Σχέση Δικαίων Διανοητικής Ιδιοκτησίας και Ελεύθερου Ανταγωνισμού: Ιδίως οι Συμβάσεις Μεταφοράς Τεχνολογίας

Transcript

1 ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΣΧΟΛΗ ΝΟΜΙΚΩΝ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΩΝ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΤΜΗΜΑ ΝΟΜΙΚΗΣ ΤΟΜΕΑΣ ΕΜΠΟΡΙΚΟΥ ΚΑΙ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΟΥ ΔΙΚΑΙΟΥ ΤΜΗΜΑ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΟΥ ΕΠΙΒΛΕΠΩΝ ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ: Β. ΑΝΤΩΝΟΠΟΥΛΟΣ ΣΧΕΣΗ ΔΙΚΑΙΩΝ ΔΙΑΝΟΗΤΙΚΗΣ ΙΔΙΟΚΤΗΣΙΑΣ ΚΑΙ ΕΛΕΥΘΕΡΟΥ ΑΝΤΑΓΩΝΙΣΜΟΥ: ΙΔΙΩΣ ΟΙ ΣΥΜΒΑΣΕΙΣ ΜΕΤΑΦΟΡΑΣ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑΣ ΒΑΝΤΣΙΟΥΡΗ ΠΕΤΡΟΥΛΑ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ

2 ΠΙΝΑΚΑΣ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΩΝ Ι. ΕΙΣΑΓΩΓΗ 1 ΙΙ. Η ΣΧΕΣΗ ΤΟΥ ΔΙΚΑΙΟΥ ΤΟΥ ΕΛΕΥΘΕΡΟΥ ΑΝΤΑΓΩΝΙΣΜΟΥ ΚΑΙ ΤΟΥ ΔΙΚΑΙΟΥ ΔΙΑΝΟΗΤΙΚΗΣ ΙΔΙΟΚΤΗΣΙΑΣ 3 ΙΙΙ. Η ΙΣΟΡΡΟΠΙΑ ΜΕΤΑΞΥ ΤΩΝ ΔΥΟ ΔΙΚΑΙΩΝ ΣΤΗ ΝΟΜΟΛΟΓΙΑ ΤΟΥ ΔΕΚ 8 ΙΙΙ.1. Οι διατάξεις της Συνθήκης των Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων 8 ΙΙΙ.2. Η θεωρία της υπόστασης κατά της άσκησης του δικαιώματος διανοητικής ιδιοκτησίας 11 ΙΙΙ.3. Η θεωρία του ειδικού αντικειμένου 15 IIΙ.4. H ανάλωση του δικαιώματος 18 III.5. Συνοψίζοντας 19 IV. ΟΡΙΑ ΣΤΗΝ ΑΣΚΗΣΗ ΤΩΝ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΩΝ ΔΙΑΝΟΗΤΙΚΗΣ ΙΔΙΟΚΤΗΣΙΑΣ ΥΠΟ ΤΟ ΑΡΘΡΟ 81 ΣΕΚ 21 ΙV.1. Η παραχώρηση άδειας εκμετάλλευσης δικαιωμάτων διανοητικής ιδιοκτησίας ως συμφωνία εμπίπτουσα στο πεδίο του 81 ΣΕΚ 21 ΙV.2. Εξέταση των περιοριστικών όρων μίας σύμβασης σύμφωνα με το άρθρο ΙV.3. Η προέλευση της πρακτικής της εφαρμογής από την Επιτροπή του άρθρου 81 παρ. 1 στις συμβάσεις παραχώρησης άδειας χρήσης δικαιωμάτων διανοητικής ιδιοκτησίας 26 ΙV.3.1. Ανασφάλεια Δικαίου 26 ΙV.3.2. H υπόθεση Maize Seed 26 ΙV.3.3. Η ανάγκη ομαδικής απαλλαγής 28 ΙV.3.4. Από μία νομική σε μια οικονομική θεώρηση: Από τον Κανονισμό 2349/84 στον καινούριο Κανονισμό Ομαδικής Απαλλαγής 772/

3 V. ΟΜΑΔΙΚΗ ΑΠΑΛΛΑΓΗ ΤΩΝ ΠΕΡΙΟΡΙΣΤΙΚΩΝ ΣΥΜΠΡΑΞΕΩΝ 32 V.1. Περιγραφή του μηχανισμού των κανονισμών ομαδικής απαλλαγής 32 V.2. Έννομες συνέπειες των κανονισμών ομαδικής απαλλαγής 33 VΙ. O ΚΑΝΟΝΙΣΜΟΣ 772/2004 ΤΗΣ ΕΠΙΤΡΟΠΗΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΦΑΡΜΟΓΗ ΤΟΥ ΑΡΘΡΟΥ 81 ΠΑΡ. 3 ΤΗΣ ΣΥΝΘΗΚΗΣ ΣΕ ΟΡΙΣΜΕΝΕΣ ΚΑΤΗΓΟΡΙΕΣ ΜΕΤΑΦΟΡΑΣ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑΣ 34 VΙ.1. Οι βασικές αλλαγές που επέφερε ο Κανονισμός 772/ VΙ.2. Πεδίο εφαρμογής του Κανονισμού (ΕΚ) 772/2004 της Επιτροπής 38 VΙ.2.1. Τεχνολογία 39 VΙ Συμπεριλαμβανόμενα στην έννοια της τεχνολογίας δικαιώματα 39 VΙ Γενικά 39 VΙ Τεχνογνωσία 40 VΙ Μη συμπεριλαμβανόμενα στην έννοια της τεχνολογίας δικαιώματα 43 VΙ Δικαιώματα Πνευματικής Ιδιοκτησίας 43 VΙ Σήμα 45 VΙ.2.2. Ενεργό δικαίωμα 48 VΙ.2.3. Δύο Επιχειρήσεις 51 VΙ.2.4. Συμφωνίες για την παραγωγή προϊόντων της σύμβασης 52 VΙ Ρήτρες που σχετίζονται με την αγορά ή την πώληση προϊόντων 53 VΙ Δικαίωμα χορήγησης περαιτέρω άδειας εκμετάλλευσης 53 VΙ Συμφωνίες μη διεκδίκησης 54 VΙ Υπεργολαβία 54 VΙ Συμφωνίες Έρευνας και Ανάπτυξης 55 VΙ.2.5. Η μεταφορά τεχνολογίας ως κύριο αντικείμενο της συμφωνίας 57 VΙ.2.6. Εκχώρηση της τεχνολογίας 58 VΙ.2.7. Μερίδιο αγοράς 58 3

4 VΙ Υπολογισμός του μεριδίου αγοράς 58 VΙ Δυσχέρειες στην αξιολόγηση της επιρροής του δυνητικού ανταγωνισμού 61 VΙ Οι καινούριες τεχνολογίες καθίστανται θύματα της ίδιας τους της επιτυχίας 63 VΙ Δεύτερη περιοχή ασφαλείας 64 VΙ.3. Διευκρίνηση εννοιών 65 VΙ.3.1. Ανταγωνιστικές και μη ανταγωνιστικές επιχειρήσεις 65 VΙ Κατάσταση Εμπλοκής 67 VΙ Ριζική καινοτομία 68 VΙ.3.2. Αμοιβαίες και μη αμοιβαίες συμφωνίες μεταφοράς τεχνολογίας 69 VΙ.4. Αξιολόγηση των περιορισμών των συμφωνιών μεταφοράς τεχνολογίας 71 VΙ.4.1. Καταμερισμός αγορών ή πελατών 73 VΙ.4.2. Περιορισμός του τομέα χρήσης 77 VΙ.4.3. Υποχρέωση μη άσκησης ανταγωνισμού 77 VΙ.4.4. Υποχρέωση δέσμιας χρήσης 78 VΙ.4.5. Καθορισμός τιμών 78 VΙ.4.6. Περιορισμός της παραγωγής 80 VΙ.4.7. Υπολογισμός των δικαιωμάτων εκμετάλλευσης 80 VΙ.4.8. Εναλλακτική πηγή εφοδιασμού 81 VΙ.4.9. Περιορισμοί που επιβάλλονται στους δικαιοδόχους στα πλαίσια συστημάτων διανομής 81 VΙ Αποκλειστική επανεκχώρηση ή χορήγηση στον δικαιοπάροχο των διαχωρίσιμων βελτιώσεων της παραχωρούμενης τεχνολογίας 83 VΙ Ρήτρα μη προσβολής 84 VΙ.5. Ανάκληση του Ευεργετήματος της Ομαδικής Απαλλαγής 85 VΙ.5.1. Προϋποθέσεις ανάκλησης του ευεργετήματος της ομαδικής απαλλαγής 85 VΙ.5.2. Άμεση εφαρμογή του άρθρου 82 ΣΕΚ χωρίς προηγούμενη ανάκληση 86 VΙ.5.3. Η υπόθεση Tetra Pak 86 4

5 VΙΙ. ΑΤΟΜΙΚΗ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ ΣΥΜΦΩΝΙΩΝ ΚΑΙ ΠΕΡΙΟΡΙΣΜΩΝ ΔΙΑΦΟΡΩΝ ΑΥΤΩΝ ΠΟΥ ΚΑΛΥΠΤΟΝΤΑΙ ΑΠΟ ΤΗΝ ΟΜΑΔΙΚΗ ΑΠΑΛΛΑΓΗ 88 VΙΙ.1. Γενικά 88 VΙΙ.2. Η εφαρμογή του άρθρου 81 παρ.3 ΣυνθΕΚ σε μη καλυπτόμενες από την ομαδική απαλλαγή συμφωνίες μεταφοράς τεχνολογίας κατά τις Κατευθυντήριες Γραμμές της Επιτροπής 89 VΙΙ.3. Ατομική Εξαίρεση-Διαδικασία 91 VΙΙ.3.1. Προϊσχύσαν Καθεστώς 91 VΙΙ Κανονισμός 17/62: Πρώτος κανονισμός εφαρμογής των άρθρων 85 και 86 της Συνθήκης 91 VΙΙ Ο Κανονισμός 1216/99 για την τροποποίηση του Κανονισμού αριθμ Πρώτος κανονισμός εφαρμογής των άρθρων 81 και 82 της Συνθήκης 92 VΙΙ.3.2. Ισχύον Καθεστώς 93 VΙΙΙ. ΕΠΙΛΟΓΟΣ 95 5

