ΕΓΧΕΙΡΙΔΙΟ ΚΑΣΑΡΣΙΗ. Π πόγπαμμα Σεχνικήρ Επαγγελμαηικήρ Καηάπηιζηρ B U I L D UP S kills UPSWING

Transcript

1 Π πόγπαμμα Σεχνικήρ Επαγγελμαηικήρ Καηάπηιζηρ B U I L D UP S kills UPSWING Ε ν ε π γ ε ι α κ ή Α π ο δ ο η ι κ ό η η η α κ α ι Ε ξ ο ι κ ο ν ό μ η ζ η Ε ν έ π γ ε ι α ρ ζ η ι ρ Μ ο ν ώ ζ ε ι ρ Κ η ι π ί ω ν ΕΓΧΕΙΡΙΔΙΟ ΚΑΣΑΡΣΙΗ w w w. s k i l l s - u p s w i n g. e u

2 ΠΝΕΥΜΑΤΙΚΑ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΑ: Το περιεχόμενο αυτής της έκδοσης είναι αποκλειστικά προορισμένο για το(α) άτομο(α) ή νομικό(α) πρόσωπο(α) στο(α) οποίο(α) διανέμεται. Όλα τα δικαιώματα είναι κατοχυρωμένα και ανήκουν στο εταιρικό σχήμα συνεργατών του ευρωπαϊκού έργου BUILD UP Skills UPSWING. Απαγορεύεται η ανατύπωση μέρους ή του συνόλου αυτής καθώς και η διανομή, αντιγραφή ή κοινοποίησή του σε οποιοδήποτε άλλο πρόσωπο χωρίς την έγγραφη έγκριση του ΚΑΠΕ, ως συντονιστή του ευρωπαϊκού έργου BUILD UP Skills UPSWING. Τα πνευματικά δικαιώματα για την έκδοση αυτή ανήκουν στους συγγραφείς της. ΑΠΟΚΗΡΥΞΗ ΕΥΘΥΝΩΝ: Παρ όλα τα μέτρα που έχουν ληφθεί από τo εταιρικό σχήμα του έργου BUILD UP Skills UPSWING και τους συγγραφείς για την προετοιμασία αυτής της έκδοσης, καμία εγγύηση δεν παρέχεται για την πληρότητα των πληροφοριών που περιέχονται εντός αυτής. Επίσης, ούτε το ΚΑΠΕ, ούτε οι συνεργάτες του εταιρικού σχήματος του έργου BUILD UP Skills UPSWING δεν είναι υπεύθυνοι ή υπόχρεοι για οποιαδήποτε απώλεια, βλάβη, φθορά, οποιουδήποτε μεγέθους προκύψει λόγω πληροφοριών, οδηγιών ή συμβουλών που περιέχονται σ αυτή την έκδοση. NOΜΙΚΟ ΚΕΙΜΕΝΟ: Το έργο BUILD UP Skills UPSWING υποστηρίζεται από το πρόγραμμα Ευφυής Ενέργεια για την Ευρώπη, της Ευρωπαϊκής Επιτροπής. Την αποκλειστική ευθύνη για το περιεχόμενο της έκδοσης αυτής φέρουν οι συγγραφείς της. Οι απόψεις που εκφράζονται σε αυτή δεν απηχούν κατ ανάγκη τις απόψεις της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή δεν αναλαμβάνει οποιαδήποτε ευθύνη όσον αφορά τη χρήση ή την όποια βλάβη μπορεί να προκύψει ως αποτέλεσμα της χρήσης των πληροφοριών που περιλαμβάνονται σε αυτή.

3 ΕΓΧΕΙΡΙΔΙΟ ΚΑΤΑΡΤΙΣΗΣ για τους Τεχνικούς Μόνωσης στα θέματα της Ενεργειακής Αποδοτικότητας και Εξοικονόμησης Ενέργειας Τίτλος προγράμματος: Σχετιζόμενο επάγγελμα: Ενεργειακή Αποδοτικότητα και Εξοικονόμηση Ενέργειας στις Μονώσεις Κτιρίων Τεχνικός Μόνωσης/ Μονωτής ΣΥΓΓΡΑΦΕΙΣ / ΣΥΝΤΕΛΕΣΤΕΣ: Kαθ. Άγις Παπαδόπουλος, Παναγιώτα Αντωνιάδου Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης Κεφάλαιο 1: «Διερεύνηση δυνατοτήτων επιλογής και διαμόρφωσης ενεργειακά αποδοτικών συστημάτων μόνωσης σε κτιριακές εγκαταστάσεις» Κεφάλαιο 2: «Κατασκευή, έλεγχος & παράδοση έργων μόνωσης βάσει Ευρωπαϊκών & Εθνικών Προτύπων για τη μεγιστοποίηση της ενεργειακής τους απόδοσης» Δρ. Γιώργος Αναστασόπουλος, Λευτέρης Σίσκος, Δρ. Χάρης Δούκας Εργαστήριο Συστημάτων Αποφάσεων και Διοίκησης, Σχολή Ηλεκτρολόγων Μηχανικών και Μηχανικών Υπολογιστών, Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο Κεφάλαιο 0: «Ολοκληρωμένες παρεμβάσεις Εξοικονόμησης Ενέργειας στα κτίρια» ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ ΕΚΔΟΣΗΣ Καθ. Θεοχάρης Τσούτσος, Σταυρούλα Τουρνάκη, Αφροδίτη Φωτίου Εργαστήριο Ανανεώσιμων και Βιώσιμων Ενεργειακών Συστημάτων, Σχολή Μηχανικών Περιβάλλοντος, Πολυτεχνείο Κρήτης

4 ΕΥΧΑΡΙΣΤΙΕΣ Το Εγχειρίδιο Κατάρτισης των Τεχνικών Μόνωσης στα θέματα της Ενεργειακής Αποδοτικότητας και Εξοικονόμησης Ενέργειας εκδόθηκε στο πλαίσιο του έργου BUILD UP Skills UPSWING, που υποστηρίζεται από το πρόγραμμα «Ευφυής Ενέργεια για την Ευρώπη» (ΕEE). Το έργο BUILD UP Skills UPSWING στοχεύει στην ανάπτυξη και την πιλοτική εφαρμογή σχημάτων πιστοποίησης προσόντων και προγραμμάτων επαγγελματικής κατάρτισης και, στη συνέχεια, στην αναγνώριση και εφαρμογή τους σε μεγάλη κλίμακα για τους: i. Τεχνικούς μόνωσης, ii. Αλουμινοσιδηροκατασκευαστές, iii. Εγκαταστάτες συντηρητές καυστήρων, σύμφωνα με τις προτεραιότητες και συστάσεις του Εθνικού Οδικού Χάρτη Προσόντων για την Ελλάδα, ο οποίος αναπτύχθηκε στο πλαίσιο του Πυλώνα I της Πρωτοβουλίας BUILD UP Skills. Η Ευρωπαϊκή Πρωτοβουλία BUILD UP Skills: Αποτελεί στρατηγική Πρωτοβουλία της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για την αναβάθμιση των επαγγελματικών προσόντων και δεξιοτήτων των εργατών και τεχνιτών του κατασκευαστικού κλάδου. Στόχος της είναι η επάρκεια το 2020 εξειδικευμένου εργατικού δυναμικού, ικανό να υλοποιεί ανακαινίσεις υψηλής ενεργειακής απόδοσης και νέα σχεδόν μηδενικής κατανάλωσης ενέργειας κτίρια, ώστε να επιτευχθούν οι στόχοι Αρχικά, στον Πυλώνα Ι, αναπτύχθηκαν οι Εθνικοί Οδικοί Χάρτες Προσόντων (ΕΟΧΠ) για το 2020 σε 30 Ευρωπαϊκές χώρες και στην Ελλάδα (έργο BUS GR) στους οποίους προσδιορίζονται μέτρα και δράσεις για την ενίσχυση της συνεχιζόμενης τεχνικής κατάρτισης και του πλαισίου για τα επαγγελματικά προσόντα των εργαζομένων στον κατασκευαστικό κλάδο στα θέματα ΕΞΕ και ΑΠΕ. Βασιζόμενος στους ΕΟΧΠ, ο Πυλώνας ΙΙ της Πρωτοβουλίας BUILD UP Skills υποστηρίζει δράσεις για την ανάπτυξη νέων ή την αναβάθμιση υφιστάμενων σχημάτων κατάρτισης και πιστοποίησης επαγγελματικών προσόντων. Τα μέλη της συντονιστικής επιτροπής του έργου είναι: Δρ. Χαράλαμπος Μαλαματένιος (Τμήμα Εκπαίδευσης, ΚΑΠΕ), Καθ. Ιωάννης Ψαρράς (ΕΣΑΔ, ΕΜΠ), Καθ. Θεοχάρης Τσούτσος (ReSEL, Πολυτεχνείο Kρήτης), Παρασκευάς Λιντζέρης (ΙΜΕ ΓΣΕΒΕΕ), Ιάκωβος Καρατράσογλου (ΙΝΕ/ΓΣΕΕ), Δρ. Γεώργιος Παπαδάκος (TΕΕ), Δρ. Ιωάννα Δέδε (ΕΟΠΠΕΠ). Οι συγγραφείς και ολόκληρη η κοινοπραξία του έργου είναι βαθιά ευγνώμονες σε όλους εκείνους που συνέβαλαν με την εργασία τους στην προετοιμασία, τη σύνταξη και την αναθεώρηση αυτής της έκδοσης. Επιπλέον, όλοι οι συντελεστές επιθυμούν να εκφράσουν τις ευχαριστίες τους προς τον Εκτελεστικό Οργανισμό για τις Μικρομεσαίες Επιχειρήσεις (EASME) για την υποστήριξή του. ΕΥΧΑΡΙΣΤΙΕΣ ΓΙΑ ΤΟ ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΚΟ ΥΛΙΚΟ: Knauf Insulation, άδεια χρήσης βάσει του CC BY NC SA 2.0 Είναι ευπρόσδεκτα τα σχόλιά σας γι αυτήν την έκδοση. Εάν υπάρχουν παρατηρήσεις ή ερωτήσεις παρακαλούμε επικοινωνήστε με τον συντονιστή του έργου. Περισσότερες πληροφορίες: Για το έργο BUILD UP Skills UPWSING στη διεύθυνση: upswing.gr/el Για την Πρωτοβουλία BUILD UP Skills στην ιστοσελίδα: Για το Πρόγραμμα ΕΕΕ στην ιστοσελίδα:

5 Περιεχόμενα Περιεχόμενα 0. Ολοκληρωμένες παρεμβάσεις Εξοικονόμησης Ενέργειας στα κτίρια Κανονισμοί και νομοθετικές απαιτήσεις που σχετίζονται με την ενεργειακή απόδοση των κτιρίων Νομικό πλαίσιο στην Ευρώπη Εθνική πολιτική για την ενεργειακή αποδοτικότητα Εθνικό νομικό πλαίσιο και κανονισμοί για τα κτίρια Βασικά ενεργειακά μεγέθη και θερμοφυσικά χαρακτηριστικά σχετικά με την ενεργειακή απόδοση των κτιρίων Εισαγωγικές έννοιες Θερμοφυσικές ιδιότητες των δομικών υλικών Βασική ορολογία Συστήματα θέρμανσης / ψύξης / αερισμού Βασική ορολογία Υπολογισμός της Ενεργειακής Απόδοσης των κτιρίων Πιστοποιητικό Ενεργειακής Απόδοσης κτιρίων Ολοκληρωμένες και οικονομικά βέλτιστες παρεμβάσεις εξοικονόμησης ενέργειας στα κτίρια Συνεργασία μεταξύ των εμπλεκόμενων ειδικοτήτων Ενεργειακή αναβάθμιση του Κτιρίου Διοίκησης του ΚΑΠΕ Ενεργειακές επεμβάσεις στο κτίριο γραφείων της Ρυθμιστικής Αρχής Ενέργειας Το αυτόνομο ενεργειακά κτίριο "Προμηθεύς Πυρφόρος" Συντήρηση και παρακολούθηση εγκαταστάσεων και εξοπλισμού σε όλο τον κύκλο ζωής των έργων εξοικονόμησης ενέργειας και επικοινωνία με τον πελάτη Δέσμες καλών πρακτικών κατά τη λειτουργία και συντήρηση των εγκαταστάσεων Λειτουργική παραλαβή ενεργειακού έργου / κτιρίου Διαχείριση πελατών Αναφορές Διερεύνηση δυνατοτήτων επιλογής και διαμόρφωσης ενεργειακά αποδοτικών συστημάτων μόνωσης σε κτιριακές εγκαταστάσεις Κανονισμοί και Εξέλιξη των Προϊόντων Νομοθετικό Πλαίσιο Εξέλιξη Θερμομονωτικών Υλικών στην Αγορά Υπολογισμός Απωλειών Θερμότητας & Θερμικών Κερδών Θερμομονωτική Επάρκεια Κτιρίου Θερμικά Κέρδη Έλεγχος θερμομόνωσης με μετρήσεις: Απαιτούμενος εξοπλισμός Θερμοκάμερα Όργανο μέτρησης συντελεστή θερμοπερατότητας (U value meter) Θερμομονωτικά Υλικά Ταξινόμηση Θερμομονωτικών Υλικών Ιδιότητες Θερμομονωτικών Υλικών Σελίδα I

6 1.5 Οργάνωση Έργων Κατασκευών Μόνωσης Γενικά Στοιχεία Οργάνωση Εργασιών Θερμομόνωσης Αρχές Υγείας και Ασφάλειας Εργαζομένων Νομοθετικό Πλαίσιο Αρχές Υγείας και Ασφάλειας στο Χώρο Εργασίας Κοστολόγηση Έργων Θερμομόνωσης Προσδιορισμός Παραμέτρων Κοστολόγησης Ενδεικτική Λίστα Καταγραφής Παραμέτρων Αναφορές Κατασκευή, έλεγχος & παράδοση έργων μόνωσης βάσει Ευρωπαϊκών & Εθνικών Προτύπων για τη μεγιστοποίηση της ενεργειακής τους απόδοσης Ιδιαιτερότητες Υλικών και Τεχνικές Προδιαγραφές Μέθοδοι Συσκευασίας Μεταφοράς Ανάλυσης Κύκλου Ζωής Μονωτικών Υλικών Συσκευασία και Μεταφορά Υλικών Ανάλυση Κύκλου Ζωής Υλικών Εφαρμογή μόνωσης με βάση σύγχρονες Ευρωπαϊκές και Εθνικές προδιαγραφές Θερμομονωτικές Λύσεις ανά Δομικό Στοιχείο Συστήματα Ξηράς Δόμησης Βασικές Επικουρικές Εργασίες Συνδυασμός Κύριων & Επικουρικών Εργασιών Κατακόρυφα Αδιαφανή Στοιχεία Περιοχή Δώματος Οροφή Πυλωτής Κεκλιμένη Στέγη Ενεργειακές βελτιώσεις της εγκατάστασης ΖΝΧ Διαχείριση Εξοπλισμού Ποιοτικός Έλεγχος Κατασκευής Αξιολόγηση Θερμομονωτικής Επάρκειας Αξιολόγηση Θερμοπερατότητας Δομικών Στοιχείων Συντήρηση Κατασκευής Διαχείριση Πελατών Εταιρική Επικοινωνία Παράδοση Έργου Αναφορές Σελίδα II

7 Περιεχόμενα Παράρτημα I. Απαντήσεις στις ερωτήσεις αυτοαξιολόγησης II. Βιβλιογραφία και πηγές III. Συμβουλές για τη σωστή εφαρμογή θερμομόνωσης IV. Λίστα σημείων ελέγχου V. Ορολογία Σελίδα III

8 Κατάλογος σχημάτων Σχήμα 0.1: Θεσμικό πλαίσιο για την ενεργειακή απόδοση στην Ελλάδα Εναρμόνιση με την Ευρωπαϊκή νομοθεσία... 8 Σχήμα 0.2: Τυπική αλυσίδα μετατροπών ενέργειας σε κτιριακό συγκρότημα Σχήμα 0.3: Μετάδοση θερμότητας (α) με αγωγή, (β) με συναγωγή, (γ) με ακτινοβολία Σχήμα 0.4: Χαρακτηριστικά των ψυχρών υλικών Σχήμα 0.5: Ηλιακή ακτινοβολία που ανακλάται και θερμότητα που εκπέμπεται ανάλογα με την τελική επίστρωση της στέγης ενός κτιρίου Σχήμα 0.6: Μορφή και περιεχόμενα ενεργειακού πιστοποιητικού Σχήμα 0.7: Το κτίριο διοίκησης του ΚΑΠΕ Σχήμα 0.8: Οι κυριότερες επεμβάσεις στο κτίριο του ΚΑΠΕ Σχήμα 0.9: Θερμογραφήσεις βόρειας όψης πριν και μετά τις επεμβάσεις ενεργειακής αναβάθμισης Σχήμα 0.10: Θερμογραφήσεις δώματος 2ου ορόφου πριν και μετά τις επεμβάσεις ενεργειακής αναβάθμισης Σχήμα 0.11: Θερογραφήσεις δυτικής όψης πριν και μετά τις επεμβάσεις ενεργειακής αναβάθμισης Σχήμα 0.12: Το κτίριο της ΡΑΕ Σχήμα 0.13: Το κτίριο «Προμηθεύς Πυρφόρος» Σχήμα 0.14: Εγκάρσια τομή του κτιρίου και συστήματα/τεχνολογίες που εφαρμόστηκαν σε αυτό Σχήμα 1.1: Κατανομή κτιριακής δομημένης επιφάνειας στην Ευρώπη Σχήμα 1.2: Ενεργειακή σήμανση ηλεκτρικών συσκευών Σχήμα 1.3: Αποτελέσματα από μη εφαρμογή κανόνων πυρασφάλειας Σχήμα 1.4: Κατάλογος εργαστηρίων πιστοποίησης στην Ελλάδα Σχήμα 1.5: Κατανομή ελληνικών κτιρίων σε σχέση με το χρόνο κατασκευής τους Σχήμα 1.6: Ποσοστό συμμετοχής των θερμομονωτικών υλικών στην ελληνική αγορά Σχήμα 1.7: Ενεργειακές απώλειες από το κέλυφος του κτιρίου Σχήμα 1.8: Ενεργειακές απώλειες λόγω πλημμελούς μόνωσης Σχήμα 1.9: Απεικόνιση κλιματικών ζωνών ελληνικής επικράτειας Σχήμα 1.10: Απεικόνιση (α) κατασκευαστικής και (β) γεωμετρικής θερμογέφυρας Σχήμα 1.11: Ενδεικτικές θέσεις εμφάνισης κατακόρυφων θερμογεφυρών Σχήμα 1.12: Ενδεικτικές θέσεις εμφάνισης οριζόντιων θερμογεφυρών Σχήμα 1.13: Ενεργειακός Σχεδιασμός του κτιρίου της Ε.Σ.Υ.Ε. στην οδό Πειραιώς: Τομή κτιρίου ανάλυση ηλιασμού και σκιασμού των ηλιακών αιθρίων Σχήμα 1.14: Μοντέλα από θερμοκάμερες Σχήμα 1.15: Εξωτερική θερμογράφηση ενός κτιρίου κατοικιών και ενός κτιρίου γραφείων Σχήμα 1.16: Θερμογραφία κτιρίου χωρίς και με θερμομόνωση Σχήμα 1.17: Ενδεικτικά κάποια όργανα προσδιορισμού του συντελεστή θερμοπερατότητας Σχήμα 1.18: Εφαρμογή εξωτερικής θερμομόνωσης Σχήμα 1.19: Ταξινόμηση θερμομονωτικών υλικών Σχήμα 1.20: Κατανομή θερμομονωτικών υλικών στην Ευρωπαϊκή αγορά Σχήμα 1.21: Εύρη τιμών συντελεστή θερμικής αγωγιμότητας για πλήθος θερμομονωτικών υλικών Σχήμα 1.22: Καθαρισμός επιφάνειας τοποθέτησης θερμομονωτικού υλικού Σελίδα IV

