλές ιδιόκτητες εκτάσεις αλλά και των δυσμενών γεωμετρικών του χαρακτηριστικών, γεγονός το οποίο κατέστησε πολύ δύσκολη τη βελτίωσή του (Ν. Χλύκας, 2007). Η έκταση ανάπτυξης των ανεμογεννητριών και των συνοδών έργων του αιολικού πάρκου «Παναγία Σουμελά» χαρακτηρίζεται ως άγονη, πετρώδης, ορεινή με χαμηλή και αραιή αυτοφυή βλάστηση. Σε ότι αφορά την έκταση που περικλείεται από τα όρια του αιολικού πάρκου «Ζωοδόχος Πηγή» αυτή χαρακτηρίζεται ως βραχώδης χορτολιβαδική, από τις πλέον άγονες, με πολύ αραιά βλάστηση από χαμηλά κέδρα και λίγα μεμονωμένα άτομα οξιάς δενρώδους μορφής σε υψόμετρα 1500m και άνω. Εντός της ευρύτερης έκτασης υπάρχουν και αγροί κληροτεμάχια μη υπαγόμενα στις διατάξεις της δασικής νομοθεσίας, ενώ ταυτόχρονα η έκταση δεν έχει κηρυχθεί αναδασωτέα (Ν. Χλύκας, 2007). Γενικότερα, στην ευρύτερη περιοχή των δύο αιολικών πάρκων οι δραστηριότητες, στην συντριπτική τους πλειοψηφία, εξειδικεύονται στον αγροτικό και τον κτηνοτροφικό τομέα. -59-

69 Στην άμεση αλλά και την ευρύτερη περιοχή εγκατάστασης του αιολικού σταθμού, δεν εντοπίζονται βιομηχανικές μονάδες ούτε σημαντικά τεχνικά έργα, με εξαίρεση τον αυτοκινητόδρομο Κοζάνης-Βέροιας που διέρχεται νότια αυτού. Η ελάχιστη απόσταση του από τα όρια του αιολικού πάρκου «Παναγία Σουμελά» ξεπερνά τα 300m, ενώ η αντίστοιχη απόσταση από το αιολικό πάρκο «Ζωοδόχος Πηγή» ξεπερνά τα 350m (Ν. Χλύκας, 2007). Η περιοχή μελέτης δεν υπάγεται σε κάποιο ιδιαίτερο καθεστώς προστασίας. Ειδικότερα, δεν ανήκει σε κάποια από τις προτεινόμενες για ένταξη στο δίκτυο Natura 2000 περιοχές, δεν περιλαμβάνεται στις Ζώνες Ειδικής Προστασίας (SPA) ή στον αναθεωρημένο κατάλογο των 196 Σημαντικών Περιοχών για τα Πουλιά στην Ελλάδα (Σ.Π.Π.Ε.) και δεν προστατεύεται από διεθνείς συνθήκες (π.χ. Συνθήκη Ramsar) σύμφωνα με το άρθρο 21 του Ν. 1650/86. Η απόσταση του έργου από το όριο της κοντινότερης περιοχής η οποία έχει προταθεί για ένταξη στο δίκτυο Natura 2000 με τον κωδικό GR (Στενά Αλιάκμονα) φτάνει τα 5,4km (Ν. Χλύκας, 2007). Τα συνοδά έργα χωροθετούνται επίσης σε γυμνές εκτάσεις, εγκαταλειμμένους και καλλιεργήσιμους αγρούς και δεν απαιτήθηκε η απομάκρυνση κανενός ατόμου δενρώδους βλάστησης. Τέλος, με την κατασκευή του έργου δεν καταστράφηκε κάποιο ιδιαίτερα σημαντικό στοιχείο βλάστησης και κανένα σπάνιο ή απειλούμενο είδος χλωρίδας (Ν. Χλύκας, 2007). Σε ότι αφορά το ανθρωπογενές περιβάλλον, το προτεινόμενο έργο βρίσκεται σε ικανές αποστάσεις από τους οικισμούς και σε συμφωνία με τις κείμενες διατάξεις περί τήρησης ελάχιστης απόστασης αιολικών πάρκων από οικισμούς. Συγκεκριμένα, σε ότι αφορά την ευρύτερη περιοχή του αιολικού πάρκου «Παναγία Σουμελά», ο οικισμός Καστανιά βρίσκεται νοτιοανατολικά και σε απόσταση 1300m από την πλησιέστερη ανεμογεννήτρια, ενώ ο οικισμός Ζωοδόχος Πηγή αναπτύσσεται νοτιοδυτικά και σε απόσταση 2500m από την πλησιέστερη θέση ανεμογεννήτριας. Σε ότι αφορά την ευρύτερη περιοχή του αιολικού πάρκου «Ζωοδόχος Πηγή», ο ομώνυμος οικισμός βρίσκεται νότια και σε απόσταση 750m από την πλησιέστερη ανεμογεννήτρια, ενώ ο οικισμός Καστανιά βρίσκεται νοτιοανατολικά και σε απόσταση 2650m από την κοντινότερη ανεμογεννήτρια. Στην περιοχή μελέτης δεν συναντώνται αρχαιότητες ή μνημεία (Ν. Χλύκας, 2007). Η περιοχή που εκτείνεται το αιολικό πάρκο της Ζωοδόχου Πηγής καθώς και οι δρόμοι πρόσβασης εντάσσονται στο τεμάχιο 1930γ της διανομής Πολυμύλου και ιδιοκτησιακά ανήκει στο Δημόσιο. Διοικητικά υπάγεται στο Δήμο Κοζάνης (τοπικό διαμέρισμα Ελλησπόντου) και δασικά στο Δασαρχείο Κοζάνης, Διεύθυνση Δασών Ν. Κοζάνης, Διεύθυνση Δασών Περιφέρειας Δυτικής Μακεδονίας. Πρέπει να αναφερθεί ότι σε διάσπαρτες θέσεις υπάρχουν εγκαταλειμμένοι αγροί μικρής έκτασης που έχουν παραχωρηθεί σε κατοίκους της περιοχής. Κατά το στάδιο σύνταξης της προμελέτης έγινε ταύτιση των διαγραμμάτων διανομής με το ψηφιακό υπόβαθρο των δρόμων προκειμένου να αποφευχθεί η διέλευσή τους από ιδιόκτητες εκτάσεις. Έτσι οι ζώνες κατάληψης των δρόμων διέρχονται αποκλειστικά από δημόσιες εκτάσεις και δε θίγονται στο παραμικρό οι ιδιόκτητοι αγροί Τα συνοδά έργα χωροθετούνται επίσης σε γυμνές εκτάσεις, εγκαταλειμμένους και καλλιεργήσιμους αγρούς και δεν απαιτήθηκε η απομάκρυνση κανενός ατόμου δενρώδους βλάστησης. Τέλος, με την κατασκευή του έργου δεν -60-

70 καταστράφηκε κάποιο ιδιαίτερα σημαντικό στοιχείο βλάστησης και κανένα σπάνιο ή απειλούμενο είδος χλωρίδας (Ν. Χλύκας, 2007). Η περιοχή που εκτείνεται το αιολικό πάρκο της Παναγίας Σουμελά καθώς και οι δρόμοι πρόσβασης εντάσσονται στο τεμάχιο 12 της οριστικής διανομής Καστανιάς του έτους 1958, χαρακτηρίζεται ως κοινό δάσος και έχει παραχωρηθεί κατά κυριότητα στο Δήμο Βέροιας Τα συνοδά έργα χωροθετούνται επίσης σε γυμνές εκτάσεις, εγκαταλειμμένους και καλλιεργήσιμους αγρούς και δεν απαιτήθηκε η απομάκρυνση κανενός ατόμου δενρώδους βλάστησης. Τέλος, με την κατασκευή του έργου δεν καταστράφηκε κάποιο ιδιαίτερα σημαντικό στοιχείο βλάστησης και κανένα σπάνιο ή απειλούμενο είδος χλωρίδας (Ν. Χλύκας, 2007). Η εταιρεία που εκμεταλλεύεται το αιολικό δυναμικό της περιοχής και διαχειρίζεται τα δύο αιολικά πάρκα είναι η Ιταλική εταιρεία «ENEL Green Power Hellas» Ανεμογεννήτριες αιολικού πάρκου Συγκεκριμένα, το κυρίως έργο αφορά τον αιολικό σταθμό ο οποίος απαρτίζεται από τις ανεμογεννήτριες, την μεταξύ τους ηλεκτρική σύνδεση και τον οικίσκο ελέγχου, ο οποίος συγκεντρώνει όλο το δυναμικό του σταθμού και φιλοξενεί τα συστήματα ελέγχου του (Ν. Χλύκας, 2007). Ο τύπος ανεμογεννήτριας που χρησιμοποιήθηκε είναι ο G90-2MW της GAMESA EOLICA S.A., είναι μεταβλητών στροφών, οριζόντιου άξονα και έχει τρία πτερύγια διαμέτρου 90m. Η κάθε ανεμογεννήτρια αποτελείται από έναν μεταλλικό πυλώνα ύψους 67m, στην κορυφή του οποίου εδράζεται το μεταλλικό κέλυφος (nacelle). Στο κέλυφος αυτό βρίσκεται ο κύριος μηχανισμός της ανεμογεννήτριας, ο οποίος αποτελείται από τα πτερύγια, τον κύριο άξονα, τον πολλαπλασιαστή στροφών, την ηλεκτρική γεννήτρια και άλλες βοηθητικές ηλεκτρομηχανολογικές διατάξεις. Αποτελείται από ένα χαλύβδινο πλαίσιο και το περίβλημα το οποίο είναι κατασκευασμένο από πολυεστερικό υλικό ενισχυμένο με υαλονήματα (Ν. Χλύκας, 2007). Τα πτερύγια έχουν σύστημα ελέγχου μεταβλητού βήματος, τεχνολογία pitch regulated, και ενεργό σύστημα προσανατολισμού που στρέφει το δρομέα προς την κατεύθυνση του ανέμου. Η γωνία των πτερυγίων μεταβάλλεται σε σχέση με τον άνεμο επιτυγχάνοντας μέγιστη ενεργειακή αξιοποίηση του αιολικού δυναμικού. Αυτό επιτυγχάνεται με την επεξεργασία των δεδομένων που συλλέγονται σε κάθε χρονική στιγμή, από το ανεμόμετρο που είναι εγκατεστημένο στο ψηλότερο σημείο της ατράκτου. Η πληροφορία που συλλέγεται εκεί, μέσω των κυκλωμάτων ελέγχου αποστέλλεται στο PLC της ανεμογεννήτριας και από εκεί δίνεται η εντολή για περιστροφή της ατράκτου ή των πτερυγίων μέσω του υδραυλικού συστήματος που βρίσκεται εντός της ατράκτου (Ν. Χλύκας, 2007). Στην εικόνα 2 δίνεται η κύρια όψη της ανεμογεννήτριας G90 καθώς και η πλάγια τομή του κελύφους της. Στο Παράρτημα της εργασίας δίνεται όλο το απαραίτητο φωτογραφικό και χαρτογραφικό υλικό των ανεμογεννητριών των δύο αιολικών πάρκων. -61-

71 Εικόνα 2: Κύρια όψη ανεμογεννήτριας G90 και πλάγια τομή κελύφους της (πηγή: Ν. Χλύκας, 2007) Οικονομικά στοιχεία των συνοδών έργων Τα οικονομικά στοιχεία των συνοδών έργων των αιολικών πάρκων παρουσιάζονται στον παρακάτω πίνακα 4 (Ν. Χλύκας, 2007): -62-

72 Πίνακας 4: Προϋπολογισμός συνοδών έργων αιολικών πάρκων (πηγή: Ν. Χλύκας, 2007) Προϋπολογισμός έργων υποδομής και σύνδεσης με το δίκτυο Προϋπολογισμός Α/Π Ποσό σε Ποσό % επί του προϋπολογισμού του κάθε Α/Π Παναγία Σουμελά % Ζωοδόχος Πηγή % Σύνολο Υλικά Η συλλογή των στοιχείων και δεδομένων για την πραγματοποίηση της παρούσας διπλωματικής εργασίας διακρίνεται σε δύο φάσεις. Στην πρώτη φάση πάρθηκαν οι απαραίτητες μετρήσεις πεδίου στην περιοχή των δύο αιολικών πάρκων και στη δεύτερη φάση έγινε η επεξεργασία των δεδομένων, η σχεδίαση των απαραίτητων διατομών και οριζοντιογραφιών και η σύνταξη της εργασίας. Οι απαραίτητες μετρήσεις πάρθηκαν ανάλογα με το μήκος του κάθε τμήματος δρόμου και της μορφολογία του (π.χ. ελιγμός) και είναι οι ακόλουθες: 1. πλάτος καταστρώματος, 2. πλάτος τάφρου απορροής, 3. μήκος πρανούς εκχώματος και επιχώματος, 4. κλίση πρανούς εκχώματος και επιχώματος, 5. κλίση εδάφους, 6. επίκλιση, 7. αζιμούθιο, 8. συντεταγμένες (Χ,Υ,Ζ) στο κέντρο του άξονα του δρόμου και 9. κατά μήκος κλίση μεταξύ των σημείων μέτρησης. Στις μετρήσεις πεδίου χρησιμοποιήθηκαν τα εξής όργανα: 1.Μετροταινία μήκους 30m, με την οποία μετρήθηκαν τα απαραίτητα μήκη καταστρώματος, τάφρων και πρανών, 2. Κλισίμετρο πυξίδα SUUNTO και κλισίμετρο Meridian, με τα οποία μετρήθηκαν το αζιμούθιο, οι κλίσεις του δρόμου και των πρανών, η κατά μήκος κλίση και η επίκλιση, 3. Ακόντιο χωρίς πρίσμα και 4. GPS χειρός Garmin Oregon 400t το οποίο χρησιμοποιήθηκε για τον προσδιορισμό της θέσης του εκάστοτε σημείου μέτρησης (λήψη συντεταγμένων και υψομέτρου). -63-

73 4.3. Μέθοδοι Η μεθοδολογία τη παρούσας εργασίας χωρίζεται σε δύο μέρη: Το πρώτο αφορά τις μετρήσεις πεδίου επί των οδικών αξόνων των αιολικών πάρκων, όπου και αποτυπώνονται τα γεωμετρικά χαρακτηριστικά των δρόμων και Το δεύτερο που αφορά την εκτίμηση των Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων από την κατασκευή των δρόμων Μεθοδολογία μετρήσεων πεδίου Οι μετρήσεις πεδίου πραγματοποιήθηκαν με βάση την αποτύπωση του 10% του μήκους κάθε νέου οδικού άξονα που καταλήγει σε διασταύρωση σε διάστημα 3 ημερών, στην περιοχή έρευνας: στις 27/4/2012, 30/4/2012 και 7/6/2012. Ειδικότερα, μετρήθηκαν έξι οδικοί άξονες με στόχο την πληρέστερη και αντικειμενικότερη συλλογή στοιχείων. Οι διασταυρώσεις των δασικών δρόμων λόγω του ότι αποτελούν και το σημείο με τη μέγιστη παρέμβαση και αλλοίωση των χαρακτηριστικών του φυσικού περιβάλλοντος επιλέχθηκαν ώστε να συμπεριλαμβάνονται και αυτές στις μετρήσεις. Πρέπει να αναφερθεί ότι τυχόν αποκλίσεις στις μετρήσεις είναι πιθανό να προέκυψαν είτε λόγω αποκλίσεων κατά την κατασκευή των έργων συγκριτικά με τη μελέτη οδικής διάνοιξης είτε λόγω του γεγονότος ότι το GPS χειρός εμφανίζει μία πιθανή απόκλιση της τάξης των ±3m περίπου από το σημείο μέτρησης, λόγω των κατασκευαστικών του χαρακτηριστικών. Eπίσης η χρήση της οριζοντιογραφίας των δασικών δρόμων που κατασκευάστηκαν καθώς και των χαρτών θέσης και εγκατάστασης του έργου ήταν απαραίτητη. Λόγω του γεγονότος ότι οι συντεταγμένες των σημείων μετρήθηκαν σε δεκαδικές μοίρες λεπτά και δευτερόλεπτα, δηλαδή σύμφωνα με το σύστημα αναφοράς WGS84 (φ,λ) απαιτήθηκε η μετατροπή τους στο Ελληνικό Γεωδαιτικό Σύστημα Αναφοράς 1987 ή ΕΓΣΑ '87 το οποίο χρησιμοποιείται στην Ελλάδα από το Η μετατροπή έγινε με τη χρήση του προγράμματος μετατροπής συντεταγμένων coord.gr και η διαδικασία που ακολουθήθηκε έχει ως εξής: Στην επιλογή του προγράμματος Γεωδαιτικό Σύστημα επιλέχθηκε η επιλογή «ΠΑΓΚΟΣΜΙΑ WGS84» και στη συνέχεια μέσω των ρυθμίσεων και της μορφής γωνιών επιλέχθηκε η επιθυμητή επιλογή, δηλαδή η «ΕΓΚΑΡΣΙΑ ΜΕΡΚΑΤΟΡΙΚΗ ΠΡΟΒΟΛΗ ΕΓΣΑ '87» (Χ,Υ,Ζ). Στις συντεταγμένες που προέκυψαν έγινε στρογγυλοποίηση σε ακέραιο αριθμό καθώς η απόκλιση ήταν αμελητέα και συνυπολογίστηκε ήδη στην απόκλιση του GPS. Για τη σχεδίαση των διατομών και των οριζοντιογραφιών των μετρήσεων που πάρθηκαν χρησιμοποιήθηκαν το σχεδιαστικό πρόγραμμα ΟΔΟΣ και το σχεδιαστικό πρόγραμμα AutoCAD Εκτίμηση Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων - Κριτήρια αξιολόγησης απορροφητικότητας & έντασης Α. Ε.Π.Ε. στην Ευρώπη Το νομοθετικό πλαίσιο που βρίσκεται σε ισχύ αναφορικά με τις Μελέτες Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων σε ευρωπαϊκό επίπεδο είναι το ακόλουθο: -64-

74 Η Οδηγία του Συμβουλίου 85/337/ΕΟΚ της 27 ης Ιουνίου 1985 για την εκτίμηση των επιδράσεων συγκεκριμένων δημόσιων και ιδιωτικών έργων στο περιβάλλον, όπως τροποποιήθηκε, είναι γνωστή ως Οδηγία για την «ΕΠΕ» (Εκτίμηση Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων Environmental Impact Assessment EIA ), απαιτεί η εκτίμηση των περιβαλλοντικών επιπτώσεων να διεξαχθεί από την αρμόδια εθνική αρχή για συγκεκριμένα έργα τα οποία είναι πιθανό να έχουν σημαντικές επιδράσεις στο περιβάλλον ως αποτέλεσμα, μεταξύ άλλων, της φύσης, του μεγέθους ή της τοποθεσίας τους, πριν δοθεί η έγκριση για την εκτέλεση του έργου. Τα έργα αυτά μπορεί να είναι είτε δημόσια είτε ιδιωτικά ( Η Οδηγία για την Εκτίμηση Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων του 1985 τροποποιήθηκε τρεις φορές: το 1997, το 2003 και το 2009: Η Οδηγία 1997/11/ΕΣ εναρμόνισε την Οδηγία του 1985 με τη Σύμβαση Espoo για την ΕΠΕ σε ένα διασυνοριακό πλαίσιο. Η Οδηγία του 1997 διεύρυνε το πεδίο εφαρμογής της αρχικής Οδηγίας αυξάνοντας τον αριθμό των καλυπτόμενων έργων και τον αριθμό των έργων για τα οποία απαιτείται υποχρεωτική ΕΠΕ. Επίσης, πρέπει να πληρούνται περισσότερα κριτήρια και καθιερώθηκε ένα ελάχιστο επίπεδο απαιτούμενων πληροφοριών. Η Οδηγία 2003/35/ΕΣ στόχευε στην εναρμόνιση των διατάξεων για τη δημόσια διαβούλευση με τη Σύμβαση του Aarhus για τη δημόσια διαβούλευση στη λήψη αποφάσεων και την πρόσβαση στη δικαιοσύνη για περιβαλλοντικά ζητήματα. Η Οδηγία 2009/31/ΕΣ τροποποίησε τα Παραρτήματα Ι και ΙΙ της Οδηγίας για την ΕΠΕ, προσθέτοντας έργα σχετικά με τη μεταφορά, συγκέντρωση και αποθήκευση του διοξειδίου του άνθρακα (CO2) ( Η Εκτίμηση των Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων πρέπει να περιγράφει τα άμεσα και έμμεσα αποτελέσματα ενός έργου για τους ακόλουθους παράγοντες: ανθρώπινα όντα, πανίδα, χλωρίδα, έδαφος, νερό, αέρα, κλίμα, τοπίο, υλικά αγαθά και πολιτιστική κληρονομιά, καθώς και την αλληλεπίδραση μεταξύ των ποικίλων αυτών παραγόντων ( Β. Ε.Π.Ε. στην Ελλάδα Στην Ελλάδα, η Εκτίμηση των Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων καθορίζεται από την ΚΥΑ 69269/5387/90 ( Ο πίνακας 5 αξιολόγησης των περιβαλλοντικών επιπτώσεων που συμπεριλαμβάνεται σε όλες τις Μελέτες Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων βάσει της ανωτέρω ΚΥΑ είναι ο ακόλουθος: Πίνακας 5: Ερωτηματολόγιο Αξιολόγησης Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων βάσει της ΚΥΑ 9269/5387/90.(πηγή: ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΕΣ ΕΠΙΠΤΩΣΕΙΣ ΝΑΙ ΙΣΩΣ ΟΧΙ 1. Έδαφος: Το προτεινόμενο έργο θα προκαλέσει: α) ασταθείς καταστάσεις εδάφους ή αλλαγές στη γεωλογική διάταξη των πετρωμάτων; β) διασπάσεις, μετατοπίσεις, συμπιέσεις ή υπερκαλύψεις του επιφανειακού στρώματος του εδάφους; γ) αλλαγές στη τοπογραφία ή στα ανάγλυφα χαρακτηριστικά της επιφάνειας του εδάφους; δ) καταστροφή, επικάλυψη ή αλλαγή οποιουδήποτε

75 μοναδικού γεωλογικού ή φυσικού χαρακτηριστικού; ε) οποιαδήποτε αύξηση της διάβρωσης του εδάφους από τον άνεμο ή το νερό, επί τόπου ή μακράν του τόπου αυτού; στ) αλλαγές στην εναπόθεση ή διάβρωση της άμμου των ακτών ή αλλαγές στη δημιουργία λάσπης, στην εναπόθεση ή διάβρωση που μπορούν να αλλάξουν την κοίτη ενός ποταμού ή ρυακιού ή τον πυθμένα της θάλασσας ή οποιουδήποτε κόλπου, ορμίσκου ή λίμνης; ζ) κίνδυνο έκθεσης ανθρώπων ή περιουσιών σε γεωλογικές καταστροφές όπως σεισμοί, κατολισθήσεις εδαφών ή λάσπης, καθιζήσεις ή παρόμοιες καταστροφές; 2. Αέρας: Το προτεινόμενο έργο θα προκαλέσει: α) σημαντικές εκπομπές στην ατμόσφαιρα ή υποβάθμιση της ποιότητας της ατμόσφαιρας; β) δυσάρεστες οσμές; γ) αλλαγή των κινήσεων του αέρα, της υγρασίας ή της θερμοκρασίας ή οποιαδήποτε αλλαγή στο κλίμα είτε τοπικά είτε σε μεγαλύτερη έκταση; 3. Νερά: Το προτεινόμενο έργο θα προκαλέσει: α) αλλαγές στα ρεύματα ή αλλαγές στην πορεία ή κατεύθυνση των κινήσεων των πάσης φύσεως επιφανειακών υγρών; β) αλλαγές στο ρυθμό απορρόφησης, στις οδούς αποστράγγισης ή στο ρυθμό και την ποιότητα απόπλυσης του εδάφους; γ) μεταβολές στην πορεία ροής των νερών από πλημμύρες; δ) αλλαγές στην ποσότητα του επιφανειακού νερού σε οποιονδήποτε υδάτινο όγκο; ε) απορρίψεις υγρών αποβλήτων σε επιφανειακά ή υπόγεια νερά με μεταβολή της ποιότητάς τους; στ) μεταβολή στην κατεύθυνση ή στην παροχή των υπογείων υδάτων; ζ) αλλαγή στην ποσότητα των υπογείων υδάτων είτε δι απευθείας προσθήκης νερού ή απόληψης αυτού, είτε δια παρεμποδίσεως ενός υπογείου τροφοδότη των υδάτων αυτών σε τομές ή ανασκαφές; η) σημαντική μείωση της ποσότητας του νερού, που θα ήταν κατά τα άλλα διαθέσιμο για το κοινό; θ) κίνδυνο έκθεσης ανθρώπων ή περιουσιών σε καταστροφές από νερό, όπως πλημμύρες ή παλιρροιακά κύματα; 4. Χλωρίδα: Το προτεινόμενο έργο θα προκαλέσει: α) αλλαγή στην ποικιλία των ειδών ή στον αριθμό οποιωνδήποτε ειδών φυτών (περιλαμβανομένων και δέντρων, θάμνων κ.λπ.); β) μείωση του αριθμού οποιωνδήποτε μοναδικών σπανίων ή υπό εξαφάνιση ειδών φυτών;

76 γ) εισαγωγή νέων ειδών φυτών σε κάποια περιοχή ή παρεμπόδιση της φυσιολογικής ανανέωσης των υπαρχόντων ειδών; δ) μείωση της έκτασης οποιασδήποτε αγροτικής καλλιέργειας; 5. Πανίδα: Το προτεινόμενο έργο θα προκαλέσει: α) αλλαγή στην ποικιλία των ειδών ή στον αριθμό οποιωνδήποτε ειδών ζώων (πτηνών, ζώων περιλαμβανομένων των ερπετών, ψαριών και θαλασσινών, βενθικών οργανισμών ή εντόμων); β) μείωση του αριθμού οποιωνδήποτε μοναδικών σπανίων ή υπό εξαφάνιση ειδών ζώων; γ) εισαγωγή νέων ειδών ζώων σε κάποια περιοχή ή παρεμπόδιση της αποδημίας ή των μετακινήσεων των ζώων; δ) χειροτέρευση του φυσικού περιβάλλοντος των υπαρχόντων ψαριών ή άγριων ζώων; 6. θόρυβος: Το προτεινόμενο έργο θα προκαλέσει: α) αύξηση της υπάρχουσας στάθμης θορύβου; β) έκθεση ανθρώπων σε υψηλή στάθμη θορύβου; Χρήση γης: Το προτεινόμενο έργο θα προκαλέσει σημαντική μεταβολή της παρούσας ή της προγραμματισμένης για το μέλλον χρήσης γης; 8. Φυσικοί πόροι: Το προτεινόμενο έργο θα προκαλέσει: α) αύξηση του ρυθμού χρήσης / αξιοποίησης οποιουδήποτε φυσικού πόρου; β) σημαντική εξάντληση οποιουδήποτε μη ανανεώσιμου φυσικού πόρου; 9. Κίνδυνος ανωμάλων καταστάσεων: Το προτεινόμενο έργο ενέχει: -κίνδυνο έκρηξης ή διαφυγή επικίνδυνων ουσιών (περιλαμβανομένων, εκτός των άλλων, και πετρελαίου, εντομοκτόνων, χημ. ουσιών ή ακτινοβολίας) σε περίπτωση ατυχήματος ή ανώμαλων συνθηκών;. 10. Πληθυσμός: Το προτεινόμενο έργο θα αλλάξει την εγκατάσταση, διασπορά, πυκνότητα ή ρυθμό αύξησης του ανθρώπινου πληθυσμού της περιοχής ίδρυσης του έργου; 11. Κατοικία: Το προτεινόμενο έργο θα επηρεάσει την υπάρχουσα κατοικία ή θα δημιουργήσει ανάγκη για πρόσθετη κατοικία στην περιοχή ίδρυσης του έργου; Μεταφορές / Κυκλοφορία: Το προτεινόμενο έργο θα προκαλέσει: α) δημιουργία σημαντικής επιπρόσθετης κίνησης τροχοφόρων; β) επιπτώσεις στις υπάρχουσες θέσεις στάθμευσης ή στην ανάγκη για νέες θέσεις στάθμευσης; γ) σημαντική επίδραση στα υπάρχοντα συστήματα συγκοινωνίας; δ) μεταβολές στους σημερινούς τρόπους κυκλοφορίας ή κίνησης ανθρώπων και/ή αγαθών; ε) μεταβολές στη θαλάσσια, σιδηροδρομική ή αέρια