6 Ι. ΕΙΣΑΓΩΓΗ Η παρούσα εργασία πραγματεύεται την νομική αντιμετώπιση των συμβάσεων μεταφοράς τεχνολογίας από πλευράς δικαίου του ανταγωνισμού, και ειδικότερα σε σχέση με το άρθρο 81 της Συνθήκης των Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων. Επιδιώκει δηλαδή να εξετάσει το σημείο τομής των δύο αυτών φαινομενικά συγκρουόμενων δικαίων: η απόλυτη και αποκλειστική εξουσία των δικαιωμάτων διανοητικής ιδιοκτησίας μοιάζει να συγκρούεται με το δίκαιο των προώθησης του υγειούς ανταγωνισμού στην Κοινή Αγορά, ή μήπως όχι; Απαραίτητο εργαλείο για την περαιτέρω ανάλυση είναι ο ίδιος ο ορισμός των συμβάσεων μεταφοράς τεχνολογίας. Ως συμφωνίες μεταφοράς τεχνολογίας νοούνται οι αμιγείς και μεικτές συμφωνίες παραχώρησης άδειας εκμετάλλευσης ορισμένων δικαιωμάτων διανοητικής ιδιοκτησίας, οι οποίες συνδέονται άμεσα με την παραγωγή προϊόντων που αφορά η σύμβαση. Οι συμφωνίες μεταφοράς τεχνολογίας προϋποθέτουν την επένδυση σημαντικών χρηματικών κεφαλαίων από την πλευρά των συμβαλλομένων μερών και η αυτοδίκαιη ακύρωση τους ως συνέπεια παράβασης των κοινοτικών κανόνων ανταγωνισμού μπορεί να έχει ολέθρειες συνέπειες ακόμη και για τη βιωσιμότητα των συμβαλλομένων επιχειρήσεων. Ο επιχειρηματικός κίνδυνος που αναλαμβάνουν οι ευρωπαϊκές εταιρίες όταν επιδιώκουν να «μοιραστούν» την τεχνολογία τους δεν είναι ο μοναδικός λόγος που καθιστά την διευκρίνιση των προϋποθέσεων του σύννομου των σχετικών συμβάσεων επιτακτική. Οι συμφωνίες μεταφοράς τεχνολογίας μπορούν να αποτελέσουν το μοχλό για την ενδυνάμωση των ευρωπαϊκών εταιριών, καθώς με τη μεταξύ τους συνεργασία μπορούν να καταστούν περισσότερο ανταγωνιστικές σε παγκόσμιο επίπεδο. Επιπλέον, η συνεργασία στον τομέα της τεχνολογίας οδηγεί σε καινοτομίες και νεωτερισμούς που στοχεύουν είτε στην μείωση του κόστους των παραγώμενων αγαθών, είτε σε αύξηση της ποιότητάς τους, σε κάθε περίπτωση δηλαδή επιφέρουν πολλαπλά οφέλη για τον Ευρωπαϊο καταναλωτή. 6

7 Από άποψη δικαίου ελεύθερου ανταγωνισμού οι συμφώνίες μεταφοράς τεχνολογίας δεν είναι παρά συμφωνίες μεταξύ επιχειρήσεων με αντικείμενο την παραχώρηση αδειών εκμετάλλευσης δικαιωμάτων διανοητικής ιδιοκτησίας. Δεν είναι δυνατόν να εξετάσουμε κατά πόσο οι συμφωνίες αυτές εμπίπτουν στο απαγορευτικό πεδίο του άρθρου 81, αν δεν αναλύσουμε προηγουμένως την ίδια τη σχέση μεταξύ των δύο δικαίων, όπως αυτή σκιαγραφείται στη Συνθήκη και στην νομολογία του ΔΕΚ. Η σύναψη της συμφωνίας θα πρέπει να επιτρέπεται καταρχήν από τις διατάξεις για την ελεύθερη κυκλοφορία εμπορευμάτων. Επιπλέον, μία συμφωνία μεταφοράς τεχνολογίας ενδέχεται, ακόμη και αν φαίνεται να αντιβαίνει στις διάταξεις για τον ανταγωνισμό, να προστατεύεται έναντι αυτού, λόγω της απόλυτης και αποκλειστικής φύσης των προστατευόμενων δικαιωμάτων. Το ΔΕΚ έχει αναπτύξει με τη νομολογία του αρχές που δίνουν απαντήσεις στα ως άνω ζητήματα. Ακόμη όμως και αν μία σύμβαση μεταφοράς τεχνολογίας φαίνεται να εμποδίζει σε πρώτο επίπεδο τον ελεύθερο ανταγωνισμό, είναι δυνατόν να αντισταθμίζει τον περιορισμό αυτό με τα ωφέλη τα οποία επιφέρει στην Κοινή Αγορά. Η ιδέα αυτή είναι κάθε άλλο παρά άγνωστη στην Κοινοτική πρακτική, καθώς ενσωματώνεται στην τρίτη παράγραφο του άρθρου 81. Η Επιτροπή προχώρησε ένα βήμα παραπέρα και έχοντας την εξουσιοδότηση του Συμβουλίου θέσπισε περιπτώσεις απαλλαγών κατά κατηγορίες, όταν έκρινε ότι οι θετικές συνέπειες για την Κοινή Αγορά εξοβέλιζαν τις αρνητικές, ή ακόμη όταν αναγνώριζε ότι η ανασφάλεια δικαίου σε έναν τομέα θα μπορούσε να οδηγήσει σε νέκρωση του. Αυτό ήταν το σκεπτικο της και στην περίπτωση των συμφωνιών μεταφοράς τεχνολογίας. Σήμερα την ομαδική απαλλαγή των συμφωνιών μεταφοράς τεχνολογίας ρυθμίζει ο Κανονισμός της Επιτροπής 772/2004. Ακόμη όμως και να μην εμπίπτει μια συμφωνία στο πεδίο εφαρμογής του, μπορεί και πάλι να απολαύσει το ευεργέτημα της ατομικής απαλλαγής, αν πληροί τις προϋποθέσεις του άρθρου 81 παρ. 3. Από την ως άνω εισαγωγή διαφαίνεται και η δομή της παρούσας εργασίας. Η εργασία αυτή βασίζεται σε δύο κύρια μέρη. Στο πρώτο μέρος καταδεικνύεται η σχέση μεταξύ των δύο δικαίων, καθώς τα συμπεράσματα 7

8 από την ως άνω σύγκριση είναι απαραίτητα για την κατάφαση ύπαρξης περιορισμού του ανταγωνισμού σύμφωνα με το άρθρο 81. Στο δεύτερο μέρος παρουσιάζονται οι ρυθμίσεις του κανονισμού απαλλαγής κατά κατηγορίες για τις συμβάσεις μεταφοράς τεχνολογίας. ΙΙ. Η ΣΧΕΣΗ ΤΟΥ ΔΙΚΑΙΟΥ ΤΟΥ ΕΛΕΥΘΕΡΟΥ ΑΝΤΑΓΩΝΙΣΜΟΥ ΚΑΙ ΤΟΥ ΔΙΚΑΙΟΥ ΤΗΣ ΔΙΑΝΟΗΤΙΚΗΣ ΙΔΙΟΚΤΗΣΙΑΣ Η διανοητική ιδιοκτησία θεωρείται το προϊόν και το αποτέλεσμα προστασίας εθνικών δικαιϊκών συστημάτων παρόλο που η παγκοσμιοποίηση και οι ανάγκες του διεθνούς εμπορίου έχουν υπαγορεύσει τη διεθνή συνεργασία των κρατών στον τομέα αυτό 1. Υπέρ της ως άνω άποψης συνηγορεί το γεγονός ότι τα δικαιώματα αυτά απονέμονται και προστατεύονται από τα εθνικά δίκαια καθώς και το γεγονός ότι πρόκειται κυρίως για δικαιώματα που εκτείνονται στην επικράτεια του κράτους εκείνου που τα αναγνωρίζει ή τα απονέμει (αρχή της εδαφικότητας). Τα ως άνω χαρακτηριστικά των δικαιωμάτων διανοητικής ιδιοκτησίας και ο απόλυτος και αποκλειστικός χαρακτήρας της εξουσίας που παρέχουν στον δικαιούχο τους μπορεί να προσκρούει στην απρόσκοπτη λειτουργία της κοινοτικής αγοράς, 1 Βέβαια σήμερα έχει επιχειρηθεί η εναρμόνιση των νομοθεσιών των κρατών μελών σε ζητήματα σχετικά με τη διανοητική ιδιοκτησία εντός της Κοινής Αγοράς. Βλ. σχετικά, Πρώτη Οδηγία 89/104/ΕΟΚ για την προσέγγιση των νομοθεσιών των κρατών μελών περί σημάτων. Οδηγία 90/205/ΕΟΚ για την νομική προστασία προγραμμάτων Η/Υ. Οδηγία 92/100/ΕΟΚ σχετικά με το δικαίωμα εκμίσθωσης, το δικαίωμα δανεισμού και ορισμένα συγγενικά δικαιώματα προς την πνευματική ιδιοκτησία στον τομέα των προϊόντων της διανοίας. Οδηγία 93/83/ΕΟΚ περί εναρμονίσεως της διάρκειας προστασίας του δικαιώματος πνευματικής ιδιοκτησίας και ορισμένων συγγενών δικαιωμάτων. Οδηγία 96/09/ΕΟΚ σχετικά με την νομική προστασία των βάσεων δεδομένων. Οδηγία 97/71/ΕΚ για τη νομική προστασία σχεδίων και υποδειγμάτων. Οδηγία 2001/29/ΕΚ για την εναρμόνιση ορισμένων πτυχών του δικαιώματος του δημιουργού και συγγενικών δικαιωμάτων στην κοινωνία της πληροφορίας. Οδηγία 2001/84/ΕΚ σχετικά με το δικαίωμα παρακολούθησης του δημιουργού ενός πρωτότυπου έργου τέχνης. Οδηγία 2004/48/ΕΚ σχετικά με την επιβολή των δικαιωμάτων διανοητικής ιδιοκτησίας. Η Κοινότητα μάλιστα προχώρησε σε τέτοιο σημείο ώστε να δημιουργήσει η ίδια δικαιώματα διανοητικής ιδιοκτησίας, βλ. τον Κανονισμού 40/94/ΕΚ για το κοινοτικό σήμα όπως τροποποιήθηκε με τον Κανονισμό 422/2004/ΕΚ και τον Κανονισμό 6/2002/ΕΚ για τα κοινοτικά σχέδια και υποδείγματα όπως επίσης και τον σχετικό με την εφαρμογή του Κανονισμό 2245/2002/ΕΚ. Για περισσότερες πληροφορίες σχετικά με το σημερινό καθεστώς της εναρμόνισης του Δικαίου πνευματικής και βιομηχανικής ιδιοκτησίας βλ. L. Ritter, W. D. Braun, European Competition Law: A practitioner s guide, Kluwer Law International, σελ