9 Περιεχόμενα Σχήμα 1.23: Τοποθέτηση στεγανωτικής στρώσης στην κάτω παρειά εξωτερικού τοίχου Σχήμα 1.24: Διάστρωση κονιάματος σε (α) εξηλασμένη πολυστερίνη και (β) πετροβάμβακα Σχήμα 1.25: Διάστρωση κονιάματος με τη μέθοδο περιφερειακής λωρίδας σημείου Σχήμα 1.26: Διάστρωση κονιάματος με τη μέθοδο πλήρους επιφάνειας διάστρωσης Σχήμα 1.27: (α) Λανθασμένη και (β) σωστή τοποθέτηση θερμομονωτικών πλακών στην επιφάνεια Σχήμα 1.28: Στήριξη θερμομονωτικών πλακών τύπου «Τ» και «W» Σχήμα 1.29: Βύσματα μηχανικής στερέωσης Σχήμα 1.30: Διαδικασία τοποθέτησης βυσμάτων στο σύστημα θερμομόνωσης Σχήμα 1.31: Υλικά ενίσχυσης ακμών Σχήμα 1.32: Διαδικασία τελικής επίχρισης επιφάνειας με θερμομονωτικό υλικό, εξηλασμένη πολυστερίνη Σχήμα 1.33: Διαδικασία τελικής επίχρισης επιφάνειας με θερμομονωτικό υλικό, πετροβάμβακα Σχήμα 1.34: Εξοπλισμός προσωρινών εργασιών σε ύψος ικριώματα Σχήμα 1.35: Ατομικά μέσα προστασίας Σχήμα 1.36: Προστατευμένα και φωτισμένα μέσα προσπέλασης Σχήμα 1.37: Εργασίες σε στέγες Σχήμα 1.38: Μεταφορά με χρήση ανυψωτικού οχήματος Σχήμα 1.39: Μέσα ατομικής προστασίας εργαζομένων Σχήμα 2.1: Εμπεριεχόμενη ενέργεια για διάφορα θερμομονωτικά υλικά Σχήμα 2.2: Διάγραμμα παραγωγής της διογκώσιμης πολυστερίνης Σχήμα 2.3: Παραγωγική διαδικασία μονωτικών πλακών ξυλόμαλλου Σχήμα 2.4: Η μεθοδολογία της ΑΚΖ σύμφωνα με το πρότυπο ISO Σχήμα 2.5: Στάδια Εκτίμησης Επιπτώσεων Κύκλου Ζωής (ISO 14042) Σχήμα 2.6: Σύστημα Ανάλυσης Κύκλου Ζωής Σχήμα 2.7: Κύκλος ζωής των προϊόντων Σχήμα 2.8: Πλαίσιο μεθοδολογίας ΑΚΖ Σχήμα 2.9: Κύκλος ζωής προϊόντος και ανταλλαγές με το περιβάλλον Σχήμα 2.10: Ποιοτική αντιστοίχιση δεδομένων Σχήμα 2.11: Συσχέτιση σταδίων ζωής τελικές επιπτώσεις Σχήμα 2.12: Κατασκευαστική λεπτομέρεια κατακόρυφου αδιαφανούς δομικού στοιχείου σκυροδέματος. (α) μεταγενέστερη τοποθέτηση θερμομονωτικού υλικού, (β) τοποθέτηση θερμομονωτικού υλικού στον ξυλότυπο Σχήμα 2.13: Κατασκευαστική λεπτομέρεια κατακόρυφου αδιαφανούς δομικού στοιχείου σκυροδέματος με θερμομόνωση εσωτερικά Σχήμα 2.14: Κατασκευαστική λεπτομέρεια κατακόρυφου αδιαφανούς δομικού στοιχείου οπτοπλινθοδομής με θερμομόνωση στον πυρήνα Σχήμα 2.15: Κατασκευαστική λεπτομέρεια κατακόρυφου αδιαφανούς δομικού στοιχείου οπτοπλινθοδομής με εξωτερική θερμομόνωση Σχήμα 2.16: Κατασκευαστική λεπτομέρεια κατακόρυφου αδιαφανούς δομικού στοιχείου οπτοπλινθοδομής με εσωτερική θερμομόνωση Σχήμα 2.17: Κατασκευαστική λεπτομέρεια συμβατικού δώματος Σχήμα 2.18: Έργο κατασκευής συμβατικού δώματος Σχήμα 2.19: Κατασκευαστική λεπτομέρεια αντεστραμμένου δώματος Σελίδα V

10 Σχήμα 2.20: Τυπική κατασκευή αντεστραμμένου δώματος Σχήμα 2.21: Κατασκευαστική λεπτομέρεια οροφής πυλωτής με θερμομόνωση στην κάτω παρειά Σχήμα 2.22: Κατασκευαστική λεπτομέρεια οροφής πυλωτής με θερμομόνωση στην άνω παρειά Σχήμα 2.23: Κατασκευαστική λεπτομέρεια κεκλιμένης ξύλινης στέγης με θερμομόνωση στην έσω παρειά Σχήμα 2.24: Κατασκευαστική λεπτομέρεια κεκλιμένης ξύλινης στέγης με θερμομόνωση στην πλάκα οροφής Σχήμα 2.25: Κατασκευαστική λεπτομέρεια κεκλιμένης ξύλινης στέγης με θερμομόνωση στην έξω παρειά Σχήμα 2.26: Κατασκευαστική λεπτομέρεια κεκλιμένης στέγης από οπλισμένο σκυρόδεμα με θερμομόνωση στην έσω παρειά Σχήμα 2.27: Κατασκευαστική λεπτομέρεια κεκλιμένης στέγης από οπλισμένο σκυρόδεμα με θερμομόνωση στην έξω παρειά Σχήμα 2.28: Κατασκευαστική λεπτομέρεια δαπέδου επί εδάφους με εσωτερική θερμομόνωση Σχήμα 2.29: Κατασκευαστική λεπτομέρεια δαπέδου επί εδάφους με εξωτερική θερμομόνωση Σχήμα 2.30: Κατασκευαστική λεπτομέρεια κατακόρυφου αδιαφανούς δομικού στοιχείου από σκυρόδεμα σε επαφή με το έδαφος, με εξωτερική θερμομόνωση Σχήμα 2.31: Κατασκευαστική λεπτομέρεια ξηράς δόμησης διάτρητης οροφής Σχήμα 2.32: Κατασκευαστική λεπτομέρεια τοιχοποιίας συστήματος ξηράς δόμησης (α) μεταλλικού σκελετού με διπλό ορθοστάση και διπλή γυψοσανίδα (β) μεταλλικού σκελετού με μονό ορθοστάση και διπλή γυψοσανίδα Σχήμα 2.33: Κατασκευαστική λεπτομέρεια τοιχοποιίας συστήματος ξηράς δόμησης μεταλλικού σκελετού με διπλό ορθοστάτη και διπλή ανθυγρή γυψοσανίδα, για τους χώρους του λουτρού Σχήμα 2.34: Κατασκευαστική λεπτομέρεια συνδυασμού παραδοσιακών υλικών με συστήματα ξηράς δόμησης για το κατακόρυφα δομικά στοιχεία (α) μεταλλικού σκελετού με μονό ορθοστάτη, διπλή γυψοσανίδα και θερμομόνωση μεταξύ των ορθοστατών (β) μεταλλικού σκελετού με μονό ορθοστάτη, διπλή γυψοσανίδα και θερμομόνωση μεταξύ οπτοπλινθοδομής και ορθοστατών Σχήμα 2.35: Εργασίες τοπικής ενίσχυσης Σχήμα 2.36: Κατασκευαστική λεπτομέρεια υφιστάμενου με θερμομόνωση εξωτερικά κατακόρυφου αδιαφανούς δομικού στοιχείου σκυροδέματος, με εξωτερική θερμομονωτική ενίσχυση Σχήμα 2.37: Κατασκευαστική λεπτομέρεια υφιστάμενου με θερμομόνωση στον πυρήνα κατακόρυφου αδιαφανούς δομικού στοιχείου οπτοπλινθοδομής, με εξωτερική θερμομονωτική ενίσχυση Σχήμα 2.38: Κατασκευαστική λεπτομέρεια υφιστάμενου αντεστραμμένου δώματος, με εξωτερική θερμομονωτική ενίσχυση Σχήμα 2.39: Κατασκευαστική λεπτομέρεια υφιστάμενης θερμομονωμένης οροφής πυλωτής, με εξωτερική θερμομονωτική ενίσχυση Σχήμα 2.40: Κατασκευαστική λεπτομέρεια υφιστάμενης εξωτερικά θερμομονωμένης ξύλινης κεκλιμένης στέγης, με εσωτερική θερμομονωτική ενίσχυση Σελίδα VI

11 Περιεχόμενα Κατάλογος πινάκων Πίνακας 0.1: Εκτιμώμενο μερίδιο των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας στον κτιριακό τομέα... 7 Πίνακας 0.2: Συντελεστές μετατροπής σε πρωτογενή ενέργεια ανά πηγή ενέργειας Πίνακας 0.3: Κατηγορίες ενεργειακής απόδοσης κτιρίων Πίνακας 1.1: Κατηγορίες πιστοποίησης σύμφωνα με 89/106/ΕΚ Πίνακας 1.2: Συστήματα αξιολόγησης σύμφωνα με την Κοινοτική Οδηγία 89/106/ΕΚ Πίνακας 1.3: Μέγιστες επιτρεπόμενες τιμές του συντελεστή θερμοπερατότητας διάφορων δομικών στοιχείων ανά κλιματική ζώνη Πίνακας 1.4: Νομοί ελληνικής επικράτειας ανά κλιματική ζώνη Πίνακας 1.5: Μέγιστες επιτρεπόμενες τιμές μέσου συντελεστή θερμοπερατότητας Um Πίνακας 1.6: Μέγιστες επιτρεπόμενες τιμές συντελεστή θερμοπερατότητας διαφόρων δομικών στοιχείων ανά κλιματική ζώνη Πίνακας 1.7: Υλικά θερμομόνωσης Πίνακας 1.8: Βασικές φυσικές και περιβαλλοντικές ιδιότητες των κυριότερων θερμομονωτικών υλικών. 83 Πίνακας 1.9: Ελάχιστο ιατροφαρμακευτικό υλικό εντός πόλης Πίνακας 1.10: Ελάχιστο ιατροφαρμακευτικό υλικό εκτός πόλης Πίνακας 1.11: Ενδεικτικός πίνακας κοστολόγησης έργου με στοιχεία σκυροδέματος και οπτοπλινθοδομές Πίνακας 1.12: Ενδεικτικός πίνακας κοστολόγησης έργου με συστήματα ξηράς δόμησης Πίνακας 2.1: Πρότυπα ΕΛΟΤ καθορισμού μεθόδων δοκιμών για τον προσδιορισμό των διαστάσεων και ιδιοτήτων θερμομονωτικών υλικών και προϊόντων Πίνακας 2.2: Πρότυπα τα οποία αναφέρονται σε συγκεκριμένα θερμομονωτικά υλικά Πίνακας 2.3: Πρότυπα για την απόδοση και τις ιδιότητες των θερμομονωτικών υλικών Πίνακας 2.4: Κεφάλαιο πίνακα Ευρωπαϊκού Καταλόγου Αποβλήτων αναφορικά με τα απόβλητα από κατασκευές και κατεδαφίσεις Πίνακας 2.5: Ενδεικτικό έντυπο παράδοσης προς τους πελάτες κατά την ολοκλήρωση έργων μόνωσης σε υφιστάμενη κατασκευή Πίνακας 2.6: Ενδεικτικό έντυπο παράδοσης προς τους πελάτες κατά την ολοκλήρωση έργων μόνωσης σε νεόδμητη κατασκευή Σελίδα VII

12 Σελίδα VIII

13 Ολοκληρωμένες παρεμβάσεις Εξοικονόμησης Ενέργειας στα κτίρια 0. Ολοκληρωμένες παρεμβάσεις Εξοικονόμησης Ενέργειας στα κτίρια Γενική εισαγωγική περιγραφή του Εκπαιδευτικού Αντικειμένου Το Κεφάλαιο αυτό προορίζεται για την κάλυψη των γνώσεων που προβλέπονται στην εισαγωγική διεπαγγελματική εκπαιδευτική ενότητα με τίτλο Ολοκληρωμένες παρεμβάσεις εξοικονόμησης ενέργειας στα κτίρια, η οποία έχει ως σκοπό την εξοικείωση των εκπαιδευομένων με τις βασικές έννοιες της ενεργειακής απόδοσης των κτιρίων μέσα από συγκεκριμένα παραδείγματα. Στην αρχή γίνεται αναφορά και επεξήγηση των κυριότερων νομοθετικών και κανονιστικών απαιτήσεων σχετικά με την ενέργεια και το περιβάλλον, τόσο σε ευρωπαϊκό όσο και στο εθνικό πλαίσιο (εναρμόνιση της εθνικής νομοθεσίας με τις Κοινοτικές Οδηγίες). Κατόπιν, δίνεται ο ορισμός και μια σύντομη περιγραφή των βασικών ενεργειακών μεγεθών και θερμοφυσικών χαρακτηριστικών σχετικά με την ενεργειακή απόδοση των κτιρίων, για την κατανόηση της αλληλένδετης σχέσης μεταξύ όλων των επιμέρους συστημάτων ενός κτιρίου και της επίδρασής τους στην τελική ενεργειακή απόδοση αυτού. Παρουσιάζονται επίσης μελέτες περιπτώσεων με αναφορά σε ολοκληρωμένα πακέτα δράσεων για την εξοικονόμηση ενέργειας (ΕΞΕ) σε όλους τους τομείς ενός κτιρίου, από το κέλυφος και τα συστήματα HVAC, μέχρι τη χρήση ανανεώσιμων πηγών ενέργειας. Καθώς είναι πολλά τα επαγγέλματα που εμπλέκονται και συμμετέχουν στην εκτέλεση εργασιών ΕΞΕ στα κτίρια και στην κατασκευή νέων «μηδενικής κατανάλωσης ενέργειας», γίνεται ιδιαίτερη αναφορά στο διαχωρισμό των αρμοδιοτήτων των επαγγελμάτων αυτών. Επίσης, αναπτύσσονται οι ενέργειες εκείνες που συμβάλλουν στην επίτευξη και τη διατήρηση, κατά την λειτουργία, των αρχικών στόχων ΕΞΕ. Συγκεκριμένα, τονίζεται η σημασία εφαρμογής καλών πρακτικών διαχείρισης του πελάτη καθ όλη τη διάρκεια του κύκλου ζωής των έργων ΕΞΕ. Τέλος, παρουσιάζονται οι βασικές αρχές και διαδικασίες επικοινωνίας με τους πελάτες, καθώς και κάποιες βασικές αρχές ορθής διαχείρισης έργων. Σκοπός Αναμενόμενα Αποτελέσματα Με την ολοκλήρωση του συγκεκριμένου σπονδύλου οι εκπαιδευόμενοι θα έχουν την ικανότητα αντίληψης των βασικών εννοιών εξοικονόμησης ενέργειας, θα γνωρίζουν τις βασικές νομοθετικές απαιτήσεις και θα είναι εξοικειωμένοι με τις ολοκληρωμένες δράσεις ενεργειακής αναβάθμισης κτιρίων. Επίσης, θα είναι σε θέση να χρησιμοποιούν τα βασικά ενεργειακά μεγέθη για τον υπολογισμό της αποδοτικότητας των ενεργειακών συστημάτων και να εφαρμόζουν τις βέλτιστες πρακτικές εξοικονόμησης ενέργειας στα κτίρια. Οι εκπαιδευόμενοι με το πέρας της εκπαίδευσης θα είναι σε θέση να εκτελούν τις επιμέρους εργασίες εξοικονόμησης ενέργειας με βέλτιστο τρόπο και θα γνωρίζουν τις διαδικασίες διαχείρισης ενός έργου και επικοινωνίας με τον πελάτη καθ όλη τη διάρκεια του κύκλου ζωής ενός έργου εξοικονόμησης ενέργειας. Έννοιες κλειδιά / βασική ορολογία Κτίριο με σχεδόν μηδενική κατανάλωση ενέργειας, Κατανάλωση πρωτογενούς ενέργειας, Ενεργειακή απόδοση κτιρίου, Τελική κατανάλωση ενέργειας, Εξοικονόμηση ενέργειας, Κέλυφος κτιρίου, Δομικό στοιχείο, Απόδοση συστήματος ή συντελεστής απόδοσης, Πιστοποιητικό ενεργειακής απόδοσης. Σελίδα 1