77 κυκλοφοριακή κίνηση; στ) αύξηση των κυκλοφοριακών κινδύνων; Ενέργεια: Το προτεινόμενο έργο θα προκαλέσει: α) Χρήση σημαντικών ποσοτήτων καυσίμου ή ενέργειας; β) σημαντική αύξηση της ζήτησης των υπαρχουσών πηγών ενέργειας ή απαίτηση για δημιουργία νέων πηγών ενέργειας; 14. Κοινή ωφέλεια: Το προτεινόμενο έργο θα συντελέσει στην ανάγκη για σημαντικές αλλαγές στους εξής τομείς κοινής ωφέλειας: α) ηλεκτρισμό; β) συστήματα επικοινωνιών; γ) ύδρευση; δ) υπόνομους ή σηπτικούς βόθρους; ε) αποχέτευση νερού βρόχινου; στ) στερεά απόβλητα και διάθεση αυτών; Ανθρώπινη Υγεία: Το προτεινόμενο έργο θα προκαλέσει: α) δημιουργία οποιουδήποτε κινδύνου ή πιθανότητας κινδύνου για βλάβη της ανθρώπινης υγείας (μη συμπεριλαμβανομένης της ψυχικής υγείας); β) έκθεση ανθρώπων σε πιθανούς κινδύνους βλάβης της υγείας τους; 16. Αισθητική: Το προτεινόμενο έργο θα προκαλέσει παρεμπόδιση οποιασδήποτε θέας του ορίζοντα ή οποιασδήποτε κοινής θέας ή θα καταλήξει στη δημιουργία ενός μη αποδεκτού αισθητικά τοπίου, προσιτού στην κοινή θέα; 17. Αναψυχή: Το προτεινόμενο έργο θα έχει επιπτώσεις στην ποιότητα ή ποσότητα των υπαρχουσών δυνατοτήτων αναψυχής; 18. Πολιτιστική κληρονομιά: Το προτεινόμενο έργο θα καταλήξει σε αλλαγή ή καταστροφή κάποιας αρχαιολογικής περιοχής; 19. Προστατευόμενες περιοχές: Το προτεινόμενο έργο βρίσκεται σε προστατευόμενη περιοχή σύμφωνα με το άρθρο 21 του Ν. 1650/86; 20. Συναγωγή σημαντικών πορισμάτων: Έχει το υπό εκτέλεση έργο τη δυνατότητα να προκαλέσει δυσμενείς επιπτώσεις στο περιβάλλον; Στην περίπτωση καταφατικής απαντήσεως «ναι» ή καταφατικής απαντήσεως με επιφύλαξη «ίσως», το ερωτηματολόγιο συνοδεύεται από: α) Τις πιθανές σημαντικές επιπτώσεις στο περιβάλλον (π.χ. είδη και ποσότητες εκπεμπόμενων ρύπων, επιπτώσεις στη χλωρίδα, την πανίδα και το τοπίο της περιοχής του έργου). β) Τεχνική περιγραφή των προτεινομένων μέτρων πρόληψης και αντιμετώπισης των περιβαλλοντικών επιπτώσεων. γ) Περιγραφή των τυχόν υφισταμένων εναλλακτικών λύσεων. -68-

78 Γ. Κριτήρια αξιολόγησης απορροφητικότητας και έντασης Πριν σχεδιασθεί ο δασικός δρόμος σε μια περιοχή πρέπει να μελετηθεί και ο χώρος (ανάγλυφο, τοπίο, θέση σε σχέση με αρχαιολογικούς χώρους κ.λπ.) και να εκτιμηθεί η ικανότητά του να ξεπεράσει (απορροφήσει) την επέμβαση, έτσι ώστε να μπορεί να ισορροπήσει πάλι το δασικό οικοσύστημα με τις μικρότερες δυνατές ζημίες στο δάσος και τον κοινωνικό περίγυρο (Γιαννούλας Β., 2001, Stergiadou A., et all, 2006). Τα κριτήρια απορροφητικότητας διαιρέθηκαν σε τρεις κατηγορίες : α) στα δασοκομικά, β) στα τοπογραφικά και γ) στα κοινωνικά. Σημειώνεται ότι με βάση τα κριτήρια αυτά χωρίζεται ο δρόμος σε τμήματα με ίδια απορροφητικότητα και μετά γίνεται η αποτίμηση της έντασης. Ο Γιαννούλας Β. (2001) αναφέρει ότι οι βαρύτητες των κριτηρίων απορροφητικότητας είναι για τα δασοκομικά 3, για τα τοπογραφικά 2, και για τα κοινωνικά 1 (πίνακας 6). Πίνακας 6: Αξιολόγηση της απορροφητικότητας (Γιαννούλας Β., 2001) ΑΠΟΡΡΟΦΗΤΙΚΟΤΗΤΑ Μήκος Κριτήρια Βαθμός Βαρύτητα Σύνολο =3x4 Κατάσταση εδάφους 1 Δάσος (Είδος κάλυψης) 3 2 Μεικτό (Δασοπ. είδος) 3 3 Σπερμοφυές (Διαχ. Μορφή) 4 Κηπευτό (Ηλικία) 3 5 Μέσο ύψος (δέντρων) 3 6 Ποιότητα τόπου 3 7 Παραγωγικότητα 3 8 Κλίση εδάφους 2 9 Έκθεση 2 10 Ανάγλυφο 2 11 Απόσταση από 11.1 Θέρετρο Εθνικό οδικό δίκτυο Σιδηροδρομική γραμμή Αρχαιολογικό χώρο

79 11.5 Μεγάλη πόλη Χωριό Μονοπάτι 1 Σύνολο Μέση Τιμή Αναλυτικά, για τα κριτήρια αξιολόγησης της απορροφητικότητας ισχύουν τα ακόλουθα: 1. Δασοκομικά κριτήρια 1.1 Είδος κάλυψης Όταν μια περιοχή καλύπτεται από δάσος σε σχέση με μια άλλη η οποία καλύπτεται από αραιή βλάστηση ή είναι γυμνή τότε μπορούν τα έργα ή οι δραστηριότητες των ανθρώπων να προσαρμοσθούν (να απορροφηθούν) καλύτερα. Το ποσοστό του δρόμου που διέρχεται: από δάσος, βαθμολογείται με άριστα 100, από δασική έκταση, ανάλογα με την πυκνότητα, από και από γυμνή έκταση με 15 (Γιαννούλας Β., 2001). 1.2 Δασοπονικό είδος Ανάλογα με τα δασοπονικά είδη που υπάρχουν στην περιοχή έχουμε και διαφορετική απορροφητικότητα. Τα δασοπονικά είδη που συνθέτουν την κάλυψη της περιοχής μπορεί να είναι ενός είδους κωνοφόρα ή πλατύφυλλα ή μπορεί και να υπάρχει μίξη αυτών. Το ποσοστό του δρόμου που διέρχεται από μεικτό δάσος βαθμολογείται με άριστα 100, από δάσος κωνοφόρων με 70 και από δάσος πλατύφυλλων ανάλογα με την περίοδο που παίρνουμε τις μετρήσεις, αν έχουν δηλαδή φύλλα ή όχι (Γιαννούλας Β., 2001). 1.3 Διαχειριστική μορφή Από διαχειριστικής μορφής τα δάση εξαρτώνται από το είδος της αναγέννησής τους (αναγέννηση με σπόρους, με παραβλαστήματα, ή με σπόρους και παραβλαστήματα). Ανάλογα με το είδος της αναγέννησης του δάσους προκύπτουν τρεις βασικές μορφές οι οποίες καλούνται και κύριες διαχειριστικές μορφές: α) Σπερμοφυές (υψηλό δάσος), η πιο συνηθισμένη μορφή φυσικού δάσους στο οποίο η αναγέννηση (φυσική ή τεχνική) του δάσους γίνεται με σπόρους ή με φυτάρια που προέρχονται από σπόρους. β) Πρεμνοφυές ή παραβλαστογενές, είναι μια καθαρά ανθρωπογενής μορφή στο οποίο η αναγέννηση του δάσους γίνεται με παραβλαστήματα. γ) Διφυές δάσος, που αποτελεί μια ενδιάμεση ή σύνθετη μορφή. Σ αυτή η αναγέννηση γίνεται τόσο με πρεμνοβλαστήματα όσο και με σπόρους. Το ποσοστό του δρόμου που διέρχεται από σπερμοφυές δάσος, καθώς και από δάσος με δύο ορόφους του οποίου ο ανώροφος αποτελείται από φωτόφυτα είδη, όπως δρυς, πεύκη κ.λπ. τα οποία αναγεννιούνται με σπερμοβλαστήματα και ο υπόροφος από είδη -70-

80 που αντέχουν στη σκιά όπως ο γαύρος, η οξιά κ.λπ. τα οποία αναγεννιούνται με πρεμνοβλαστήματα βαθμολογείται με άριστα 100. Το ποσοστό του δρόμου που διέρχεται από πρεμνοφυές δάσος βαθμολογείται με 50 και το ποσοστό του δρόμου που διέρχεται από διφυές δάσος βαθμολογείται με 75 έως 100 ανάλογα του ποσοστού σπερμοφυούς, πρεμνοφυούς (Γιαννούλας Β., 2001). 1.4 Ηλικία (Δασοπονική μορφή) Τα δάση ανάλογα της ηλικίας των δένδρων που αποτελούνται διακρίνονται σε: α) Ομήλικα: Όταν όλα τα δένδρα έχουν την ίδια ηλικία. Αυτό εμφανίζεται μετά από αποψιλωτικές υλοτομίες. Στην Ελλάδα έχουμε την περίπτωση των καστανοπερίβολων (καστανωτά) τα οποία είναι ομήλικα. β) Κηπευτά: Είναι εκ διαμέτρου αντίθετη από την προηγούμενη. Είναι μορφή του σπερμοφυούς δάσους στο οποίο εμφανίζεται μια μίξη κατ άτομο ή σε συνδενδρίες και ομάδες όλων των ηλικιών. γ) Υποκηπευτά: Είναι ανάμεσα από τις δύο προηγούμενες ακραίες μορφές. Η διαφορά ηλικίας των δένδρων είναι ίση με κλάσμα του περίτροπου χρόνου (30-60 χρόνια). Το ποσοστό του δρόμου που διέρχεται από υποκηπευτό δάσος βαθμολογείται με άριστα 100, από κηπευτό δάσος με 75 και από ομήλικο δάσος με 50 (Γιαννούλας Β., 2001). 1.5 Ύψος δέντρων Τα δένδρα ανάλογα με το ύψος τους χαρακτηρίζονται σε: α) μεγάλα, όταν το ύψος τους είναι πάνω από 20m, β) μεσαία, όταν το ύψος τους είναι από 10m έως 20m και γ) μικρά, όταν το ύψος τους είναι κάτω από 10m. Το ποσοστό του δρόμου που διέρχεται από μεγάλα δένδρα βαθμολογείται με άριστα 100, από μεσαία δένδρα με 75 και από μικρά δένδρα ανάλογα με το ύψους από (Γιαννούλας Β., 2001). 1.6 Ποιότητα τόπου Ανάλογα με την ποιότητα τόπου που υπάρχει διακρίνουμε τρεις περιπτώσεις: α) Ποιότητα τόπου καλή, όπου περιλαμβάνει την πρώτη και τη δεύτερη ποιότητα τόπου. β) Ποιότητα τόπου μέτρια, όπου περιλαμβάνει την τρίτη και την τέταρτη ποιότητα τόπου. γ) Ποιότητα τόπου κακή, όπου περιλαμβάνει την πέμπτη και έκτη ποιότητα τόπου. Το ποσοστό του δρόμου που διέρχεται από καλή ποιότητα τόπου βαθμολογείται με άριστα 100, από μέτρια με 50 και από κακή με 25 (Γιαννούλας Β., 2001). 1.7 Παραγωγικότητα Τα ελληνικά δάση κατανέμονται από άποψη παραγωγικότητας σε τρεις βασικές κατηγορίες: α) Κατηγορία I, με παραγωγικότητα πάνω από 3 κυβικά μέτρα ανά έτος και εκτάριο (3m³/έτος/ha). Είναι δάση πολύξυλα κυρίως κωνοφόρα που υπόκεινται σε συστηματική και έντονη εκμετάλλευση. β) Κατηγορία ΙΙ, με παραγωγικότητα 1 έως 3 κυβικά μέτρα ανά έτος και εκτάριο (1-3 m³/έτος/ha). Η μειωμένη σε σχέση με τα δάση της προηγούμενης κατηγορίας παραγωγι- -71-

81 κότητα οφείλεται κυρίως στην υποβάθμισή τους από ανθρωπογενείς επιδράσεις (βοσκή, υπερκάρπωση) και κατά δεύτερο λόγο από φυσικά αίτια (διάβρωση). γ) Κατηγορία ΙΙΙ, με παραγωγικότητα μικρότερη από 1 κυβικό μέτρο ανά έτος και εκτάριο (<1m³/έτος/ha). Είναι τα δάση των αείφυλλων πλατύφυλλων που φύονται κατά κανόνα σε χαμηλά υψόμετρα. Το ποσοστό του δρόμου που διέρχεται από δάση με παραγωγικότητα της Ι κατηγορίας βαθμολογείται με άριστα 100, από δάση με παραγωγικότητα της ΙΙ κατηγορίας με 50 και από δάση με παραγωγικότητα της ΙΙΙ κατηγορίας με 25 (Γιαννούλας Β., 2001). 2. Τοπογραφικά κριτήρια 2.1 Εγκάρσια κλίση του εδάφους Όσο μεγαλύτερη είναι η εγκάρσια κλίση του εδάφους τόσο μεγαλύτερο είναι και το πλάτος της ζώνης κατάληψης του δασικού δρόμου. Ο βαθμός διατάραξης αυξάνεται, ενώ η προοπτική σταθεροποίησης του εδάφους και επανεγκατάστασης της βλάστησης γίνεται δυσκολότερη επιδεινώνοντας έτσι την απορροφητικότητα. Καθορίσθηκαν τρεις περιπτώσεις σχετικά με την εγκάρσια κλίση του εδάφους: α) Μεγάλη με εγκάρσια κλίση >20 % β) Μεσαία με εγκάρσια κλίση 8-20% γ) Μικρή < 8% Το ποσοστό του δρόμου που διέρχεται από μικρές κλίσεις βαθμολογείται με άριστα 100, από μεσαίες κλίσεις με 50 και από μεγάλες από 25 έως 5, ανάλογα την κλίση (Γιαννούλας Β., 2001). 2.2 Έκθεση Η έκθεση του εδάφους επηρεάζει σημαντικά την απορροφητικότητα του οικοσυστήματος. Σε υψόμετρο έως 1000m οι βόρειες εκθέσεις είναι πιο παραγωγικές από τις νότιες, στις οποίες λόγω της αυξημένης θερμοκρασίας η ανάπτυξη των φυτών είναι πιο καχεκτική. Σε υψόμετρο πάνω από 1000m οι βόρειες εκθέσεις έχουν πρόβλημα με την διατήρηση του χιονιού στο δρόμο, ενώ οι νότιες εκθέσεις έχουν πρόβλημα λόγω της υποβάθμισης από τη βοσκή. Το ποσοστό του δρόμου που διέρχεται σε υψόμετρο κάτω από 1000m, σε βόρειες εκθέσεις βαθμολογείται με άριστα 100, σε νότιες με 50 και σε ανατολικές-δυτικές με 75. Το ποσοστό του δρόμου, που διέρχεται σε υψόμετρο πάνω από 1000m, σε ανατολικές ή δυτικές εκθέσεις βαθμολογείται με άριστα 100, σε βόρειες και νότιες με 70 (Γιαννούλας Β., 2001). 2.3 Ανάγλυφο του εδάφους Όταν το ανάγλυφο του εδάφους είναι ήπιο τότε έχουμε μεγαλύτερη απορροφητικότητα, ενώ όταν το ανάγλυφο είναι πολυσχιδές τότε η απορροφητικότητα είναι δύσκολο να επιτευχθεί. Ενδιάμεση κατηγορία είναι το ποικίλο. -72-

82 Το ποσοστό του δρόμου που διέρχεται από ήπιο ανάγλυφο βαθμολογείται με άριστα 100, από πολυσχιδές ανάγλυφο με 15 και από ποικίλο ανάγλυφο με 50 (Γιαννούλας Β., 2001). 3. Κοινωνικά κριτήρια Εξαρτάται από τον αριθμό των δεκτών (ανθρώπων) που δέχονται την επίπτωση. Αν είναι πολλοί οι δέκτες βαθμολογείται με 25, αν είναι λίγοι οι δέκτες με 50 και αν δεν υπάρχουν δέκτες 100. Τον σπουδαιότερο ρόλο στην επίπτωση τον παίζει η απόσταση από: 3.1 Τουριστικό θέρετρο. Επειδή ο τουρισμός στην Ελλάδα είναι εποχιακός, υπάρχει μεγάλη ένταση κατά του μήνες αιχμής και τα Σαββατοκύριακα. Κάθε χιλιόμετρο απόσταση από το θέρετρο αυξάνει τη βαθμολογία π.χ. σε απόσταση 0-1km : βαθμολογία 0, σε 1-2km : βαθμολογία 10, σε 2-3km: βαθμολογία 20, κ.ο.κ. 3.2 Εθνικό ή επαρχιακό δίκτυο ανάλογα με την απόστασή τους όπως παραπάνω. 3.3 Σιδηροδρομική γραμμή. Δεν έχει άμεση επίπτωση αλλά αν κάποιος δει την περιοχή από το τρένο μπορεί να εκφράσει την επιθυμία να την επισκεφθεί προσεχώς με το αυτοκίνητο. Αν είναι κοντά η σιδηροδρομική γραμμή υπάρχει επίπτωση λόγω θορύβου. 3.4 Αρχαιολογικό χώρο (όπως και με το τουριστικό θέρετρο). 3.5 Παρακείμενη μεγάλη πόλη (όπως και με το τουριστικό θέρετρο). 3.6 Παρακείμενο χωριό (όπως και με το τουριστικό θέρετρο). 3.7 Ευρωπαϊκό μονοπάτι ή εθνικό. Κάθε φορά που ο δρόμος διακόπτει την συνέχεια του μονοπατιού μειώνεται η βαθμολογία του π.χ. αν το διακόπτει μία φορά βαθμολογείται με 80, δύο φορές με 60 κ.ο.κ. (Γιαννούλας Β., 2001). Για την αξιολόγηση των κριτηρίων της έντασης χρησιμοποιήθηκε ο πίνακας 7. Πίνακας 7Αξιολόγηση της έντασης (Γιαννούλας Β., 2001) ΕΝΤΑΣΗ Κριτήρια Βαθμός Βαρύτητα Σύνολο =7x8 Χάραξη 1 Ισοφαρισμός γαιών 1.1 Καμπύλη συναρμογής 2, Χάραξη ερυθράς 2, Κατά πλάτος τομή 2,25 2 Πλάτος καταστρώματος 2,04 3 Κατά μήκος κλίση 2,52 4 Απόσταση ελιγμών 2,13 5 Θέση δασικού δρόμου 5.1 Από ρέμα 1, Από όρια δάσους 1,65-73-

83 5.3 Από επικίνδυνες θέσεις 2,40 6 Θέα από το δασικό δρόμο 6.1 Μορφολογικοί σχηματισμοί 1, Βλάστηση 1, Προβολή του χώρου 1, Συμβατές κατασκευές Υδάτινες επιφάνειες Προσαρμογή του δρόμου 1,77 Κατασκευή 8 Μέθοδος κατασκευής 8.1 Μηχάνημα κατασκευής 2, Υλικά 2, Αναχλόαση πρανών 1, Αποστράγγιση 2,31 Σύνολο Μέση Τιμή 1. Κριτήρια χάραξης 1.1 Ισοφαρισμός γαιών Καμπύλη συναρμογής Το ποσοστό των ακτίνων καμπυλότητας που είναι πάνω από 25m βαθμολογείται ανάλογα με το μήκος και παίρνεται η τελική βαθμολογία. Κατά τη χάραξη ενός δασικού δρόμου η ακτίνα καμπυλότητας πρέπει να είναι για τεχνικούς λόγους μεγαλύτερη των 10-15m. Πλην όμως αυτού η ακτίνα καμπυλότητας πάνω από 25m έχει επιπτώσεις στα πρανή δηλαδή μεγάλα εκχώματα, επιχώματα. Όταν οι ακτίνες καμπυλότητας είναι μεγαλύτερες από 25m τότε έχουμε απόκλιση από την άριστη ακτίνα και ανάλογα με το μήκος της ακτίνας εκφράζουμε αυτήν την διαφορά ως μείωση του ποσοστού επί του αρίστου ως εξής: Πίνακας 8:Αξιολόγηση καμπύλης συναρμογής (πηγή: Γιαννούλας Β., 2001) 1.1 Καμπύλη συναρμογής Ακτίνα καμπυλότητας (m) < >45 Βαθμολογία συμβατότητας

84 Το ποσοστό των ακτίνων καμπυλότητας που είναι πάνω από 25m βαθμολογείται ανάλογα με το μήκος και παίρνεται η τελική βαθμολογία (Γιαννούλας Β., 2001) Χάραξη ερυθράς Κατά τη χάραξη για να έχουμε τις λιγότερες επιπτώσεις στο περιβάλλον πρέπει το ύψος της ερυθράς γραμμής να πλησιάζει το ύψος του εδάφους. Θεωρείται ότι όταν η διαφορά μεταξύ ερυθράς γραμμής και γραμμής εδάφους είναι έως 0,5m έχουμε την άριστη χάραξη, ενώ πάνω από 0,5m υπάρχουν επιπτώσεις οι οποίες αυξάνονται όσο αυξάνει αυτή η διαφορά με άμεση συνέπεια τη μείωση της βαθμολογίας. Πίνακας 9:Αξιολόγηση ερυθράς (πηγή: Γιαννούλας Β., 2001) 1.2 Χάραξη ερυθράς Ύψος (m) <0,5 0, ,5 1, ,5 2,5-3 >3 Βαθμολογία συμβατότητας Σε κάθε διατομή του δρόμου ελέγχεται η διαφορά μεταξύ της ερυθράς και του εδάφους, αν η διαφορά είναι μεγαλύτερη από 0,5m τότε ανάλογα με τη διαφορά αυτή εκπίπτει και η αξιολόγηση από το άριστο σε σχέση πάντοτε με το μήκος του δασικού δρόμου υπάρχει και η μείωση της βαθμολογίας σε σχέση με το μήκος του δασικού δρόμου σύμφωνα με τα παραπάνω (Γιαννούλας Β., 2001) Κατά πλάτος τομή Όταν κατά την χάραξη του δασικού δρόμου ο άξονας του δρόμου είναι ίδιος με το σημείο τομής του δρόμου με το έδαφος τότε αυτό είναι το θεωρητικό άριστο. Ανάλογα με την απόσταση των σημείων αυτών μεταξύ τους έχουμε τα είδη των διατομών: μικτές, σε έκχωμα και σε επίχωμα. Όταν χαράσσεται η ισοκλινής υλοποιείται στο έδαφος το άριστο σημείο όταν η πολυγωνική διέρχεται από αυτό το σημείο της ισοκλινούς. Στο ποσοστό του μήκους του δασικού δρόμου όπου ο άξονας του δρόμου απέχει από το σημείο τομής του δρόμου με το έδαφος περισσότερο από μισό μέτρο βαθμολογείται σαν ποσοστό της μείωσης από το άριστα όπως παρακάτω: -75-

85 Πίνακας 10:Αξιολόγηση κατά πλάτος τομής (πηγή: Γιαννούλας Β., 2001) 1.3 Κατά πλάτος τομή Απόσταση (m) <0,5 0, ,5 1, ,5 2,5-3 >3 Βαθμολογία συμβατότητας Σε κάθε διατομή του δρόμου ελέγχεται η απόσταση μεταξύ, του άξονα του δρόμου και του σημείου τομής του δρόμου με το έδαφος, αν η διαφορά είναι μεγαλύτερη από 0,5m τότε ανάλογα με τη διαφορά που υπάρχει σε μέτρα γίνεται και η μείωση της βαθμολογίας σε σχέση με το μήκος του δασικού δρόμου σύμφωνα με τα παραπάνω (Γιαννούλας Β., 2001). 2. Πλάτος καταστρώματος Το πλάτος του καταστρώματος των δασικών δρόμων είναι ανάλογο με την κατηγορία του δασικού δρόμου και τον κυκλοφοριακό φόρτο. Στην πρώτη κατηγορία του δασικού δρόμου, σε σχέση με τις προδιαγραφές του Υπουργείου Γεωργίας, το πλάτος του καταστρώματος είναι 6-8m. Θεωρείται ότι είναι πολύ μεγάλο σε σχέση με τα οχήματα που κινούνται στο δασικό χώρο. Σήμερα θεωρείται ότι ο δασικός δρόμος για να έχει τις λιγότερες δυνατές επιπτώσεις πρέπει να έχει πλάτος καταστρώματος έως 3,5m για δρόμους τρίτης κατηγορίας και έως 5m για δρόμους μεγαλύτερης κατηγορίας (οι οποίοι συνδέουν χωριά και έχουν μία κυκλοφορία μεγαλύτερη από αυτήν που δικαιολογείται από την μεταφορά του ξύλου) και να υπάρχουν διαπλατύνσεις κάθε 250m για τη διασταύρωση των οχημάτων. Το ποσοστό του δρόμου που το πλάτος του καταστρώματος διαφέρει από τα 3,5m με διαπλατύνσεις κάθε 250m, βαθμολογείται σαν ποσοστό μείωσης του άριστα 100 όπως παρακάτω (Γιαννούλας Β., 2001): Πίνακας 11: Αξιολόγηση πλάτους καταστρώματος (πηγή: Γιαννούλας Β., 2001) 2. Πλάτος καταστρώματος Πλάτος καταστρώματος (m) >3.5 3, ,5 4, >10 Βαθμολογία συμβατότητας

86 Σε κάθε διατομή του δρόμου ελέγχεται το πλάτος καταστρώματος αν αυτό είναι μεγαλύτερο από 3,5m τότε ανάλογα με το πλάτος του καταστρώματος που υπάρχει σε μέτρα γίνεται και η μείωση της βαθμολογίας σε σχέση με το μήκος του δασικού δρόμου σύμφωνα με τα παραπάνω. Όταν δεν υπάρχει διαπλάτυνση κάθε 250m τότε η βαθμολογία θα μειώνεται κατά 20%. Όταν υπάρχει κορμοπλατεία τότε υπάρχει αρνητική επίπτωση λόγω του μεγάλου πλάτους του δασικού δρόμου (Γιαννούλας Β., 2001). 3. Κατά μήκος κλίση Ένα από τα σημαντικότερα χαρακτηριστικά του δασικού δρόμου είναι και η κατά μήκος κλίση. Η κατά μήκος κλίση πρέπει να είναι τέτοια ώστε να γίνεται εύκολη η μετακίνηση του αυτοκινήτου. Θεωρείται ότι η καταλληλότερη κατά μήκος κλίση είναι από -3% έως -12% και +3% έως +12% γιατί στην κλίση αυτή δεν υπάρχουν προβλήματα αποστράγγισης του δρόμου. Όταν υπάρχει σχεδόν μηδενική κλίση υπάρχουν προβλήματα αποστράγγισης του καταστρώματος και ειδικά στα ρέματα πρέπει να υπάρχουν μεγαλύτερες κλίσεις αρνητικές, αντίρροπες προς το κέντρο του ρέματος για την προστασία του δρόμου ιδιαίτερα όταν το ρέμα μεταφέρει αρκετό νερό. Σε περιπτώσεις όπου η κατά μήκος κλίση είναι πάνω από 12% υπάρχει μεγάλο πρόβλημα διάβρωσης του καταστρώματος του δρόμου το οποίο γίνεται ακατάλληλο για κυκλοφορία. Στην χάραξη του ελιγμού θα πρέπει να προσεχθεί ιδιαίτερα η κατά μήκος κλίση. Πρέπει να είναι μικρή έως 4-5% επειδή υπάρχει μεγάλη διατομή και μεγάλα πρανή που έχουν σαν αποτέλεσμα την διάβρωση του οδοστρώματος. Το ποσοστό του δρόμου όπου η κατά μήκος κλίση δεν είναι μεταξύ 3-12%, βαθμολογείται σαν ποσοστό μείωσης του άριστα 100, όπως παρακάτω (Γιαννούλας Β., 2001): Πίνακας 12: Αξιολόγηση κατά μήκους κλίσης (πηγή: Γιαννούλας Β., 2001) 3. Κατά μήκος κλίση Κατά μήκος κλίση (m) 3% -12% -3% έως +3% 12% - 15% >15 Βαθμολογία συμβατότητας ( Πρόβλημα αποστράγγισης) 50 (Πρόβλημα διάβρωσης) 20 (Πρόβλημα διάβρωσης) 4. Απόσταση ελιγμών Κατά τη χάραξη του δασικού δρόμου θα πρέπει να προσεχθεί ο σχεδιασμός των ελιγμών γιατί είναι μία δύσκολη κατασκευή και μπορεί να προκαλέσει προβλήματα διάβρωσης καθώς και αισθητικά προβλήματα. Πρέπει όταν υπάρχουν συνεχείς ελιγμοί η απόστασή τους να είναι μεγαλύτερη από 500m μεταξύ τους (του προηγουμένου με τον επόμενο). -77-

