Μεταπτυχιακη Εργασι α

Transcript

1 Πανεπιστήμιο Πατρών Σχολή Θετικών Επιστημών Τμήμα Μαθηματικών Μεταπτυχιακη Εργασι α Σχεδιασμο ς και Ανα πτυξη Οντολογι ας για την Αναπαρα σταση Περιγραμμα των Διαδικτυακων Επαγγελμα των και τη Συ νδεση Μαθησιακων Αποτελεσμα των και Προσο ντων Παρασκευή Μαρία Ζερδεβά ΑΜ 372 Κατεύθυνση: Τεχνολογίες Πληροφορικής και Επικοινωνιών στην Εκπαίδευση Επιβλέπων: Αχιλλέας Καμέας, Αναπληρωτής Καθηγητής ΕΑΠ Πάτρα, 2014

2 2

3 Ευχαριστίες Θα ήθελα να εκφράσω την ευγνωμοσύνη μου και τον σεβασμό μου στον καθηγητή μου κ. Αχιλλέα Καμέα για δύο λόγους. Καταρχήν για την εμπιστοσύνη που μου έδειξε όλο αυτό το διάστημα που χρειάσθηκε για την ολοκλήρωση της συγκεκριμένης εργασίας και δεύτερον γιατί πάντα ήταν δίπλα μου και με καθοδηγούσε σε κάθε δυσκολία που συναντούσα τόσο με τις γνώσεις τους όσο και με το πραγματικό του ενδιαφέρον. Επίσης, θα ήθελα να ευχαριστήσω ολόψυχα τους γονείς μου Τάσο και Βασιλική που πάντα με στηρίζουν με την αγάπη τους, είναι δίπλα μου σε κάθε μου βήμα και με παροτρύνουν να επιτύχω τους στόχους μου. 3

4 4

5 Περίληψη Τα τελευταία χρόνια παρατηρούνται συνεχείς αλλαγές στη φύση και στην οργάνωση της εργασίας λόγω της εξέλιξης των Τεχνολογιών της Πληροφορίας και Επικοινωνιών (ΤΠΕ) και των αναγκών της αγοράς. Δημιουργείται η ανάγκη αναδιαμόρφωσης των υφιστάμενων επαγγελμάτων καθώς και δημιουργίας νέων που θα ανταποκρίνονται στις σύγχρονες απαιτήσεις. Κατ επέκταση δημιουργούνται νέες ικανότητες και δεξιότητες, νέες εργασίες που απαιτούν γρήγορη λήψη αποφάσεων καθώς κοινωνικές δεξιότητες προσανατολισμένες στις εξελισσόμενες ανάγκες της σύγχρονης αγοράς πέρα από τα εθνικά όρια. Χρειαζόμαστε ικανούς και έμπειρους εργαζόμενους με συνεχή επαγγελματική κατάρτιση και έντονη κινητικότητα. Για να επιτευχθεί αυτό πρέπει τα εκπαιδευτικά συστήματα να προσανατολίζονται στις ανάγκες και τις πολιτικές της αγοράς εργασίας και να στρέψουν το ενδιαφέρον τους από τις εισροές στις εκροές. Με αυτό τον τρόπο αλλά και μέσω άλλων καλών πρακτικών θα αναπτυχθεί μια κοινή γλώσσα επικοινωνίας μεταξύ των πλαισίων προσόντων. Στη σημερινή εποχή, η σημασία της πληροφορίας και η μετάβαση στον σημασιολογικό ιστό επιτρέπει την ανάπτυξη και ενσωμάτωση των οντολογιών. Οι οντολογίες, διευκολύνουν το διαμοιρασμό και την επαναχρησιμοποίηση της γνώσης με σαφή τρόπο μεταξύ ετερογενών συστημάτων. Αυτό μπορεί να ωφελήσει τη σύνδεση της εργασίας με την εκπαίδευση μέσω της κατασκευής οντολογιών που αναπαριστούν και συνδέουν έννοιες διαφορετικών πεδίων και οδηγούν στην εξαγωγή αξιοποιήσιμων και επαναχρησιμοποιήσιμων αποτελεσμάτων. Σκοπός της παρούσας εργασίας, είναι η ανάπτυξη μιας πολύγλωσσης οντολογίας για την αναπαράσταση περιγραμμάτων διαδικτυακών επαγγελμάτων και τη σύνδεση μαθησιακών αποτελεσμάτων και προσόντων με το πλαίσιο ψηφιακών ικανοτήτων (e-cf) και κατ επέκταση με το ευρωπαϊκό πλαίσιο προσόντων (EQF). Η οντολογία που αναπτύχθηκε δύναται να χρησιμοποιηθεί από διάφορους οργανισμούς όπως επιχειρήσεις και πανεπιστήμια στο πλαίσιο διαχείρισης ανθρώπινου δυναμικού ώστε ο καθένας ανάλογα με τα προσόντα που διαθέτει να τοποθετείται στην κατάλληλη θέση. 5

6 Abstract In recent years it is observed a continuous change in the nature and the organization of the work due to the development of Information and Communication Technology (ICT) and the needs of the job market. There is a necessity to reconfigure the existing occupations and create new ones that will correspond to the current requirements. Hence, are created new competences and skills, new jobs that require quick decision making, and soft skills that are oriented to the evolving needs of the contemporary job market, beyond national boundaries. We need qualified and experienced employees with continuous vocational training and high mobility. In order to achieve this, educational systems must be directed to the needs and policies of the job market and shift their interest from inputs to outputs. This way and through other best practices a common language of communication between qualification frameworks will be developed. In the current era, the importance of information and the transition to the semantic web enables the development and integration of ontologies. Ontologies facilitate knowledge sharing and reuse in an explicit way between heterogeneous systems. This can benefit the connection between work and education through the development of ontologies that represent and correlate concepts of different domains and therefore lead to the extraction of exploitable and reusable results. The purpose of this work was to develop a multilingual ontology for the representation of job profiles in internet and the connection of learning outcomes and qualifications with the European e-competence Framework (e-cf) and by extension the European Qualifications Framework (EQF). The ontology that was developed can be used by various organizations such as companies and universities as part of the human resources management, so that every individual depending on its qualifications is placed in the appropriate position. 6

7 Πίνακας περιεχομένων 1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΠΛΑΙΣΙΑ ΠΡΟΣΟΝΤΩΝ ΤΙ ΜΑΣ ΕΝΔΙΑΦΕΡΕΙ ΣΗΜΕΡΑ; ΣΤΡΟΦΗ ΠΡΟΣ ΤΙΣ ΕΚΡΟΕΣ/ ΜΑΘΗΣΙΑΚΑ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ ΚΑΙ ΕΡΓΑΣΙΑ ECVET (Ευρωπαϊκό Σύστημα Μεταφοράς Ακαδημαϊκών Μονάδων Επαγγελματικής Εκπαίδευσης και Κατάρτισης) ECTS (Ευρωπαϊκό Σύστημα Μεταφοράς και Συσσώρευσης Πιστωτικών Μονάδων) ΕΥΡΩΠΑΪΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΕΠΑΓΓΕΛΜΑΤΙΚΩΝ ΠΡΟΣΟΝΤΩΝ (EUROPEAN QUALIFICATION FRAMEWORK - EQF) Δομή και όροι του ΕΠΕΠ ΕΘΝΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΠΡΟΣΟΝΤΩΝ (NATIONAL QUALIFICATION FRAMEWORK - NQF) ΣΥΝΔΕΣΗ ΠΛΑΙΣΙΩΝ ΠΡΟΣΟΝΤΩΝ/ ΔΙΕΘΝΗ ΠΡΟΣΟΝΤΑ ΣΥΣΤΗΜΑΤΑ/ ΤΑΞΙΝΟΜΙΕΣ ΙΚΑΝΟΤΗΤΩΝ ΣΥΜΒΑΤΟΤΗΤΑ ΠΛΑΙΣΙΩΝ ΠΡΟΣΟΝΤΩΝ - ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΚΑ ΠΛΑΙΣΙΑ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ ΕΠΑΓΓΕΛΜΑΤΙΚΩΝ ΠΡΟΤΥΠΩΝ/ ΠΕΡΙΓΡΑΜΜΑΤΩΝ ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΑΝΑΔΡΟΜΗ ΒΑΣΙΚΟΙ ΟΡΙΣΜΟΙ ΜΟΝΤΕΛΑ ΕΠΑΡΚΕΙΑΣ (COMPETENCY MODELLING) Secretary Commission on Achieving Necessary Skills (SCANS) National Science Foundation (NSF) Project ΜΕΘΟΔΟΙ ΑΝΑΛΥΣΗΣ ΕΡΓΑΣΙΑΣ (JOB ANALYSIS METHODS) ΣΥΣΤΗΜΑΤΑ ΚΑΙ ΤΑΞΙΝΟΜΙΕΣ ΔΕΞΙΟΤΗΤΩΝ ΚΑΙ ΙΚΑΝΟΤΗΤΩΝ DISCO (Dictionary of Skills and Competencies) Taxonomy_DB O*NET (Occupational Information Network) job analysis system ESCO (European Classification of Skills/ Competences and Occupations) taxonomy Σύγκριση DISCO - Taxonomy_DB - O*NET - ESCO EQF και Συστήματα Ταξινομίες Δεξιοτήτων/ Ικανοτήτων ΣΥΓΚΡΙΣΗ ΔΙΑΦΩΝΙΕΣ ΚΑΙ ΣΥΜΦΩΝΙΕΣ ΣΥΜΒΑΤΟΤΗΤΑΣ ΠΛΑΙΣΙΩΝ ΠΡΟΣΟΝΤΩΝ

8 EQF QF_ EHEA EQF ecf ICT Sector EQF SCQF CQFC EQF QCF ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΕΠΑΓΓΕΛΜΑΤΙΚΩΝ ΠΡΟΤΥΠΩΝ/ ΠΕΡΙΓΡΑΜΜΑΤΩΝ Εθνικά Επαγγελματικά Πρότυπα Ηνωμένου Βασιλείου (National Occupational Standards/ NOS) Πλαίσιο Εθνικών Επαγγελματικών Περιγραμμάτων Ελλάδας ΟΝΤΟΛΟΓΙΕΣ ΚΑΙ ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΕΣ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ ΟΝΤΟΛΟΓΙΩΝ ΑΠΟ ΤΟΝ ΠΑΓΚΟΣΜΙΟ ΙΣΤΟ ΣΤΟΝ ΣΗΜΑΣΙΟΛΟΓΙΚΟ ΙΣΤΟ ΤΙ ΕΙΝΑΙ ΟΙ ΟΝΤΟΛΟΓΙΕΣ; ΓΙΑΤΙ ΕΙΝΑΙ ΣΗΜΑΝΤΙΚΕΣ ΟΙ ΟΝΤΟΛΟΓΙΕΣ; ΟΝΤΟΛΟΓΙΕΣ VS ΒΑΣΕΙΣ ΔΕΔΟΜΕΝΩΝ ΓΕΝΙΚΗ ΑΝΑΦΟΡΑ ΥΠΑΡΧΟΥΣΩΝ ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΩΝ ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΑ NOY & MCGUINESS ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΟΝΤΟΛΟΓΙΑΣ ΕΠΑΓΓΕΛΜΑΤΙΚΩΝ ΠΕΡΙΓΡΑΜΜΑΤΩΝ ΔΙΑΔΙΚΤΥΑΚΩΝ ΕΠΑΓΓΕΛΜΑΤΩΝ ΚΑΙ ΤΗ ΣΥΝΔΕΣΗ ΜΑΘΗΣΙΑΚΩΝ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΩΝ ΚΑΙ ΠΡΟΣΟΝΤΩΝ ΒΗΜΑ 1 Ο : ΠΡΟΣΔΙΟΡΙΣΜΟΣ ΤΟΥ ΠΕΔΙΟΥ ΚΑΙ ΤΟΥ ΣΚΟΠΟΥ ΤΗΣ ΟΝΤΟΛΟΓΙΑΣ ΒΗΜΑ 2 Ο : ΜΕΛΕΤΗ ΥΠΑΡΧΟΥΣΩΝ ΟΝΤΟΛΟΓΙΩΝ ΚΑΙ ΕΠΑΝΑΧΡΗΣΙΜΟΠΟΙΗΣΗΣ ΤΟΥΣ ΒΗΜΑ 3 Ο : ΑΠΑΡΙΘΜΗΣΗ ΟΛΩΝ ΤΩΝ ΟΡΩΝ ΤΗΣ ΟΝΤΟΛΟΓΙΑΣ ΒΗΜΑ 4 Ο : ΠΡΟΣΔΙΟΡΙΣΜΟΣ ΚΑΙ ΙΕΡΑΡΧΗΣΗ ΤΩΝ ΚΛΑΣΕΩΝ ΒΗΜΑ 5 Ο : ΠΡΟΣΔΙΟΡΙΣΜΟΣ ΙΔΙΟΤΗΤΩΝ ΑΝΤΙΚΕΙΜΕΝΩΝ (OBJECT PROPERTIES) ΒΗΜΑ 6 Ο : ΠΡΟΣΔΙΟΡΙΣΜΟΣ ΙΔΙΟΤΗΤΩΝ ΤΥΠΩΝ ΔΕΔΟΜΕΝΩΝ (DATATYPE PROPERTIES) ΚΑΙ ΙΔΙΟΤΗΤΩΝ ΣΧΟΛΙΑΣΜΟΥ (ANNOTATION PROPERTIES) ΒΗΜΑ 7 Ο : ΠΑΡΑΓΩΓΗ ΣΤΙΓΜΙΟΤΥΠΩΝ ΒΗΜΑ 8 Ο : ΕΛΕΓΧΟΣ ΜΕΣΩ ΕΡΩΤΗΣΕΩΝ ΕΠΑΡΚΕΙΑΣ ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ ΑΝΑΣΤΑΛΤΙΚΟΙ ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ ΚΑΤΑ ΤΗΝ ΕΚΠΟΝΗΣΗ ΤΗΣ ΕΡΓΑΣΙΑΣ ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ ΓΙΑ ΠΕΡΑΙΤΕΡΩ ΕΡΕΥΝΑ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

9 Κατάλογος εικόνων, σχημάτων και πινάκων Πίνακας 2.1. Οι περιγραφικοί δείκτες των ΜΑ και τα 8 επίπεδα του ΕΠΕΠ Πίνακας 2.2. Τα 8 Επίπεδα του ΕΠΠ Πίνακας 3.1. Σύγκριση DISCO - Taxonomy_DB - O*NET και ESCO Εικόνα 4.1. Διαφορές βάσεων δεδομένων και οντολογιών Εικόνα 5.1. Ιεραρχία κλάσεων Εικόνα 5.2. Ιεραρχία κλάσεων_υποκλάσεων Σχήμα 5.1. Διάγραμμα κλάσεων Σχήμα 5.2. Ιδιότητες αντικειμένων Σχήμα 5.3. Ιδιότητες τύπων δεδομένων Σχήμα 5.4. Ιδιότητες σχολιασμού Εικόνα 5.3. Ιδιότητες αντικειμένων οντολογίας Πίνακας 5.1. Ιδιότητες αντικειμένων και χαρακτηριστικά του Πίνακας 5.2. Ιδιότητες και υποϊδιότητες Εικόνα 5.4. Ιδιότητες τύπων δεδομένων οντολογίας Πίνακας 5.3. Ιδιότητες τύπων δεδομένων οντολογίας Πίνακας 5.4. Κλάσεις, υποκλάσεις και στιγμιότυπα στην οντολογία ταξινομίας των Επαγγελματικών Περιγραμμάτων και ΜαθησιακώνΑποτελεσμάτων Εικόνα 5.5. Στιγμιότυπα κλάσης ΠΥΑΔ Εικόνα 5.6. Στιγμιότυπα υποκλάσης ΔιαχείρισηΙκανότητα Εικόνα 5.7. Αποτελέσματα από Ερώτημα Εικόνα 5.8. Αποτελέσματα από Ερώτημα Εικόνα 5.9. Αποτελέσματα από Ερώτημα Εικόνα Αποτελέσματα από Ερώτημα Εικόνα Αποτελέσματα από Ερώτημα Εικόνα Αποτελέσματα από Ερώτημα Εικόνα Αποτελέσματα από Ερώτημα Εικόνα Αποτελέσματα από Ερώτημα Εικόνα Αποτελέσματα από Ερώτημα Εικόνα Αποτελέσματα από Ερώτημα Εικόνα Αποτελέσματα από Ερώτημα Εικόνα Αποτελέσματα από Ερώτημα Εικόνα Αποτελέσματα από Ερώτημα Εικόνα Αποτελέσματα από Ερώτημα Εικόνα Αποτελέσματα από Ερώτημα Εικόνα Αποτελέσματα από Ερώτημα Εικόνα Αποτελέσματα από Ερώτημα

10 Εικόνα Αποτελέσματα από Ερώτημα Εικόνα Αποτελέσματα από Ερώτημα Εικόνα Αποτελέσματα από Ερώτημα Εικόνα Αποτελέσματα από Ερώτημα Εικόνα Αποτελέσματα από Ερώτημα Εικόνα Αποτελέσματα από Ερώτημα Εικόνα Αποτελέσματα από Ερώτημα 24 (αγγλικά) Εικόνα Αποτελέσματα από Ερώτημα 25 (γαλλικά) Εικόνα Αποτελέσματα από Ερώτημα 26 (βουλγαρικά) Εικόνα Αποτελέσματα από Ερώτημα 27 (γερμανικά)

11 1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ Η προβληματική αντιστοίχιση ανάμεσα στις ανάγκες της αγοράς εργασίας και στα εκπαιδευτικά συστήματα οδήγησε το ενδιαφέρον των ειδικών από τις εισροές στις εκροές. Στις μέρες μας παρουσιάζεται έντονη τεχνολογική εξέλιξη, νέα διαδικτυακά επαγγέλματα και αλλαγές στα εκπαιδευτικά συστήματα. Γίνεται προσπάθεια να γεφυρωθεί το χάσμα μεταξύ της γνώσης και της ζήτησης της αγοράς εργασίας και προτάσσεται ένα κοινό πλαίσιο, το οποίο θα ενισχύσει τη διαφάνεια και την αμοιβαία αναγνώριση των διπλωμάτων και κατά συνέπεια την επικύρωση των προσόντων (γνώσεων, δεξιοτήτων και ικανοτήτων) τόσο μέσω της τυπικής όσο και της άτυπης μάθησης. Οι δυσκολίες αυτές και οι ασυμφωνίες συμβατότητας γίνεται προσπάθεια να επιλυθούν μέσω της σύνδεσης διαφόρων πλαισίων προσόντων (εθνικών ή άλλων) με το ευρωπαϊκό πλαίσιο προσόντων. Αυτό γίνεται εφικτό μέσω της εύρεσης καλών πρακτικών όπως είναι οι δείκτες αναφοράς, οι οποίοι συνδέουν έννοιες με ίδια ή παρόμοια σημασία και ταξινομούνται σε διάφορα επίπεδα αναφοράς ανάλογα με το πλαίσιο στο οποίο ανήκουν. Στόχος της παρούσας εργασίας είναι ο σχεδιασμός και η ανάπτυξη μιας οντολογίας για την αναπαράσταση περιγραμμάτων διαδικτυακών επαγγελμάτων και τη σύνδεση μαθησιακών αποτελεσμάτων και προσόντων σε επτά γλώσσες. Στην οντολογία καταχωρήθηκαν έννοιες και δεδομένα από πέντε περιγράμματα διαδικτυακών επαγγελμάτων και μέσω της δημιουργίας ιδιοτήτων επιτεύχθηκαν όλες οι πιθανές σχέσεις μεταξύ τους. Διαπιστώθηκε η ορθότητα των αποτελεσμάτων της οντολογίας μέσω ερωτημάτων επάρκειας. Η σημαντικότητα της συγκεριμένης οντολογίας παρουσιάζεται στη σύνδεση εννοιών διαφορετικών πεδίων και στη δημιουργία τριαδικών και τετραδικών σχέσεων, ώστε να παρέχονται απαντήσεις σε σύνθετα ερωτήματα μέσω ενός ερωτήματος επάρκειας. Ειδικότερα, η διάρθρωση της εργασίας έχει ως εξής: Στο δεύτερο κεφάλαιο της εργασίας γίνεται μια σύντομη αναφορά στο νέο ρόλο του εργαζόμενου και στην αναγκαιότητα σύνδεσης της εκπαίδευσης με την εργασία μέσω ενός κοινού ευρωπαϊκού πλαισίου προσόντων. Αναλύεται η διάρθρωση τόσο του ευρωπαϊκού όσο και του ελληνικού πλαισίου προσόντων και ο τρόπος σύνδεσής τους. Στο τρίτο κεφάλαιο παρουσιάζονται διάφορα συστήματα και ταξινομίες ικανοτήτων όπως και πλαίσια προσόντων 11

12 με στόχο τη μεταξύ τους σύγκριση αλλά και την ανάπτυξη μιας κοινής γλώσσας επικοινωνίας μέσω καλών πρακτικών. Στο τέταρτο κεφάλαιο αναφέρεται η σημαντικότητα των οντολογιών, η διαφορά τους από τις βάσεις δεδομένων και η συνοπτική ανάλυση των βημάτων της μεθοδολογίας Noy and McGuiness σύμφωνα με την οποία αναπτύχθηκε η οντολογία μας. Στο πέμπτο κεφάλαιο αναπτύσεται η οντολογία αναπαράστασης περιγραμμάτων διαδικτυακών επαγγελμάτων με τη σύνδεση μαθησιακών αποτελεσμάτων και προσόντων. Εξάγονται σημαντικά αποτελέσματα αφού επιτυγχάνεται η σύνδεση της εκπαίδευσης με την εργασία και απαντώνται ερωτήματα όπως Ποια προσόντα απαιτούνται από ένα εργαζόμενο για μια θέση εργασίας; ή Ποια μαθησιακά αποτελέσματα πρέπει να επιτύχει;. Συνεπώς, η παρούσα οντολογία δύναται να χρησιμοποιηθεί σε διάφορους οργανισμούς όπως επιχειρήσεις και πανεπιστήμια στο πλαίσιο διαχείρισης ανθρώπινου δυναμικού ώστε ο καθένας ανάλογα με τα προσόντα του να εργάζεται στην κατάλληλη θέση. Τέλος, υπάρχουν δυνατότητες επέκτασης εισάγοντας νέα επαγγελματικά προφίλ, πλαίσια προσόντων συμβατά με το EQF και συστήματα, τα οποία βασίζονται στην έννοια των μαθησιακών αποτελεσμάτων. 12

13 2. ΠΛΑΙΣΙΑ ΠΡΟΣΟΝΤΩΝ 2.1. ΤΙ ΜΑΣ ΕΝΔΙΑΦΕΡΕΙ ΣΗΜΕΡΑ; Στη σημερινή κοινωνία και οικονομία ο ρόλος του εργαζόμενου έχει αλλάξει σε σχέση με παλαιότερα. Τόσο η εξέλιξη της τεχνολογίας όσο και οι ανάγκες της αγοράς οδήγησαν στην αναδιαμόρφωση των υφιστάμενων επαγγελμάτων όσο και στην ανάγκη για τη δημιουργία νέων, με το ενδιαφέρον στραμμένο στον άνθρωπο σε αντίθεση με παλιότερα, και με κοινά χαρακτηριστικά σε ευρωπαϊκό επίπεδο. Σύμφωνα με τα τωρινά εκπαιδευτικά συστήματα και τον τρόπο λειτουργίας της αγοράς εργασίας, αυτό δεν μπορεί να υλοποιηθεί. Η δυσκολία εντοπίζεται στην προβληματική αντιστοίχιση ανάμεσα στις ανάγκες της αγοράς εργασίας και στα εκπαιδευτικά συστήματα (CEDEFOP 1 / Ευρωπαϊκό Κέντρο Ανάπτυξης Επαγγελματικής Κατάρτισης). Η λύση του προβλήματος είναι η ριζική αλλαγή στα εκπαιδευτικά συστήματα και η μετατόπιση του ενδιαφέροντος από τις εισροές στις εκροές. Οι χώροι εργασίας απαιτούν υψηλής απόδοσης εκπαιδευτικά συστήματα, τα οποία θα πρέπει να παράγουν ικανούς εργαζόμενους. Για αυτό, τα εκπαιδευτικά συστήματα της Ευρώπης προσπαθούν να γεφυρώσουν το χάσμα μεταξύ της γνώσης που παρέχουν και της ζήτησης της αγοράς εργασίας. Οι γνώσεις, οι δεξιότητες και οι ικανότητες (μαθησιακά αποτελέσματα που αποκτά ο εκπαιδευόμενος μετά από μια μαθησιακή διαδικασία) βρίσκονται στην καρδιά των οικονομικών και κοινωνικών υποδομών της Ευρώπης. Γίνεται λόγος για ένα κοινό πλαίσιο σε όλα τα διαφορετικά εκπαιδευτικά συστήματα βασισμένο στις εκροές (Μαθησιακά Αποτελέσματα), το οποίο θα ενισχύσει τη διαφάνεια και την αμοιβαία αναγνώριση των διπλωμάτων και κατά συνέπεια την επικύρωση των δεξιοτήτων τόσο μέσω της τυπικής όσο και της άτυπης μάθησης. Η κινητικότητα των εργαζομένων παίζει ουσιαστικό ρόλο, όχι μόνο στην προώθηση της οικονομικής ενότητας της Ευρώπης αλλά και στην ενίσχυση της ανταλλαγής εμπειριών πέρα

14 από τα εθνικά σύνορα κάθε χώρας, καθώς και στη δημιουργία μιας ευρωπαϊκής ταυτότητας (ECVET reflector 2 ) ΣΤΡΟΦΗ ΠΡΟΣ ΤΙΣ ΕΚΡΟΕΣ/ ΜΑΘΗΣΙΑΚΑ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ Όπως αναφέρεται στην παραπάνω ενότητα, η μετατόπιση του ενδιαφέροντος από τις εισροές στις εκροές (δηλαδή τα μαθησιακά αποτελέσματα) είναι η λύση του προβλήματος σε σχέση με την προβληματική αντιστοίχιση ανάμεσα στις ανάγκες της αγοράς εργασίας και στα εκπαιδευτικά συστήματα. Τα μαθησιακά αποτελέσματα περιγράφουν όσα το άτομο γνωρίζει, κατανοεί και είναι ικανό να κάνει μετά το πέρας μιας μαθησιακής διαδικασίας. Τα μαθησιακά αποτελέσματα περιλαμβάνουν γνώσεις, δεξιότητες και ικανότητες. Γνώσεις (Knowledge): κατά έναν ορισμό είναι η θεωρητική και πρακτική κατανόηση ενός θέματος (αφομοίωση επεξεργασμένων πληροφοριών), η οποία ενδεχομένως βοηθά στην απόκτηση δεξιοτήτων και ικανοτήτων για συγκεκριμένο σκοπό. Η γνώση αποκτάται τόσο με την εκπαίδευση (επιμόρφωση) όσο και με την πρακτική εμπειρία. Στο ευρωπαϊκό πλαίσιο προσόντων (European Qualification Framework/ EQF), το οποίο θα αναλύσουμε σε επόμενη ενότητα του κεφαλαίου, οι γνώσεις χωρίζονται σε δύο κατηγορίες, θεωρητικές και αντικειμενικές (ECVET, 2012). Δεξιότητες (Skills): χαρακτηρίζεται η δυνατότητα εφαρμογής της γνώσης και αξιοποίησης της τεχνογνωσίας για την εκπλήρωση εργασιών και την επίλυση προβλημάτων με την ελάχιστη δυνατή προσπάθεια και χρόνο. Στο ευρωπαϊκό πλαίσιο προσόντων, οι δεξιότητες διακρίνονται σε νοητικές και πρακτικές. Οι νοητικές δεξιότητες αφορούν στη χρήση της λογικής, τη διαισθητική και τη δημιουργική σκέψη (π.χ. λήψη αποφάσεων). Οι πρακτικές δεξιότητες αφορούν στην χειρωνακτική επιδεξιότητα και τη χρήση μεθόδων, υλικών, εργαλείων και οργάνων (ECVET, 2012)

15 Ικανότητες (Competences): είναι μια τυποποιημένη απαίτηση που βασίζεται σε ένα συνδυασμό γνώσεων, δεξιοτήτων και προσωπικών και κοινωνικών συμπεριφορών στο περιβάλλον εργασία. Στο ευρωπαϊκό πλαίσιο προσόντων, οι ικανότητες αφορούν την υπευθυνότητα και την αυτονομία (ECVET, 2012). Τα μαθησιακά αποτελέσματα αντιστοιχούν στα προσόντα (qualifications) ενός συγκεκριμένου επιπέδου αναφοράς (σύνολο 8) του ευρωπαϊκού πλαισίου προσόντων (EQF). Δηλαδή, τα προσόντα έχουν τη μορφή μαθησιακών αποτελεσμάτων που κατατάσσονται σε επίπεδα. Τα προσόντα είναι πιστοποιημένα μαθησιακά αποτελέσματα. Τα μαθησιακά αποτελέσματα προσδιορίζονται από περιγραφικούς δείκτες, οι οποίοι διακρίνονται σε τεχνικούς, συμπεριφοράς και επιχειρησιακούς περιγραφικούς δείκτες. Αυτοί οι δείκτες συγκροτούνται από ποιοτικές και ποσοτικές διαβαθμίσεις γνώσεων, δεξιοτήτων και ικανοτήτων. Το ζήτημα που τίθεται είναι αν όλα τα μαθησιακά αποτελέσματα είναι μετρήσιμα και αν όλοι οι τύποι γνώσης είναι δυνατόν να εκφραστούν σε μαθησιακά αποτελέσματα. Η απάντηση είναι ότι δεν είναι όλα τα μαθησιακά αποτελέσματα μετρήσιμα για αυτό και συγκροτούνται σε ποσοτικές (αριθμός ΜΑ που απαιτούνται) και ποιοτικές (πληροφορίες για ΜΑ που απαιτούνται) διαβαθμίσεις γνώσεων, δεξιοτήτων και ικανοτήτων. Ενώ η γνώση καταγράφεται και τα μαθησιακά αποτελέσματα δύναται να εκφραστούν σε έναν κατάλογο εξειδικευμένης γνώσης. Η βασική διαφορά των δύο εννοιών (γνώση και μαθησιακά αποτελέσματα) έγκειται στο ότι η γνώση εκφράζεται σε γενικές δηλώσεις, κάτι όμως το οποίο δεν είναι χρήσιμο ή αξιοποιήσιμο. Συνοπτικά, τα πλεονεκτήματα της χρήσης μαθησιακών αποτελεσμάτων είναι τα εξής: μεταφορά του ενδιαφέροντος από τις εισροές στις εκροές, προσφορά καλύτερης σύνδεσης μεταξύ αγοράς εκπαίδευσης και κατάρτισης, μεταφορά των προσόντων σε διαφορετικές χώρες και διαφορετικά εκπαιδευτικά συστήματα και 15