9 καθώς η άσκηση τους ενδέχεται να θέσει φραγμούς στην ελεύθερη διακίνηση αγαθών και υπηρεσιών στην Ενιαία Αγορά. 2 Ειδικότερα, η εφαρμογή του δικαίου του ανταγωνισμού σε συμβάσεις που εμπεριέχουν δικαιώματα διανοητικής ιδιοκτησίας εγείρει ειδικά ζητήματα, καθώς το δίκαιο του ανταγωνισμού και της διανοητικής ιδιοκτησίας επιδιώκουν διαφορετικούς σκοπούς, οι οποίοι σε αρκετές περιπτώσεις δεν συμβιβάζονται μεταξύ τους. Το δίκαιο του ανταγωνισμού προστατεύει τον ανταγωνισμό από αδικαιολόγητους περιορισμούς και στοχεύει στη διατήρηση ελεύθερης και ανοιχτής αγοράς. Από την άλλη πλευρά, η ισχυρότερη μορφή δικαιώματος διανοητικής ιδιοκτησίας, δηλαδή το δίπλωμα ευρεσιτεχνίας, παρέχει στον εφευρέτη ενός νέου προϊόντος ή διαδικασίας το αποκλειστικό δικαίωμα να παράγει να χρησιμοποιήσει και να πουλά την εφεύρεση καθώς επίσης και το συναφές νομικό δικαίωμα να απαγορεύσει στους υπολοίπους την χωρίς τη συγκατάθεσή του εκμετάλλευση της προστατευόμενης εφεύρεσης. Έτσι, ενώ από τη μία πλευρά το αποκλειστικό δικαίωμα εκμετάλλευσης της εφεύρεσης δημιουργεί ισχυρά ανταγωνιστικά κίνητρα για ανάπτυξη καινοτομιών, από την άλλη πλευρά, υπάρχει ο κίνδυνος κατάχρησης του δικαιώματος της αποκλειστικότητας από τον δικαιούχο του διπλώματος ευρεσιτεχνίας κατά τέτοιο αντιανταγωνιστικό τρόπο, ώστε να επιτύχει ένα παράνομο δέσιμο, ή να εγκαθιδρύσει ένα καθεστώς απόλυτης εδαφικής προστασίας μεταξύ των δικαιοδόχων. Ο κίνδυνος αυξάνεται αν το δικαίωμα διανοητικής ιδιοκτησίας παρέχει στον δικαιούχο του σημαντικό μερίδιο δύναμης στην αγορά ή, πολύ περισσότερο, αν του εξασφαλίζει το μονοπώλιο για ένα συγκεκριμένο τύπο προϊόντος. 3 Υποστηρίζεται ωστόσο ότι η προαναφερθείσα σύγκρουση των δύο δικαίων είναι περισσότερο φαινομενική, καθώς επιδιώκουν έναν κοινό στόχο. 4 Κατά την άποψη αυτή υφίσταται ενότητα τόσο του αντικειμένου προστασίας όσο και σκοπού προστασίας της διανοητικής ιδιοκτησίας, όπου εντάσσονται 2 Βλ. σχετικά Ε. Σταματούδη, Κοινοτικό Δίκαιο του Ανταγωνισμού & Διανοητική Ιδιοκτησία, Κατάχρηση Δεσπόζουσας θέσης, Νομική Βιβλιοθήκη, 2006, σελ L. Ritter, W. D. Braun, European Competition Law: A practitioner s guide, Kluwer Law International, σελ Λιακόπουλος, Βιομηχανική Ιδιοκτησία, έκδοση 5 η 2000, σελ και 13 9

10 τα δικαιώματα διανοητικής ιδιοκτησίας, καθώς και το δίκαιο του ανταγωνισμού. Ειδικότερα, το κοινό αντικείμενο συνίσταται στην οικονομική ελευθερία και ο κοινός σκοπός στην επίτευξη των γενικότερων στόχων της οικονομικής πολιτικής και στην εξυπηρέτηση του γενικότερου κοινωνικού συμφέροντος. Κατά άλλη άποψη 5, κοινός στόχος των δύο δικαίων αποτελεί η προαγωγή της καινοτομίας, χωρίς φυσικά να αποκλείεται σε συγκεκριμένες περιπτώσεις να υπάρξει σύγκρουση των δύο δικαίων. Αυτό θα γίνεται κυρίως λόγω του διαφορετικού τρόπου που υιοθετούν τα δύο αυτά δίκαια για την προαγωγή της καινοτομίας. Το δίκαιο των άυλων αγαθών επιδιώκει την προαγωγή της καινοτομίας μέσω της απονομής απόλυτων και αποκλειστικών δικαιωμάτων, ενώ το δίκαιο του ελεύθερου ανταγωνισμού μέσω της απαγόρευσης συγκεκριμένων συμπεριφορών που περιορίζουν την οικονομική ελευθερία τρίτων. Άλλωστε, σύμφωνα με σχετική έκθεση αξιολόγησης της Επιτροπής οι στόχοι των δικαιωμάτων διανοητικής ιδιοκτησίας, δηλαδή η προστασία και η ανταμοιβή των νεωτερισμών 6, και ο στόχος των κανόνων του ανταγωνισμού, δηλαδή η εξασφάλιση του ανόθευτου ανταγωνισμού 7, πρέπει να ερμηνεύονται κατά τέτοιο τρόπο, ώστε να αλληλοσυμπληρώνονται, επειδή και οι δυο δικαιικοί τομείς στοχεύουν στην ευημερία του καταναλωτή και στην αποτελεσματική κατανομή των παραγωγικών πηγών. 8 Και οι Κατευθυντήριες Γραμμές του Κανονισμού 772/2004 που θα εξετάσουμε στο δεύτερο τμήμα της εργασίας, ορίζουν ότι δεν υπάρχει εγγενής αντινομία μεταξύ των δικαιωμάτων διανοητικής ιδιοκτησίας και των κοινοτικών κανόνων ανταγωνισμού, καθώς τόσο τα δικαιώματα διανοητικής ιδιοκτησίας, όσο και ο ανταγωνισμός είναι απαραίτητα στοιχεία για την προώθηση της καινοτομίας και την ανταγωνιστική της εκμετάλλευση 9. 5 Βλ. Κινινή, Η άρνηση παραχώρησης άδειας εκμετάλλευσης άυλων αγαθών στο δίκαιο του ελεύθερου ανταγωνισμού, σελ. 16 επ. 6 ΔΕΚ, Υπόθεση C , IMS Health II, 29. Απριλίου 2004, παρ Άρθρο 3 ζ της Συνθήκης των Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων 8 Έκθεση Αξιολόγησης της Επιτροπής, COM/2001/786 τελικό, σημείο 29 9 Ανακοίνωση της Επιτροπής Κατευθυντήριες γραμμές σχετικά με την εφαρμογή του άρθρου 81 της συνθήκης ΕΚ σε συμφωνίες μεταφοράς τεχνολογίας, Επίσημη Εφημερίδα αριθ. C 101 της 27/04/2004 σ , παρ. 7: «Το γεγονός ότι το δίκαιο περί διανοητικής ιδιοκτησίας χορηγεί αποκλειστικά δικαιώματα εκμετάλλευσης δεν σημαίνει ότι τα δικαιώματα διανοητικής ιδιοκτησίας εξαιρούνται από την εφαρμογή του δικαίου του ανταγωνισμού. Ειδικότερα, τα άρθρα 81 και 82 έχουν εφαρμογή σε συμφωνίες βάσει των οποίων ο δικαιούχος χορηγεί σε άλλη επιχείρηση άδεια εκμετάλλευσης των δικαιωμάτων του διανοητικής ιδιοκτησίας(9). Δεν σημαίνει επίσης ότι υπάρχει εγγενής 10

11 Σε κάθε περίπτωση, η παράλληλη εφαρμογή των κανόνων του ανταγωνισμού και της διανοητικής ιδιοκτησίας απαιτεί προσεκτική αξιολόγηση και εξισορρόπηση των υποκείμενων λειτουργιών τους, ώστε να ελαχιστοποιηθούν πιθανές συγκρούσεις και να αποφευχθεί η ματαίωση των βασικών στόχων και των δύο δικαίων. 10 Μάλιστα, για να συμβιβασθεί αυτή η σύγκρουση η Επιτροπή και το Δικαστήριο των Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων ανέπτυξαν μέσω της πρακτικής τους τις ακόλουθες τρεις αρχές: 1. Υπόστασης κατά Άσκησης: Το κοινοτικό δίκαιο δεν μπορεί να επηρεάσει την ύπαρξη των εθνικών δικαιωμάτων διανοητικής ιδιοκτησίας, καθώς το άρθρο 295 της Συνθήκης ορίζει ότι «Η παρούσα συνθήκη δεν προδικάζει με κανένα τρόπο το καθεστώς της ιδιοκτησίας στα κράτη μέλη». Ωστόσο, η άσκηση των ως άνω δικαιωμάτων οι συνθήκες υπό τις οποίες τα δικαιώματα μπορούν να ασκηθούν περιορίζεται από το κοινοτικό δίκαιο, ιδίως από τους κανόνες του ανταγωνισμού και της ελεύθερης διακίνησης αγαθών και υπηρεσιών. 11 Το ΔΕΚ συμπλήρωσε με μεταγενέστερη νομολογία του την αρχή της διάκρισης μεταξύ ύπαρξης και άσκησης των δικαιωμάτων διανοητικής ιδιοκτησίας με την αρχή του ειδικού αντικειμένου του δικαιώματος. αντινομία μεταξύ των δικαιωμάτων διανοητικής ιδιοκτησίας και των κοινοτικών κανόνων ανταγωνισμού. Ειδικότερα, και τα δύο σώματα δικαίου έχουν τον ίδιο βασικό στόχο, δηλαδή την προώθηση της ευημερίας των καταναλωτών και την αποτελεσματική κατανομή των πόρων. Η καινοτομία αποτελεί ουσιώδες και δυναμικό στοιχείο μιας ανοικτής και ανταγωνιστικής οικονομίας της αγοράς. Τα δικαιώματα διανοητικής ιδιοκτησίας προωθούν τον δυναμικό ανταγωνισμό ενθαρρύνοντας τις επιχειρήσεις να επενδύουν στην ανάπτυξη νέων ή βελτιωμένων προϊόντων και διαδικασιών. Το ίδιο αποτέλεσμα έχει και ο ανταγωνισμός, καθότι ασκεί πίεση στις επιχειρήσεις να προβούν σε καινοτομίες. Συνεπώς, τόσο τα δικαιώματα διανοητικής ιδιοκτησίας, όσο και ο ανταγωνισμός είναι απαραίτητα στοιχεία για την προώθηση της καινοτομίας και την ανταγωνιστική της εκμετάλλευση.» 10 Βλ. σχετικά και L. Ritter, W. D. Braun, European Competition Law: A practitioner s guide, Kluwer Law International, Βλ. Grundig /Consten, ΔΕΚ, 13. Ιουλίου 1966, Συλλογή 1966, 299, σελ , Deutsche Grammophon, ΔΕΚ 8 Ιουνίου 1971, Συλλογή 1971, σελ. 1147, παρ