87 Για να βαθμολογηθούν οι ελιγμοί μετρείται το μήκος του δρόμου που περιλαμβάνει τους ελιγμούς και βρίσκεται το ποσοστό τους, σε σχέση με το συνολικό μήκος του δρόμου. Το ποσοστό του δασικού δρόμου που χαράχθηκε με ελιγμούς σε απόσταση < 500m, βαθμολογείται σαν ποσοστό μείωσης του άριστα 100, όπως παρακάτω (Γιαννούλας Β., 2001): Πίνακας 13: Αξιολόγηση απόστασης μεταξύ ελιγμών (πηγή: Γιαννούλας Β., 2001) 4. Αποστάσεις μεταξύ ελιγμών Απόσταση μεταξύ ελιγμών (m) > <100 Βαθμολογία συμβατότητας Θέση του δασικού δρόμου 5.1 Από ρέμα Η απόσταση του δασικού δρόμου από τα ρέματα πρέπει να είναι αρκετή ώστε να μην επηρεάζει το δασικό οικοσύστημα. Τα προβλήματα που υπάρχουν κατά την χάραξη του δρόμου κοντά σε ρέμα είναι: 1. Στο νερό, από τη ρύπανση και μόλυνση των λιπαντικών και πετρελαίων των οχημάτων. 2. Από τον θόρυβο στον υγρότοπο του ρέματος. 3. Δημιουργεί διάκενο το οποίο προστίθεται στο διάκενο, αν υπάρχει, του ρέματος και βοηθάει στην αλλαγή του μικροκλίματος με την είσοδο περισσότερης ηλιακής ακτινοβολίας. 4. Υπάρχει πρόβλημα μεγαλύτερης διάβρωσης. Το ποσοστό του δασικού δρόμου που χαράσσεται σε κοιλάδα που απέχει από την όχθη του ρέματος λιγότερο από 10m, βαθμολογείται σαν ποσοστό μείωσης του άριστα 100 όπως παρακάτω (Γιαννούλας Β., 2001): Πίνακας 14: Αξιολόγηση Θέσης δασ. δρόμου από ρέμα (πηγή: Γιαννούλας Β., 2001) 5. Θέση του δασικού δρόμου 5.1 Από ρέμα Απόσταση από ρέμα (m) > Βαθμολογία συμβατότητας

88 5.2 Από όρια δάσους Το ποσοστό του δασικού δρόμου που χαράσσεται σε απόσταση μικρότερη από 10m μέτρα έξω από τα όρια του δάσους ή σε απόσταση μικρότερη από 20m μέσα στα όρια του δάσους, για λόγους αισθητικούς βαθμολογείται σαν ποσοστό μείωσης του άριστα 100 (Γιαννούλας Β., 2001). Πίνακας 15: Αξιολόγηση θέσης δασ. δρόμου από όρια δάσους (πηγή: Γιαννούλας Β., 2001) 5.2 Από όρια δάσους Απόσταση από όρια δάσους (m) > Βαθμολογία συμβατότητας Από επικίνδυνες θέσεις Ο δασικός δρόμος δεν πρέπει να χαράσσεται σε ασταθή εδάφη όπου μπορεί να γίνει ολίσθηση, κατολίσθηση ή αστοχία στην κατασκευή των πρανών. Θα πρέπει να αποφεύγονται τα σημεία όπου υπάρχει φλύσχης ή άλλα αργιλικά πετρώματα που με το διαποτισμό τους με νερό αρχίζουν να κατολισθαίνουν. Για να αποφύγουμε μία κατολίσθηση θα πρέπει να αλλάξουμε τη χάραξη ή να γεφυρώσουμε τη μετακινούμενη περιοχή. Εφόσον το δεύτερο από οικονομικής απόψεως είναι αδύνατο να γίνει σε δασικούς δρόμους, επιλέγουμε το πρώτο δηλαδή αποφεύγουμε τελείως τις επικίνδυνες θέσεις. Επίσης πρέπει να αποφεύγουμε κατά την χάραξη τα ρέματα με μεγάλα ανοίγματα γιατί θα υπάρξει πρόβλημα με το κατάστρωμα του δρόμου και θα χρειαστεί να κατασκευασθεί τεχνικό έργο με μεγάλο άνοιγμα (γέφυρα, οχετός κ.ά.). Αντί αυτής της λύσης, να κατασκευάσουμε δηλαδή τεχνικό με μεγάλο άνοιγμα, γιατί η κατασκευή ενός μέτρου γέφυρας ισοδυναμεί από οικονομικής άποψης με την κατασκευή 100μέτρων δασικού δρόμου, προτιμάται η αλλαγή της χάραξης και η διάβαση του ρέματος από άλλη θέση με μικρότερο άνοιγμα. Το ποσοστό του δρόμου, που διέρχεται από αργιλώδες έδαφος, ρέματα με μεγάλα ανοίγματα, ασταθή εδάφη, βαθμολογείται σαν ποσοστό μείωσης του άριστα Θέα από το δασικό δρόμο Η απόλαυση ειδυλλιακών τοπίων από τους επισκέπτες καθώς και τους εργαζόμενους μέσα στο δάσος είναι ένα από τα πλεονεκτήματα που προσφέρει η διάνοιξη του δάσους και η κατασκευή δασικών δρόμων βατών σε περισσοτέρους ανθρώπους οι οποίοι ξεφεύγουν από τις πόλεις για να βρουν ένα οπτικό περιβάλλον καλύτερης ποιότητας. Ήδη στην Αμερική η οπτική ανάλυση του τοπίου έχει γίνει αποδεκτή από την κυβέρνηση ως ένα σημαντικό στοιχείο μέσα στο τμήμα ανάλυσης φυσικών πόρων και θα πρέπει και στην Ελλάδα να αναγνωριστεί το οπτικό τοπίο και η ανάλυσή του, ως ένας βασικός φυσικός πόρος και να τύχει ίσης μελέτης με τους άλλους φυσικούς πόρους της γης. Το οπτικό τοπίο ή η θέα από το δασικό δρόμο συνίσταται από πολλά στοιχεία που αλληλοσυσχετίζονται, όπως έδαφος, τοπογραφική διαμόρφωση, βλάστηση, υδάτινες -79-

89 μάζες, ζώα και ανθρώπινες κατασκευές και δραστηριότητες. Βαθμολογείται ανάλογα με τα παρακάτω κριτήρια (Γιαννούλας Β., 2001): 6.1 Μορφολογικοί σχηματισμοί Οι μορφολογικοί σχηματισμοί μέσα στο τοπίο ασκούν μία κυριαρχική αισθητική επίδραση, που απαιτεί και πρέπει να μείνει ανόθευτη. Το ποσοστό του δρόμου στο οποίο δεν παρατηρούνται γεωμορφολογικοί σχηματισμοί χωρίς απαραίτητα να κυριαρχούν βαθμολογείται σαν ποσοστό μείωσης του άριστα (100) (Γιαννούλας Β., 2001). 6.2 Βλάστηση Πρέπει όταν διέρχεται κάποιος από ένα δασικό δρόμο το οπτικό πεδίο να αποτελείται κυρίως από μορφές βλάστησης που δίνουν έστω και περιορισμένη ποικιλία, γιατί μία μόνο μορφή βλάστησης καταντάει μονότονη για τον οδηγό ή τον περιπατητή. Το ποσοστό του δρόμου, που το οπτικό πεδίο δεν συντίθεται από μορφές βλάστησης που δίνουν έστω μία περιορισμένη ποικιλία, ομοιόμορφη καλλιέργεια σε γεωμετρικά σχήματα βαθμολογείται σαν ποσοστό μείωσης του άριστα 100 (Γιαννούλας Β., 2001). 6.3 Προβολή του χώρου Θα πρέπει στο οπτικό πεδίο του οδηγού ή του περιπατητή να προβάλλεται το δάσος και επιμελείς δασοπονικές επεμβάσεις. Καλό θα ήταν αποψιλωτικά υλοτόμια ή αντιπυρικές λωρίδες κάθετα στις χωροσταθμικές να μην είναι εμφανείς. Όσο ψηλότερα γίνονται οι επεμβάσεις τόσο πιο εμφανείς είναι. Π.χ. όσο ψηλότερα είναι η θέση ενός υλοτόμιου σε μια πλαγιά τόσο μεγαλύτερη είναι η απόσταση από την οποία μπορεί να γίνει ορατό. Το ποσοστό του δρόμου όπου το οπτικό πεδίο δεν προβάλει το δάσος και τις επιμελείς δασοπονικές επεμβάσεις, βαθμολογείται σαν ποσοστό μείωσης του άριστα 100 (Γιαννούλας Β., 2001). 6.4 Συμβατές κατασκευές Θα πρέπει οι κατασκευές οι οποίες γίνονται στο δάσος όπως οικήματα, κιόσκια κ.α. καθώς και στο δρόμο όπως οχετοί, γέφυρες, τοίχοι αντιστήριξης κ.α. να είναι προσαρμοσμένα στο περιβάλλον. Τα οικήματα πρέπει να κτίζονται με πέτρα και ξύλα ή από μπετόν αλλά να καλύπτονται από πέτρα και ξύλα και η στέγη θα πρέπει να είναι κατασκευασμένη με πλάκες ή κεραμίδια ή με οτιδήποτε άλλο ανάλογα με την τοπική αρχιτεκτονική παράδοση. Τα έργα αποχέτευσης και αποστράγγισης των δρόμων θα πρέπει να κατασκευάζονται από μπετόν για αντοχή και να καλύπτονται από πέτρες. Η κατασκευή από ξύλο και πέτρα βαθμολογείται με άριστα 100. Η κατασκευή από μπετόν με 50. Η κατασκευή από συνδυασμό των παραπάνω υλικών με 75 (Γιαννούλας Β., 2001). 6.5 Υδάτινες επιφάνειες Ο παρατηρητής ο οποίος παρατηρεί από τον δασικό δρόμο μία υδάτινη επιφάνεια όπως ρέμα, λίμνη κ.ά. έχει μεγάλο ενδιαφέρον γιατί το νερό κυριαρχεί και επηρεάζει την -80-

90 αισθητική του τοπίου. Γι αυτό και στους περισσότερους δρόμους οι θέσεις θέας είναι σε σημεία που να υπάρχει θέα σε υδάτινες επιφάνειες. Το ποσοστό του δρόμου, όπου το οπτικό πεδίο δεν συντίθεται από εκτάσεις νερού και ρυάκια έστω με περιορισμένο οπτικό ενδιαφέρον και καθαρότητα (εφόσον υπάρχουν), βαθμολογείται σαν ποσοστό μείωσης του άριστα 100 (Γιαννούλας Β., 2001). 7. Προσαρμογή του δασικού δρόμου στο περιβάλλον Θα πρέπει ο δασικός δρόμος να αποκρύπτεται από τον παρατηρητή και να μην φαίνεται σαν μία ουλή μέσα στο σώμα του δάσους. Και αυτό επιτυγχάνεται όταν ο άξονας του δρόμου ακολουθεί τη μορφολογία του εδάφους και δεν δημιουργεί μεγάλα εκχώματα αφενός και χρησιμοποιούνται μικρά πλάτη δασικών δρόμων αφετέρου. Ένα από τους κύριους παράγοντες που επηρεάζουν την προσαρμογή του δασικού δρόμου είναι η εγκάρσια κλίση του εδάφους γιατί για το αυτό πλάτος του δασικού δρόμου όσο μεγαλύτερη είναι η εγκάρσια κλίση του εδάφους τόσο μεγαλύτερη είναι και η ζώνη κατάληψης του δρόμου και ως εκ τούτου μεγαλύτερη γυμνή επιφάνεια φαίνεται από μακριά. Όταν χρησιμοποιούνται, κατά την κατασκευή του δασικού δρόμου ανακυκλωμένα υλικά (γυαλί κ.α.) θα πρέπει να προσέχουμε να μην αντανακλάται το φως και τα υλικά αυτά να μην είναι τοξικά και με την βροχή εισχωρήσουν στους υδροφόρους ορίζοντες. Η θέση του παρατηρητή σε σχέση με το δρόμο που παρατηρεί παίζει ρόλο στην προσαρμογή του δρόμου στο περιβάλλον. Διακρίνουμε τρεις περιπτώσεις: α) Όταν ο παρατηρητής βρίσκεται χαμηλότερα από το επίπεδο του δρόμου. Στην περίπτωση αυτή δεν χρειάζεται να κάνουμε επεμβάσεις. β) Όταν ο παρατηρητής βρίσκεται στο ίδιο επίπεδο με τον δρόμο. Στην περίπτωση αυτή πρέπει να προσπαθήσουμε να κάνουμε ή να βοηθήσουμε την αναχλόαση των πρανών. γ) Όταν ο παρατηρητής βρίσκεται ψηλότερα από το επίπεδο του δρόμου. Στην περίπτωση αυτή πρέπει εκτός από την αναχλόαση των πρανών θα πρέπει να προχωρήσουμε σε φυτεύσεις δένδρων στο πρανές του επιχώματος ώστε μετά από μερικά χρόνια να επιτευχθεί η απόκρυψη. Τα παραπάνω ισχύουν και όταν ο παρατηρητής είναι κινούμενος. Το ποσοστό του δρόμου που δεν αποκρύπτεται θεωρείται σαν αντίστοιχη μείωση του άριστα 100 (Γιαννούλας Β., 2001). 8. Μέθοδος κατασκευής Στην κατασκευή του δασικού δρόμου πρέπει να χρησιμοποιούμε υλικά και μεθόδους οι οποίες να είναι φιλικές στο περιβάλλον δηλαδή κατά την κατασκευή και κατά τη λειτουργία του δρόμου να μην γίνεται έντονα αισθητή η παρέμβασή μας στο περιβάλλον. 8.1 Μηχανήματα κατασκευής Για την κατασκευή των δασικών δρόμων χρησιμοποιούνται στην ελληνική δασική πράξη οι προωθητές σε οποιαδήποτε κατηγορία δρόμου και σε οποιαδήποτε εγκάρσια κλίση. Διεθνείς καθώς και ελληνικές μελέτες και εφαρμογές έδειξαν ότι σε εγκάρσιες κλίσεις του εδάφους πάνω από 60% σε γαιώδη εδάφη και σε βραχώδης δρόμους πρέπει -81-

91 να χρησιμοποιούνται υδραυλικοί εκσκαφείς ανεστραμμένου πτύου. Κάθε απόκλιση από τα παραπάνω βαθμολογείται σαν ποσοστό μείωσης του άριστα 100. Το ποσοστό του δρόμου που δεν χρησιμοποιήθηκε υδραυλικός εκσκαφέας σε γαιώδη εδάφη με κλίσεις εδάφους πάνω από 60%, βαθμολογείται σαν ποσοστό μείωσης του άριστα 100. Το ποσοστό του δρόμου που δεν χρησιμοποιήθηκε υδραυλικός εκσκαφέας σε βραχώδη εδάφη για την τακτοποίηση των θραυσμάτων, βαθμολογείται σαν ποσοστό μείωσης του άριστα 100 (Γιαννούλας Β., 2001). 8.2 Υλικά κατασκευής Μετά τη χάραξη του δασικού δρόμου ακολουθεί η κατασκευή η οποία γίνεται σε δύο στάδια: Κατασκευή υποδομής Κατασκευή ανωδομής α) Υποδομή χαρακτηρίζεται το σύνολο των χωματουργικών εργασιών (επιχωματώσεων - εκχωματώσεων) και τεχνικών έργων που χρειάζονται για να αποκτήσει ο δασικός δρόμος την κατάλληλη διαμόρφωση και τις απαραίτητες διαστάσεις για να μπορεί να δέχεται με ασφάλεια το οδόστρωμα, να αντέχει στις συνθήκες κυκλοφορίας και στις επιδράσεις των καιρικών φαινομένων και να διευκολύνει την ομαλή και ανεμπόδιστη απορροή των υδάτων που ρέουν επιφανειακά ή και κάτω από το σώμα του δασικού δρόμου. Για την ολοκλήρωση της υποδομής απαιτούνται τα παρακάτω: 1. Μελέτη εδαφοφυσικών ιδιοτήτων του εδάφους (μελέτη γεωλογικού υποθέματος). 2. Προετοιμασία του σώματος της οδού. 3. Εκτέλεση χωματουργικών εργασιών. 4. Εξασφάλιση πρανών. 5. Καταπολέμηση κατολισθήσεων. 6. Κατασκευή τεχνικών έργων. β) Η ανωδομή του δασικού δρόμου κατασκευάζεται όταν τελειώσουν οι εργασίες της διαμόρφωσης του σώματος του δρόμου και σταθεροποιηθεί φυσικά το υπέδαφος ή η υποδομή. Σαν ανωδομή χαρακτηρίζεται η σταθεροποίηση του καταστρώματος με σταθεροποίηση του υπάρχοντος εδαφικού υλικού ή με την κατασκευή του οδοστρώματος. Τα υλικά που θα χρησιμοποιηθούν τόσο στην υποδομή όσο και στην ανωδομή θα πρέπει να είναι κατάλληλα από τεχνικής άποψης και να εκπληρώνουν τις στατικές και περιβαλλοντικές απαιτήσεις. Κάθε απόκλισή τους βαθμολογείται σαν ποσοστό μείωσης του άριστα 100. Το ποσοστό του δρόμου που δεν σταθεροποιήθηκε σε κατά μήκος κλίση 10%, βαθμολογείται σαν ποσοστό μείωσης του άριστα 100. Το ποσοστό του δρόμου που το υλικό οδοστρωσίας δεν είναι επιτόπιο βαθμολογείται σαν ποσοστό μείωσης του άριστα 100 (Γιαννούλας Β., 2001). Ανάλογα με τα υλικά κατασκευής αν ο δρόμος είναι χαλικόστρωτος βαθμολογείται με άριστα 100, αν είναι ασφαλτοστρωμένος καθώς και με άλλα φερτά τεχνικά υλικά βαθμολογείται με 50 (Γιαννούλας Β., 2001). -82-

92 8.3 Αναχλόαση πρανών Το ποσοστό των πρανών του δρόμου, που στα επιχώματα με κλίση κοντά στη γωνία του φυσικού πρανούς και εδαφιαία κλίση κοντά στο 60-70%, δεν έγινε φυσική ή τεχνική αναχλόαση, βαθμολογείται σαν ποσοστό μείωσης του άριστα 100 (Γιαννούλας Β., 2001). 8.4 Τεχνικά έργα Αποστράγγιση Παροχέτευση Το ποσοστό των τοίχων αντιστήριξης του δρόμου, που υπερβαίνει το ύψος των 3m, βαθμολογείται με μείωση του άριστα 100. Το ποσοστό της υπέρβασης του ανοίγματος της γέφυρας πάνω από 8m βαθμολογείται σαν ποσοστό μείωσης του άριστα 100. Η έλλειψη ρείθρων (αυλακιών) εγκάρσια στο κατάστρωμα σε κατά μήκος κλίση δρόμου >10% και μήκους >100m, βαθμολογείται σαν ποσοστό μείωσης του άριστα 100. Το ποσοστό του κύριου δασικού δρόμου όπου παρατηρείται έλλειψη επίκλισης, τάφρων στο κατάστρωμα για την αποστράγγισή του, βαθμολογείται σαν ποσοστό μείωσης του άριστα 100 (Γιαννούλας Β., 2001) Τελική βαθμολογία Συντελεστής Συμβατότητας Για να βαθμολογήσουμε τον κάθε δρόμο χρησιμοποιούμε τους πίνακες 6 και 7. Στους πίνακες αυτούς υπάρχουν τα κριτήρια έντασης και απορροφητικότητας. Η βαθμολογία προκύπτει με βάση τα όσα αναλύθηκαν πιο πάνω και οι βαρύτητες των κριτηρίων για μεν τις εντάσεις προέρχονται από τις απαντήσεις σε ερωτηματολόγιο που στάλθηκε σε όλες τις δασικές υπηρεσίες της χώρας και απάντησαν οι δασολόγοι της πράξης, για δε την απορροφητικότητα από ειδικούς επιστήμονες και τη διεθνή βιβλιογραφία. Για να βρούμε τη μέση τιμή της έντασης πολλαπλασιάζουμε το βαθμό του κάθε κριτηρίου επί τη βαρύτητα του και στο τέλος το άθροισμα των επί μέρους γινομένων το διαιρούμε δια του συνολικού αθροίσματος της βαρύτητας. Αυτή η τιμή είναι η μέση τιμή της έντασης επί τις εκατό (%). Το ίδιο κάνουμε και με την απορροφητικότητα. Τις δύο μέσες τιμές τις πολλαπλασιάζουμε μεταξύ τους και το αποτέλεσμα που παίρνουμε το ονομάζουμε συντελεστή συμβατότητας του έργου. Όταν ο συντελεστής συμβατότητας είναι πάνω από 60% ή 0,60 δεχόμαστε να γίνει το έργο. Αν ο συντελεστής συμβατότητας είναι 0,50-0,60 μπορεί να γίνει αλλά με όρους. Αν ο συντελεστής συμβατότητας είναι κάτω από 0,50 οι επιπτώσεις θα είναι πολύ μεγάλες και χρειάζεται ή να αλλάξουμε τη χάραξη ή να κατασκευάσουμε έργα για την αποκατάσταση του φυσικού περιβάλλοντος (Γιαννούλας Β., 2001). Στα αποτελέσματα της εργασίας παρουσιάζονται πρώτα τα αποτελέσματα που συγκεντρώθηκαν από τη Μελέτη Οδικής Διάνοιξης, τα αποτελέσματα των μετρήσεων πεδίου και η αξιολόγησή των τεχνικών χαρακτηριστικών των οδικών αξόνων με βάση τα προτεινόμενα κριτήρια της Διδακτορικής διατριβής του Γιαννούλα Β. Η αξιολόγηση των μετρήσεων πεδίου έγινε σύμφωνα με τα κριτήρια της απορροφητικότητας και της έντασης όπου και βαθμολογείται η συμβατότητα των τεχνικών στοιχείων κατασκευής των δασικών δρόμων των δύο αιολικών πάρκων (Γιαννούλας Β., 2001). -83-

93 4.4. Περιγραφή εγκαταστάσεις έργου Πρόκειται για την εγκατάσταση αιολικού σταθμού ηλεκτροπαραγωγής, αποτελούμενου από 2 γειτονικά αιολικά πάρκα που περιλαμβάνουν συνολικά δεκαεννέα (19) ανεμογεννήτριες συνολικής ισχύος 38MW. Το αιολικό πάρκο με την ονομασία «Παναγία Σουμελά» αποτελείται από 7 ανεμογεννήτριες (14MW) ενώ το αντίστοιχο με την ονομασία «Ζωοδόχος Πηγή» αποτελείται από τις υπόλοιπες 12 (24MW). Τα δύο αιολικά πάρκα λειτουργούν ως ανεξάρτητες μονάδες ηλεκτροπαραγωγής και είναι συνδεδεμένα με το δίκτυο της Δ.Ε.Η. μέσω κοινού κατάλληλου υποσταθμού (Ν. Χλύκας, 2007). Όπως ήδη έχει αναφερθεί, οι θέσεις εγκατάστασης των αιολικών πάρκων βρίσκονται εκατέρωθεν των ορίων του Δήμου Βέροιας του Νομού Ημαθίας και του Δημοτικού Διαμερίσματος Ελλησπόντου του Νομού Κοζάνης αντίστοιχα και περικλείονται από 2 κλειστές τεθλασμένες που αντιστοιχούν στα όρια των ευρύτερων πολυγώνων των αιολικών πάρκων. Η συνολική έκταση που καταλαμβάνουν τα ευρύτερα πολύγωνα φτάνει τα 4.610,46 στρέμματα (1.998,11 στρέμματα για το Α/Π «Παναγία Σουμελά» και 2.612,35 στρέμματα για το Α/Π «Ζωοδόχος Πηγή»). Σύμφωνα με τη Μελέτη Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων για την κατασκευή και λειτουργία των δύο αιολικών πάρκων και τις εγκαταστάσεις του έργου ισχύουν τα εξής: Για τη θεμελίωση κάθε ανεμογεννήτριας έχει κατασκευαστεί θεμέλιο διαστάσεων 14,5 14,5m. Για τις θεμελιώσεις των ανεμογεννητριών με κέντρα τα σημεία εγκατάστασης των ανεμογεννητριών έγιναν εκσκαφές τετραγωνικής διατομής, κατάλληλου βάθους (περίπου 2,5m) και ενδεικτικών διαστάσεων 14,5x14,5m που καθορίζονται επακριβώς από τη μελέτη και τα σχέδια της θεμελιώσεως του εξοπλισμού. Οι εκχωματώσεις παρέμειναν σε μικρή απόσταση από το θεμέλιο ώστε, με την ολοκλήρωση της σκυροδέτησης, να χρησιμοποιούνται για την αναγκαία επιχωμάτωση του θεμελίου. Εκτιμάται ότι για κάθε θέση ανεμογεννήτριας απαιτήθηκε εκσκαφή περίπου 550m³ εδάφους. Ο συνολικός όγκος χωματισμών για την εγκατάσταση των ανεμογεννητριών εκτιμάται περίπου σε m³. Ο πυθμένας της κάθε εκσκαφής θεμελίωσης των ανεμογεννητριών είναι οριζόντιος και καθαρός από ξένα υλικά. Λήφθηκαν όλα τα κατάλληλα μέτρα για την αποφυγή συγκέντρωσης στάσιμων υδάτων στις εκσκαφές. Τα θεμέλια κατασκευάστηκαν εφαρμόζοντας τη σχετική ελληνική νομοθεσία και ειδικά το νέο Ελληνικό Αντισεισμικό Κανονισμό και την εγκεκριμένη στατική μελέτη. Πριν τη στατική μελέτη εκπονήθηκε λεπτομερής γεωλογική μελέτη που υπολογίζει την φέρουσα ικανότητα του εδάφους και υποδεικνύει πιθανά γεωτεχνικά προβλήματα που χρήζουν ειδικής θεμελίωσης. Ο οπλισμός και οι διαστάσεις των θεμελίων εξασφαλίζουν την αντοχή σε αυξημένα φορτία προερχόμενα κυρίως από σεισμό και άνεμο καθώς και συνδυασμό μόνιμων, κινητών και άλλων φορτίων. Τα θεμέλια των ανεμογεννητριών κατασκευάστηκαν από οπλισμένο σκυρόδεμα C20/25 (ή ανωτέρας κατηγορίας) και σιδήρου S500s. Το βάθος της θεμελίωσης καθορίστηκε ύστερα από τη γεωτεχνική μελέτη που δείχνει την ακριβή φέρουσα ικανότητα του εδάφους στη θέση κατασκευής του οικίσκου ελέγχου και δεν είναι λιγότερο από 0,8m. Ο πυθμένας της εκσκαφής των θεμελίων καλύφθηκε από μπετόν καθαρότητας Β160. Η στατική μελέτη εκπονήθηκε με βάση τον ισχύοντα Ελληνικό Αντισεισμικό Κανονισμό (ΕΑΚ 2001) και με συντελεστή σεισμικής επιτάχυνσης τουλάχιστον 0,16 (Ν. Χλύκας, 2007). -84-