16 επικύρωση της άτυπης (επαγγελματική εμπειρία) και της μη - τυπικής (αρχική και συνεχιζόμενη κατάρτιση) μάθησης ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ ΚΑΙ ΕΡΓΑΣΙΑ Κρίνεται αναγκαία από τα συστήματα που δημιουργήθηκαν (αναλύονται σε επόμενες ενότητες) τόσο σε εθνικό όσο και σε ευρωπαϊκό επίπεδο η γεφύρωση ανάμεσα στην εκπαίδευση και στην απασχόληση. Αυτό που επιθυμούμε είναι η δημιουργία ενός εκπαιδευτικού συστήματος που θα στοχεύει στη διαμόρφωση ολοκληρωμένων προσωπικοτήτων, με ικανότητα ανταπόκρισης στις απαιτήσεις του σύγχρονου κοινωνικού και οικονομικού περιβάλλοντος. Δηλαδή, μια καλύτερη (ποιοτικά βελτιωμένη) εκπαίδευση προσανατολισμένη στις ανάγκες και τις πολιτικές της αγοράς εργασίας με τον καλύτερο και οικονομικότερο τρόπο. Η αγορά εργασίας εξελίσσεται, αναπτύσσονται νέα επαγγέλματα και τα προσόντα πιστοποιούνται μέσω ενός συστήματος, ώστε με αυτόν τον τρόπο να επιτυγχάνεται η σύνδεσή τους με την απασχόληση. Προωθείται η κινητικότητα των εκπαιδευομένων και των εργαζομένων σε ευρωπαϊκό επίπεδο και επιτυγχάνεται συνεργασία των συστημάτων σε επίπεδο αξιοπιστίας και διαφάνειας. Τέτοιες ενέργειες ξεκίνησαν για παράδειγμα από το 2002, στη Δήλωση της Κοπεγχάγης, όπου αναγνωρίστηκε η ανάγκη για ανάπτυξη και αξιολόγηση της απόδοσης βάσει ακαδημαϊκών μονάδων για την επαγγελματική εκπαίδευση και κατάρτιση, ως κοινός τομέας εργασίας. Αναπτύσσεται ένα Ευρωπαϊκό Σύστημα Μεταφοράς Ακαδημαϊκών Μονάδων Επαγγελματικής Εκπαίδευσης και Κατάρτισης (European Credit Transfer System for Vocational Educational and Training/ ECVET), το οποίο λαμβάνει υπόψη την προσέγγιση του Ευρωπαϊκού Συστήματος Μεταφοράς και Συσσώρευσης Πιστωτικών Μονάδων (European Credit Transfer System/ ECTS) για την προώθηση της κινητικότητας φοιτητών σε όλες τις χώρες της Ευρώπης. Με βάση αυτά τα συστήματα, λαμβάνεται υπόψη η ιδιαιτερότητα και ο ρόλος της επαγγελματικής εκπαίδευσης και κατάρτισης αλλά ενισχύεται και η ανταλλαγή εμπειριών μέσω της 16

17 κινητικότητας καθώς και η δημιουργία μιας ευρωπαϊκής ταυτότητας. Δύο σημαντικά ερευνητικά έργα είναι το ECVET reflector 3 και το ECVET connexion ECVET (Ευρωπαϊκό Σύστημα Μεταφοράς Ακαδημαϊκών Μονάδων Επαγγελματικής Εκπαίδευσης και Κατάρτισης) Το ECVET (European Credit Transfer System for Vocational Educational and Training) είναι ένα εργαλείο για τη μεταφορά, αναγνώριση και συσσώρευση μαθησιακών αποτελεσμάτων ατόμων που περνούν από ένα μαθησιακό περιβάλλον σε ένα άλλο και/ ή από ένα πλαίσιο προσόντων σε ένα άλλο πέρα από τα όρια του συστήματος. Αποτελείται από τρεις πυλώνες: I. Διαδικασία μεταφοράς (7 βήματα) α) Γίνονται Μνημόνια Συμφωνίας μεταξύ των ιδρυμάτων σχετικά με τα ΜΑ και τα προσόντα. β) Ο εκπαιδευόμενος αποκτά γνώσεις, δεξιότητες και ικανότητες. γ) Τα ΜΑ αξιολογούνται. δ) Χορηγούνται ΠΜ (Πιστωτικές Μονάδες) για τα επιτευχθέντα ΜΑ. ε) Οι ΠΜ καταχωρίζονται στο πρακτικό καταγραφής. στ) Οι ΠΜ πιστοποιούνται. ζ) Τα ΜΑ αναγνωρίζονται και συσσωρεύονται ως μέρος του προσδοκώμενου προσόντος και οι αντίστοιχοι βαθμοί ECVET (Γεωργιάδης Νίκος, 2011). II. Ψηφίδες ενότητας Η ψηφίδα (unit) είναι συστατικό στοιχείο ενός προσόντος αποτελούμενη από ένα συνεκτικό σύνολο ΓΔΙ που μπορούν να αξιολογηθούν και να πιστοποιηθούν (Επίσημη Εφημερίδα της Ευρωπαϊκής Ένωσης, 2009). III. Βαθμοί ECVET και Πιστωτικές Μονάδες Οι βαθμοί ECVET είναι η αριθμητική έκφραση της συνολικής βαρύτητας των ΜΑ σε ένα επαγγελματικό προσόν και της σχετικής βαρύτητας των ψηφίδων σε σχέση με το επαγγελματικό προσόν (Επίσημη Εφημερίδα της Ευρωπαϊκής Ένωσης, 2009). Χρειάζονται γιατί

18 δείχνουν τη βαρύτητα της ψηφίδας, ποιο μέρος του ΜΑ απομένει για να καλυφθεί το συνολικό προσόν και δείχνουν τη δομή του προσόντος. Οι πιστωτικές μονάδες είναι το σύνολο των ΜΑ που έχουν αξιολογηθεί και που μπορούν να συσσωρευθούν για την απόκτηση του επαγγελματικού προσόντος ή να μεταφερθούν σε άλλα μαθησιακά προγράμματα ή επαγγελματικά προσόντα (Επίσημη Εφημερίδα της Ευρωπαϊκής Ένωσης, 2009). Η βασική διαφορά των δύο παραπάνω είναι ότι οι βαθμοί ECVET σχετίζονται με το πρόγραμμα ενώ οι πιστωτικές μονάδες σχετίζονται με τον εκπαιδευόμενο που τελικά αυτά είναι τα επεξεργάσιμα στοιχεία. Για αυτό το λόγο ξεκίνησε ένα πρόγραμμα ενοποίησης των ECVET και ECTS, το BETWIN. Σύμφωνα με το έργο ECVET reflector, τα ΜΑ του μαθητευόμενου εξετάζονται μέσω πέντε βημάτων, τα οποία έχουν ως εξής: Βήμα 1 ο : αξιολόγηση ΜΑ στην αντίστοιχη χώρα υποδοχής, Βήμα 2 ο : απονομή ΠΜ, Βήμα 3 ο : αξιολόγηση των ΜΑ που αποκτήθηκαν στο εξωτερικό, Βήμα 4 ο : αναγνώριση των ΠΜ που αποκτήθηκαν στο εξωτερικό ως τμήματα του επαγγελματικού προσόντος, Βήμα 5 ο : απονομή προσόντος σύμφωνα με τους κανόνες και τους κανονισμούς που εφαρμόζονται στη χώρα προέλευσης του μαθητευόμενου (ECVET reflector, 2012) ECTS (Ευρωπαϊκό Σύστημα Μεταφοράς και Συσσώρευσης Πιστωτικών Μονάδων) Το ECTS (European Credit Transfer System) είναι ένα φοιτητο κεντρικό σύστημα για τη συσσώρευση και τη μεταφορά πιστωτικών μονάδων, βασισμένο στη διαφάνεια των μαθησιακών αποτελεσμάτων και των διαδικασιών μάθησης. Αποσκοπεί στη διευκόλυνση του προγραμματισμού, της παράδοσης, της αξιολόγησης, της αναγνώρισης και της επικύρωσης τίτλων σπουδών και προγραμμάτων μάθησης καθώς και της κινητικότητας των φοιτητών. Χρησιμοποιείται ευρέως στην τυπική τριτοβάθμια εκπαίδευση και μπορεί να εφαρμοστεί και σε άλλες δραστηριότητες διά βίου μάθησης (ΓΔ Εκπαίδευση και πολιτισμός, 2007). Οι πιστωτικές μονάδες του ECTS βασίζονται στο φόρτο εργασίας που απαιτείται για να επιτύχουν οι φοιτητές τα αναμενόμενα/ προκαθορισμένα μαθησιακά αποτελέσματα. Επίσης, 18

19 συνδέονται μέσω δεικτών περιγραφής επιπέδων με το ευρωπαϊκό και το αντίστοιχο εθνικό πλαίσιο προσόντων. Ο φόρτος εργασίας δηλώνει το χρόνο που χρειάζεται για την ολοκλήρωση όλων των μαθησιακών δραστηριοτήτων. Για παράδειγμα, 60 πιστωτικές μονάδες ECTS αντιπροσωπεύουν το φόρτο εργασίας ενός ολόκληρου έτους τυπικής μάθησης πλήρους φοίτησης. Αφού αυτές οι ΠΜ απονεμηθούν στους φοιτητές (πλήρους ή μερικής φοίτησης) στη συνέχεια χορηγούνται στο πλαίσιο ενός προγράμματος με τη δυνατότητα να μεταφερθούν σε κάποιο άλλο πρόγραμμα ΕΥΡΩΠΑΪΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΕΠΑΓΓΕΛΜΑΤΙΚΩΝ ΠΡΟΣΟΝΤΩΝ (EUROPEAN QUALIFICATION FRAMEWORK - EQF) Η αναγκαιότητα της σύνδεσης σε ένα κοινό πλαίσιο (σε ευρωπαϊκό επίπεδο) της εκπαίδευσης και της εργασίας δημιούργησε με ευρωπαϊκή πρωτοβουλία το Ευρωπαϊκό Πλαίσιο Προσόντων (ΕΠΕΠ/ EQF). Το ΕΠΕΠ είναι ένα κοινό ευρωπαϊκό πλαίσιο αναφοράς, το οποίο συνδέει τα συστήματα επαγγελματικών προσόντων των χωρών, λειτουργώντας ως μηχανισμός μετατροπής για την ευκολότερη ανάγνωση και κατανόηση των επαγγελματικών προσόντων σε διαφορετικές χώρες και συστήματα στην Ευρώπη. (Ευρωπαϊκή Επιτροπή, 2008) Πιο απλά, το ΕΠΕΠ είναι ένας ευρωπαϊκός πίνακας μετάφρασης των προσόντων που υποστηρίζει την κινητικότητα ανάμεσα στις χώρες μέσω της απλοποίησης της σύγκρισης του περιεχομένου και του περιγράμματος των προσόντων (Γεωργιάδης Νίκος, 2011). Μέσω δηλαδή αυτού του πλαισίου ταξινομούνται και κατατάσσονται τα προσόντα διαφορετικών χωρών στην Ευρώπη. Οι βασικοί στόχοι του ΕΠΕΠ είναι η προώθηση της κινητικότητας των πολιτών από χώρα σε χώρα και η διευκόλυνση της διά βίου μάθησής τους. Η σύσταση τέθηκε επισήμως σε ισχύ τον Απρίλιο του 2008 και ως αρχική προτεινόμενη ημερομηνία - στόχος ορίστηκε το Στις συμμετέχουσες χώρες ανατέθηκε να αντιστοιχίσουν τα εθνικά πλαίσια επαγγελματικών προσόντων ή να δημιουργήσουν εθνικά πλαίσια εφόσον δεν υπήρχαν με το ευρωπαϊκό πλαίσιο. Ενώ, το 2012 κάθε μία χώρα θα ήταν 19

20 υποχρεωμένη να επιβεβαιώσει ότι τα επιμέρους πιστοποιητικά επαγγελματικών προσόντων συνάδουν με τα αντίστοιχα επίπεδα του ΕΠΕΠ ακολουθώντας τα δέκα κριτήρια αντιστοίχισης. Το ΕΠΕΠ θα συσχετίσει τα εθνικά επαγγελματικά πλαίσια προσόντων με ένα κοινό ευρωπαϊκό πλαίσιο βάσει των οκτώ επιπέδων αναφοράς από τα οποία περιγράφεται. Τα επίπεδα αυτά καλύπτουν το φάσμα από την υποχρεωτική εκπαίδευση (Επίπεδο 1) έως και την ανώτατη εκπαίδευση (Επίπεδο 8). Η καινοτομία του πλαισίου βασίζεται στο ότι αναγνωρίζονται προσόντα όχι μόνο από την τυπική εκπαίδευση αλλά και προσόντα που αποκτήθηκαν από τη μη τυπική εκπαίδευση (π.χ. αρχική και συνεχιζόμενη επαγγελματική κατάρτιση) και την άτυπη μάθηση (π.χ. επαγγελματική εμπειρία) και αυτό συμβάλλει στην προώθηση της διά βίου μάθησης. Μακροπρόθεσμα λοιπόν, όλα τα προσόντα που απονέμονται στην Ευρώπη θα πρέπει να έχουν απευθείας αναφορά στο ΕΠΕΠ (Ευρωπαϊκή Επιτροπή, 2008). Όπως αναφέρεται και παραπάνω, στην ενότητα με τα μαθησιακά αποτελέσματα, το ΕΠΕΠ είναι ένα εργαλείο που βασίζεται στα αποτελέσματα της μάθησης, δηλαδή στα μαθησιακά αποτελέσματα και όχι στη διάρκεια των σπουδών. Τα οκτώ επίπεδα από τα οποία αποτελείται το ευρωπαϊκό πλαίσιο προσόντων περιγράφονται πάντα σε σχέση με τα μαθησιακά αποτελέσματα. Ο τρόπος αυτός κρίνεται ότι είναι ο αποτελεσματικότερος ώστε όλα τα διαφορετικά εκπαιδευτικά συστήματα και συστήματα κατάρτισης των ευρωπαϊκών χωρών να επιτύχουν επικοινωνία και συνεργασία μεταξύ τους. Στο ΕΠΕΠ, ως μαθησιακό αποτέλεσματα ορίζεται τι γνωρίζει ένας εκπαιδευόμενος, τι κατανοεί και τι μπορεί να κάνει μετά το πέρας μιας μαθησιακής ή εκπαιδευτικής διαδικασίας. Δηλαδή, οι βασικές έννοιες/ όροι που αναλύονται και διασφαλίζονται είναι οι γνώσεις, οι δεξιότητες και οι ικανότητες από κάθε είδους εκπαιδευτική διαδικασία ώστε να περιγράψουν τα προσόντα που αποκτώνται από αυτήν. Επίσης, δημιουργούνται σχέσεις συνεργασίας ανάμεσα στην εκπαίδευση/ κατάρτιση και την εργασία, ιδίως με τη συμμετοχή των κοινωνικών εταίρων και γενικότερα μια ανταγωνιστική οικονομία βασισμένη στη γνώση. Η φιλοσοφία του ΕΠΕΠ συμβάλλει έμμεσα στην αναβάθμιση του ανθρώπινου δυναμικού της κάθε χώρας αλλά και συνολικά σε ευρωπαϊκό επίπεδο. Συμπερασματικά, αυτό το ευρωπαϊκό πλαίσιο αναφοράς θα δημιουργήσει ένα κοινό δίκτυο διαφορετικών και ανεξάρτητων συστημάτων εκπαίδευσης και κατάρτισης, τα οποία τελικά θα 20

21 επικοινωνούν μεταξύ τους και θα απονέμουν στον εκπαιδευόμενο/ εργαζόμενο τα ίδια προσόντα ή ψηφίδες προσόντων μέσω των μαθησιακών αποτελεσμάτων. Η συνεργασία των συστημάτων επαγγελματικών προσόντων θα αποφέρει πολλά οφέλη τόσο σε εθνικό όσο και σε ευρωπαϊκό επίπεδο και το ΕΠΕΠ: Θα αυξήσει την κινητικότητα των εκπαιδευομένων και των εργαζομένων. Κάθε εργαζόμενος θα είναι σε θέση να αναζητήσει εργασία και σε άλλες χώρες αφού θα μπορεί να περιγράψει τις γνώσεις και τις ικανότητές του σε ξένους εργοδότες. Οι τελευταίοι θα ερμηνεύουν τα προσόντα των ενδιαφερόμενων αντίστοιχα αφού όλα θα κλίνουν στο ΕΠΕΠ, με αποτέλεσμα να υποστηρίζεται η κινητικότητα στην αγορά εργασίας σε ευρωπαϊκό επίπεδο. Κατά αυτόν τον τρόπο θα ενισχύονται μέσα κινητικότητας όπως τα ECVET, ECTS, Erasmus και Europass. Θα διευκολύνει την πρόσβαση και συμμετοχή των ενδιαφερομένων σε διαδικασίες διά βίου μάθησης. Χρησιμοποιώντας το ΕΠΕΠ ως ένα κοινό σημείο αναφοράς, θα συνδυάζονται μαθησιακά αποτελέσματα από διαφορετικά συστήματα και ρυθμίσεις όπως τίτλοι σπουδών ή εργασία και θα ελαχιστοποιούνται οι δυσκολίες μεταξύ εκπαίδευσης και κατάρτισης. Με αυτόν τον τρόπο θα αναγνωρίζονται τα προσόντα των ατόμων και δεν θα χρειάζεται να επαναλαμβάνονται άσκοπα κύκλοι σπουδών. Δηλαδή, ο εκπαιδευόμενος/ εργαζόμενος δεν θα χρειάζεται να επαναλάβει κατά τη διαμονή του στη χώρα υποδοχής τη δεδομένη χρονική στιγμή κάποιο παρόμοιο κύκλο σπουδών σε σχέση με αυτόν που παρακολούθησε στη χώρα του. Θα αναγνωρίσει και θα επικυρώσει την ανεπίσημη και άτυπη μάθηση (καινοτομια του πλαισίου), η οποία μπορεί να προέρχεται από πολύχρονη επαγγελματική εμπειρία ή από κύκλους σπουδών σχετικά με την επαγγελματική κατάρτιση. Θα ενισχύσει τη διαφάνεια των προσόντων και τη σύνδεσή τους με την εργασία σε ευρωπαϊκό επίπεδο. Το κοινό αυτό πλαίσιο αναφοράς που βασίζεται στα μαθησιακά αποτελέσματα θα βοηθήσει στη σύγκριση και σύνδεση παραδοσιακών επαγγελματικών προσόντων με στόχο την προώθηση και διεθνοποίηση τους. 21

22 2.4.1 Δομή και όροι του ΕΠΕΠ Το ευρωπαϊκό πλαίσιο επαγγελματικών προσόντων συγκροτείται από περιγραφικούς δείκτες που ορίζουν τα οκτώ επίπεδα αναφοράς. Οι δείκτες αυτοί προσδιορίζουν τα μαθησιακά αποτελέσματα που αντιστοιχούν στα προσόντα του συγκεκριμένου επιπέδου σε οποιοδήποτε σύστημα επαγγελματικών προσόντων. Σε προηγούμενη ενότητα αναφέρθηκαν κάποιοι γενικοί όροι των μαθησιακών αποτελεσμάτων, γνώσεων, δεξιοτήτων, ικανοτήτων και προσόντων. Εδώ, αναφέρονται οι όροι σύμφωνα με την Σύσταση του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου της 23 ης Απριλίου 2008 σχετικά με τη θέσπιση του ευρωπαϊκού πλαισίου προσόντων για τη διά βίου μάθηση. Ισχύουν οι ακόλουθοι ορισμοί: ως επαγγελματικό προσόν νοείται το επίσημο αποτέλεσμα μιας διαδικασίας αξιολόγησης και επικύρωσης, το οποίο επιτυγχάνεται όταν ο αρμόδιος φορέας διαπιστώνει ότι ένα άτομο έχει επιτύχει μαθησιακά αποτελέσματα που ανταποκρίνονται σε συγκεκριμένες προδιαγραφές (Επίσημη Εφημερίδα της Ευρωπαϊκής Ένωσης, 2009) ως μαθησιακά αποτελέσματα νοούνται οι διατυπώσεις όλων αυτών που ο εκπαιδευόμενος γνωρίζει, κατανοεί και μπορεί να κάνει μετά την ολοκλήρωση μιας μαθησιακής διαδικασίας και οι σχετικοί ορισμοί αφορούν στις γνώσεις, τις δεξιότητες και τις ικανότητες (Επίσημη Εφημερίδα της Ευρωπαϊκής Ένωσης, 2009) ως γνώσεις νοείται το αποτέλεσμα της αφομοίωσης πληροφοριών μέσω της μάθησης. Οι γνώσεις είναι το σώμα θετικών στοιχείων, αρχών, θεωριών και πρακτικών που σχετίζεται με ένα πεδίο εργασίας ή σπουδής. Στο Ευρωπαϊκό Πλαίσιο Επαγγελματικών Προσόντων, οι γνώσεις χαρακτηρίζονται ως θεωρητικές ή/και αντικειμενικές ως δεξιότητες νοείται η ικανότητα εφαρμογής γνώσεων και αξιοποίησης τεχνογνωσίας για την εκπλήρωση εργασιών και την επίλυση προβλημάτων. Στο Ευρωπαϊκό Πλαίσιο Επαγγελματικών Προσόντων, οι δεξιότητες περιγράφονται ως νοητικές (χρήση λογικής, διαισθητικής και δημιουργικής σκέψης) και πρακτικές 22

23 (αφορούν τη χειρωνακτική επιδεξιότητα και τη χρήση μεθόδων, υλικών, εργαλείων και οργάνων) ως ικανότητες νοείται η αποδεδειγμένη επάρκεια στη χρήση γνώσεων, δεξιοτήτων και προσωπικών, κοινωνικών ή/και μεθοδολογικών δυνατοτήτων σε περιστάσεις εργασίας ή σπουδής και στην επαγγελματική ή/και προσωπική ανάπτυξη. Στο Ευρωπαϊκό Πλαίσιο Επαγγελματικών Προσόντων, η περιγραφή ως προς τις ικανότητες αφορά στην υπευθυνότητα και την αυτονομία Ακολουθεί ο πίνακας του ΕΠΕΠ με τα οκτώ επίπεδα αναφοράς (Ευρωπαϊκή Επιτροπή, 2008). Μαθησιακά Αποτελέσματα Επιπέδων Επίπεδο 1 Βασικές γενικές γνώσεις Βασικές δεξιότητες που απαιτούνται για την εκτέλεση απλών εργασιών Επίπεδο 2 Επίπεδο 3 Επίπεδο 4 Επίπεδο 5 Γνώσεις Δεξιότητες Ικανότητες Βασικές αντικειμενικές γνώσεις ενός πεδίου εργασίας ή σπουδής Γνώση αντικειμενικών στοιχείων, αρχών, διαδικασιών και γενικών εννοιών σε ένα πεδίο εργασίας ή σπουδής Αντικειμενικές και θεωρητικές γνώσεις γενικού φάσματος σε ένα πεδίο εργασίας ή σπουδής Ευρείες, εξειδικευμένες, αντικειμενικές και θεωρητικές γνώσεις σε ένα πεδίο Βασικές γνωστικές και πρακτικές δεξιότητες που απαιτούνται για την αξιοποίηση σχετικών πληροφοριών με σκοπό την εκτέλεση εργασιών και την επίλυση συνήθων προβλημάτων με τη χρήση απλών κανόνων και εργαλείων Φάσμα γνωστικών και πρακτικών δεξιοτήτων που απαιτούνται για την εκτέλεση εργασιών και την επίλυση προβλημάτων με επιλογή και εφαρμογή βασικών μεθόδων, εργαλείων, υλικών και πληροφοριών Φάσμα γνωστικών και πρακτικών δεξιοτήτων που απαιτούνται για την εξεύρεση λύσεων σε συγκεκριμένα προβλήματα σε ένα πεδίο εργασίας ή σπουδής Ευρύ φάσμα γνωστικών και πρακτικών δεξιοτήτων που απαιτούνται για την εξεύρεση Εργασία ή σπουδή υπό άμεση επίβλεψη σε δομημένο πλαίσιο Εργασία ή σπουδή υπό επίβλεψη και με κάποια αυτονομία Ανάληψη ευθύνης για την εκπλήρωση καθηκόντων στην εργασία ή στη σπουδή. Προσαρμογή της προσωπικής συμπεριφοράς στις περιστάσεις κατά την επίλυση προβλημάτων. Άσκηση αυτοδιαχείρισης βάσει κατευθύνσεων σε περιβάλλοντα εργασίας ή σπουδής που είναι συνήθως προβλέψιμα, αλλά υπόκεινται σε αλλαγές. Επίβλεψη της συνήθους εργασίας άλλων ατόμων, αναλαμβάνοντας κάποια ευθύνη για την αξιολόγηση και τη βελτίωση των δραστηριοτήτων εργασίας ή σπουδής. Άσκηση διαχείρισης και επίβλεψης στο πλαίσιο δραστηριοτήτων εργασίας ή σπουδής όπου 23

24 εργασίας ή σπουδής και επίγνωση των ορίων των γνώσεων αυτών δημιουργικών λύσεων σε αφηρημένα προβλήματα συμβαίνουν απρόβλεπτες αλλαγές. Αξιολόγηση και ανάπτυξη της προσωπικής απόδοσης και της απόδοσης άλλων ατόμων. Διαχείριση σύνθετων τεχνικών ή επαγγελματικών δραστηριοτήτων ή σχεδίων εργασίας, με ανάληψη ευθύνης για τη λήψη αποφάσεων σε απρόβλεπτα περιβάλλοντα εργασίας ή σπουδής. Ανάληψη ευθύνης για τη διαχείριση της επαγγελματικής ανάπτυξης ατόμων και ομάδων. Επίπεδο 6 Προχωρημένες γνώσεις σε ένα πεδίο εργασίας ή σπουδής, οι οποίες συνεπάγονται κριτική κατανόηση θεωριών και αρχών Προχωρημένες δεξιότητες, απόδειξη δεξιοτεχνίας και καινοτομίας, που απαιτούνται για την επίλυση σύνθετων και απρόβλεπτων προβλημάτων σε εξειδικευμένο πεδίο εργασίας ή σπουδής Επίπεδο 7 Πολύ εξειδικευμένες γνώσεις, μερικές από τις οποίες είναι γνώσεις αιχμής σε ένα πεδίο εργασίας ή σπουδής, ως βάση για πρωτότυπη σκέψη ή/και έρευνα. Κριτική επίγνωση των ζητημάτων γνώσης σε ένα πεδίο και στη διασύνδεσή του με διαφορετικά πεδία. Εξειδικευμένες δεξιότητες επίλυσης προβλημάτων, οι οποίες απαιτούνται στην έρευνα ή/και στην καινοτομία προκειμένου να αναπτυχθούν νέες γνώσεις και διαδικασίες και να ενσωματωθούν γνώσεις από διαφορετικά πεδία Διαχείριση και μετασχηματισμός σε περιβάλλοντα εργασίας ή σπουδής που είναι σύνθετα, απρόβλεπτα και απαιτούν νέες στρατηγικές προσεγγίσεις. Ανάληψη ευθύνης για τη συνεισφορά στις επαγγελματικές γνώσεις και πρακτικές ή/και για την αξιολόγηση της στρατηγικής απόδοσης ομάδων Επίπεδο 8 Γνώσεις στα πλέον προχωρημένα όρια ενός πεδίου εργασίας ή σπουδής και στη διασύνδεσή του με άλλα πεδία Οι πλέον προχωρημένες και εξειδικευμένες δεξιότητες και τεχνικές, συμπεριλαμβανομένης της σύνθεσης και της αξιολόγησης, που απαιτούνται για την επίλυση κρίσιμων προβλημάτων στην έρευνα ή/και στην καινοτομία και για τη διεύρυνση και τον επαναπροσδιορισμό των υφιστάμενων γνώσεων ή της υφιστάμενης επαγγελματικής πρακτικής Επίδειξη ουσιαστικού κύρους, καινοτομίας, αυτονομίας, επιστημονικής και επαγγελματικής ακεραιότητας και σταθερής προσήλωσης στη διαμόρφωση νέων ιδεών ή διαδικασιών στην πρωτοπορία πλαισίων εργασίας ή σπουδής, συμπεριλαμβανομένης της έρευνας Πίνακας 2.1. Οι περιγραφικοί δείκτες των ΜΑ και τα 8 επίπεδα του ΕΠΕΠ 2.5. ΕΘΝΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΠΡΟΣΟΝΤΩΝ (NATIONAL QUALIFICATION FRAMEWORK - NQF) Με τη συγκρότηση του Εθνικού Πλαισίου Προσόντων 5 (ΕΠΠ) κάθε χώρα θα μπορέσει να επιτύχει τη συνδεση που επιθυμεί με το Ευρωπαϊκό Πλαίσιο Επαγγελματικών Προσόντων (ΕΠΕΠ) ώστε να γεφυρώσει τις διαφορετικές εκπαιδευτικές προσεγγίσεις, να προάγει τη

25 διαφάνεια των τίτλων σπουδών και να προωθήσει την κινητικότητα και τη διά βίου μάθηση. Κάθε χώρα θα πρέπει να αντιστοιχίσει τα εθνικά της προσόντα (διπλώματα, πιστοποιητικά, πτυχία) στα οκτώ επίπεδα του ΕΠΕΠ. Άρα, όλα τα προσόντα που απονέμονται σε εθνικό επίπεδο θα έχουν απευθείας αναφορά στο ΕΠΕΠ. Το Εθνικό Πλαίσιο Προσόντων στην Ελλάδα ξεκίνησε στις 21 Νοεμβρίου του 2011 και αφού καταργήθηκαν οργανισμοί όπως Εθνικό Κέντρο Πιστοποίησης Δομών Διά Βίου Μάθησης (ΕΚΕΠΙΣ), Εθνικός Οργανισμός Πιστοποίησης Προσόντων (ΕΟΠΠ), Εθνικό Κέντρο Επαγγελματικού Προσανατολισμού (ΕΚΕΠ) στη συνέχεια συγχωνεύθηκαν στον Εθνικό Οργανισμό Πιστοποίησης Προσόντων και Επαγγελματικού Προσανατολισμού 6 (ΕΟΠΠΕΠ) (Καλτσάς Κωνσταντίνος, 2011). Αρμοδιότητα του φορέα ΕΟΠΠΕΠ είναι η αντιστοίχιση των προσόντων (γνώσεων, δεξιοτήτων, ικανοτήτων) των πολιτών που αποκτώνται τόσο μέσω της τυπικής (τίτλοι σπουδών) και μη - τυπικής εκπαίδευσης (ΙΕΚ, ΚΕΚ, ΕΕΣ κ.ά.) αλλά και της άτυπης μάθησης (εργασιακή εμπειρία, βιωματική μάθηση) στα επίπεδα του Εθνικού Πλαισίου Προσόντων και κατ επέκταση στα επίπεδα του Ευρωπαϊκού Πλαισίου Επαγγελματικών Προσόντων. Δηλαδή, οι γνώσεις, οι δεξιότητες και οι ικανότητες που απέκτησε το άτομο από ποικίλες διαδρομές μάθησης στη διάρκεια της ζωής του καταγράφονται, αναγνωρίζονται, πιστοποιούνται (όπου χρειάζεται), αντιστοιχίζονται στην οκτάβαθμη κλίμακα του ΕΠΠ και καθίστανται διαφανή προς όλους. Η διαδικασία ανάπτυξης του ΕΠΠ, όπως καταγράφεται σε 31 χώρες της Ευρώπης, συγκροτείται από τέσσερις διαδοχικές φάσεις, οι οποίες είναι οι εξής: α) διασαφήνιση και σχεδιασμός, β) διαβούλευση και δοκιμαστική περίοδος εφαρμογής, γ) αποδοχή (νομική κατοχύρωση), δ) πρακτική εφαρμογή. Οι τρεις κατευθύνσεις του ΕΟΠΠΕΠ είναι: 1. η πιστοποίηση των εισροών:

26 (σύστημα πιστοποίησης της μη - τυπικής μάθησης, των εκπαιδευτών ενηλίκων ΔΒΜ και των επαγγελματικών περιγραμμάτων) 2. η πιστοποίηση των εκροών: (δημιουργία ΕΠΠ και αντιστοίχιση με ΕΠΕΠ, πιστοποίηση μη - τυπικής εκπαίδευσης και άτυπης μάθησης, ανάπτυξη και εφαρμογή ΠΜ για την ΕΕΚ/ Ευρωπαϊκή Εκπαίδευση και Κατάρτιση και καθορισμός επαγγελματικών δικαιωμάτων κατόχων προσόντων στο πλαίσιο της ΔΒΜ, πλην ανώτατης) και 3. η συμβουλευτική και ο επαγγελματικός προσανατολισμός και σύνδεση με την αγορά εργασίας. Τα ίδια χαρακτηριστικά του ΕΠΕΠ περιγράφονται και στον ΕΟΠΠΕΠ. Δηλαδή, τα προσόντα έχουν τη μορφή ΜΑ που κατατάσσονται σε επίπεδα, τα ΜΑ προσδιορίζονται από περιγραφικούς δείκτες, οι περιγραφικοί δείκτες συγκροτούνται από τις ποιοτικές και ποσοτικές διαβαθμίσεις των γνώσεων, δεξιοτήτων και ικανοτήτων και περιλαμβάνει οκτώ επίπεδα αναφοράς. Μέχρι σήμερα στην Ελλάδα δεν υπήρχε κάποιο αντίστοιχο πλαίσιο, το οποίο να αναγνωρίζει και να πιστοποιεί προσόντα που προέρχονται από διαφορετικές εκπαιδευτικές και επαγγελματικές προσεγγίσεις. Αντιθέτως, υπήρχαν διάφοροι φορείς που ο καθένας παρείχε στους συμμετέχοντες τις αντίστοιχες βεβαιώσεις ή πιστοποιήσεις λειτουργώντας μέσα στο δικό του πλαίσιο. Το γεγονός αυτό καθιστούσε δύσκολη τη σύγκριση των προσόντων. Ο ΕΟΠΠΕΠ συμβάλλει στην αναβάθμιση/ βελτίωση της διασφάλισης ποιότητας της μη - τυπικής εκπαίδευσης και των πρότυπων προγραμμάτων και στην προώθηση της διά βίου μάθησης και κινητικότητας. Μέσω αυτού του πλαισίου αναβαθμίζονται και προωθούνται τα προσόντα του ανθρώπινου δυναμικού της χώρας. Η ποικιλομορφία των φορέων που υπήρχαν εντάσσεται πια σε ένα ενιαίο και συνεκτικό σύστημα, στο οποίο όλοι αποδέχονται και ακολουθούν τους ίδιους κανόνες. Ακολουθεί ο πίνακας με την περιγραφή των οκτώ επιπέδων του ΕΠΠ (Εθνικό Πλαίσιο Προσόντων, 2011). 26

27 Επίπεδο Περιγραφή 1 Δυνατότητα συνέχισης στο δεύτερο κύκλο Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης Δυνατότητα ολοκλήρωσης του δεύτερου κύκλου Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης ή/και παρακολούθησης προγραμμάτων Συνεχιζόμενης Κατάρτισης. Ολοκλήρωση και του δεύτερου κύκλου της Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης και επίσης αντιπροσωπεύει προσόντα από εργασιακή εμπειρία. Ολοκλήρωση τουλάχιστον του δεύτερου κύκλου της Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης, η οποία έχει αναβαθμιστεί στη συνέχεια από προγράμματα εκπαίδευσης και κατάρτισης ή από εργασιακή εμπειρία. Ολοκλήρωση είτε Μετά-Δευτεροβάθμιου Προγράμματος Εκπαίδευσης και Κατάρτισης είτε σύντομου κύκλου Προγράμματος Εκπαίδευσης και Κατάρτισης. 6 Πρώτος κύκλος προσόντων της Ανώτατης Εκπαίδευσης. 7 Δεύτερος κύκλος προσόντων της Ανώτατης Εκπαίδευσης. 8 Τρίτος κύκλος προσόντων της Ανώτατης Εκπαίδευσης. Πίνακας 2.2. Τα 8 Επίπεδα του ΕΠΠ 2.6. ΣΥΝΔΕΣΗ ΠΛΑΙΣΙΩΝ ΠΡΟΣΟΝΤΩΝ/ ΔΙΕΘΝΗ ΠΡΟΣΟΝΤΑ Στόχος της δημιουργία και σύνδεσης όλων των Εθνικών Πλαισίων Προσόντων σε ένα ενιαίο και συνεκτικό πλαίσιο είναι η δημιουργία μια κοινής ευρωπαϊκής ταυτότητας. Το εγχείρημα αυτό απαιτεί από όλους τους συμμετέχοντες αρχικά αλλαγή σκέψης και εν συνεχεία αλλαγή στον τρόπο λειτουργίας των συστημάτων. Όλες οι χώρες με κοινό σημείο αναφοράς το ΕΠΠ ακολουθούν μια κοινή συνισταμένη στην αξιολόγηση και πιστοποίηση των εκπαιδευτικών και επαγγελματικών προσόντων σε ευρωπαϊκό επίπεδο. Οι γνώσεις, δεξιότητες και ικανότητες κάθε ενδιαφερόμενου δύνανται να αναγνωριστούν και να πιστοποιηθούν τόσο σε εθνικό όσο και σε ευρωπαϊκό επίπεδο. Δημιουργούνται ισχυρές και μόνιμες σχέσεις μεταξύ των χωρών και όλοι πλέον έχουν ίσες δυνατότητες και ευκαιρίες χωρίς διακρίσεις. Απομακρυνόμαστε από τις εισροές (διάρκεια, τύπος προγράμματος, διαφορετικότητα ιδρυμάτων κλπ) και στοχεύουμε στις εκροές, δηλαδή στα μαθησιακά αποτελέσματα. Μέσω αυτού του συστήματος ο καθένας θα μπορεί να 27

28 αποδείξει οπουδήποτε τι είναι ικανός να κάνει. Ειδικότερα, τα προσόντα του ατόμου αναγνωρίζονται ως διεθνή προσόντα πια, συμμετέχοντας σε ένα ευρύ δίκτυο διά βίου μάθησης και κινητικότητας ανάλογα πάντα με τις προσωπικές - επαγγελματικές του ανάγκες και τα ενδιαφέροντά του. 28

29 3. ΣΥΣΤΗΜΑΤΑ/ ΤΑΞΙΝΟΜΙΕΣ ΙΚΑΝΟΤΗΤΩΝ ΣΥΜΒΑΤΟΤΗΤΑ ΠΛΑΙΣΙΩΝ ΠΡΟΣΟΝΤΩΝ - ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΚΑ ΠΛΑΙΣΙΑ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ ΕΠΑΓΓΕΛΜΑΤΙΚΩΝ ΠΡΟΤΥΠΩΝ/ ΠΕΡΙΓΡΑΜΜΑΤΩΝ 3.1. ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΑΝΑΔΡΟΜΗ Τα τελευταία χρόνια παρατηρούνται συνεχείς αλλαγές στη φύση και στην οργάνωση της εργασίας. Απομακρυνόμαστε από την παραδοσιακή μορφή της και οδηγούμαστε σε ένα ανθρωποκεντρικό μοντέλο εργασίας. Υφίστανται αλλαγές στην οργάνωση των επιχειρήσεων, δημιουργούνται νέες ικανότητες και δεξιότητες, κοινωνικές/ κομβικές δεξιότητες (soft skills), εργασίες/ δραστηριότητες που απαιτούν υπευθυνότητα και γρήγορη λήψη αποφάσεων σε ένα πλαίσιο συνεχούς επαγγελματικής εκπαίδευσης και κατάρτισης προσανατολισμένο στις εξελισσόμενες ανάγκες της σύγχρονης αγοράς, πέρα από τα εθνικά όρια. Από την περιγραφή των εργασιών (job description), τα μοντέλα επάρκειας (competency models) και τις αναλύσεις εργασιών (job analysis) φθάσαμε σήμερα στα πλαίσια ανάπτυξης επαγγελματικών περιγραμμάτων (job profiles) και στα εθνικά επαγγελματικά πρότυπα (national occupational standards) ή καλές πρακτικές. Τα τελευταία χρόνια έχουν γίνει πολλές έρευνες και ενέργειες σχετικά με την ανάλυση των εργασιών και των λειτουργιών τους όπως και αναλύσεις σχετικά με χαρακτηριστικά που απαιτούνται από τους εργαζόμενους. Επίσης, διερευνάται η σύγκριση και σύνδεση/ συμβατότητα όλων των πλαισίων προσόντων μέσω μεθοδολογιών ή συστημάτων κατηγοριοποίησης και ταξινόμησης εργασιών ή επαγγελμάτων, στα οποία εμπεριέχονται έννοιες/ δείκτες όπως γνώσεις, δεξιότητες, δυνατότητες, συμπεριφορές και άλλα ατομικά χαρακτηριστικά. Αυτές οι έννοιες/ δείκτες αποτελούν σημεία αναφοράς για την επίτευξη μιας πιθανής συμβατότητας και επικοινωνίας μεταξύ των πλαισίων προσόντων ΒΑΣΙΚΟΙ ΟΡΙΣΜΟΙ Για να αποφευχθούν τυχόν ασάφειες και επικαλύψεις θα αναφέρουμε αρχικά κάποιους βασικούς ορισμούς σύμφωνα με διεθνείς οργανισμούς (ΟΟΣΑ, Cedefop, Unesco) ώστε στις επόμενες ενότητες να γίνει πιο ξεκάθαρη η σύγκριση εννοιών που διαφέρουν πολλές φορές σε πολύ μικρό βαθμό. Σημαντικό είναι επίσης, κάθε τυπολογία να αφορά στα χαρακτηριστικά και 29

30 τη διάρθρωση της έκαστης αγοράς εργασίας ή αλλιώς σωστή ερμηνεία είναι αυτή που εφαρμόζεται και ενσωματώνεται σε ένα ειδικό πλαίσιο. Απασχόληση (occupation): σύμφωνα με τον οργανισμό Cedefop, ορίζεται ως το σύνολο των επαγγελματικών δραστηριοτήτων (occupational activities), για την εκτέλεση των οποίων απαιτείται μια ομογενής ομάδα τεχνικών και δεξιοτήτων μέσα στο πλαίσιο ενός ειδικού πεδίου και μιας συγκεκριμένης ειδικότητας. Ο όρος αυτός αποτελεί τον ευρύτερο από τους υπόλοιπους όρους κάτω από τον οποίο εντάσσονται τα υπόλοιπα επαγγέλματα. Είναι το βασικό εργασιακό καθήκον του ατόμου στον κόσμο της αμειβόμενης απασχόλησης (Δημουλάς & Σπηλιώτη, 2007). Επάγγελμα (profession): ορίζεται ως μια ομάδα ανθρώπων που υπακούουν σε κοινούς κανόνες, υποστηρίζουν και ασπάζουν τα ηθικά πρότυπα (Professions Australia, ). Επαγγελματική κλίση (professional vocation): ορίζεται ως η εσωτερική κλίση του ανθρώπου προς κάποιο επάγγελμα, η έκφραση της οποίας είναι προσωπική επιλογή, που στηρίζεται στην πνευματική δομή του συγκεκριμένου ατόμου και στην σύζευξη των προσωπικών με τα δημόσια συμφέροντα. Λειτούργημα (vocation): ορίζεται ως η έννοια της αποστολής, το κοινωνικό λειτούργημα. Θεωρείται πιο σημαντικός από τους επόμενους δύο όρους, καριέρα και εργασία. Είναι το βασικό εργασιακό καθήκον του ατόμου σε οποιαδήποτε στιγμή της ζωής του (Δημουλάς & Σπηλιώτη, 2007). Καριέρα (career): αναφέρεται σε μια γραμμική πορεία εργασίας (Δημουλάς & Σπηλιώτη, 2007). Εργασία (job): είναι πιο ειδικός και πιο συγκεριμένος από τους δύο προηγούμενους όρους. Σύμφωνα με τον ΟΟΣΑ, αφορά στην περιγραφή της εργασίας, δηλαδή ένα σύνολο υποχρεώσεων και καθηκόντων που έχουν εκτελεστεί ή θα πρέπει να εκτελεστούν, από ένα άτομο τη δεδομένη χρονική στιγμή (Δημουλάς & Σπηλιώτη, 2007). 7 Professions Australia είναι ένας εθνικός οργανισμός των επαγγελματικών συνδέσμων. Προάγει και προωθεί τον επαγγελματισμό προς όφελος της κοινωνίας. 30

31 Προφίλ εργασίας (job profile): αναφέρεται στην εργασία στα πλαίσια κάποιου συγκεκριμένου οργανισμού ή επιχείρησης, άρα θεωρείται πιο εξειδικευμένος όρος από την εργασία. Σύμφωνα με τον Cedefop, είναι η σύντομη περιγραφή κάποιας συγκεκριμένης εργασίας που δίνει σημαντικές λεπτομέρειες για τα τυπικά χαρακτηριστικά που συνθέτουν τη φυσιογνωμία τους (Δημουλάς & Σπηλιώτη, 2007). Ως Επαγγελματικό Περίγραμμα, ορίζεται το σύνολο των βασικών και επιμέρους επαγγελματικών λειτουργιών που συνθέτουν το αντικείμενο εργασίας ενός επαγγέλματος ή μιας ειδικότητας καθώς και οι αντίστοιχες γνώσεις, δεξιότητες και ικανότητες που απαιτούνται για την ανταπόκριση στις λειτουργίες αυτές. Δηλαδή, περιγράφουν τι πρέπει να γνωρίζει, να κάνει και να κατανοεί ο εργαζόμενος ώστε να φέρει εις πέρας την εργασία που του ανατίθεται για να φθάσει στο επιθυμητό αποτέλεσμα. Ειδικότητα (specialization): αφορά στις επιπλέον δεξιότητες, γνώσεις και συμπεριφορές που μπορεί να απαιτούνται ανάλογα με τον τύπο του εργασιακού πλαισίου και του περιεχομένου καθώς και των διαφορετικών ομάδων πελατών στις οποίες απευθύνονται (Δημουλάς & Σπηλιώτη, 2007) ΜΟΝΤΕΛΑ ΕΠΑΡΚΕΙΑΣ (COMPETENCY MODELLING) Τα μοντέλα επάρκειας (competency modelling) και οι μέθοδοι ανάλυσης εργασίας αποτέλεσαν ένα καλό πρώτο στάδιο προσέγγισης και ανάλυσης παραγόντων που χρειάζονται για μια πιο αποτελεσματική εργασία (International ICF, 2008). Δίνεται ιδιαίτερη έμφαση στις κομβικές δεξιότητες (key skills) στη σύγχρονη αγορά εργασίας. Παρόλα αυτά όμως οι παράγοντες αυτοί δεν είναι εύκολα μετρήσιμοι και συνήθως αποδίδεται διαφορετική ερμηνεία από διάφορους ερευνητές. Σχετικά με τον ορισμό που χρησιμοποιείται για τις κομβικές δεξιότητες, παρατηρούνται διαφορές από χώρα σε χώρα. Για παράδειγμα στην Αυστραλία χρησιμοποιούνται οι όροι key competences, soft skills και employability skills. Στο Ηνωμένο Βασίλειο χρησιμοποιούνται οι όροι key skills και core skills. Ενώ στις Ηνωμένες Πολιτείες χρησιμοποιούνται οι όροι necessary skills, employability skills ή work place know - how. 31

32 Ως μοντέλο επάρκειας ορίζεται τυπικά ο προσδιορισμός, ο ορισμός και η μέτρηση των γνώσεων (knowledge), δεξιοτήτων (skills), δυνατοτήτων (abilities) και άλλων ατομικών χαρακτηριστικών (other individual characteristics), γνωστά ως KSAO s που χρειάζονται για να εκτελεστεί αποτελεσματικά η εργασία (Bartram, 2004). Ένα μοντέλο επάρκειας μπορεί να ακολουθεί διάφορες προσεγγίσεις αλλά οι πιο κοινές είναι το ατομικό επίπεδο εργασίας (individual lob level) και το επίπεδο οργάνωσης (organization level) (Mansfield, 1996). Επίσης, μπορεί να αναφέρεται και ως από κάτω προς τα επάνω μοντέλο επάρκειας και μοιάζει αρκετά με την ανάλυση εργασίας Secretary Commission on Achieving Necessary Skills (SCANS) Το 1990 στην Αμερική κάτω από την επίδραση του Secretary Commission on Achieving Necessary Skills (SCANS) ξεκίνησε μια προσπάθεια προσδιορισμού κομβικών δεξιοτήτων. Το SCANS είναι μια επιτροπή που απαρτίζεται από τριάντα επιχειρήσεις, σχολεία, συνδικάτα και εκπροσώπους γονέων. Στόχος της ήταν να εξετάσει τις απαιτήσεις του μέλλοντος στο χώρο εργασίας με αποτέλεσμα να εξελιχθεί σε μια Λίστα Δεξιοτήτων Υψηλής Απόδοσης (The Secretary's Commission on Achieving Necessary Skills, 1991). Αφού οι χώροι εργασίας απαιτούν υψηλής απόδοσης σχολεία, τα οποία θα πρέπει να παράγουν, γι αυτό το SCANS όρισε πέντε απαραίτητες ικανότητες των εργαζομένων του 21 ου αιώνα. Αυτές οι ικανότητες είναι οι εξής: o Πόροι/ resourses (ορίζει, οργανώνει, σχεδιάζει και κατανέμει πόρους) o Διαπροσωπικές σχέσεις/ interpersonal (συνεργάζεται) o Πληροφορία/ information (αποκτά και χρησιμοποιεί πληροφορίες) o Συστήματα/ systems (κατανοεί την πολυπλοκότητα των συστημάτων) o Τεχνολογία/ technology (εργάζεται με μια ποικιλία τεχνολογιών) Το SCANS βασίζεται σε τρία βασικά θεμέλια, τα οποία είναι: 1. Βασικές δεξιότητες/ basic skills (π.χ. ανάγνωση, συγγραφή) 2. Δεξιότητες σκέψης/ thinking skills (π.χ. παραγωγικότητα, αποφασιστικότητα) 3. Προσωπικά χαρακτηριστικά ποιότητας/ personal qualities (π.χ. υπευθυνότητα, αυτοεκτίμηση) 32

33 National Science Foundation (NSF) Project Μέσω του NSF project αναπτύχθηκε μια μεθοδολογία για επαγγελματικά (professsional) ή εξειδικευμένα (expert) προφίλ εργασίας με μαθησιακά αποτελέσματα. Η Transferable Integrated Design Engineering Education (TIDEE) έκανε μια έρευνα σε μια γενική σχεδίαση μαθημάτων για εκπαιδευτές με στόχο την καλύτερη ανάπτυξη ενός επαγγελματικού προφίλ. Με μια σύντομη αναφορά, η δομή του έργου απαρτίζεται από τρεις ρόλους (τεχνικός, ενδοπροσωπικός και επαγγελματικός) και από δέκα υπορόλους, οι οποίοι αναλύονται με ολιστική ανάλυση συμπεριφοράς και υποστηρίζονται από πέντε επαγγελματικές συμπεριφορές (μαθησιακά αποτελέσματα). Τα μαθησιακά αποτελέσματα είναι τα εξής: 1. Επάρκεια (competency) 2. Κινητικότητα (movement) 3. Επιτυχίες (accomplishments) 4. Εμπειρίες (experiences) 5. Ολοκληρωμένη απόδοση (integrated performance) Κάθε ένας από τους ρόλους αντιστοιχίζεται με ένα από τα πέντε μαθησιακά αποτελέσματα. Τα αποτελέσματα με την ολοκλήρωση του έργου αποκάλυψαν την ανάγκη για έναν βαθύτερο και πλουσιότερο ορισμό της γνώσης (knowledge), της συμπεριφοράς (behavior) και της στάσης (attitude) ΜΕΘΟΔΟΙ ΑΝΑΛΥΣΗΣ ΕΡΓΑΣΙΑΣ (JOB ANALYSIS METHODS) Η ανάλυση εργασίας (job analysis) περιέχει δεδομένα που έχουν συλλεχθεί σχετικά με παρατηρούμενες εργασιακές συμπεριφορές και περιγράφει τη γνώση (knowledge), τις δεξιότητες (skills), τις δυνατότητες (abilities) και άλλα χαρακτηριστικα που απαιτούνται για την διεκπεραίωση της εργασίας (Morgeson, 2007). Η ανάλυση εργασίας χαρακτηρίζεται από τρεις προσεγγίσεις: α) Προσανατολισμένη στους εργαζόμενους (worker oriented): συχνά αναφέρεται ως εξειδίκευση της εργασίας και συμφωνεί με τα KSAO s (γνώση, δεξιότητα, δυνατότητα και άλλα ατομικά χαρακτηριστικά) για την επιτυχή ολοκλήρωση της εργασίας. Συμπεριλαμβανομένου του PAQ (Position Analysis Questionnaire), της job element 33

34 method (μέθοδος στοιχείων εργασίας) και της κλίμακας απαιτήσεις ικανότητας (ability requirement scale) είναι η πιο αναγνωρισμένη μέθοδος. Εστιάζει στις συμπεριφορές των υπαλλήλων που αναμειγνύονται στις εργασιακές δραστηριότητες. Ξεκινά με την ανάλυση της παρατήρησης, στη συνέχεια με συνέντευξη των εργαζομένων και συμπλήρωση του ερωτηματολογίου PAQ, το οποίο αναλύεται και μέσω αυτού εξάγονται τα συμπεράσματα. Παρά κάποιες αντιδράσεις, το 1960 μέσω μιας έρευνας παρατηρήθηκε ότι το PAQ παρήγαγε αξιόπιστες και έγκυρες αξιολογήσεις για την εργασία και ότι μέσω αυτής της προσέγγισης δύναται να εξεταστούν ομοιότητες και διαφορές διαφόρων εργασιών. β) Προσανατολισμένη στην εργασία/ δραστηριότητα (task - oriented): συχνά αναφέρεται και ως work oriented αφού έχει να κάνει με το τι γίνεται στην εργασία και πως αυτή διεξάγεται (συμπεριλαμβανομένων των εργαλείων, μηχανημάτων, πληροφοριών και των ανθρώπων με τα οποία ο εργαζόμενος αλληλεπιδρά). Αυτή η προσέγγιση συχνά αναφέρεται και ως περιγραφή εργασίας (job description) γιατί αναφέρει τις απαραίτητες συμπεριφορές με στόχο την επιτυχή ολοκλήρωση της εργασίας. Δηλαδή, πόσο συχνά εκτελείται η συγκεκριμένη εργασία/ δραστηριότητα (task), πόσο σημαντική είναι για τη συνολική εργασία και αν είναι ικανή να αποδόσει στο συνολικό έργο. Η διεξαγωγή αυτής της ανάλυσης περιλαμβάνει τέσσερα βήματα: 1. Ανάπτυξη μιας περιεκτικής λίστας (απαριθμημένων) εργασιών/ δραστηριοτήτων. 2. Έρευνα/ επισκόπηση της ανάλυσης εργασίας. 3. Διαχείριση της ανάλυσης εργασίας και διερεύνηση των ποσοτικών δεδομένων. 4. Συλλογή και αναφορά δεδομένων. γ) Υβριδική μέθοδος (hybrid methods): συνδυάζει και τις δύο παραπάνω αναλύσεις και χρησιμοποιεί το Occupational Information Network (O*NET), το οποίο είναι σύστημα ανάλυσης εργασίας (αναλύεται εκτενέστερα σε επόμενες ενότητες). Η μέθοδος αυτή σχεδιάστηκε με στόχο πολλών χαρακτηριστικών μερικά από τα οποία ήταν να συμπεριλαμβάνει πολλούς δείκτες ή πεδία περιεχομένου για να διευρύνει τους τρόπους με τους οποίους μπορεί να περιγραφεί η εργασία. Επίσης, αναπτύσσει δείκτες εργασίας για να καθίσταται ικανή να συγκρίνει διαφορετικές εργασίες και με τη χρήση 34

35 της ταξινομικής προσέγγισης στην κατηγοριοποίηση των εργασιών καλύπτει διεξοδικά ένα πεδίο περιεχομένου (Morgeson, 2007). Πεδία, τα οποία καλύπτει η υβριδική μέθοδος θεωρούνται τα εξής: 1. Χαρακτηριστικά υπαλλήλων όπως δυνατότητες, εργασιακές αξίες και ενδιαφέροντα. 2. Απαιτήσεις υπαλλήλων που είναι γενικά ιδιότητες που αναπτύσσονται από την εκπαίδευση και την εμπειρία. Αυτές οι ιδιότητες δύσκολα αλλάζουν σε σχέση με τα χαρακτηριστικά των υπαλλήλων. 3. Απαιτήσεις της απασχόλησης: παρουσιάζονται δείκτες της καθ αυτού εργασίας και όχι του εργαζόμενου (ενέργειες εργασίας, πλαίσιο εργασίας και οργανωτικό πλαίσιο). 4. Απαιτήσεις εμπειριών, οι οποίες αντανακλούν στους τύπους και τις ποσότητες της απαιτούμενης εμπειρίας που απαιτούνται σε ειδικές εργασίες, συμπεριλαμβανομένης της εμπειρίας των υπαλλήλων από άλλες εργασίες. 5. Ατομικά χαρακτηριστικά εργασίας: ζήτηση, προσφορά και άλλες πληροφορίες για την αγορά εργασίας. 6. Ειδικές απαιτήσεις απασχόλησης: εστιάζει σε πληροφορίες που είναι μοναδικές στην κάθε εργασία (απασχόληση, ειδικές δεξιότητες - γνώση δραστηριοτήτων/ εργασιών, καθήκοντα, μηχανήματα και εργαλεία). Αυτό το πεδίο διαφέρει από τα προηγούμενα πέντε γιατί οι πληροφορίες είναι μοναδικές για κάθε εργασία ΣΥΣΤΗΜΑΤΑ ΚΑΙ ΤΑΞΙΝΟΜΙΕΣ ΔΕΞΙΟΤΗΤΩΝ ΚΑΙ ΙΚΑΝΟΤΗΤΩΝ Εδώ και πολλά χρόνια γίνονται ενέργειες σχετικά με την ανάλυση, κατηγοριοποίηση και ταξινόμηση δεξιοτήτων, ικανοτήτων και κατ επέκταση θέσεων εργασίας/ απασχόλησης μέσω συστημάτων ή μεθόδων με στόχο τη διασύνδεση των εργασιών πέρα από τα εθνικά όρια. Οι ενέργειες αυτές συνεχίζονται μέχρι τις μέρες μας με στόχο τη δημιουργία και ανάπτυξη πρότυπων συστημάτων, τα οποία θα διευκολύνουν τη σύνδεση, μέσω των δεξιοτήτων και ικανοτήτων της κάθε απασχόλησης, όλων των εθνικών πλαισίων με το ευρωπαϊκο πλαίσιο προσόντων (EQF). Γίνεται προσπάθεια για τη δημιουργία μιας κοινής γλώσσας ανάμεσα στην εκπαίδευση/ κατάρτιση και στον χώρο εργασίας. 35

36 Στις ενότητες που ακολουθούν γίνεται μια αναφορά τέτοιου είδους συστημάτων και ταξινομιών που αναφέρονται στη βιβλιογραφία από προηγούμενα χρόνια μέχρι σήμερα και σύγκριση αυτών. Επιθυμούμε ένα σύστημα, το οποίο πλησιάζει τη φιλοσοφία και τον τρόπο διάρθρωσης και λειτουργίας του EQF ώστε να εξυπηρετείται καλύτερα η διασύνδεσή του με τα ευρωπαϊκά εργαλεία/ συστήματα. Ένα σημαντικό συμπέρασμα είναι ότι όλα τα συστήματα πρέπει να ανανεώνονται και να εξελίσσονται σύμφωνα με τις ταχύτατες αλλαγές που συμβαίνουν στην αγορά εργασίας DISCO (Dictionary of Skills and Competencies) Το DISCO αναπτύχθηκε το διάστημα Σεπτέμβρης 2004 Φεβρουάριος 2008 και πραγματοποιήθηκε μέσω του προγράμματος Leonardo da Vinci που ιδρύθηκε από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή (European Commission) και της Austrian Federal Ministry for Education, the Arts and Culture. Χαρακτηρίζεται ως ένα λεξικό/ θησαυρός δεξιοτήτων και ικανοτήτων διαθέσιμο σε επτά ευρωπαϊκές γλώσσες (τσέχικα, αγγλικά, γαλλικά, γερμανικά, ουγγρικά, σουηδικά, λιθουανικά). Στόχος του DISCO είναι η υποστήριξη της διαφάνειας των ευρωπαϊκών εργαλείων. Περιλαμβάνει μια περιεκτική κατανόηση δεξιοτήτων και ικανοτήτων μέσα στην οποία εντάσσει προσωπικές στάσεις, αξίες και συμπεριφορές. Βασίζεται σε τέσσερα συστήματα εθνικών δεξιοτήτων, τα οποία είναι το AMS της Αυστρίας, το Kompetenzenkatalog της Γερμανίας, το ROME της Γαλλίας και το Taxonomy_DB της Σουηδίας. Η δομή του αποτελείται από τρεις σημασιολογικές σχέσεις: 1. Σημασιολογική ισοδυναμία (Semantic equivalence): Κάθε έννοια δεξιότητας λαμβάνει ένα όνομα (δείκτης) και αν χρειάζεται κάποιο εναλλακτικό όνομα (συνώνυμο). 2. Ιεραρχικές σχέσεις (Hierarchical relations): Ευρύτεροι όροι λαμβάνουν μέρος ανάμεσα σε έναν ειδικό και έναν γενικό δείκτη, ενώ οι στενότεροι όροι ανάμεσα σε έναν γενικό και έναν ειδικό δείκτη. 3. Συνδετικές σχέσεις (Associative relations): Συσχετισμένοι όροι έχουν μια σημασιολογική σύνδεση περιεχομένου ή χρήσης με τους καταγεγραμμένους δείκτες που έχουν να κάνουν είτε με μερική είτε με συνολική σχέση. 36