14 0.1 Κανονισμοί και νομοθετικές απαιτήσεις που σχετίζονται με την ενεργειακή απόδοση των κτιρίων Νομικό πλαίσιο στην Ευρώπη Τα κτίρια είναι υπεύθυνα για το 40% της ενεργειακής κατανάλωσης και το 36% των εκπομπών αερίου θερμοκηπίου στην Ευρωπαϊκή Ένωση (ΕΕ) [1]. Ενώ τα νέα κτίρια γενικά απαιτούν λιγότερο από 3 5 λίτρα πετρελαίου θέρμανσης ανά τετραγωνικό μέτρο το έτος, τα παλιότερα κτίρια κατά μέσο όρο απαιτούν 25 λίτρα κατά μέσο όρο. Κάποια κτίρια απαιτούν ακόμη και 60 λίτρα/m2/έτος. Επίσης, περίπου το 35% των κτιρίων της ΕΕ έχουν ηλικία μεγαλύτερη των 50 ετών. Με τη βελτίωση της ενεργειακής απόδοσης των κτιρίων είναι δυνατή η μείωση της συνολικής ενεργειακής κατανάλωσης της ΕΕ κατά 5 έως 6%, με παράλληλη μείωση των εκπομπών CO2 κατά περίπου 5%. Έχοντας όλα αυτά υπόψη, η ΕΕ έχει θεσπίσει μία σειρά νομοθετημάτων (κατά βάση Οδηγιών) με στόχο τη μείωση της ενεργειακής κατανάλωσης των κτιρίων, από τα οποία η Οδηγία για την ενεργειακή απόδοση των κτιρίων (2010/31/ΕΕ) [2] και η Οδηγία του 2012 για την ενεργειακή απόδοση (2012/27/ΕΕ) [3] είναι τα βασικότερα σε ισχύ σήμερα. Στη συνέχεια παρουσιάζεται συνοπτικά το ευρωπαϊκό θεσμικό πλαίσιο σχετικά με την ενεργειακή αποδοτικότητα των κτιρίων. 1. Κοινοτική Οδηγία 2002/91/EK [Ενεργειακή απόδοση κτιρίων EPBD] Η Οδηγία αυτή αφορά στην ενεργειακή απόδοση του κτιριακού τομέα. Οι διατάξεις της καλύπτουν τις ενεργειακές ανάγκες για θέρμανση χώρων, παραγωγή ζεστού νερού χρήσης, ψύξη, αερισμό και φωτισμό για νεόδμητα αλλά και υφιστάμενα κτίρια. Αποτελεί το νομικό εργαλείο της Ευρωπαϊκής Κοινότητας με στόχο την ορθολογική χρήση της ενέργειας στον κτιριακό τομέα. Η Οδηγία συνδυάζει διάφορα μέσα κανονιστικής και πληροφοριακής φύσης. Σημαντικό είναι να αναφερθεί ότι η EPBD δεν καθορίζει τα επίπεδα των αναγκών και τη νομοθεσία για το κάθε μέλος της, αλλά τα μέλη πρέπει να θεσπίσουν τους αντίστοιχους μηχανισμούς και τις απαιτήσεις λαμβάνοντας υπόψη τις τοπικές κλιματολογικές, οικονομικές και κοινωνικές συνθήκες. Το θετικό είναι ότι η ΕPBD έχει ενσωματωθεί στο πολιτικό θεματολόγιο, στους πολεοδομικούς νόμους στην πλειοψηφία των κρατών μελών της ΕΕ. Επίσης, θετική είναι και η ανταπόκριση που υπάρχει από τους πολίτες της ΕΕ. Τα σημεία στα οποία εστιάζει η EPBD είναι: Μια κοινή μεθοδολογία για τον υπολογισμό της ενεργειακής απόδοσης του κτιρίου Θέσπιση ελάχιστων ορίων για την ενεργειακή απόδοση των νέων κτιρίων, αλλά και αυτών που πρόκειται να υποστούν σημαντική ανακαίνιση (πάνω από το 25% της αξίας τους ή/και πάνω από 25% της συνολικής έκτασης τους). Θέσπιση κανονισμών όσον αφορά στα πιστοποιητικά ενεργειακής απόδοσης των νέων και υφιστάμενων κτιρίων καθώς και τη δημοσιοποίηση αυτών των πιστοποιητικών στα δημόσια κτίρια. Τα πιστοποιητικά αυτά ισχύουν για 5 χρόνια. Τακτικές επιθεωρήσεις στους λέβητες και στην κεντρική κλιματιστική μονάδα στα νέα και υφιστάμενα κτίρια, καθώς και αξιολόγηση για τις εγκαταστάσεις θέρμανσης σε κτίρια που το σύστημα τους είναι περισσότερο από 15 χρόνια. Σελίδα 2

15 Ολοκληρωμένες παρεμβάσεις Εξοικονόμησης Ενέργειας στα κτίρια Το πεδίο δράσης της Οδηγίας Ενεργειακής Απόδοσης Κτιρίων είναι οι κατοικίες, καθώς και ο τριτογενής τομέας (γραφεία, δημόσια κτίρια κλπ). Στην κατηγορία αυτή δεν περιλαμβάνονται τα κτίρια με ιστορική σημασία, κτίρια μικρότερα από 50 m2, κτίρια που δεν είναι μόνιμες κατοικίες και έχουν μικρή κατανάλωση ενέργειας και εργοτάξια. Τα πιστοποιητικά ενεργειακής απόδοσης πρέπει να είναι διαθέσιμα όταν τα κτίρια κατασκευαστούν, πουληθούν ή νοικιαστούν. Επίσης, η Οδηγία αναφέρει ότι οι χρήστες των κτιρίων πρέπει να είναι ικανοί, ώστε να μπορούν να ρυθμίσουν την κατανάλωση ενέργειας για θέρμανση και ΖΝΧ, σε τέτοιο βαθμό ώστε να είναι οικονομικά συμφέρουσα. 2. Κοινοτική Οδηγία 2010/31/EΕ [Ενεργειακή απόδοση κτιρίων Αναδιατύπωση] H Οδηγία αυτή είναι αναδιατύπωση της προηγούμενης και εισάγει: α) την έννοια του κτιρίου μηδενικής κατανάλωσης ή σχεδόν μηδενικής κατανάλωσης ενέργειας, β) την οικονομοτεχνική σκοπιμότητα στην κατασκευή κτιρίων και γ) νέους, δεσμευτικούς στόχους. Σύμφωνα με την εν λόγω Οδηγία, τα κράτη μέλη πρέπει να ορίσουν τις ελάχιστες ενεργειακές απαιτήσεις που πρέπει να εμφανίζει ένα κτίριο καθώς και μεθοδολογία όπου να θέτει την οικονομικά βέλτιστη λύση για την εφαρμογή της Οδηγίας. Επίσης, έχουν το δικαίωμα να διαφοροποιούν αυτά τα όρια ανάλογα με το εάν τα κτίρια είναι υφιστάμενα ή νέα, καθώς και ανάλογα με την λειτουργία του κτιρίου (γραφεία, εργοστάσια, νοσοκομεία κλπ.). Η Οδηγία προτείνει και την εγκατάσταση έξυπνων μετρητικών διατάξεων σε νέα και υφιστάμενα κτίρια, ενώ ένα πολύ ουσιαστικό σημείο που αναφέρεται σε αυτήν είναι τα κτίρια σχεδόν μηδενικής ενεργειακής κατανάλωσης (near Zero Energy Buildings). Έτσι, έως την 31η Δεκεμβρίου του 2020 όλα τα νέα κτίρια θα πρέπει να είναι κτίρια σχεδόν μηδενικής κατανάλωσης ενέργειας, ενώ τα νέα κτίρια που στεγάζουν δημόσιες αρχές ή είναι ιδιοκτησίας τους να αποτελούν κτίρια με σχεδόν μηδενική κατανάλωση ενέργειας μετά τις 31 Δεκεμβρίου Τα κράτη μέλη πρέπει να εφαρμόσουν εθνικά σχέδια με σκοπό: Την εφαρμογή καθώς και τον ακριβή ορισμό του όρου «Κτίριο σχεδόν μηδενικής κατανάλωσης ενέργειας» (nearly Zero Energy Building). Την δημιουργία ενδιάμεσων στόχων για την βελτίωση της ενεργειακής απόδοσης των νέων κτιρίων ως το Την παροχή πληροφοριών για τις πολιτικές καθώς και για τα οικονομικά μέτρα που πρέπει να παρθούν. Τα κράτη μέλη πρέπει να θεσπίσουν μια λίστα με ήδη υπάρχοντες οργανισμούς που να προωθούν την βελτίωση της ενεργειακής απόδοσης των κτιρίων. Αυτή η λίστα πρέπει να ανανεώνεται κάθε τρία χρόνια. 3. Κοινοτική Οδηγία 2006/32/EK [Ενεργειακή απόδοση κατά την τελική χρήση και τις ενεργειακές υπηρεσίες ESD] Αυτή η Οδηγία της ΕΕ ακυρώνει την προκάτοχο της (Κοινοτική Οδηγία 93/76/EK) και θέτει ενδεικτικά μέτρα, κίνητρα καθώς και οικονομικά και νομικά πλαίσια έτσι ώστε να αρθούν τα εμπόδια καθώς και οι ατέλειες της αγοράς που παρεμποδίζουν την αποτελεσματική χρήση της ενέργειας. Επίσης, δημιουργεί συνθήκες για την ανάπτυξη και την προώθηση μιας αγοράς προσανατολισμένης προς τις υπηρεσίες Σελίδα 3

16 ενέργειας, ώστε να μπορούν να εφαρμοστούν προγράμματα εξοικονόμησης ενέργειας και άλλα μέτρα που συντελούν στη βελτίωση της ενεργειακής απόδοσης. Σύμφωνα με την Οδηγία αυτή, τα κράτη μέλη όφειλαν να υιοθετήσουν και να επιτύχουν 9% μείωση στην καταναλισκόμενη ενέργεια μέσα στο πλαίσιο του εθνικού σχεδίου για την ενεργειακή απόδοση (ΣΔΕΑ). Επίσης, είναι υπεύθυνα για τη σύσταση ανεξάρτητων δημόσιων οργανισμών, οι οποίοι θα είναι υπεύθυνοι για την παρακολούθηση της προόδου. Ο δημόσιος τομέας επίσης πρέπει να πάρει μέτρα έτσι ώστε να επιτευχθεί η αγορά συσκευών και οχημάτων που καταναλώνουν χαμηλά ποσά ενέργειας καθώς και την σύσταση οργάνων οικονομικής υποστήριξης. Ένα άλλο σημαντικό σημείο της Οδηγίας αυτής αφορά τους λογαριασμούς για την αγορά ενέργειας που πληρώνουν οι κάτοικοι του κράτους μέλους, οι οποίοι πρέπει να βασίζονται μόνο στην εκάστοτε κατανάλωση. Επίσης, πρέπει να εγκαθίστανται σε κάθε καταναλωτή προσωπικοί μετρητές που να δείχνουν το ποσό της ενέργειας που καταναλώθηκε από τον κάθε χρήστη. 4. Κοινοτική Οδηγία 2012/27/EΕ [Οδηγία για την ενεργειακή απόδοση] Η εν λόγω Οδηγία του Ευρωπαϊκού κοινοβουλίου και του Συμβουλίου αναφέρεται στην ενεργειακή απόδοση των κτιρίων, καταγράφει κάποιες τροποποιήσεις των Οδηγιών 2009/125/EK και 2010/30/EΕ και καταργεί τις Οδηγίες 2004/8/EK και 2006/32/EK. Το κύριο αντικείμενο που πραγματεύεται η Oδηγία αυτή είναι η θέσπιση ενός κοινού πλαισίου μέτρων για την βελτίωση της ενεργειακής απόδοσης των κτιρίων επιτυγχάνοντας αρχικά τον στόχο του 2020 αλλά και την προετοιμασία των χωρών για περαιτέρω βελτιώσεις πέραν του 20%. Οι στόχοι που θεσπίζονται μέσω της Οδηγίας αυτής είναι: Η θέσπιση από το κάθε κράτος μέλος ενός ενδεικτικού εθνικού στόχου ενεργειακής κατανάλωσης είτε στην πρωτογενή ή τελική κατανάλωση ενέργειας, είτε στην εξοικονόμηση πρωτογενούς ή τελικής ενέργειας, είτε στην ενεργειακή ένταση. Ακολούθως αναμένεται η κοινοποίηση των στοιχείων αυτών σε μορφή απόλυτων επιπέδων κατανάλωσης πρωτογενούς ενέργειας και τελικής κατανάλωσης ενέργειας το 2020 αναφέροντας τους τρόπους επίτευξης αυτών των τιμών. Η εκτίμηση της προόδου των κρατών μελών αλλά και ο προσδιορισμός των πιθανοτήτων επίτευξης επιπέδων κατανάλωσης ενέργειας που δεν θα ξεπερνούν τους εκατ. τόνους ισοδύναμου πετρελαίου (ΤΙΠ) πρωτογενούς ενέργειας ή/και τους εκατ. ΤΙΠ τελικής ενέργειας το 2020 στην ΕΕ θα πραγματοποιούνταν από την Επιτροπή τον Ιούνιο του Σημειώνεται ότι έχει ψηφιστεί και η Οδηγία 2013/12/EΕ, η οποία ουσιαστικό στόχο έχει την προσαρμογή της Οδηγίας 2012/27/ΕE λόγω της προσχώρησης στην ΕΕ της Δημοκρατίας της Κροατίας. Οι τροποποιήσεις σχετικά με την Οδηγία 2012/27/ΕE αναφέρονται στις τιμές της πρωτογενούς και τελικής κατανάλωσης ενέργειας οι οποίες τώρα είναι εκ. ΤΙΠ και εκ. ΤΙΠ αντίστοιχα. 5. Κοινοτική Οδηγία 2009/125/EK [Οδηγία για την θέσπιση πλαισίου για τον καθορισμό απαιτήσεων οικολογικού σχεδιασμού όσον αφορά τα συνδεόμενα με την ενέργεια προϊόντα] Οικολογικός Σχεδιασμός ορίζεται ως η "ένταξη περιβαλλοντικών πτυχών στο σχεδιασμό του προϊόντος με στόχο τη βελτίωση των περιβαλλοντικών επιδόσεων του, καθ όλη τη διάρκεια του κύκλου ζωής του". Οι παράγοντες που σχετίζονται με το κατά πόσο ένα προϊόν είναι ενεργειακά φιλικό προς το περιβάλλον εξαρτάται από όλες τις φάσεις της σχεδίασης του (εξόρυξη πρώτων υλών, κατασκευή, διανομή και μεταφορά, εγκατάσταση και συντήρηση, χρήση, ανακύκλωση). Έτσι, η ΕΕ υποχρεώνει πριν από τη διάθεση Σελίδα 4

17 Ολοκληρωμένες παρεμβάσεις Εξοικονόμησης Ενέργειας στα κτίρια στην αγορά ή /και την θέση σε λειτουργία ενός προϊόντος που καλύπτεται από μέτρα εφαρμογής, να τοποθετείται στο προϊόν η σήμανση συμμόρφωσης και να εκδίδεται δήλωση συμμόρφωσης, με την όποια ο κατασκευαστής ή ο εξουσιοδοτημένος αντιπρόσωπος του διασφαλίζει και δηλώνει ότι το προϊόν έχει συμμορφωθεί με όλες τις σχετικές διατάξεις της Οδηγίας και του σχετικού κανονισμού. Η σήμανση συμμόρφωσης αποτελείται από τα αρχικά CE. Εάν το προϊόν δεν ικανοποιεί τα κριτήρια που θέτει το κάθε κράτος μέλος, πρέπει να απαγορεύσει την είσοδο του στην αγορά. 6. Κοινοτική Οδηγία 2010/30/EΕ [Οδηγία για την ένδειξη της κατανάλωσης ενέργειας και λοιπών πόρων ων οικιακών συσκευών με την επισήμανση και την παροχή ομοιόμορφων πληροφοριών σχετικά με τα προϊόντα] Η Οδηγία αυτή αναφέρεται σε προϊόντα που έχουν άμεση ή έμμεση επίδραση στην κατανάλωση της ενέργειας και καταργεί την Κοινοτική Οδηγία 92/75/EK. Οι προμηθευτές αυτών των προϊόντων πρέπει να τοποθετήσουν ετικέτες στα προϊόντα που παράγουν, στις οποίες να αναγράφεται η ενεργειακή κατανάλωση του προϊόντος ( A G με την G να είναι το χειρότερο αποδοτικά), μια σύντομη περιγραφή του, τα αποτελέσματα από τους υπολογισμούς κατά την διάρκεια της σχεδίασης του προϊόντος και σχετικές αναφορές που να επιτρέπουν την παρουσίαση άλλων προϊόντων. Επίσης πρέπει να περιέχει την ενεργειακή κατάταξη του προϊόντος. Το πιο ενεργειακά αποδοτικό σύμβολο είναι το Α+++. Τα κράτη μέλη πρέπει να θέσουν την Οδηγία 2010/30/EΕ σε εφαρμογή από τις 20 Ιουλίου Δύο άλλες Οδηγίες του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου, οι οποίες θωρείται ότι μπορούν να συνδράμουν σημαντικά στην βελτίωση της ενεργειακής αποδοτικότητας του κτιριακού τομέα (αν και όχι άμεσα συνυφασμένες με την εφαρμογή μέτρων εξοικονόμησης ενέργειας ή ορθολογικής χρήσης της ενέργειας στα κτίρια), είναι: 1) Η Κοινοτική Οδηγία 2004/8/EK για την Προώθηση της συμπαραγωγής ενέργειας βάσει της ζήτησης για χρήσιμη θερμότητα στην εσωτερική αγορά ενέργειας, με τη λογική ότι η συνδυασμένη παραγωγή ηλεκτρισμού και θερμότητας (Συμπαραγωγή ΣΗΘ) συμβάλλει τα μέγιστα στον τελικό στόχο που είναι η εξοικονόμηση ενέργειας (οι μονάδες ΣΗΘ μπορούν να επιτύχουν ενεργειακές αποδόσεις ως και 90%, πολύ μεγαλύτερες δηλαδή από τις χωριστές αποδόσεις παραγωγής ηλεκτρισμού και θερμότητας με τις κλασικές μεθόδους), 2) Η Οδηγία 2009/28/ΕΚ του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου, της 23ης Απριλίου 2009, σχετικά με την προώθηση της χρήσης ενέργειας από ανανεώσιμες πηγές, η γνωστή ως RED, καθώς η όσο το δυνατόν ευρύτερη αξιοποίηση των Ανανεώσιμων Πηγών Ενέργειας (ΑΠΕ) στις κτιριακές εφαρμογές μειώνει σημαντικά την κατανάλωση ενέργειας από αυτές, συνδράμοντας με τον τρόπο αυτό στη βελτίωση της ενεργειακής αποδοτικότητάς τους Εθνική πολιτική για την ενεργειακή αποδοτικότητα Πριν από την Οδηγία 2006/32/ΕΚ του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου της 5 ης Απριλίου 2006 για την ενεργειακή απόδοση κατά την τελική χρήση και τη διαδικασία των ενεργειακών υπηρεσιών (ESD), η Ελλάδα δεν είχε συγκεκριμένο ποσοτικό στόχο για την εξοικονόμηση ενέργειας. Η ESD, αλλά και η Οδηγία για την ενεργειακή απόδοση των κτιρίων (EPBD), έχουν συντελέσει αποφασιστικά στην αλλαγή αυτή. Ο στόχος που τέθηκε στο 1 ο Εθνικό Σχέδιο Δράσης Ενεργειακής Απόδοσης (ΣΔΕΑ) ανέρχεται στο 9% μέχρι το 2016 και αντιστοιχεί σε 18,6 TWh, με την ανάλυση κατά τομέα να έχει ως εξής: οικιακός 5,5 TWh, Σελίδα 5