94 Γύρω από κάθε ανεμογεννήτρια έχει διανοιχτεί οριζόντιο πλάτωμα διαστάσεων μέτρων, δηλαδή περίπου 1,9 στρέμματα για κάθε ανεμογεννήτρια και συνολικά 37 στρέμματα για τα πλατώματα όλων των ανεμογεννητριών. Τα 2 αιολικά πάρκα έχουν κοινό οικίσκο ελέγχου, εμβαδού 150m² ο οποίος έχει εγκατασταθεί σε κατάλληλη μεταξύ τους θέση ώστε να καλύπτονται με ευκολία οι ανάγκες ελέγχου, ασφάλειας και τηλεπίβλεψης και των 2 αιολικών πάρκων. Η ύπαρξη τόσο της οδού πρόσβασης όσο και της εσωτερικής οδοποιίας που συνδέει τις ανεμογεννήτριες μεταξύ τους για τα δύο αιολικά πάρκα είναι απαραίτητη. Για το λόγο αυτό έχει γίνει βελτίωση της υφιστάμενης δασικής οδού. Η οδός αυτή συνδέει τους οικισμούς Ζωοδόχου Πηγής με το θερινό οικισμό της Αγίας Παρασκευής, διέρχεται σε μικρή σχετικά απόσταση από τα αιολικά πάρκα και αποτελεί τη μόνη συνδετήρια οδό με το εθνικό δίκτυο. Έτσι, κατά το στάδιο της μελέτης εγκατάστασης του έργου επιλέχθηκε ως λύση η βελτίωση και οδοστρωσία τμήματος της οδού (περί τα 5km) ενώ η διάνοιξη των εσωτερικών δρόμων στα δύο αιολικά πάρκα αφορά περί τα 11,5km περίπου. Προκειμένου να τηρούνται οι ελάχιστες αποστάσεις των ανεμογεννητριών από τα γειτονικά οικόπεδα, οι εργασίες έλαβαν χώρα επί ενός ευρύτερου οικοπέδου ανά ανεμογεννήτρια. Σύμφωνα με την εγκύκλιο του Υπουργείου Γεωργίας με αρ. Πρωτ.: Οίκ /2953, «Σαν απόλυτα αναγκαία έκταση νοείται η έκταση που ισούται με το άθροισμα των εκτάσεων των τετραγώνων με μήκος πλευράς 3 πτερυγίων ανεμογεννητριών ή των κύκλων με ακτίνα ένα και μισό μήκος πτερυγίου γύρω από τη βάση κάθε Α/Γ». Οι ανεμογεννήτριες που εγκαταστάθηκαν σε κάθε αιολικό πάρκο έχουν μήκος πτερυγίου 45m. Συνεπώς το οικόπεδο αντιστοιχεί σε έκταση m² (αφού το μήκος της πλευράς κάθε οικοπέδου είναι 3 45=135m) δηλαδή 18,2 στρέμματα περίπου. Αθροιστικά, το εμβαδόν του συνόλου των τετραγωνικών οικοπέδων των ανεμογεννητριών είναι: Α/Π Παναγία Σουμελά: 7(Α/Γ) 18,2 (στρέμματα περίπου η κάθε μία)=127,4 στρέμματα συνολικά, Α/Π Ζωοδόχος Πηγή: 12 (Α/Γ) 18,2 (στρέμματα περίπου η κάθε μία)=218,4 στρέμματα συνολικά. Αθροιστικά, το εμβαδόν του συνόλου των τετραγωνικών οικοπέδων των ανεμογεννητριών και για τα δύο αιολικά πάρκα θα είναι 19(Α/Γ) 18,2 (στρέμματα περίπου η κάθε μία)=345,8 στρέμματα συνολικά. Η άμεσα επηρεαζόμενη έκταση σχετίζεται με τις επιφάνειες όπου πραγματοποιήθηκαν επεμβάσεις, δηλαδή τις επιφάνειες που καταλαμβάνουν το θεμέλιο και το πλάτωμα της κάθε Α/Γ ήτοι έκταση ίση με 41 περίπου στρέμματα. Επιπλέον, στην έκταση αυτή προστίθεται η επιφάνεια κατάληψης του οικίσκου ελέγχου (0,15 στρέμματα) καθώς και η ζώνη κατάληψης των συνοδών έργων οδοποιίας και ηλεκτρικής διασύνδεσης (Ν. Χλύκας, 2007). Η παραγόμενη ηλεκτρική ενέργεια από τα 2 γειτονικά Α/Π, μεταφέρεται μέσω της υπόγειας Γραμμής Μέσης Τάσης 20KV, μήκους 5,5km περίπου στον προς μελέτη Υποσταθμό 20/150KV, ο οποίος βρίσκεται κάτω από τη διασυνδετική γραμμή 150KV της ΔΕΗ. -85-

95 5. ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ Στο κεφάλαιο αυτό παρουσιάζονται τα αποτελέσματα που προέκυψαν με βάση τις παρατηρήσεις, τα στοιχεία και τις μετρήσεις που πάρθηκαν στα δύο αιολικά πάρκα. Συγκεκριμένα, παρουσιάζονται τα απαραίτητα στοιχεία που εμπεριέχονται στην Προμελέτη Διάνοιξης Δασικού Οδικού Δικτύου Πρόσβασης αιολικών πάρκων «Ζωοδόχου Πηγής» Ν. Κοζάνης και «Παναγίας Σουμελά» Ν. Ημαθίας για τη βελτίωση και διάνοιξη της εσωτερικής οδοποιίας των αιολικών πάρκων, τα αποτελέσματα των μετρήσεων πεδίου καθώς επίσης και η αξιολόγηση της απορροφητικότητας και της έντασης όπως αυτά προέκυψαν από τα δεδομένα των μετρήσεων πεδίου και με βάση τα κριτήρια αξιολόγησης του Γιαννούλα Β. (2001). Οι κατά πλάτος τομές που προέκυψαν με βάση τις μετρήσεις εμπεριέχονται στο Παράρτημα της παρούσας εργασίας Δρόμος πρόσβασης και εσωτερικό δίκτυο αιολικού σταθμού Για την πρόσβαση στο χώρο κάθε ανεμογεννήτριας ώστε να είναι δυνατή η διαμόρφωση των πλατωμάτων, η κατασκευή των θεμελιώσεων και η ανέγερση του εξοπλισμού καθώς και για λειτουργίες συντηρήσεων και επισκευών, απαιτήθηκε η βελτίωση τόσο της οδού πρόσβασης όσο και η διάνοιξη της εσωτερικής οδοποιίας που συνδέει τις ανεμογεννήτριες μεταξύ τους. Αρχικά, σε ότι αφορά την οδό πρόσβασης, έγινε η βελτίωση ενός τμήματος υφιστάμενου δασικού δρόμου συνολικού μήκους 5.087,77km και η διάνοιξη δύο βοηθητικών τμημάτων, συνολικού μήκους 113,85m. Ο δρόμος αυτός συνδέει τους οικισμούς Ζωοδόχου Πηγής με τον θερινό οικισμό της Αγ. Παρασκευής, διέρχεται σε μικρή σχετικά απόσταση από τα αιολικά πάρκα και αποτελεί τη μόνη συνδετήρια οδό με το εθνικό δίκτυο. Έτσι, στο στάδιο μελέτης του έργου, επιλέχθηκε ως λύση η βελτίωση και οδοστρωσία του δρόμου αυτού και από το τέλος του η διάνοιξη άλλων δρόμων με σκοπό τη διασύνδεση των ανεμογεννητριών μεταξύ τους. Σε ότι αφορά την εσωτερική οδοποιία, απαιτήθηκε η διάνοιξη 10 τμημάτων δασικών δρόμων Γ κατηγορίας συνολικού μήκους ,14km και 1 τμήματος τρακτερόδρομου, συνολικού μήκους 0,483km. Οι εν λόγω δρόμοι είναι ζωτικοί για τη λειτουργία των δύο αιολικών πάρκων καθόσον το δασικό οδικό δίκτυο που προϋπήρχε ήταν σχεδόν ανύπαρκτο. Η οδός πρόσβασης και η εσωτερική οδοποιία εντός του αιολικού σταθμού κατασκευάστηκαν σύμφωνα με τις προδιαγραφές δασικών οδών Γ κατηγορίας. Οι οδοί οδοστρώθηκαν με αδρανή υλικά σταθεροποιημένου τύπου σε όλο το μήκος τους, σύμφωνα με το διάγραμμα ύλης μελετών οδοστρωσίας δασικών δρόμων που καθορίστηκε με την 10799/640/54/ εγκύκλιο του Υπουργείου Γεωργίας. Με τον τρόπο αυτό λύθηκε οριστικά το θέμα της ασφαλούς προσπέλασης και της βατότητας καθ όλη τη διάρκεια του έτους ενώ παράλληλα έγινε ταχύτερη και ευκολότερη η προσέγγιση από τα οχήματα εργασιών στα αιολικά πάρκα και από τους περίοικους. Κάποια από αυτά τα αδρανή υλικά προέκυψαν από τις εκσκαφές και κάποια προμηθεύτηκαν από νομίμως λειτουργούντα λατομεία στην ευρύτερη περιοχή. Στα έργα διάνοιξης των απαιτούμενων οδών περιλαμβάνεται και η κατασκευή των απαιτούμενων τεχνικών έργων. Έτσι προβλέφθηκε η κατασκευή τάφρων αποχέτευσης -86-

96 και σωληνωτών οχετών ούτως ώστε να δημιουργηθεί ένα πλήρες αποχετευτικό σύστημα σε όλο το μήκος των υπό μελέτη οδών ώστε τα όμβρια να διοχετεύονται γρήγορα εκτός του καταστρώματος της οδού, περιορίζοντας έτσι τις ζημιές στο ελάχιστο. Όλοι οι οχετοί είναι υπό επίχωση. Δεν απαιτήθηκαν άλλα τεχνικά έργα με εξαίρεση ένα πολύ μικρό τμήμα της οδού πρόσβασης, το οποίο εξυπηρέτησε τον ελιγμό των οχημάτων μεταφοράς των αεροστροβίλων, όπου η δημιουργία επιχώματος απαίτησε την κατασκευή τοίχου αντιστήριξης στον πόδα του επιχώματος και κατασκευή βαθμίδων αγκύρωσης (αναβαθμοί) επί των υφιστάμενων πρανών λόγω της ύπαρξης ολισθηγενών εδαφών με ισχυρές εγκάρσιες κλίσεις Τεχνικά χαρακτηριστικά οδού πρόσβασης και εσωτερικής οδοποιίας Σύμφωνα με την Προμελέτη Διάνοιξης Δασικού Οδικού Δικτύου Πρόσβασης αιολικών πάρκων «Ζωοδόχου Πηγής» Ν. Κοζάνης και «Παναγίας Σουμελά» Ν. Ημαθίας οι δασικοί δρόμοι έχουν τα ακόλουθα χαρακτηριστικά: Α.) Χαρακτηρισμός και κατάταξη οδού Οι οδοί χαρακτηρίζονται ως δασικές και θα κατασκευαστούν σύμφωνα με τις προδιαγραφές δασικών οδών Γ κατηγορίας. Σε ότι αφορά την οδό πρόσβασης, βελτιώθηκε ο υφιστάμενος δρόμος σε μήκος περί τα 5km ενώ η διάνοιξη των εσωτερικών δρόμων στα δύο αιολικά πάρκα αφορά περί τα 11,5km περίπου. Η χάραξη του προτεινόμενου δικτύου αποτυπώνεται σε σχέδιο στο Παράρτημα της εργασίας. Β.) Πλάτος καταστρώματος Το πλάτος καταστρώματος στις ευθυγραμμίες κυμαίνεται περί τα 5m με τοπικές διαπλατύνσεις όπως προβλέπεται από τις προδιαγραφές σύνταξης μελετών δασικών δρόμων Γ κατηγορίας. Η κατασκευή διαπλατύνσεων έγινε στις καμπύλες ούτως ώστε να διευκολυνθεί η μετακίνηση των μεγάλων οχημάτων που χρησιμοποιήθηκαν κατά το στάδιο κατασκευής του έργου. Γ.) Κατά μήκος κλίσεις Η μέγιστη αξονική κλίση σε δασοδρόμους Γ κατηγορίας ανέρχεται στο 1,2%, όριο το οποίο σε γενικές γραμμές τηρήθηκε. Εξαίρεση αποτελεί το τμήμα του προς βελτίωση δρόμου πρόσβασης από την ΧΘ 0+081,04 ΧΘ 0+283,80km, όπου η κλίση μετά τη βελτίωση ανέρχεται στο 12,45%. Σε ότι αφορά την εσωτερική οδοποιία, οι κλίσεις είναι κατώτερες του ανωτέρω ορίου, οι δε μέσες κυμαίνονται περί του 7%. Δ.) Διαμόρφωση πρανών Η κλίση των πρανών των ορυγμάτων, λόγω της έλλειψης γεωτεχνικών δεδομένων προσδιορίσθηκε με την εμπειρική μέθοδο, ανάλογα με το ποσοστό βράχου, ως εξής: - Για τα εκχώματα : i) Γαιώδη 1:1. ήτοι κλίση 100% ii) Ημιβραχώδη 2:1, ήτοι κλίση 200% iii) Βραχώδη 5:1, ήτοι κλίση 500% Ο όγκος των χωματισμών (πλεοναζόντων υλικών) υπολογίστηκε περί τα ,01m³ για τη βελτίωση της υφιστάμενης δασικής οδού (οδός πρόσβασης), ενώ σε ότι αφορά την εσωτερική οδοποιία εντός των δύο αιολικών πάρκων τα υλικά αυτά εκτιμήθηκαν σε ,44m³. -87-

97 5.3. Αναλυτική τεχνική περιγραφή Τα έργα εσωτερικής οδοποιίας και διάνοιξης διαχωρίζονται σε δύο μέρη. Η πρώτη μελέτη αφορά τη βελτίωση ενός τμήματος δασικού δρόμου Γ κατηγορίας συνολικού μήκους 5+087,77km και τη διάνοιξη δύο βοηθητικών τμημάτων δασικών δρόμων Γ κατηγορίας συνολικού μήκους 0+113,85km. Η δεύτερη μελέτη αφορά τη διάνοιξη 10 τμημάτων δασικών δρόμων Γ κατηγορίας συνολικού μήκους ,14km και 1 τμήματος τρακτερόδρομου συνολικού μήκους 0+483,46km Α.) Βελτίωση οδού μήκους 5+087,77km και διάνοιξη δύο βοηθητικών τμημάτων μήκους 0+113,85km Πίνακας 16: Τεχνική περιγραφή κατάταξη μήκος είδος επέμβασης δρόμων Είδος επέμβασης Τμήμα Χαρακτηρισμός Μήκος (km) Βελτιώσεις Α1 Τ1 Δασική οδός Γ κατηγορίας 5+087,77 Διανοίξεις Α2 Τ2 Δασική οδός Γ κατηγορίας 0+061,29 Α3 Τ3 Δασική οδός Γ κατηγορίας 0+052,56 Στη συνέχεια περιγράφεται αναλυτικά η πορεία των προτεινόμενων δρόμων : Τμήμα Α1 Τ1 Εκκινεί από το άκρο του οικισμού Ζωοδόχου Πηγής, σε υψόμετρο 1297,48m. Από εκεί με δυτική κατεύθυνση και ανοδική κλίση φθάνει μετά από πορεία 0+732,70km στη διατομή Α 11Α12, όπου και ελίσσεται. Από εκεί στρέφεται ανατολικά και φθάνει στην Χ.Θ ,60km (διατομή Α 14Α15), όπου και ελίσσεται για δεύτερη φορά. Στη συνέχεια στρέφεται δυτικά νοτιοδυτικά και με ανοδική κλίση φθάνει στην Χ.Θ ,78km (διατομή Α 22Α23), όπου και ελίσσεται για τρίτη φορά. Ακολούθως στρέφεται βόρεια και φθάνει σε ανώνυμο αυχένα στη χιλιομετρική θέση 1+784,70 (διατομή Δ28). Από εκεί με βόρεια κατεύθυνση και συνδυασμό κλίσεων, ακολουθώντας την πορεία του υφιστάμενου δρόμου, καταλήγει στη διατομή Τ1, όπου και συναντά το προτεινόμενο οδικό δίκτυο του αιολικού πάρκου Ζωοδόχου Πηγής. Γενικά, ο υπό βελτίωση δρόμος ακολουθεί την πορεία του υφιστάμενου σε όλο το μήκος του, χωρίς παραλλαγές. Το συνολικό μήκος του δρόμου ανέρχεται σε 5+087,77km. Ο δρόμος που προτείνεται για βελτίωση αποτελεί βασική οδική αρτηρία γιατί συνδέει τα αιολικά πάρκα Ζωοδόχου Πηγής και Παναγίας Σουμελά με την εθνική οδό Κοζάνης Θεσσαλονίκης, η δε βελτίωσή του κρίθηκε απαραίτητη γιατί με την υφιστάμενη κατάσταση δεν ήταν δυνατή η κίνηση τόσο μεγάλων οχημάτων. Τμήμα Α2 Τ2 Εκκινεί από τη διατομή Α 11Α12 του τμήματος Α1-Τ1 και από εκεί με νοτιοδυτική κατεύθυνση τελειώνει μετά από 61,29m. Το τμήμα αυτό πρόκειται για νέα διάνοιξη και δημιουργήθηκε με σκοπό τη διέλευση των οχημάτων μεταφοράς των αεροστροβίλων καθώς και την οπίσθια κίνηση αυτών μέχρι των 2 ο ελιγμό του προς βελτίωση δρόμου Α1- Τ1. Στην περίπτωση που δεν κατασκευαζόταν αυτό το τμήμα θα έπρεπε να γίνει βελτίωση του 1 ου ελιγμού του υφιστάμενου δρόμου, με την αύξηση της ακτίνας -88-

98 καμπυλότητας στα 40m, πράγμα το οποίο δεν είναι επιτρεπτό, λόγω της δυσμενούς τοπογραφικής διαμόρφωσης και των ιδιοκτησιών που υπάρχουν κατάντη αυτού. Τμήμα Α3 Τ3 Εκκινεί από τη διατομή Α 14Α15 του τμήματος Α1-Τ1 και από εκεί με ανατολική κατεύθυνση τελειώνει μετά από 52,56m. Το τμήμα αυτό πρόκειται για νέα διάνοιξη και δημιουργήθηκε με σκοπό τη διέλευση των οχημάτων μεταφοράς των αεροστροβίλων καθώς και την εμπρόσθια κίνησή τους μέχρι τον 3 ο ελιγμό του προς βελτίωση δρόμου Α1-Τ1. Στην περίπτωση που δεν κατασκευαζόταν αυτό το τμήμα θα έπρεπε να γίνει βελτίωση του 2 ου ελιγμού του υφιστάμενου δρόμου, με την αύξηση της ακτίνας καμπυλότητας στα 40m, πράγμα το οποίο δεν είναι επιτρεπτό, λόγω των πολύ ισχυρών εγκάρσιων κλίσεων και των φαινομένων διάβρωσης που έχουν παρατηρηθεί στο σημείο. Μετά από τη βελτίωση του υφιστάμενου δρόμου και την κατασκευή των μικρού μήκους βοηθητικών οδών κάθετα στον 1 ο και 2 ο ελιγμό αντίστοιχα, τα οχήματα μεταφοράς των αεροστροβίλων εισήλθαν στο τμήμα Α2-Τ2 και από εκεί κινήθηκαν με οπίσθια κίνηση μέχρι τον 2 ο ελιγμό. Εκεί θα εισέρχονταν στο τμήμα Α3-Τ3 και θα κινούνταν με πρόσθια κίνηση μέχρι τον 3 ο ελιγμό. Στη συνέχεια, θα εισέρχονταν σε υφιστάμενο δασικό δρόμο και θα κινούνταν με οπίσθια κίνηση μέχρι την κορυφή Α 27, όπου και υπάρχουν επίπεδες εκτάσεις και τα οχήματα μεταφοράς θα μπορούσαν να ελιχθούν σύμφωνα με την προμελέτη. Συμπληρωματικά με τα ανωτέρω στοιχεία πρέπει να αναφερθούν τα εξής : Όχημα μελέτης: Ως όχημα μελέτης ορίζεται το όχημα μήκους 44m, που χρησιμοποιήθηκε για τη μεταφορά των αεροστροβίλων. Ως μέγιστη φόρτιση ορίζονται οι 40 τόνοι και αντιστοιχεί στο γερανό ανύψωσης των αεροστροβίλων ο οποίος έχει βάρος 50 τόνους και 8 άξονες. Ταχύτητα μελέτης: Ως ταχύτητα μελέτης επιλέχθηκαν τα 20km/h, προκειμένου να αποφευχθούν μεγάλες διαπλατύνσεις και επικλίσεις στα καμπύλα τμήματα. Η ελάχιστη απόσταση (D) μεταξύ δύο αντιθέτως κινούμενων οχημάτων για Ve=20 km/h είναι D=0.40m. Πλάτος οδοστρώματος καταστρώματος: Το πλάτος καταστρώματος στις ευθυγραμμίες κυμαίνεται στα 5,00m. Το πλάτος καταστρώματος ταυτίζεται με το πλάτος οδοστρώματος, επειδή το οδόστρωμα τοποθετήθηκε εντός της σκάφης που διαμορφώθηκε στο κατάστρωμα (σχέδιο τυπικής διατομής). Επιλέχθηκε αυτή η μορφή της τυπικής διατομής με σκοπό την τήρηση των προδιαγραφών σύνταξης μελετών δασικών δρόμων Γ κατηγορίας, οι οποίες προβλέπουν πλάτος καταστρώματος 5m, με τοπικές διαπλατύνσεις. Ερείσματα: Δεν απαιτήθηκε η κατασκευή ερεισμάτων. Διαπλατύνσεις: Για τη διευκόλυνση της κυκλοφορίας τόσο μεγάλων οχημάτων (μήκους 44m) απαιτείται η κατασκευή διαπλατύνσεων στις καμπύλες, τέτοιου μεγέθους ώστε η χορδή της εσωτερικής καμπύλης να είναι μεγαλύτερη των 48m. Το πλάτος της διαπλάτυνσης των καμπύλων τμημάτων που εφαρμόστηκε, εξαρτάται από την εσωτερική ακτίνα καμπυλότητας και έχει ως εξής : Rmin > 95m, A=0 m 60m < Rmin < 95m, A=1 m 45m < Rmin < 60m, A=2 m 32m < Rmin < 45m, A=3 m. -89-

99 Τάφροι αποχέτευσης: Οι τάφροι αποχέτευσης είναι τριγωνικής διατομής, ανοίγματος 1,00m, βάθους 0,40m, με κλίση προς το κατάστρωμα 1:2,5. Ακτίνες καμπυλότητας: Οι ακτίνες καμπυλότητας σύμφωνα με τις προδιαγραφές για τους δρόμους Γ κατηγορίας πρέπει να είναι μεγαλύτερες από 20m, οι οποίες όμως δεν επιτρέπουν την κίνηση οχημάτων μήκους 44m, χωρίς την ανάλογη μεγάλη διαπλάτυνση του καταστρώματος. Για το λόγο αυτό χρησιμοποιήθηκαν ακτίνες μεγαλύτερες των 35m, στις περισσότερες περιπτώσεις. Αντίθετα, οι ακτίνες καμπυλότητας των 3 ελιγμών δεν προτάθηκε να βελτιωθούν, γιατί έπρεπε να εφαρμοστεί ακτίνα καμπυλότητας > 35m αυτό δεν ήταν δυνατό να πραγματοποιηθεί γιατί στον 1 ο και στον 3 ο ελιγμό υπάρχουν εκατέρωθεν ιδιοκτησίες, στον δε 2 ο επικρατούν πολύ ισχυρές εγκάρσιες κλίσεις και το έδαφος είναι ολισθαίνον. Κλίσεις: Η μέγιστη αξονική κλίση σε δασικούς δρόμους Γ κατηγορίας ανέρχεται στο 12%, όριο το οποίο σε γενικές γραμμές τηρήθηκε. Εξαίρεση αποτελεί το τμήμα του προς βελτίωση δρόμου από την ΧΘ 0+081,04 ΧΘ 0+283,80km, όπου η κλίση μετά τη βελτίωση ανέρχεται στο 12,45%. Η κλίση του υφιστάμενου δρόμου ανέρχεται κατά θέσεις σήμερα στο 14% και δεν ήταν δυνατή η περαιτέρω βελτίωσή του, χωρίς την κατασκευή παραλλαγών. Σε όλο το υπόλοιπο μήκος οι κλίσεις είναι κατώτερες του ανωτέρω ορίου, με μέση περί του 7%. Ελάχιστη ακτίνα κατακόρυφης καμπύλης: Για την εξομάλυνση της ερυθράς εφαρμόστηκε, σύμφωνα με τη μελέτη, ελάχιστη ακτίνα κυκλικής καμπύλης, η οποία ανήλθε: - για κυρτές καμπύλες Rk=0.22 x D² - για κοίλες καμπύλες Rk=D²/(6+0.07D) Με την προϋπόθεση ότι η εφαπτομένη σε μέτρα της συγκεκριμένης καμπύλης είναι ίση ή μεγαλύτερη της ταχύτητας μελέτης σε km/h. Εγκάρσια κλίση οδοστρωμάτων: Για τη γρήγορη ροή των επιφανειακών υδάτων, η διαμόρφωση του οδοστρώματος στις ευθυγραμμίες είναι δικλινής με κλίση 2,00% και ακτίνα συναρμογής R=(bkxqk)/6. Η επίκλιση στις καμπύλες διαμορφώνεται με κατεύθυνση προς το εσωτερικό της για λόγους δυναμικής της κίνησης. Η μεταβολή της επίκλισης επιτυγχάνεται με περιστροφή της επιφάνειας του οδοστρώματος περί τον άξονά του. Η φυγόκεντρη επιτάχυνση που αναπτύσσεται κατά την κίνηση του οχήματος στην καμπύλη, εξαρτάται από την μονόπλευρη επίκλιση του οδοστρώματος qk και την μεταξύ των τροχών και του οδοστρώματος πλευρική τριβή. Ο βασικός τύπος για την κίνηση ενός οχήματος σε καμπύλη είναι: v²/127(qk+f), όπου qk=επίκλιση του οδοστρώματος, f=συντελεστής πλευρικής τριβής, v=ταχύτητα οχήματος, R=ακτίνα καμπυλότητας. Η τιμή του συντελεστή πλευρικής τριβής που μπορεί να χρησιμοποιηθεί με ασφάλεια για ταχύτητα μελέτης μέχρι 80km/h, είναι F=0,12. Η μέγιστη επίκλιση που εφαρμόστηκε είναι qkmax=3%. Διατομή σε έκχωμα : Η κλίση των πρανών των ορυγμάτων, λόγω έλλειψης γεωτεχνικών δεδομένων προσδιορίσθηκε με την εμπειρική μέθοδο, ανάλογα με το ποσοστό βράχου και έχει ως εξής: - για τα εκχώματα: α.) Γαιώδη 1:1, ήτοι κλίση 100% β.) Ημιβραχώδη 2:1. ήτοι κλίση 200% γ.) Βραχώδη 5:1, ήτοι κλίση 500% -90-

100 Διατομή σε επίχωμα: Στην περίπτωση των επιχωμάτων η κλίση των πρανών είναι 2:3, η οποία εξασφαλίζει μακροχρόνια σταθερότητα και καλύτερη προσαρμογή της αρτηρίας στο τοπίο. Ως υλικά για την κατασκευή των επιχωμάτων χρησιμοποιήθηκαν οι εκσκαφές που προέκυψαν από τμήματα του δρόμου μεταξύ διατομών. Τα ανωτέρω υλικά κρίθηκαν κατάλληλα, με μικρό βαθμό διόγκωσης και μικρό ποσοστό λεπτόκοκκων υλικών. Εξαίρεση αποτελεί το επιφανειακό στρώμα του εδάφους σε όλο το μήκος του δρόμου καθώς και οι εκσκαφές που προέκυψαν μεταξύ των διατομών Α28-Δ45, όπου υπερτερεί το λεπτομερές αργιλοαμμώδες υλικό και κατατάσσονται ως ακατάλληλα για κατασκευή επιχωμάτων. Επίσης, το τμήμα του δρόμου Α3-Δ3 που προτάθηκε για διάνοιξη διέρχεται από ολισθηγενή εδάφη με ισχυρές εγκάρσιες κλίσεις. Εδώ λήφθηκαν μέτρα συμπύκνωσης και θεμελίωσης της υποδομής και τα οποία έχουν ως εξής: i.) Αφαίρεση των φυτικών γαιών και των χαλαρών σχηματισμών, τόσο στη βάση των επιχωμάτων όσο και στα πρανή που συνδέθηκαν. ii.) Κατασκευή τοίχου αντιστήριξης στον πόδα του επιχώματος. iii.) Κατασκευή βαθμίδων αγκύρωσης (αναβαθμοί) επί των υφιστάμενων πρανών, κατάλληλη συμπύκνωση στις θέσεις, αλλά και σε όλο το πλάτος των επιχωμάτων, προκειμένου να αποκτήσει το έδαφος έδρασης του επιχώματος την κατάλληλη αντοχή. iv.) Σύμφωνα με τη μελέτη, προτάθηκαν δύο τρόποι για τη συμπύκνωση του επιχώματος, είτε σε στρώσεις πάχους 15cm ασυμπύκνωτου υλικού σε περίπτωση που θα χρησιμοποιούνταν στατικός οδοστρωτήρας είτε σε στρώσεις 30cm σε περίπτωση που θα χρησιμοποιούνταν κατσικοπόδαρο, το οποίο και θεωρήθηκε ως καταλληλότερο μηχάνημα συμπύκνωσης για το διαθέσιμο υλικό. Ο ελάχιστος βαθμός συμπύκνωσης του επιχώματος ορίζεται ίσος με 95% της μέγιστης ξηράς πυκνότητας του υλικού επίχωσης. Εκτιμήθηκε ότι στα περισσότερα τμήματα των δρόμων δεν θα απαιτούνταν η λήψη κανενός μέτρου συμπύκνωσης του επιχώματος. Χωματουργικές εργασίες Θέσεις αποθέσεων : Βάσει των πινάκων χωματισμών που συμπεριλαμβάνονται στη μελέτη προκύπτουν τα εξής στοιχεία : 1. Γενικές εκσκαφές γαιώδεις+εκσκαφές αναβαθμών=35.015,79m³ 2. Γενικές εκσκαφές βραχώδεις: 2.682,40m³ 3. Επιχώσεις: 6.062,06m³ Όσον αφορά την κίνηση των γαιών αναφέρονται τα εξής: 1. Όγκος 6.062,06m³ των συνολικών γαιωδών και ημιβραχωδών υλικών εκσκαφών τα οποία κρίθηκαν κατάλληλα, χρησιμοποιήθηκαν για την κατασκευή των επιχωμάτων. 2. Όγκος 774,78m³ των γαιωδών εκσκαφών που προήλθαν από τον επιφανειακό μανδύα και κρίθηκαν ακατάλληλα για την κατασκευή επιχωμάτων, επιστρώθηκαν στα πρανή των επιχωμάτων, προκειμένου να επέλθει η ταχεία αναχλόαση. 3. Το σύνολο του όγκου των βραχωδών εκσκαφών που ανέρχονται σε 2.682,40m³ χρησιμοποιήθηκε, κατόπιν διαλογής και επεξεργασίας, είτε για την κατασκευή επιχωμάτων είτε ως αδρανές υλικό για την κατασκευή εξυγιαντικών στρώσεων. -91-