37 Υποδιαιρείται σε ένα πεδίο ειδικών δεξιοτήτων και ικανοτήτων (domain specific skills and competences) και σε ένα πεδίο που δεν περιλαμβάνει ειδικές δεξιότητες και ικανότητες (non - domain specific skills and competences). Αυτά τα δύο πεδία δημιουργήθηκαν με τρόπο ώστε να συμφωνούν και να είναι συμβατά με διεθνή πρότυπα όπως το ISCED, το οποίο αποτελεί ένα ευρύτερο πεδίο μελέτης. Η προσέγγιση που χρησιμοποιείται για την ανάπτυξη του DISCO είναι η από κάτω προς τα επάνω (bottom - up) όπως απαιτείται για τη διατήρηση της διαφάνειας των ευρωπαϊκών εργαλείων. Τέλος περιλαμβάνει 7348 όρους απασχόλησης, οι οποίοι είναι κατηγοριοποιημένοι σε 33 πεδία (Markowitsch & Plaimauer, 2009) Taxonomy_DB Η Taxonomy_DB δημιουργήθηκε από το σουηδικό AMS και αποτελεί έναν κατάλογο ταξινομημένων δεξιοτήτων και απασχόλησης (occupation), βασισμένο στο ISCO 88 και σε άλλα διεθνή πρότυπα όπως το ISO (International Organization for Standardization, 2009) και το ISCED. Εξυπηρετεί τη EURES (Job Mobility Portal), η οποία μέσω διαδικτυακών πληροφοριών διευκολύνει την κινητικότητα των εργαζομένων σε ευρωπαϊκό επίπεδο, προσφέροντας πληροφορίες για θέσεις εργασίας και μια βάση δεδομένων για τη σύνταξη βιογραφικού σημειώματος, οι οποίες βασίζονται στην Ταξινομία_DB. Τάση της Taxonomy_DB είναι να συλλέγει χρήσιμες πληροφορίες (ενημερωμένο λεξικό) με σκοπό τη σύνδεση με την αγορά εργασίας. Οι δεξιότητες είναι διαθέσιμες σε είκοσι ευρωπαϊκές γλώσσες και το σύνολό τους ανέρχεται σε Οι θέσεις απασχόλησης/ εργασίας και οι ικανότητες βασίζονται στο ISCO (International Standard Classification of Occupations), το οποίο περιλαμβάνει τέσσερα επίπεδα που ειδικότερα κατηγοριοποιούνται σε 60 ομάδες δεξιοτήτων. Σημαντικό είναι το γεγονός ότι η ταξινομία δεν περιλαμβάνει κοινωνικές/ κομβικές δεξιότητες (soft skills) παρά μόνο εργασιακές (occupational). Οι δεξιότητες αυτές περιγράφουν είτε επίσημες απαιτήσεις όπως είναι η αυθεντικότητα, είτε ανεπίσημες όπως είναι η εμπειρία. Επίσης, προτιμάται να χρησιμοποιούνται μόνο ονόματα/ τίτλοι (single words) και όχι συνώνυμα ή επεξηγήσεις για κάθε απασχόληση. Τέλος, η προσέγγιση που χρησιμοποιείται για την ανάπτυξη της Taxonomy_DB είναι η από κάτω προς τα επάνω (bottom - up) όπως απαιτείται για τη σύνδεση των δεξιοτήτων με την αγορά εργασίας (Markowitsch & Plaimauer, 2009). 37

38 O*NET (Occupational Information Network) job analysis system Το O*NET (2009) σχεδιάστηκε από το US Department of Labor με σκοπό την ανάλυση της εργασίας. Αρχικά ξεκίνησε σαν ένα εννοιολογικό μοντέλο πληροφοριών για απαιτήσεις και στάσεις σχετικά με τις απαιτήσεις στον τομέα της απασχόλησης και των εργαζομένων και στη συνέχεια εξελίχθηκε ως η βασική πηγή εργασιακών πληροφοριών στην Αμερική. Στα τέλη της δεκαετίας του 1980, προτού σχεδιαστεί και αναπτυχθεί το O*NET σύστημα, το US Department of Labor είχε δημιουργήσει το DOT (Dictionary of Occupational Titles), έναν μηχανισμό, ο οποίος επικεντρωνόταν στις θέσεις εργασίας και όχι στην έννοια της απασχόλησης. Ο μηχανισμός αυτός αδυνατούσε να συνδέσει έννοιες όπως είναι η απασχόληση και οι δεξιότητες σύμφωνα με τα σημερινά πρότυπα. Οι ειδικοί λοιπόν προχώρησαν στην ανάπτυξη ενός on line και συνεχώς ενημερωμένου συστήματος, το οποίο περιέχει πληροφορίες ειδικών δεικτών εργασίας. Κάθε απασχόληση/ εργασία περιγράφεται από ένα μεγάλο εύρος δεδομένων που απαιτεί ένα διαφορετικό συνδυασμό από γνώσεις, δεξιότητες και δυνατότητες. Η βασική διαφορά του O*NET σε σχέση με το DOT είναι ότι ναι μεν κάποια στιγμιότυπα απασχόλησης (occupation) μπορεί να είναι ίδια με κάποιες θέσεις εργασίας (jobs) αλλά σε κάποιες περιπτώσεις ένας τίτλος απασχόλησης μπορεί να συνδυάζει και να περιλαμβάνει στην κατηγορία του κάποιες εργασίες (Morgeson, 2007). Μέσω αυτής της διαφοράς γίνεται αντιληπτή η διαφοροποίηση μεταξύ των δύο αυτών βασικών εννοιών, της εργασίας και της απασχόλησης. Χαρακτηριστικό αυτής της διαφοράς αποτελεί το γεγονός ότι το DOT περιλαμβάνει πληροφορίες για περισσότερες από εργασίες (jobs) ενώ το O*NET περιλαμβάνει 1000 τίτλους απασχόλησης (occcupations). Ακόμα, το O*NET είναι ένα διαδικτυακό σύστημα βάσης δεδομένων προσβάσιμο από οποιονδήποτε χρήστη ενώ το DOT δεν προσφέρει αυτή τη δυνατότητα. Η δομή του συστήματος/ μοντέλου είναι ιεραρχική και περιέχει 6 κατηγορίες, οι οποίες επεκτείνονται σε 17 πεδία, τα οποία περιλαμβάνουν 274 δείκτες. Οι κατηγορίες αυτές αναφέρονται στα χαρακτηριστικά και στις απαιτήσεις των εργαζομένων, στις απαιτήσεις εμπειριών, στις απαιτήσεις απασχόλησης, στα χαρακτηριστικά της εργασίας και στις πληροφορίες κάποιων ειδικών εργασιών. 38

39 Οι έξι βασικές κατηγορίες/ πεδία αναπτύχθηκαν μέσω έρευνας και ανάλυσης στους τομείς της εργασίας και της οργάνωσης. Ενσωματώνεται μια άποψη που αντανακλά τόσο στο χαρακτήρα της απασχόλησης (job-oriented descriptors) όσο και του ανθρώπου (worker-oriented descriptors). Δηλαδή, το σύστημα αυτό ερευνά και θεωρεί σημαντικό εκτός από τα χαρακτηριστικά της θέσης εργασίας και τα χαρακτηριστικά των εργαζομένων όπως δεξιότητες, εμπειρίες, δυνατότητες, στάσεις. Για καλύτερα αποτελέσματα, οι ειδικοί αναλυτές διενεργούν έρευνες μέσω των ίδιων των εργαζομένων που κατέχουν μια συγκεκριμένη θέση απασχόλησης τη δεδομένη χρονική στιγμή. Για αυτό το λόγο, κρίνεται ιδανική για την ανάπτυξη του συστήματος ο συνδυασμός των από επάνω προς τα κάτω (top-down) και από κάτω προς τα επάνω (bottom-up) προσεγγίσεων (Markowitsch & Plaimauer, 2009) ESCO (European Classification of Skills/ Competences and Occupations) taxonomy Η ταξινομία ESCO (European Classification of Skills/ Competences and Occupations) είναι μια πολύγλωση ταξινόμηση/ κατάταξη θέσεων απασχόλησης, δεξιοτήτων, ικανοτήτων και προσόντων, η οποία ξεκίνησε να αναπτύσσεται το 2010 και βρίσκεται ακόμα σε αρχικό στάδιο. Σκοπός της ταξινομίας είναι να εξυπηρετήσει τις ανάγκες των μελών/ χωρών που δεν έχουν ακόμα το δικό τους πρότυπο ή σύστημα προσόντων και να ενεργοποιήσει αυτές που ήδη έχουν αναπτύξει το δικό τους πρότυπο, με τελικό στόχο τη μεταξύ τους επικοινωνία. Με άλλα λόγια, οι ειδικοί ανάπτυξης της ταξινομίας οραματίζονται ένα σύστημα, το οποίο θα βασίζεται σε μια κοινή γλώσσα ανάμεσα στην εκπαίδευση/ κατάρτιση και στον κόσμο της αγοράς εργασίας. Η ESCO χτίστηκε πάνω στο σύστημα ISCO (International Standard Classification of Occupations) και βασίζεται σε μια ταξινομία θέσεων απασχόλησης, δεξιοτήτητων και ικανοτήτων που χρησιμοποιείται από τη EURES (the European Job Mobility Portal), η οποία περιλαμβάνει 6000 δείκτες δεξιοτήτων και 5000 τίτλους εργασίας σε 22 γλώσσες. Επίσης, σημαντική είναι και η ένταξη του λεξικού DISCO στην ταξινομία, το οποίο περιλαμβάνει περίπου όρους δεξιοτήτων και ικανοτήτων σε επτά γλώσσες. Η ταξινομία ESCO περιλαμβάνει περίπου 5800 όρους δεξιοτήτων/ ικανοτήτων και περίπου 5000 τίτλους απασχόλησης σε 22 ευρωπαϊκές γλώσσες. Η δομή της βασίζεται σε τρεις πυλώνες: 39

40 1. Τίτλος απασχόλησης (occupation), 2. Δεξιότητες/ ικανότητες (skills/ competences) και 3. Προσόντα (qualifications), σύμφωνα με την προσπάθεια και την έννοια των όρων στο πλαίσιο σύνδεσης των εθνικών πλαισίων προσόντων (NQF) με το ευρωπαϊκό πλαίσιο προσόντων (EQF). Τα παραπάνω θα ενώνουν διαφορετικά σημαντικά στοιχεία συστημάτων και μέσω ενός αυτοματοποιημένου τρόπου θα εξυπηρετούν ένα μεγάλο εύρος εφαρμογών. Για παράδειγμα η δημιουργία ενός βιογραφικού ή μιας αίτησης για μια θέση εργασίας πρέπει να συμπληρώνονται από τον καθένα με τρόπο ώστε να παρουσιάσει αυτά που γνωρίζει να κάνει, τις δεξιότητές τους, τις γνώσεις του ή ακόμα και τα προσόντα που κατέχει. Η σύνδεση και η συμβατότητα διαφορετικών συστημάτων δίνει την ευκαιρία σε οποιονδήποτε ενδιαφερόμενο να παρουσιάσει τα προσόντα του και αυτά να γίνονται αντιληπτά από τη σύγχρονη αγορά εργασίας. Επιτυγχάνεται με αυτόν τον τρόπο η σύνδεση της εκπαίδευσης με την αγορά εργασίας. Στην προσπάθεια ανάπτυξης της ταξινομίας ESCO λαμβάνουν μέρος πολλοί συμμετέχοντες όπως ειδικοί διαχείρισης ανθρώπινου δυναμικού, ερευνητικές οργανώσεις, κοινωνικοί εταίροι, αρχές που ασχολούνται με την εκπαίδευση και την κατάρτιση δυναμικού, υπεύθυνοι ανάπτυξης ΤΠΕ εφαρμογών για ανθρώπινο δυναμικό, διεθνείς οργανισμοί εργασίας όπως ο OECD κ.ά (European Commission, 2010). Για την ανάπτυξη της ταξινομίας χρησιμοποιείται ο συνδυασμός των από επάνω προς τα κάτω (top-down) και από κάτω προς τα επάνω (bottom-up) προσεγγίσεων Σύγκριση DISCO - Taxonomy_DB - O*NET - ESCO Από την περιγραφή των τεσσάρων συστημάτων/ ταξινομιών, DISCO - Taxonomy_DB - O*NET και ESCO παρατηρήθηκαν κάποιες διαφορές και ομοιότητες σχετικά με τα χαρακτηριστικά τους. Αυτό συμβαίνει γιατί δεν αναπτύχθηκαν όλα τα συστήματα για τον ίδιο σκοπό οπότε δεν μπορούν πάντα να εξυπηρετήσουν αντίστοιχα συστήματα ή πλαίσια προσόντων. Το σύστημα DISCO χαρακτηρίζεται ως ένα πολύγλωσσο λεξικό/ θησαυρός δεξιοτήτων και ικανοτήτων, η ταξινομία Taxonomy_DB ως ένας πολύγλωσσος κατάλογος ταξινομημένων δεξιοτήτων και τίτλων απασχόλησης, το O*NET ως ένα εννοιολογικό μοντέλο πληροφοριών ανάλυσης εργασίας γνώσεων, δεξιοτήτων και δυνατοτήτων και το ESCO ως μια πολύγλωσση 40

41 ταξινομία τίτλων απασχόλησης, δεξιοτήτων, ικανοτήτων και προσόντων. Και τα τέσσερα συστήματα άρχισαν να αναπτύσσονται σχετικά πρόσφατα (την τελευταία δεκαετία) με στόχο την περιγραφή ενός δυναμικού περιβάλλοντος του τομέα εργασίας/ απασχόλησης τόσο από τη μεριά των απαιτήσεων της ίδιας της εργασίας όσο και από τη μεριά των απαιτήσεων της αγοράς. Σε όλα τα συστήματα αναφέρονται όροι όπως δεξιότητες, ικανότητες, απασχόληση ή και άλλες σχετικές έννοιες. Μια βασική διαφορά είναι ότι τα DISCO και Taxonomy_DB χρησιμοποιούν την από κάτω προς τα επάνω προσέγγιση, ενώ τα O*NET και ESCO χρησιμοποιούν τον συνδυασμό των από επάνω προς τα κάτω (top-down) και από κάτω προς τα επάνω (bottom-up) προσεγγίσεων για την ανάπτυξή τους. Επίσης, το O*NET υστερεί στο θέμα της πολυγλωσσίας σε σχέση με τα υπόλοιπα συστήματα γιατί αποδίδεται μόνο στην αγγλική γλώσσα. Η Taxonomy_DB είναι το μοναδικό σύστημα που εκφράζει την εργασία μόνο μέσω ενός χαρακτηριστικού ονόματος, δεν περιλαμβάνει συνώνυμα ή περιγραφές/ επεξηγήσεις και επίσης περιλαμβάνει μόνο εργασιακές δεξιότητες και όχι κοινωνικές δεξιότητες (π.χ. ατομικές δεξιότητες, δυνατότητες) σε αντίθεση με τα άλλα τρία συστήματα. Η ταξινομία ESCO είναι η μοναδική που εντάσσει και μελετά τους όρους ικανότητα και προσόντα στο σύστημά της, σύμφωνα με την ερμηνεία του EQF. Σε σχέση με τα άλλα συστήματα, το O*NET εμπεριέχει τους όρους γνώσεις, δεξιότητες με τη διαφορά ότι η ικανότητα αποδίδεται ως δυνατότητα. Στα συστήματα DISCO και Taxonomy_DB δεν αναφέρεται κάποιος ορισμός για το τρίπτυχο ΓΔΙ. Συγκεκριμένα, η Taxonomy_DB δεν αναφέρει καθόλου τους όρους ΓΔΙ ενώ το DISCO εξετάζει αυτούς τους όρους έμμεσα δηλαδή μέσω προσωπικών στάσεων, αξιών και συμπεριφορών. Μια άλλη σημαντική διαφορά αποτελεί ότι τα O*NET και ESCO συνδυάζουν ένα πολύ μεγάλο εύρος εννοιών, οι οποίες δεν κατηγοριοποιούνται σταθερά σε κάποιον τομέα αλλά παρουσιάζουν δυναμικό ρόλο μέσα στο σύστημα αφού μπορεί να αναφέρονται σε πολλά επίπεδα ανάλυσης. Στον πίνακα που ακολουθεί παρουσιάζονται συνοπτικά τα βασικά χαρακτηριστικά, οι ομοιότητες και διαφορές των τεσσάρων συστημάτων. 41

42 Χαρακτηριστικά DISCO Taxonomy_DB O*NET ESCO Τι είναι; Προσέγγιση ανάπτυξης Διαθέσιμες γλώσσες Περιεχόμενο Λεξικό/ θησαυρός δεξιοτήτων και ικανοτήτων Κατάλογος ταξινομημένων δεξιοτήτων και τίτλων απασχόλησης Εννοιολογικό μοντέλο πληροφοριών ανάλυσης εργασίας γνώσεων, δεξιοτήτων, δυνατοτήτων Κάτω προς τα επάνω Κάτω προς τα επάνω Συνδυασμός επάνω προς τα κάτω και κάτω προς τα επάνω Πολύγλωσσο (7 ευρωπαϊκές γλώσσες) 7348 τίτλοι απασχόλησης Δεν αναφέρεται Πολύγλωσσο (20 ευρωπαϊκές γλώσσες) Δεν αναφέρεται 6000 όροι δεξιοτήτων Ταξινομία θέσεων απασχόλησης, δεξιοτήτων, ικανοτήτων και προσόντων Συνδυασμός επάνω προς τα κάτω και κάτω προς τα επάνω Αγγλική γλώσσα Πολύγλωσσο (22 ευρωπαϊκές γλώσσες) 1000 τίτλοι απασχόλησης Δεν αναφέρεται 5000 τίτλοι απασχόλησης 5800 όροι δεξιοτήτων/ ικανοτήτων Δομή Χαρακτηριστικό/ δείκτης Βασικές έννοιες Δεξιότητες Ρόλος εννοιών μέσα στο σύστημα 33 πεδία τίτλων απασχόλησης Τίτλος απασχόλησης Συνώνυμα Προσωπικές στάσεις, αξίες, συμπεριφορές Εργασιακές Κοινωνικές Στατικός ρόλος Αναφορά σε ένα επίπεδο ανάλυσης 4 επίπεδα που κατηγοριοποιούνται σε 60 ομάδες δεξιοτήτων Τίτλος απασχόλησης - 6 κατηγορίες επεκτείνονται σε 17 πεδία, τα οποία περιλαμβάνουν 274 δείκτες Τίτλος απασχόλησης Περιγραφές-επεξηγήσεις - Γνώσεις, δεξιότητες, δυνατότητες Εργασιακές Εργασιακές - Κοινωνικές Στατικός ρόλος Δυναμικός ρόλος Αναφορά σε ένα Αναφορά σε πολλά επίπεδο ανάλυσης επίπεδα ανάλυσης Η ομάδα των τίτλων απασχόλησης (ISCO) επεκτείνεται στο πεδίο απασχόλησης ESCO,συνδέεται με το πεδίο δεξιότητες/ ικανότητες και τέλος με το πεδίο προσόντων Τίτλος απασχόλησης Περιγραφές-επεξηγήσεις Γνώσεις, δεξιότητες, ικανότητες, προσόντα Εργασιακές Κοινωνικές Δυναμικός ρόλος Αναφορά σε πολλά επίπεδα ανάλυσης Βασιζεται AMS Kompetenzenkatalog ROME Taxonomy_DB ISCO-88 ISO ISCED DOT ISCO EURES DISCO Πίνακας 3.1. Σύγκριση DISCO - Taxonomy_DB - O*NET και ESCO 42

43 EQF και Συστήματα Ταξινομίες Δεξιοτήτων/ Ικανοτήτων Το ευρωπαϊκό πλαίσιο προσόντων EQF αποτελείται από περιγραφικούς δείκτες, οι οποίοι σχεδιάστηκαν για να περιγράψουν οκτώ επίπεδα αναφοράς. Τα επίπεδα αναφοράς διαφοροποιούνται σε σχέση με την αύξηση των απαιτήσεων σε γνώσεις, δεξιότητες και ικανότητες. Σε αυτό το σημείο είναι σημαντικό να τονισθεί ότι το EQF είναι ένα πλαίσιο προσόντων και όχι πλαίσιο ικανοτήτων. Δε χρησιμοποιείται για την ταξινόμηση μεμονωμένων ικανοτήτων αλλά ενεργοποιεί την ταξινόμηση προσόντων επιπέδων και συστημάτων. Από τη σύγκριση λοιπόν των τεσσάρων συστημάτων ή ταξινομιών DISCO, Taxonomy_DB, O*NET και ESCO συμπεραίνεται ότι τα O*NET και ESCO πληρούν τα περισσότερα κριτήρια συμβατότητας με το EQF. Η Taxonomy_DB και το σύστημα DISCO δεν θεωρούνται ικανά συστήματα για να επιτύχουν την επιθυμητή συμβατότητα και επικοινωνία με το ευρωπαϊκό πλαίσιο προσόντων κυρίως γιατί δεν υποστηρίζουν συστηματικά την περιγραφή δεξιοτήτων και ικανοτήτων. Ειδικά, η Taxonomy_DB δεν υποστηρίζει καθόλου τέτοιες έννοιες ενώ το DISCO εμπεριέχει σχετικές έννοιες όπως στάσεις, συμπεριφορές κλπ για να ερμηνεύσει τις αντίστοιχες δεξιότητες και ικανότητες. Από την άλλη πλευρά, το O*NET εμπεριέχει τις έννοιες γνώσεις, δεξιότητες και δυνατότητες (αντί για ικανότητες). Παρέχει επίσης μια ιεράρχηση επτά επιπέδων, τα οποία ταιριάζουν με τους γενικούς περιγραφικούς δείκτες σε πολλά σημεία. Επομένως, το σύστημα O*NET παρουσιάζει ισχυρά σημεία συμβατότητας με το EQF. Η ταξινομία ESCO, η οποία αποτελεί τη νεότερη προσέγγιση από τα άλλα τρία, δείχνει να είναι πιο κοντά στον τρόπο δόμησης του EQF. Εξετάζει και αναλύει όρους/ έννοιες όπως το τρίπτυχο γνώσεις, δεξιότητες, ικανότητες αλλά εντάσσει και τον όρο προσόντα με την έννοια που αναφέρεται στην προσπάθεια σύνδεσης των εθνικών πλαισίων προσόντων με το ευρωπαϊκό πλαίσιο προσόντων. Αυτό το χαρακτηριστικό αποτελεί και το δυνατό σημείο της ταξινομίας ESCO, μέσω της οποίας ευελπιστούμε στο καλύτερο δυνατό αποτέλεσμα. Βασικός στόχος είναι να βρεθεί ο τρόπος σύνδεσης (χρυσή τομή) ανάμεσα στα συστήματα δεξιοτήτων/ ικανοτήτων και του EQF ώστε ανάμεσα στην εκπαίδευση και την αγορά εργασίας να επιτευχθεί αποτελεσματική σύνδεση και συμβατότητα. 43

44 3.6. ΣΥΓΚΡΙΣΗ ΔΙΑΦΩΝΙΕΣ ΚΑΙ ΣΥΜΦΩΝΙΕΣ ΣΥΜΒΑΤΟΤΗΤΑΣ ΠΛΑΙΣΙΩΝ ΠΡΟΣΟΝΤΩΝ Σε αυτήν την ενότητα γίνεται αναφορά σε διάφορα πλαίσια προσόντων σε ευρωπαϊκό επίπεδο. Επίσης, παρουσιάζεται συνοπτικά μια σύγκριση ανάμεσα στο ευρωπαϊκό πλαίσιο προσόντων (EQF) και σε κάποια άλλα ενδεικτικά πλαίσια προσόντων. Στόχος είναι η σύνδεση όλων των πλαισίων προσόντων με το ευρωπαϊκό πλαίσιο και για αυτό το λόγο διερευνάται ο πιθανός τρόπος επικοινωνίας τους και τα κοινά/ συμβατά τους σημεία EQF QF_ EHEA Το ευρωπαϊκό πλαίσιο προσόντων βασίζεται σε δέκα κριτήρια, τα οποία αποτελούν τη βάση για τη σύνδεσή του με τα εθνικά πλαίσια προσόντων. Μέσω αυτών των κριτηρίων στα οποία αναφέρεται αναλυτικά το περιεχόμενό τους και οι διαδικασίες πρέπει να βασιστούν οι χώρες που προσπαθούν να επιτύχουν τη συμβατότητα/ γεφύρωση με το EQF. Επίσης, τα κριτήρια έχουν συνταχθεί με τέτοιο τρόπο ώστε αυτό να μην είναι απαραίτητο κάθε χώρα να αναπτύξει το δικό της επίσημο εθνικό πλαίσιο για να επιτευχθεί αυτή η σύνδεση. Κάθε χώρα που δεσμεύεται να αναπτύξει ένα εθνικό πλαίσιο προσόντων συμβατό με το ευρωπαϊκό πρέπει να συμβαδίζει και να ανταποκρίνεται στο QF-EHEA (European Higher Education Area, Ευρωπαϊκό Πλαίσιο Προσόντων Υψηλής Εκπαίδευσης) ή αλλιώς Bologna Framework. Επίσης, οι χώρες που επιθυμούν αυτόν τον συσχετισμό των επιπέδων προσόντων με το ευρωπαϊκό πρέπει να σχεδιάσουν τα επίπεδά τους με τρόπο ώστε να ορίσουν τους συμμετέχοντες όρους σε μαθησιακά αποτελέσματα (European Qualifications Frameworks, 2009). Η απόλυτη συμβατότητα του EQF με το EHEA ή Bologna Framework επιτυγχάνεται στα υψηλά επίπεδα πέντε έως οκτώ του πρώτου με τον πρώτο, δεύτερο και τρίτο κύκλο του δεύτερου. Η σύνδεση επιτυγχάνεται μέσω καλών πρακτικών και εδραιώνεται με τους δείκτες Dublin Descriptors που χρησιμοποιούνται ως σημεία αναφοράς (Bologna Working Group on Qualifications Frameworks, 2005). Οι δείκτες αυτοί εκφράζουν τα μαθησιακά αποτελέσμα στο τέλος του κάθε κύκλου υψηλής εκπαίδευσης και αντιστοιχούν τους αντίστοιχους ECTS βαθμούς (credits) στα προσόντα που αποκτήθηκαν. Φαίνεται ότι το EHEA αποτελεί μέρος του EQF και πάνω σε αυτό πρέπει να βασιστεί κάθε εθνικό πλαίσιο. Οι χώρες λοιπόν που έχουν 44

45 ολοκληρώσει τη διαδικασία αναφοράς σε σχέση με το περιεχόμενο του EHEA έχουν τη δυνατότητα να μην επαναλάβουν τη διαδικασία στα σχετικά επίπεδα του EQF και αντίστροφα οι χώρες που συσχετίζουν τα επίπεδα προσόντων με το EQF δεν επαναλαμβάνουν την αντίστοιχη διαδικασία για το QF-EHEA. Ο συνδυασμός των δύο πλαισίων βοηθά στην αποφυγή της διπλής δουλειάς και αποτρέπει τη σύγχυση ανάμεσα στα μέλη/ συμμετέχοντες των οποιονδήποτε πλαισίων προσόντων. Είναι σημαντικό να αναφερθεί ότι και στα δύο πλαίσια προσόντων αναφέρεται ο όρος/ έννοια της ικανότητας αλλά σε ορισμένα σημεία παρουσιάζονται διαφορές σε σχέση με τον τρόπο χρήσης και ερμηνείας της (Schneckenberg & Wildt, 2006). Επίσης η έννοια της ηλεκτρονικής ικανότητας σε αυτό το πλαίσιο ορίζεται ως η δυνατότητα χρήσης ΤΠΕ στη διδασκαλία και στην εκμάθηση με χρήσιμο τρόπο. Σημαντικό θα ήταν να δημιουργηθούν κάποια πλαίσια αντικειμένων (subject frameworks), τα οποία θα βοηθούν μέσω επιπλέον επεξηγήσεων ή περιγραφών στην κατανόηση της συγκεκριμένης έννοιας στο δεδομένο επίπεδο που αναφέρεται για να αποφεύγονται αρνητικά αποτελέσματα, ειδικά αν αναφέρεται σε επαγγέλματα και μισθούς. Οι δείκτες επιπέδων του EQF που εστιάζουν στις γνώσεις, δεξιότητες και ικανότητες μπορούν επίσης να χρησιμοποιηθούν ως αναφορά για υψηλά επίπεδα επαγγελματικών προσόντων πέρα από το EHEA πλαίσιο. Τέλος, τα επίπεδα πέντε έως οκτώ του EQF σχετίζονται και με άλλα συστήματα, τα οποία δεν αναφέρονται στο QF-EHEA πλαίσιο EQF ecf ICT Sector Ο τομέας του πλαισίου ΤΠΕ (ICT Sector) βασίζεται στην περιοχή που αναφερέται στις ηλεκτρονικές ικανότητες (e-competences). Αναφέρεται σε δύο τομείς: α) στις διεργασίες ΤΠΕ που υποδιαρούνται σε πέντε περιοχές/ διαστάσεις σχεδίαση (plan), κατασκευή (build), εκτέλεση/ υλοποίηση (run), ενεργοποίηση (enable) και διαχείριση (manage) και β) στις ΤΠΕ περιοχές γνώσης που ορίζουν το περιεχόμενο της εργασίας ΤΠΕ. Δηλαδή, όλες οι ικανότητες που αντιστοιχούν στο πεδίο ΤΠΕ μεταφράζονται ως δυνατότητες σχεδίασης, κατασκευής, εκτέλεσης/ υλοποίησης, ενεργοποίησης και διαχείρισης διεργασιών ΤΠΕ. Η σύνδεση όμως αυτή των πέντε διαστάσεων του e-cf πλαισίου δεν είναι απόλυτα συμβατή με τα αντίστοιχα επίπεδα του EQF. Αυτό συμβαίνει γιατί οι έννοιες που αναφέρονται στο e-cf 45