18 τριτογενής 5,7 TWh, βιομηχανικός 0,7 TWh και μεταφορές 6,7 TWh. Αυτά έχουν ενσωματωθεί στο εθνικό δίκαιο, αν και οι κατανομές κατά τομείς είναι μη δεσμευτικές. Ο στόχος αυτός τέθηκε μετά από ανάλυση των οικονομικών δυνατοτήτων για βελτίωση της ενεργειακής αποδοτικότητας. Ένας άλλος στόχος που έχει τεθεί και που βασίζεται στην υλοποίηση μέτρων βάσει του στόχου, αφορά όλα τα φωτιστικά σώματα στα δημόσια κτίρια, τα οποία θα πρέπει να κατατάσσονται τουλάχιστον στην κατηγορία Β όσον αφορά την ενεργειακή τους απόδοση. Ο στόχος είναι δεσμευτικός βάσει νόμου και αναμένεται εξοικονόμηση 0,3 TWh μέχρι το Οι νομικά δεσμευτικοί στόχοι για τα νέα κτίρια εξασφαλίζουν ότι τα νέα δημόσια κτίρια από το 2014, καθώς και όλα τα νέα κτίρια από το 2019, θα πρέπει να καλύπτουν όλες τις ανάγκες τους σε πρωτογενή ενέργεια με τη χρήση ΑΠΕ, συστημάτων συμπαραγωγής, συστημάτων τηλεθέρμανσης ή αντλιών θερμότητας υψηλής απόδοσης. Οι πιο αποτελεσματικοί στόχοι είναι αυτοί που συνδέονται με την Οδηγία EPBD (και την αναδιατύπωσή της, δηλ. την Οδηγία 2010/31/ΕΕ [2]), δηλαδή οι στόχοι που αφορούν τον κτιριακό τομέα, καθώς αυτοί υποστηρίζονται από νομοθετικές πράξεις και υποχρεωτικά μέτρα. Πράγματι, η υπόθεση της ενεργειακής αποδοτικότητας στον τομέα των κτιρίων θεωρείται αρκετά επιτυχημένη, με ειδικά κίνητρα και νέους κανονισμούς. Ο τομέας των μεταφορών θεωρείται ότι είναι αυτός με τις μεγαλύτερες προκλήσεις καθώς γι αυτόν οι στόχοι είναι λιγότερο αποτελεσματικοί, λόγω της μεγάλης εξάρτησης από τις οδικές μεταφορές. Το 2 ο ΣΔΕΑ, το οποίο υποβλήθηκε στην Ευρωπαϊκή Επιτροπή τον Σεπτέμβριο του 2011, παρουσιάζει τα συγκεντρωτικά στοιχεία της εθνικής στρατηγικής για την εξοικονόμηση ενέργειας σε όλους τους τομείς της τελικής κατανάλωσης ενέργειας. Περιγράφει και αξιολογεί όλα τα μέτρα που έχουν ήδη υλοποιηθεί, υλοποιούνται ή προγραμματίζεται να υλοποιηθούν στους ενεργειακούς τομείς τελικής χρήσης στην Ελλάδα και περιλαμβάνει μια εκτενή περιγραφή της εξοικονόμησης ενέργειας που επιτυγχάνεται με τη λήψη μέτρων βελτίωσης της ενεργειακής απόδοσης με άμεση αναφορά στο 1 ο ΣΔΕΑ. Παρουσιάζει επίσης την πρόοδο στην επίτευξη του ενδιάμεσου στόχου για εξοικονόμηση ενέργειας το 2010, με βάση τα στοιχεία και εκτιμήσεις, και κάνει μια πρόβλεψη σχετικά με την εξοικονόμηση ενέργειας για το Σύμφωνα με το 2 ο ΣΔΕΑ [4], ο ενδιάμεσος στόχος που είχε τεθεί για την εξοικονόμηση ενέργειας δηλαδή 5,1 TWh στην τελική χρήση ενέργειας για το 2010 επιτεύχθηκε (και μάλιστα ξεπεράστηκε). Ωστόσο, η εξοικονόμηση ενέργειας δεν μπορεί να αποδοθεί σε μεγάλο βαθμό στην ενεργοποίηση των μέτρων ενεργειακής απόδοσης που αναφέρονται στο 1 ο ΣΔΕΑ. Η επίτευξη του ενδιάμεσου στόχου (για το 2010) οφείλεται κυρίως στις επιπτώσεις της οικονομικής ύφεσης στην τελική κατανάλωση ενέργειας, η οποία ειδικά στον οικιακό και τον βιομηχανικό τομέα έχει ενταθεί από το 2009, ενώ στον τομέα των μεταφορών η επίδραση έχει παρατηρηθεί κυρίως από το 2010 και μετά. Υπενθυμίζεται εξάλλου ότι, στο Άρθρο 3 της Οδηγίας 2012/27/ΕΕ απαιτείται από τα κράτη μέλη της ΕΕ η υιοθέτηση νέου ενδεικτικού στόχου για την ενεργειακή αποδοτικότητα, ο υπολογισμός του οποίου θα βασιστεί είτε στην πρωτογενή ή στην τελική κατανάλωση ενέργειας, είτε στην εξοικονόμηση πρωτογενούς ή τελικής ενέργειας, είτε στην ενεργειακή ένταση. Έτσι, αναζητήθηκαν στόχοι σχετικοί με την ενεργειακή ένταση, καθώς θα πρέπει να ληφθούν υπόψη οι αλλαγές στην οικονομική δραστηριότητα μαζί με αυτές στην κατανάλωση ενέργειας, και ως εφικτός θεωρείται ο στόχος για βελτίωση της έντασης πρωτογενούς ενέργειας κατά 15% μέχρι το Σελίδα 6

19 Ολοκληρωμένες παρεμβάσεις Εξοικονόμησης Ενέργειας στα κτίρια Όσον αφορά τις ΑΠΕ, πρέπει να αναφερθεί ότι ο αρχικός στόχος του 18% που τέθηκε με την Οδηγία 2009/28/ΕΚ (RED), έχει αλλάξει με την υιοθέτηση από το Ελληνικό Κοινοβούλιο του νόμου 3851/2010, στον οποίο καθορίζεται ο φιλόδοξος εθνικός στόχος συμβολής των ΑΠΕ κατά 20% στην τελική κατανάλωση ενέργειας. Στον ίδιο νόμο τίθενται συγκεκριμένοι στόχοι για το μερίδιο της ηλεκτρικής ενέργειας από ΑΠΕ (40%), για το μερίδιο των ΑΠΕ στη θέρμανση και ψύξη (20%), και στις μεταφορές (10%), προκειμένου να επιτευχθεί ο εθνικός στόχος της κατά 20% συμβολής της ενέργειας που παράγεται από τις ΑΠΕ στην τελική ακαθάριστη κατανάλωση ενέργειας. Σύμφωνα με το Εθνικό Σχέδιο Δράσης για τις Ανανεώσιμες Πηγές Ενέργειας (ΕΣΔΑΠΕ) που υποβλήθηκε από το ΥΠΕΚΑ στην Ευρωπαϊκή Επιτροπή τον Ιούνιο του 2010, ο στόχος των ΑΠΕ για θέρμανση/ψύξη θα επιτευχθεί κυρίως μέσα από τη συνεχή ανάπτυξη των θερμικών ηλιακών εγκαταστάσεων στον οικιακό και τριτογενή τομέα, τη σταθεροποίηση του μεριδίου της βιομάζας στον οικιακό τομέα, καθώς και τη σταδιακή διείσδυση των αντλιών θερμότητας. Για το σκοπό αυτό, έχουν τεθεί σε εφαρμογή ή έχουν προγραμματιστεί νέα οικονομικά κίνητρα για την υποστήριξη της παραγωγής θερμότητας από βιομάζα και γεωθερμική ενέργεια. Επίσης, σύμφωνα με το ΕΣΔΑΠΕ, η προβλεπόμενη αύξηση της χρήσης ανανεώσιμων πηγών ενέργειας σε κτίρια μέχρι το 2020 προβλέπεται να εξελιχθεί όπως φαίνεται στον Πίνακα 0.1. Στον εν λόγω Πίνακα παρουσιάζεται η διαφοροποίηση που έχει γίνει μεταξύ των οικιστικών και εμπορικών χρήσεων, καθώς και του δημόσιου και ιδιωτικού τομέα, συμπεριλαμβανομένων των εφαρμογών θέρμανσης και ψύξης και της κατανάλωσης ηλεκτρικής ενέργειας από ΑΠΕ. Πίνακας 0.1: Εκτιμώμενο μερίδιο των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας στον κτιριακό τομέα [15] Τομέας Οικιακός 15% 17% 22% 27% Εμπορικός 10% 14% 27% 39% ΣΥΝΟΛΟ 14% 16% 24% 30% Εθνικό νομικό πλαίσιο και κανονισμοί για τα κτίρια Ιστορική αναδρομή Η Ελλάδα, ως μέλος της Ευρωπαϊκής Ένωσης, συμμετέχει στην αναβάθμιση του κτιριακού τομέα με σκοπό την μείωση της ενεργειακής κατανάλωσής του, είτε με την εφαρμογή μέτρων / παρεμβάσεων για την εξοικονόμηση ενέργειας, είτε με την όσο το δυνατόν μεγαλύτερη χρήση των ΑΠΕ σε αυτόν. Από την άλλη, υποχρέωση όλων των Κρατών Μελών της ΕΕ είναι να προσαρμόσουν τις Οδηγίες που αναφέρθηκαν στην Ενότητα στην νομοθεσία τους. Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή έχει κάνει σαφές ότι τα κράτη μέλη οφείλουν να θεσπίσουν τις δικές τους «οδηγίες» (δηλ. νομοθετικό ρυθμιστικό πλαίσιο), λαμβάνοντας υπόψη τις τοπικές κλιματολογικές, οικονομικές και κοινωνικές συνθήκες. Στο πλαίσιο αυτό ενσωματώθηκαν οι Κοινοτικές Οδηγίες στην εθνική νομοθεσία για την ενεργειακή απόδοση στα κτίρια, η οποία αποτυπώνεται συνοπτικά στο Σχήμα 0.1. Το νομοθετικό πλαίσιο για την ενεργειακή απόδοση των κτιρίων ξεκινά ουσιαστικά με το Προεδρικό Διάταγμα (ΠΔ) 1.6/ (ΦΕΚ Δ 362), που αποτελεί τον Κανονισμό Θερμομόνωσης των Κτιρίων (ΚΘΚ). Ο (τότε) Κανονισμός θερμομόνωσης κτιρίων είχε κύριο στόχο τη μείωση των απωλειών θερμότητας από το Σελίδα 7

20 κτιριακό κέλυφος, έτσι ώστε οι απαιτήσεις θέρμανσης του κτιρίου να ελαχιστοποιούνται, ενώ δεν διατύπωνε απαιτήσεις για τα υφιστάμενα κτίρια. Για τους υπολογισμούς που πραγματοποιούνταν λαμβάνονταν υπόψη τρία στοιχεία (α) η κλιματική ζώνη, καθώς η χώρα χωριζόταν σε 3 κλιματικές ζώνες, (β) η εφαρμογή πινάκων θερμικής αγωγιμότητας των υλικών, και (γ) η χρήση πίνακα κατηγοριών θερμοπερατότητας των κουφωμάτων. Σχήμα 0.1: Θεσμικό πλαίσιο για την ενεργειακή απόδοση στην Ελλάδα Εναρμόνιση με την Ευρωπαϊκή νομοθεσία Συνέχεια του εν λόγω Προεδρικού Διατάγματος αποτελεί η Κοινή Υπουργική Απόφαση (ΚΥΑ) 21475/1998 αναφορικά με την ενεργειακή απόδοση των κτιρίων, η οποία αποτελεί την εισαγωγή του Κανονισμού Ορθολογικής Χρήσης και Εξοικονόμησης Ενέργειας (ΚΟΧΕΕ). Κύριος προσανατολισμός του κανονισμού αυτού ήταν ο περιορισμός των εκπομπών CO 2 με τον καθορισμό μέτρων και όρων για τη βελτίωση της ενεργειακής απόδοσης των κτιρίων. Επιπλέον περιείχε μέτρα πολιτικής για τη βελτίωση της ενεργειακής απόδοσης των κτιρίων και του μικροκλίματος. Ο κανονισμός αυτός εισήγαγε έννοιες και θεσμούς για την προαγωγή της ορθολογικής χρήσης και διαχείρισης των ενεργειακών πόρων και της χρήσης των ΑΠΕ, τη βελτίωση της ποιότητας κατασκευής κλπ., που εντάσσονται στις αρχές του αειφόρου σχεδιασμού και της οικολογικής δόμησης. Δέκα χρόνια μετά, με το Νόμο 3661/2008 έγινε η εναρμόνιση με την Οδηγία 2002/91/ΕΚ (με καθυστέρηση έξι ετών). Σε συνέχεια αυτού του νόμου ψηφίστηκε η ΚΥΑ 5825/2010, με αντικείμενο την έγκριση του Κανονισμού Ενεργειακής Απόδοσης των Κτιρίων (ΚΕΝΑΚ). Σκοπός του κανονισμού αυτού είναι η διαμόρφωση του πλαισίου και ο καθορισμός των ελάχιστων απαιτήσεων για την αναβάθμιση της ενεργειακής απόδοσης των κτιρίων. Ο ΚΕΝΑΚ είναι η πρώτη ολοκληρωμένη προσπάθεια από ελληνικής πλευράς όσον αφορά τον καθορισμό όλων των παραμέτρων που επιδρούν στην ενεργειακή απόδοση ενός κτιρίου. Ειδικότερα εστιάζει στη μείωση της κατανάλωσης συμβατικής ενέργειας για Θέρμανση, Ψύξη, Κλιματισμό, Φωτισμό και Παραγωγή Ζεστού Νερού Χρήσης (ΖΝΧ). Αναφέρεται σε τεχνικές όπως ο Ενεργειακός Σχεδιασμός του Κελύφους, τα αποδοτικά δομικά υλικά που πρέπει να χρησιμοποιούνται, οι ηλεκτρομηχανολογικές εγκαταστάσεις, οι ΑΠΕ και η συμπαραγωγή ηλεκτρισμού και θερμότητας (ΣΗΘ). Συνέχεια αυτής της κοινής υπουργικής απόφασης αποτελεί η Υπουργική Απόφαση 17178/2010, η οποία έχει στόχο την έγκριση και εφαρμογή των Τεχνικών Οδηγιών του ΤΕΕ (ΤΟΤΕΕ) για την Ενεργειακή Απόδοση των Κτιρίων. Πιο αναλυτικά, οι ΤΟΤΕΕ περιλαμβάνουν τα εξής: Σελίδα 8