101 4. Ο περισσεύων όγκος γαιωδών εκσκαφών που ανέρχεται σε ,01m³ μεταφέρθηκε προς απόθεση σε άγονες εκτάσεις και εγκαταλελειμμένα λατομεία μαρμάρου της ευρύτερης περιοχής. Τέλος, ως μέση απόσταση μεταφοράς όλων των εκσκαφών καθορίστηκε το 1km. Τεχνικά έργα : Για την αποχέτευση των ανάντη λεκανών και των υδάτων που συλλέγονται από τις τάφρους αποχέτευσης κατασκευάστηκαν 7 σωληνωτοί οχετοί με τσιμεντοσωλήνες D=1m και 1 κιβωτοειδής οχετός 2x1m. Τα τεχνικά έργα αποχέτευσης δημιούργησαν ένα πλήρες αποχετευτικό δίκτυο σε όλο το μήκος των υπό μελέτη οδών ώστε τα όμβρια να διοχετεύονται γρήγορα εκτός του καταστρώματος της οδού, περιορίζοντας έτσι τις ζημιές στο ελάχιστο. Όλοι οι οχετοί είναι υπό επίχωση. Για την κατασκευή των οχετών έγιναν γενικές εκσκαφές θεμελίων για να κατέλθουν στο επίπεδο της φυσικής κοίτης των ρεμάτων. Στη συνέχεια έγινε εκσκαφή των θεμελίων των τοίχων και του κορμού του τεχνικού, η διάστρωση του σκυροδέματος, η τοποθέτηση των τσιμεντοσωλήνων πάνω στο σκυρόδεμα, εγκιβωτισμός των τσιμεντοσωλήνων με σκυρόδεμα, κατασκευή πτερυγιότοιχων και τέλος, επίχωση του τεχνικού με ημίβραχο. Οι τσιμεντοσωλήνες Φ 100 είναι οπλισμένοι. Στον πίνακα 5.2 που ακολουθεί παρατίθενται οι οχετοί και η χιλιομετρική τους θέση για τον συγκεκριμένο δρόμο. Πίνακας 17: Οχετοί σε συγκεκριμένες διατομές του έργου Δρόμος Διατομή Χ.Θ. Τεχνικό έργο Α1-Τ1 Δ ,04 Σωληνωτός οχετός D=1.00m Δ ,32 Σωληνωτός οχετός D=1.00m Δ ,75 Σωληνωτός οχετός D=1.00m Δ ,52 Σωληνωτός οχετός D=1.00m Δ ,85 Σωληνωτός οχετός D=1.00m Δ ,70 Σωληνωτός οχετός D=1.00m Δ ,45 Σωληνωτός οχετός D=1.00m Δ ,67 Κιβωτοειδής οχετός 2x1m Α2 Τ ,00 Σωληνωτός οχετός D=1.00m Επίσης κατασκευάστηκαν τοίχοι αντιστήριξης στις εξής περιπτώσεις: στις θέσεις με ισχυρές εγκάρσιες κλίσεις ώστε να αποκτήσει το επίχωμα κλίση 66,67%. στις θέσεις όπου εκατέρωθεν του δρόμου βρίσκονται ιδιόκτητοι αγροί κατασκευάστηκαν τοίχοι αντιστήριξης ώστε να περιορισθεί το πλάτος κατάληψης του επιχώματος. Οι θέσεις κατασκευής των τοίχων αντιστήριξης καθώς και οι διαστάσεις αυτών παρουσιάζονται στον πίνακα 18: -92-

102 Πίνακας 18:Τοίχοι αντιστήριξης Δρόμος Χ.Θ. Μήκος μ. Ύψος μ. Α1-Τ , ,44 15,11 2,50 Α2 Τ2 Α3-Τ , ,59 10,00 2, , ,14 8,55 4, , ,14 10,00 4, , ,97 3,97 6, , ,72 6,75 5, , ,16 4,44 4, , ,41 3,25 3, , ,33 2,92 2,50 Σύνολο 64,99 Β.) Διάνοιξη οδικού δικτύου αιολικών πάρκων Ζωοδόχου Πηγής Ν. Κοζάνης και Παναγίας Σουμελά Ν. Ημαθίας Πίνακας 19: Τεχνική περιγραφή κατάταξη μήκος διοικητική υπαγωγή δρόμων Διοικητική υπαγωγή Τμήμα Χαρακτηρισμός Μήκος (km) Α1 Τ1 Δασική οδός Γ κατηγορίας 2+372,82 Α2 Τ2 Δασική οδός Γ κατηγορίας 0+227,30 Νομός Ημαθίας Α3 Τ3 Δασική οδός Γ κατηγορίας 0+297,07 Α4 Τ4 Δασική οδός Γ κατηγορίας 0+160,43 Α5 Τ5 Δασική οδός Γ κατηγορίας 1+056,07 Α6 Τ6 Δασική οδός Γ κατηγορίας 1+415,42 Α7 Τ7 Δασική οδός Γ κατηγορίας 4+320,90 Νομός Κοζάνης Α8 Τ8 Δασική οδός Γ κατηγορίας 0+523,10 Α9 Τ9 Δασική οδός Γ κατηγορίας 0+151,58 Α10 Τ10 Δασική οδός Γ κατηγορίας 0+835,45 Α11 Τ11 Τρακτερόδρομος 0+483,46 Στη συνέχεια περιγράφεται αναλυτικά ο πορεία των προτεινόμενων δρόμων: Αιολικό πάρκο Παναγίας Σουμελά (Νομός Ημαθίας) -93-

103 Τμήμα Α1 Τ1 Εκκινεί από την ανεμογεννήτρια Σ1, σε υψόμετρο 1573,135m. Από εκεί με νότια κατεύθυνση και συνδυασμό κλίσεων κινείται περίπου κατά μήκος της κορυφογραμμής Καστανιάς, διερχόμενος διαδοχικά από τις ανεμογεννήτριες Σ2, Σ3, Σ6 και καταλήγει στην ανεμογεννήτρια Σ7, σε υψόμετρο 1556,498m. Το συνολικό μήκος του ανέρχεται σε 2+372,819km. Τμήμα Α2 Τ2 Εκκινεί από τη διατομή 36 του τμήματος Α1 Τ1, σε υψόμετρο 1613,531m. Από εκεί με νότια κατεύθυνση και συνδυασμό κλίσεων καταλήγει στην ανεμογεννήτρια Σ4, σε υψόμετρο 1618,183m. Το συνολικό του μήκος ανέρχεται σε 0+227,30km. Σκοπός δε της διάνοιξής του είναι αποκλειστικά η προσέγγιση της ανεμογεννήτριας Σ4. Τμήμα Α3 Τ3 Εκκινεί από τη διατομή 52 του τμήματος Α1 Τ1, σε υψόμετρο 1577,215m. Από εκεί με ανοδική κλίση καταλήγει στην ανεμογεννήτρια Σ5, σε υψόμετρο 1588,07m. Το συνολικό του μήκος ανέρχεται σε 0+297,07km. Σκοπός δε της διάνοιξής του είναι αποκλειστικά η προσέγγιση της ανεμογεννήτριας Σ5. Τμήμα Α4 Τ4 Εκκινεί από τη διατομή 15 του τμήματος Α1 Τ1, σε υψόμετρο 1579,07m. Από εκεί με δυτική κατεύθυνση και καθοδική κλίση καταλήγει σε πλατεία που διαμορφώθηκε και χρησιμοποιήθηκε ως χώρος αποθήκευσης, σε υψόμετρο 1570,286m. Το συνολικό του μήκος ανέρχεται σε 0+158,22km. Τμήμα Α5 Τ5 Εκκινεί από τη διατομή 52 του τμήματος Α1 Τ1, σε υψόμετρο 1510,425m. Από εκεί με βορειοδυτική κατεύθυνση και καθοδική κλίση καταλήγει στα όρια των Νομών Ημαθίας και Κοζάνης, σε υψόμετρο 1577,16m. Τ συνολικό του μήκος ανέρχεται σε 1+056,07km. Ο δρόμος αυτός αποτελεί τη συνδετήρια οδό μεταξύ των αιολικών πάρκων Παναγίας Σουμελά και Ζωοδόχου Πηγής. Αιολικό πάρκο Ζωοδόχου Πηγής (Νομός Κοζάνης) Τμήμα Α6 Τ6 Αποτελεί συνέχεια του τμήματος Α5 Τ5 και συνδετήρια οδό των δύο αιολικών πάρκων μεταξύ τους, εντός του νομού Κοζάνης. Εκκινεί από τη διατομή Α38 του τμήματος Α7 Τ7 σε υψόμετρο 1590,376m. Από εκεί με ανατολική νοτιοανατολική κατεύθυνση και καθοδική κλίση καταλήγει στο τέλος του τμήματος Α5 Τ5, σε υψόμετρο 1577,16m. Το συνολικό του μήκος ανέρχεται σε 1+415,42km. Τμήμα Α7 Τ7 Εκκινεί από την ανεμογεννήτρια Ζ12 του αιολικού πάρκου Ζωοδόχου Πηγής, σε υψόμετρο 1574,00m. Από εκεί με βόρεια κατεύθυνση και συνδυασμό κλίσεων κινείται περίπου κατά μήκος της κορυφογραμμής Τσεκούρι, διερχόμενος διαδοχικά από τις ανεμογεννήτριες Ζ11, Ζ10, Ζ8, Ζ6, Ζ4, Ζ3, Ζ2 και καταλήγει στην ανεμογεννήτρια Ζ1, σε υψόμετρο 1625,613m. Το συνολικό του μήκος ανέρχεται σε 4+320,90km. Τμήμα Α8 Τ8 Εκκινεί από τη διατομή 76 του τμήματος Α7 Τ7, σε υψόμετρο 1590,31m. Από εκεί με δυτική βόρεια κατεύθυνση και συνδυασμό κλίσεων καταλήγει στην ανεμογεννήτρια Ζ5, σε υψόμετρο 1608,07m. Το συνολικό του μήκος ανέρχεται σε 0+515,75km. Σκοπός δε της διάνοιξής του είναι αποκλειστικά η προσέγγιση της ανεμογεννήτριας Ζ

104 Τμήμα Α9 Τ9 Εκκινεί από τη διατομή Δ38 του τμήματος Α7 Τ7, σε υψόμετρο 1589,73m. Από εκεί με νοτιοδυτική και ανοδική κλίση καταλήγει στην ανεμογεννήτρια Ζ7, σε υψόμετρο 1597,20m. Το συνολικό του μήκος ανέρχεται σε 0+145,28km. Σκοπός δε της διάνοιξής του είναι αποκλειστικά η προσέγγιση της ανεμογεννήτριας Ζ7. Τμήμα Α10 Τ10 Εκκινεί από τη διατομή Δ45 του τμήματος Α7 Τ7, σε υψόμετρο 1574,25m. Από εκεί με βορειοδυτική νοτιοδυτική κατεύθυνση και καθοδική κλίση καταλήγει σε υφιστάμενο δρόμο, ο οποίος στα πλαίσια κατασκευής του παρόντος έργου, προβλέφθηκε να βελτιωθεί όπως αναφέρθηκε ανωτέρω. Αποτελεί την κύρια συνδετήρια οδό των αιολικών πάρκων Ζωοδόχου Πηγής και Παναγίας Σουμελά, με το ευρύτερο οδικό δίκτυο και κυρίως με την Εθνική οδό Κοζάνης Βέροιας. Το συνολικό μήκος του δρόμου αυτού ανέρχεται σε 0+835,45km. Τμήμα Α11 Τ11 Εκκινεί από την ανεμογεννήτρια Ζ12 του αιολικού πάρκου Ζωοδόχου Πηγής. Πρόκειται για τρακτερόδρομο που έχει σαν σκοπό τη διέλευση του αγωγού του παραγόμενου ηλεκτρικού ρεύματος. Το συνολικό του μήκος ανέρχεται σε 0+483,464km. Η πορεία των δρόμων φαίνεται αναλυτικά στα επισυναπτόμενα διαγράμματα οριζοντιογραφίας της μελέτης. Στο Παράρτημα της παρούσας εργασίας επισυνάπτονται οι χάρτες που αφορούν α.) τη θέση του έργου και β.) τις θέσεις των ανεμογεννητριών καθώς και των δρόμων που διανοίχθηκαν. Όσον αφορά τα τεχνικά στοιχεία αυτής της μελέτης συμπίπτουν στα περισσότερα σημεία με αυτά που περιγράφηκαν ανωτέρω εκτός από μικρές αποκλίσεις π.χ. το πλάτος καταστρώματος του τρακτερόδρομου θα είναι 4,00m. Επίσης διαφορά παρουσιάζεται στις χωματουργικές εργασίες θέσεις αποθέσεων και έχουν ως εξής: 1.) Γενικές εκσκαφές γαιώδεις και ημιβραχώδεις : ,45m³ 2.) Γενικές εκσκαφές βραχώδεις : ,5m³ 3.) Επιχώσεις : ,39m³ Όσον αφορά την κίνηση των γαιών αναφέρονται τα εξής: 1. Όγκος ,39m³ των συνολικών γαιωδών και ημιβραχωδών υλικών εκσκαφών χρησιμοποιήθηκαν για την κατασκευή επιχωμάτων, τα όποια κρίθηκαν κατάλληλα για αυτό το σκοπό. 2. Όγκος 9.303,62m³ των γαιωδών εκσκαφών που προήλθαν από τον επιφανειακό μανδύα και είναι κατάλληλα για την κατασκευή επιχωμάτων επιστρώθηκαν στο σύνολό τους στα πρανή των επιχωμάτων, προκειμένου να επέλθει η ταχεία αναχλόαση. 3. Το σύνολο του όγκου των βραχωδών εκσκαφών που ανέρχονται σε ,50m³ χρησιμοποιήθηκε, είτε για την κατασκευή επιχωμάτων, είτε κατόπιν διαλογής και επεξεργασίας, ως αδρανές υλικό για την κατασκευή των εξυγιαντικών στρώσεων και της υπόβασης. 4. Ο περισσεύων όγκος γαιωδών ημιβραχωδών εκσκαφών που ανέρχεται σε ,44m³ μεταφέρθηκε προς απόθεση σε άγονες εκτάσεις και εγκαταλειμμένα λατομεία μαρμάρου της ευρύτερης περιοχής. Ως μέση απόσταση μεταφοράς όλων των εκσκαφών καθορίστηκε το 1,00km. -95-

105 Τεχνικά έργα : Για την αποχέτευση των ανάντη λεκανών και των υδάτων που συλλέγονται από τις τάφρους αποχέτευσης προβλέφθηκε η κατασκευή 19 σωληνωτών οχετών με τσιμεντοσωλήνες D=1μ. και 1 κιβωτοειδούς οχετού 2x1μ. Τα τεχνικά έργα αποχέτευσης δημιούργησαν ένα πλήρες αποχετευτικό δίκτυο σε όλο το μήκος των υπό μελέτη οδών ώστε τα όμβρια να διοχετεύονται γρήγορα εκτός του καταστρώματος της οδού, περιορίζοντας έτσι τις ζημιές στο ελάχιστο. Όλοι οι οχετοί είναι υπό επίχωση. Για την κατασκευή των οχετών έγιναν γενικές εκσκαφές θεμελίων για να κατέλθουν στο επίπεδο της φυσικής κοίτης των ρεμάτων. Στη συνέχεια έγινε εκσκαφή των θεμελίων των τοίχων και του κορμού του τεχνικού, η διάστρωση του σκυροδέματος, η τοποθέτηση των τσιμεντοσωλήνων πάνω στο σκυρόδεμα, εγκιβωτισμός των τσιμεντοσωλήνων με σκυρόδεμα, κατασκευή πτερυγιότοιχων και τέλος, επίχωση του τεχνικού με ημίβραχο. Οι τσιμεντοσωλήνες Φ 100 είναι οπλισμένοι. Στον πίνακα 5.5 παρατίθενται οι οχετοί των νέων δασικών δρόμων καθώς και η χιλιομετρική τους θέση. Στους νέους δασικούς δρόμους δεν απαιτήθηκε η κατασκευή τοίχων αντιστήριξης. Εξυγιαντική στρώση: Ως έργο βελτίωσης της υποδομής θεωρείται η κατασκευή εξυγιαντικής στρώσης και σκοπός της είναι η βελτίωση των συνθηκών θεμελίωσης με εκσκαφή τμήματος ή του συνόλου του υπάρχοντος εδάφους με πτωχά μηχανικά χαρακτηριστικά και αντικατάστασή του με εξυγιαντική στρώση που διαθέτει αυξημένη αντοχή και πολύ μικρή συμπιεστικότητα. Πίνακας 20: Οχετοί νέων δασικών δρόμων Δρόμος Διατομή Χ.Θ. Τεχνικό έργο Α1-Τ1 Α ,15 Σωληνωτός οχετός D=1.00m ,40 Σωληνωτός οχετός D=1.00m Δ ,47 Σωληνωτός οχετός D=1.00m Α3-Τ ,00 Σωληνωτός οχετός D=1.00m Α5-Τ ,48 Σωληνωτός οχετός D=1.00m ,09 Σωληνωτός οχετός D=1.00m Α ,05 Σωληνωτός οχετός D=1.00m Α6-Τ6 Α ,33 Σωληνωτός οχετός D=1.00m Δ ,97 Σωληνωτός οχετός D=1.00m Α7-Τ ,98 Σωληνωτός οχετός D=1.00m ,94 Σωληνωτός οχετός D=1.00m Δ ,15 Σωληνωτός οχετός D=1.00m Α ,17 Σωληνωτός οχετός D=1.00m Α ,35 Σωληνωτός οχετός D=1.00m ,30 Σωληνωτός οχετός D=1.00m Α ,63 Σωληνωτός οχετός D=1.00m -96-

106 Δ ,11 Σωληνωτός οχετός D=1.00m Α8-Τ8 Δ ,24 Σωληνωτός οχετός D=1.00m Α10-Τ10 Δ ,20 Κιβωτοειδής οχετός 2x1m Δ ,57 Σωληνωτός οχετός D=1.00m Το γεωλογικό υπόβαθρο σε όλη την έκταση των δρόμων είναι οι ασβεστόλιθοι. Το φυσικό έδαφος επάνω στο οποίο θα εδραθεί το οδόστρωμα είναι υψηλής αντοχής, ο βαθμός διόγκωσης είναι χαμηλός, με μικρό ποσοστό λεπτόκοκκων υλικών και κατά συνέπεια δεν απαιτήθηκε η λήψη κανενός μέτρου θεμελίωσης της υποδομής. Ο καθορισμός του πάχους εξυγίανσης έγινε εμπειρικά, με μακροσκοπικές επιτόπιες παρατηρήσεις και είναι συνάρτηση του ποσοστού βραχισμού. Λαμβάνοντας υπόψη τα ανωτέρω, το πάχος της εξυγιαντικής στρώσης έχει ως εξής: 1. Στην περίπτωση που το ποσοστό βραχισμού είναι μεγαλύτερο του 70% το πάχος της εξυγιαντικής στρώσης καθορίστηκε ίσο με 10cm, δεδομένης της μεγάλης αντοχής του εδάφους και του πολύ χαμηλού βαθμού διόγκωσης του μητρικού εδάφους. 2. Στην περίπτωση που το ποσοστό βραχισμού είναι μικρότερο του 70% το πάχος της εξυγιαντικής στρώσης καθορίστηκε στα 30cm. Αν και σε αυτές τις περιπτώσεις το φυσικό έδαφος είναι μεγάλης αντοχής, για λόγους ασφαλείας, λόγω της κίνησης τόσο βαρέων οχημάτων, προτάθηκε το ανωτέρω πάχος ώστε να ενισχυθεί περισσότερο η υποδομή του εδάφους. Η προμήθεια του αδρανούς υλικού θα γινόταν είτε από το ελεύθερο εμπόριο είτε χρησιμοποιώντας τις βραχώδεις ασβεστολιθικές εκσκαφές που προέκυψαν κατά τη διάνοιξη των δρόμων, κατόπιν θραύσης και διαλογής ώστε να αποκτήσουν την απαιτούμενη διαβάθμιση. Η ποσότητα του αδρανούς υλικού που αναμενόταν ότι θα απαιτηθεί ανήλθε στα ,29m³. Η εξυγιαντική στρώση θεωρήθηκε ως έργο βελτίωσης του εδάφους και δεν συμμετέχει στον υπολογισμό του πάχους οδοστρωσίας. Με τον όρο οδόστρωμα ορίζεται το σύνολο των επάλληλων στρώσεων που τοποθετούνται για την κυκλοφορία πάνω από την στρώση έδρασης (σκάφη). Στην περίπτωση ορύγματος ως στρώση έδρασης νοείται η διαμορφωμένη επιφάνεια του υπεδάφους, ενώ στην περίπτωση επιχώματος η διαμορφωμένη επιφάνεια της στέψης του επιχώματος. Το οδόστρωμα θεωρείται εύκαμπτο και στην περίπτωση των μελετηθέντων δρόμων περιλαμβάνει μόνο τη στρώση της υπόβασης, το δε πάχος της καθορίστηκε εμπειρικά σε 30cm. Η κατασκευή της υπόβασης προβλεπόταν να γίνει με θραυστά αδρανή υλικά σταθεροποιημένου τύπου της Π.Τ.Π. Ο-150, με συμπύκνωση κατά στρώσεις μέγιστου συμπυκνωμένου πάχους κάθε στρώσης ίσου προς 0,10m. Η προμήθεια του αδρανούς υλικού θα γινόταν είτε από το ελεύθερο εμπόριο είτε με τη χρήση των βραχωδών ασβεστολιθικών εκσκαφών που προέκυψαν κατά τη διάνοιξη των δρόμων, κατόπιν θραύσης και διαλογής ώστε να αποκτήσουν την απαιτούμενη διαβάθμιση. Η ποσότητα του αδρανούς υλικού που απαιτήθηκε για την κατασκευή της υπόβασης ανήλθε σε ,92m³. -97-

107 Τέλος, πρέπει να αναφερθεί ότι το βάθος θεμελίωσης των ανεμογεννητριών αντιστοιχεί σε περίπου 2,5m. Οι εκσκαφές είναι τετραγωνικής διατομής και ενδεικτικών διαστάσεων 14,5x14,5m (καθορίζονται επακριβώς από τη μελέτη και τα σχέδια της θεμελιώσεως του εξοπλισμού).. Εκτιμάται ότι για κάθε θέση ανεμογεννήτριας απαιτήθηκε εκσκαφή περίπου 550m³ εδάφους. Ο συνολικός όγκος χωματισμών για την εγκατάσταση των ανεμογεννητριών εκτιμάται περίπου σε m³ Φυτοκομικές εργασίες Οι διαμορφώσεις των χώρων και οι φυτεύσεις έχουν σαν βασικούς στόχους: α.) Την αποκατάσταση του φυσικού περιβάλλοντος από τις ζημιές που προκλήθηκαν λόγω της κατασκευής του έργου και την αρμονική ένταξη της οδού στο τοπίο. β.) Την αποτροπή της διάβρωσης της εδαφικής επιφάνειας των επιχωμάτων η οποία προκαλείται κατά κύριο λόγο από την επίδραση του νερού της βροχής και το μέγιστο ποσοστό αυτής (περί το 75%) πραγματοποιείται συνήθως με την πρώτη φθινοπωρινή και χειμερινή περίοδο μετά το πέρας των χωματουργικών εργασιών. Το νερό της βροχής επιδρά με την απόσπαση διαφόρων σωματιδίων από το σώμα των επιχωμάτων. γ.) Την αποκατάσταση της βλάστησης η οποία απομακρύνθηκε κατά τις εργασίες διενέργειας των εκσκαφών. Προς φύτευση επιφάνειες: Οι χώροι που προβλεπόταν να αποκατασταθούν είναι οι επιφάνειες των επιχωμάτων, οι οποίες και θα πληρωνόταν με φυτική γη και ανέρχονται σε ,84m². Χρησιμοποιούμενα δασοπονικά είδη: Τα δασοπονικά είδη που επιλέχθηκαν πληρούν τις εξής τρεις βασικές προϋποθέσεις: α.) Είναι βιολογικά προσαρμοσμένα στις οικολογικές συνθήκες του σταθμού που εισήχθησαν. β.) Ανταποκρίνονται στις απαιτήσεις του τεθέντος σκοπού. γ.) Η εγκατάστασή τους και ο περαιτέρω χειρισμός τους είναι εύκολος και χωρίς ιδιαίτερα υψηλές δαπάνες. Έχοντας υπόψη τις ανωτέρω βασικές αρχές, σύμφωνα με τη μελέτη, προτάθηκε η φύτευση με δενδρύλια μαύρης πεύκης (Pinus nigra), το οποίο και ενδείκνυται για την περιοχή. Επίσης, χρησιμοποιήθηκαν φυτάρια σπάρτου (Spartium junceum), το οποίο χαρακτηρίζεται από πυκνό ριζικό σύστημα και χρησιμοποιείται για την προστασία πρανών από τη διάβρωση. Τα είδη αυτά υπάρχουν στα δημόσια φυτώρια και τα οποία κάλυψαν τις απαιτούμενες ποσότητες και τέλος είναι φυτά με γρήγορη ανάπτυξη. Φυτευτικός σύνδεσμος Αριθμός φυτών: Τα είδη αυτά φυτεύτηκαν σε σειρές, εναλλάξ μια σειρά μαύρης πεύκης και μια σειρά σπάρτου. Τα σπάρτα έχουν απόσταση μεταξύ τους 1,50μ., η μαύρη πεύκη 3,00μ. οι δε σειρές απέχουν μεταξύ τους 3,00μ. Με βάση την προς αποκατάσταση επιφάνεια υπολογίστηκε ότι απαιτήθηκαν περί τα δενδρύλια μαύρης πεύκης και φυτάρια σπάρτου. Προετοιμασία εδάφους: Για τη φύτευση των πρανών επιχωμάτων και αποθέσεων τοποθετήθηκε ελαφρά συμπυκνωμένο φυτικό έδαφος σε μία στρώση ελάχιστου πάχους 0,30μ. Η φυτική γη πρέπει να είναι άριστης ποιότητας, αφού αποτελεί το βασικό στοιχείο για την ανάπτυξη των φυτών, να είναι συστάσεως αμμοπηλώδους ή αμμοαργιλώδους, βιολογικά ενεργό, να προέρχεται από βάθος μέχρι 0,40μ. και να έχει ph περίπου 7, να περιέχει αυξημένες ποσότητες αλάτων, να έχει άριστη υδατοϊκανότητα και -98-