12 2. Ανάλωση δικαιώματος: Σύμφωνα με το εθνικό δίκαιο διανοητικής ιδιοκτησίας τα δικαιώματα βιομηχανικής και πνευματικής ιδιοκτησίας αναλώνονται με την πρώτη θέση σε κυκλοφορία από τον δικαιούχο ή με την συγκατάθεσή του, των προϊόντων που κατασκευάστηκαν βάσει αυτών των δικαιωμάτων. Ο ίδιος κανόνας εφαρμόζεται και στο κοινοτικό δίκαιο για την θέση σε κυκλοφορία σε άλλο κράτος μέλος. Η εξαγωγή ενός προϊόντος σε άλλος κράτος μέλος προστατεύεται από την αρχή της ελεύθερης διακίνησης των αγαθών μεταξύ των κρατών μελών σύμφωνα με το άρθρο 28 ΣΕΚ και δεν μπορεί να περιοριστεί βάση του άρθρου Συνεπώς, μόλις ένα προϊόν που είναι αντικείμενο διανοητικής ιδιοκτησίας τεθεί στην αγορά με νόμιμο τρόπο σε ένα κράτος μέλος ή σε μία χώρα του Ενιαίου Οικονομικού Χώρου από τον ιδιοκτήτη τέτοιου δικαιώματος ή με τη συγκατάθεσή του, πχ. δυνάμει άδειας, το παράλληλο δικαίωμα διανοητικής ιδιοκτησίας σε άλλο κράτος μέλος ή κράτος του ΕΟΧ δεν μπορεί να ασκηθεί για να αποτραπεί η εισαγωγή του εκεί Εφαρμογή των άρθρων 81 και 82: Η άσκηση των δικαιωμάτων διανοητικής ιδιοκτησίας με τέτοιο τρόπο ώστε να εμποδίζονται οι εισαγωγές από άλλα κράτη μέλη προϊόντων τα οποία έχουν νόμιμα διανεμηθεί εκεί, απαγορεύεται βάσει του άρθρου 81. Συγκεκριμένες και σαφώς περιορισμένες εξαιρέσεις μπορεί να επιτραπούν ώστε να προστατευθεί ο πυρήνας του δικαιώματος διανοητικής ιδιοκτησίας. Το άρθρο 82 δεν προσβάλλεται από μόνη την παραχώρηση ενός αποκλειστικού δικαιώματος σύμφωνα με το εθνικό δίκαιο των κρατών μελών. Αν ωστόσο το δικαίωμα διανοητικής ιδιοκτησίας παρέχει στον δικαιούχο δεσπόζουσα θέση ή αν ο δικαιούχος κατείχε ήδη δεσπόζουσα θέση στη σχετική αγορά, δεν θα πρέπει να προβεί σε κατάχρηση της δεσπόζουσας θέσης του, επιβάλλοντας παραδείγματος χάριν υπερβολικά υψηλά αντίτιμα για την παραχώρηση των 12 Deutsche Grammophon, ΔΕΚ 8 Ιουνίου 1971, Συλλογή 1971, 1147, παρ Βλ. σχετικά το άρθρο 7 της Οδηγίας του Συμβουλίου για την εναρμόνιση των εθνικών κανόνων σχετικά με το σήμα. 12

13 πνευματικών δικαιωμάτων ή με άλλους αθέμιτους ή καταχρηστικούς τρόπους που βλάπτουν τον ανταγωνισμό. Στόχος του πρώτου τμήματος της παρούσας εργασίας είναι να αναπτύξουμε λεπτομερώς τις τρεις προαναφερθείσες αρχές, παρουσιάζοντας πως έφτασε το ΔΕΚ στις αρχές αυτές μέσω της νομολογίας του, αναφερόμενοι με χρονολογική σειρά στις βασικότερες υποθέσεις στις οποίες αντιμετώπισε το ζήτημα τις εξισορρόπησης των δύο συγκρουόμενων δικαίων. Αφού σκιαγραφήσουμε τη σχέση των δύο δικαίων, όπως αυτή εμφανίζεται στη νομολογία του ΔΕΚ, θα διαπιστώσουμε στο δεύτερο τμήμα της παρούσας εργασίας πως αυτή εφαρμόζεται στις συμφωνίες μεταφοράς τεχνολογίας, δηλαδή σε συμφωνίες παραχώρησης άδειας εκμετάλλευσης δικαιωμάτων διανοητικής ιδιοκτησίας, ώστε να κρίνουμε πότε αυτές οι συμφωνίες συγκρούονται με τους κανόνες του ανταγωνισμού και πότε συνάδουν με αυτούς. ΙΙΙ. Η ΙΣΟΡΡΟΠΙΑ ΜΕΤΑΞΥ ΤΩΝ ΔΥΟ ΔΙΚΑΙΩΝ ΣΤΗ ΝΟΜΟΛΟΓΙΑ ΤΟΥ ΔΕΚ ΙΙΙ.1. Οι διατάξεις της Συνθήκης των Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων Στο κοινοτικό δίκαιο η ισορροπία μεταξύ δικαίου του ανταγωνισμού και δικαίου διανοητικής ιδιοκτησίας διαμορφώθηκε από την ίδια τη δομή της Συνθήκης των Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων καθώς επίσης και από την ερμηνεία που δόθηκε από τα Κοινοτικά Δικαστήρια και την Ευρωπαϊκή Επιτροπή. Το άρθρο 2 της ΣΕΚ προβλέπει ότι: «Η Κοινότητα έχει ως αποστολή, με τη δημιουργία κοινής αγοράς και με την εφαρμογή των κοινών πολιτικών ή δράσεων που αναφέρονται στα άρθρα 3 και 4, να προάγει στο σύνολο της Κοινότητας την αρμονική, ισόρροπη και αειφόρο ανάπτυξη των οικονομικών δραστηριοτήτων». Το άρθρο 3 ζ ΣΕΚ απαιτεί την εγκαθίδρυση ενός καθεστώτος που εξασφαλίζει ανόθευτο ανταγωνισμό μέσα στην εσωτερική 13

14 αγορά. Τα άρθρα 81 και 82 αποτελούν τα δύο βασικά μέτρα επίτευξης του ως άνω στόχου. 14 Το άρθρο 81 ρυθμίζει όλες τις συμφωνίες μεταξύ επιχειρήσεων που έχουν ως αντικείμενο ή ως αποτέλεσμα την παρεμπόδιση, τον περιορισμό ή τη νόθευση του ανταγωνισμού εντός της κοινής αγοράς. Οι συμφωνίες παραχώρησης άδειας εκμετάλλευσης δικαιωμάτων διανοητικής ιδιοκτησίας εμπίπτουν εντός του πεδίου εφαρμογής της διάταξης. Το άρθρο 82 ρυθμίζει την περίπτωση καταχρηστικής εκμετάλλευσης από μία ή περισσότερες επιχειρήσεις της δεσπόζουσας θέσης της εντός της κοινής αγοράς ή σημαντικού τμήματός της. Το ως άνω άρθρο μπορεί να εφαρμοστεί σε διάφορες μορφές άσκησης ενός δικαιώματος διανοητικής ιδιοκτησίας από τον κάτοχό του. Η Συνθήκη εξασφαλίζει την αρμονική συνύπαρξη μεταξύ της νομοθεσίας για την διανοητική ιδιοκτησία, η οποία αποτελεί κατά βάση εθνικό δίκαιο, και του δικαίου του ελεύθερου ανταγωνισμού, εντός του πλαισίου των άρθρων 81 και 82 ΣΕΚ. Το ΔΕΚ έχει κρίνει σε πολλές περιπτώσεις ότι η άσκηση των δικαιωμάτων διανοητικής ιδιοκτησίας πρέπει κατά αρχήν να είναι συμβατή με τους κανόνες του ανταγωνισμού (άρθρα 81 και 82 ΣΕΚ), όπως επίσης και με τους κανόνες για την ελεύθερη διακίνηση αγαθών (άρθρα ΣΕΚ). Στην περίπτωση των κανόνων που αφορούν την ελεύθερη διακίνηση αγαθών, η Συνθήκη προβλέπει στο άρθρο 30 ΣΕΚ οδηγό για τον κατάλληλο μηχανισμό εξισορρόπησης των κανόνων διανοητικής ιδιοκτησίας και περιορισμών του ανταγωνισμού, το οποίο προβλέπει ότι «οι διατάξεις των άρθρων 28 και 29 δεν αντιτίθενται στις απαγορεύσεις ή στους περιορισμούς προστασίας της βιομηχανικής και εμπορικής ιδιοκτησίας. Οι απαγορεύσεις ή οι περιορισμοί αυτοί δεν δύνανται πάντως να αποτελούν ούτε μέσο αυθαιρέτων διακρίσεων ούτε συγκεκαλυμμένο περιορισμό στο εμπόριο μεταξύ των κρατών μελών.» 14 Βλ. S. Anderman, EC Competition Law and Intellectual Property Rights, The regulation of innovation, Clarendon Press, Oxford, 1998, σελ