46 εστιάζουν στις ικανότητες του οργανισμού (organizational competences) και όχι σε αυτές του ατόμου (individual competences). Οι ικανότητες του ατόμου προσδιορίζονται μόνο μέσω της διάστασης τρία του e-cf όπου τα επίπεδα επάρκειας των ικανοτήτων ορίζονται και συνδέονται με τις έννοιες πολυπλοκότητα, αυτονομία και προσωπικές στάσεις. Η διάσταση τρία του e-cf παρέχει μια γέφυρα/ σύνδεση ανάμεσα στις ικανότητες της οργάνωσης και του ατόμου. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελούν οι έννοιες υπευθυνότητα και αυτονομία που αναφέρονται και ορίζονται στο ευρωπαϊκό πλαίσιο προσόντων (EQF), ενώ στο ευρωπαϊκό πλαίσιο ηλεκτρονικών ικανοτήτων (e-cf) η έννοια υπευθυνότητα δεν εμπεριέχεται. Αυτό συμβαίνει γιατί η έννοια υπευθυνότητα δεν αναφέρεται στο πλαίσιο e-cf στις ικανότητες του ατόμου αλλά σε αυτές της οργάνωσης. Για αυτό και αποφεύγεται η χρήση της και η ερμηνεία της. Οπότε η σύνδεση γίνεται μέσω της έννοιας αυτονομία. Η έννοια της αυτονομίας όμως δεν θεωρείται αρκετή από μόνη της για να περιγράψει μια ικανότητα που αναφέρεται στο πεδίο της εργασίας. Για αυτή τη διαφωνία, απαιτούνται περισσότεροι ορισμοί ώστε να διευκολυνθεί η σύνδεση των δύο πλαισίων. Στο EQF οι διαστάσεις αυτονομία, πολυπλοκότητα περιεχομένου και συμπεριφορά σχεδιάζονται βάσει των επιπέδων περιγραφής των γνώσεων, δεξιοτήτων και ικανοτήτων (Institut Technik (University of Bremen) and DEKRA Akademie Gmbh (DE), 2011). Σε αντίθεση, στο e-cf πλαίσιο αυτές οι τρεις διαστάσεις δηλώνονται ρητά. Δηλαδή, η αυτονομία αναφέρεται σε ικανότητες όπως να κάνει κάποιος προσωπικές επιλογές ή να δίνει διευκρινήσεις. Η πολυπλοκότητα περιεχομένου παρέχει έναν προσδιορισμό ικανοτήτων ανάμεσα σε δομημένες και προβλέψιμες καταστάσεις ή σε αδόμητες και απρόβλεπτες καταστάσεις. Τέλος, η συμπεριφορά περιγράφεται με αντίστοιχα ρήματα και αναφέρεται στη δυνατότητα εφαρμογής και αντίληψης. Για μια σωστή και συμβατή σύνδεση ανάμεσα στα πλαίσια είναι απαραίτητο να γίνουν εκτεταμένες περιγραφές και επαναδιεργασίες σε σχέση με το περιεχόμενο των εν λόγω διαστάσεων. Επίσης, η σωστή ερμηνεία των όρων που χρησιμοποιούνται στα διάφορα πλαίσια προσόντων έχει να κάνει με το περιεχόμενο του πλαισίου στο οποίο ενσωματώνονται EQF SCQF CQFC Η σύγκριση και σύνδεση των εθνικών πλαισίων προσόντων (NQF s) με το ευρωπαϊκό πλαίσιο προσόντων (EQF) έχει αποδειχθεί αρκετά δύσκολη λόγω των διαφορών ανάμεσα στον αριθμό 46

47 και στη φύση των επιπέδων αναφοράς. Μέσω μιας έρευνας/ σύγκρισης του EQF με τα εθνικά πλαίσια Scottish Credit and Qualification Framework (SCQF) της Σκωτίας και Credit and Qualifications Framework for Wales (CQFW) της Ουαλίας τέθηκε για άλλη μια φορά το ερώτημα Ποιος θα πρέπει να είναι ο σύνδεσμος μεταξύ των EQF και NQF s;. Το EQF πλαίσιο περιέχει οκτώ επίπεδα αναφοράς που περιγράφονται από τους αντίστοιχους περιγραφικούς δείκτες και ορίζεται από το τρίπτυχο γνώσεων, δεξιοτήτων και ικανοτήτων. Το SCQF πλαίσιο περιέχει δώδεκα επίπεδα και πέντε πεδία για κάθε δείκτη και αναφέρεται σε γενικά επαγγελματικά προσόντα, προσόντα υψηλής εκπαίδευσης και διαβαθμισμένα επαγγελματικά προσόντα. Το CQFW χρησιμοποιεί δύο σύνολα δεικτών, αυτών των προσεγγίσεων του Northern Ireland Credit Accumulation and Transfer (NICATS) και του Qualifications and Credit Framework for England (QCF), τα οποία περιλαμβάνουν οκτώ επίπεδα και τρία εσωτερικά επίπεδα σχετικά με τα εκπαιδευτικά επαγγελματικά προσόντα, προσόντα υψηλής εκπαίδευσης και ποιότητα στη διά βίου μάθηση. Μέσω της σύγκρισης των δύο εθνικών πλαισίων CQFW και SCQF με το EQF αναδύθηκαν κάποια συμπεράσματα σχετικά με τις διαφωνίες που εντοπίστηκαν. Παρουσιάστηκε διαφορετικότητα στα πεδία, δυσκολία στη σύνδεση του περιεχομένου και των διαδικασιών οπότε και απαιτείται περισσότερη διευκρίνιση. Η διαβάθμιση των δεικτών που περιγράφουν τα πεδία έδειξε ότι δεν ήταν πάντα σαφής και συνεχόμενη. Κάποιοι δείκτες αναφέρονται σε διαφορετικά πεδία. Επίσης, κάποιες έννοιες αναφέρονται σε διαφορετικά πεδία ή οι δείκτες που περιγράφονται με την ίδια έννοια αντιστοιχούν και εφαρμόζονται σε διαφορετικά πεδία (Hart John, 2009). Η λύση που βρέθηκε, όπως αναφέρεται και σε προηγούμενη ενότητα ήταν η σύνδεση των εθνικών πλαισίων προσόντων με τους δείκτες Dublin Descriptors του EHEA πλαισίου, οι οποίοι χρησιμοποιούνται ως σημεία αναφοράς. Σε αυτούς τους δείκτες πρέπει να αναφέρονται οι δείκτες των NQF ώστε να επιτύχουν στη συνέχεια μια αποτελεσματική σύνδεση με το EQF πλαίσιο. Συμπερασματικά, στόχος είναι η διευκόλυνση της διαδικασίας σύνδεσης των πλαισίων μέσω καλών πρακτικών όπως αυτή των δεικτών Dublin Descriptors. Άλλες καλές πρακτικές μέσω αυτής της σύγκρισης μπορούν να θεωρηθούν η ανάπτυξη 47

48 αναφορών/ περιγραφών, η ορθή και ρητή απόδοση προσόντων και η επεξήγηση σημαντικών όρων EQF QCF Το Qualifications and Credit Framework (QCF) αποτελεί μια νέα προσπάθεια αναγνώρισης των επιτευγμάτων (προσόντων) δίνοντας βαθμούς για ψηφίδες (units) και προσόντα που πραγματοποιήθηκε απο μια ομάδα του πανεπιστημίου του Cambridge με στόχο την αντικατάσταση του εθνικού πλαισίου προσόντων (NQF). Παρέχει μια ουσιαστική προσέγγιση των επαγγελματικών προσόντων υποδιαιρώντας τα σε μικρότερες ψηφίδες ώστε να περιγράφονται αποτελεσματικότερα. Κάθε προσόν χαρακτηρίζεται από έναν τίτλο, ο οποίος προσδιορίζει: 1. Το επίπεδο του προσόντος, το οποίο εξαρτάται από τους παράγοντες της πολυπλοκότητας και του βάθους μάθησης. Περιλαμβάνει οκτώ επίπεδα και σύμφωνα με τους κανόνες της πολυπλοκότητας, δηλαδή πως αυτές οι ψηφίδες είναι συνδυασμένες μεταξύ τους, το QCF δύναται να εμπεριέχει ψηφίδες από διαφορετικά επίπεδα (προαιρετικό ή υποχρεωτικό). 2. Το μέγεθος του προσόντος, δηλαδή το βάθος της μάθησης αντιστοιχεί σε κάποιους βαθμούς κάθε φορά: Βεβαίωση/ award (1 12 βαθμοί) Πιστοποιητικό/ certificate (13 36 βαθμοί) Δίπλωμα/ diploma (37 βαθμοί ή περισσότεροι) 3. Το περιεχόμενο του προσόντος, προσδιορίζεται από οργανισμούς που συσχετίζονται με τη μελέτη δεξιοτήτων χρησιμοποιώντας διαμοιραζόμενες ψηφίδες προσόντων, οι οποίες στη συνέχεια μπορούν να χρησιμοποιηθούν από οποιονδήποτε άλλο οργανισμό (Oxford Cambridge and RSA, 2010). Το QCF αποτελεί μια πολυπαραγοντική προσέγγιση αναγνώρισης και μέτρησης των προσόντων αφού συνδυάζει την έννοια της πολυπλοκότητας και το βάθος της μάθησης μέσα σε ένα δυναμικό πλαίσιο επιπέδων. 48

49 3.7. ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΕΠΑΓΓΕΛΜΑΤΙΚΩΝ ΠΡΟΤΥΠΩΝ/ ΠΕΡΙΓΡΑΜΜΑΤΩΝ Η προσπάθεια για ανάπτυξη εθνικών επαγγελματικών προτύπων/ περιγραμμάτων αποτελεί μια σημαντική προσπάθεια στους χώρους της εργασίας και της εκπαίδευσης. Θεωρούνται καλές πρακτικές γιατί προσπαθούν να περιγράψουν τι πρέπει να κάνει ο εργαζόμενος, ποια αποτελέσματα θα πρέπει να επιτύχει και ποιες είναι οι απαιτούμενες γνώσεις, δεξιότητες, αξίες με στόχο ένα αξιολογήσιμο και μετρήσιμο αποτέλεσμα. Στη συνέχεια, παρουσιάζονται συνοπτικά το εθνικό επαγγελματικό πρότυπο του Ηνωμένου Βασιλείου και το πλαίσιο ανάπτυξης επαγγελματικών περιγραμμάτων της Ελλάδας. Αναφέρεται συνοπτικά η δομή τους και ο τρόπος με τον οποίο αναλύονται Εθνικά Επαγγελματικά Πρότυπα Ηνωμένου Βασιλείου (National Occupational Standards/ NOS) Τα NOS (National Occupational Standards) είναι εθνικά επαγγελματικά πρότυπα, εφαρμόζονται σε όλο το Ηνωμένο Βασίλειο και περιγράφουν τι πρέπει να κάνει, να γνωρίζει και να κατανοεί ο εργαζόμενος ώστε να εκτελεί την εργασία που έχει αναλάβει με αποτελεσματικό και ικανοποιητικό τρόπο (UK Commission for Employment and Skills 8 ). Μπορούν να θεωρηθούν ως καλές πρακτικές που συνδυάζουν γνώσεις, δεξιότητες και αξίες (values). Κάθε NOS αναφέρεται σε μια Κύρια Επαγγελματική Λειτουργία (ΚΕΛ), η οποία καταγράφεται σε ένα συνοπτικό έγγραφο 5 6 σελίδων. Δομούνται σε μονάδες επάρκειας (units of competence) και καθε μονάδα περιέχει το ελάχιστο: Έναν ενδεικτικό τίτλο του περιεχομένου της μονάδας Μια επισκόπηση του περιεχομένου της μονάδας Απαιτούμενες γνώσεις και κατανόηση για την αποτελεσματική άσκηση της εργασίας (τι, γιατί και πως πρέπει να το κάνει) Κριτήρια απόδοσης για την αξιολόγηση της επάρκειας σε σχέση με τα πρότυπα/ προδιαγραφές. Θεωρούνται επαγγελματικά πρότυπα γιατί περιγράφουν τι πρέπει να κάνει ο εργαζόμενος (επαγγελματικές λειτουργίες) αλλά και τα αποτελέσματα που θα πρέπει να επιτύχει. Επίσης,

50 περιλαμβάνουν επάρκεια (εφαρμογή δεξιοτήτων) και γνώση και κατανόηση δεδομένων, αρχών και μεθόδων ώστε να διασφαλίζεται η αποτελεσματικότητα του εργαζόμενου και σε άλλα εργασιακά περιβάλλοντα. Η διαδικασία ξεκινά με την ανάλυση αναγκών του κλάδου/ επαγγέλματος όπως το μέγεθος και το προφίλ του κλάδου, οι τάσεις, οι κατευθύνσεις κλπ. Η λειτουργική ανάλυση (functional analysis) έχει στόχο να ορίσει τις επαγγελματικές λειτουργίες κάθε επαγγέλματος. Ως επαγγελματικές λειτουργίες ορίζονται οι εργασίες που εκτελεί ο εργαζόμενος στο πλαίσιο της εργασίας του και οι οποίες πρέπει να εχουν σαφή σκοπό και αποτέλεσμα αξιολογήσιμο και μετρήσιμο από τον εργοδότη. Αρχικά κάθε καταγραφή δηλώνεται με μια σύντομη πρόταση/ βασικός στόχος. Στη συνέχεια, οι καταγραφές ξεκινούν με ένα ρήμα (ή περισσότερα), το οποίο περιγράφει τι μπορεί να κάνει ο εργαζόμενος. Κάθε περιγραφή περιέχει ένα ή περισσότερα αντικείμενα στα οποία μεταβαίνει η δράση. Το βήμα αυτό αποφέρει τις Κύριες Επαγγελματικές Λειτουργίες (ΚΕΛ), δηλαδή τις απαραίτητες και επαρκείς εργασίες που συνθέτουν το πλαίσιο αναφοράς του κάθε επαγγέλματος. Περίπου δύο με τρεις επαγγελματικές λειτουργίες είναι αρκετές για ένα επάγγελμα και για ένα κλάδο συνήθως καταγράφονται πάνω από δέκα. Οι κύριες επαγγελματικές λειτουργίες αναλύονται σε μικρότερες και Επιμέρους Επαγγελματικές Λειτουργίες (ΕΕΛ) και εργασίες (sub - functions), οι οποίες αντιστοιχίζονται ευκολότερα με τα επίπεδα και τίτλους NOS. Στο επόμενο βήμα της λειτουργικής ανάλυσης καθορίζονται τα κατάλληλα πρότυπα/ προδιαγραφές μέσω των NOS και η ανάλυση ολοκληρώνεται αξιολογώντας κατά πόσο τα NOS ικανοποιούν τις ανάγκες του κάθε κλάδου Πλαίσιο Εθνικών Επαγγελματικών Περιγραμμάτων Ελλάδας Τα τελευταία 25 χρόνια έχουν σημειωθεί τεράστιες αλλαγές στη φύση και στην οργάνωση της εργασίας. Κρίνεται απαραίτητη η ύπαρξη ένα ενιαίου μεθοδολογικού πλαισίου ανάπτυξης επαγγελματικών περιγραμμάτων. Στόχος αυτού του πλαισίου είναι η καταγραφή των κυρίως και επιμέρους επαγγελματικών λειτουργιών και εργασιών ώστε να αναλυθούν τα επαγγέλματα 50

51 και οι ειδικότητες. Η ανάπτυξη επαγγελματικών περιγραμμάτων αποτελείται από τρία βασικά συστατικά στοιχεία, τα οποία είναι τα εξής: Δομή και περιεχόμενο Προσόντα που απαιτούνται για την άσκησή του Τρόποι απόκτησης προσόντων Η ανάλυση του επαγγέλματος ή/ και της ειδικότητας γίνεται σε τέσσερα επίπεδα: 1. Κύριες Επαγγελματικές Λειτουργίες (ΚΕΛ), οι οποίες υποδιαιρούνται σε βασικές και δευτερεύουσες. Παρουσιάζεται τι πρέπει να γίνει για να επιτευχθεί ο κεντρικός σκοπός του επαγγέλματος. Κάθε επάγγελμα πρέπει να περιλαμβάνει τουλάχιστον τρεις Κύριες Επαγγελματικές Λειτουργίες. 2. Επιμέρους Επαγγελματικές Λειτουργίες (Επαγγελματικές Δραστηριότητες). Αποτελεί μια σαφή δραστηριότητα, η οποία διαμορφώνει τα λογικά και απαραίτητα βήματα που απαιτείται να επιτύχει ο εργαζόμενος για να ολοκληρώσει μια συγκεκριμένη Κύρια Λειτουργία. Υποδιαρείται σε τουλάχιστον τρεις Επαγγελματικές Εργασίες. 3. Επαγγελματικές Εργασίες. Είναι μια μικρότερη διάσταση από την Επαγγελματική Λειτουργία και περιγράφει όλα τα καθήκοντα που τη στοιχειοθετούν. Αποτελείται από ένα τουλάχιστον αυτοτελές σύνολο γνώσεων, δεξιοτήτων, ικανοτήτων. 4. Γνώσεις, Δεξιότητες, Ικανότητες Ο μικρότερος συνδυασμός των επαγγελματικών λειτουργιών, δραστηριοτήτων και εργασιών που πρέπει να μετρά κάθε επάγγελμα είναι τρεις, εννιά και εικοσιεπτά αντίστοιχα. Ο προσδιορισμός και η καταγραφή κοινών εννοιών και περιεχομένου των επαγγελματικών λειτουργιών διασφαλίζεται με την εφαρμογή κοινών κανόνων: α) Είτε διακρίνουμε την καθεαυτό δράση (ενεργητικό ρήμα) και το αποτέλεσμα της δράσης (τελικό αποτέλεσμα) είτε β) Διακρίνουμε την καθεαυτό δράση και το πλαίσιο της δράσης που περιλαμβάνει και το αποτέλεσμα. Οι (ελάχιστες) 27 επαγγελματικές εργασίες προσδιορίζονται από το τρίπτυχο ΓΔΙ στο επίπεδο των ψηφίδων μάθησης όπως αυτές ορίζονται στο ECVET. Αναφέρονται δηλαδή σε αυτοτελή 51

52 μαθησιακά σύνολα με κυμαινόμενη διάρκεια ανάλογα με τη φύση τους. Αφού ολοκληρωθεί η ανάλυση των ΓΔΙ των επαγγελματικών εργασιών, ενοποιούνται προχωρώντας στα ανώτερα επίπεδα, σε ευρύτερα επίπεδα. Στην ανάλυση της επαγγελματικής δραστηριότητας κάθε επαγγελματικό περίγραμμα συγκροτείται από τουλάχιστον εννιά στοιχεία που αντιστοιχούν στις επιμέρους επαγγελματικές λειτουργίες. Σε αυτό το επίπεδο γίνεται ταξινόμηση των ΓΔΙ βάσει των οκτώ επιπέδων μαθησιακών αποτελεσμάτων του EQF. Στο ανώτερο επίπεδο τώρα, των επαγγελματικών λειτουργιών οι ΓΔΙ ενοποιούνται και ταξινομούνται σύμφωνα με το διεθνές σύστημα ISCED. Τέλος, η διαδικασία ολοκληρώνεται με την κατάταξη των επιμέρους επαγγελματικών λειτουργιών στα οκτώ αντίστοιχα επίπεδα του EQF. Για την ανάπτυξη των επαγγελματικών περιγραμμάτων και συγκέντρωση πληροφοριών κρίνεται αναγκαία και η κατάλληλη μέθοδος συλλογής δεδομένων όπως η βιβλιογραφική μέθοδος γραφείου, η προσαρμοσμένη στις ανάγκες των επαγγελματικών περιγραμμάτων μέθοδος Delphi, οι συνεντεύξεις βάθους με τους εργαζόμενους και οι διαδικασίες ανασκόπησης και ανάδρασης (Δημουλάς & Σπηλιώτη, 2007). 52

53 4. ΟΝΤΟΛΟΓΙΕΣ ΚΑΙ ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΕΣ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ ΟΝΤΟΛΟΓΙΩΝ 4.1. ΑΠΟ ΤΟΝ ΠΑΓΚΟΣΜΙΟ ΙΣΤΟ ΣΤΟΝ ΣΗΜΑΣΙΟΛΟΓΙΚΟ ΙΣΤΟ Στη σημερινή εποχή, ο τρόπος με τον οποίο λειτουργούν τα εκπαιδευτικά συστήματα, οι επιχειρήσεις, η αγορά εργασίας και γενικότερα η κοινωνία χαρακτηρίζονται από την έννοια της πληροφορίας. Το διαδίκτυο συμβάλλει σημαντικά στην ευρεία διάδοση και πρόσβαση του μεγάλου αυτού όγκου πληροφοριών στην εποχή του ανθρώπου. Μέσω του διαδικτύου γίνονται οι περισσότερες και κυριότερες δραστηριότητες των ανθρώπων όπως αναζήτηση πληροφοριών, εξ αποστάσεως εκπαίδευση και κατάρτιση, επικοινωνία, ηλεκτρονικό εμπόριο, εύρεση εργασίας, διαδικτυακά επαγγέλματα κλπ. Παρόλα αυτά, παρατηρούνται κάποιες αδυναμίες σχετικά με την παρούσα κατάσταση του Παγκόσμιου Ιστού που σχετίζονται με το γεγονός ότι η σημασία του περιεχομένου των δεδομένων του δεν είναι προσπελάσιμη από τον υπολογιστή και τα υπάρχοντα πακέτα λογισμικού δεν μπορούν να ερμηνεύσουν το περιεχόμενο των δεδομένων. Συνεπώς, εξάγονται πολλά αποτελέσματα χαμηλής συνάφειας με το ζητούμενο ή μερικές φορές καθόλου και διασκορπισμένη πληροφορία, η οποία καθιστά χρονοβόρα τη διαδικασία αναζήτησης πληροφοριών για τη συλλογή των σωστών πληροφοριών. Ο Παγκόσμιος Ιστός του σήμερα κινείται προς το όραμα ανάπτυξης του Tim Berners-Lee (Gómez-Pérez, Fernández-López, & Corcho, 2004) για τον Σημασιολογικό Ιστό (Semantic Web), ο οποίος θα επιτρέπει στις μηχανές αναζήτησης τη συλλογή περιεχομένου από διαφορετικές πηγές -- αναζήτηση βάσει εννοιών αντί λέξεις κλειδιά -- την επεξεργασία της πληροφορίας και την ανταλλαγή αυτής με άλλα προγράμματα/ πράκτορες (agents). Σε αυτό το σημείο, ενσωματώνονται οι οντολογίες (ontologies), οι οποίες διευκολύνουν το διαμοιρασμό και την επαναχρησιμοποίηση της γνώσης με σαφή τρόπο, ώστε να εξαλειφθεί το πρόβλημα της μηδυνατότητας επικοινωνίας μεταξύ ετερογενών συστημάτων ΤΙ ΕΙΝΑΙ ΟΙ ΟΝΤΟΛΟΓΙΕΣ; Σύμφωνα με τον ορισμό της γνώσης Eίναι ένα σύνολο από δεδομένα με σημασιολογικό περιεχόμενο, οι οντολογίες χρησιμοποιούνται για την αναπαράσταση της γνώσης σε κάποιο πεδίο ενδιαφέροντος. Στη διεθνή βιβλιογραφία κάποιος θα εντοπίσει αρκετούς ορισμούς 53

54 σχετικά με τον όρο οντολογία. Ο πρώτος ορισμός από φιλοσοφικής πλευράς, αναφέρεται στην επιστήμη που μελετά την ύπαρξη, τη φύση και τις σχέσεις των όντων (Αριστοτέλης). Τα τελευταία χρόνια οι οντολογίες εφαρμόζονται σε πολλά επιστημονικά πεδία με αποτέλεσμα ο ορισμός τους να εξελίσσεται. Στην επιστήμη και στην τεχνητή νοημοσύνη (Artificial Intelligence), μια οντολογία αποτελείται από τις ρητές προδιαγραφές της αντίληψης για τον κόσμο (Gruber, 1993) an explicit specification of conceptualization. Αλλιώς, ορίζεται ως η τυπική προδιαγραφή μιας κοινής αντίληψης για τον κόσμο (Borst, 1997) a formal specification of a shared conceptualization. Γενικά, οι οντολογίες χρησιμοποιούνται για να συλλάβουν τη γνώση ενός πεδίου ενδιαφέροντος. Περιγράφουν έννοιες ενός πεδίου και τις σχέσεις που συνδέεουν αυτές τις έννοιες μεταξύ τους. Η πιο πρόσφατη ανάπτυξη στις τυπικές γλώσσες αναπαράστασης οντολογιών είναι η OWL (Ontology Web Language), από τον οργανισμό World Wide Web Consortium (W3C) 9, ο οποίος στοχεύει στην προώθηση, ανάπτυξη και εξέλιξη του web και των πρωτοκόλλων που το υποστηρίζουν. Η γλώσσα OWL δύναται να περιγράψει έννοιες αλλά παρέχει και επιπλέον δυνατότητες. Είναι χτισμένη πάνω από τις RDF και RDF Schema (γλώσσες βασισμένες στη σύνταξη της XML), προσθέτει επιπλέον λεξιλόγιο για την περιγραφή ιδιοτήτων και κλάσεων και επιτρέπει τη χρήση μηχανών συμπερασμού (reasoners), οι οποίες μπορούν να ελέγχουν αν όλες οι δηλώσεις και οι ορισμοί σε μια οντολογία είναι συνεπείς μεταξύ τους όπως και να διατηρούν τη σωστή ιεραρχία των εννοιών αυτών. Η OWL έχει κοινά στοιχεία με το Protégé (στιγμιότυπα, κλάσεις, ιδιότητες), όμως παρουσιάζουν μια σημαντική διαφορά μεταξύ τους. Η διαφορά είναι ότι η OWL δεν χρησιμοποιεί το Unique Name Assumption/ UNA (Horridge, 2011). Αυτό σημαίνει ότι 2 διαφορετικά ονόματα μπορεί να αναφέρονται στο ίδιο στιγμιότυπο όπως τα ονόματα Matt και Mathew. Protégé Το Protégé (Noy & McGuiness, 2001) είναι ένα εργαλείο διαχείρισης γνώσης. Διακρίνεται από τα υπόλοιπα αντίστοιχα περιβάλλοντα μηχανικής οντολογιών για τις δυνατότητες εξέλιξης και επέκτασης, την ευχρηστία του (διεπαφή χρήστη) και είναι ελεύθερο λογισμικό. Υποστηρίζει

55 κλάσεις και ιεραρχίες κλάσεων με πολλαπλή κληρονομικότητα, templates και slots, περιορισμούς. Η ιεραρχική δομή της οντολογίας αναπαρίσταται σε μορφή δέντρου δίνοντας στο χρήστη γρήγορη και εύκολη πρόσβαση στις κλάσεις και υποκλάσεις. Συνοπτικά, διαθέτει σημαντικές προσθήκες (plug -ins) όπως: o αποθήκευση και εισαγωγή οντολογιών, o οπτική αναπαράσταση με το Onto Viz plug-in, o μηχανές εξαγωγής συμπερασμάτων, o εισαγωγή από πηγές διαδικτύου και o εμφάνιση εικόνων, βίντεο, ήχου και επεξεργαστή διαγραμμάτων ΓΙΑΤΙ ΕΙΝΑΙ ΣΗΜΑΝΤΙΚΕΣ ΟΙ ΟΝΤΟΛΟΓΙΕΣ; Οι οντολογίες είναι σημαντικές γιατί σχεδιάζονται με σκοπό να αναπαραστήσουν με αντικειμενικό και σαφή τρόπο τμήματα της διαθέσιμης γνώσης, για να ικανοποιηθούν απαιτήσεις και ανάγκες, οι οποίες προέρχονται από τον πραγματικό κόσμο ώστε να μπορεί να την επεξεργαστεί ο υπολογιστής. Μια οντολογία περιλαμβάνει έναν πεπερασμένο κατάλογο (λεξιλόγιο) όρων, καθώς και τη σχέση αυτών των όρων. Οι όροι αυτοί αποτελούν σημαντικές έννοιες (ομάδες πραγμάτων), ενώ η σχέση μεταξύ τους είναι ιεραρχική (ομάδες - υποομάδες) (Gruber, 1993). Ένα παραδειγμα σύμφωνα με τα παραπάνω θα μπορούσε να είναι η οντότητα σχολείο. Ο πεπερασμένος κατάλογος όρων περιέχει έννοιες όπως δάσκαλοι, μαθητές, μαθήματα, προσωπικό καθαριότητας, τμήματα κλπ. Οι όροι αυτοί έχουν μια ιεραρχική σχέση με αρχική οντότητα το σχολείο και τους υπόλοιπους όρους ως υποομάδες της βασικής οντότητας. Οι οντολογίες χρησιμοποιούνται από ανθρώπους, βάσεις δεδομένων και εφαρμογές που χρειάζεται να μοιράζονται πληροφορίες (να επικοινωνούν) σχετικές με μια περιοχή ενδιαφέροντος όπως η εκπαίδευση, η αγορά, η ιατρική, η οικονομική διαχείριση κλπ. Περιλαμβάνουν δηλαδή ορισμούς βασικών εννοιών του πεδίου ενδιαφέροντος καθώς και τις μεταξύ τους σχέσεις, που είναι χρησιμοποιήσιμοι από τους υπολογιστές. Κωδικοποιούν τη γνώση σε μια περιοχή καθώς και τη γνώση που διαπερνά περιοχές. Με αυτόν τον τρόπο κάνουν τη γνώση επαναχρησιμοποιήσιμη. 55