108 υδροδιαπερατότητα, να είναι απαλλαγμένη από ξένες προσμίξεις και υπολείμματα φυτών που αποσυντίθενται δύσκολα. Η εξεύρεση του υλικού για φυτική γη έγινε από την εκσκαφή των επιφανειακών γαιών και όσων χαλαρών εδαφών κρίθηκαν κατάλληλα για την κατασκευή του οδικού έργου εφ όσον πληρούν τις απαιτούμενες συνθήκες ποιότητας. Η άμεση επίστρωση της φυτικής γης θα είχε ως αποτέλεσμα την επιβράδυνση της εξάτμισης του νερού που χρησιμοποιήθηκε κατά την κατασκευή των επιχωμάτων. Η ύπαρξη υγρασίας στα επιχώματα θα βοηθούσε στη γρήγορη φυσική αναχλόαση και έτσι, τόσο η αραιή βλάστηση όσο και το ριζικό σύστημα των φυτών που θα αναπτυσσόταν, ασκούν σταθεροποιητική δράση πάνω στην επιφάνεια των επιχωμάτων. Φυτεύσεις: Προβλέφθηκε η χρήση βολοφύτων φυταρίων, ηλικίας τουλάχιστον 2 ετών, προκειμένου να ελαχιστοποιηθούν στο ελάχιστο οι επιπτώσεις από τη φύτευση και οι απώλειες των φυταρίων. Η προμήθεια των φυταρίων έγινε από δημόσια φυτώρια. Ως μέθοδος φύτευσης επιλέχθηκε η χειρωνακτική φύτευση σε λάκκους γιατί η μορφολογία του εδάφους έκανε απαγορευτική τη χρήση μηχανημάτων. Οι λάκκοι έχουν διάμετρο 0,30μ. και βάθος τουλάχιστον 0,30μ. η δε φύτευση έγινε με ιδιαίτερη επιμέλεια. Κατά τη φύτευση εφαρμόστηκαν οι εξής κανόνες: α.) Ο άξονας του φυταρίου πρέπει να είναι κατακόρυφος. β.) Τα φυτάρια πρέπει να φυτεύονται σε τέτοιο βάθος ώστε ο ριζικός κόμβος του φυταρίου να βρίσκεται μετά την τυχόν κατακάθιση του εδάφους στο αυτό επίπεδο με την επιφάνεια του εδάφους. γ.) Γύρω από τα φυτάριο πρέπει να διαμορφώνεται λάκκος συντήρησης βάθους 10εκ. δ.) Το φυτάριο πρέπει να φυτεύεται με τέτοιο τρόπο ώστε το ριζικό του σύστημα να διατηρεί κατά το δυνατόν τη φυσική του διάταξη. ε.) Το ριζικό σύστημα πρέπει να περιβάλλεται με το καλύτερο διαθέσιμο νωπό χώμα. στ.) Το έδαφος που περιβάλλει αμέσως τις ρίζες πρέπει να συμπιέζεται επαρκώς για να έλθει σε στενή επαφή με τις ρίζες. ζ.) Η εκλογή της θέσης φύτευσης πρέπει να ενεργείται με μεγάλη επιμέλεια και να εκλέγεται το εκάστοτε ευνοϊκό για τη φύτευση μικροπεριβάλλον. η.) Η φύτευση πρέπει να γίνεται τις νεφελώδεις και υγρές μέρες και να διακόπτεται κατά τις ηλιόλουστες κατά τις οποίες πνέουν ισχυροί άνεμοι. Η άρδευση των φυτεύσεων δεν κρίθηκε απαραίτητη λόγω υψομέτρου και σχετικά μεγάλου ύψους βροχόπτωση. Φυτική γη που υπάρχει στην περιοχή εκτέλεσης του έργου συλλέχθηκε και φυλάχθηκε προκειμένου να χρησιμοποιηθεί κατά τις εργασίες αποκατάστασης. Συντηρήσεις: Τον πρώτο χρόνο μετά τη φύτευσή τους, έγινε συμπλήρωση των κενών που υπήρξαν, λόγω νέκρωσης των δενδρυλλίων. Υπολογίστηκε ότι ο αριθμός των απωλειών στον πρώτο χρόνο ανήλθε περί το 20% του συνολικού αριθμού φυτευθέντων δενδρυλλίων. Επίσης, τον πρώτο χρόνο μετά τη φύτευση προτάθηκε το πότισμα των δενδρυλλίων, κάθε 15 ημέρες με 15λίτρα νερό, κατά τη διάρκεια της ξηροθερμικής περιόδου. Με το δεδομένο ότι η ξηροθερμική περίοδος για την περιοχή μελέτης διαρκεί κατά τους μήνες Ιούλιο και Αύγουστο, υπολογίστηκε ότι 4 ποτίσματα μετά τη φύτευση ήταν αρκετά. Μετά το δεύτερο χρόνο δεν απαιτείται πότισμα των φυταρίων γιατί είχαν αναπτύξει ικανό ριζικό σύστημα για την περαιτέρω επιβίωσή τους. -99-

109 5.5. Διασύνδεση του αιολικού σταθμού με το υφιστάμενο δίκτυο Στη Μελέτη Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων των Αιολικών Πάρκων στις θέσεις «Παναγία Σουμελά» Δήμου Βέροιας Νομού Ημαθίας συνολικής ισχύος 14MW και «Ζωοδόχος Πηγή» Δήμου Ελλησπόντου Νομού Κοζάνης συνολικής ισχύος 24MW κατά την έννοια του Ν.3010 (ΦΕΚ91/ ) συμπεριλαμβάνεται μελέτη που σύμφωνα με τις κείμενες αφορά τα έργα α.) της υπόγειας διασυνδετικής γραμμής μεταφοράς ηλεκτρικής ενέργειας μέσης τάσης 20kV με την οποία η παραγόμενη ηλεκτρική ενέργεια μέσω του Υ/Σ και της ανύψωσης τάσης θα διοχετεύεται στο Εθνικό Διασυνδεδεμένο Σύστημα και β.) του Υ/Σ 20/150kV, στον οποίο γίνεται η ανύψωση της τάσης από τα 20kV στα 150kV. Το μήκος της γραμμής είναι περίπου 5,5km και ακολουθεί υπογείως την υφιστάμενη δασική οδό και κατέρχεται σε υψόμετρο μικρότερο των 1000m, όπου καταλήγει σε υποσταθμό ανύψωσης τάσης, απ όπου η παραγόμενη ηλεκτρική ενέργεια προωθείται στη γραμμή 150kV Εύοσμος-Πτολεμαΐδα της Δ.Ε.Η. Για τη σύνδεση των αιολικών πάρκων με το νέο Υ/Σ 20/150kV, απαιτήθηκε κατασκευή γραμμής διασύνδεσης 20kV από τον σταθμό παραγωγής στον νέο Υ/Σ. Η γραμμή αυτή είναι υπόγεια, τριπλού κυκλώματος και το μήκος της αντιστοιχεί σε 5,5km. Οι εργασίες για τη διασύνδεση του αιολικού σταθμού με το υφιστάμενο δίκτυο περιλαμβάνουν: Δημιουργία αναχώρησης μέσης τάσης από τα πάρκα. Κατασκευή της υπόγειας γραμμής μέσης τάσης, τριπλού κυκλώματος. Κατασκευή του απαραίτητου υπόγειου δικτύου Μέσης Τάσης με κατάλληλους αγωγούς XLPE και διασύνδεση του ανωτέρω δικτύου στην πύλη Μέσης Τάσης του Υ/Σ 20/150kV και στα δύο πάρκα. Προμήθεια και εγκατάσταση των απαραίτητων μέσων ζεύξης και προστασίας του δικτύου (διακόπτες, ηλεκτρονόμοι, ασφαλειοαποζεύκτες, κ.λ.π.). Προμήθεια και εγκατάσταση μετρητικών διατάξεων στην έξοδο του σταθμού και στην άφιξη της αποκλειστικής γραμμής στο νέο Υ/Σ για τη μέτρηση της εισερχόμενης και εξερχόμενης στα δίκτυα της Δ.Ε.Η. ενεργού και άεργου ενέργειας και ισχύος. Εγκατάσταση εξοπλισμού για την παρακολούθηση του σταθμού από τον ΔΕΣΜΗΕ. Έλεγχοι, δοκιμές και θέση σε λειτουργία Περιγραφή του Υ/Σ ανύψωσης τάσης 20/150kV Για την ικανοποίηση των αναγκών που αφορούν τη σύνδεση των αιολικών πάρκων της ΓΚΑΜΕΣΑ ΕΝΕΡΓΕΙΑΚΗΣ με το σύστημα, απαιτήθηκε η κατασκευή ενός πλήρως τηλεχειριζόμενου και τηλεεποπτευόμενου Υ/Σ 20/150kV. Ο υποσταθμός απαρτίζεται από τα εξής τμήματα: 1. Οικίσκος κτίριο ελέγχου: Κατασκευάστηκε ένα κτίριο ελέγχου συνολικού εμβαδού 240m², διαχωρισμένο σε δύο χώρους. Έναν για τη στέγαση των πινάκων του παραγωγού και έναν για τη στέγαση των πινάκων Μέσης Τάσης (ΜΤ), του εξοπλισμού προστασίας, ελέγχου βοηθητικών διανομών κ.λ.π. Τα κτίρια και όλος -100-

110 ο εξοπλισμός που περιέχουν είναι συνδεδεμένα με το υπόγειο σύστημα γείωσης του υποσταθμού για την πλήρη ασφάλεια από τυχόν διαρροή ρεύματος. 2. Υπαίθριος μετασχηματιστής 20/150kV: Για την ανύψωση της τάσης από τα 20kV στα 150kV απαιτήθηκε ένας μετασχηματιστής Μέσης Τάσης 20/150kV. Ο μετασχηματιστής είναι υπαίθριος και βρίσκεται περίπου 30m μακριά από το κτίριο ελέγχου. Οι διαστάσεις του αντιστοιχούν σε 3,3x6x3m. 3. Δίκτυο γείωσης: Σε περιοχή του οικοπέδου έγινε εκσκαφή σε βάθος περίπου 0,80m όπου και αναπτύσσεται το δίκτυο γείωσης Ηλεκτρολογικά έργα Κάθε ανεμογεννήτρια μέσω γραμμών χαμηλής τάσης είναι συνδεδεμένη με ένα μετασχηματιστή 690V/20kV ανυψώσεως τάσης, ο οποίος βρίσκεται στο εσωτερικό του κελύφους. Εν συνεχεία το σύνολο των μετασχηματιστών είναι συνδεδεμένο μέσω υπόγειων γραμμών Μέσης Τάσης με τον κεντρικό υποσταθμό ο οποίος όπως αναφέρθηκε αποτελεί και κεντρικό χώρο ελέγχου του αιολικού σταθμού. Όλες οι καλωδιώσεις του αιολικού σταθμού οδεύουν εντός υπόγειων καναλιών κατασκευής. Οι ανεμογεννήτριες συνδέονται μεταξύ τους μέσω κυκλώματος Μέσης Τάσης που καταλήγει στον οικίσκο ελέγχου που βρίσκεται εντός της έκτασης του αιολικού πάρκου «Ζωοδόχου Πηγής» και στη συνέχεια στον Υ/Σ διασύνδεσης Κανάλια καλωδιώσεων μέσης-χαμηλής τάσης και ασθενών ρευμάτων Η εκσκαφή των υπόγειων καναλιών καθώς και ο καθορισμός του χώρου που οδεύουν τα κανάλια ολοκληρώθηκαν κατά το στάδιο των χωματουργικών εργασιών. Οι οδεύσεις των καναλιών μέσης και χαμηλής τάσης και ασθενών ρευμάτων ακολουθούν τις υφιστάμενες δασικές οδούς που φτάνουν στο εσωτερικό των αιολικών πάρκων, στων οποίων το κατάστρωμα έγιναν εργασίες επέκτασης και βελτίωσης. Οι εκσκαφές των υπόγειων καναλιών διελεύσεως καλωδίων έχουν ως εξής: Το πλάτος των καναλιών αντιστοιχεί σε 0,7m ενώ το βάθος των εκσκαφών είναι 1,20m περίπου, όπως προβλέπεται και από τους ηλεκτρολογικούς κανονισμούς αλλά και τις οδηγίες της Δ.Ε.Η., λόγω της μεταφοράς ισχύος Μέσης Τάσης. Το συνολικό μήκος των ορυγμάτων που κατασκευάστηκαν για τις καλωδιώσεις είναι τουλάχιστον ίσο με το μήκος των νέων δασικών δρόμων που διανοίχθηκαν και φτάνουν κατ ελάχιστο τα 2000m (Α/Π Παναγία Σουμελά) m (Α/Π Ζωοδόχος Πηγή) = 6200m. Στο Παράρτημα της εργασίας περιλαμβάνεται το φωτογραφικό υλικό του οικίσκου ελέγχου και του υποσταθμού ανύψωσης τάσης

111 5.6. Αποτελέσματα μετρήσεων πεδίου Στους πίνακες που ακολουθούν περιγράφονται αναλυτικά τα τεχνικά χαρακτηριστικά των νέων δασικών δρόμων τα οποία προέκυψαν από τις μετρήσεις πεδίου. Από τα στοιχεία που μετρήθηκαν προέκυψαν 43 διατομές (κατά πλάτος τομές) οι οποίες σχεδιάστηκαν στα προγράμματα ΟΔΟΣ και AutoCAD 2010 και συμπεριλαμβάνονται στο Παράρτημα της εργασίας. Πρέπει να αναφερθεί ότι τυχόν αποκλίσεις στα αποτελέσματα αλλά και στο σχεδιασμό των διατομών προέκυψαν είτε λόγω αποκλίσεων κατά την κατασκευή των έργων συγκριτικά με τη μελέτη οδικής διάνοιξης είτε λόγω του γεγονότος ότι το GPS χειρός εμφανίζει μία πιθανή απόκλιση της τάξης των ±3m περίπου από το σημείο μέτρησης (η απόκλιση παρουσιάζεται στις συντεταγμένες των σημείων μέτρησης). Στη συνέχεια ακολουθεί η αξιολόγηση της απορροφητικότητας και της έντασης των τεχνικών χαρακτηριστικών που προέκυψαν από τις μετρήσεις πεδίου, με βάση τα κριτήρια του Γιαννούλα Β. (2001). Πίνακας 21: Συντεταγμένες σημείων μέτρησης A/A Σημεία μέτρησης Συντεταγμένες σημείων (ΕΓΣΑ '87) Χ Υ Ζ(m) 1 1Α Κ Τ Α Κ Τ Α Κ Τ Α Κ Τ Α

112 18 9Κ Τ Α Κ Τ Α Κ Τ Α Κ Τ Α Κ Τ-15Α Κ Τ Α Κ Τ Α Κ Τ Στις εικόνες 3 έως 7 παρουσιάζεται η ακριβής θέση των ανωτέρω σημείων μέτρησης με τη βοήθεια της εφαρμογής του Κτηματολογίου Α.Ε. όπου επιτρέπεται η σχεδίαση πολυγώνων είτε με τη βοήθεια συντεταγμένων (ΕΓΣΑ 87) είτε με ελεύθερη σχεδίαση πάνω σε ορθοφωτογραφίες οι οποίες προέκυψαν από φωτοληψίες της περιόδου Τα σημεία σχεδιάστηκαν σε κλίμακα 1:5.000 ( Λόγω του γεγονότος ότι η κατασκευή των δύο αιολικών πάρκων και των συνοδών τεχνικών έργων ολοκληρώθηκε τον Ιούνιο του 2011 (όπου και ξεκίνησε η λειτουργία τους) στις -103-

113 ορθοφωτογραφίες δεν διακρίνονται οι ανεμογεννήτριες ή η εσωτερική οδοποιία παρά μόνο η πορεία που ακολουθήθηκε με βάση τις συντεταγμένες των σημείων μέτρησης. Εικόνα 3: Σημεία μέτρησης από 1Α έως 6 στην ορθοφωτογραφία Ν. Κοζάνης- ΟΤΑ Πολυμύλου κλίμακα 1:5000 (πηγή: Εικόνα 4: Σημεία μέτρησης 17, 10, 18 και από 7 έως 9Τ στην ορθοφωτογραφία Ν. Κοζάνης - ΟΤΑ Πολυμύλου κλίμακα 1:5000 (πηγή:

114 Εικόνα 5: Σημεία μέτρησης από 11Α έως 15Τ στην ορθοφωτογραφία Ν. Κοζάνης - ΟΤΑ Πολυμύλου κλίμακα 1:5000 (πηγή: Εικόνα 6: Σημεία μέτρησης από 16Α έως 16Τ στην ορθοφωτογραφία Ν. Κοζάνης - ΟΤΑ Πολυμύλου κλίμακα 1:5000 (πηγή:

115 Εικόνα 7:Σημεία μέτρησης από 19Α έως 20 στην ορθοφωτογραφία Ν. Κοζάνης - ΟΤΑ Πολυμύλου κλίμακα 1:5000 (πηγή: A/A Πίνακας 22: Μετρήσεις Πλάτους καταστρώματος Πλάτους τάφρου απορροής Σημεία μέτρησης Πλάτος καταστρώματος (m) Πλάτος τάφρου απορροής (m) 1 1Α 6,90 1,60 2 1Κ 7,55 1,35 3 1Τ 6,30 1,40 4 2Α 9,30 2,25 5 2Κ 28,00 (συν έρεισμα: 10m) Διατομή σε επίχωμα χωρίς τάφρο 6 2Τ 7,30 1, ,70 1,65 8 4Α 7,30 2,10 9 4Κ 9,20 1, Τ 6,50 1, ,80 1,

116 12 6 6,80 2, ,50 0, Α 7,50 1, Κ 10,90 (συν έρεισμα: 2,20m) 1, Τ 8,80 1, Α 10,40 1, Κ 10,90 1, Τ 7,80 1, ,80 1, Α 7,45 1, Κ 16,00 (συν έρεισμα: 18,00m) 1, Τ 9,00 1, Α 7,10 1, Κ 7,10 1, Τ 7,35 0, Α 9,30 1, Κ 7,90 1, Τ 7,60 1, Α 8,30 1, Κ 8,60 1, Τ-15Α 7,50 1, Κ 16,00 1, Τ 9,30 0, Α 8,20 1, Κ 8,30 1, Τ 7,20 1, ,30 1, ,10 1, Α 41 19Κ 8,00 (συν έρεισμα: 1,90m) 8,70 (συν έρεισμα: 2,00m) 1,55 1,

117 42 19Τ ,70 (συν έρεισμα: 2,40m) 10,70 (συν έρεισμα: 2,70m) 1,60 1,55 A/A Πίνακας 23: Μετρήσεις κλίσεων εδάφους και πρανών εκχωμάτων και επιχωμάτων Σημεία μέτρησης Κλίση φυσικού εδάφους Κλίση πρανούς εκχώματος Κλίση πρανούς επιχώματος 1 1Α +30% 1:1 2:3,5 2 1Κ +33% -8% 1:0,7 1:3,7 3 1Τ +23% -34% 1:0,8 1:1,9 4 2Α +7% -32% 1:2 1:1,2 5 2Κ +2% -9% 2:3,7 2:3,7 6 2Τ +23% 1:3,9 2:3, % -32% 1:1,3 2:3 8 4Α +10% -31% 1:2 2:3,6 9 4Κ +24% -35% 1:1,9 2:2,7 10 4Τ +24% -42% 1:1 1: % -33% 1:0,7 2:3, % -27% 1:1,8 2: % -38% 1:0,4 2:3,2 14 8Α +24% -37% 1:1 2:3,4 15 8Κ +36% -25% 1:0,4 1:1,9 16 8Τ +21% -45% 1:1,3 1:1,4 17 9Α +17% -42% 1:1,6 1:1,3 18 9Κ +18% -24% 1:0,4 2:4,4 19 9Τ +22% -32% 1:1,4 2:3, % +3% 1:5 1:1, Α +20% -32% 1:0,7 2:3, Κ +17% -21% 1:1 1: Τ +20% -23% 1:0,8 1: Α -28% 1:0,4 2: Κ +18% -28% 1:0,6 2:3-108-

118 26 12Τ +18% -25% 1:20 2:2, Α -22% 1:0,4 2:2, Κ +16% -25% 1:0,7 2:4, Τ +15% -25% 1:0,7 2:4, Α +16% -27% 1:0,9 1:0, Κ +21% -15% 1:0,6 1: Τ-15Α -25% 1:0,5 1: Κ +14% -27% 1:0,2 2: Τ +2% -36% 1:3 2: Α +14% -8% 1:0,8 1:0, Κ +10% -27% 1:0,6 2:2, Τ -25% 1:0,3 2: % 1:0,5 2:3, % -21% 1:0,3 2: Α -31% +12% 1:1 2: Κ -27% +25% 1:1 2: Τ -27% +30% 1:1 2: % 1:1 2:3 A/A Πίνακας 24: Μετρήσεις μήκους και εμβαδού εκχωμάτων και επιχωμάτων Σημεία μέτρησης Μήκος εκχώματος (m) Μήκος επιχώματος (m) Εμβαδόν εκχώματος (m²) Εμβαδόν επιχώματος (m²) 1 1Α 4,50 3,80 7,58 2,38 2 1Κ 4,10 5,80 8,43 4,50 3 1Τ 2,50 5,80 4,38 3,44 4 2Α 2,50 7,00 3,13 5,94 5 2Κ 5,50 9,80 0,00 128,04 6 2Τ 4,80 2,60 7,11 1, ,80 3,20 3,71 1,91 8 4Α 3,20 4,80 4,12 3,45 9 4Κ 4,50 4,50 8,96 4, Τ 3,10 2,80 5,08 2,

119 11 5 2,20 4,50 4,03 3, ,50 2,30 1,81 1, ,00 6,20 50,00 5, Α 3,40 6,20 5,74 4, Κ 2,90 6,80 6,76 10, Τ 4,50 8,50 8,42 10, Α 4,60 7,20 8,36 10, Κ 2,00 5,20 5,74 4, Τ 4,20 5,20 6,87 4, συμπίπτει με φυσικό έδαφ. 6,20 1,90 6, Α 2,30 4,80 4,53 3, Κ 4,30 9,40 24,31 80, Τ 2,00 3,10 4,03 1, Α 2,20 3,00 4,76 2, Κ 1,90 2,80 3,78 2, Τ 1,50 2,40 3,27 2, Α 2,10 2,40 5,27 2, Κ 1,80 4,00 3,52 2, Τ 1,70 4,60 3,20 2, Α 2,00 2,20 3,83 2, Κ 2,20 2,00 5,06 0, Τ-15Α 2,40 5,00 5,15 3, Κ 1,50 5,10 4,66 8, Τ 2,40 6,60 2,61 6, Α 2,10 1,30 4,54 0, Κ 1,50 2,70 3,33 2, Τ 2,00 3,00 4,24 2, ,30 2,80 2,33 2, ,30 8,00 2,10 3, Α 2,00 5,50 4,16 7, Κ 4,90 5,40 9,38 8,

120 42 19Τ 6,00 5,90 13,76 10, ,20 4,60 10,43 8,71 A/A ΣΗΜΕΙΑ ΜΕΤΡΗΣΗΣ Πίνακας 25: Μέτρηση επίκλισης Επίκλιση (αριστερή πλευρά καταστρώματος) Επίκλιση (δεξιά πλευρά καταστρώματος) 1 1Α -3% -4% 2 1Κ -3% μονόπλευρη λόγω κορυφής 3 1Τ -3% -3% 4 2Α +1% -5% 5 2Κ -2%σε διασταύρωση -3% 6 2Τ +2% -1% % -1% 8 4Α -3% -2% 9 4Κ -3% -5% 10 4Τ -2% -4% % 0% % -4% % -3% 14 8Α -2% -6% 15 8Κ -5% -2% 16 8Τ -5% 0% 17 9Α -2% -3% 18 9Κ -5% μονόπλευρη λόγω κορυφής 19 9Τ -2% -2% % -3% 21 11Α -2% -6% 22 11Κ -2%σε διασταύρωση -1% 23 11Τ +7% -8% 24 12Α 0% -1% 25 12Κ -2% -2% 26 12Τ -2% +2% -111-

121 27 13Α 0% +1% 28 13Κ +2% -6% 29 13Τ +2% -4% 30 14Α +2% +4% 31 14Κ 0% -2% 32 14Τ-15Α -3% +5% 33 15Κ 0% -6% 34 15Τ -1% -5% 35 16Α -4% +2% 36 16Κ -3% -2% 37 16Τ -1% 0% % -1% % -2% 40 19Α -3% -4% 41 19Κ +1% -5% 42 19Τ 0% -8% % -7% Πίνακας 26: Μέτρηση κατά μήκος κλίσης και αζιμούθιου A/A Σημεία μέτρησης Κατά μήκος κλίση Αζιμούθιο (dg) 1 1Α -9% Κ -4% Τ +1% Α +1% Κ -2% Τ -4% % Α -5% Κ -4% Τ -5% %

122 % % Α -12% Κ -11% Τ -7% Α -3% Κ -4% Τ -5% % Α -3% Κ +2% Τ +5% Α +5% Κ +4% Τ +4% Α +4% Κ +4% Τ +4% Α +3% Κ +3% Τ-15Α +4% Κ -2% Τ -3% Α +5% Κ +10% Τ +10% % % Α -4% Κ -5% Τ -6% %

123 A/A Πίνακας 27Αποστάσεις μεταξύ σημείων μέτρησης Σημεία μέτρησης Αποστάσεις μεταξύ των σημείων μέτρησης 1 1Α Κ Τ Α Κ Τ Α Κ Τ Α Κ Τ Α Κ Τ Α Κ Τ Α Κ Τ Α Κ

124 29 13Τ Α Κ Τ-15Α Κ Τ Α Κ Τ Α Κ Τ Κατά τις μετρήσεις πεδίου πραγματοποιήθηκε έλεγχος των προαναφερθέντων στην Προμελέτη Οδικής Διάνοιξης των δύο αιολικών πάρκων έργων. Διαπιστώθηκε ότι οι δασικοί δρόμοι που προβλεπόταν να διανοιχθούν διανοίχθηκαν εκτός από το δασικό δρόμο Α4-Τ4 που δεν κατασκευάστηκε. Επίσης, τα προαναφερθέντα έργα όπως η βελτίωση του δρόμου πρόσβασης καθώς και σωληνωτοί/κιβωτοειδείς οχετοί και τοίχοι αντιστήριξης κατασκευάστηκαν στις θέσεις που προβλεπόταν. Μετρώντας δειγματοληπτικά τα θεμέλια των ανεμογεννητριών ZP1 και PS5 διαπιστώθηκε ότι αυτά αντιστοιχούν σε 14,5 14,5m. Το οριζόντιο πλάτωμα που έχει διανοιχθεί γύρω τις προαναφερθείσες ανεμογεννήτριες αντιστοιχεί σε 44x50m. Οι φυτοκομικές εργασίες αποκατάστασης του περιβάλλοντος χώρου από την κατασκευή των απαραίτητων για τη λειτουργία των αιολικών πάρκων πραγματοποιήθηκαν σε μέρος των απαιτούμενων επιφανειών και θα ολοκληρωνόταν σύμφωνα με τον υπεύθυνο του αιολικού σταθμού το καλοκαίρι του Διαπιστώθηκε ότι σε ορισμένες μόνο θέσεις από τις προβλεπόμενες φυτεύτηκαν δενδρύλια μαύρης πεύκης και σπάρτου Αξιολόγηση απορροφητικότητας & έντασης Η αξιολόγηση της απορροφητικότητας και της έντασης των τεχνικών έργων των δύο αιολικών πάρκων έγινε όπως προαναφέρθηκε σύμφωνα με τα κριτήρια αξιολόγησης του Γιαννούλα Β. (2001). Τα αποτελέσματα που προέκυψαν από την αξιολόγηση των μετρηθέντων τεχνικών χαρακτηριστικών, διαχωρίστηκαν σε 6 διαφορετικά τμήματα όσα -115-

125 είναι και τα τμήματα των δρόμων όπου και πάρθηκαν μετρήσεις. Σύμφωνα λοιπόν με τα κριτήρια αξιολόγησης προέκυψαν τα εξής: Α. Αξιολόγηση της απορροφητικότητας Σύμφωνα με τις τρεις κατηγορίες των κριτηρίων απορροφητικότητας (δασοκομικά, τοπογραφικά και κοινωνικά κριτήρια) προέκυψαν τα ακόλουθα αποτελέσματα: Δασοκομικά κριτήρια: Δάσος (Είδος κάλυψης): Λόγω του γεγονότος ότι η περιοχή μελέτης εμφανίζεται ως γυμνή από βλάστηση ή κατά σημεία με αραιή βλάστηση, τα έργα απορροφώνται με το λιγότερο δυνατό βαθμό από το περιβάλλον εγκατάστασης. Συνεπώς αφού οι δρόμοι διέρχονται κατά το μεγαλύτερο μέρος από γυμνή έκταση η βαθμολογία του κριτηρίου αντιστοιχεί σε 15. Μεικτό (Δασοπονικό είδος): Λόγω του γεγονότος ότι η έκταση στο σύνολό της χαρακτηρίζεται ως γυμνή χορτολιβαδική με ελάχιστα διάσπαρτα άτομα οξιάς στο βόρειο άκρο του αιολικού πάρκου της Ζωοδόχου Πηγής καθώς και διάσπαρτα άτομα κέδρου στο υπόλοιπο τμήμα, η βαθμολογία του κριτηρίου αντιστοιχεί στην ελάχιστη, ήτοι 15. Σπερμοφυές (Διαχειριστική μορφή): Δεδομένου ότι η υπό μελέτη έκταση χαρακτηρίζεται ως γυμνή χορτολιβαδική με ελάχιστα δέντρα κρίθηκε ότι η αναγέννηση μπορεί να πραγματοποιηθεί κυρίως τεχνητά (με την επέμβαση του ανθρώπου). Συνεπώς αφού το ποσοστό του δρόμου διέρχεται από γυμνή έκταση, βαθμολογείται με 15. Κηπευτό (Ηλικία): Η περιοχή μελέτης, όπως αναφέρθηκε, δεν καλύπτεται από δάσος παρά από μεμονωμένα δέντρα, διάσπαρτα στο χώρο. Συνεπώς το ποσοστό του δρόμου που διέρχεται από την αντίστοιχη έκταση βαθμολογείται με την ελάχιστη δυνατή τιμή, ήτοι 15. Μέσο ύψος (Ύψος δέντρων): Τα μεμονωμένα δέντρα που φύονται στην έκταση των δύο αιολικών πάρκων εμφανίζουν ύψος μικρότερο των 10μέτρων. Άρα το ποσοστό του δρόμου που διέρχεται από μικρά δέντρα βαθμολογείται με την ελάχιστη δυνατή τιμή, ήτοι 25. Ποιότητα τόπου: Η ποιότητα τόπου για τη συγκεκριμένη περιοχή χαρακτηρίζεται ως κακή και η αντίστοιχη βαθμολογία του ποσοστού του δρόμου που διέρχεται από τμήματά της ισούται με 25. Παραγωγικότητα: Η παραγωγικότητα της περιοχής μελέτης αντιστοιχεί σε εκείνη της κατηγορίας ΙΙΙ, ήτοι μικρότερη από 1m³/έτος/ha. Συνεπώς η αντίστοιχη βαθμολογία του ποσοστού του δρόμου που διέρχεται από αυτή ισοδυναμεί με την ελάχιστη, δηλαδή ίση με 25. Τοπογραφικά κριτήρια: Κλίση εδάφους: Η εγκάρσια κλίση του εδάφους στην περιοχή έρευνας χαρακτηρίστηκε ως μεγάλη κατά το μεγαλύτερο μέρος της (10-40%). Άρα αφού το ποσοστό των μελετώμενων δρόμων διέρχεται από μεγάλες εγκάρσιες κλίσεις, η αντίστοιχη βαθμολογία του είναι ίση με 25. Έκθεση: Δεδομένου του γεγονότος ότι η περιοχή μελέτης βρίσκεται σε υψόμετρο μεταξύ 1450 και 1600m (>1000m) και οι μελετώμενοι δρόμοι αναπτύσσονται -116-