15 Μαζί με τα άρθρα 295 και 297 (πρώην άρθρα 222 και 224) το άρθρο 30 ΣΕΚ αποτελεί εξαίρεση στην ελεύθερη κυκλοφορία των εμπορευμάτων για λόγους μη οικονομικούς και για το λόγο αυτό θα πρέπει να ερμηνεύεται στενά. 15 Πρότυπό του αποτελεί το άρθρο ΧΧΙΙ της Γενικής Συμφωνίας Δασμών του Εμπορίου (GATT), ενώ σκοπός του είναι να δικαιολογήσει μέτρα που διακρίνουν σε βάρος των εισαγωγών ή των εξαγωγών σε περίπτωση έλλειψης νομοθετικής εναρμόνισης σε κοινοτικό επίπεδο. Παρόμοιες με το άρθρο 30 διατάξεις υπάρχουν στη συμφωνία TRIPS 1994, στο πλαίσιο του Παγκόσμιου Οργανισμού Εμπορίου 16, στην Συνθήκη για τον ΕΟΧ 17 και σε διάφορες συμφωνίες με τρίτες χώρες, όπου όμως το ΔΕΚ δεν ακολουθεί την ίδια ερμηνεία με το άρθρο 30 ΣΕΚ, ακόμη και για ταυτόσημες διατάξεις. 18, 19 Παρόμοια διάταξη δεν περιλαμβάνεται στη Συνθήκη στα άρθρα 81 και 82 ΣΕΚ. Ωστόσο το ΔΕΚ έχει διαβεβαιώσει με διάφορες αποφάσεις του τους δικαιούχους δικαιωμάτων διανοητικής ιδιοκτησίας ότι οι κανόνες τις Συνθήκης δεν παρεμποδίζουν την «κανονική άσκηση» των δικαιωμάτων τους. 20 Έτσι, στην υπόθεση Maxicar, το ΔΕΚ αποφάνθηκε ότι «μόνο το γεγονός της διασφάλισης του προνομίου ενός αποκλειστικού δικαιώματος που παρέχεται από τον νόμο, που στόχο έχει να καταστήσει δυνατή την κατασκευή και πώληση προστατευόμενων προϊόντων από τη μία πλευρά και να την αποτρέψει από μη νομιμοποιούμενα τρίτα μέρη από την άλλη, δεν μπορεί να θεωρηθεί ως καταχρηστική μέθοδος που μειώνει τον ανταγωνισμό.» 21 Στην υπόθεση Volvo, το ΔΕΚ υπογράμμισε ότι για να είναι η ως άνω συμπεριφορά καταχρηστική, απαιτείται ένας επιπλέον παράγοντας πέραν της μείωσης του ανταγωνισμού από άλλους κατασκευαστές σε σχέση με το προστατευόμενο 15 Βλ. ΔΕΚ υπόθεση 7/68, Επιτροπή/ Ιταλία, Συλλογή 1968, σελ. 617, ΔΕΚ υπόθεση 46/76, Bauhuis, Συλλογή 1977, σελ L 333/214, ΔΕΚ Γνώμη 1/94, Συλλογή 1994, σελ. Ι ΔΕΚ υπόθεση C-355/1996, Silhouette, Συλλογή 1998, σελ. Ι ΔΕΚ υπόθεση 51/75, ΕΜΙ, Συλλογή 1998, σελ. 811, ΔΕΚ υπόθεση 270/1980, Polydor, Συλλογή 1982, σελ Αναγνωστοπούλου Γιαννάκου, στο κοινό έργο του Βασίλειου Σκουρή, Ερμηνεία των Συνθηκών για την Ευρωπαϊκή Ένωση και την Ευρωπαϊκή Κοινότητα, Αθήνα Κομοτηνή 2003, άρθρο 30 ΕΚ, σελ. 439 επ. 20 Βλ. S. Anderman, Ec Competition Law and Intellectual Property Rights, The regulation of innovation, Clarendon Press, Oxford, 1998, σελ. 9, Parke Davis /Probel, ΔΕΚ, , Συλλογή 1968, ΕΕφ. σελ. 55, Deutsche Grammophon, ΔΕΚ 8 Ιουνίου 1971, Συλλογή 1971, 1147, παρ Βλ. Maxicar/ Renault, ΔΕΚ, υπόθεση 53/87, Συλλογή 1988, σελ

16 προϊόν, καθώς αυτό αντιστοιχεί στην ουσία του απόλυτου δικαιώματος. 22 Επιπλέον, στην υπόθεση Magill το Δικαστήριο έκρινε ότι πρέπει να συντρέχουν «εξαιρετικές περιστάσεις» προκειμένου να θεωρηθεί η άσκηση ενός δικαιώματος διανοητικής ιδιοκτησίας αντίθετη στα άρθρα της Συνθήκης. 23 ΙΙΙ.2. Η θεωρία της υπόστασης κατά της άσκησης του δικαιώματος διανοητικής ιδιοκτησίας Με την υπόθεση Consten Grundig το ΔΕΚ καθιέρωσε τη διχοτόμηση μεταξύ της υπόστασης και της άσκησης δικαιώματος διανοητικής ιδιοκτησίας ως μορφής εξισορρόπησης των δικαιωμάτων σε άυλα αγαθά από την μία πλευρά και των κανόνων του ανταγωνισμού από την άλλη. 24 Στην υπόθεση Grundig το σήμα της εταιρίας χρησιμοποιήθηκε στα πλαίσια της σύμβασης διανομής μεταξύ ενός γερμανού κατασκευαστή, της Grundig, και ενός γάλλου διανομέα, του Consten. Σύμφωνα με τη μεταξύ τους συμφωνία ο Consten δικαιούταν να κατοχυρώσει το σήμα GINT της Grundig, στη Γαλλία. Όταν αποκαλύφθηκε ότι ένας άλλος γάλλος διανομέας, η εταιρία UNEF, προμηθευόταν συσκευές Grundig από τη Γερμανία και επεδίωκε να τις πουλήσει στη Γαλλία, η εταιρία Consten επικαλέστηκε το σήμα της για να σταματήσει τις εισαγωγές. Σε απάντηση διαμαρτυρίας της UNEF, η Επιτροπή εξέτασε την υπόθεση και διέταξε την εταιρία Consten να σταματήσει τη χρήση του σήματος. Δικάζοντας κατ έφεση το ΔΕΚ επικύρωσε την απόφαση της Επιτροπής. Έκρινε ότι η αντίθεση λύση θα καταστούσε άνευ αποτελέσματος περιορισμό του τότε άρθρου 85 ΣΕΚ. Η άσκηση ενός δικαιώματος διανοητικής ιδιοκτησίας δεν θα μπορούσε να χρησιμοποιηθεί για να νοθεύσει τους κανόνες του ανταγωνισμού. Το Δικαστήριο έκρινε ότι ούτε το τότε άρθρο ούτε το τότε άρθρο δεν μπορούσε να αποκλείσει «οποιαδήποτε επιρροή του κοινοτικού δικαίου στην άσκηση των εθνικών δικαιωμάτων διανοητικής ιδιοκτησίας». 22 Βλ. Volvo/ Veng, ΔΕΚ, υπόθεση 238/87, Συλλογή 1988, σελ Βλ. ΔΕΚ, συνεκδίκαση υποθέσεων C-241, 242/91 P. Radio Telefis Eireann (RTE) & Independant Television Publications LTD (ITP) κατά Επιτροπής, Συλλογή 1995, σελ. Ι Βλ. Βλ. Grundig /Consten, ΔΕΚ, 13. Ιουλίου 1966, συνεκδίκαση υποθέσεων 56/64, 58/64, Συλλογή 1966, 299, σελ σήμερα άρθρο 30 ΣΕΚ 26 σήμερα άρθρο 295 ΣΕΚ 16

17 Επιπλέον το Δικαστήριο διαβεβαίωσε ότι η εφαρμογή του τότε άρθρου 85 ΣΕΚ δεν θα παρέμβαινε στην απονομή των δικαιωμάτων διανοητικής ιδιοκτησίας από τα κράτη μέλη. Τόνισε ότι «η απόφαση δεν επηρεάζει την απονομή αυτών των δικαιωμάτων, παρά μόνο τα όρια της άσκησής τους στον αναγκαίο βαθμό, ώστε να είναι αποτελεσματική η απαγόρευση του 85 παρ. 1». 27 Από την άλλη πλευρά κατέστησε σαφές ότι αν ένα δικαίωμα διανοητικής ιδιοκτησίας συνδεόταν με συμφωνία αντίθετη στο άρθρο 85, η Επιτροπή θα μπορούσε να απαγορεύσει αυτή τη μορφή άσκησης. Όπως κατέδειξε το Δικαστήριο, ήταν η συμφωνία αυτή καθαυτή που επέτρεψε στην Consten να καταχωρήσει το σήμα, ενώ η απαγόρευση του τότε άρθρου 85 ΣΕΚ θα καθίστατο αναποτελεσματική αν ο Consten μπορούσε να εξακολουθεί να χρησιμοποιεί το σήμα του για να επιτύχει το ίδιο αποτέλεσμα με την παράνομη συμφωνία. 28 Η αναφορά του ΔΕΚ στη διάταξη του άρθρου 222 ως βάση για την εν λόγω θεωρία κατακρίθηκε ότι δεν παρέχει επαρκή αιτιολόγηση, αφού η εν λόγω διάταξη πηγάζει από το άρθρο 83 της Συνθήκης περί ιδρύσεως της ΕΚΑΧ, η οποία αποσκοπούσε στο να εξασφαλίσει ότι τα κράτη μέλη ήταν ελεύθερα να αποφασίσουν αν οι επιχειρήσεις που υπάγονταν σε αυτήν ήταν δημόσιες ή ιδιωτικές. 29 Υποστηρίζεται ότι το ΔΕΚ με την απόφαση Consten Grundig διαχωρίζοντας την απονομή από την άσκηση του δικαιώματος και μη θέτοντας συγκεκριμένα κριτήρια αναφορικά με το πότε θίγεται η απονομή και πότε η άσκηση ενός δικαιώματος, αντί να διαλύσει ενίσχυσε την ανασφάλεια ως προς το καθεστώς των δικαιωμάτων διανοητικής ιδιοκτησίας στην Κοινότητα, αφού εισήγαγε στην Κοινοτική έννομη τάξη έναν διαχωρισμό τόσο ρευστό όσο και τα ίδια δικαιώματα διανοητικής ιδιοκτησίας Βλ. Grundig /Consten, ΔΕΚ, 13. Ιουλίου 1966, Συλλογή 1966, 299, σελ Βλ. Grundig /Consten, ΔΕΚ, 13. Ιουλίου 1966, Συλλογή 1966, 299, σελ Βλ. Ν. Γρηγοριάδη, Άδεια χρήσης σήματος και περιορισμοί του ανταγωνισμού, Αντ. Σάκκουλας, Αθήνα Κομοτηνή 2006, σελ. 96, όπου και περαιτέρω παραπομπή σε G. Tritton, Articles 30 and 36 and Intellectual Property: Is the Jurisprudence of the ECJ now an Ideal standard? EIPR 1994, σελ Βλ. Ν. Γρηγοριάδη, Άδεια χρήσης σήματος και περιορισμοί του ανταγωνισμού, Αντ. Σάκκουλας, Αθήνα Κομοτηνή 2006, σελ