56 Όμως, οι διαφορετικές ανάγκες και το διαφορετικό υπόβαθρο οδηγούν σε αποκλίνουσες οπτικές γωνίες και παραδοχές για πράγματα που στην ουσία είναι ίδια μεταξύ τους. Για αυτό το λόγο, σχεδιάζονται πολλές οντολογίες που είτε περιγράφουν διαφορετικά πεδία γνώσης (πρόβλημα αμφισημίας) είτε το ίδιο από διαφορετική οπτική (πρόβλημα πολυσημίας). Αυτές οι ανομοιομορφίες περιορίζουν σημαντικά τη διαλειτουργικότητα, την επαναχρησιμοποίηση και το διαμοιρασμό εφαρμογών. Επίσης, είναι προτιμότερο να αναπτύσσονται οντολογίες μικρής έκτασης γιατί απαιτούν λιγότερο χρόνο και προσπάθεια με αποτέλεσμα να είναι επαναχρησιμοποιήσιμες σε αντίθεση με οντολογίες μεγάλης έκτασης, οι οποίες είναι δύσχρηστες. Η λύση του προβλήματος είναι η απόκτηση μιας κοινής αντίληψης (ενός κοινού πλαισίου) ώστε όλοι να μιλούν την ίδια γλώσσα με στόχο την εύκολη διαμοίραση και διαχείριση της γνώσης και την αύξηση της ψηφιακής πληροφορίας σε όλα τα επιστημονικά πεδία ΟΝΤΟΛΟΓΙΕΣ VS ΒΑΣΕΙΣ ΔΕΔΟΜΕΝΩΝ Δημιουργείται το ερώτημα Οντολογίες ή Βάσεις Δεδομένων;. Αυτό που προφανώς θέλουμε είναι μια εφαρμογή, η οποία θα κάνει κάτι χρήσιμο. Η βασική διαφορά είναι ότι μια βάση δεδομένων είναι ένα σύνολο από πίνακες και οι μεταξύ τους σχέσεις, ενώ μια οντολογία αποτελείται από κλάσεις και ιδιότητες αντικειμένων, δηλαδή η οντολογία περιέχει συντακτικά και σημασιολογικά πλουσιότερη πληροφορία από τις βάσεις δεδομένων. Οι βάσεις δεδομένων αναφέρονται σε μια ακολουθία δεδομένων ενώ οι οντολογίες σε στιγμιότυπα. Επίσης, η πληροφορία που περιγράφεται από μια οντολογία περιέχει ημιδομημένο κείμενο σε φυσική γλώσσα και όχι πληροφορία ενός σχεσιακού πίνακα (Gruber, 1993). Ο όρος μοντέλο (model) στην οντολογία είναι ισάξιος ή και πιο ενδιαφέρον από τα δεδομένα (data), ενώ στη βάση τα δεδομένα είναι αυτά που παρουσιάζουν ενδιαφέρον, ενώ το μοντέλο έπεται. Μια άλλη διαφορά είναι ότι η οντολογία πρέπει να είναι δικτυακής αρχιτεκτονικής γιατί χρησιμοποιείται για το διαμοιρασμό της πληροφορίας. Οι οντολογίες βελτιώνουν τον παγκόσμιο ιστό απο την απλότητα της αναζήτησης πληροφοριών με λέξεις κλειδιά στον σημασιολογικό ιστό μετατρέποντας την αναζήτηση βάσει εννοιών αντί λέξεις κλειδιά. Το αποτέλεσμα είναι ότι η σημασία του περιεχομένου των δεδομένων στον σημασιολογικό ιστό θα είναι προσπελάσιμη από τον υπολογιστή, σε σχέση με τον παγκόσμιο ιστό. 56

57 Η απάντηση στο ερώτημα που τέθηκε και κατ επέκταση σε οποιονδήποτε βρίσκεται σε δίλημμα ανάμεσα στις δύο έννοιες οντολογία ή βάση δεδομένων είναι Τι είναι πιο εύκολο ή πιο ξεκάθαρο με τις οντολογίες ή τις βάσεις δεδομένων; και όχι Τι μπορώ να κάνω με τις οντολογίες ή τις βάσεις δεδομένων;. Στην Εικόνα 4.1 παρουσιάζονται οι πιο σημαντικές διαφορές ανάμεσα στις βάσεις δεδομένων και στις οντολογίες. Εικόνα 4.1. Διαφορές βάσεων δεδομένων και οντολογιών 4.5. ΓΕΝΙΚΗ ΑΝΑΦΟΡΑ ΥΠΑΡΧΟΥΣΩΝ ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΩΝ Μεθοδολογία είναι ένα σύνολο από ενοποιημένες τεχνικές ή μεθόδους που απαρτίζουν μία γενική θεωρία συστημάτων για το πώς (δηλ. με ποια προσέγγιση) ένα σύνολο εργασιών βασισμένο στην σκέψη οφείλει να εκτελεστεί (IEEE, 1995) (Κώτης Κ, 2007). Ο κλάδος της μηχανικής γνώσης που ασχολείται ειδικά με τη μελέτη των μεθόδων και μεθοδολογιών ανάπτυξης οντολογιών είναι η μηχανική οντολογιών (ontology engineering). Ειδικότερα αφορά την ανάπτυξη, αξιολόγηση, και αξιοποίηση οντολογιών. Γενικά δεν υπάρχει ένας μόνο σωστός τρόπος (μεθοδολογία) ανάπτυξης/ κατασκευής οντολογιών. Υπάρχουν μεθοδολογίες ανάλογα με τον τρόπο κατασκευής, δηλαδή από την αρχή (from scratch) ή με την επαναχρησιμοποίηση 57

58 υπαρχουσών (by reusing pre-existing ontologies), με το προσωπικό πεδίο ενδιαφέροντος ή ακόμα κοινά συμφωνημένων οντολογιών (συνεργασία) (Κώτης Κ, 2007). Οι μεθοδολογίες ανάπτυξης οντολογιών χωρίζονται σε δύο βασικές κατηγορίες, οι οποίες είναι οι παραδοσιακές και οι σύγχρονες. Οι παραδοσιακές μεθοδολογίες εστιάζουν στη διαδικασία ανάπτυξης μιας οντολογίας στο πλαίσιο μιας εφαρμογής, αναφέρονται σε μη δυναμικά και κατανεμημένα περιβάλλοντα και δε λαμβάνουν υπόψη κριτήρια ανθρωποκεντρικής μηχανικής. Τέτοιες μεθοδολογίες είναι οι Uschold and Kings (1995), Gruninger and Fox (1995), METHONTOLOGY (1995), Noy and McGuiness (1995) - την οποία και θα αναπτύξουμε στην παρούσα εργασία. Οι σύγχρονες μεθοδολογίες ενσωματώνουν διαδικασίες που αφορούν θέματα επαναχρησιμοποίησης και συνεργατικής μηχανικής χωρίς την ικανοποίηση όλων (και στο μέγιστο βαθμό) των ανθρωποκεντρικών κριτηρίων. Τέτοιες μεθοδολογίες είναι On - To - Knowledge (2000), Diligent (2005), HCOME (2005) (Κώτης Κ, 2007). Για την κατασκευή και ανάπτυξη της παρούσας οντολογίας, η οποία αναφέρεται σε επαγγελματικά περιγράμματα διαδικτυακών επαγγελμάτων και τη σύνδεσή τους με μαθησιακά αποτελέσματα και προσόντα, μετά από έρευνα στο πεδίο της μηχανικής οντολογιών επιλέξαμε τη μεθοδολογία (Noy & McGuiness, 2001). Η συγκεκριμένη μεθοδολογία έχει επαναληπτικό χαρακτήρα και ξεκινά με μια αυστηρά ορισμένη έννοια, η οποία συνεχώς συμπληρώνεται με νέες πληροφορίες. Επίσης έχει έναν πιο διαισθητικό, πιο επεκτάσιμο και πιο εύκολο τρόπο να συντηρηθεί και υποστηρίζει πολύγλωσση οντολογία (αντιστοίχιση γλωσσών). Παρακάτω γίνεται μια σύντομη αναφορά, παρουσιάζονται γενικά τα βήματα της μεθοδολογίας Noy and McGuiness και στην επόμενη ενότητα παρουσιάζεται η ανάπτυξη της προαναφερθείσας οντολογίας ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΑ NOY & MCGUINESS Βήμα 1 ο :Προσδιορισμός του πεδίου και του σκοπού της οντολογίας Οι ερωτήσεις επάρκειας είναι ένας τρόπος για να προσδιορίσουμε το πεδίο και το σκοπό της οντολογίας (Gruninger & Fox, 1995). Οι ερωτήσεις αυτές αποτελούν λυδία λίθο για το αν η οντολογία περιλαμβάνει αρκετές πληροφορίες ώστε να δώσει ορθές απαντήσεις σε ερωτήματα όπως «Ποιο πεδίο θα καλύψει η οντολογία;», «Που θα χρησιμοποιηθεί;», «Ποιος 58

59 θα την χρησιμοποιήσει και θα την διατηρήσει;». Να σημειωθεί ότι οι απαντήσεις αυτές μπορεί να αλλάξουν κατά τη διάρκεια της διαδικασίας του σχεδιασμού της οντολογίας. Βήμα 2 ο : Μελέτη υπαρχουσών οντολογιών και επαναχρησιμοποίησής τους Αναζητούμε με τη βοήθεια μηχανών αναζήτησης όπως το Swoogle 10 ή ερευνούμε στις βιβλιοθήκες οντολογιών (adam, Ontolingua ontology library, DAML ontology library, Ontoselect, Onthollogy), για υπάρχουσες οντολογίες και αν είναι εφικτό να επαναχρησιμοποιηθούν στην υπό ανάπτυξη οντολογία αλλιώς την κατασκευάζουμε από την αρχή (from scratch). Βήμα 3 ο : Απαρίθμηση όλων των όρων της οντολογίας Αναφέρονται σε έναν πλήρη κατάλογο όλοι οι όροι της οντολογίας χωρίς να επικαλύπτονται οι έννοιες μεταξύ τους. Επίσης, αναφέρονται όλες οι πιθανές σχέσεις μεταξύ των όρων και οποιεσδήποτε ιδιότητες των εννοιών. Βήμα 4 ο : Προσδιορισμός και ιεράρχηση των κλάσεων Ο προσδιορισμός και η ιεράρχηση γίνεται με διάφορες προσεγγίσεις. Κάποιες από αυτές είναι: α) Μέθοδος από «Επάνω προς τα Κάτω» (top-down): Αρχίζει με τον καθορισμό των γενικότερων εννοιών και ακολουθούν οι πιο ειδικές έννοιες. β) Μέθοδος από «Κάτω προς τα Επάνω» (bottom up): Αρχίζει με τον καθορισμό των πιο συγκεκριμένων κλάσεων, δηλαδή των φύλλων της ιεραρχίας και ακολουθεί η ομαδοποίηση αυτών των κλάσεων σε γενικότερες έννοιες. γ) Συνδυασμός των δύο παραπάνω μεθόδων (combination): Αποτελεί μια συνδυαστική προσέγγιση των δύο παραπάνω προτάσεων όπου καθορίζονται οι εμφανέστερες έννοιες και έπειτα γενικεύονται και εξειδικεύονται κατάλληλα. Δε σημαίνει ότι κάποια από τις παραπάνω προσεγγίσεις είναι καλύτερη, αυτό εξαρτάται από τον υπεύθυνο ανάπτυξης της οντολογίας. Συνήθως όμως η τρίτη προσέγγιση (συνδυασμός) είναι πιο εύκολη στη χρήση. Επίσης οι έννοιες στη μέση τείνουν να είναι οι πιο περιγραφικές στο πεδίο (Rosch Eleanor, 1978). Οποιαδήποτε προσέγγιση όμως και να διαλέξουμε, συνήθως ξεκινάμε από τον καθορισμό των κλάσεων

60 Από το βήμα 3, από την λίστα που δημιουργείται επιλέγουμε τους όρους/ έννοιες που περιγράφουν αντικείμενα που έχουν ανεξάρτητη ύπαρξη και όχι όρους/ έννοιες που περιγράφουν αυτά τα αντικείμενα. Αυτοί οι όροι θα είναι οι κλάσεις στην οντολογία. Βήμα 5 ο : Προσδιορισμός των ιδιοτήτων των κλάσεων Οι κλάσεις από μόνες τους δε δίνουν αρκετή πληροφορία ώστε να απαντηθούν οι ερωτήσεις επάρκειας (από βήμα 3). Επιλέγουμε λοιπόν τις έννοιες/ κλάσεις που ήδη έχουμε ορίσει στο βήμα 3 και δημιουργούμε ιδιότητες. Υπάρχουν διάφοροι τύποι ιδιοτήτων: o εγγενείς ιδιότητες o εξωγενείς ιδιότητες o σχέσεις με άλλα στιγμιότυπα/ μέλη (σχέσεις μεταξύ των επιμέρους μελών της κλάσης και άλλων στοιχείων). Όλες οι υποκλάσεις μιας κλάσης κληρονομούν (σχέση is-a) αυτά τα χαρακτηριστικά. Οι ιδιότητες που καθορίζονται σε αυτό το στάδιο αναφέρονται στα στιγμιότυπα/ αντικείμενα που συμμετέχουν στην οντολογία και ονομάζονται ιδιότητες αντικειμένων (object properties). Να σημειωθεί ότι τα βήματα 4 και 5 είναι αλληλένδετα και θεωρούνται τα πιο σημαντικά στην κατασκευή της οντολογίας. Βήμα 6 ο : Προσδιορισμός των τύπων (πεδία τιμών) των κλάσεων και των ιδιοτήτων της Οι ιδιότητες των κλάσεων και των μελών τους μπορεί να έχουν διαφορετικά πεδία τιμών περιγράφοντας τους τύπους των τιμών, τις επιτρεπτές τιμές, τον αριθμό των τιμών (πληθικότητα) και άλλα χαρακτηριστικά. Αυτές οι ιδιότητες ονομάζονται ιδιότητες τύπων δεδομένων (datatype properties). Βήμα 7 ο : Παραγωγή στιγμιοτύπων Σε αυτό το βήμα απαιτούνται τρεις ενέργειες: α) Επιλογή κλάσης β) Παραγωγή στιγμιοτύπων αυτής της κλάσης γ) Γέμισμα των τιμών των slots Βήμα 8 ο : Έλεγχος μέσω ερωτήσεων επάρκειας Αξιολόγηση της οντολογίας μέσω ερωτήσεων επάρκειας (competency questions). 60

61 5. ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΟΝΤΟΛΟΓΙΑΣ ΕΠΑΓΓΕΛΜΑΤΙΚΩΝ ΠΕΡΙΓΡΑΜΜΑΤΩΝ ΔΙΑΔΙΚΤΥΑΚΩΝ ΕΠΑΓΓΕΛΜΑΤΩΝ ΚΑΙ ΤΗ ΣΥΝΔΕΣΗ ΜΑΘΗΣΙΑΚΩΝ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΩΝ ΚΑΙ ΠΡΟΣΟΝΤΩΝ Σύμφωνα με τη μεθοδολογία Noy and McGuiness θα αναπτύξουμε και θα περιγράψουμε την οντολογία μας βήμα - βήμα. Για την ανάπτυξη της οντολογίας χρησιμοποιήθηκε το εργαλείο Protégé 4.3 (Horridge, 2011), ως γλώσσα ανάπτυξης η OWL DL (Musen M, 2003) και ως πηγή των δεδομένων είναι τα πέντε διαδικτυακά επαγγελματικά προφίλ του ευρωπαϊκού έργου CompAAL 11 (Περιβάλλον Υποβοηθούμενης Αυτόνομης Διαβίωσης) μεταφρασμένα σε επτά γλώσσες (ελληνικά, αγγλικά, γαλλικά, ισπανικά, βουλγαρικά, γερμανικά, ουγγρικά), τα οποία μπορεί κάποιος να τα βρει στην ιστοσελίδα του e jos observatory ΒΗΜΑ 1 Ο : ΠΡΟΣΔΙΟΡΙΣΜΟΣ ΤΟΥ ΠΕΔΙΟΥ ΚΑΙ ΤΟΥ ΣΚΟΠΟΥ ΤΗΣ ΟΝΤΟΛΟΓΙΑΣ Το πεδίο της οντολογίας αναφέρεται στην αναπαράσταση των ικανοτήτων διαδικτυακών επαγγελματικών περιγραμμάτων και τη σύνδεση μαθησιακών αποτελεσμάτων και προσόντων με το πλαίσιο ψηφιακών ικανοτήτων (e-cf) και κατ επέκταση με το ευρωπαϊκό πλαίσιο προσόντων (EQF) ως τελικό αποτέλεσμα. Σκοπός λοιπόν της συγκεκριμένης οντολογίας είναι να αναπαρασταθούν για οποιοδήποτε επαγγελματικό περίγραμμα ο ρόλος των (διεθνών) προσόντων και η σύνδεσή τους με τα μαθησιακά αποτελέσματα ώστε να οδηγηθούμε στο τελικό αποτέλεσμα που θα είναι το αντίστοιχο επίπεδο από ένα κοινό ευρωπαϊκό πλαίσιο προσόντων (EQF). Στόχος πια είναι η μετατόπιση από τις εισροές στις εκροές (μαθησιακά αποτελέσματα) ώστε να διορθωθεί η τωρινή προβληματική αντιστοίχιση ανάμεσα στις ανάγκες της αγοράς εργασίας και στα εκπαιδευτικά συστήματα. Συνεπώς, η παρούσα οντολογία δύναται να χρησιμοποιηθεί σε τομείς όπως επιχειρήσεις και πανεπιστήμια στο πλαίσιο διαχείρισης ανθρώπινου δυναμικού ώστε ο καθένας ανάλογα με τα προσόντα που διαθέτει να εργάζεται στην κατάλληλη θέση. Επίσης, είναι σημαντικό να αναφερθεί ότι η συγκεκριμένη οντολογία είναι πολύγλωσση. Αφού αναπτύχθηκε, στη συνέχεια μεταφράσθηκε σε 7 γλώσσες (ελληνικά, αγγλικά, γαλλικά, ισπανικά, βουλγαρικά, γερμανικά, ουγγρικά). Κάθε έννοια/ όρος καταχωρήθηκε και στις 7 γλώσσες αντίστοιχα

62 5.2. ΒΗΜΑ 2 Ο : ΜΕΛΕΤΗ ΥΠΑΡΧΟΥΣΩΝ ΟΝΤΟΛΟΓΙΩΝ ΚΑΙ ΕΠΑΝΑΧΡΗΣΙΜΟΠΟΙΗΣΗΣ ΤΟΥΣ Στη φάση αυτή ερευνήσαμε με τη βοήθεια μηχανών αναζήτησης ή μέσω βιβλιοθηκών οντολογιών για προϋπάρχουσες οντολογίες σχετικές με το πεδίο ενδιαφέροντός μας και καταλήξαμε στο ότι δεν υπάρχουν αντίστοιχες ή παρόμοιες. Άρα, προχωρούμε στο επόμενο βήμα, το οποίο είναι η κατασκευή από την αρχή (from scratch) ΒΗΜΑ 3 Ο : ΑΠΑΡΙΘΜΗΣΗ ΟΛΩΝ ΤΩΝ ΟΡΩΝ ΤΗΣ ΟΝΤΟΛΟΓΙΑΣ Οι σημαντικοί όροι που θα χρησιμοποιήσουμε στην οντολογία είναι οι εξής: o η ικανότητα (competence), o τα επαγγελματικά περιγράμματα (job profiles), o το πλαίσιο ψηφιακών ικανοτήτων (e-cf), o το ευρωπαϊκό πλαίσιο προσόντων (EQF), o τα μαθησιακά αποτελέσματα (learning outcomes), o οι περιγραφικοί δείκτες (descriptors) και o ο βαθμός σπουδαιότητας (degree of importance). Οι παραπάνω όροι συνδέονται μεταξύ τους είτε με δυαδικές είτε με τριαδικές ή τετραδικές σχέσεις και ως κέντρο θεωρούμε τον όρο/ έννοια της ικανότητας. Πιθανές συνδέσεις: Η ικανότητα συνδέεται με το επαγγελματικό περίγραμμα, με το βαθμό σπουδαιότητας, με τον περιγραφικό δείκτη και με το πλαίσιο ψηφιακών ικανοτήτων (e-cf). Δηλαδή, η έννοια της ικανότητας συνδέεται δυαδικά με κάθε έναν από τους προαναφερθέντες όρους αλλά δηλώνοντάς της και ένα συγκεκριμένο επαγγελματικό περίγραμμα συνδέεται και με τους υπόλοιπους όρους (βαθμό σπουδαιότητας, περιγραφικό δείκτη και ηλεκτρονικό πλαίσιο προσόντων ψηφιακών ικανοτήτων) ταυτόχρονα. Αυτό το σημείο αποτελεί και το σημαντικότερο επίτευγμα της παρούσας εργασίας. Το πλαίσιο προσόντων ικανοτήτων (e-cf) συνδέεται με το ευρωπαϊκό πλαίσιο προσόντων (EQF) και αντίστροφα. Ο περιγραφικός δείκτης συνδέεται με το μαθησιακό αποτέλεσμα και αντίστροφα. 62

63 Χαρακτηριστικά ερωτήματα επάρκειας (competency questions) σύμφωνα με τις παραπάνω συνδέσεις: Απλά ερωτήματα? Ποιες Ικανότητες χ ανήκουν στην κατηγορία ΕκτέλεσηΙκανότητα; Αποτέλεσμα: Ικανότητα? Ποιες Ικανότητες χ ανήκουν στο Επαγγελματικό Προφίλ ψ; Αποτέλεσμα: Ικανότητα? Ένας Περιγραφικός Δείκτης χ από ποιο Μαθησιακό Αποτέλεσμα ψ προσδιορίζεται; Αποτέλεσμα: Μαθησιακό Αποτέλεσμα? Ποιο επίπεδο EQF χ συνδέεται με επίπεδο e-cf ψ; Αποτέλεσμα: Επίπεδο EQF? Όταν η Ικανότητα χ έχει επίπεδο ψ σε ποιο Επαγγελματικό Προφίλ ανήκει; Αποτέλεσμα: Επαγγελματικό Προφίλ Σύνθετα ερωτήματα? Ποια είναι τα χαρακτηριστικά της Ικανότητας χ όταν ανήκει στο Επαγγελματικό Προφίλ ψ; Αποτέλεσμα: Βαθμός Σπουδαιότητας Περιγραφικός Δείκτης e-cf Επίπεδο? Η έκφραση «...» αποτελεί την περιγραφή της Διάστασης 2 της Ικανότητας χ όταν ανήκει στο Επαγγελματικό Προφίλ ψ. Αποτέλεσμα: Ικανότητα Επαγγελματικό Προφίλ? Ποιες Ικανότητες της κατηγορίας ΣχεδίασηΙκανότητα ανήκουν στα Επαγγελματικά Προφίλ ΣύμβουλοςΠΥΑΔ και Ειδικός ΣυντήρησηςΠΥΑΔ; Αποτέλεσμα: Ικανότητα 63

64 ? Ποια/ες Ικανότητες χ έχουν e-cf Επίπεδο e ψ1 και e-cf Επίπεδο e ψ2 και ανήκουν στο Επαγγελματικό Προφίλ κ; Αποτέλεσμα: Ικανότητα? Ποια είναι τα επίπεδα e-cf e x της Ικανότητας ψ όταν ανήκει στα Επαγγελματικά προφίλ κ 1 και κ 2 ; Αποτέλεσμα: Επίπεδο e-cf? Η περιγραφή επιπέδου e-cf «...» που ανήκει; Αποτέλεσμα: Επίπεδο e-cf Ικανότητα Επαγγελματικό Προφίλ 5.4. ΒΗΜΑ 4 Ο : ΠΡΟΣΔΙΟΡΙΣΜΟΣ ΚΑΙ ΙΕΡΑΡΧΗΣΗ ΤΩΝ ΚΛΑΣΕΩΝ Από το βήμα 3, από την λίστα που αναφέραμε προσδιορίζουμε τους όρους/ έννοιες που περιγράφουν αντικείμενα που έχουν ανεξάρτητη ύπαρξη και αυτά αποτελούν τις κλάσεις της οντολογίας. Η μέθοδος που χρησιμοποιούμε για την σχεδίαση και ανάπτυξη της οντολογίας είναι η «Επάνω προς τα Κάτω» (top-down). Δηλαδή αρχίζουμε με τον καθορισμό των γενικότερων εννοιών και ακολουθούν οι πιο ειδικές έννοιες. Οι βασικές κλάσεις που δημιουργήσαμε είναι οι εξής: Ικανότητα Η συγκεκριμένη κλάση περιέχει όλες τις ικανότητες, οι οποίες χωρίζονται σε πέντε βασικές κατηγορίες (υποκλάσεις) που ανήκουν στα πέντε επαγγελματικά προφίλ. ΟΙ υποκλάσεις αυτές είναι οι εξής: ΣχεδίασηΙκανότητα, ΚατασκευήΙκανότητα, ΕκτέλεσηΙκανότητα, ΕνεργοποίησηΙκανότητα και ΔιαχείρισηΙκανότητα. Όπως αναφέρθηκε και παραπάνω, αυτή η κλάση κατέχει τον σημαντικότερο ρόλο μέσα στην οντολογία γιατί αποτελεί «κέντρο», δηλαδή είναι αυτή που συνδέεται με όλες τις υπόλοιπες κλάσεις. ΕπαγγελματικόΠροφίλ Περιέχει την υποκλάση ΠΥΑΔ (Περιβάλλον Υποβοηθούμενης Αυτόνομης Διαβίωσης) και ειδικότερα τα πέντε διαδικτυακά επαγγελματικά προφίλ (ΕιδικόςΣυντήρησηςΠΥΑΔ, 64

65 ΣύμβουλοςΠΥΑΔ, ΥπεύθυνοςΑνάπτυξηςΣυστήματοςΚαιΛύσεωνΠΥΑΔ, ΥπεύθυνοςΑρχιτεκτονικήςΣυστήματοςΠΥΑΔ και ΥπεύθυνοςΔιαχείρισηςΚοινότηταςΠΥΑΔ). Η κλάση αυτή συνδέεται με την κλάση Ικανότητα. Ανάλογα με τις ικανότητες που έχει κάθε επαγγελματικό προφίλ, εξάγονται και τα ανάλογα αποτελέσματα σχετικά με τις υπόλοιπες κλάσεις. Άρα, γενικά μπορούμε να κατανοήσουμε τα «ζητούμενα» καθενός από αυτά τα πέντε επαγγέλματα, δηλαδή τις ικανότητες που απαιτούνται να έχει ένα άτομο ώστε να μπορεί να εργαστεί στη συγκεκριμένη θέση, από ποιο βαθμό σπουδαιότητας χαρακτηρίζονται αυτές οι ικανότητες, από ποιο επίπεδο του e-cf χαρακτηρίζεται η κάθε μια και κατά βάση ποια είναι τα προσόντα που θα επιτευχθούν μέσω των μαθησιακών αποτελεσμάτων (γνώσεις, δεξιότητες, ικανότητες). ΠλαίσιοΠροσόντων Περιέχει τις υποκλάσεις ΨηφιακώνΙκανοτήτωνΠλαίσιοΠροσόντων και ΕυρωπαϊκόΠλαίσιοΠροσόντων. Η κλάση αυτή αντιπροσωπεύει το e- CFΨηφιακώνΙκανοτήτωνΠλαίσιοΠροσόντων και χαρακτηρίζεται από πέντε επίπεδα (e1, e2, e3, e4, e5). Κάθε Ικανότητα ανάλογα με το ΕπαγγελματικόΠροφίλ στο οποίο ανήκει κάθε φορά ανάγεται και σε κάποιο ή κάποια από τα πέντε επίπεδα. Στη συνέχεια αυτά τα πέντε επίπεδα συνδέονται αντίστοιχα με τα οκτώ επίπεδα του ΕυρωπαϊκούΠλαισίουΠροσόντων (EQF). Αυτό φυσικά αποτελεί και το τελικό μας αποτέλεσμα. Δηλαδή οι ικανότητες/ προσόντα κάθε ατόμου/ συμμετέχοντα κατατάσσονται σε ένα από τα 8 επίπεδα του ευρωπαϊκού πλαισίου προσόντων (EQF). ΒαθμόςΣπουδαιότητας Η κλάση αυτή δεν περιέχει υποκλάσεις αλλά στιγμιότυπα (individuals), τα οποία θα αναλύσουμε παρακάτω. Ο ΒαθμόςΣπουδαιότητας (χαμηλός, μεσαίος, υψηλός) αναφέρεται στο πόσο σημαντικό ρόλο «παίζει» μια Ικανότητα που ανήκει σε ένα συγκεκριμένο ΕπαγγελματικόΠροφίλ κάθε φορά. Ο βαθμός αυτός των ικανοτήτων σε πολλές περιπτώσεις διαφοροποιείται, ανάλογα με το επαγγελματικό προφίλ στο οποίο ανήκει. Δεν θα ήταν λογικό φυσικά όλες οι ικανότητες να έχουν την ίδια αξία σε κάθε επάγγελμα. 65

66 ΠεριγραφικόςΔείκτης Περιέχει τις υποκλάσεις ΤεχνικόςΠεριγραφικόςΔείκτης, ΣυμπεριφοράςΠεριγραφικόςΔείκτης και ΕπιχειρησιακόςΠεριγραφικόςΔείκτης. Αυτοί οι περιγραφικοί δείκτες (σύνολο 29) αναλύονται σε γνώσεις, δεξιότητες και ικανότητες (ΓΔΙ) και προσδιορίζονται από τα αντίστοιχα μαθησιακά αποτελέσματα. Κάθε ικανότητα αναλόγως σε ποιο από τα πέντε επαγγελματικά προφίλ ανήκει αναλύεται σε έναν ή σε περισσότερους από αυτούς τους δείκτες αντίστοιχα. ΜαθησιακόΑποτέλεσμα Η κλάση αυτή δεν περιέχει υποκλάσεις αλλά 29 στιγμιότυπα (individuals), καθένα από τα οποία περιγράφεται και από μια συγκεκριμένη δήλωση. Κάθε ένα από αυτά τα μαθησιακά αποτελέσματα αναφέρεται και στον αντίστοιχο περιγραφικό δείκτη. Στην Εικόνα 5.1 Ιεραρχία κλάσεων βλέπουμε την ιεραρχία των βασικών κλάσεων της οντολογίας. Εικόνα 5.1. Ιεραρχία κλάσεων Στην Εικόνα 5.2 Ιεραρχία κλάσεων_υποκλάσεων παρουσιάζεται η ιεραρχία των βασικών κλάσεων της οντολογίας αλλά και των υποκλάσεων κάθε μιας αντίστοιχα. 66

67 Εικόνα 5.2. Ιεραρχία κλάσεων_υποκλάσεων Στο Σχήμα 5.1 Διάγραμμα κλάσεων παρουσιάζονται και διαγραμματικά όλες οι κλάσεις και οι αντίστοιχες υποκλάσεις τους όπως και οι σχέσεις κληρονομικότητας (is-a) της κάθε μιας. 67

68 Σχήμα 5.1. Διάγραμμα κλάσεων 5.5. ΒΗΜΑ 5 Ο : ΠΡΟΣΔΙΟΡΙΣΜΟΣ ΙΔΙΟΤΗΤΩΝ ΑΝΤΙΚΕΙΜΕΝΩΝ (OBJECT PROPERTIES) Σε αυτό το στάδιο θα ορίσουμε όλες τις ιδιότητες (properties) που συνδέουν τόσο τις κλάσεις και τις υποκλάσεις της κάθε μίας μεταξύ τους όσο και τα στιγμιότυπά τους (individuals). Αρχικά θα ορίσουμε τις ιδιότητες αντικειμένων (object properties), οι οποίες συνδέουν ένα αντικείμενο με ένα άλλο. Οι ιδιότητες αυτές έχουν το σημαντικότερο ρόλο στην οντολογία. Στο επόμενο βήμα θα ορίσουμε τις υπόλοιπες ιδιότητες, οι οποίες είναι οι ιδιότητες τύπων δεδομένων (datatype properties) και οι ιδιότητες σχολιασμού (annotation properties). Προτού όμως αναλύσουμε τις ιδιότητες αντικειμένων δίνεται μέσω των τριών σχημάτων που ακολουθούν η διαφοροποίηση ανάμεσα στις τρεις ιδιότητες. Επίσης, στον Πίνακα 5.4 στην ενότητα 5.7 καταγράφονται όλες οι κλάσεις, οι υποκλάσεις τους και τα στιγμιότυπα τους ώστε 68