126 στις νότιες νοτιοδυτικές κλιτείς του ορεινού όγκου του Βερμίου, η βαθμολογία του κριτηρίου παίρνει μία ενδιάμεση τιμή, ήτοι 85. Ανάγλυφο (εδάφους): Το ανάγλυφο του εδάφους χαρακτηρίζεται ως ήπιο με μεγάλη απορροφητικότητα. Συνεπώς το ποσοστό των δρόμων αφού διέρχεται από περιοχή με ήπιο ανάγλυφο εδάφους βαθμολογείται με άριστα 100. Κοινωνικά κριτήρια: Απόσταση από τουριστικό θέρετρο: Η απόσταση των δρόμων από την Παναγία Σουμελά που αποτελεί και το τουριστικό θέρετρο της περιοχής μελέτης αντιστοιχεί περίπου σε 2-3km. Συνεπώς η βαθμολογία για την απόσταση αυτή αντιστοιχεί σε 20. Απόσταση από εθνικό οδικό δίκτυο: Η απόσταση των δρόμων από το εθνικό οδικό δίκτυο είναι μεγαλύτερη των 10km. Άρα η βαθμολογία του κριτηρίου αντιστοιχεί σε 100. Απόσταση από σιδηροδρομική γραμμή: Από την περιοχή μελέτης ή σε μία μεγάλη ακτίνα αυτής δεν διέρχεται σιδηροδρομικό δίκτυο. Συνεπώς το κριτήριο αυτό δεν βαθμολογήθηκε. Απόσταση από αρχαιολογικό χώρο: Στην ευρύτερη περιοχή των δύο αιολικών πάρκων, σύμφωνα με τις γνωμοδοτήσεις της Διεύθυνσης Προϊστορικών & Κλασικών Αρχαιοτήτων της ΙΖ Εφορίας Προϊστορικών & Κλασικών Αρχαιοτήτων και της 4 ης Εφορίας Νεότερων Μνημείων αντίστοιχα, δεν εντοπίστηκαν ευρήματα προϊστορικών, κλασικών, βυζαντινών αρχαιοτήτων ή η ύπαρξη νεότερων μνημείων στις εν λόγω θέσεις. Συνεπώς η βαθμολογία του κριτηρίου αντιστοιχεί σε 100. Απόσταση από μεγάλη πόλη: Η απόσταση των μελετώμενων δρόμων από μία μεγάλη πόλη είναι κατά πολύ μεγαλύτερη από αυτή των 10km. Άρα η βαθμολογία του κριτηρίου αντιστοιχεί σε 100. Απόσταση από χωριό: Ο κοντινότερος οικισμός στους εν λόγω δρόμους είναι η Ζωοδόχος Πηγή και βρίσκεται σε απόσταση 750m. Δεδομένου αυτού το κριτήριο παίρνει τη βαθμολογία 10. Απόσταση από μονοπάτι: Στην περιοχή μελέτης δεν υπάρχει κάποιο καταγεγραμμένο μονοπάτι. Άρα η βαθμολογία του κριτηρίου είναι η άριστη, ήτοι 100. Τα αποτελέσματα της αξιολόγησης των κριτηρίων απορροφητικότητας συμπίπτουν για τα 6 τμήματα δρόμων όπου και πάρθηκαν τα τεχνικά τους χαρακτηριστικά και παρουσιάζονται συγκεντρωτικά στον πίνακα Η μόνη διαφορά στους πίνακες αξιολόγησης της απορροφητικότητας είναι στο μήκος των δρόμων για το λόγο αυτό ο πίνακας δεν επαναλαμβάνεται. Τα τμήματα και τα αντίστοιχα μήκη τους είναι τα ακόλουθα: Τμήμα 1 ο = 369,94m. Το τμήμα αυτό εκκινεί από το σημείο 1Α και καταλήγει στο σημείο 4Τ. Αποτελεί τμήμα των νέων δρόμων Α1-Τ1 και Α5-Τ5 των οποίων το συνολικό μήκος ισούται με 2+372,82km και km αντίστοιχα. Το 10% του μήκους των δρόμων αυτών ισοδυναμεί με 237m για τον δρόμο Α1-Τ1 και 106m για τον δρόμο Α5-Τ5. Λόγω του γεγονότος ότι οι δύο δρόμοι καταλήγουν σε διασταύρωση πάρθηκε το τμήμα με συνολικό μήκος 369,94m λίγο μεγαλύτερο -117-

127 από το αναμενόμενο (10% του μήκους των δύο δρόμων) έτσι ώστε οι μετρήσεις να είναι ακριβείς. Τμήμα 2 ο = 32,02m. Το τμήμα αυτό αποτελείται από τα σημεία 5 και 6. Το σημείο 5 αποτελεί την αρχή του δρόμου Α3-Τ3, που συναντάται στην ίδια διασταύρωση με τους δρόμους Α1-Τ1 και Α5-Τ5, ενώ το σημείο 6 αποτελεί συνέχεια τμήματος του δρόμου Α1-Τ1 στο άλλο άκρο της διασταύρωσης. Η απόσταση των δύο σημείων αντιστοιχεί σε 32,02m. Τμήμα 3 ο = 142,99m. Το τμήμα αυτό εκκινεί από το σημείο 7 και καταλήγει στο σημείο 9Τ. Αποτελεί τμήμα του νέου δρόμου Τ6-Α6 του οποίου το συνολικό μήκος ισούται με 1+415,42m. Το 10% του μήκους του δρόμου αυτού ισοδυναμεί με 141,5m. Ο δρόμος Τ6-Α6 καταλήγει στη δεύτερη μεγαλύτερη διασταύρωση που συναντήθηκε. Στο τμήμα αυτό συμπεριλαμβάνονται και τα σημεία 10, 17 και 18 χωρίς να προσμετρώνται στο συνολικό μήκος καθώς αποτελούν τμήματα δρόμων που καταλήγουν στη συγκεκριμένη διασταύρωση. Τμήμα 4 ο = 448,31m. Το τμήμα αυτό εκκινεί από το σημείο 11Α και καταλήγει στο σημείο 15Τ. Αποτελεί τμήμα του νέου δρόμου Τ7-Α7, του οποίου το συνολικό μήκος ισούται με m. Το σημείο 11Α βρίσκεται στην Τρίτη μεγαλύτερη διασταύρωση που συναντήθηκε, ενώ το σημείο 15Τ καταλήγει σε μία τέταρτη και μικρότερη διασταύρωση. Το 10% του μήκους του δρόμου Τ7-Α7 αντιστοιχεί σε 432m. Κατά τη φάση των μετρήσεων προέκυψε μία μικρή αύξηση στο μετρούμενο μήκος δρόμου, της τάξης των 16,31m, έτσι ώστε να υπάρχει μεγαλύτερη ακρίβεια στα αποτελέσματα των μετρήσεων. Τμήμα 5 ο = 52,17m. Το τμήμα αυτό εκκινεί από το σημείο 16Α και καταλήγει στο σημείο 16Τ. Αποτελεί τμήμα του νέου δρόμου Α8-Τ8, του οποίου το συνολικό μήκος ισούται με 0+523,10m. Το 10% του μήκους του αντιστοιχεί σε 52,3m, όσα και μετρήθηκαν. Ο δρόμος αυτός συναντά τον Τ7-Α7 στην τέταρτη διασταύρωση που συναντήθηκε, όπως αναφέρθηκε παραπάνω. Τμήμα 6 ο = 61,33m. Το τμήμα αυτό εκκινεί από το σημείο 19Α και καταλήγει στο σημείο 20. Αποτελεί τμήμα του νέου δρόμου Α10-Τ10, του οποίου το συνολικό μήκος αντιστοιχεί σε 0+835,45m. Το 10% του μήκους του ισοδυναμεί με 83,5m. Μετρήθηκαν περίπου 20m λιγότερα λόγω του ότι τα τεχνικά χαρακτηριστικά του σημείου 20 ήταν όμοια λόγω ευθυγραμμίας και στα επόμενα μέτρα κατά μήκος του δρόμου. Ο δρόμος Α10-Τ10 συναντάται με το 5 ο τμήμα (δηλαδή το δρόμο Τ7- Α7) στην τρίτη μεγαλύτερη διασταύρωση που συναντήθηκε. Πίνακας 28: Αξιολόγηση της απορροφητικότητας ΑΠΟΡΡΟΦΗΤΙΚΟΤΗΤΑ Μήκος Κριτήρια Βαθμός Βαρύτητα Σύνολο =3x4 Κατάσταση εδάφους 1 Δάσος (Είδος κάλυψης) Μεικτό (Δασοπ. είδος) Σπερμοφυές (Διαχ

128 Μορφή) 4 Κηπευτό (Ηλικία) ,00 5 Μέσο ύψος (δέντρων) 25, 3 75,00 6 Ποιότητα τόπου ,00 7 Παραγωγικότητα ,00 8 Κλίση εδάφους ,00 9 Έκθεση ,00 10 Ανάγλυφο ,00 11 Απόσταση από 11.1 Θέρετρο , Εθνικό οδικό δίκτυο , Σιδηροδρομική γραμμή Αρχαιολογικό χώρο , Μεγάλη πόλη , Χωριό , Μονοπάτι ,00 Σύνολο ,00 Μέση Τιμή 38,03% Β. Αξιολόγηση της έντασης Για την αξιολόγηση της έντασης χρησιμοποιήθηκαν τα κριτήρια χάραξης και τα κριτήρια κατασκευής. Από την επεξεργασία των δεδομένων των μετρήσεων και την εφαρμογή τους στον πίνακα αξιολόγησης της έντασης προέκυψαν τα ακόλουθα αποτελέσματα: Χάραξη: Ισοφαρισμός γαιών Καμπύλη συναρμογής: Η ακτίνα καμπυλότητας εκτιμήθηκε με βάση την οριζοντιογραφία της μελέτης, καθώς τα σημεία μέτρησης, όπως ήδη αναφέρθηκε, εμφανίζουν σφάλμα της τάξης των ±3m λόγω της χρήσης GPS χειρός και έτσι σχεδιαστικά προκύπτει απόκλιση. Με βάση λοιπόν τη μελέτη η ακτίνα καμπυλότητας κυμαίνεται στο σύνολο των νέων δασικών δρόμων μεταξύ 40m (Rmin) και 200m (Rmax) γεγονός που συνεπάγεται απόκλιση από το άριστο. Στους πίνακες αξιολόγησης της έντασης που ακολουθούν υπολογίστηκε η βαθμολογία ανάλογα με το μήκος των δρόμων. Χάραξη ερυθράς: Λόγω του γεγονότος ότι οι μετρήσεις των τεχνικών χαρακτηριστικών κάθε σημείου πάρθηκαν με βάση το κέντρο του δρόμου (ερυθρά), όπως φαίνεται και στις κατά πλάτος τομές του Παραρτήματος η ερυθρά -119-

129 συμπίπτει με το κέντρο του άξονα του δρόμου και το φυσικό έδαφος περνά από το ίδιο σημείο, χωρίς αυτό να σημαίνει ότι δεν υπάρχουν αποκλίσεις στην πραγματικότητα. Έτσι, η βαθμολόγηση του κριτηρίου έγινε με βάση τη μελέτη. Συνεπώς το κριτήριο βαθμολογείται με 100. Κατά πλάτος τομή: Ομοίως και στο κριτήριο αυτό ο άξονας του δρόμου συμπίπτει με το σημείο τομής του δρόμου και του φυσικού εδάφους. Για το λόγο αυτό, η απόσταση του άξονα του δρόμου και του σημείου τομής του δρόμου με το έδαφος πάρθηκε από τη μελέτη. Συνεπώς το κριτήριο βαθμολογείται με 100. Πλάτος καταστρώματος: Το πλάτος καταστρώματος στα 6 τμήματα των δρόμων που μετρήθηκαν, κυμαίνεται από 5,70m έως και 28,00m σε διασταύρωση. Στους πίνακες αξιολόγησης της έντασης που ακολουθούν υπολογίστηκε και η αντίστοιχη βαθμολογία. Κατά μήκος κλίση: Η κατά μήκος κλίση των τμημάτων που μετρήθηκαν συμφωνεί σε γενικές γραμμές με την κοινά αποδεκτή κατά μήκος κλίση δασικού δρόμου Γ κατηγορίας, ήτοι μεταξύ των τιμών από -3% έως -12% και από +3% έως +12%. Οι διακυμάνσεις που εμφανίστηκαν φαίνονται στα αποτελέσματα των ακόλουθων πινάκων. Απόσταση ελιγμών: Όσον αφορά τους ελιγμούς, διαπιστώθηκε ότι η απόσταση μεταξύ τους στα τμήματα που μετρήθηκαν είναι μεγαλύτερη των 500m. Συνεπώς το κριτήριο βαθμολογείται με 100. Θέση δασικού δρόμου Από ρέμα: Η απόσταση των νέων δασικών δρόμων από ρέματα της περιοχής είναι μεγαλύτερη των 10m. Άρα το κριτήριο βαθμολογείται με άριστα 100. Από όρια δάσους: Η απόσταση των νέων δασικών δρόμων από όρια δάσους είναι μεγαλύτερη αυτής των 20m. Άρα το κριτήριο βαθμολογείται με άριστα 100. Από επικίνδυνες θέσεις: Η απόσταση των νέων δρόμων από επικίνδυνες θέσεις είναι μεγαλύτερη αυτής των. Άρα το κριτήριο βαθμολογείται με άριστα 100. Θέα από το δασικό δρόμο Μορφολογικοί σχηματισμοί: Δεδομένου ότι στην περιοχή δεν υπάρχουν κυρίαρχοι γεωμορφολογικοί σχηματισμοί, το κριτήριο βαθμολογείται με 100. Βλάστηση: Στο υψόμετρο όπου τοποθετούνται οι μελετώμενοι δρόμοι η βλάστηση είναι αραιή και αποτελείται κυρίως από φρύγανα. Κρίθηκε ότι η βαθμολογία του κριτηρίου αντιστοιχεί σε 75. Προβολή του χώρου: Λόγω του υψηλού υψομέτρου που οι δρόμοι των δύο αιολικών δεν είναι εμφανείς από χαμηλότερες θέσεις. Η βαθμολογία του κριτηρίου αντιστοιχεί σε 100. Συμβατές κατασκευές: Δεν υπάρχουν κατασκευές στην περιοχή μελέτης, άρα το κριτήριο δεν βαθμολογείται. Υδάτινες επιφάνειες: Δεν υπάρχουν υδάτινες επιφάνειες στη γύρω περιοχή, άρα το κριτήριο δεν βαθμολογείται. Προσαρμογή του δρόμου: Λόγω του ότι όλοι η δρόμοι της εσωτερικής οδοποιίας των δύο αιολικών πάρκων είναι ορατοί από έναν παρατηρητή είτε βρίσκεται σε υψηλότερο είτε στο ίδιο είτε σε χαμηλότερο επίπεδο, κρίθηκε ότι η βαθμολογία του κριτηρίου αντιστοιχεί στην ελάχιστη 10. Κατασκευή: -120-

130 Μέθοδος κατασκευής Μηχάνημα κατασκευής: Τα μηχανήματα κατασκευής των δρόμων είναι ο προωθητής ο οποίος σε συνδυασμό με υδραυλικό εκσκαφέα διάνοιξε τους νέους δρόμους, τις τάφρους απορροής καθώς επίσης σταθεροποίησε τα πρανή τους και συνετέλεσε στη μεταφορά των απαραίτητων αδρανών υλικών είτε για τη διαμόρφωση των εκχωμάτων/επιχωμάτων είτε για τη διαμόρφωση του καταστρώματος των νέων δρόμων. Λόγω χρησιμοποίησης του προωθητή γαιών, ο οποίος διανοίγει μεγάλες εδαφικές επιφάνειες, η βαθμολογία του κριτηρίου αντιστοιχεί σε 20. Υλικά: Δεδομένου ότι πραγματοποιήθηκε σταθεροποίηση του καταστρώματος των δρόμων με υλικά που είτε προέκυψαν από τις εκσκαφές είτε με υλικά που προμηθεύτηκαν από τη γύρω περιοχή, το κριτήριο βαθμολογήθηκε με άριστα 100. Αναχλόαση πρανών: Όσον αφορά την αποκατάσταση των πρανών με φυτεύσεις δενδρυλλίων μαύρης πεύκης ή σπάρτου, όπως προβλεπόταν από τη μελέτη, πραγματοποιήθηκε σε ένα μικρό μόνο μέρος των τμημάτων που προοριζόταν να αποκατασταθούν. Συνεπώς η βαθμολογία του κριτηρίου αντιστοιχεί σε 40. Αποστράγγιση: Για την αποστράγγιση των ρέοντων υδάτων και σταθεροποίηση του εδάφους κατασκευάστηκαν τάφροι απορροής, σωληνωτοί και κιβωτοειδείς οχετοί καθώς και τοίχοι αντιστήριξης. Συνεπώς το κριτήριο βαθμολογήθηκε με άριστα 100. Πίνακας 29:Αξιολόγηση της έντασης στο Τμήμα 1 Χάραξη 1 Ισοφαρισμός γαιών ΕΝΤΑΣΗ Κριτήρια Βαθμός Βαρύτητα Σύνολο =7x8 1.1 Καμπύλη συναρμογής 25,00 2,10 52, Χάραξη ερυθράς 80,60 2,01 162, Κατά πλάτος τομή 50,60 2,25 113,85 2 Πλάτος καταστρώματος 44,00 2,04 89,76 3 Κατά μήκος κλίση 91,50 2,52 230,58 4 Απόσταση ελιγμών 100,00 2,13 213,00 5 Θέση δασικού δρόμου 5.1 Από ρέμα 100,00 1,83 183, Από όρια δάσους 100,00 1,65 165, Από επικίνδυνες θέσεις 100,00 2,40 240,00 6 Θέα από το δασικό δρόμο 6.1 Μορφολογικοί σχηματισμοί 100,00 1,83 183,

131 6.2 Βλάστηση 100,00 1,80 180, Προβολή του χώρου 100,00 1,70 170, Συμβατές κατασκευές Υδάτινες επιφάνειες Προσαρμογή του δρόμου 10,00 1,77 17,70 Κατασκευή 8 Μέθοδος κατασκευής 8.1 Μηχάνημα κατασκευής 20,00 2,16 43, Υλικά 100,00 2,08 208, Αναχλόαση πρανών 40,00 1,38 55, Αποστράγγιση 100,00 2,31 231,00 Σύνολο 33, ,80 Μέση Τιμή 74,73% Πίνακας 30: Αξιολόγηση της έντασης στο Τμήμα 2 ΕΝΤΑΣΗ Κριτήρια Βαθμός Βαρύτητα Σύνολο =7x8 Χάραξη 1 Ισοφαρισμός γαιών 1.1 Καμπύλη συναρμογής 25,00 2,10 52, Χάραξη ερυθράς 80,00 2,01 160, Κατά πλάτος τομή 20,00 2,25 45,00 2 Πλάτος καταστρώματος 50,00 2,04 102,00 3 Κατά μήκος κλίση 100,00 2,52 252,00 4 Απόσταση ελιγμών 100,00 2,13 213,00 5 Θέση δασικού δρόμου 5.1 Από ρέμα 100,00 1,83 183, Από όρια δάσους 100,00 1,65 165, Από επικίνδυνες θέσεις 100,00 2,40 240,00 6 Θέα από το δασικό δρόμο 6.1 Μορφολογικοί σχηματισμοί 100,00 1,83 183,

132 6.2 Βλάστηση 100,00 1,80 180, Προβολή του χώρου 100,00 1,70 170, Συμβατές κατασκευές Υδάτινες επιφάνειες Προσαρμογή του δρόμου 10,00 1,77 17,70 Κατασκευή 8 Μέθοδος κατασκευής 8.1 Μηχάνημα κατασκευής 20,00 2,16 43, Υλικά 100,00 2,08 208, Αναχλόαση πρανών 40,00 1,38 55, Αποστράγγιση 100,00 2,31 231,00 Σύνολο 33, ,40 Μέση Τιμή 73,66% Πίνακας 31: Αξιολόγηση της έντασης στο Τμήμα 3 ΕΝΤΑΣΗ Κριτήρια Βαθμός Βαρύτητα Σύνολο =7x8 Χάραξη 1 Ισοφαρισμός γαιών 1.1 Καμπύλη συναρμογής 50,00 2,10 105, Χάραξη ερυθράς 66,20 2,01 133, Κατά πλάτος τομή 58,80 2,25 132,30 2 Πλάτος καταστρώματος 24,50 2,04 49,98 3 Κατά μήκος κλίση 100,00 2,52 252,00 4 Απόσταση ελιγμών 100,00 2,13 213,00 5 Θέση δασικού δρόμου 5.1 Από ρέμα 100,00 1,83 183, Από όρια δάσους 100,00 1,65 165, Από επικίνδυνες θέσεις 100,00 2,40 240,00 6 Θέα από το δασικό δρόμο 6.1 Μορφολογικοί σχηματισμοί 100,00 1,83 183,

133 6.2 Βλάστηση 100,00 1,80 180, Προβολή του χώρου 100,00 1,70 170, Συμβατές κατασκευές Υδάτινες επιφάνειες Προσαρμογή του δρόμου 10,00 1,77 17,70 Κατασκευή 8 Μέθοδος κατασκευής 8.1 Μηχάνημα κατασκευής 20,00 2,16 43, Υλικά 100,00 2,08 208, Αναχλόαση πρανών 40,00 1,38 55, Αποστράγγιση 100,00 2,31 231,00 Σύνολο 33, ,44 Μέση Τιμή 75,43% Πίνακας 32: Αξιολόγηση της έντασης στο Τμήμα 4 ΕΝΤΑΣΗ Κριτήρια Βαθμός Βαρύτητα Σύνολο =7x8 Χάραξη 1 Ισοφαρισμός γαιών 1.1 Καμπύλη συναρμογής 37,75 2,10 79, Χάραξη ερυθράς 87,80 2,01 176, Κατά πλάτος τομή 62,40 2,25 140,40 2 Πλάτος καταστρώματος 42,50 2,04 86,70 3 Κατά μήκος κλίση 92,50 2,52 233,10 4 Απόσταση ελιγμών 100,00 2,13 213,00 5 Θέση δασικού δρόμου 5.1 Από ρέμα 100,00 1,83 183, Από όρια δάσους 100,00 1,65 165, Από επικίνδυνες θέσεις 100,00 2,40 240,00 6 Θέα από το δασικό δρόμο 6.1 Μορφολογικοί σχηματισμοί 100,00 1,83 183,

134 6.2 Βλάστηση 100,00 1,80 180, Προβολή του χώρου 100,00 1,70 170, Συμβατές κατασκευές Υδάτινες επιφάνειες Προσαρμογή του δρόμου 10,00 1,77 17,70 Κατασκευή 8 Μέθοδος κατασκευής 8.1 Μηχάνημα κατασκευής 20,00 2,16 43, Υλικά 100,00 2,08 208, Αναχλόαση πρανών 40,00 1,38 55, Αποστράγγιση 100,00 2,31 231,00 Σύνολο 33, ,06 Μέση Τιμή 76,71% Πίνακας 33: Αξιολόγηση της έντασης στο Τμήμα 5 ΕΝΤΑΣΗ Κριτήρια Βαθμός Βαρύτητα Σύνολο =7x8 Χάραξη 1 Ισοφαρισμός γαιών 1.1 Καμπύλη συναρμογής 25,00 2,10 52, Χάραξη ερυθράς 68,00 2,01 136, Κατά πλάτος τομή 32,00 2,25 72,00 2 Πλάτος καταστρώματος 50,00 2,04 102,00 3 Κατά μήκος κλίση 100,00 2,52 252,00 4 Απόσταση ελιγμών 100,00 2,13 213,00 5 Θέση δασικού δρόμου 5.1 Από ρέμα 100,00 1,83 183, Από όρια δάσους 100,00 1,65 165, Από επικίνδυνες θέσεις 100,00 2,40 240,00 6 Θέα από το δασικό δρόμο 6.1 Μορφολογικοί σχηματισμοί 100,00 1,83 183,

135 6.2 Βλάστηση 100,00 1,80 180, Προβολή του χώρου 100,00 1,70 170, Συμβατές κατασκευές Υδάτινες επιφάνειες Προσαρμογή του δρόμου 10,00 1,77 17,70 Κατασκευή 8 Μέθοδος κατασκευής 8.1 Μηχάνημα κατασκευής 20,00 2,16 43, Υλικά 100,00 2,08 208, Αναχλόαση πρανών 40,00 1,38 55, Αποστράγγιση 100,00 2,31 231,00 Σύνολο 33, ,28 Μέση Τιμή 73,74% Πίνακας 34: Αξιολόγηση της έντασης στο Τμήμα 6 ΕΝΤΑΣΗ Κριτήρια Βαθμός Βαρύτητα Σύνολο =7x8 Χάραξη 1 Ισοφαρισμός γαιών 1.1 Καμπύλη συναρμογής 25,00 2,10 52, Χάραξη ερυθράς 53,20 2,01 106, Κατά πλάτος τομή 39,60 2,25 89,10 2 Πλάτος καταστρώματος 35,00 2,04 71,40 3 Κατά μήκος κλίση 100,00 2,52 252,00 4 Απόσταση ελιγμών 100,00 2,13 213,00 5 Θέση δασικού δρόμου 5.1 Από ρέμα 100,00 1,83 183, Από όρια δάσους 100,00 1,65 165, Από επικίνδυνες θέσεις 100,00 2,40 240,00 6 Θέα από το δασικό δρόμο 6.1 Μορφολογικοί σχηματισμοί 100,00 1,83 183,

136 6.2 Βλάστηση 100,00 1,80 180, Προβολή του χώρου 100,00 1,70 170, Συμβατές κατασκευές Υδάτινες επιφάνειες Προσαρμογή του δρόμου 10,00 1,77 17,70 Κατασκευή 8 Μέθοδος κατασκευής 8.1 Μηχάνημα κατασκευής 20,00 2,16 43, Υλικά 100,00 2,08 208, Αναχλόαση πρανών 40,00 1,38 55, Αποστράγγιση 100,00 2,31 231,00 Σύνολο 33, ,03 Μέση Τιμή 72,47% Η τελική βαθμολογία (Συντελεστής συμβατότητας) του κάθε δρόμου προκύπτει από τον τύπο: Σ = (ΕxΒΕ) x (AxBA), όπου ΕxΒΕ= Μέση τιμή Έντασης και όπου AxBA= Μέση τιμή Απορροφητικότητας, και είναι η εξής: Τμήμα 1 ο : Σ1 = 74,73%x38,03% = 28,42% Τμήμα 2 ο : Σ2 = 73,66%x38,03% = 28,01% Τμήμα 3 ο : Σ3 = 75,43%x38,03% = 28,69% Τμήμα 4 ο : Σ4 = 76,71%x38,03% = 29,17% Τμήμα 5 ο : Σ5 = 73,74%x38,03% = 28,04% Τμήμα 6 ο : Σ6 = 72,47%x38,03% = 27,56% -127-