18 Στην απόφαση Parke Davis / Probel η ως άνω διάκριση μεταξύ ύπαρξης και άσκησης των δικαιωμάτων διανοητικής ιδιοκτησίας επιβεβαιώθηκε, ενώ ο όρος απονομή αντικαταστάθηκε από τον όρο ύπαρξη. Το ζήτημα σε αυτήν την υπόθεση ήταν κατά πόσο τα άρθρα 85 και 86 μπορούσαν να περιορίσουν τη χρήση μιας ευρεσιτεχνίας για να αποτρέψουν την εισαγωγή ενός αντιβιοτικού από την Ιταλία, όπου το προϊόν είχε κατασκευαστεί, στην Ολλανδία, χωρίς την έγκριση του Ολλανδού δικαιούχου της ευρεσιτεχνίας. Το Δικαστήριο έκρινε ότι με βάση τα τότε άρθρα 85 και 86 η ευρεσιτεχνία μπορούσε να χρησιμοποιηθεί για να αποτραπεί η εισαγωγή. Αναφέρθηκε ξανά στη διάκριση μεταξύ ύπαρξης και άσκησης. Η ευρεσιτεχνία καθ αυτή ήταν απλώς η έκφραση ενός νομικού καθεστώτος που παρασχέθηκε από ένα κράτος μέλος για συγκεκριμένα προϊόντα υπό ορισμένες προϋποθέσεις. Το Δικαστήριο χρησιμοποίησε την έκφραση «η ύπαρξη» της παραχώρησης δικαιωμάτων από ένα κράτος μέλος στον κάτοχο της ευρεσιτεχνίας και διευκρίνισε ότι αυτό δεν επηρεαζόταν από τις απαγορεύσεις που περιέχονται στα τότε άρθρα 85 παρ. 1 και 86 ΣΕΚ: στη συνέχεια πρόσθεσε ότι η άσκηση των ως άνω δικαιωμάτων δεν μπορεί καθ αυτή να εμπίπτει στην απαγόρευση του άρθρου 85 παρ. 1, χωρίς κάποια συμφωνία, απόφαση ή συντονισμένη πρακτική που απαγορεύεται από την ως άνω διάταξη, ούτε στην απαγόρευση του άρθρου 86, χωρίς κατάχρηση δεσπόζουσας θέσης. 31 Συνάγεται λοιπόν ότι το Δικαστήριο διέκρινε τρεις νομικές κατηγορίες αλληλεπίδρασης δικαιωμάτων διανοητικής ιδιοκτησίας και δικαίου του ανταγωνισμού. Η πρώτη κατηγορία, η «ύπαρξη», είναι η αρμοδιότητα ενός κράτους μέλους να θέσει τους όρους χορήγησης των δικαιωμάτων διανοητικής ιδιοκτησίας. Η ύπαρξη δεν εμπίπτει στο πεδίο εφαρμογής των τότε άρθρων 85 και 86. Η δεύτερη κατηγορία, οι «επιτρεπόμενες μορφές άσκησης των δικαιωμάτων διανοητικής ιδιοκτησίας», ορίστηκε από έναν 31 Στην παρούσα υπόθεση, το άρθρο 85 δεν μπορούσε να εφαρμοστεί, καθώς η ενέργεια ήταν μόνο του δικαιούχου της πατέντας. Επιπλέον, καθώς η πράξη αποτελούσε την κανονική χρήση του δικαιώματος διανοητικής ιδιοκτησίας δεν μπορούσε να αντιμετωπισθεί ως κατάχρηση δεσπόζουσας θέσης κατά το άρθρο 86. Μόνο εφόσον η χρήση της πατέντας λάμβανε χώρα για διαφορετικό σκοπό, θα μπορούσε να απαγορευθεί υπό το άρθρο 86 ως κατάχρηση. 18

19 συνδυασμό εξουσιών που χορηγήθηκαν από τη νομοθεσία της διανοητικής ιδιοκτησίας και των ορίων που τίθεντο από τα άρθρα 85, 86 και 36. Η τρίτη κατηγορία, οι «απαγορευμένες μορφές άσκησης», ορίστηκε από τις απαγορεύσεις των άρθρων 85, 86 και Η θεωρία της ύπαρξης/ άσκησης του δικαιώματος αποτέλεσε αντικείμενο κριτικής από μέρος της θεωρίας. 33 Υποστηρίχθηκε ότι η ύπαρξη ενός δικαιώματος δεν δύναται να διαχωριστεί από την άσκησή του, αφού μόνο μέσω της άσκησης λειτουργεί στην έννομη τάξη και επάγει αποτελέσματα για τον δικαιούχο του. Το δικαίωμα διανοητικής ιδιοκτησίας, όπως και οποιοδήποτε δικαίωμα δεν νοείται αν δεν μπορεί να ασκηθεί από τον δικαιούχο του, όχι μόνο γιατί η μη άσκηση ενός δικαιώματος αποτελεί λόγο αποδυνάμωσής του κατά το κοινό αστικό δίκαιο, αλλά και επειδή η μη άσκηση ενός δικαιώματος διανοητικής ιδιοκτησίας μπορεί να οδηγήσει στην απώλεια του δικαιώματος αυτού. 34 Έτσι, το δικαίωμα εκμετάλλευσης μέσω παραχώρησης αδειών χρήσης αποτελεί νόμιμη χρήση δικαιώματος διανοητικής ιδιοκτησίας, η συμβατότητα όμως των ως άνω αδειών με τη διάταξη του άρθρου 81 παρ. 1 θα εξαρτηθεί από το αν οι περιεχόμενες σε αυτήν ρήτρες εμπίπτουν στην υπόσταση ή στην άσκηση του δικαιώματος. 35 Όσον αφορά στην θεωρία του διαχωρισμού μεταξύ υπόστασης και άσκησης του δικαιώματος διανοητικής ιδιοκτησίας ενδιαφέρον παρουσιάζει και η υπόθεση Magill 36. Στην υπόθεση αυτή το Δικαστήριο υπήγαγε στη 32 Βλ. S. Anderman, Ec Competition Law and Intellectual Property Rights, The regulation of innovation, Clarendon Press, Oxford, 1998, σελ Α. Λιακόπουλος, Η οικονομική ελευθερία αντικείμενο προστασίας στο δίκαιο του ανταγωνισμού, σελ , Σ. Ταλιαδούρος, Παραχώρηση Τεχνογνωσίας (know how) στην Κοινοτική Έννομη Τάξη του Ανταγωνισμού, Αθήνα- Κομοτηνή, 1987, σελ. 73, Γ. Ρούνης, Συμβάσεις παραχωρήσεως δικαιωμάτων βιομηχανικής ιδιοκτησίας και συμβάσεις αποκλειστικότητας, Αρμενόπουλος 1977, σελ Παραδείγματος χάριν στην περίπτωση μη άσκησης ενός δικαιώματος στο σήμα για περίοδο 5 ετών, το σήμα διαγράφεται με απόφαση της διοικητικής επιτροπής σημάτων ή των αρμοδίων δικαστηρίων κατά το άρθρο 17 παρ. α. του νόμου περί σήματος. Το ίδιο ορίζει και η διάταξη του άρθρου 12 της Οδηγίας 89/104/ΕΟΚ και του άρθρου 50 του Κανονισμού 40/94 για το κοινοτικό σήμα. 35 Βλ. Ν. Γρηγοριάδη, Άδεια χρήσης σήματος και περιορισμοί του ανταγωνισμού, Αντ. Σάκκουλας, Αθήνα Κομμοτηνή 2006, σελ ΔΕΚ, συνεκδίκαση υποθέσεων C-241, 242/91 P. Radio Telefis Eireann (RTE) & Independant Television Publications LTD (ITP) κατά Επιτροπής, Συλλογή 1995, σελ. Ι

20 διάταξη του άρθρου 82 ΣΕΚ και την ύπαρξη του δικαιώματος. 37 Ειδικότερα, η υπόθεση αυτή αφορούσε την καταχρηστική εκμετάλλευση από τηλεοπτικές επιχειρήσεις στην Ιρλανδία και τη Μεγάλη Βρετανία της δεσπόζουσας θέσης που είχαν στην αγορά και η οποία συνίστατο στην απαγόρευση στην εταιρία Magill TV Guıde LTD να εκδώσει εβδομαδιαίο τηλεοπτικό οδηγό. Οι τηλεοπτικές επιχειρήσεις στηρίζονται στα πνευματικά τους δικαιώματα επί των τηλεοπτικών οδηγών που εξέδιδαν η κάθε μία ξεχωριστά αναφορικά με τα δικά τους τηλεοπτικά προγράμματα μη παραχωρώντας άδεια χρήσης προκειμένου να εισέλθει η εταιρία Magill TV Guıde LTD στη σχετική αγορά με έναν πλήρη εβδομαδιαίο τηλεοπτικό οδηγό. Το ΔΕΚ παρόλο που τόνισε ότι ο καθορισμός των προϋποθέσεων και της προστασίας του δικαιώματος πνευματικής ιδιοκτησίας είναι θέμα της εθνικής νομοθεσίας που το απονέμει και ότι η αναπαραγωγή του έργου αποτελεί προνόμιο του δημιουργού, με αποτέλεσμα η άρνηση παραχώρησης άδειας χρήσης να μην αποτελεί καταχρηστική εκμετάλλευση δεσπόζουσας θέσης, ματαιώνοντας τον λόγο απονομής των δικαιωμάτων πνευματικής ιδιοκτησίας των τηλεοπτικών επιχειρήσεων επί των εβδομαδιαίων τηλεοπτικών οδηγών που εξέδιδαν. 38 ΙΙΙ.3. Η θεωρία του ειδικού αντικειμένου Το ΔΕΚ με την απόφασή του Deutsche Grammophon επιχείρησε να προσδιορίσει την έννοια της υπόστασης του δικαιώματος και για το λόγο αυτό εισήγαγε μία νέα θεωρία, τη θεωρία του ειδικού αντικειμένου του δικαιώματος. Η υπόθεση Deutsche Grammophon αφορούσε στην παρεμπόδιση των παράλληλων εισαγωγών δυνάμει του αποκλειστικού δικαιώματος της ομώνυμης εταιρίας στην κατασκευή δίσκων και στη διανομή τους στην Κοινότητα μέσω των θυγατρικών της εταιριών και των παραχωρηθέντων σε αυτές δικαιωμάτων επί των διαφόρων σημάτων της μητρικής. Το ΔΕΚ, το οποίο επιλήφθηκε της υπόθεσης κατόπιν τεθέντος προδικαστικού ερωτήματος από το αρμόδιο γερμανικό δικαστήριο, έκρινε ότι καταρχήν δεν ετίθετο θέμα 37 Υποστηρίζεται ότι το ΔΕΚ αναίρεσε με το ως άνω σκεπτικό της απόφασής του την θεωρία που είχε το ίδιο συλλάβει στην υπόθεση Consten Grundig. Βλ. σχετικά Μ.-Θ. Μαρίνος, Πνευματική Ιδιοκτησία, σελ. 36, υποσ Βλ. Ν. Γρηγοριάδη, Άδεια χρήσης σήματος και περιορισμοί του ανταγωνισμού, Αντ. Σάκκουλας, Αθήνα Κομοτηνή 2006, σελ