69 να γίνει πιο κατανοητή η περιγραφή των object properties που θα αναλύσουμε σε αυτή τη φάση ανάπτυξης της οντολογίας. Μια ιδιότητα αντικειμένων (object property) συνδέει 2 αντικείμενα (individuals) μεταξύ τους, τη ΣχεδίασηΕφαρμογών και τον ΕιδικόΣυντήρησηςΠΥΑΔ. Σχήμα 5.2. Ιδιότητες αντικειμένων Μια ιδιότητα τύπων δεδομένων (datatype property) συνδέει ένα αντικείμενο (individual), τη ΣχεδίασηΕφαρμογών με έναν τύπο δεδομένων (^^string) δηλαδή το κείμενο Οργανώνει το συνολικό πλάνο σχεδίασης της εφαρμογής, το οποίο έχει τύπο xsd: string. Σχήμα 5.3. Ιδιότητες τύπων δεδομένων Μια ιδιότητα σχολιασμού (annotation property) συνδέει ένα αντικείμενο (individual), τον ΕιδικόΣυντήρησηςΠΥΑΔ ή μια κλάση με έναν τύπο δεδομένων (string) ΕιδικόςΣυντήρησης σε Περιβάλλον Υποβοηθούμενης Διαβίωσης. Σχήμα 5.4. Ιδιότητες σχολιασμού 69

70 Ιδιότητες αντικειμένων (object properties) Αρχικά θα αναφέρουμε κάθε μια ιδιότητα και τη λειτουργία της και στη συνέχεια θα γίνει πινακοποίηση αυτών. έχειικανότητα Συνδέει τις κλάσεις ΠΥΑΔ (υποκλάση της κλάσης ΕπαγγελματικόΠροφίλ) και Ικανότητα. Δηλαδή, αν ρωτήσουμε με αυτή την ιδιότητα το αποτέλεσμα που επιστρέφει είναι ένα ή και περισσότερα από τα 5 επαγγελματικά περιγράμματα (προφίλ). Οπότε η κλάση ΠΥΑΔ είναι το πεδίο ορισμού (domain) και η κλάση Ικανότητα είναι το πεδίο τιμών (range). Η σχέση ανάμεσα σε αυτές τις κλάσεις είναι πολλά προς πολλά (n - n). έχειικανότητα Domain: ΠΥΑΔ Range: Ικανότητα ανήκειστοεπαγγελματικόπροφίλ Η ιδιότητα αυτή είναι αντίστροφη της ιδιότητας έχειικανότητα. Άρα, θα έχουμε αντίστροφες δηλώσεις των πεδίων ορισμού και τιμών (domain και range) οπότε θα απαντά με ικανότητες σε συνδυασμό και από τις 5 κατηγορίες (υποκλάσεις) στις οποίες ανήκουν γιατί όπως αναφέρθηκε παραπάνω χαρακτηρίζονται από σχέσεις κληρονομικότητας (is-a). Και εδώ έχουμε σχέση πολλά προς πολλά. Η ιδιότητα αυτή δηλώνεται ως ανήκειστοεπαγγελματικόπροφίλ και όχι ανήκειστοπυαδ γιατί σε μελλοντικό στάδιο υπάρχει η δυνατότητα επέκτασης της οντολογίας με επιπλέον διαδικτυακά επαγγελματικά περιγράμματα, τα οποία θα καταχωρηθούν ως μια νέα υποκλάση της κλάσης ΕπαγγελματικόΠροφίλ. ανήκειστοεπαγγελματικόπροφίλ Domain: Ικανότητα Range: ΠΥΑΔ αναφέρεταιστο Συνδέει τις κλάσεις ΠεριγραφικόςΔείκτης και ΜαθησιακόΑποτέλεσμα. Αυτή η ιδιότητα απαντάει με περιγραφικούς δείκτες (τεχνικούς, συμπεριφοράς, επιχειρησιακούς). Κάθε 70

71 φορά το αποτέλεσμα στο ερώτημα θα είναι ένα και μόνο στιγμιότυπο γιατί υπάρχει αντιστοιχία ένα προς ένα (1-1) ανάμεσα στους δείκτες και στα μαθησιακά αποτελέσματα (σύνολο 29). Άρα, πεδίο ορισμού σε αυτή τη σχέση είναι η κλάση ΠεριγραφικόςΔείκτης και πεδίο τιμών η κλάση ΜαθησιακόΑποτέλεσμα. αναφέρεταιστο Domain: ΠεριγραφικόςΔείκτης Range: ΜαθησιακόΑποτέλεσμα προσδιορίζεταιαπό Είναι αντίστροφη της προηγούμενης ιδιότητας αναφέρεταιστο. Το πεδίο ορισμού σε αυτή τη σύνδεση είναι η κλάση ΜαθησιακόΑποτέλεσμα και το πεδίο τιμών η κλάση ΠεριγραφικόςΔείκτης. Οπότε η απάντηση κάθε φορά θα είναι ένας και μόνο από τις τρεις κατηγορίες των περιγραφικών δεικτών γιατί όπως προαναφέραμε σε αυτή τη σχέση υπάρχει αντιστοιχία ένα προς ένα. προσδιορίζεταιαπό Domain: ΜαθησιακόΑποτέλεσμα Range: ΠεριγραφικόςΔείκτης αντιστοιχείστο Αυτή η ιδιότητα συνδέει τις κλάσεις ΨηφιακώνΙκανοτήτωνΠλαίσιοΠροσόντων και ΕυρωπαϊκόΠλαίσιοΠροσόντων. Το αποτέλεσμα από αυτό το ερώτημα είναι ένα από τα 5 επίπεδα του e-cf πλαισίου. Εδώ, η κλάση ΨηφιακώνΙκανοτήτωνΠλαίσιοΠροσόντων είναι το πεδίο ορισμού και η κλάση ΕυρωπαϊκόΠλαίσιοΠροσόντων είναι το πεδίο τιμών. Η αντιστοιχία σε αυτή τη σχέση ξεκινάει από το επίπεδο 3 (ΕΠΠ3) του ευρωπαϊκού πλαισίου και δεν είναι σχέση ένα προς ένα. αντιστοιχείστο Domain: ΨηφιακώνΙκανοτήτωνΠλαίσιοΠροσόντων Range: ΕυρωπαϊκόΠλαίσιοΠροσόντων συνδέεταιμε Είναι αντίστροφη της ιδιότητας αντιστοιχείστο και το αποτέλεσμα είναι ένα από τα επίπεδα του ευρωπαϊκού πλαισίου προσόντων (ΕΠΠ). Άρα, η κλάση ΕυρωπαϊκόΠλαίσιοΠροσόντων είναι το πεδίο ορισμού και η κλάση ΨηφιακώνΙκανοτήτωνΠλαίσιοΠροσόντων είναι το πεδίο τιμών. Όπως αναφέρθηκε και 71

72 στην προηγούμενη ιδιότητα η σύνδεση των δύο κλάσεων ξεκινάει από το επίπεδο 3 (ΕΠΠ3) του ευρωπαϊκού πλαισίου και δεν είναι σχέση ένα προς ένα. συνδέεταιμε Domain:ΕυρωπαϊκόΠλαίσιοΠροσόντων Range: ΨηφιακώνΙκανοτήτωνΠλαίσιοΠροσόντων ανάλυσηικανότηταςσε Συνδέει τις κλάσεις Ικανότητα και ΠεριγραφικόςΔείκτης. Δηλαδή κάθε ικανότητα ανάλογα με το ΕπαγγελματικόΠροφίλ (ΠΥΑΔ) στο οποίο ανήκει αναλύεται σε έναν ή και περισσότερους περιγραφικούς δείκτες (τεχνικούς, συμπεριφοράς, επιχειρησιακούς). Η ανάλυσηικανότηταςσε περιέχει τόσες περιπτώσεις όσες είναι και οι ικανότητες (σύνολο 36), π.χ. ανάλυσηικανότηταςέλεγχοςσε ή ανάλυσηικανότηταςσχεδίασηεφαρμογώνσε κλπ. Κάθε μια από αυτές τις περιπτώσεις (ιδιότητες) είναι αντίστροφη στην αντίστοιχη ιδιότητα (αναλύεται παρακάτω) ΙκανοτηταΑνήκειΣτοΕπαγγελματικόΠροφίλ. Σε αυτό το στάδιο κρίθηκε σκόπιμο για την ορθή λειτουργία της οντολογίας να μην οριστούν τα πεδιά ορισμού και τιμών (domain και range). είναιεπίπεδογια Περιέχει 5 υποϊδιότητες, όσα είναι και τα επίπεδα του e-cf (ΨηφιακώνΙκανοτήτωνΠλαίσιοΠροσόντων), για παράδειγμα e3είναιεπίπεδογια. Η ιδιότητα αυτή συνδέει την κλάση ΠλαίσιοΠροσόντων και συγκεκριμένα της υποκλάση της ΨηφιακώνΙκανοτήτωνΠλαίσιοΠροσόντων (e-cf) με την κλάση Ικανότητα. Η ιδιότητα αυτή δίνει ως αποτέλεσμα ένα ή και παραπάνω επαγγελματικά προφίλ. Δηλαδή, όταν ένα επίπεδο χ είναι επίπεδο σε μια ικανότητα ψ, το αποτέλεσμα είναι το ή τα επαγγελματικά προφίλ στα οποία ανήκει. ικανότηταέχειεπίπεδο Περιέχει 36 υποϊδιότητες, όσες είναι και οι ικανότητες π.χ. αειφόροςανάπτυξηέχειεπίπεδο. Είναι αντίστροφη της ιδιότητας είναιεπίπεδογια και το αποτέλεσμα που δίνει είναι τα επαγγελματικά προφίλ του ΠΥΑΔ στα οποία ανήκει η κάθε ικανότητα χ όταν έχει επίπεδο e-cf ψ. 72

73 ικανότηταανήκειστοεπαγγελματικόπροφίλ Σε αυτήν την ιδιότητα, η οποία σχηματίζει και το σημαντικότερο ερώτημα της οντολογίας γιατί δίνει αποτελέσματα από 3 κλάσεις συγχρόνως, περιέχονται δύο ειδών υποϊδιότητες. Η μία δηλώνεται με πρόθεμα κάθε μια από τις 36 ικανότητες και κατάληξη ΑνήκειΣτοΕπαγγελματικόΠροφιλ, π.χ. διαχείρισησχέσεωνανήκειστοεπαγγελματικόπροφίλ και η δεύτερη δηλώνεται με πρόθεμα το βαθμόσπουδαιότητας και κατάληξη την αντίστοιχη κάθε φορά ικανότητα, δηλαδή βαθμόςσπουδαιότηταςδιαχείρισησχέσεων. Η δεύτερη ιδιότητα βαθμόςσπουδαιότηταςικανότητα είναι αντίστροφη της αντίστοιχης ΙκανότηταΑνήκειΣτοΕπαγγελματικόΠροφίλ. Δηλαδή η βαθμόςσπουδαιότηταςδιαχείρισησχέσεων είναι αντίστροφη της διαχείρισησχέσεωνανήκειστοεπαγγελματικόπροφίλ. Να σημειωθεί σε αυτό το σημείο ότι οι τέσσερις τελευταίες ιδιότητες παρουσιάζουν μια παράξενη πλοκή μεταξύ τους. Ως κύρια ιδιότητα, ουσιαστικά ανάμεσα στις 4 ορίζεται η ιδιότητα ικανότηταανήκειστοεπαγγελματικόπροφίλ, η οποία περιέχει 36 υποϊδιότητες για κάθε μία ικανότητα. Συνεπώς, σε κάθε μία από αυτές τις υποϊδιότητες ορίζονται ως αντίστροφες οι αντίστοιχες τρεις ιδιότητες που αναφέρονται στην ίδια ικανότητα. Δίνεται ένα παράδειγμα: Κύρια ιδιότητα ανάπτυξηεπιχειρηματικούπλάνουανήκειστοεπαγγελματικόπροφίλ Αντίστροφες ιδιότητες ανάπτυξηεπιχειρηματικούπλάνουέχειεπίπεδο ανάλυσηικανότηταςαναπτυξηεπιχειρηματικούπλάνουσε βαθμόςσπουδαιότηταςανάπτυξηεπιχειρηματικούπλάνου Η πλοκή αυτή των τεσσάρων ιδιοτήτων έδωσε τη λύση στο δύσκολο ερώτημα της οντολογίας, όπου έπρεπε με ένα ερώτημα να επιστρέφει τρία αποτελέσματα (από τρεις διαφορετικές κλάσεις). Δηλαδή, «Ποια είναι τα χαρακτηριστικά μιας ικανότητας χ όταν ανήκει σε ένα προφίλ ψ;». Τα χαρακτηριστικά αυτά είναι το e-cf επίπεδο ή τα επίπεδα της 73

74 ικανότητας, ο βαθμός σπουδαιότητάς της και οι περιγραφικοί δείκτες στους οποίους αναλύεται. Το γεγονός αυτό παρουσίασε μεγάλο βαθμό δυσκολίας για το λόγο ότι οι οντολογίες και η γλώσσα OWL εκφράζονται και συνδέουν δύο έννοιες μεταξύ τους (δυαδικές σχέσεις). Η σχέση που επιτεύχθει στην προκείμενη περίπτωση είναι τετραδική. Στο αριστερό μέρος της Εικόνας 5.3 που ακολουθεί φαίνονται όλες οι περιπτώσεις των ιδιοτήτων αντικειμένων. Οι τέσσερις ιδιότητες που έχουν μπροστά βελάκι σημαίνει ότι περιέχουν τις αντίστοιχες υποϊδιότητες. Στο δεξί μέρος της εικόνας φαίνεται η ιδιότητα αντικειμένων έχειικανότητα και στις επτά γλώσσες. Όλοι οι όροι και οι ιδιότητες καταχωρήθηκαν σε κάθε μία γλώσσα ως ετικέτες (label). Εικόνα 5.3. Ιδιότητες αντικειμένων οντολογίας Στον Πίνακα 5.1 που ακολουθεί παρουσιάζονται συνοπτικά οι ιδιότητες αντικειμένων, τα πεδία ορισμού (domain) και τα πεδία τιμών (range) όπου αυτά κρίνονται απαραίτητα- όπως και οι σχέσεις μεταξύ αυτών. 74

75 Ιδιότητα Πεδίο Ορισμού (Domain) Πεδίο Τιμών (Range) Συνδέει έχειικανότητα ΠΥΑΔ Ικανότητα ανήκειστοεπαγγελματικόπροφίλ Ικανότητα ΠΥΑΔ αναφέρεταιστο ΠεριγραφικόςΔείκτης ΜαθησιακόΑποτέλεσμα προσδιορίζεταιαπό ΜαθησιακόΑποτέλεσμα ΠεριγραφικόςΔείκτης αντιστοιχείστο συνδέεταιμε ΕυρωπαϊκόΠλαίσιοΠροσόντων ανάλυσηικανότηταςσε - - ΕυρωπαϊκόΠλαίσιοΠροσόντων ΨηφιακώνΙκανοτήτωνΠλαίσιοΠροσόντων ΨηφιακώνΙκανοτήτωνΠλαίσιο- Προσόντων Τα στιγμιότυπα της κλάσης ΠΥΑΔ, η οποία ανήκει στην κλάση ΕπαγγελματικόΠροφίλ με ένα ή περισσότερα στιγμιότυπα των υποκλάσεων της κλάσης Ικανότητα. Τα στιγμιότυπα των υποκλάσεων της κλάσης Ικανότητα με τα στιγμιότυπα της κλάσης ΠΥΑΔ, η οποία ανήκει στην κλάση Επαγγελματικό Προφίλ. Ένα στιγμιότυπο των υποκλάσεων της κλάσης ΠεριγραφικόςΔείκτης με ένα στιγμιότυπο της κλάσης ΜαθησιακόΑποτέλεσμα. Σχέση 1-1. Ένα στιγμιότυπο της κλάσης ΜαθησιακόΑποτέλεσμα με ένα στιγμιότυπο των υποκλάσεων της κλάσης ΠεριγραφικόςΔείκτης. Σχέση 1-1. Τα στιγμιότυπα της κλάσης ΨηφιακώνΙκανοτήτωνΠλαίσιοΠροσ όντων με τα στιγμιότυπα της κλάσης ΕυρωπαϊκόΠλαίσιοΠροσόντων. Η αντιστοιχία ξεκινάει από το ΕΠΠ3. Τα στιγμιότυπα της κλάσης ΕυρωπαϊκόΠλαίσιοΠροσόντων με τα στιγμιότυπα της κλάσης ΨηφιακώνΙκανοτήτωνΠλαίσιοΠροσό ντων. Η αντιστοιχία ξεκινάει από το ΕΠΠ3. Τα στιγμιότυπα των υποκλάσεων της κλάσης Ικανότητα με τα στιγμιότυπα των υποκλάσεων της κλάσης ΠεριγραφικόςΔείκτης. Χαρακτηριστικό Ιδιότητας Αντίστροφη με την ανήκειστοεπαγγελματ ικόπροφίλ» Αντίστροφη με την έχειικανότητα Αντίστροφη με την προσδιορίζεταιαπό Αντίστροφη με την αναφέρεταιστο Αντίστροφη με την συνδέεταιμε Αντίστροφη με την αντιστοιχείστο Αντίστροφη με την ικανότηταανήκειστοεπ αγγελματικόπροφίλ είναιεπίπεδογια - - Τα στιγμιότυπα της κλάσης Αντίστροφη με την

76 ικανότηταέχειεπίπεδο - - ικανότηταανήκειστοεπαγγελματικόπροφίλ - - ΨηφιακώνΙκανοτήτωνΠλαίσιοΠροσό ντων με τα στιγμιότυπα της κλάσης Ικανότητα δίνοντας αποτέλεσμα κάποιο ή κάποια στιγμιότυπα της κλάσης ΠΥΑΔ. Τα στιγμιότυπα της κλάσης Ικανότητα με τα στιγμιότυπα της κλάσης ΨηφιακώνΙκανοτήτωνΠλαίσιοΠροσό ντων δίνοντας αποτέλεσμα κάποιο ή κάποια στιγμιότυπα της κλάσης ΠΥΑΔ. Τα στιγμιότυπα της κλάσης ΨηφιακώνΙκανοτήτωνΠλαίσιοΠροσό ντων, τα στιγμιότυπα της κλάσης ΒαθμόςΣπουδαιότητας και τα στιγμιότυπα των υποκλάσεων της κλάσης ΠεριγραφικόςΔείκτης. ικανότηταανήκειστοεπ αγγελματικόπροφίλ Αντίστροφη με την ικανότηταανήκειστοεπ αγγελματικόπροφίλ - Πίνακας 5.1. Ιδιότητες αντικειμένων και χαρακτηριστικά του 76

77 Ιδιότητα Υποϊδιότητες έχειικανότητα - ανήκειστοεπαγγελματικόπροφίλ - αναφέρεταιστο - προσδιορίζεταιαπό - αντιστοιχείστο - συνδέεταιμε - ανάλυσηικανότηταςευθυγράμμισηπληροφοριακούσυστήματοςκαιεπιχειρησιακήςστρατηγικήςσε ανάλυσηικανότηταςδιαχείρισηεπιπέδουεξυπηρέτησηςσε ανάλυσηικανότηταςανάπτυξηεπιχειρηματικούπλάνουσε ανάλυσηικανότηταςσχεδιασμόςπροϊόντωνήέργωνσε ανάλυσηικανότηταςαρχιτεκτονικήσχεδίασησε ανάλυσηικανότηταςσχεδίασηεφαρμογώνσε ανάλυσηικανότηταςπαρακολούθησητεχνολογίαςκαιαγοράςσε ανάλυσηικανότηταςαειφόροςανάπτυξησε ανάλυσηικανότηταςσχεδίασηκαιανάπτυξησε ανάλυσηικανότηταςολοκλήρωσησυστημάτωνσε ανάλυσηικανότηταςέλεγχοςσε ανάλυσηικανότηταςσε ανάλυσηικανότηταςεπέκτασηλύσηςσε ανάλυσηικανότηταςπαραγωγήτεκμηρίωσηςσε ανάλυσηικανότηταςυποστήριξηχρηστώνσε ανάλυσηικανότηταςυποστήριξηαλλαγώνσε ανάλυσηικανότηταςπαράδοσηυπηρεσιώνσε ανάλυσηικανότηταςδιαχείρισηπροβλημάτωνσε ανάλυσηικανότηταςανάπτυξηστρατηγικήςασφάλειαςπληροφοριώνσε ανάλυσηικανότηταςανάπτυξηστρατηγικήςποιότηταςτπεσε ανάλυσηικανότηταςπαροχήεκπαίδευσηςκαικατάρτισηςσε ανάλυσηικανότηταςπρομήθειεςσε ανάλυσηικανότηταςανάπτυξηπροτάσεωνπωλήσεωνσε 77

78 είναιεπίπεδογια ικανότηταέχειεπίπεδο ανάλυσηικανότηταςδιαχείρισηκαναλιώνπώλησηςσε ανάλυσηικανότηταςδιαχείρισηπωλήσεωνσε ανάλυσηικανότηταςδιαχείρισησυμβάσεωνσε ανάλυσηικανότηταςανάπτυξηπροσωπικούσε ανάλυσηικανότηταςδιαχείρισηπληροφοριώνκαιγνώσηςσε ανάλυσηικανότηταςανάπτυξηπρόβλεψηςσε ανάλυσηικανότητας ΔιαχείρισηΈργωνΚαιΧαρτοφυλακίουΣε ανάλυσηικανότηταςδιαχείρισηκινδύνουσε ανάλυσηικανότηταςδιαχείρισησχέσεωνσε ανάλυσηικανότηταςβελτίωσηδιαδικασιώνσε ανάλυσηικανότηταςδιαχείρισηποιότηταςτπεσε ανάλυσηικανότηταςδιαχείρισηεπιχειρησιακώναλλαγώνσε ανάλυσηικανότηταςδιαχείρισηασφάλειαςπληροφοριώνσε ανάλυσηικανότηταςδιακυβέρνησητεχνολογίαςπληροφοριώνσε e1είναιεπίπεδογια e2είναιεπίπεδογια e3είναιεπίπεδογια e4είναιεπίπεδογια e5είναιεπίπεδογια ευθυγράμμισηπληροφοριακούσυστήματοςκαιεπιχειρησιακήςστρατηγικήςέχειεπίπεδο διαχείρισηεπιπέδουεξυπηρέτησηςέχειεπίπεδο ανάπτυξηεπιχειρηματικούπλάνουέχειεπίπεδο σχεδιασμόςπροϊόντωνήέργωνέχειεπίπεδο αρχιτεκτονικήσχεδίασηέχειεπίπεδο σχεδίασηεφαρμογώνέχειεπίπεδο παρακολούθησητεχνολογίαςκαιαγοράςέχειεπίπεδο αειφόροςανάπτυξηέχειεπίπεδο σχεδίασηκαιανάπτυξηέχειεπίπεδο ολοκλήρωσησυστημάτωνέχειεπίπεδο έλεγχοςέχειεπίπεδο επέκτασηλύσηςέχειεπίπεδο παραγωγήτεκμηρίωσηςέχειεπίπεδο υποστήριξηχρηστώνέχειεπίπεδο 78

79 ικανότηταανήκειστοεπαγγελματικόπρο φίλ υποστήριξηαλλαγώνέχειεπίπεδο παράδοσηυπηρεσιώνέχειεπίπεδο διαχείρισηπροβλημάτωνέχειεπίπεδο ανάπτυξηστρατηγικήςασφάλειαςπληροφοριώνέχειεπίπεδο ανάπτυξηστρατηγικήςποιότηταςτπεέχειεπίπεδο παροχήεκπαίδευσηςκαικατάρτισηςέχειεπίπεδο προμήθειεςέχειεπίπεδο ανάπτυξηπροτάσεωνπωλήσεωνέχειεπίπεδο διαχείρισηκαναλιώνπώλησηςέχειεπίπεδο διαχείρισηπωλήσεωνέχειεπίπεδο διαχείρισησυμβάσεωνέχειεπίπεδο ανάπτυξηπροσωπικούέχειεπίπεδο διαχείρισηπληροφοριώνκαιγνώσηςέχειεπίπεδο ανάπτυξηπρόβλεψηςέχειεπίπεδο διαχείριση ΈργωνΚαιΧαρτοφυλακίουΈχειΕπίπεδο διαχείρισηκινδύνουέχειεπίπεδο διαχείρισησχέσεωνέχειεπίπεδο βελτίωσηδιαδικασιώνέχειεπίπεδο διαχείρισηποιότηταςτπεέχειεπίπεδο διαχείρισηεπιχειρησιακώναλλαγώνέχειεπίπεδο διαχείρισηασφάλειαςπληροφοριώνέχειεπίπεδο διακυβέρνησητεχνολογίαςπληροφοριώνέχειεπίπεδο ευθυγράμμισηπληροφοριακούσυστήματοςκαιεπιχειρησιακήςστρατηγικήςανήκειστοεπαγγελματικόπροφίλ διαχείρισηεπιπέδουεξυπηρέτησηςανήκειστοεπαγγελματικόπροφίλ ανάπτυξηεπιχειρηματικούπλάνουανήκειστοεπαγγελματικόπροφίλ σχεδιασμόςπροϊόντωνήέργωνανήκειστοεπαγγελματικόπροφίλ αρχιτεκτονικήσχεδίασηανήκειστοεπαγγελματικόπροφίλ σχεδίασηεφαρμογώνανήκειστοεπαγγελματικόπροφίλ παρακολούθησητεχνολογίαςκαιαγοράςανήκειστοεπαγγελματικόπροφίλ αειφόροςανάπτυξηανήκειστοεπαγγελματικόπροφίλ σχεδίασηκαιανάπτυξηανήκειστοεπαγγελματικόπροφίλ ολοκλήρωσησυστημάτωνανήκειστοεπαγγελματικόπροφίλ έλεγχοςανήκειστοεπαγγελματικόπροφίλ 79

80 επέκτασηλύσηςανήκειστοεπαγγελματικόπροφίλ παραγωγήτεκμηρίωσηςανήκειστοεπαγγελματικόπροφίλ υποστήριξηχρηστώνανήκειστοεπαγγελματικόπροφίλ υποστήριξηαλλαγώνανήκειστοεπαγγελματικόπροφίλ παράδοσηυπηρεσιώνανήκειστοεπαγγελματικόπροφίλ διαχείρισηπροβλημάτωνανήκειστοεπαγγελματικόπροφίλ ανάπτυξηστρατηγικήςασφάλειαςπληροφοριώνανήκειστοεπαγγελματικόπροφίλ ανάπτυξηστρατηγικήςποιότηταςτπεανήκειστοεπαγγελματικόπροφίλ παροχήεκπαίδευσηςκαικατάρτισηςανήκειστοεπαγγελματικόπροφίλ προμήθειεςανήκειστοεπαγγελματικόπροφίλ ανάπτυξηπροτάσεωνπωλήσεωνανήκειστοεπαγγελματικόπροφίλ διαχείρισηκαναλιώνπώλησηςανήκειστοεπαγγελματικόπροφίλ διαχείρισηπωλήσεωνανήκειστοεπαγγελματικόπροφίλ διαχείρισησυμβάσεωνανήκειστοεπαγγελματικόπροφίλ ανάπτυξηπροσωπικούανήκειστοεπαγγελματικόπροφίλ διαχείρισηπληροφοριώνκαιγνώσηςανήκειστοεπαγγελματικόπροφίλ ανάπτυξηπρόβλεψηςανήκειστοεπαγγελματικόπροφίλ διαχείριση ΈργωνΚαιΧαρτοφυλακίουΑνήκειΣτοΕπαγγελματικόΠροφίλ διαχείρισηκινδύνουανήκειστοεπαγγελματικόπροφίλ διαχείρισησχέσεωνανήκειστοεπαγγελματικόπροφίλ βελτίωσηδιαδικασιώνανήκειστοεπαγγελματικόπροφίλ διαχείρισηποιότηταςτπεανήκειστοεπαγγελματικόπροφίλ διαχείρισηεπιχειρησιακώναλλαγώνανήκειστοεπαγγελματικόπροφίλ διαχείρισηασφάλειαςπληροφοριώνανήκειστοεπαγγελματικόπροφίλ διακυβέρνησητεχνολογίαςπληροφοριώνανήκειστοεπαγγελματικόπροφίλ βαθμόςσπουδαιότηταςευθυγράμμισηπληροφοριακούσυστήματοςκαιεπιχειρησιακήςστρατηγικής βαθμόςσπουδαιότηταςδιαχείρισηεπιπέδουεξυπηρέτησης βαθμόςσπουδαιότηταςανάπτυξηεπιχειρηματικούπλάνου βαθμόςσπουδαιότηταςσχεδιασμόςπροϊόντωνήέργων βαθμόςσπουδαιότηταςαρχιτεκτονικήσχεδίαση βαθμόςσπουδαιότηταςσχεδίασηεφαρμογών βαθμόςσπουδαιότηταςπαρακολούθησητεχνολογίαςκαιαγοράς βαθμόςσπουδαιότηταςαειφόροςανάπτυξη 80

81 βαθμόςσπουδαιότηταςσχεδίασηκαιανάπτυξη βαθμόςσπουδαιότηταςολοκλήρωσησυστημάτων βαθμόςσπουδαιότηταςέλεγχος βαθμόςσπουδαιότηταςεπέκτασηλύσης βαθμόςσπουδαιότηταςπαραγωγήτεκμηρίωσης βαθμόςσπουδαιότηταςυποστήριξηχρηστών βαθμόςσπουδαιότηταςυποστήριξηαλλαγών βαθμόςσπουδαιότηταςπαράδοσηυπηρεσιών βαθμόςσπουδαιότηταςδιαχείρισηπροβλημάτων βαθμόςσπουδαιότηταςανάπτυξηστρατηγικήςασφάλειαςπληροφοριών βαθμόςσπουδαιότηταςανάπτυξηστρατηγικήςποιότηταςτπε βαθμόςσπουδαιότηταςπαροχήεκπαίδευσηςκαικατάρτισης βαθμόςσπουδαιότηταςπρομήθειες βαθμόςσπουδαιότηταςανάπτυξηπροτάσεωνπωλήσεων βαθμόςσπουδαιότηταςδιαχείρισηκαναλιώνπώλησης βαθμόςσπουδαιότηταςδιαχείρισηπωλήσεων βαθμόςσπουδαιότηταςδιαχείρισησυμβάσεων βαθμόςσπουδαιότηταςανάπτυξηπροσωπικού βαθμόςσπουδαιότηταςδιαχείρισηπληροφοριώνκαιγνώσης βαθμόςσπουδαιότηταςανάπτυξηπρόβλεψης βαθμόςσπουδαιότηταςδιαχείρισηέργωνκαιχαρτοφυλακίου βαθμόςσπουδαιότηταςδιαχείρισηκινδύνου βαθμόςσπουδαιότηταςδιαχείρισησχέσεων βαθμόςσπουδαιότηταςβελτίωσηδιαδικασιών βαθμόςσπουδαιότηταςδιαχείρισηποιότηταςτπε βαθμόςσπουδαιότηταςδιαχείρισηεπιχειρησιακώναλλαγών βαθμόςσπουδαιότηταςδιαχείρισηασφάλειαςπληροφοριών βαθμόςσπουδαιότηταςδιακυβέρνησητεχνολογίαςπληροφοριών Πίνακας 5.2. Ιδιότητες και υποϊδιότητες 81