137 6. ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ Με βάση τα αποτελέσματα της έρευνας που πραγματοποιήθηκε καθώς και των μετρήσεων πεδίου προέκυψαν τα ακόλουθα συμπεράσματα: 1. Στην παρούσα εργασία μελετήθηκαν τα τεχνικά έργα των δύο αιολικών πάρκων της Ζωοδόχου Πηγής Ν. Κοζάνης και Παναγίας Σουμελά Ν. Ημαθίας. Τα έργα υποδομής και τα δομικά τεχνικά έργα για την εγκατάσταση του αιολικού σταθμού είναι τα ακόλουθα: Βελτίωση τμήματος της οδού πρόσβασης & διάνοιξη εσωτερικού δικτύου αιολικού σταθμού. Δημιουργία κυκλωμάτων μέσης τάσης για την μεταφορά της παραγόμενης ενέργειας από τον αιολικό σταθμό σε υποσταθμό ανύψωσης τάσης. Κατασκευή υποσταθμού ανύψωσης τάσης για σύνδεση με την υπάρχουσα γραμμή μεταφοράς υψηλής τάσης της ΔΕΗ. 2. Από τις δύο μελέτες περιβαλλοντικών επιπτώσεων καθώς και από την επίσκεψη στο χώρο των αιολικών πάρκων διαπιστώθηκε ότι έγινε η βελτίωση του δασικού δρόμου Γ κατηγορίας συνολικού μήκους 5.087,77χλμ. ενώ διανοίχθηκαν 9 τμήματα δασικών δρόμων Γ κατηγορίας συνολικού μήκους ,14χλμ. και 1 τμήμα τρακτερόδρομου συνολικού μήκους 0,483χλμ.. Η κατασκευή του δασικού δρόμου Γ κατηγορίας Α4-Τ4 που προβλεπόταν στην Προμελέτη Οδικής Διάνοιξης δεν πραγματοποιήθηκε. 3. Α. Το πλάτος καταστρώματος των δασικών δρόμων που κατασκευάστηκαν δεν αντιστοιχεί με το προκαθορισμένο πλάτος των τεχνικών προδιαγραφών για δασικούς δρόμους Γ κατηγορίας ήτοι 4-5m αλλά είναι κατά πολύ μεγαλύτερο και για τα 6 τμήματα. Β. Η κατά μήκος κλίση των δασικών δρόμων που κατασκευάστηκαν αντιστοιχεί την προκαθορισμένη κατά μήκος κλίση των τεχνικών προδιαγραφών για δασικούς δρόμους Γ κατηγορίας ήτοι 12%. Γ. Η ακτίνα καμπυλότητας είναι κατά πολύ μεγαλύτερη από την οριζόμενη στις τεχνικές προδιαγραφές δασικών δρόμων Γ κατηγορίας. Από 20m και 15m στους ελιγμούς που ορίζουν οι προδιαγραφές, η ακτίνα καμπυλότητας διαμορφώνεται από 40 έως 200m. Δ. Τα πρανή ορυγμάτων και επιχωμάτων είναι ως επί το πλείστον γαιοημιβραχώδη εκτός από ορισμένες διατομές που είναι βραχώδη. Οι τεχνικές προδιαγραφές των δασικών δρόμων Γ κατηγορίας ορίζουν κλίσεις γαιοημιβραχωδών πρανών από 1:1 έως 1:3 και βραχωδών από 1:5 έως 1:10, κλίσεις που σε γενικές γραμμές τηρήθηκαν με εξαίρεση ορισμένα σημεία όπου είναι πιθανό οι κλίσεις να είναι μεγαλύτερες από το οριζόμενο της μελέτης είτε λόγω του ότι ο κατασκευαστής έκρινε και έπραξε ανάλογα με το τι συνάντησε στην πράξη είτε λόγω διάβρωσης από τα καιρικά φαινόμενα. Π.χ. στη διατομή 12Τ η κλίση του πρανούς αντιστοιχεί σε 1:20 δηλαδή κατά πολύ μεγαλύτερη από την οριζόμενη στις τεχνικές προδιαγραφές. Ε. Η κλίση του εδάφους σε γενικές γραμμές χαρακτηρίζεται ως ήπια. ΣΤ. Οι τάφροι αποχέτευσης κατασκευάστηκαν σε όλο το μήκος των δρόμων, στις προβλεπόμενες θέσεις και σύμφωνα με τις τεχνικές προδιαγραφές. Ζ. Διακύμανση παρουσιάζεται στις επικλίσεις των σημείων μέτρησης, η οποία είναι πιθανό να προκύπτει είτε λόγω διάβρωσης του καταστρώματος των οδών είτε από επιλογή του εργολάβου

138 4. Για τη θεμελίωση της κάθε ανεμογεννήτριας έχει κατασκευαστεί θεμέλιο διαστάσεων 14,5 14,5m και βάθους περίπου 2,5m όπως προβλέπεται από τη μελέτη. Επίσης, γύρω από κάθε ανεμογεννήτρια έχει διανοιχτεί οριζόντιο πλάτωμα διαστάσεων μέτρων περίπου αντίστοιχο με το προβλεπόμενο της μελέτης ήτοι 44x44 μέτρα. 5. Στη μελέτη όπως αναφέρθηκε υπήρξε μέριμνα για πλήρη αποκατάσταση του φυσικού περιβάλλοντος από τα έργα που έγιναν στις εκτάσεις του αιολικού σταθμού όπως π.χ. κατασκευή οχετών για την ομαλή παροχέτευση των υδάτων, αποκατάσταση των επιχωμάτων με φυτική γη φυτεύσεις με διάφορα είδη φυταρίων τα οποία ενδείκνυνται για τη συγκεκριμένη περιοχή, εκμετάλλευση των γαιωδών υλικών των εκσκαφών για κατασκευή επιχωμάτων καθώς και απομάκρυνση της περίσσειας αυτών κ.α. Διαπιστώθηκε ότι οι προβλεπόμενοι οχετοί και τοίχοι αντιστήριξης κατασκευάστηκαν στις θέσεις που προβλεπόταν. Όσον αφορά την αποκατάσταση των επιχωμάτων, οι φυτεύσεις πραγματοποιήθηκαν σε ένα μικρό τμήμα των προβλεφθέντων επιφανειών και σύμφωνα με τον υπεύθυνο του αιολικού σταθμού ολοκληρώθηκαν το καλοκαίρι του Κρίνεται ότι οι φυτοκομικές εργασίες αποκατάστασης των πρανών στην πράξη δεν είναι επαρκείς. 6. Τα υλικά οδοστρωσίας καθώς και τα υλικά κατασκευής των τεχνικών έργων (τοίχοι αντιστήριξης, σωληνωτοί/κιβωτοειδείς οχετοί μετά από επιτόπιο έλεγχο στην περιοχή μελέτης, πιστοποιείται ότι χρησιμοποιήθηκαν εκείνα που προέβλεπε η μελέτη. 7. Ο Υποσταθμός Ανύψωσης Τάσης κατασκευάστηκε σύμφωνα με τα προβλεπόμενα της μελέτης και των προδιαγραφών. 8. Μετά από έλεγχο της υπόγειας εγκατάστασης των καλωδιώσεων για τη μεταφορά του ρεύματος στον Υποσταθμό, διαπιστώθηκε ότι η υπόγεια εγκατάσταση καλωδιώσεων έγινε σύμφωνα με τα προβλεπόμενα στη μελέτη. Λόγω του γεγονότος ότι οι καλωδιώσεις βρίσκονται στις άκρες των δρόμων είναι πιθανό με το πέρασμα του χρόνου και λόγω διάβρωσης να μην είναι ασφαλής η διέλευση οχημάτων και φυσικά η μεταφορά του ρεύματος σε περίπτωση που οι καλωδιώσεις εμφανιστούν στην επιφάνεια. 9. Τα 6 τμήματα των δασικών αξόνων όπου και πάρθηκαν οι μετρήσεις πεδίου, καταλήγουν σε διασταυρώσεις. Διαπιστώθηκε ότι η μεγαλύτερη και πιο εμφανής αλλοίωση του περιβάλλοντος χώρου υπήρξε στα σημεία αυτά. 10. Με βάση τα κριτήρια αξιολόγησης της έντασης και της απορροφητικότητας (Γιαννούλας Β., 2001) και τη βαθμολογία συμβατότητας των τεχνικών στοιχείων κατασκευής των 6 τμημάτων δασικών δρόμων των δύο αιολικών πάρκων προέκυψε ο Συντελεστής Συμβατότητας του κάθε τμήματος. Η μέση τιμή βαθμολογίας της απορροφητικότητας είναι κοινή για τα 6 τμήματα και ισούται με 38,03%. Η μέση τιμή βαθμολογίας της έντασης για τα τμήματα δρόμων είναι η εξής: Τμήμα 1 ο : Μέση τιμή = 74,73% Τμήμα 2 ο : Μέση τιμή = 73,66% Τμήμα 3 ο : Μέση τιμή = 75,43% Τμήμα 4 ο : Μέση τιμή = 76,71% Τμήμα 5 ο : Μέση τιμή = 73,74% Τμήμα 6 ο : Μέση τιμή = 72,47% Οι Συντελεστές Συμβατότητας είναι οι ακόλουθοι: Τμήμα 1 ο : Σ1 = 28,42% Τμήμα 2 ο : Σ2 = 28,01% -129-

139 Τμήμα 3 ο : Σ3 = 28,69% Τμήμα 4 ο : Σ4 = 29,17% Τμήμα 5 ο : Σ5 = 28,04% Τμήμα 6 ο : Σ6 = 27,56% Στο σημείο αυτό πρέπει να αναφερθεί ότι η ποσοτικοποίηση των ποιοτικών χαρακτηριστικών ενός τεχνικού έργου, όπως ένας δασικός δρόμος είναι δυνατό να οδηγήσει σε σφάλματα. Σύμφωνα με τους ανωτέρω Συντελεστές, η συμβατότητα και των 6 τμημάτων με το φυσικό περιβάλλον είναι μικρότερη του 50%, συνεπώς οι επιπτώσεις των έργων είναι πολύ μεγάλες. 11. Σύμφωνα με τα τεχνικά χαρακτηριστικά των δρόμων που διανοίχθηκαν πιστοποιείται ότι: Σε γενικές γραμμές δεν τηρούνται οι προδιαγραφές των δασικών δρόμων Γ κατηγορίας (π.χ. πλάτος καταστρώματος). Οι εργασίες αποκατάστασης του περιβάλλοντος δεν πραγματοποιήθηκαν όπως προβλεπόταν. Η αλλοίωση του περιβάλλοντος χώρου είναι εμφανής κυρίως από μεγαλύτερα υψόμετρα. Είναι φυσικό να υπάρχουν αναντιστοιχίες μεταξύ μίας μελέτης και της πράξης καθώς ο εργολάβος του έργου λαμβάνει υπόψη του όχι μόνο τη μελέτη αλλά και τα δεδομένα που αντιμετωπίζει στην πράξη έτσι ώστε να προχωρήσει στην κατασκευή του κάθε έργου. 12. Οι περιβαλλοντικές επιπτώσεις ενός αιολικού πάρκου δεν αφορούν μόνο τα τεχνικά και κατασκευαστικά χαρακτηριστικά των τεχνικών έργων αυτού αλλά και τη χλωρίδα και πανίδα της περιοχής. Είναι πιθανό σύμφωνα με τη βιβλιογραφία να υπάρξουν αρνητικές επιπτώσεις κυρίως στην ορνιθοπανίδα της περιοχής εγκατάστασης του έργου. Στην περιοχή μελέτης δεν υπάρχουν επίσημες μετρήσεις για θανατώσεις πτηνών κατά τη φάση λειτουργίας του έργου, χωρίς όμως να αποκλείεται πιθανή αρνητική επίδραση στην ορνιθοπανίδα της περιοχής (όπως εκτιμήθηκε σε αντίστοιχα αιολικά πάρκα της Ελλάδας (Giappis Al., et all, 2012)

140 7. ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ Με βάση τα συμπεράσματα που προέκυψαν από το σύνολο της παρούσας εργασίας προτείνονται τα εξής: 1. Πρέπει να διερευνηθεί η αλλαγή των κριτηρίων αξιολόγησης της απορροφητικότητας και της έντασης, όταν η έκταση είναι χορτολιβαδική και σε μεγάλο υψόμετρο. Έργα όπως η κατασκευή ενός αιολικού πάρκου εγκαθίστανται κυρίως σε τέτοιου τύπου εκτάσεις, συνεπώς η αλλαγή ή προσθήκη ορισμένων κριτηρίων κρίνεται απαραίτητη (πλάτος καταστρώματος, τεχνικά έργα). 2. Οι δασικοί δρόμοι πρέπει να εξυπηρετούν πολλαπλές χρήσεις. Άρα κρίνεται απαραίτητη η αξιολόγηση της αναγκαιότητας κατασκευής του κάθε τμήματος, προκειμένου αυτό να έχει και διαφορετικές χρήσεις όπως π.χ. για αντιπυρική ζώνη, προστασία περιβάλλοντος, σύνδεση οικισμών κ.α. 3. Πρέπει να γίνεται συντήρηση του νέου δασικού οδικού δικτύου, καθώς παρά το γεγονός ότι προβλέπεται από τη ΜΠΕ, στην πράξη αυτό δεν εφαρμόζεται. Αυτό σημαίνει διάβρωση των πρανών και του καταστρώματος του δρόμου και αύξηση της επικινδυνότητας για τα οχήματα προσπέλασης. 4. Πρέπει να δοθεί μεγαλύτερη βαρύτητα στο κομμάτι της κοινωνικής αποδοχής ενός τέτοιου έργου όπως η κατασκευή ενός αιολικού πάρκου και των συνοδών έργων αυτού, καθώς η ελλιπής ενημέρωση και η άγνοια πολλές φορές οδηγούν σε λανθασμένες πρακτικές και συμπεριφορές, με αποτέλεσμα εκτάσεις που μπορούν να εκμεταλλευτούν για την αξιοποίηση της αιολικής ενέργειας να μην εκμεταλλεύονται και εκτάσεις ακατάλληλες από ποικίλες απόψεις να αδειοδοτούνται παραβλέποντας το ισχύον νομικό πλαίσιο. 5. Επίσης, προτείνεται η δημιουργία εξειδικευμένου νομικού πλαισίου όσο αναφορά τις τεχνικές προδιαγραφές κατασκευής της εσωτερικής οδοποιίας ενός αιολικού πάρκου, καθώς το ισχύον πλαίσιο κρίνεται ανεπαρκές στην πράξη. 6. Τέλος, η υιοθέτηση των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας και κυρίως της αιολικής ενέργειας κρίνεται επιβεβλημένη. Το κράτος οφείλει να διαμορφώνει το ανάλογο θεσμικό πλαίσιο, έτσι ώστε να υπάρχει έλεγχος τόσο κατά το στάδιο της κατασκευής όσο και κατά το στάδιο λειτουργίας ενός αιολικού πάρκου, με σκοπό την αποφυγή αστοχιών κατά την κατασκευή, τη λιγότερη δυνατή αλλοίωση του περιβάλλοντος και τη διασφάλιση της λειτουργικότητας της εγκατάστασης. Εν κατακλείδι, πρέπει να σημειωθεί ότι το νομικό πλαίσιο κρίνεται ασαφές ως προς τον φορέα διαχείρισης έργων. Πρέπει να καθοριστεί με σαφήνεια ποιος και με ποιο τρόπο μπορεί να διαχειρίζεται και να ελέγχει ένα τέτοιο έργο, όπως ένα αιολικό πάρκο, όταν αυτό εγκαθίσταται σε δημόσια έκταση. Το μεγαλύτερο ποσοστό αιολικών πάρκων διαχειρίζεται από εταιρείες ιδιωτικών συμφερόντων, χωρίς την ενεργή συμμετοχή του ελληνικού κράτους

141 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ Αργυράκη Ρ., ανεμογεννήτρια Εγκυκλοπαίδεια Δομή, Τομ. 2, σελ Εκδόσεις Δομή. Αθήνα. Γιαννούλας Β., Διάνοιξη δάσους με σύγχρονα μέσα Τεχνοοικονομικές, περιβαλλοντικές επιπτώσεις. Διδακτορική διατριβή, Σχολή Δασολογίας & Φυσικού Περιβάλλοντος, ΑΠΘ, Θεσσαλονίκη. Σελ Δούκας Κ., Δασικές Κατασκευές και Φυσικό Περιβάλλον. Εκδόσεις Γιαχούδη. Θεσσαλονίκη. Δρόσος Β., Γιαννούλας Β., Δούκας Κ., Μελέτη Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων από τη Διάνοιξη Δασικού Δρόμου. Επιστημονική Επετηρίδα της Σχολής Δασολογίας και Φυσικού Περιβάλλοντος, Τόμος ΜΕ/2002/45, προς τιμή του αείμνηστου καθηγητή Νικ. Στάμου, αρ.11,θεσσαλονίκη. Εσκίογλου Π., Εδαφομηχανική και Θεμελιώσεις. Υπηρεσία Δημοσιευμάτων ΑΠΘ. Θεσσαλονίκη. Εσκίογλου Π., Δασική Οδοποιία. Σχεδιασμός Χάραξη, Κατασκευή δασικών δρόμων, Περιβαλλοντική Οδοποιία. Εκδόσεις Σαρντίνης. Θεσσαλονίκη. Εσκίογλου Π., Στεργιάδου Αν., Περιβαλλοντικές επεμβάσεις σε έργα οδοποιίας. Τιμητικός Τόμος για τον καθηγητή Τολίκα, Πολυτεχνική Σχολή, Τμήμα Πολιτικών Μηχανικών, ΑΠΘ, (υπό δημοσίευση). Ζαχάρωφ Ν., Διπλωματική εργασία για το Πρόγραμμα Μεταπτυχιακών Σπουδών «Προστασία Περιβάλλοντος και Βιώσιμη Ανάπτυξη», Φυτεύσεις και ευστάθεια πρανών. Θεσσαλονίκη. Καραγιάννης Ε., Σημειώσεις μαθήματος Διάνοιξη Δάσους & Μεταφορά του Ξύλου. Υπηρεσία Δημοσιευμάτων ΑΠΘ. Θεσσαλονίκη. Καραγιάννης, Ε., Καραγιάννης Κ., Διάνοιξη λιβαδικών εκτάσεων. 2 ο Πανελλήνιο Διβαδοπονικό Συνέδριο που διοργανώθηκε στα Ιωάννινα από τη Λιβαδοπονική Εταιρεία, Πρακτικά Συνεδρίου, σελ , Θεσσαλονίκη. Καραγιάννης Ε., Καραγιάννης Κ., Ορθολογικός σχεδιασμός της διάνοιξης λιβαδικών εκτάσεων. 5 ο Πανελλήνιο Διβαδοπονικό Συνέδριο που διοργανώθηκε στο Ηράκλειο από τη Λιβαδοπονική Εταιρεία, Πρακτικά Συνεδρίου, σελ , Θεσσαλονίκη. Καραγιάννης Ε., Καραγιάννης Κ., Καραρίζος Π., Οι συνέπειες της επίδρασης του νερού στα έργα διάνοιξης των δασών. Πρακτικά 12 ου Πανελλήνιου Δασολογικού Συνεδρίου «Δάσος και Νερό Προστασία Φυσικού Περιβάλλοντος». Ελληνική Δασολογική Εταιρεία. Δράμα, 2-5 Οκτωβρίου Καραγιάννης Κ., Δασική Οδοποιία Μέρος 1 ο. Υπηρεσία Δημοσιευμάτων ΑΠΘ. Θεσσαλονίκη. Καραγιάννης Κ., Εσκίογλου Π., Καραγιάννης Ε., Γιαννούλας Β., Καραρίζος Πλ., Στεργιάδου Αν., Τεχνικά Έργα και Φυσικό Περιβάλλον. Υπηρεσία Δημοσιευμάτων ΑΠΘ. Θεσσαλονίκη. Μπαντής Σ., 2011α. Διαχείριση Φυσικών Κινδύνων Κατολισθήσεις, Σημειώσεις μαθήματος Διαχείριση Φυσικών Κινδύνων Προγράμματος Μεταπτυχιακών Σπουδών «Προστασία Περιβάλλοντος και Βιώσιμη Ανάπτυξη», Α.Π.Θ., Θεσσαλονίκη

142 Μπαντής Σ., 2011β. Γεωτεχνική Περιβάλλοντος Μέρος 2 ο, Σημειώσεις μαθήματος «Γεωτεχνική Περιβάλλοντος» Προγράμματος Μεταπτυχιακών Σπουδών «Προστασία Περιβάλλοντος και Βιώσιμη Ανάπτυξη», Α.Π.Θ., Θεσσαλονίκη. Nerco Χλύκας Ν. & συνεργάτες Α.Ε.Μ., Μελέτη Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων «Κατασκευή και λειτουργία Αιολικού Σταθμού Παραγωγής Ηλεκτρικής Ενέργειας (ΑΣΠΗΕ) συνολικής ισχύος 38 MW, στις θέσεις «Παναγία Σουμελά» Δήμου Βεροίας, Ν. Ημαθίας και «Ζωοδόχος Πηγή» Δήμου Ελλησπόντου, Ν. Κοζάνης με τα αντίστοιχα συνοδά έργα του δικτύου ηλεκτρικής διασύνδεσης της οδικής πρόσβασης και της εσωτερικής οδοποιίας.», έκδοση ΓΚΑΜΕΣΑ ΕΝΕΡΓΕΙΑΚΗ Α.Ε., Αθήνα. Παπασταματίου Π., Λαδακάκος Π., Βλαμάκης Α., Αγγελοπούλου Α., Ανάλυση επιπτώσεων από την εγκατάσταση και λειτουργία αιολικών πάρκων, έκδοση ΕΛΕΤΑΕΝ, Αθήνα. (σε ηλεκτρονική μορφή: Ταμπέκης Σ.- Καραγιάννης Ε.- Γιαννούλας Β., Ορθολογική οδική διάνοιξη της περιοχής του Μετσόβου με σκοπό τη βιώσιμη ανάπτυξή της. 6 ο Διεπιστημονικό Συνέδριο του Ε.Μ.Π. και του ΜΕ.Κ.Δ.Ε. του Ε.Μ.Π. στο Μέτσοβο, Πρακτικά Συνεδρίου σε ηλεκτρονική μορφή ( Ταμπέκης Σ.- Καραγιάννης Ε.- Γιαννούλας Β., Αξιολόγηση των επιπτώσεων της διάνοιξης των ορεινών δασών στο φυσικό περιβάλλον. Γεωτεχνικά Επιστημονικά Θέματα, Σειρά VI, Τόμος 20, Τεύχος 1/2010, σελ.34-44, Θεσσαλονίκη. Τσότσος Σ., Εδαφομηχανική: Θεωρία Μέθοδοι Εφαρμογές. Εκδόσεις Βερβερίδης και Πολυχρονίδης Α.Ε.. Θεσσαλονίκη. Χατζημελετίου Ι. & ΣΙΑ, Ο.Ε., Προμελέτη Διάνοιξης Δασικού Οδικού Δικτύου πρόσβασης αιολικών πάρκων «Ζωοδόχος Πηγή» Ν. Κοζάνης & «Παναγία Σουμελά» Ν. Ημαθίας, έκδοση ΓΚΑΜΕΣΑ ΕΝΕΡΓΕΙΑΚΗ Α.Ε., Ιωάννινα. Ξένη βιβλιογραφία Giappis Al., Birtsas P., Skarafiga M., Avian mortality due to collisions at wind farms in Greece. Preliminary results. XXXth IUGB Congress and Perdix XIII, Barcelona, Spain. Stergiadou A., Environmental Impact Assessment (E.I.A.) for the evaluation of forest roads in mountainous conditions (Case study: Valia Kalda). International Conference on Sustainable Management and Development of Mountainous and Island Areas, pp , Naxos, Greece. Stergiadou A., Eskioglou P., Environmental Impact Assessment (E.I.A.) for the evaluation of forest roads in mountainous conditions, Διεθνές Συνέδριο FORMEC 06/Austro2006, pp , Austria. Ηλεκτρονική βιβλιογραφία 1. (22/8/2012) 2. (25/8/2012) 3. (25/8/2012) 4. (23/8/2012) -133-

143 5. (20/8/2012) 6. (22/8/2012) 7. (18/8/2012) 8. (18/8/2012) 9. (20/8/2012) (30/8/2012) (30/8/2012) (30/9/2012) (2/10/2012) (2/10/2012) -134-

144 Π Α Ρ Α Ρ Τ Η Μ Α Στο Παράρτημα της εργασίας περιλαμβάνεται όλο το απαραίτητο φωτογραφικό και χαρτογραφικό υλικό των δύο αιολικών πάρκων «Παναγία Σουμελά» και «Ζωοδόχος Πηγή» καθώς επίσης και τα σχέδια των διατομών που μετρήθηκαν (κατά πλάτος τομές, οριζοντιογραφίες δρόμων)

145 Χάρτης 4 : Χάρτης ευρύτερης περιοχής θέσης έργου -136-

146 Χάρτης 5. Χάρτης Συνοδών Έργων Οδοποιίας & Ηλ. Διασύνδεσης Αιολικού Σταθμού -137-

147 Σχήμα 1. Τυπική διατομή -138-

148 Σχήμα 2. Τύπος σωληνωτού οχετού σε έκχωμα Κατά μήκος τομή 1 Σχήμα 3. Τύπος σωληνωτού οχετού σε έκχωμα Κατά μήκος τομή

149 Σχήμα 4. Κιβωτοειδής οχετός Κ 1-2 Σχήμα 5. Λεπτομέρεια Λ1 πάχος επικάλυψης Λεπτομέρεια συμβολισμού διαστάσεων κιβωτοειδών οχετών -140-

150 Σχήμα 6. Διάταξη οπλισμού κιβωτοειδούς οχετού πίνακας υπολογισμών Σχήμα 7. Λεπτομέρεια όπλισης δοκού ενίσχυσης οροφής και δαπέδου, προμέτρηση οπλισμού δοκού, τυπική μορφή τοίχου αντιστήριξης -141-

151 Φωτ. 1. Πτερύγια και πυλώνας της Α/Γ ΖΡ

152 Φωτ. 2. Πτερύγια Α/Γ PS5 Φωτ. 3. Λήψη από το δασικό δρόμο βελτίωσης Α/Γ του αιολικού πάρκου «Ζωοδόχος Πηγή» -143-

153 Φωτ. 4. Ανεμογεννήτριες αιολικού πάρκου «Ζωοδόχος Πηγή» Φωτ. 5. Ανεμογεννήτριες PS5,6,7 του αιολικού πάρκου «Παναγία Σουμελά» -144-

154 Φωτ. 6. Πανοραμική θέα αιολικού «Ζωοδόχος Πηγή» από την Α/Γ ΖΡ11 Φωτ. 7. Πλάτωμα και βάση πυλώνα Α/Γ ΖΡ

155 Φωτ. 8: Είσοδος στον πυλώνα της Α/Γ ΖΡ1 Φωτ. 9. Δασικός δρόμος σύνδεσης αιολικών πάρκων με τον οικισμό Ζωοδόχος Πηγή -146-

156 Φωτ Τρακτερόδρομος που καταλήγει στο δρόμο σύνδεσης των αιολικών πάρκων -147-

157 Φωτ. 11. Σωληνωτός οχετός στη Χ.Θ στο δρόμο Α7-Τ7-148-

158 Φωτ. 12. Σωληνωτός οχετός στη θέση στο δρόμο Α6-Τ6 Φωτ. 13. Φυτεύσεις δενδρυλλίων Pinus nigra στα πρανή του δρόμου Α6-Τ6-149-

159 Φωτ. 14. Δενδρύλλιο Pinus nigra σε πρανή του δασικού δρόμου Α5-Τ5 Φωτ. 15. Κιβωτοειδής οχετός κατά μήκος του δρόμου Α10-Τ

160 Φωτ Διασταύρωση δρόμων Α7-Τ7 και Α10-Τ

161 Φωτ. 18. Διασταύρωση δρόμων Α7-Τ7 και Α8-Τ8-152-

162 Φωτ. 19. Διασταύρωση δρόμων Α7-Τ7 και Α8-Τ8 Φωτ. 20. Αρχή του δρόμου Α8-Τ8 στη διασταύρωση με το δρόμο Α7-Τ7-153-

163 Φωτ. 21. Διασταύρωση δρόμων Α7-Τ7 (δεξιά) και Α9-Τ9 (αριστερά) Φωτ. 22. Διασταύρωση δρόμων Α7-Τ7 και Τ6-Α6-154-

164 Φωτ. 23. Τμήμα του δρόμου Τ6-Α6 και τα πρανή του Φωτ. 24. Πλάτωμα στη διασταύρωση των δρόμων Τ1-Α1, Α5-Τ5 και Α3-Τ3-155-

165 Φωτ. 25. Διασταύρωση δρόμων Α5-Τ5 (αριστερά) Τ1-Α1 (μέση) και Α3-Τ3 (δεξιά) Φωτ. 26. Διασταύρωση δρόμων Α5-Τ5 (αριστερά) και Τ1-Α1 (δεξιά) -156-

166 Φωτ. 27. Τμήμα δρόμου Τ7-Α7 λίγο πριν την Α/Γ ΖΡ6 Φωτ. 28. Α/Γ PS1-157-

167 Φωτ. 29. Πρανή δασικού δρόμου Α7-Τ7 Α/Γ ΖΡ

168 Φωτ. 30. Σήμανση ένδειξης υψηλής τάσης στις άκρες των δρόμων Φωτ. 31. Οικίσκος ελέγχου αιολικών πάρκων -159-

169 Φωτ Υποσταθμός Ανύψωσης Τάσης -160-