21 εφαρμογής της διάταξης του άρθρου 81 παρ. 1, αφού δεν υπήρχε οποιουδήποτε είδους σύμπραξη μεταξύ της μητρικής εταιρίας και των θυγατρικών της και συνεπώς δεν πληρούνταν η προϋπόθεση της εν λόγω διάταξης. Αντίθετα, το ΔΕΚ έκρινε ότι παραβιάζονταν οι σχετικές με την ελεύθερη κυκλοφορία των αγαθών διατάξεις. Εκκινώντας από το διαχωρισμό μεταξύ ύπαρξης και άσκησης του δικαιώματος του δημιουργού το ΔΕΚ κάνει αναφορά στον κανόνα εξαίρεσης της διάταξης του άρθρου 30 ΣΕΚ στην ελεύθερη κυκλοφορία των εμπορευμάτων συμπεραίνοντας ότι οι παρεκκλίσεις από την αρχή της ελεύθερης κυκλοφορίας των εμπορευμάτων δικαιολογούνται εφόσον επιδιώκεται η προστασία της ύπαρξης του δικαιώματος βιομηχανικής ιδιοκτησίας, η οποία ύπαρξη δεν είναι άλλη παρά το ειδικό αντικείμενο του εν λόγω δικαιώματος. Στην εν λόγω υπόθεση το ΔΕΚ δεν προσδιόρισε την έννοια του ειδικού αντικειμένου. Αντίθετα, τα εννοιολογικά στοιχεία του ειδικού αντικειμένου ορίστηκαν με μεταγενέστερες αποφάσεις του Δικαστηρίου. 39 Με την απόφαση Musik Vertieb Membran το ΔΕΚ διευκρίνισε ότι το ειδικό αντικείμενο ενός δικαιώματος πνευματικής ιδιοκτησίας είναι η εξασφάλιση της προστασίας των ηθικών και οικονομικών δικαιωμάτων του δικαιούχου. 40 Το ειδικό αντικείμενο μιας ευρεσιτεχνίας από την άλλη πλευρά είναι η εγγύηση ότι ο δικαιούχος έχει αφενός το αποκλειστικό δικαίωμα να χρησιμοποιήσει την ευρεσιτεχνία για την παραγωγή προϊόντων, τα οποία θα τεθούν σε κυκλοφορία για πρώτη φορά, είτε άμεσα από τον ίδιο, είτε έμμεσα από τρίτους δικαιοδόχους στους οποίους ο δικαιούχος θα χορηγήσει άδεια, και αφετέρου το δικαίωμα να αντιταχθεί σε παραβιάσεις των δικαιωμάτων του επί της ευρεσιτεχνίας του. 41 Τέλος, σύμφωνα με τη νομολογία του ΔΕΚ, το ειδικό αντικείμενο ενός σήματος είναι η εγγύηση ότι ο δικαιούχος έχει το αποκλειστικό δικαίωμα να χρησιμοποιεί το σήμα στα προϊόντα του, τα οποία θα θέσει σε κυκλοφορία για πρώτη φορά, έτσι ώστε να προστατευθεί από ανταγωνιστές που προσπαθούν να επωφεληθούν από το καθεστώς και τη 39 Βλ. Ν. Γρηγοριάδη, Άδεια χρήσης σήματος και περιορισμοί του ανταγωνισμού, Αντ. Σάκκουλας, Αθήνα Κομοτηνή 2006, σελ ΔΕΚ συνεκδίκαση υποθέσεων 55/80 και 57/80, Musik Vertieb Membran, Συλλογή 1981, σελ ΔΕΚ υπόθεση 15/1974, Centrafarm, Συλλογή 1974, σελ. 1147, ΔΕΚ υπόθεση 194/1983, Windsurfing, Συλλογή 1986, σελ

22 φήμη του σήματος. 42 Έτσι, δεν μπορεί παραδείγματος χάριν να απαγορευθεί η κοινοτική διαμετακόμιση προϊόντων παραποιήσεως ή απομιμήσεως, αφού η κοινοτική διαμετακόμιση δεν εμπίπτει στο ειδικό αντικείμενο του σήματος. 43, 44 Στην υπόθεση Magill 45 ωστόσο το Δικαστήριο ακολούθησε διαφορετική οδό. Καταρχήν, επικύρωσε την απόφαση του Πρωτοδικείου, το οποίο όρισε ως ειδικό αντικείμενο του δικαιώματος του δημιουργού το δικαίωμα αποκλειστικής αναπαραγωγής του προστατευόμενου έργου, σε αντίθεση με την έως τότε νομολογία του ΔΕΚ κατά την οποία το ειδικό αντικείμενο των δικαιωμάτων διανοητικής ιδιοκτησίας συνίστατο στο δικαίωμα πρώτης κυκλοφορίας εντός της Κοινότητας. Το Δικαστήριο έκρινε ότι, ενώ καταρχήν η άσκηση του εν λόγω δικαιώματος δεν συνιστά κατάχρηση, εντούτοις, όταν οι συνθήκες και οι όροι άσκησής του έχουν προφανώς σκοπό αντίθετο με τη διάταξη του άρθρο 82 ΣΕΚ, λαμβανομένων υπόψη των περιστάσεων κάθε συγκεκριμένης περίπτωσης, η άσκηση του δικαιώματος δεν ανταποκρίνεται στην ουσιώδη λειτουργία του, η οποία είναι η ηθική προστασία του έργου και η ανταμοιβή του δημιουργού, με αποτέλεσμα να υπερέχουν οι αρχές ελεύθερης κυκλοφορίας των εμπορευμάτων και του ανταγωνισμού από τις αντίστοιχες εθνικές διατάξεις της διανοητικής ιδιοκτησίας ΔΕΚ, υπόθεση 16/1974, Centrafarm, Συλλογή 1974, σελ ΔΕΚ, υπόθεση C-23/99, Επιτροπή κατά Γαλλίας, Συλλογή 2000, σελ. Ι-7755, ΔΕΚ, υπόθεση C-317/1991, Renault/ Audi, Συλλογή 1993, σελ. Ι Αναγνωστοπούλου Γιαννάκου, στο κοινό έργο του Βασίλειου Σκουρή, Ερμηνεία των Συνθηκών για την Ευρωπαϊκή Ένωση και την Ευρωπαϊκή Κοινότητα, Αθήνα Κομοτηνή 2003, άρθρο 30 ΕΚ, σελ ΔΕΚ, συνεκδίκαση υποθέσεων C-241, 242/91 P. Radio Telefis Eireann (RTE) & Independant Television Publications LTD (ITP) κατά Επιτροπής, Συλλογή 1995, σελ. Ι Σκέψεις της απόφασης. 47 Συναφώς, υποστηρίζεται ότι η θεωρία του ειδικού αντικειμένου του δικαιώματος δεν μπορεί να αποτελέσει ασφαλές κριτήριο για τη διερεύνηση της νομιμότητας των συμφωνιών της παραχώρησης άδειας χρήσης δικαιωμάτων διανοητικής ιδιοκτησίας, καθώς το ΔΕΚ ανάλογα με τις ιδιαίτερες συνθήκες κάθε υπόθεσης και τον τρόπο άσκησης του δικαιώματος διανοητικής ιδιοκτησίας τελεί τον ίδιο τον πυρήνα του απονεμόμενου από την έννομη τάξη κράτους μέλους δικαιώματος, όπως έπραξε στην υπόθεση Magill. Βλ. Ν. Γρηγοριάδη, Άδεια χρήσης σήματος και περιορισμοί του ανταγωνισμού, Αντ. Σάκκουλας, Αθήνα Κομμοτηνή 2006, σελ

23 ΙII.4. H ανάλωση του δικαιώματος Η δεύτερη κοινοτική αρχή η οποία αναπτύχθηκε με την νομολογία του ΔΕΚ και η οποία περιορίζει την άσκηση των απόλυτων και αποκλειστικών δικαιωμάτων διανοητικής ιδιοκτησίας είναι η αρχή της ανάλωσης του δικαιώματος. Στο σημείο αυτό θα κάνουμε μια αναφορά στη σχέση του δικαίου διανοητικής ιδιοκτησίας με την ελεύθερη διακίνηση αγαθών και υπηρεσιών. Σε αντίθεση με τον τίτλο ΙV του τρίτου μέρους της ΣΕΚ για τον ανταγωνισμό, στον τίτλο Ι του ίδιου μέρους περί ελεύθερης διακίνησης προϊόντων περιέχεται ρητή αναφορά στα δικαιώματα διανοητικής ιδιοκτησίας, καθορίζοντας ειδικότερα στο άρθρο 30 την σχέση αυτή. Το άρθρο 30 ΣΕΚ προστατεύει το δικαιούχο π.χ. του σήματος από την παράνομη χρήση του από πρόσωπα που δεν έχουν κανένα νόμιμο τίτλο επ αυτού. 48 Όταν όμως ο ίδιος ο δικαιούχος ή κάποιος εξουσιοδοτημένος από αυτόν, είτε είναι αδειούχος εκμετάλλευσης, είτε εταιρία συλλογικής ασκήσεως δικαιωμάτων πνευματικής ιδιοκτησίας, είτε πρόσωπο νομικά ή οικονομικά εξαρτημένο από το δικαιούχο, ή ακόμη και τρίτος με τη συναίνεση των παραπάνω προσώπων, έχει ήδη θέσει νόμιμα σε κυκλοφορία στην αγορά ενός κράτους μέλους το προϊόν που φέρει το σήμα ή ενσωματώνει την πνευματική του ιδιοκτησία, τότε ο δικαιούχος δεν μπορεί να επικαλεστεί πλέον το αποκλειστικό δικαίωμα χρήσεως για να παρακωλύσει ή να περιορίσει την κυκλοφορία του προϊόντος αυτού σε άλλο κράτος μέλος, γιατί το δικαίωμά του αυτό έχει ήδη εξαντληθεί. 49 Υπάρχουν όμως και εξαιρέσεις στον κανόνα εξάντλησης του δικαιώματος: Ειδικότερα, τα προϊόντα τα οποία κατασκευάζονται με υποχρεωτική άδεια εκμετάλλευσης κρίθηκε ότι δεν έχουν τεθεί σε κυκλοφορία με συγκατάθεση του δικαιούχου και συνεπώς μπορεί να γίνει επίκληση της 48 ΔΕΚ, υπόθεση 172/93, Van Zuylen (HAG I), Συλλογή 1974, σελ ΔΕΚ, υπόθεση 78/70, Deutsche Grammophon, Συλλογή 1971, σελ. 487, ΔΕΚ, υπόθεση 119/75, Terrapin, Συλλογή 1976, σελ. 1039, ΔΕΚ, υπόθεση 144/81, Keurkoop, Συλλογή 1982, σελ