82 5.6. ΒΗΜΑ 6 Ο : ΠΡΟΣΔΙΟΡΙΣΜΟΣ ΙΔΙΟΤΗΤΩΝ ΤΥΠΩΝ ΔΕΔΟΜΕΝΩΝ (DATATYPE PROPERTIES) ΚΑΙ ΙΔΙΟΤΗΤΩΝ ΣΧΟΛΙΑΣΜΟΥ (ANNOTATION PROPERTIES) Σε αυτήν την ενότητα περιγράφονται οι τέσσερις ιδιότητες των τύπων δεδομένων της οντολογίας και οι λειτουργίες τους. Γενικά, οι ιδιότητες αυτές συνδέουν στιγμιότυπα κλάσεων με κείμενο. Τόσο οι ιδιότητες όσο και το κείμενο έχουν καταχωρηθεί στην οντολογία και στις επτά γλώσσες. Το σημαντικό είναι ότι η οντολογία δίνει απάντηση όχι μόνο σχηματίζοντας την ερώτηση με την κατάλληλη ιδιότητα και το στιγμιότητα αλλά και με βάση το κείμενο. A. Ιδιότητες τύπων δεδομένων (data type properties) δήλωση Η ιδιότητα δήλωση συνδέει ένα στιγμιότυπο από την κλάση ΜαθησιακόΑποτέλεσμα με ένα λεκτικό, δηλαδή με το αντίστοιχο περιγραφικό κείμενο που υποδηλώνει το μοναδικό αναγνωριστικό του εν λόγω ΜΑ. Τα κείμενα αυτά που καταχωρήθηκαν για κάθε ένα στιγμιότυπο αναφέρονται στον συνοπτικό πίνακα των επαγγελματικών προφίλ. περιγραφήδ2 Συνδέει δύο στιγμιότυπα από διαφορετικές κλάσεις (Ικανότητα και ΠΥΑΔ) με το αντίστοιχο λεκτικό (κείμενο) της περιγραφής της Διάστασης 2. Δηλαδή μία ικανότητα χ όταν ανήκει σε ένα επαγγελματικό προφίλ ψ χαρακτηρίζεται από μια γενική περιγραφή. Ο τρόπος με τον οποίο επιτεύχθηκε η σύνδεση κάθε φορά των δύο στιγμιοτύπων και της αντίστοιχης περιγραφής αναλύεται παρακάτω (εκφράσεις κλάσεων/types). Να σημειωθεί ότι η περιγραφή της Διάστασης 2 είναι διαφορετική για κάθε μια ικανότητα όταν ανήκει σε κάποιο από τα επαγγελματικά προφίλ. περιγραφήεπιπέδουecf Συνδέει τρία στιγμιότυπα απο τρεις διαφορετικές κλάσεις (Ικανότητα, ΠΥΑΔ και e-cf ΨηφιακώνΙκανοτήτωνΠλαίσιοΠροσόντων) με το αντίστοιχο λεκτικό (κείμενο) της περιγραφής κάθε ένος από τα πέντε επίπεδα του e-cf. Δηλαδή, μια ικανότητα χ όταν ανήκει σε ένα επαγγελματικό προφίλ ψ αναλύεται σε ένα ή περισσότερα επίπεδα του e-cf. Η σχέση αυτή συνδέει τρία αντικείμενα (τριαδική). Ο τρόπος με τον οποίο επιτεύχθηκε η

83 σύνδεση κάθε φορά των δύο στιγμιοτύπων και της αντίστοιχης περιγραφής αναλύεται παρακάτω (Εκφράσεις κλάσεων/types). περιγραφήεπιπέδουεππ Συνδέει κάθε ένα από τα οκτώ στιγμιότυπα της κλάσης ΕυρωπαϊκόΠλαίσιοΠροσόντων (ΕΠΠ) με το αντίστοιχο λεκτικό (περιγραφικό κείμενο), το οποίο αναλύεται για κάθε επίπεδο σε γνώσεις, δεξιότητες, ικανότητες. Η σχέση εδώ είναι δυαδική και τα κείμενα προέρχονται από την ιστοσελίδα της European Commission 13. Σε όλες τις προαναφερθείσες ιδιότητες, το πεδίο τιμών χαρακτηρίζεται ως λεκτικό, ενώ δεν κρίθηκε απαραίτητη η δήλωση πεδίου ορισμού. Επίσης, οι ιδιότητες δεν έχουν άλλες αντίστροφες (inverse) ιδιότητες. Στο αριστερό μέρος της Εικόνας 5.4 που ακολουθεί φαίνονται όλες οι περιπτώσεις των ιδιοτήτων τύπων δεδομένων και στο δεξί μέρος της εικόνας φαίνεται η ιδιότητα δήλωση και στις επτά γλώσσες. Όλοι οι όροι και οι ιδιότητες καταχωρήθηκαν σε κάθε μία γλώσσα ως ετικέτες (label). Εικόνα 5.4. Ιδιότητες τύπων δεδομένων οντολογίας

84 δήλωση Ιδιότητα Πεδίο Ορισμού (Domain) - Λεκτικό περιγραφήδ2 - Λεκτικό περιγραφήεπιπέδουecf - Λεκτικό περιγραφήεπιπέδουεππ - Λεκτικό Πεδίο Τιμών (Range) Συνδέει Ένα στιγμιότυπο της κλάσης ΜαθησιακόΑποτέλεσμα με ένα λεκτικό (το αντίστοιχο περιγραφικό κείμενο από τον συνοπτικό πίνακα των επαγγελματικών προφίλ), που υποδηλώνει το μοναδικό αναγνωριστικό του εν λόγω ΜΑ. Συνδέει 2 στιγμιότυπα από διαφορετικές κλάσεις (Ικανότητα και ΠΥΑΔ) με το αντίστοιχο κείμενο της περιγραφής της Διάστασης 2, από τους αναλυτικούς πίνακες των επαγγελματικών προφίλ για κάθε μια ικανότητα. Συνδέει 3 στιγμιότυπα απο 3 διαφορετικές κλάσεις (Ικανότητα, ΠΥΑΔ και e-cf ΨηφιακώνΙκανοτήτωνΠλαίσιοΠροσόντων) με το αντίστοιχο κείμενο της περιγραφής κάθε ένος από τα 5 επίπεδα του e-cf, από τους αναλυτικούς πίνακες των επαγγελματικών προφίλ για κάθε μια ικανότητα. Συνδέει κάθε ένα από τα 8 στιγμιότυπα της κλάσης ΕυρωπαϊκόΠλαίσιοΠροσόντων (ΕΠΠ) με το αντίστοιχο περιγραφικό κείμενο, το οποίο αναλύεται για κάθε επίπεδο σε γνώσεις, δεξιότητες, ικανότητες. Πηγή: Χαρακτηριστικό Ιδιότητας Δεν έχει αντίστροφη. Η σύνδεση των 2 στιγμιοτύπων και του αντίστοιχου λεκτικού έγινε μέσω εκφράσεων κλάσεων/types. Δεν έχει αντίστροφη. Η σύνδεση των 3 στιγμιοτύπων και του αντίστοιχου λεκτικού έγινε μέσω εκφράσεων κλάσεων/types. Δεν έχει αντίστροφη. Δεν έχει αντίστροφη. Πίνακας 5.3. Ιδιότητες τύπων δεδομένων οντολογίας

85 Εκφράσεις κλάσεων (Class expressions/ Types) Σχετικά με τις ιδιότητες τύπων δεδομένων (περιγραφήδ2 και περιγραφήεπιπέδουecf) που αναφέρονται παραπάνω χρειάστηκε για να επιτευχθεί το επιθυμητό αποτέλεσμα, εκτός από τη δήλωση των αντίστοιχων ιδιοτήτων να προχωρήσουμε και στη δήλωση εκφράσεων κλάσεων που είναι γνωστές ως types. Αυτό έγινε γιατί το αποτέλεσμα που θέλαμε δεν ήταν η σύνδεση μόνο δύο εννοιών δηλαδή δυαδικών σχέσεων αλλά η σύνδεση στην ουσία και αναπαράσταση τριαδικών σχέσεων. Η ιδιότητα περιγραφήδ2 δίνει ως απάντηση δύο στιγμιότυπα, τα οποία προέρχονται από δύο διαφορετικές κλάσεις (Ικανότητα και ΠΥΑΔ), ενώ η ιδιότητα περιγραφήεπιπέδουecf δίνει ως απάντηση τρία στιγμιότυπα, τα οποία προέρχονται από τρεις διαφορετικές κλάσεις (Ικανότητα, ΠΥΑΔ και ecf ΨηφιακώνΙκανοτήτωνΠλαίσιοΠροσόντων). Δίνονται παραδείγματα για κάθε μια περίπτωση: o περιγραφήδ2 Ερώτημα: Η περιγραφή ή το λεκτικό της Διάστασης 2 "Κατανοεί και εφαρμόζει τις αρχές διαχείρισης έργων. Αυτό σημαίνει ότι προσδιορίζει τις δραστηριότητες, τις αρμοδιότητες, τα κρίσιμα ορόσημα, τους πόρους, τις ανάγκες σε δεξιότητες, τις διεπαφές και τον προϋπολογισμό. Δύναται να εφαρμόζει μεθοδολογίες, εργαλεία και διεργασίες. Είναι σε θέση να ανταποκριθεί στις προσδιορισμένες ανάγκες με την εφαρμογή νέων, εσωτερικά ή εξωτερικά διεργασιών. Κάνει επιλογές, δίνει οδηγίες και αναλαμβάνει την ευθύνη για μια ομάδα (δηλ. η σχέση μέσα στην ομάδα, οι στόχοι της ομάδας). Μεταβιβάζει τα προβλήματα που εντοπίστηκαν στον προμηθευτή και τον πελάτη.", ποια ικανότητα χαρακτηρίζει και αυτή η ικανότητα σε ποιο επαγγελματικό προφίλ ανήκει; Απάντηση: ΕιδικόςΣυντήρησηςΠΥΑΔ ΔιαχείρισηΈργωνΚαιΧαρτοφυλακίου Για να απαντά η οντολογία, δίνοντας και τα δύο στιγμιότυπα χρειάζονται δύο ενέργειες, οι οποίες είναι οι εξής:

86 1 η Ενέργεια Καταχωρούμε στο type του στιγμιοτύπου ΕιδικόςΣυντήρησηςΠΥΑΔ την έκφραση: (έχειικανότητα value ΔιαχείρισηΈργωνΚαιΧαρτοφυλακίου) and (περιγραφήδ2 value "Κατανοεί και εφαρμόζει τις αρχές διαχείρισης έργων. Αυτό σημαίνει ότι προσδιορίζει τις δραστηριότητες, τις αρμοδιότητες, τα κρίσιμα ορόσημα, τους πόρους, τις ανάγκες σε δεξιοτήτες, τις διεπαφές και τον προϋπολογισμό. Δύναται να εφαρμόζει μεθοδολογίες, εργαλεία και διεργασίες. Είναι σε θέση να ανταποκριθεί στις προσδιορισμένες ανάγκες με την εφαρμογή νέων, εσωτερικά ή εξωτερικά διεργασιών. Κάνει επιλογές, δίνει οδηγίες και αναλαμβάνει την ευθύνη για μια ομάδα (δηλ. η σχέση μέσα στην ομάδα, οι στόχοι της ομάδας). Μεταβιβάζει τα προβλήματα που εντοπίστηκαν στον προμηθευτή και τον πελάτη.") 2 η Ενέργεια Καταχωρούμε στο type του στιγμιοτύπου ΔιαχείρισηΈργωνΚαιΧαρτοφυλακίου την έκφραση: (ανήκειστοεπαγγελματικόπροφίλ value ΕιδικόςΣυντήρησηςΠΥΑΔ) and (περιγραφήδ2 value "Κατανοεί και εφαρμόζει τις αρχές διαχείρισης έργων. Αυτό σημαίνει ότι προσδιορίζει τις δραστηριότητες, τις αρμοδιότητες, τα κρίσιμα ορόσημα, τους πόρους, τις ανάγκες σε δεξιότητες, τις διεπαφές και τον προϋπολογισμό. Δύναται να εφαρμόζει μεθοδολογίες, εργαλεία και διεργασίες. Είναι σε θέση να ανταποκριθεί στις προσδιορισμένες ανάγκες με την εφαρμογή νέων, εσωτερικά ή εξωτερικά διεργασιών. Κάνει επιλογές, δίνει οδηγίες και αναλαμβάνει την ευθύνη για μια ομάδα (δηλ. η σχέση μέσα στην ομάδα, οι στόχοι της ομάδας). Μεταβιβάζει τα προβλήματα που εντοπίστηκαν στον προμηθευτή και τον πελάτη.") 86

87 o περιγραφήεπιπέδουecf Ερώτημα: Η περιγραφή ή το λεκτικό του επιπέδου ECF "Παρέχει συμβουλές για την κατασκευή και υλοποίηση των μακροχρόνιων καινοτόμων λύσεων επένδυσης αποταμίευσης.", σε ποιο επίπεδο του ECF ανάγεται, ποια ικανότητα χαρακτηρίζει και αυτή η ικανότητα σε ποιο επαγγελματικό προφίλ ανήκει; Απάντηση: e2 ΣχεδιασμόςΠροϊόντωνΉΈργων ΣύμβουλοςΠΥΑΔ Για να απαντά η οντολογία, δίνοντας και τα τρία στιγμιότυπα χρειάζονται τρεις ενέργειες, οι οποίες είναι οι εξής: 1 η Ενέργεια Καταχωρούμε στο type του στιγμιοτύπου ΣύμβουλοςΠΥΑΔ την έκφραση: ΣχεδιασμόςΠροϊόντωνΉΈργωνΑνήκειΣτοΕπαγγελματικόΠροφίλ value ΣύμβουλοςΠΥΑΔ and περιγραφήεπιπέδουecf value "Δρα συστηματικά στην καταγραφή σταθερών και απλών στοιχείων του προϊόντος ή έργου." 2 η Ενέργεια Καταχωρούμε στο type του στιγμιοτύπου ΣχεδιασμόςΠροϊόντωνΉΈργων την έκφραση: έχειεπίπεδο some ((ανήκειστοεπαγγελματικόπροφίλ value ΣύμβουλοςΠΥΑΔ) and (έχειεπίπεδο value e2)) 3 η Ενέργεια Καταχωρούμε στο type του στιγμιοτύπου e2 την έκφραση: είναιεπίπεδογια some ((ανήκειστοεπαγγελματικόπροφίλ value ΣύμβουλοςΠΥΑΔ) and (είναιεπίπεδογια value ΣχεδιασμόςΠροϊόντωνΉΈργων)) and περιγραφήεπιπέδουecf value Δρα συστηματικά στην καταγραφή σταθερών και απλών στοιχείων του προϊόντος ή έργου. 87

88 Με την ίδια διαδικασία γίνεται η εισαγωγή όλων των πιθανών περιπτώσεων σύνδεσης μεταξύ των στιγμιοτύπων των κλάσεων. B. Ιδιότητες σχολιασμού (annotation properties) Η χρήση της καρτέλας Annotations γίνεται κάθε φόρα που χρειάζεται να καταχωρηθεί μια ετικέτα (label) μιας κλάσης στιγμιοτύπου ιδιότητας, ώστε να καταγραφεί και στις επτά διαφορετικές γλώσσες. Επίσης, είναι χρήσιμη σε σημεία όπου καταχωρούνται κείμενα στην οντολογία, τα οποία αποτελούν επιπλέον πληροφορία για κάθε επαγγελματικό προφίλ. Ένα τέτοιο παράδειγμα αποτελεί ο πρώτος πίνακας από κάθε προφίλ, ο οποίος περιγράφει συνοπτικά το ρόλο του κάθε επαγγέλματος. Τέλος, στο παράθυρο DL Query του λογισμικού, όπου υποβάλλονται τα ερωτήματα επάρκειας στην οντολογία και δίνονται τα αποτελέσματα κρίθηκε απαραίτητη η εμφάνιση του παραθύρου Annotations ώστε πατώντας επάνω σε κάθε ένα αποτέλεσμα να επεξηγείται στην ουσία μέσω αυτού, από ποια κλάση προέρχεται το αποτέλεσμα. Δηλαδή κάθε στιγμιότυπο συνδέθηκε με την επιλογή του σχολίου (comment) με την κλάση στην οποία ανήκει. Αυτό καθιστά την οντολογία πιο εύχρηστη και κατανοητή προς όλους τους χρήστες ακόμα και στους μη έμπειρους σχετικά με όλες τις έννοιες που περιλαμβάνονται ΒΗΜΑ 7 Ο : ΠΑΡΑΓΩΓΗ ΣΤΙΓΜΙΟΤΥΠΩΝ Σε αυτό το στάδιο γίνεται η παραγωγή στιγμιοτύπων για κάθε μια κλάση και υποκλάση. Τα στιγμιότυπα εισάγουν επιπλέον πληροφορία στην οντολογία. Ο πίνακας που ακολουθεί, ο οποίος παρουσιάζεται και στο Βήμα 5 για την καλύτερη κατανόηση της οντολογίας, περιέχει όλα τα στιγμιότυπα των κλάσεων και και των υποκλάσεών τους ενώ δίνονται και δύο χαρακτηριστικές εικόνες από το protégé. 88

89 Κλάση Υποκλάση Στιγμιότυπα Ικανότητα ΣχεδίασηΙκανότητα ΚατασκευήΙκανότητα ΕκτέλεσηΙκανότητα ΕνεργοποίησηΙκανότητα ΔιαχείρισηΙκανότητα ΕυθυγράμμισηΠληροφοριακούΣυστήματοςΚαιΕπιχειρησιακήςΣτρατηγικής ΔιαχείρισηΕπιπέδουΕξυπηρέτησης ΑνάπτυξηΕπιχειρηματικούΠλάνου ΣχεδιασμόςΠροϊόντωνΉΈργων ΑρχιτεκτονικήΣχεδίαση ΣχεδίασηΕφαρμογών ΠαρακολούθησηΤεχνολογίαςΚαιΑγοράς ΑειφόροςΑνάπτυξη ΣχεδίασηΚαιΑνάπτυξη ΟλοκλήρωσηΣυστημάτων Έλεγχος ΕπέκτασηΛύσης ΠαραγωγήΤεκμηρίωσης ΥποστήριξηΧρηστών ΥποστήριξηΑλλαγών ΠαράδοσηΥπηρεσιών ΔιαχείρισηΠροβλημάτων ΑνάπτυξηΣτρατηγικήςΑσφάλειαςΠληροφοριών ΑνάπτυξηΣτρατηγικήςΠοιότηταςΤΠΕ ΠαροχήΕκπαίδευσηςΚαιΚατάρτισης Προμήθειες ΑνάπτυξηΠροτάσεωνΠωλήσεων ΔιαχείρισηΚαναλιώνΠώλησης ΔιαχείρισηΠωλήσεων ΔιαχείρισηΣυμβάσεων ΑνάπτυξηΠροσωπικού ΔιαχείρισηΠληροφοριώνΚαιΓνώσης ΑνάπτυξηΠρόβλεψης Διαχείριση ΈργωνΚαιΧαρτοφυλακίου ΔιαχείρισηΚινδύνου

90 ΔιαχείρισηΣχέσεων ΒελτίωσηΔιαδικασιών ΔιαχείρισηΠοιότηταςΤΠΕ ΔιαχείρισηΕπιχειρησιακώνΑλλαγών ΔιαχείρισηΑσφάλειαςΠληροφοριών ΔιακυβέρνησηΤεχνολογίαςΠληροφοριών ΕπαγγελματικόΠροφίλ ΠΥΑΔ ΕιδικόςΣυντήρησηςΠΥΑΔ ΣύμβουλοςΠΥΑΔ ΥπεύθυνοςΑνάπτυξηςΣυστήματοςΚαιΛυσεωνΠΥΑΔ ΥπεύθυνοςΑρχιτεκτονικήςΣυστήματοςΠΥΑΔ ΥπεύθυνοςΔιαχείρισηςΚοινότηταςΠΥΑΔ ΕυρωπαϊκόΠλαίσιοΠροσόντων ΕΠΠ1, ΕΠΠ2, ΕΠΠ3, ΕΠΠ4, ΕΠΠ5, ΕΠΠ6, ΕΠΠ7, ΕΠΠ8 ΠλαίσιοΠροσόντων ΨηφιακώνΙκανοτήτωνΠλαίσιοΠροσόν e1, e2, e3, e4, e5 των ΒαθμόςΣπουδαιότητα Χαμηλός, Μεσαίος, Υψηλός - ς ΤεχνικόςΠεριγραφικόςΔείκτης Τ01, Τ02, Τ03, Τ04, Τ05 ΣυμπεριφοράςΠεριγραφικόςΔείκτης Σ01, Σ02, Σ03, Σ04, Σ05, Σ06_5β, Σ07_6, Σ08_7, Σ09_8, Σ10_9, Σ11_10, Σ12_11 ΠεριγραφικόςΔείκτης Ε01, Ε02, Ε03_3α, Ε04_3β, Ε05_3γ, Ε06_3δ, Ε07_3ε, Ε08_3στ, Ε09_3ζ, Ε10_4, ΕπιχειρησιακόςΠεριγραφικόςΔείκτης Ε11_5 ΜΑ1, ΜΑ29, ΜΑ3, ΜΑ4, ΜΑ5, ΜΑ6, ΜΑ7, ΜΑ8, ΜΑ9, ΜΑ10, ΜΑ11, ΜΑ12, ΜαθησιακόΑποτέλεσ - ΜΑ13, ΜΑ14, ΜΑ15, ΜΑ16, ΜΑ17, ΜΑ18, ΜΑ19, ΜΑ20, ΜΑ21, ΜΑ22, μα ΜΑ23, ΜΑ24, ΜΑ25, ΜΑ26, ΜΑ27, ΜΑ28, ΜΑ29 Πίνακας 5.4. Κλάσεις, υποκλάσεις και στιγμιότυπα στην οντολογία ταξινομίας των Επαγγελματικών Περιγραμμάτων και ΜαθησιακώνΑποτελεσμάτων 90

91 Εικόνα 5.5. Στιγμιότυπα κλάσης ΠΥΑΔ Εικόνα 5.6. Στιγμιότυπα υποκλάσης ΔιαχείρισηΙκανότητα

92 5.8. ΒΗΜΑ 8 Ο : ΕΛΕΓΧΟΣ ΜΕΣΩ ΕΡΩΤΗΣΕΩΝ ΕΠΑΡΚΕΙΑΣ Αφού αναλύσαμε και περιγράψε την σχεδίαση και ανάπτυξη της οντολογίας, σε αυτό το στάδιο μέσω των ερωτήσεων επάρκειας ελέγχουμε αν τα αποτελέσματα είναι ορθά. Παρατίθενται ερωτήματα (μέσω print screen) από τις πιο σημαντικές περιπτώσεις σύνδεσης εννοιών (κλάσεων υποκλάσεων στιγμιοτύπων - ιδιοτήτων-εκφράσεων κλάσεων/types). Ερώτημα 1 Ποια Επαγγελματικά Προφίλ ανήκουν στην κατηγορία ΠΥΑΔ (Περιβάλλον Υποβοηθούμενης Αυτόνομης Διαβίωσης); Εικόνα 5.7. Αποτελέσματα από Ερώτημα 1

93 Ερώτημα 2 Ποιες Ικανότητες ανήκουν στην κατηγορία ΕκτέλεσηΙκανότητα; Εικόνα 5.8. Αποτελέσματα από Ερώτημα 2 Ερώτημα 3 Σε ποιες κατηγορίες χωρίζονται οι Περιγραφικοί Δείκτες; Εικόνα 5.9. Αποτελέσματα από Ερώτημα 3 93

94 Ερώτημα 4 Ποιους Περιγραφικούς Δείκτες περιλαμβάνει η κατηγορία Επιχειρησιακός Περιγραφικος Δείκτης; Εικόνα Αποτελέσματα από Ερώτημα 4 Ερώτημα 5 Ο βαθμός σπουδαιότητας σε ποιες κατηγορίες διαιρείται; Εικόνα Αποτελέσματα από Ερώτημα 5 94

95 Ερώτημα 6 Ποια μαθησιακά αποτελέσματα χαρακτηρίζουν γενικά τους περιγραφικούς δείκτες; Εικόνα Αποτελέσματα από Ερώτημα 6 Ερώτημα 7 Σε ποια πλαίσια προσόντων βασίστηκε η οντολογία; Εικόνα Αποτελέσματα από Ερώτημα 7 95

96 Ερώτημα 8 Ποια είναι τα επίπεδα του ecf ψηφιακών ικανοτήτων πλαίσιo προσόντων; Εικόνα Αποτελέσματα από Ερώτημα 8 Ερώτημα 9 Σε ποια επίπεδα χωρίζεται το Ευρωπαϊκό Πλαίσιo Προσόντων (EQF); Εικόνα Αποτελέσματα από Ερώτημα 9 96

97 Ερώτημα 10 Ποιο/α Επαγγελματικά Προφίλ έχουν την Ικανότητα Έλεγχος; Εικόνα Αποτελέσματα από Ερώτημα 10 Ερώτημα 11 Ποιες ικανότητες ανήκουν στο Επαγγελματικό Προφίλ ΣύμβουλοςΠΥΑΔ; Εικόνα Αποτελέσματα από Ερώτημα 11 97

98 Ερώτημα 12 Ποιες Ικανότητες της κατηγορίας ΣχεδίασηΙκανότητα ανήκουν στα Επαγγελματικά Προφίλ ΣύμβουλοςΠΥΑΔ και ΕιδικόςΣυντήρησηςΠΥΑΔ; Εικόνα Αποτελέσματα από Ερώτημα 12 Ερώτημα 13 Ο Περιγραφικός Δείκτης Τ01 από ποιο Μαθησιακό Αποτέλεσμα προσδιορίζεται; Εικόνα Αποτελέσματα από Ερώτημα 13 98

99 Ερώτημα 14 Ποιο επίπεδο EQF συνδέεται με το επίπεδο ecf e 4 ; Εικόνα Αποτελέσματα από Ερώτημα 14 Ερώτημα 15 Όταν η Ικανότητα ΑειφόροςΑνάπτυξη έχει επίπεδο ecf e 3 σε ποιο Επαγγελματικό Προφίλ ανήκει; Εικόνα Αποτελέσματα από Ερώτημα 15 99

100 Ερώτημα 16 Όταν η Ικανότητα ΑειφόροςΑνάπτυξη αναλύεται στον τεχνικό περιγραφικό δείκτη Τ05 σε ποιο/α Επαγγελματικά Προφίλ ανήκει; Εικόνα Αποτελέσματα από Ερώτημα 16 Ερώτημα 17 Όταν η Ικανότητα Παρακολούθηση Τεχνολογίας και Αγοράς έχει βαθμό σπουδαιότητας Μεσαίο σε ποιο/α Επαγγελματικά Προφίλ ανήκει; Εικόνα Αποτελέσματα από Ερώτημα

101 Ερώτημα 18 Ποια είναι τα χαρακτηριστικά της Ικανότητας Έλεγχος όταν ανήκει στο Επαγγελματικό Προφίλ Υπεύθυνος Ανάπτυξης Συστήματος Και Λύσεων ΠΥΑΔ; Εικόνα Αποτελέσματα από Ερώτημα 18 Ερώτημα 19 Ποια/ες Ικανότητες χ έχουν ecf Επίπεδο e 2 και e 3 και ανήκουν στα Επαγγελματικό Προφίλ Υπεύθυνος Ανάπτυξης Συστήματος Και Λύσεων ΠΥΑΔ; Εικόνα Αποτελέσματα από Ερώτημα

102 Ερώτημα 20 Ποια είναι τα επίπεδα ecf της Ικανότητας Σχεδιασμός Προϊόντων Ή Έργων όταν ανήκει στα Επαγγελματικά προφίλ Σύμβουλος ΠΥΑΔ και Υπεύθυνος Διαχείρισης Κοινότητας ΠΥΑΔ; Εικόνα Αποτελέσματα από Ερώτημα 20 Ερώτημα 21 Η δήλωση «Είναι δημιουργικός, ευρηματικός, καλαίσθητος» ποιο Μαθησιακό Αποτέλεσμα περιγράφει; Εικόνα Αποτελέσματα από Ερώτημα

103 Ερώτημα 22 Η περιγραφή της Διάστασης 2: Ερευνά τις τελευταίες τεχνολογικές εξελίξεις ΠΥΑΔ για να καθιερώσει τον τρόπο αντίληψης των εξελισσόμενων τεχνολογιών. Επινοεί καινοτόμες λύσεις για την ολοκλήρωση της νέας τεχνολογίας σε υπάρχοντα προϊόντα, εφαρμογές ή υπηρεσίες ή για τη δημιουργία νέων λύσεων., σε ποια Ικανότητα ανήκει και σε ποιο Επαγγελματικό Προφίλ ψ; Εικόνα Αποτελέσματα από Ερώτημα

104 Ερώτημα 23 Η περιγραφή Αξιοποιεί εξειδικευμένη γνώση στην ανάπτυξη προδιαγραφών για τη δημιουργία και τη διατήρηση σύνθετων εγγράφων του έργου. που ανήκει; Εικόνα Αποτελέσματα από Ερώτημα 23 Ακολουθούν ενδεικτικά κάποια ξενόγλωσσα print screen ερωτημάτων επάρκειας. 104

105 Ερώτημα 24 Ποια είναι τα χαρακτηριστικά της ικανότητας ΣχεδίασηΕφαρμογών όταν ανήκει στο επαγγελματικό προφίλ ΣύμβουλοςΠΥΑΔ; (αγγλική έκδοση) Εικόνα Αποτελέσματα από Ερώτημα 24 (αγγλικά) Ερώτημα 25 Ποιες Ικανότητες ανήκουν στo Επαγγελματικά Προφίλ ΕιδικόςΣυντήρησηςΠΥΑΔ; (γαλλική έκδοση) Εικόνα Αποτελέσματα από Ερώτημα 25 (γαλλικά) 105