21 Ολοκληρωμένες παρεμβάσεις Εξοικονόμησης Ενέργειας στα κτίρια ΤΟΤΕΕ /2010 (2010α): αναφέρεται στις αναλυτικές εθνικές προδιαγραφές παραμέτρων για τον υπολογισμό της ενεργειακής απόδοσης των κτιρίων και την έκδοση του πιστοποιητικού ενεργειακής απόδοσης. ΤΟΤEΕ /2010 (2010β): αναφέρεται στις θερμοφυσικές ιδιότητες των δομικών υλικών και στον έλεγχο της θερμομονωτικής επάρκειας των κτιρίων. ΤΟΤEΕ /2010 (2010γ): περιλαμβάνονται τα κλιματικά δεδομένα των ελληνικών περιοχών. ΤΟΤEΕ /2010 (2010δ): περιλαμβάνονται οδηγίες και έντυπα ενεργειακών επιθεωρήσεων κτιρίων, λεβήτων και εγκαταστάσεων κλιματισμού. ΤΟΤΕΕ /2012: αναφέρεται στη «Συμπαραγωγή Ηλεκτρισμού, Θερμότητας και Ψύξης», όπως μπορεί να εφαρμοστεί σε κτιριακές εγκαταστάσεις. Αυτό που πρέπει να αναφερθεί εδώ είναι ότι η Ελλάδα δεν έχει προσαρμόσει ακόμη πλήρως την Οδηγία 2010/31/ΕΕ στην νομοθεσία της. Μία από τις τελευταίες αποφάσεις για την εναρμόνιση της Οδηγίας αυτής με την ελληνική νομοθεσία αποτελεί το ΦΕΚ 42Α /2013, όπου αναφέρονται οι υποχρεώσεις της Ελλάδας σχετικά με τον υπολογισμό της ενεργειακής απόδοσης αλλά και των ελάχιστων απαιτήσεων κατανάλωσης από τις κατασκευές. Ακόμα αναγράφεται ότι από όλα τα νέα κτίρια που κατασκευάζονται να είναι σχεδόν μηδενικής κατανάλωσης ενέργειας. Στην περίπτωση των νέων κτιρίων που στεγάζουν δημόσιες υπηρεσίες η υποχρέωση αυτή ορίζεται δύο έτη νωρίτερα, δηλ. για την Η Επιτροπή έχει ζητήσει επίσημα από την Ελλάδα να λάβει μέτρα για να συμμορφωθεί πλήρως με τις υποχρεώσεις που υπέχει δυνάμει της Οδηγίας 2010/31/ΕΕ. Για παράδειγμα, στο πλαίσιο της Οδηγίας αυτής, τα κράτη μέλη πρέπει να καθορίζουν τις ελάχιστες απαιτήσεις ενεργειακής απόδοσης των κτιρίων και των δομικών στοιχείων, να υπολογίζουν το επίπεδο βέλτιστου κόστους για την επίτευξη του στόχου και να κοινοποιούν τις πληροφορίες αυτές στην Ευρωπαϊκή Επιτροπή. Αυτή είναι κρίσιμης σημασίας πτυχή της Οδηγίας, δεδομένου ότι καθορίζει τις ελάχιστες απαιτήσεις ενεργειακής απόδοσης που πρέπει να πληρούν τα νέα και τα ανακαινισμένα κτίρια. Η σχετική έκθεση δεν έχει κοινοποιηθεί ακόμα στην Ευρωπαϊκή Επιτροπή, η οποία και αποφάσισε να παραπέμψει την Ελλάδα στο Δικαστήριο της ΕΕ. Υφιστάμενο θεσμικό πλαίσιο σχετικά με την ενεργειακή αποδοτικότητα στα κτίρια Το ισχύον νομοθετικό πλαίσιο (υπό τη μορφή Νόμων, ΥΑ, ΠΔ, και Ρυθμιστικών Πράξεων) που έχει υιοθετηθεί για την εισαγωγή της ενεργειακής αποδοτικότητας και της ορθολογικής χρήσης της ενέργειας στα κτίρια στην Ελλάδα, αλλά και για την αύξηση του μεριδίου της ενέργειας από ΑΠΕ στον κτιριακό τομέα, συνοψίζεται παρακάτω (κατά χρονολογική σειρά): "Μέτρα για τη μείωση της ενεργειακής κατανάλωσης των κτιρίων και άλλες διατάξεις" (Ν. 3661/2008) Τα κύρια άρθρα αυτού του νόμου, ο οποίος ενσωματώνει την Οδηγία 2002/91/ΕΚ στο εθνικό δίκαιο, αφορούν κτιριακούς κώδικες και τις ελάχιστες απαιτήσεις για την ενεργειακή απόδοση των νέων και υφιστάμενων κτιρίων (πιστοποιητικό ενεργειακής απόδοσης σε όλα τα υφιστάμενα κτίρια, ενεργειακό έλεγχο κελύφους του κτιρίου, επιθεώρηση των λεβήτων και συστημάτων κλιματισμού). Επιπλέον, ο νόμος ορίζει ότι στην μελέτη προδιαγραφών θέρμανσης/κλιματισμού που υποβάλλεται κατά τη διαδικασία αδειοδότησης των κτιρίων θα πρέπει να εξετάζονται τα παθητικά ηλιακά συστήματα, καθώς και τα συστήματα παραγωγής θέρμανσης / ψύξης / ηλεκτρικής ενέργειας που Σελίδα 9

22 χρησιμοποιούν ΑΠΕ και ΣΗΘ, προωθώντας έτσι την εγκατάσταση των μικρής κλίμακας τεχνολογιών ΑΠΕ. Οι αποφάσεις 16094/ (ΦΕΚ Β 917) και 16095/ (ΦΕΚ Β 925) του Υφυπουργού Περιβάλλοντος, Χωροταξίας και Δημοσίων Έργων, με τις οποίες ενσωματώνονται τα φωτοβολταϊκά συστήματα στις διατάξεις που ήδη ισχύουν για τους ηλιακούς συλλέκτες. "Μέτρα για τη βελτίωση της ενεργειακής απόδοσης και την εξοικονόμηση ενέργειας στο δημόσιο και ευρύτερο δημόσιο τομέα" (ΥΑ Α6/Β/14826/ ), όπου γίνεται υποχρεωτική η σύνδεση με το δίκτυο φυσικού αερίου. Υπουργική απόφαση Δ9Β,Δ/Φ166/οικ.13068/ (ΦΕΚ 1249/B/2009) που καθορίζει, απλοποιεί και διευκολύνει τη διαδικασία αδειοδότησης και το πλαίσιο για την αξιοποίηση των γεωθερμικών πόρων για ιδία χρήση μέσω ενεργειακών συστημάτων (γεωθερμικών αντλιών θερμότητας) για τη θέρμανση και ψύξη των χώρων ενός κτιρίου. "Καθορισμός εναρμονισμένων τιμών αναφοράς των βαθμών απόδοσης για τη χωριστή παραγωγή ηλεκτρικής και θερμικής Ενέργειας" και "Καθορισμός λεπτομερειών της μεθόδου υπολογισμού της ηλεκτρικής ενέργειας από συμπαραγωγή και της αποδοτικότητας συμπαραγωγής" (ΥΑ ΥΠΑΝ/Δ5 ΗΛ/Γ/Φ1/οικ & 15641/ ). "Έγκριση Κανονισμού Ενεργειακής Απόδοσης των Κτιρίων" (ΚΥΑ Δ6/Β/οικ.5825/ ) Ο ΚΕΝΑΚ, μεταξύ όλων των άλλων, επιτάσσει την υποχρέωση για τα νέα ή ανακαινισμένα κτίρια να καλύπτουν το 60% των αναγκών τους για ζεστό νερό μέσω θερμικών ηλιακών συστημάτων. Για την ορθή εφαρμογή του εν λόγω κανονισμού, σε σχέση με τα οικιακά συστήματα ΑΠΕ, το Τεχνικό Επιμελητήριο Ελλάδας θα εκδώσει έναν οδηγό με τεχνικές οδηγίες για τις εγκαταστάσεις ΑΠΕ σε κτίρια (πέρα από τις άλλες ΤΟΤΕΕ που έχουν ήδη εκδοθεί σχετικά με την υλοποίηση του ΚΕΝΑΚ). "Επιτάχυνση της ανάπτυξης των Ανανεώσιμων Πηγών Ενέργειας για την αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής και άλλες διατάξεις σε θέματα αρμοδιότητας του ΥΠΕΚΑ (Ν. 3851/2010) Ο νόμος αυτός συμπληρώνει τον Ν. 3661/2008, με τον καθορισμό νέων απαιτήσεων που προβλέπουν την κάλυψη του 60% των αναγκών των νέων κτιρίων για ζεστό νερό από θερμικά ηλιακά συστήματα μετά την 1 η Ιανουαρίου Επιπλέον, όλες οι νέες κατασκευές ή σημαντικές ανακαινίσεις κτιρίων απαιτούν πλέον μια πλήρη μελέτη ενεργειακής ανάλυσης που περιλαμβάνει την εξοικονόμηση ενέργειας και την ανάλυση κόστους / οφέλους από τη χρήση συστημάτων ΑΠΕ, συμπαραγωγής, τηλεθέρμανσης, και αντλιών θερμότητας. Επιπλέον, ο Νόμος ορίζει ότι από την , όλα τα νέα κτίρια πρέπει να καλύπτουν το σύνολο της κατανάλωσης πρωτογενούς ενέργειας με ΑΠΕ, ΣΗΘ, τηλεθέρμανση σε κλίμακα μεγάλης περιοχής / οικοδομικού τετραγώνου, καθώς και αντλίες θερμότητας. Η απαίτηση αυτή επεκτείνεται σε όλα τα νέα δημόσια κτίρια το αργότερο από "Μέτρα για τη βελτίωση της ενεργειακής απόδοσης κατά την τελική χρήση, ενεργειακές υπηρεσίες και άλλες διατάξεις" (Ν. 3855/2010), και ιδίως το Άρθρο 8 για τα μέτρα ενεργειακής αποδοτικότητας στο δημόσιο τομέα και το Άρθρο 16 σχετικά με το πλαίσιο των Συμβάσεων Ενεργειακής Απόδοσης (ΣΕΑ). Ο νόμος αυτός, ο οποίος μεταφέρει την Οδηγία 2006/32 ΕΚ στο εθνικό δίκαιο, προβλέπει ειδικά μέτρα για τα κτίρια του δημόσιου τομέα ώστε να βελτιωθεί η ενεργειακή τους απόδοση και να επιτευχθεί εξοικονόμηση ενέργειας. Επιπλέον, θέτει το πλαίσιο για τη δημιουργία αγοράς ΕΕΥ στην Ελλάδα μέσω των ΣΕΑ, καθώς και την προώθηση της χρήσης των οικιακών συστημάτων ΑΠΕ. "Ενεργειακοί Επιθεωρητές κτιρίων, λεβήτων και εγκαταστάσεων θέρμανσης και εγκαταστάσεων κλιματισμού" (Π.Δ. 100 / 2010 ΦΕΚ A 177 / ). Σελίδα 10

23 Ολοκληρωμένες παρεμβάσεις Εξοικονόμησης Ενέργειας στα κτίρια "Χρηματοδότηση Περιβαλλοντικών Παρεμβάσεων, Πράσινο Ταμείο, Κύρωση Δασικών Χαρτών και άλλες διατάξεις" (Ν. 3889/2010). "Επιχειρήσεις Ενεργειακών Υπηρεσιών. Λειτουργία, Μητρώο, Κώδικας Δεοντολογίας και συναφείς διατάξεις" (ΥΑ Δ6/13280/ ). "Πλαίσιο μεθοδολογίας μέτρησης και επαλήθευσης της εξοικονομούμενης ενέργειας για την επίτευξη του ενδεικτικού εθνικού στόχου εξοικονόμησης ενέργειας στην τελική χρήση Κατάλογος ενδεικτικών επιλέξιμων μέτρων βελτίωσης της ενεργειακής απόδοσης Ενεργειακό περιεχόμενο καυσίμων για τελική χρήση" (ΥΑ Δ6/7094/ ). Ενεργειακή Απόδοση Κτιρίων Εναρμόνιση με την Οδηγία 2010/31/ΕΕ του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου και λοιπές διατάξεις (Ν. 4122/2013): Με το νόμο αυτό επαναπροσδιορίζονται οι ελάχιστες απαιτήσεις ενεργειακής απόδοσης που υπάρχουν στον ΚΕΝΑΚ, αλλά και για τα νέα κτίρια και για όσα υπάρχουν και ανακαινίζονται ριζικά, ορίζεται ότι από το 2021 και έπειτα, όλα τα νέα κτίρια θα πρέπει να είναι κτίρια με σχεδόν μηδενική κατανάλωση. Ν. 4342/2015 (ΦΕΚ Α143/ ) Μέρος Β, περί ενσωμάτωσης στο Ελληνικό Δίκαιο της Οδηγίας 2012/27/ΕΕ του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου της 25ης Οκτωβρίου 2012 «Για την ενεργειακή απόδοση, την τροποποίηση των Οδηγιών 2009/125/ΕΚ και 2010/30/ΕΕ και την κατάργηση των Οδηγιών 2004/8/ΕΚ και 2006/32/ΕΚ», όπως τροποποιήθηκε από την Οδηγία 2013/12/ΕΕ του Συμβουλίου της 13ης Μαΐου 2013 «Για την προσαρμογή της Οδηγίας 2012/27/ΕΕ του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου για την ενεργειακή απόδοση, λόγω της προσχώρησης της Δημοκρατίας της Κροατίας» και άλλες διατάξεις. Επιπλέον, και σύμφωνα με τον Κώδικα Φορολογίας Εισοδήματος (όπως τροποποιήθηκε από το νόμο 3943/2011), έχει προβλεφθεί η έκπτωση από το φορολογητέο εισόδημα του 20% των δαπανών για ποσά έως 3000 και του 10% των δαπανών για ποσά μεταξύ 3001 και 6000, για παρεμβάσεις ενεργειακής αναβάθμισης που περιλαμβάνονται σε έργα στο πλαίσιο του ΕΠ «Περιβάλλον Αειφόρος Ανάπτυξη» του ΕΣΠΑ ή για επεμβάσεις ενεργειακής αναβάθμισης σε ακίνητα, οι οποίες μπορεί να απαιτούνται μετά από μια ενεργειακή επιθεώρηση. Επίσης, σύμφωνα με τον Γενικό Οικοδομικό Κανονισμό (ΓΟΚ), για κτίρια με μέγιστο ύψος 8,50 μ. και για βιοκλιματικά κτίρια ανεξάρτητα από το ύψος, παρέχεται επιπλέον αύξηση του επιτρεπόμενου συντελεστή όγκου, εάν μια ενεργειακή μελέτη προβλέπει τέτοια ανάγκη. Πρέπει, τέλος, να σημειωθεί ότι, επί του παρόντος, οι ενεργειακά αποδοτικές τεχνολογίες ανανεώσιμων πηγών ενέργειας σε κτίρια προωθούνται μέσω: Του καθεστώτος φοροαπαλλαγής, όπως έχει τεθεί από το Ν. 3522/2006, όπου θεωρείται ότι όλα τα μικρά οικιακά συστήματα ΑΠΕ είναι κατάλληλα για έκπτωση φόρου 20%, με ανώτατο όριο τα 700 ανά σύστημα. Των απαιτήσεων του προγράμματος για την ανάπτυξη των Φ/Β στις στέγες κτιρίων (ΚΥΑ ΦΕΚ B1079/ ) όπου, για να είναι μια κατοικία επιλέξιμη για την πολύ ευνοϊκή εγγυημένη τιμή της παραγόμενης ηλεκτρικής ενέργειας, οφείλει να καλύπτει μέρος των αναγκών της σε ζεστό νερό με κάποιο άλλο σύστημα ΑΠΕ (π.χ. θερμικό ηλιακό). Του εθνικού προγράμματος Εξοικονόμηση κατ οίκον, μέσω της επιδότησης της εγκατάστασης συστημάτων ΑΠΕ και της υλοποίησης μέτρων εξοικονόμησης ενέργειας σε κτίρια κατοικιών. Σελίδα 11

24 0.2 Βασικά ενεργειακά μεγέθη και θερμοφυσικά χαρακτηριστικά σχετικά με την ενεργειακή απόδοση των κτιρίων Εισαγωγικές έννοιες Ενέργεια Ορολογία [5] Ενέργεια: Ενέργεια είναι η ικανότητα της ύλης για παραγωγή έργου. Οι κύριες πηγές της ενέργειας περιλαμβάνουν: (α) τα καύσιμα, των οποίων η θερμική αξία δύναται να παράγει θερμά αέρια, ατμό, θερμό νερό, ηλεκτρισμό (β) εμπορικά διαθέσιμες μορφές ενέργειας όπως ο ηλεκτρισμός ή ο ατμός, (γ) ανανεώσιμες πηγές ενέργειας ή παραπροϊόντα όπως καύσιμα, απορριπτόμενη θερμότητα ή ηλεκτρισμός που εξάγονται από πηγές διάφορες από τις α και β ανωτέρω. Μορφή ενέργειας (energy form): Ενέργεια σε οποιοδήποτε στάδιο μετατροπής όπως ηλεκτρισμός, ατμός, θερμό ή ψυχρό νερό, φυσικό αέριο, βαρύ ή ελαφρύ πετρέλαιο, υγραέριο, λιγνίτης, άνθρακας, πετρέλαιο σχάσης, ξύλο, ελαιοπυρήνας, γεωργικά υπολείμματα και κάθε άλλο καύσιμο υλικό. Μετατροπή ενέργειας (energy conversion): Διαδικασία παραγωγής νέας μορφής ενέργειας, η οποία συντελείται με αλλαγή της κατάστασης της αρχικής μορφής ενέργειας. Πρωτογενής μορφή ενέργειας ή πρωτογενής ενέργεια (primary energy): Ενέργεια που δεν έχει υποστεί ουδεμία μετατροπή. Δευτερογενής μορφή ενέργειας ή δευτερογενής ενέργεια (secondary energy): Ενέργεια που έχει υποστεί κάποιου είδους μετατροπή όπως η ενέργεια που περιέχεται στο πετρέλαιο ντίζελ ή στον ατμό ή η ηλεκτρική ενέργεια που παράγεται στους ακροδέκτες μιας γεννήτριας. Τελική ενέργεια ή τερματική ενέργεια (final energy): Ενέργεια που προσφέρεται στον καταναλωτή, είτε ως τελικό προϊόν της αλυσίδας παραγωγής εμπορίας ενεργειακών προϊόντων (π.χ. πετρέλαιο ντίζελ, ηλεκτρική ενέργεια), είτε εξ ιδίων πόρων για επιτόπια χρήση (π.χ. ξύλα, γεωργικά υπολείμματα). Ενέργεια τελικής χρήσης ή χρήσιμη ενέργεια (end use energy): Ενέργεια σε μη καύσιμη μορφή (π.χ. ηλεκτρισμός, ατμός, θερμό νερό) η οποία είναι κατάλληλη για τελική χρήση. Τελική ή λειτουργική χρήση ενέργειας: Οι επιμέρους διεργασίες που χρειάζονται ενέργεια όπως (α) θέρμανση υλικών, τήξη/φρύξη, ξήρανση, εξάτμιση, απόσταξη, ψύξη, συμπίεση αερίων, άντληση, θραύση/ κονιορτοποίηση, κίνηση/μεταφορά υλικών στην βιομηχανία και (β) θέρμανση χώρων, θέρμανση νερού, ψύξη, αερισμός, φωτισμός, άντληση, ανέλκυση στα κτίρια. Ωφέλιμη ενέργεια: Η ποσότητα ενέργειας που αξιοποιείται για την ικανοποίηση των ενεργειακών απαιτήσεων μιας διεργασίας, π.χ. η θερμότητα που απαιτείται για την ξήρανση μιας παρτίδας αγροτικών προϊόντων ή για την διατήρηση σταθερής θερμοκρασίας σε ένα χώρο (η οποία ισούται με τις απώλειες θερμότητας προς το περιβάλλον μείον τα εσωτερικά θερμικά κέρδη). Σελίδα 12