24 εθνικής νομοθεσίας για την απαγόρευση της εισαγωγής τους. 50 Επίσης, δεν επέρχεται εξάντληση του δικαιώματος στην περίπτωση προϊόντων που έχουν τεθεί σε κυκλοφορία σε τρίτη χώρα εκτός Ε.Ε. 51 Ο κανόνας της ανάλωσης του δικαιώματος όμως εφαρμόζεται στην περίπτωση των χωρών του ΕΟΧ. Η συμφωνία του ΕΟΧ προβλέπει επέκταση της αρχής της ανάλωσης στις χώρες του ΕΟΧ (Νορβηγία, Ισλανδία και Λίχτενσταϊν). Για το λόγο αυτό ο δικαστικός αυτός κανόνας εφαρμόζεται σε περιπτώσεις όπου το προστατευμένο προϊόν έχει εισαχθεί στην αγορά της Κοινότητας ή κάποιας χώρας του ΕΟΧ. Αυτό οφείλεται στο γεγονός ότι η σύμβαση του ΕΟΧ αποτελεί άμεσα εφαρμόσιμο νόμο, ο οποίος περιλαμβάνει τις ίδιες αρχές σχετικά με την ελεύθερη κυκλοφορία αγαθών και υπηρεσιών όπως τα άρθρα 29 και 48 ΣΕΚ. 52 Το δικαίωμα απαγόρευσης της εισαγωγής προστατευόμενων με δικαιώματα διανοητικής ιδιοκτησίας προϊόντων δεν αναλώνεται ούτε στην περίπτωση προϊόντων που επανασυσκευάζονται ή των οποίων το σήμα αντικαθίσταται από άλλο από τον παράλληλο εισαγωγέα, κάτω από συγκεκριμένες συνθήκες, όπως παραδείγματος χάριν η επέμβαση στο προϊόν για την επιδίωξη οφέλους 53. Τέλος, δεν επέρχεται ανάλωση του δικαιώματος διανοητικής ιδιοκτησίας όταν από τον τρόπο προώθησης του προϊόντος προσβάλλεται η φήμη του δικαιούχου. ΙΙΙ.5. Συνοψίζοντας Το φάσμα της προστασίας που παρέχεται στα δικαιώματα διανοητικής ιδιοκτησίας διαφέρει ανάλογα με τη φύση του δικαιώματος και το εθνικό δίκαιο που το προστατεύει, δεν εκτείνεται όμως ποτέ σε τέτοιο βαθμό ώστε να παράσχει αποκλειστικό δικαίωμα θέσης των αγαθών σε κυκλοφορία μέχρι το τελευταίο στάδιο της διανομής. Σύμφωνα με το Κοινοτικό Δίκαιο, η ύπαρξη δηλαδή η ικανότητα εξυπηρέτησης των βασικών λειτουργιών ενός 50 ΔΕΚ, υπόθεση 19/84, Pharmon, Συλλογή 1985, σελ Βλ. Σχετικά και Α. Ταρασίδου, ΕΕΕυρΔ 1997, σελ. 882 και Χ. Χρυσάνθη, ΔΕΕ 1996, σελ ΔΕΚ υπόθεση 270/1980, Polydor, Συλλογή 1982, σελ L. Ritter, W. D. Braun, European Competition Law: A practitioner s guide, Kluwer Law International, 737 όπου και περαιτέρω παραπομπές σε νομολογία. 53 ΔΕΚ υπόθεση 102/1977, Hoffman- La Roche, Συλλογή σελ. 1139, ΔΕΚ υπόθεση C- 349/1995, Loondersloot, Συλλογή σελ. Ι-6227, ΔΕΚ υπόθεση C-120/1997, Upjohn, Συλλογή σελ. Ι

25 δικαιώματος διανοητικής ιδιοκτησίας δεν μπορεί να θίγεται, ωστόσο η άσκησή του ελέγχεται βάσει των κανόνων της ελεύθερης διακίνησης αγαθών (άρθρα 28 και 30) και υπηρεσιών (άρθρα 49 και 50), όπως επίσης και βάσει των κανόνων του ανταγωνισμού (άρθρα 81 και 82). Ο δικαιούχος του δικαιώματος διανοητικής ιδιοκτησίας έχει κατά κανόνα το δικαίωμα να απαγορεύσει τις μη εξουσιοδοτημένες πωλήσεις του προϊόντος στο κράτος μέλος που παραχώρησε το δικαίωμα διανοητικής ιδιοκτησίας. Ωστόσο, το δικαίωμα αυτό χάνεται με την ανάλωση του δικαιώματος της διανοητικής ιδιοκτησίας, δηλαδή όταν το προστατευόμενο προϊόν ή η υπηρεσία έχει κυκλοφορήσει στην αγορά άλλου κράτους μέλους ή χώρας του ΕΟΧ, είτε από τον ίδιο το δικαιούχο του δικαιώματος, είτε με την συγκατάθεσή του, για παράδειγμα από έναν αδειούχο ή τον εκδοχέα ή από πρόσωπο που εξαρτάται νομικά ή οικονομικά από τον δικαιούχο, σε συμφωνία με τους κανόνες ανταγωνισμού του κράτους μέλους 54. Έχοντας, λοιπόν εξετάσει τα όρια άσκησης των δικαιωμάτων διανοητικής ιδιοκτησίας τόσο από την ίδια τη φύση του δικαιώματος, όσο και από την πλευρά της ελευθερίας διακίνησης αγαθών και υπηρεσιών, όπως αυτά διαγράφηκαν από τη νομολογία του ΔΕΚ, μπορούμε στη συνέχεια να εξετάσουμε τους φραγμούς που θέτουν τα άρθρα 81 και 82 ΣΕΚ στην άσκηση των δικαιωμάτων διανοητικής ιδιοκτησίας. Ιδιαίτερη έμφαση θα δοθεί στη δυνατότητα ομαδικής απαλλαγής από την απαγόρευση του άρθρου 81 παρ. 1 των συμφωνιών μεταφοράς τεχνολογίας σύμφωνα με τον Κανονισμό της Επιτροπής 772/2004, ενώ η άσκηση των δικαιωμάτων διανοητικής ιδιοκτησίας ως κατάχρηση δεσπόζουσας θέσης θα σκιαγραφηθεί απλώς στο τελευταίο κεφάλαιο της παρούσας εργασίας, χωρίς να αποτελεί μια εις βάθος ανάλυση όλων των θεμάτων που άπτονται αυτής. 54 ΔΕΚ, υπόθεση 144/81, Keurkoop /Nancy Keen Gifts, , Συλλογή 1982, σελ. 2853, παρ. 25, ΔΕΚ, υπόθεση Hag II, , Συλλογή 1990, σελ. 3711, παρ. 15, βλ. επίσης τη γνώμη του γενικού εισαγγελέα Jacobs στην υπόθεση Hag II, παρ

26 IV. ΟΡΙΑ ΣΤΗΝ ΑΣΚΗΣΗ ΤΩΝ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΩΝ ΔΙΑΝΟΗΤΙΚΗΣ ΙΔΙΟΚΤΗΣΙΑΣ ΥΠΟ ΤΟ ΑΡΘΡΟ 81 ΣΕΚ IV.1. Η παραχώρηση άδειας εκμετάλλευσης δικαιωμάτων διανοητικής ιδιοκτησίας ως συμφωνία εμπίπτουσα στο πεδίο του 81 ΣΕΚ. Οι συμβάσεις παραχώρησης άδειας εκμετάλλευσης δικαιωμάτων διανοητικής ιδιοκτησίας αποτελούν μία από τις πλέον συνήθεις και καταρχήν καθ όλα σύννομες μορφές άσκησης των απόλυτων και αποκλειστικών αυτών δικαιωμάτων. Οι συμβάσεις αυτές όμως αποτελούν παράλληλα και μορφή συμφωνιών μεταξύ επιχειρήσεων, οι οποίες πρέπει να ελέγχονται δυνάμει του άρθρου 81 ΣΕΚ σύμφωνα με το κοινοτικό δίκαιο του ανταγωνισμού. Πράγματι, το άρθρο 81 ΣΕΚ απαγορεύει συμφωνίες μεταξύ επιχειρήσεων, αποφάσεις ενώσεων επιχειρήσεων και κάθε εναρμονισμένη πρακτική που έχουν ως αντικείμενο ή ως αποτέλεσμα την παρεμπόδιση, τον περιορισμό ή τη νόθευση του ανταγωνισμού εντός της κοινής αγοράς. Έτσι καταρχήν ο δικαιούχος ενός δικαιώματος διανοητικής ιδιοκτησίας έχει το δικαίωμα να αποφασίσει εάν θα εκμεταλλευτεί ο ίδιος το δικαίωμά του ή εάν θα το μεταβιβάσει ή θα παραχωρήσει άδεια εκμετάλλευσης και μάλιστα και σε ποιο πρόσωπο. Ο δικαιούχος είναι ελεύθερος να παραχωρήσει άδεια σε έναν και μόνο αδειούχο για όλα τα προστατευόμενα προϊόντα ή υπηρεσίες, για ολόκληρη την περιοχή και για όλη την περίοδο προστασίας του δικαιώματός του. Μπορεί επίσης να διαχωρίσει τα δικαιώματά του, κατανέμοντας τις περιοχές ή τα πεδία χρήσης μεταξύ περισσοτέρων αδειούχων και του ίδιου και περιορίζοντας τη διάρκεια της άδειας. Το αποτέλεσμα τέτοιων περιορισμών είναι ότι οι αδειούχοι αποκτούν το δικαίωμα χρήσης του δικαιώματος του αρχικού δικαιούχου εντός των ορίων αυτών. Σε περίπτωση που οι αδειούχοι υπερβούν τα όρια αυτά, μπορεί να εναχθούν από τον αρχικό δικαιούχο για παράβαση των συμβατικών τους υποχρεώσεων όπως αυτές παρουσιάζονται στη σύμβαση παραχώρησης της άδειας. 55 Με 55 Οι κανονισμοί που καθιερώνουν ένα κοινοτικό δικαίωμα διανοητικής ιδιοκτησίας ορίζουν ότι ο δικαιούχος μπορεί να επικαλεστεί το δικαίωμά του έναντι ενός αδειούχου που παραβαίνει τους όρους της σύμβασης όσον αφορά την εδαφικότητα και την αποκλειστικότητα, εφόσον οι 26