25 Ολοκληρωμένες παρεμβάσεις Εξοικονόμησης Ενέργειας στα κτίρια Διάχυτες απώλειες ενέργειας: Οι απώλειες κατά την μετατροπή, μεταφορά ή τελική χρήση της ενέργειας, οι οποίες εκλύονται προς το περιβάλλον μέσω συναγωγής (convection) θερμότητας ή ακτινοβολίας και οφείλονται σε τριβές ή σε υψηλότερες θερμοκρασίες τοιχωμάτων. Συγκεντρωμένες απώλειες ενέργειας: Οι απώλειες κατά την μετατροπή, διανομή ή τελική χρήση της ενέργειας οι οποίες εκλύονται ως θερμό ρεύμα προς το περιβάλλον και παρέχουν την δυνατότητα ανάκτησης θερμότητας (π.χ. απώλειες καυσαερίων). Απώλειες χρήσης λόγω μη προσαρμογής: Η πρόσθετη κατανάλωση ενέργειας από μία διεργασία η οποία οφείλεται στην πλημμελή χρονική ή ποιοτική προσαρμογή της παρεχόμενης χρήσιμης ενέργειας επί των πραγματικών απαιτήσεων μίας διεργασίας. Π.χ. η υπερθέρμανση των υλικών κατεργασίας ή του χώρου ενός κτιρίου, με αποτέλεσμα την αύξηση της θερμοκρασίας υλικών πάνω από την απαιτούμενη και την αύξηση των απωλειών, ή η θέρμανση χώρων ή υλικών σε χρόνους που δεν χρειάζεται. Σταθερή κατανάλωση ενέργειας: Το μέρος εκείνο της καταναλισκόμενης ενέργειας το οποίο είναι ανεξάρτητο από το μέγεθος της παραγωγικής δραστηριότητας την οποία εξυπηρετεί. Μεταβλητή κατανάλωση ενέργειας: Το μέρος εκείνο της καταναλισκόμενης ενέργειας το οποίο εξαρτάται από το μέγεθος της παραγωγικής δραστηριότητας την οποία εξυπηρετεί. Βαθμός απόδοσης ενέργειας (energy efficiency) (ενεργειακή αποδοτικότητα): Ο λόγος της ενέργειας που αποδίδεται στην έξοδο μιας συσκευής, μηχανήματος ή εγκατάστασης (π.χ. ωφέλιμη ενέργεια) προς την προδιδόμενη μορφή ενέργειας (π.χ. τελική ενέργεια). Ειδική κατανάλωση ενέργειας: Ο λόγος της καταναλισκόμενης ενέργειας (τελικής ή ωφέλιμης) προς το μέγεθος της δραστηριότητας (ή χώρου) που εξυπηρετεί. Ισοζύγιο ενέργειας (energy balance): Ο ισολογισμός όλων των εισροών και εκροών ενέργειας σε ένα σύστημα (συσκευή, εγκατάσταση, συγκρότημα) με βάση την αρχή της διατήρησης ενέργειας (energy conservation). Εξοικονόμηση ενέργειας (energy saving): Η μείωση της ειδικής κατανάλωσης ενέργειας σε ένα συγκρότημα ή μία μονάδα μέσω της μείωσης της σπατάλης, του περιορισμού των απωλειών ή και άλλων μέτρων βελτίωσης του βαθμού απόδοσης ενέργειας. Ενεργειακός σχεδιασμός (energy planning): Η μελέτη για (α) τον ακριβή προσδιορισμό των ενεργειακών αναγκών (χωρίς υπερβάσεις υπερδιαστασιολογήσεις) μίας δραστηριότητας με την βοήθεια τεχνικών και λειτουργικών προτύπων, (β) την επιλογή και την ακριβή διαστασιολόγηση της κατάλληλης ενεργειακής τεχνολογίας και (γ) τον καθορισμό των διαδικασιών λειτουργίας και συντήρησης, με σκοπό την μείωση της κεφαλαιουχικής και λειτουργικής δαπάνης των ενεργειακών εγκαταστάσεων. Ενεργειακή επιθεώρηση ή ενεργειακή αυτοψία ή ενεργειακός έλεγχος ή ενεργειακή διάγνωση (energy audit): Η διαδικασία εκτίμησης των πραγματικών καταναλώσεων ενέργειας, των παραγόντων που τις επηρεάζουν καθώς και των δυνατοτήτων για εξοικονόμηση ενέργειας. Σελίδα 13

26 Διαχείριση ενέργειας (energy management): Διαδικασίες, μέτρα και οργάνωση για την υλοποίηση και την συνεχή παρακολούθηση προγραμμάτων εξοικονόμησης ενέργειας. Για την κατανόηση της παραπάνω ενεργειακής αλυσίδας, παρατίθεται το παράδειγμα της διαδικασίας θέρμανσης ενός κτιρίου με κεντρικό σύστημα θέρμανσης. Έτσι, η πρωτογενής ενέργεια (δηλ. η ενέργεια από ανανεώσιμες και μη ανανεώσιμες πηγές που δεν έχει υποστεί μετατροπή ή μετασχηματισμό) υφίσταται μετατροπή στις ενεργειακές μονάδες (π.χ. διυλιστήριο) και έτσι προκύπτει η τελική ενέργεια, που στην προκειμένη περίπτωση είναι το ενεργειακό περιεχόμενο του πετρελαίου θέρμανσης. Λόγω του βαθμού απόδοσης του λέβητα προκύπτουν οι απώλειες κατά τη διαδικασία μετατροπής και παραγωγής του ζεστού νερού, το ενεργειακό περιεχόμενο του οποίου αποτελεί την ενέργεια τελικής χρήσης. Το νερό αυτό μέσω των σωληνώσεων κατανέμεται στα διάφορα σημεία του κτιρίου (απώλειες διανομής) για να καταλήξει στα θερμαντικά σώματα (απώλειες χρήσης) και να προκύψει η ωφέλιμη ενέργεια. Πρόκειται για την τελική μορφή ενέργειας (θερμότητα), η οποία χρησιμοποιείται από τον καταναλωτή. Σχήμα 0.2: Τυπική αλυσίδα μετατροπών ενέργειας σε κτιριακό συγκρότημα [5] Μετάδοση θερμότητας [6] Μετάδοση θερμότητας είναι η μεταφορά ενέργειας λόγω θερμοκρασιακής διαφοράς. Έτσι, όταν υπάρχει διαφορά θερμοκρασίας μεταξύ δύο μέσων ή συστημάτων, πραγματοποιείται μετάδοση θερμότητας από το θερμότερο προς το ψυχρότερο. Στις επόμενες παραγράφους περιγράφονται οι τρεις κύριοι μηχανισμοί με τους οποίους πραγματοποιείται αυτή η μεταφορά ενέργειας, ενώ στο Σχήμα 0.3 δίνεται η γραφική απεικόνιση των τριών αυτών μηχανισμών. Μετάδοση θερµότητας µε αγωγή: Λαμβάνει χώρα μέσα σε ένα σώμα (στερεό, υγρό ή αέριο), χωρίς να συνοδεύεται από αλλαγή φάσης, καθώς και στην περίπτωση σωμάτων που βρίσκονται σε επαφή. Σελίδα 14

27 Ολοκληρωμένες παρεμβάσεις Εξοικονόμησης Ενέργειας στα κτίρια Οφείλεται σε θερμοκρασιακή διαφορά και συμβαίνει από μια μάζα υψηλής θερμοκρασίας σε μια μάζα χαμηλής θερμοκρασίας. Η ροή θερμότητας q (W/m 2 ) μέσω μίας πλάκας, γίνεται σύμφωνα με τον νόμο του Φουριέ, δηλαδή η ροή της θερμότητας είναι ανάλογη προς την θερμική αγωγιμότητα του υλικού λ (σε W/m.Κ) και αντιστρόφως ανάλογη με το πάχος της οριζόντιας πλάκας Δx (σε m). (α) (β) (γ) Σχήμα 0.3: Μετάδοση θερμότητας (α) με αγωγή, (β) με συναγωγή, (γ) με ακτινοβολία [6] Μετάδοση θερµότητας µε συναγωγή: Αυτή συμβαίνει μεταξύ της επιφάνειας ενός στερεού σώματος και ενός ρευστού (υγρού ή αέριου σώματος) που έρχονται σε επαφή και έχουν διαφορετική θερμοκρασία. Ανάλογα με το αίτιο που προκαλεί την κίνηση του ρευστού η συναγωγή διακρίνεται σε: 1. Εξαναγκασμένη: Oφείλεται σε εξωτερικά αίτια (π.χ. έναν ανεμιστήρα) 2. Ελεύθερη: Oφείλεται σε διαφορές πυκνοτήτων μέσα στο ρευστό λόγω θερμοκρασιακών διαφορών (π.χ. ο αέρας ενός δωματίου στο οποίο λειτουργεί ένα θερμαντικό σώμα) Μετάδοση θερµότητας µε ακτινοβολία: Στηρίζεται στο γεγονός ότι κάθε σώμα πεπερασμένης θερμοκρασίας ακτινοβολεί θερμότητα, η οποία μεταδίδεται μέσω ηλεκτρομαγνητικών κυμάτων, αλλά και στην ικανότητα αρκετών σωμάτων να απορροφούν μέρος της ακτινοβολίας που δέχονται και να την επανεκπέμπουν. Έτσι, σε αντίθεση με τους δύο προαναφερθέντες μηχανισμούς, μεταξύ δύο σωμάτων διαφορετικής θερμοκρασίας θα υπάρχει μετάδοση θερμοκρασίας (η οποία ενισχύεται στο κενό), χωρίς την ανάγκη ύπαρξης κάποιου υλικού μέσου Θερμοφυσικές ιδιότητες των δομικών υλικών Βασική ορολογία Οι βασικές θερμοφυσικές ιδιότητες των δομικών στοιχείων που χρησιμοποιούνται για τον υπολογισμό της ενεργειακής ζήτησης είναι: 1. Συντελεστής θερμοπερατότητας (U): Είναι η ποσότητα θερµότητας ανά µονάδα χρόνου που περνά µέσα από 1 m 2 στοιχείου κατασκευής µε πάχος d (m) όταν η διαφορά θερµοκρασίας µεταξύ των επιφανειών αυτών είναι ίση µε 1 C (μονάδες: W/m 2.Κ). 2. Θερμοχωρητικότητα (C): Είναι η ποσότητα θερµότητας που αποθηκεύει ένα στοιχείο κατασκευής ενός χώρου που θερµαίνεται (ή κλιµατίζεται) όταν η διαφορά θερµοκρασίας µεταξύ των επιφανειών του είναι πάντα ίση µε 1 C (μονάδες: kj/κ). 3. Συντελεστής εκποµπής θερµικής ακτινοβολίας (ε): Είναι η αναλογία εκποµπής θερµικής ακτινοβολίας ενός σώµατος προς την θερµική ακτινοβολία µελανού σώµατος (τιμές: 0 1). Σελίδα 15

28 4. Συντελεστής θερµικής αγωγιµότητας (λ): Είναι η ποσότητα θερµότητας ανά µονάδα χρόνου που περνά µέσα από τις απέναντι πλευρές οµοιογενούς υλικού πάχους 1m όταν η διαφορά θερµοκρασίας µεταξύ των επιφανειών αυτών είναι ίση µε 1 C (μονάδες: W/m.Κ). 5. Θερµική αντίσταση (R): Είναι η αντίσταση των στοιχείων στη ροή θερµότητας διαµέσου οµοιογενούς υλικού για διαφορά θερµοκρασίας στις δυο πλευρές του στοιχείου 1 C (μονάδες: m 2.Κ /W). Η θερμική αγωγιμότητα είναι υψηλή στα υλικά τα οποία αποκαλούνται «θερμικά αγώγιμα», όπως είναι τα μέταλλα, και είναι χαμηλή στα υλικά που αποκαλούνται «θερμομονωτικά». Τέλος, ως θερμογέφυρα αναφέρεται το τµήµα εκείνο ενός κατασκευαστικού στοιχείου που ο βαθµός θερµοµόνωσής του υπολείπεται σηµαντικά της µέσης συνολικής τιµής του στοιχείου. Ψυχρά υλικά Ψυχρά ονομάζονται τα υλικά που χαρακτηρίζονται από: α) Υψηλή ανακλαστικότητα στην ηλιακή ακτινοβολία (στο φάσμα nm) (total solar reflectance). Η ανακλαστικότητα είναι η ικανότητα μιας επιφάνειας να εκτρέπει (ανακλά) την προσπίπτουσα ηλιακή ακτινοβολία και περιλαμβάνει τόσο την ακτινοβολία στο ορατό φάσμα, όσο και την υπέρυθρη και την υπεριώδη ακτινοβολία που περιλαμβάνονται στο φάσμα της ηλιακής ακτινοβολίας. [7] β) Υψηλό συντελεστή εκπομπής υπέρυθρης ακτινοβολίας (infrared emittance). Ο συντελεστής εκπομπής είναι μια παράμετρος, που προσδιορίζει την ικανότητα ενός υλικού να αποβάλλει ποσά θερμότητας, υπό μορφή υπέρυθρης ακτινοβολίας. Σχήμα 0.4: Χαρακτηριστικά των ψυχρών υλικών [7] Τα παραπάνω χαρακτηριστικά εκφράζονται σε τιμές οι οποίες κυμαίνονται από 0 έως 1 (0% 100%), και όσο μεγαλύτερη είναι η τιμή τους, τόσο πιο ψυχρή είναι η επιφάνεια, δηλαδή τόσο πιο χαμηλή είναι η επιφανειακή θερμοκρασία που αναπτύσσεται σε αυτήν. Έτσι: 100%= ολική ανάκλαση, 0%= μηδενική ανάκλαση (δηλ. 100% απορρόφηση). Σελίδα 16

29 Ολοκληρωμένες παρεμβάσεις Εξοικονόμησης Ενέργειας στα κτίρια Ο δείκτης ανακλαστικότητας στην ηλιακή ακτινοβολία SRI (solar reflectance index) ενσωματώνει σε μία τιμή και τις δύο αυτές ιδιότητες, προσδιορίζοντας την ικανότητα μιας επιφάνειας να ανακλά την ηλιακή ακτινοβολία και να αποβάλλει υπό μορφή υπέρυθρης ακτινοβολίας, την ενέργεια που έχει απορροφήσει. Είναι συνάρτηση της αύξησης που παρουσιάζει η θερμοκρασία της σε σύγκριση με μία πρότυπη λευκή και μαύρη επιφάνεια. Ουσιαστικά, ο συντελεστής SRI χαρακτηρίζει «πόσο ψυχρό» είναι ένα υλικό. Ένα παράδειγμα ψυχρής οροφής είναι μια ταράτσα με επικάλυψη λευκού ελαστομερούς χρώματος με ανακλαστικότητα 85%, συντελεστή εκπομπής 90% και δείκτη ανακλαστικότητας στην ηλιακή ακτινοβολία 107. Η θερμοκρασία αυτής της ταράτσας κάτω από τον ήλιο θα είναι 42 C. Συγκριτικά, μία συμβατική στέγη (γκρι τσιμέντο) με ανακλαστικότητα 20%, συντελεστή εκπομπής 90% και δείκτη ανακλαστικότητας στην ηλιακή ακτινοβολία μόνο 19. Η θερμοκρασία αυτής της ταράτσας κάτω από τον ήλιο θα είναι 75 C. Στο Σχήμα 0.5 δίνεται παραστατικά η ηλιακή ακτινοβολία που ανακλάται και η θερμότητα που εκπέμπεται αντίστοιχα, ανάλογα με την τελική επίστρωση της στέγης ενός κτιρίου. Είναι προφανές, ότι η θερμότητα που διαπερνά την στέγη καθορίζει τη θερμοκρασία που αναπτύσσεται στα δομικά στοιχεία του κτιρίου αλλά και στον εσωτερικό του χώρο. Σχήμα 0.5: Ηλιακή ακτινοβολία που ανακλάται και θερμότητα που εκπέμπεται ανάλογα με την τελική επίστρωση της στέγης ενός κτιρίου [7] Θερμομονωτική προστασία κτιρίου Η θερμομονωτική προστασία ενός κτιρίου αναφέρεται στην ελάχιστη δυνατή ανταλλαγή θερμότητας μεταξύ του εσωτερικού και εξωτερικού περιβάλλοντος, με στόχο την επίτευξη ευχάριστου μεσοκλίματος στο εσωτερικό του κτιρίου και την ελάχιστη δυνατή κατανάλωση ενέργειας από αυτό. Ταυτόχρονα, η θερμομονωτική προστασία του κτιρίου ελαχιστοποιεί το φαινόμενο της επιφανειακής συμπύκνωσης των υδρατμών, προστατεύοντας τις κατασκευές από φαινόμενα υγρασίας. Η αξιολόγησή της γίνεται σε δύο στάδια: 1. Έλεγχος (μέσω του συντελεστή θερμοπερατότητας) της θερμομονωτικής επάρκειας των επιμέρους δομικών στοιχείων του κτιρίου 2. Έλεγχος (μέσω του συντελεστή θερμοπερατότητας) της θερμομονωτικής επάρκειας του κτιριακού κελύφους στο σύνολό του. Σελίδα 17

30 0.2.3 Συστήματα θέρμανσης / ψύξης / αερισμού Βασική ορολογία Θερμική άνεση Ορισμός 1: Η θερμική άνεση ορίζεται ως «η κατάσταση στην οποία το άτομο εκφράζει ικανοποίηση για το θερμικό περιβάλλον». [8] Ορισμός 2: Κατά την ASHRAE (Αμερικανική Επιστημονική Εταιρία Θέρμανσης, Ψύξης & Κλιματισμού), ως θερμική άνεση ορίζεται η κατάσταση κατά την οποία ένα άτομο δεν επιθυμεί καμία θερμική αλλαγή του εσωτερικού περιβάλλοντος και εκφράζει ικανοποίηση με τις επικρατούσες θερμικές συνθήκες. Οι παράμετροι που επηρεάζουν την θερμική άνεση, είναι οι εξής: α) Περιβαλλοντικές παράμετροι: Θερμοκρασία Σχετική υγρασία Μέση ακτινοβολούμενη θερμοκρασία (στον υπαίθριο χώρο επηρεάζεται ιδιαίτερα από την ηλιακή ακτινοβολία) Ταχύτητα αέρα β) Παράμετροι που αφορούν στο άτομο: Δραστηριότητα Ένδυση Σημειώνεται ότι τα όρια θερμικής άνεσης στους υπαίθριους χώρους της πόλης δεν είναι τόσο στενά, όσο είναι στο εσωτερικό των κτιρίων. Βασικές έννοιες σχετικές με τα συστήματα θέρμανσης / ψύξης / αερισμού Η ρύθμιση των απαιτούμενων συνθηκών θερμοκρασίας, υγρασίας, κίνησης και καθαρότητας του αέρα επιτυγχάνεται με τη χρήση κατάλληλων συστημάτων ψύξης, ύγρανσης, αερισμού και καθαρισμού του αέρα [9]. Η λειτουργία κάθε συστήματος, αλλά και η επίτευξη του επιθυμητού αποτελέσματος, βασίζεται σε μία σειρά διεργασιών που είναι: Η ψύξη: διεργασία με την οποία αφαιρείται θερμική ενέργεια (θερμότητα) από τον αέρα και τις επιφάνειες του χώρου με σκοπό τη μείωση και τη διατήρηση της θερμοκρασίας του χώρου στα επιθυμητά όρια. Η ύγρανση: διεργασία με την οποία προστίθεται υγρασία (υδρατμός) στον αέρα του χώρου με σκοπό την αύξηση και διατήρηση της σχετικής υγρασίας του χώρου σε επιθυμητές τιμές. Η αφύγρανση: διεργασία με την οποία αφαιρείται υγρασία (υδρατμός) από τον αέρα του χώρου με σκοπό τη μείωση και διατήρηση της σχετικής υγρασίας του χώρου σε επιθυμητά επίπεδα. Ο αερισμός: διεργασία με την οποία προστίθεται φρέσκος εξωτερικός αέρας (αέρας του φυσικού περιβάλλοντος) στον αέρα του χώρου με σκοπό τη διατήρηση της ποιότητας του εσωτερικού αέρα στα επιθυμητά όρια. Σελίδα 18

31 Ολοκληρωμένες παρεμβάσεις Εξοικονόμησης Ενέργειας στα κτίρια Ο εξαερισμός: διεργασία με την οποία αφαιρείται ποσότητα εσωτερικού αέρα με σκοπό την απομάκρυνση σωματιδίων, οσμών και ρύπων. Η ποσότητα αυτή αναπληρώνεται από το σύστημα αερισμού. Ο καθαρισμός: διεργασία με την οποία ο εσωτερικός αέρας διέρχεται από διατάξεις φίλτρων και φιλτράρεται (καθαρίζεται). Τα φίλτρα συγκρατούν ποσότητες σωματιδίων και οσμών και στη συνέχεια ο αέρας επανακυκλοφορεί στους εσωτερικούς χώρους με σκοπό τη διατήρηση της ποιότητάς του στα επιθυμητά όρια. Ο κλιματισμός: σύνθετη διεργασία η οποία αποτελείται από το σύνολο ή το συνδυασμό των διεργασιών που αναφέρθηκαν προηγουμένως. Με τη διεργασία αυτή είναι δυνατή η ολοκληρωμένη ρύθμιση των απαιτούμενων εσωτερικών συνθηκών, γεγονός που κατατάσσει τα συστήματα κλιματισμού στα ολοκληρωμένα συστήματα διαχείρισης του εσωκλίματος των κτιρίων. Τα συστήματα θέρμανσης, τα οποία παίζουν σημαντικό ρόλο στην οικιακή κατανάλωση ενέργειας καθώς έχουν το μεγαλύτερο και πιο άμεσο αποτέλεσμα στη διαμόρφωση αποδεκτών συνθηκών «θερμικής άνεσης», σχεδιάζονται και διαστασιολογούνται ώστε να καλύπτουν τις απαιτήσεις θέρμανσης στις δυσμενέστερες εξωτερικές συνθήκες περιβάλλοντος (συνθήκες σχεδιασμού χειμώνα). Τα συστήματα αυτά αποτελούνται από: το σύστημα παραγωγής της θερμότητας (οι περισσότερο διαδεδομένες μονάδες παραγωγής θερμότητας για θέρμανση χώρων που εφαρμόζονται στα ελληνικά κτίρια είναι λέβητες θερμού νερού πετρελαίου, φυσικού αερίου, σπανιότερα υγραερίου ή ηλεκτρικοί, και ακόμα πιο σπάνια λέβητες βιομάζας κ.ά.), το σύστημα διανομής της θερμότητας, στο οποίο περιλαμβάνονται το δίκτυο διανομής και οι τερματικές μονάδες εκπομπής (απόδοσης) της θερμότητας (σωλήνες, σώματα, κλπ.), το υποσύστημα ελέγχου. Στα συστήματα αυτά ιδιαίτερη σημασία έχει η «θερμογόνος δύναμη» του καυσίμου, δηλ. το μέγεθος που μετρά την ικανότητα παραγωγής θερμικής ενέργειας ενός υλικού που μπορεί να καεί (του καυσίμου) κατά την καύση του. Είναι η θερμική ενέργεια που εκλύεται κατά την καύση ενός κιλού στερεού ή υγρού καυσίμου ή ενός κυβικού μέτρου αερίου καυσίμου που βρίσκεται σε κανονικές συνθήκες. Διακρίνεται σε κατωτέρα και ανωτέρα θερμογόνο δύναμη: Όταν στα προϊόντα καύσης το νερό βρίσκεται σε υγρή κατάσταση, δεν έχει απορροφήσει δηλαδή ενέργεια, η θερμογόνος δύναμη ονομάζεται Ανωτέρα (ΑΘΔ). Όταν στα προϊόντα καύσης το νερό βρίσκεται σε αέρια κατάσταση (υδρατμοί), το νερό τότε έχει απορροφήσει ενέργεια και η θερμογόνος δύναμη, που έχει κατά συνέπεια μικρότερη τιμή από της ανωτέρας, ονομάζεται Κατωτέρα Θερμογόνος Δύναμη (ΚΘΔ). Η διαφορά μεταξύ ΑΘΔ και ΚΘΔ εξαρτάται από την περιεκτικότητα του καυσίμου σε υδρογόνο. Δεδομένου ότι οι μηχανές εσωτερικής καύσης αποβάλλουν το νερό με τη μορφή ατμού στα καυσαέρια, η τιμή της Κατώτερης θερμογόνου δύναμης είναι η κατάλληλη για αναφορά κατά τη σύγκριση καυσίμων. Σελίδα 19

32 0.2.4 Υπολογισμός της Ενεργειακής Απόδοσης των κτιρίων Πιστοποιητικό Ενεργειακής Απόδοσης κτιρίων Η Ευρωπαϊκή Οδηγία 2002/91/EK εισήγαγε την «Ενεργειακή Πιστοποίηση», με στόχο τη βελτίωση της ενεργειακής απόδοσης των κτιρίων λαμβάνοντας υπόψη τις εξωτερικές κλιματολογικές και τις τοπικές συνθήκες, καθώς και τις κλιματικές απαιτήσεις των εσωτερικών χώρων και τη σχέση κόστους / οφέλους. Στην Ελλάδα, η Οδηγία αυτή υιοθετήθηκε με τον Ν. 3661/2008, ενώ τον Απρίλιο του 2010 εγκρίθηκε ο Κανονισμός Ενεργειακής Απόδοσης Κτιρίων (ΚΕΝΑΚ) που καθορίζει τη μεθοδολογία διεξαγωγής της ενεργειακής επιθεώρησης και πιστοποίησης των νέων και υφισταμένων κτιρίων. Η ενεργειακή πιστοποίηση αποσκοπεί αφενός στη μείωση της ενέργειας που καταναλώνεται στα κτίρια και αφετέρου στη δημιουργία ενός μηχανισμού αγοράς και ζήτησης για όλο και πιο αποδοτικά από ενεργειακής πλευράς κτίρια. Το Πιστοποιητικό Ενεργειακής Απόδοσης αποτελεί ένα έγγραφο που αναγνωρίζεται από όλα τα κράτη μέλη της ΕΕ και αναγράφει την ποσότητα ενέργειας που καταναλώνεται ετησίως για ένα συγκεκριμένο κτίριο, καθώς και την αντίστοιχη Ενεργειακή Κατηγορία του κτιρίου. Για τα νέα κτίρια και τις εκτενείς ανακαινίσεις υφιστάμενων κτιρίων η Οδηγία ζητά τη συμμόρφωση με συγκεκριμένα κριτήρια ενεργειακής απόδοσης και ορίζει ως απαραίτητη την διαδικασία ενεργειακής πιστοποίησης προκειμένου να αποδεικνύεται η ενεργειακή απόδοση του κτιρίου. Για τα υφιστάμενα κτίρια, η ενεργειακή πιστοποίηση είναι απαραίτητη σε περιπτώσεις που μία ιδιοκτησία πωλείται ή ενοικιάζεται. Σε αυτήν την περίπτωση, εκτός της ενέργειας που καταναλώνεται ετησίως από το κτίριο, το πιστοποιητικό πρέπει να περιέχει προτάσεις για παρεμβάσεις που μπορούν να γίνουν προκειμένου να βελτιωθεί η ενεργειακή απόδοση του κτιρίου. Για τον υπολογισμό της ενεργειακής απόδοσης και της ενεργειακής κατάταξης των κτιρίων εφαρμόζεται η μέθοδος ημι σταθερής κατάστασης μηνιαίου βήματος του Ευρωπαϊκού Προτύπου ΕΛΟΤ ΕΝ ISO [10]. Για τους υπολογισμούς χρησιμοποιούνται κατάλληλα πιστοποιημένα λογισμικά. Οι παράμετροι υπολογισμού καθορίζονται από τα στοιχεία της αρχιτεκτονικής και ηλεκτρομηχανολογικής μελέτης του κτιρίου. Οι πρότυπες εσωτερικές συνθήκες (θερμοκρασία, υγρασία, αερισμός εσωτερικών χώρων, φωτισμός κλπ.) των κτιρίων προσδιορίζονται με σχετικές ΤΟΤΕΕ, κατόπιν έγκρισής τους με απόφαση του ΥΠΕΝ, οι οποίες επικαιροποιούνται, κατά περίπτωση, σύμφωνα με τις εθνικές απαιτήσεις και εξελίξεις, λαμβάνοντας υπόψη τα κλιματικά δεδομένα που επίσης προσδιορίζονται στις τεχνικές οδηγίες. Η ενεργειακή απόδοση των κτιρίων προσδιορίζεται με βάση τη συνολική κατανάλωση πρωτογενούς ενέργειας. Η μεθοδολογία υπολογισμού θα πρέπει να περιλαμβάνει κατ ελάχιστον τα παρακάτω στοιχεία: Τη χρήση του κτιρίου, τις επιθυμητές συνθήκες εσωτερικού περιβάλλοντος (θερμοκρασία και σχετική υγρασία αέρα, αερισμό), τα χαρακτηριστικά λειτουργίας και τον αριθμό χρηστών. Τα κλιματικά δεδομένα της περιοχής του κτιρίου (θερμοκρασία, σχετική υγρασία, ταχύτητα ανέμου και ηλιακή ακτινοβολία). Τα γεωμετρικά χαρακτηριστικά των δομικών στοιχείων του κτιριακού κελύφους (σχήμα και μορφή κτιρίου, διαφανείς και μη διαφανείς επιφάνειες, σκίαστρα κ.ά.) σε σχέση με τον προσανατολισμό και τα χαρακτηριστικά των εσωτερικών δομικών στοιχείων (χωρίσματα κ.ά.). Τα θερμικά χαρακτηριστικά των δομικών στοιχείων και υλικών του κτιριακού κελύφους (θερμοπερατότητα, θερμική μάζα, απορροφητικότητα ηλιακής ακτινοβολίας κ.ά.). Σελίδα 20

33 Ολοκληρωμένες παρεμβάσεις Εξοικονόμησης Ενέργειας στα κτίρια Τα τεχνικά χαρακτηριστικά της εγκατάστασης θέρμανσης χώρων (τύπο συστημάτων, δίκτυο διανομής, απόδοση συστημάτων κ.ά.). Τα τεχνικά χαρακτηριστικά της εγκατάστασης ψύξης / κλιματισμού χώρων (τύπο συστημάτων, δίκτυο διανομής, απόδοση συστημάτων κ.ά.). Τα τεχνικά χαρακτηριστικά της εγκατάστασης μηχανικού αερισμού (τύπο συστημάτων, δίκτυο διανομής, απόδοση συστημάτων κ.ά.). Τα τεχνικά χαρακτηριστικά της εγκατάστασης παραγωγής ζεστού νερού χρήσης (τύπο συστημάτων, δίκτυο διανομής, απόδοση συστημάτων κ.ά.). Τα τεχνικά χαρακτηριστικά της εγκατάστασης φωτισμού για τα κτίρια του τριτογενούς τομέα. Τα παθητικά ηλιακά συστήματα, εάν υπάρχουν στο κτίριο. Στη μεθοδολογία υπολογισμού συνεκτιμάται, κατά περίπτωση, η θετική επίδραση των ακόλουθων συστημάτων: Ενεργητικών ηλιακών συστημάτων και άλλων συστημάτων παραγωγής θερμότητας, ψύξης και ηλεκτρισμού με τη χρήση ανανεώσιμων πηγών ενέργειας (ΑΠΕ). Ενέργεια παραγόμενη με τεχνολογίες συμπαραγωγής ηλεκτρισμού και θερμότητας (ΣΗΘ). Κεντρικά συστήματα θέρμανσης και ψύξης σε κλίμακα περιοχής ή οικοδομικού τετραγώνου (τηλεθέρμανση). Φυσικός φωτισμός. Για τον υπολογισμό της συνολικής κατανάλωσης πρωτογενούς ενέργειας εφαρμόζεται η ίδια μεθοδολογία τόσο στο υπό μελέτη κτίριο, όσο και στο αντίστοιχο κτίριο αναφοράς. Η αναγωγή της υπολογιζόμενης τελικής κατανάλωσης καυσίμου σε πρωτογενή γίνεται με τη χρήση των συντελεστών μετατροπής του Πίνακα 0.2. Πίνακας 0.2: Συντελεστές μετατροπής σε πρωτογενή ενέργεια ανά πηγή ενέργειας [10] Με βάση την τελική ανηγμένη σε πρωτογενή ενέργεια κατανάλωση του κτιρίου, καθορίζεται και η κατηγορία της ενεργειακής απόδοσής του (δηλ. η ενεργειακή κλάση του) και εκδίδεται το «πιστοποιητικό ενεργειακής απόδοσης κτιρίου ΠΕΑ» (Σχήμα 0.6). Σελίδα 21

34 Σχήμα 0.6: Μορφή και περιεχόμενα ενεργειακού πιστοποιητικού (Πηγή: Οι κατηγορίες ενεργειακής ταξινόμησης των κτιρίων δίνονται στον Πίνακα 0.3. Για την ανάγνωση του, επισημαίνεται ότι ο δείκτης RR είναι ίσος με την υπολογιζόμενη κατανάλωση πρωτογενούς ενέργειας του κτιρίου αναφοράς, ενώ ο λόγος Τ είναι το πηλίκο της υπολογιζόμενης κατανάλωσης πρωτογενούς ενέργειας του εξεταζόμενου κτιρίου (ΕΡ) προς την υπολογιζόμενη κατανάλωση πρωτογενούς ενέργειας του κτιρίου αναφοράς (RR) και αποτελεί το κριτήριο για την κατάταξη του κτιρίου στην αντίστοιχη κατηγορία ενεργειακής απόδοσης. Πίνακας 0.3: Κατηγορίες ενεργειακής απόδοσης κτιρίων [10] Σελίδα 22

35 Ολοκληρωμένες παρεμβάσεις Εξοικονόμησης Ενέργειας στα κτίρια Η ετήσια συνολική κατανάλωση πρωτογενούς ενέργειας του κτιρίου αναφοράς αντιστοιχεί στο άνω όριο της κατηγορίας ενεργειακής απόδοσης Β. Κτίρια με χαμηλότερη ή υψηλότερη κατανάλωση πρωτογενούς ενέργειας κατατάσσονται στην αντίστοιχη ενεργειακή κατηγορία. Όταν ένα κτίριο είναι μεικτής χρήσης, δηλαδή διαθέτει περισσότερα από ένα τμήματα που ανήκουν σε διαφορετικές βασικές κατηγορίες κύριας χρήσης, τότε κάθε τμήμα από αυτά εξετάζεται μεμονωμένα και, αντίστοιχα, εκδίδεται πιστοποιητικό ενεργειακής απόδοσης για κάθε βασική κατηγορία κύριας χρήσης του κτιρίου ξεχωριστά. Έτσι, κατά την επιλογή ενός κτιρίου για αγορά ή ενοικίαση, οι πολίτες θα πρέπει να μην περιορίσουν το ενδιαφέρον τους στην αισθητική, τα υλικά κατασκευής και τις ανέσεις που παρέχει το κτίριο, αλλά και στην κατανάλωση ενέργειας που συνεπάγεται ο τρόπος κατασκευής και τα υλικά του κελύφους, τα συστήματα θέρμανσης / κλιματισμού / αερισμού που έχουν εγκατασταθεί, κλπ. Ένα κτίριο που δεν πληροί τα κριτήρια σημαίνει μεγαλύτερα λειτουργικά έξοδα και μειωμένα επίπεδα άνεσης. Όντας ευαισθητοποιημένοι και έχοντας αντιληφθεί τη σημασία της ενεργειακής πιστοποίησης, οι πολίτες θα πρέπει να ζητούν να μάθουν την ενεργειακή απόδοση ενός ακινήτου πριν αποφασίσουν εάν θα το αγοράσουν ή ενοικιάσουν, ενσωματώνοντας έτσι στην απόφαση ή στο τίμημα της συναλλαγής τα ετήσια λειτουργικά έξοδα. Τέλος, το ενεργειακό πιστοποιητικό, περιλαμβάνοντας προτάσεις επεμβάσεων για τη βελτίωση της ενεργειακής απόδοσης του υφιστάμενου κτιρίου, ενθαρρύνει τους χρήστες να υλοποιήσουν τις πλέον αποδοτικές επεμβάσεις μειώνοντας το συνολικό ποσό ενέργειας που καταναλώνεται από τον κτιριακό τομέα. Σελίδα 23

36 0.3 Ολοκληρωμένες και οικονομικά βέλτιστες παρεμβάσεις εξοικονόμησης ενέργειας στα κτίρια Συνεργασία μεταξύ των εμπλεκόμενων ειδικοτήτων Λαμβάνοντας υπόψη τη σπουδαιότητα των ολοκληρωμένων παρεμβάσεων εξοικονόμησης ενέργειας στον κτιριακό τομέα όσον αφορά τη μείωση των ενεργειακών αναγκών των κτιρίων, των εκπομπών ρύπων που συμβάλλουν στην επιδείνωση του φαινομένου του θερμοκηπίου και εν τέλει την επίτευξη καθαρότερου περιβάλλοντος, η Πολιτεία έχει προχωρήσει στο σχεδιασμό (αλλά και την υλοποίηση) μιας σειράς Προγραμμάτων που χρηματοδοτούν την υλοποίηση τέτοιων Δράσεων. Ενδεικτικά αναφέρονται: Το Πρόγραμμα Εξοικονόμηση κατ οίκον για τη μόνωση των εξωτερικών δομικών στοιχείων, την αντικατάσταση των κουφωμάτων (πλαίσια / υαλοπίνακες) και την αναβάθμιση των συστημάτων θέρμανσης και παροχής ζεστού νερού σε κτίρια κατοικιών. Το Πρόγραμμα EΞΟΙΚΟΝΟΜΩ" που στοχεύει στην εφαρμογή δράσεων και αποδεδειγμένων καλών πρακτικών για τη μείωση της ενεργειακής κατανάλωσης στο αστικό περιβάλλον με έμφαση στον κτιριακό τομέα (δημοτικά κτίρια των ΟΤΑ 1 ου βαθμού) και την αναβάθμιση των κοινόχρηστων χώρων και, δευτερευόντως, στον τομέα των δημοτικών και ιδιωτικών μεταφορών και στις ενεργοβόρες δημοτικές εγκαταστάσεις, μέσω της υλοποίησης τεχνικών παρεμβάσεων και δράσεων για την ευαισθητοποίηση και κινητοποίηση των πολιτών, της τοπικής αυτοδιοίκησης, εταιρειών και φορέων. Υπάρχει και η επέκταση του εν λόγω Προγράμματος, το «Εξοικονομώ ΙΙ», όπου χρηματοδοτείται η υλοποίηση παρεμβάσεων εξοικονόμησης ενέργειας σε υφιστάμενα δημοτικά κτίρια και υποδομές των ΟΤΑ Α βαθμού, συμπεριλαμβανομένων των ανοικτών κτιριακών υποδομών (κολυμβητηρίων, αθλητικών εγκαταστάσεων κλπ.). Το Πρόγραμμα «Επιδεικτικά Βιοκλιματικά Σχολεία», που αφορά συγκεκριμένες επεμβάσεις σε υφιστάμενα και νεόδμητα ή υπό ανέγερση σχολικά κτίρια (σε εθνικό επίπεδο) με σκοπό τη βελτίωση της ενεργειακής αποδοτικότητας (έχουν ενταχθεί μέχρι τώρα 5 σχολεία με επιλέξιμο συνολικό προϋπολογισμό 17 εκ. ). Το Πρόγραμμα «Πρότυπα επιδεικτικά έργα αξιοποίησης ΑΠΕ ή/και ΕΞΕ σε υφιστάμενα δημόσια σχολικά κτίρια πρωτοβάθμιας και δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης», στο πλαίσιο του οποίου έχουν δρομολογηθεί έργα με στόχο την αύξηση της θερμικής ή/και ψυκτικής ενέργειας από ΑΠΕ και την εξοικονόμηση ενέργειας μέσω του περιορισμού των ενεργειακών απαιτήσεων για θέρμανση, ψύξη, φωτισμό και ζεστό νερό χρήσης (έχουν ενταχθεί 73 σχολεία με συνολικό προϋπολογισμό 46 εκ. ). Το Πρόγραμμα «Πρότυπα επιδεικτικά έργα αξιοποίησης ΑΠΕ ή/και ΕΞΕ σε δημόσια κτίρια», μέσω του οποίου θα χρηματοδοτηθούν (μέσω επιδότησης) έργα παραγωγής θερμικής ή/και ψυκτικής ενέργειας από ΑΠΕ και έργα εξοικονόμησης ενέργειας (προσθήκη θερμομόνωσης, αντικατάσταση κουφωμάτων και υαλοπινάκων, συστήματα φυσικού και τεχνητού φωτισμού, συστήματα μηχανικού δροσισμού αερισμού, αντικατάσταση συστήματος καυστήρα/λέβητα με σύστημα που χρησιμοποιεί ΑΠΕ ή φυσικό αέριο ή υγραέριο, κλπ.) προκειμένου να περιοριστούν οι ενεργειακές απαιτήσεις για θέρμανση, ψύξη, φωτισμό και ζεστό νερό χρήσης (ΖΝΧ). Το Πρόγραμμα «Υποστήριξη και παρακολούθηση της πολιτικής υπηρεσιών εφαρμογής έργων βελτίωσης απόδοσης σε δημόσια κτίρια από ΕΕΥ», που υλοποιείται (μέσω επιλεγμένων πιλοτικών εφαρμογών) με στόχο την τυποποίηση των διαδικασιών και την άρση των ρυθμιστικών εμποδίων για την υλοποίηση μέτρων βελτίωσης της ενεργειακής αποδοτικότητας σε κτίρια του δημοσίου τομέα (σε εθνικό επίπεδο) από ΕΕΥ μέσω Συμβάσεων Ενεργειακής Απόδοσης (ΣΕΑ). Σελίδα 24

37 Ολοκληρωμένες παρεμβάσεις Εξοικονόμησης Ενέργειας στα κτίρια Το επιδεικτικό έργο με τίτλο "Πράσινη Γειτονιά", προϋπολογισμού 7 εκ., που αφορά την ενεργειακή αναβάθμιση τεσσάρων πολυκατοικιών σε κτίρια σχεδόν μηδενικής κατανάλωσης ενέργειας, καθώς και τη βελτιστοποίηση του τοπικού μικροκλίματος. Το έργο είναι σε φάση εφαρμογής και περιλαμβάνει την ενσωμάτωση σύγχρονων τεχνολογιών εξοικονόμησης ενέργειας και ΑΠΕ για να επιτευχθεί το μέγιστο δυνατό όφελος με το ελάχιστο κόστος. Παράλληλα, υποστηρίζεται και προωθείται, τόσο σε κεντρικό όσο και σε περιφερειακό επίπεδο, η συμμετοχή ελληνικών δήμων στην ευρωπαϊκή πρωτοβουλία «Σύμφωνο των Δημάρχων» που έχει ως στόχο τον ολοκληρωμένο ενεργειακό σχεδιασμό σε τοπικό επίπεδο και την επίτευξη συγκεκριμένων περιβαλλοντικών στόχων. Όσοι Δήμοι συμμετέχουν στο εν λόγω «Σύμφωνο» οφείλουν να ετοιμάζουν και να προτείνουν Σχέδια Δράσης για την Αειφόρο Ενέργεια (ΣΔΑΕ), τα οποία εν γένει αφορούν την ανάπτυξη προγράμματος δράσεων για Εξοικονόμηση Ενέργειας και την υλοποίηση πιλοτικών προγραμμάτων με παρεμβάσεις σε δημοτικά κτίρια. Ο βασικός στόχος είναι η εγκατάσταση ενεργειακά και περιβαλλοντικά αποδοτικότερων συστημάτων, με τελικό σκοπό την επίτευξη μείωσης των εκπομπών CO 2 κατά το συγκεκριμένο ποσοστό που ο εκάστοτε Δήμος έχει θέσει ως στόχο. Πέρα από τις διάφορες ολοκληρωμένες και οικονομικά βέλτιστες παρεμβάσεις εξοικονόμησης ενέργειας σε κτίρια που έχουν υλοποιηθεί ή υλοποιούνται στο πλαίσιο των προαναφερθέντων Προγραμμάτων, υπάρχουν και άλλες εφαρμογές τέτοιων παρεμβάσεων που έχουν υλοποιηθεί σε υφιστάμενα κτίρια, με επιτυχία, όπως έχει προκύψει από τον έλεγχο και την αξιολόγηση των επιπτώσεων των παρεμβάσεων αυτών τόσο στην «άνεση» (θερμική ή / και οπτική) των ενοίκων, όσο και πολύ περισσότερο στην κατανάλωση ενέργειας ή / και στην ενεργειακή αποδοτικότητα των εν λόγω κτιρίων. Στη συνέχεια δίνεται η περιγραφή ορισμένων χαρακτηριστικών ολοκληρωμένων παρεμβάσεων εξοικονόμησης ενέργειας σε επιλεγμένες κτιριακές εφαρμογές προκειμένου να γίνει αντιληπτό το «δυναμικό» των παρεμβάσεων αυτού του είδους Ενεργειακή αναβάθμιση του Κτιρίου Διοίκησης του ΚΑΠΕ Το Κτίριο Διοίκησης του ΚΑΠΕ κατασκευάστηκε στις αρχές της δεκαετίας του 80, είναι πανταχόθεν ελεύθερο, ενώ ακολουθεί τυπική μέθοδο κατασκευής με φέροντα οργανισμό από οπλισμένο σκυρόδεμα και εξωτερικούς τοίχους από διπλή δρομική οπτοπλινθοδομή. Η αρχική χρήση του ήταν κατοικία, ενώ σήμερα περιλαμβάνει γραφεία και βοηθητικούς χώρους. Αποτελείται από ισόγειο και δύο ορόφους, με συνολική επιφάνεια 1400 m 2. Το ωράριο του κτιρίου είναι 8:00 20:00 καθημερινά (εκτός Σαββάτου και Κυριακής), ενώ φιλοξενεί κατά τις ώρες λειτουργίας του περίπου 100 εργαζόμενους και επισκέπτες. Τα φέροντα στοιχεία, τα δώματα και η κεραμοσκεπή του κτιρίου ήταν αμόνωτα, ενώ θερμομόνωση 2 εκ. είχε χρησιμοποιηθεί μόνο σε κάποιους τοίχους πλήρωσης. Το 2003 έγινε αντικατάσταση των συρόμενων εξωτερικών κουφωμάτων από μονούς υαλοπίνακες με ξύλινο πλαίσιο σε διπλούς με πλαίσιο αλουμινίου χωρίς θερμοδιακοπή. Θερμογραφήσεις που έγιναν από ειδικούς του ΚΑΠΕ έδειξαν λόγω της ελλιπούς θερμομόνωσης έντονες θερμογέφυρες σε δώματα, στέγη και εξωτερικούς τοίχους. Εξάλλου, το κτίριο έχει πολύ υψηλά εσωτερικά θερμικά φορτία, λόγω της μεγάλης πυκνότητας χρηστών και του σημαντικού ηλεκτρικού ηλεκτρονικού εξοπλισμού (Η/Υ, εκτυπωτές, ψυγεία, φωτιστικά σώματα). Όλα τα παραπάνω είχαν ως αποτέλεσμα: πολύ υψηλές καταναλώσεις για θέρμανση και δροσισμό, Σελίδα 25

38 προβλήματα θερμικής άνεσης όλο το χρόνο, ενώ οι αντιδράσεις των χρηστών οδηγούσαν σε περαιτέρω αύξηση της ενεργειακής κατανάλωσης του κτιρίου (π.χ. με τη χρήση μικρών θερμαντικών σωμάτων το χειμώνα το κλείσιμο των παντζουριών το καλοκαίρι). Σχήμα 0.7: Το κτίριο διοίκησης του ΚΑΠΕ (Πηγή: φωτογραφικό υλικό από αρχείο ΚΑΠΕ) Έχοντας υπόψη όλα τα παραπάνω, αποφασίστηκε το 2009 να γίνει μια ολοκληρωμένη παρέμβαση για την ενεργειακή αναβάθμιση του Κτιρίου Διοίκησης του ΚΑΠΕ. Το έργο υλοποιήθηκε σε 4 φάσεις: 1) Διεξήχθη ενεργειακή επιθεώρηση του κελύφους και των συστημάτων του κτιρίου (αποτύπωση των χαρακτηριστικών που καθορίζουν την ενεργειακή συμπεριφορά του κτιρίου, επισήμανση προβληματικών σημείων) 2) Εκπονήθηκε ενεργειακή μελέτη για την επιλογή των βέλτιστων παρεμβάσεων στα υπάρχοντα στοιχεία του κτιρίου, κατά την οποία εξετάστηκαν ώριμες τεχνικές και τεχνολογίες, ευρέως διαθέσιμες στην αγορά. 3) Στη συνέχεια έγινε η Μελέτη Εφαρμογής, οπότε ξεκίνησε και η κατασκευαστική φάση, η οποία ολοκληρώθηκε τον Νοέμβριο του ) Τέλος, υπήρξε και φάση μέτρησης των αποτελεσμάτων (θερμογραφήσεις κελύφους/ κατανάλωση ενέργειας), με την πρώτη εκτίμηση των αποτελεσμάτων να γίνεται το Από την ενεργειακή επιθεώρηση που προηγήθηκε κάθε άλλης δραστηριότητας, προέκυψε ότι η ετήσια κατανάλωση του Κτιρίου Διοίκησης του ΚΑΠΕ (προ οποιασδήποτε επέμβασης) ήταν: Για θέρμανση: 80 kwh/m 2 από πετρέλαιο + 10 kwh/m 2 από ηλεκτρικό ρεύμα, Για ψύξη: 18 kwh/m 2 (ηλεκτρικό ρεύμα). Με άλλα λόγια, προέκυψαν υψηλές καταναλώσεις ενέργειας για θέρμανση και δροσισμό, αλλά και ότι η θερμομόνωση του κτιριακού κελύφους ήταν ανεπαρκής, ότι υπήρχε ανάγκη για εκσυγχρονισμό του λέβητα και των κυκλοφορητών, καθώς και τα ήδη αναφερθέντα προβλήματα θερμικής άνεσης όλο το χρόνο, επίσης εντοπίστηκε αδυναμία των συστημάτων ψύξης και θέρμανσης να καλύψουν τα απαραίτητα φορτία. Σελίδα 26

39 Ολοκληρωμένες παρεμβάσεις Εξοικονόμησης Ενέργειας στα κτίρια Έτσι, και σύμφωνα με την Ενεργειακή Μελέτη που εκπονήθηκε, υλοποιήθηκαν τα εξής: Τοποθέτηση συστήματος εξωτερικής θερμομόνωσης με 6 cm εξηλασμένης πολυστερίνης στους εξωτερικούς τοίχους, λ=0,035 W/(mK), λ=0,031 W/(mK) Τοποθέτηση θερμομονωτικών πλακών εξηλασμένης πολυστερίνης 10cm με προστατευτικό ανόργανο κονίαμα πάχους 2 cm στα δώματα άνωθεν κλιματιζόμενων χώρων, Προσθήκη 10 cm εξηλασμένης πολυστερίνης στις πλάκες οροφής που καλύπτονται με κεραμοσκεπή, λ=0,035 W/(mK) Αντικατάσταση κουφωμάτων Πλαίσιο με θερμοδιακοπή, Uf=4.22 W/(m 2 K) Επιλεκτικοί θερμομονωτικοί υαλοπίνακες ηλιοπροστασίας, Ug=1,1 W/(m2K), g value= 40% Επιδεικτική εφαρμογή φυτεμένου δώματος. Σχήμα 0.8: Οι κυριότερες επεμβάσεις στο κτίριο του ΚΑΠΕ [11] Τα (ομολογουμένως εντυπωσιακά) αποτελέσματα από τις εν λόγω παρεμβάσεις εξοικονόμησης ενέργειας παρουσιάζονται με τις «χαρακτηριστικές» συγκρίσεις θερμογραφημάτων που ελήφθησαν πριν και μετά τις επεμβάσεις ενεργειακής αναβάθμισης που παρατίθενται στη συνέχεια. [11] Σελίδα 27

40 Σχήμα 0.9: Θερμογραφήσεις βόρειας όψης πριν και μετά τις επεμβάσεις ενεργειακής αναβάθμισης [11] Σχήμα 0.10: Θερμογραφήσεις δώματος 2ου ορόφου πριν και μετά τις επεμβάσεις ενεργειακής αναβάθμισης [11] Σελίδα 28

41 Ολοκληρωμένες παρεμβάσεις Εξοικονόμησης Ενέργειας στα κτίρια Σχήμα 0.11: Θερογραφήσεις δυτικής όψης πριν και μετά τις επεμβάσεις ενεργειακής αναβάθμισης [11] Επίσης, αξίζει να επισημανθούν τα εξής: Υπήρξε μείωση της κατανάλωσης ηλεκτρικού ρεύματος της τάξης του 15%, λόγω της μείωσης χρήσης του τεχνητού φωτισμού, του συστήματος ψύξης, των ανεμιστήρων στις μονάδες FCU, καθώς και των θερμαντικών σωμάτων. Εντοπίστηκε δραστική μείωση της κατανάλωσης πετρελαίου θέρμανσης για τους μήνες Δεκέμβριος 2009 Μάρτιος 2010, της τάξης του 24% σε σχέση με τους μήνες Δεκέμβριος 2008 Μάρτιος Σύμφωνα με ένα σχετικό ερωτηματολόγιο που συμπλήρωσαν οι εργαζόμενοι, υπήρξε βελτίωση των συνθηκών θερμικής άνεσης στους χώρους του κτιρίου, καθώς το 70% αυτών ανέφεραν ότι οι συνθήκες είχαν βελτιωθεί στους χώρους εργασίας τους τόσο κατά τους χειμερινούς όσο και κατά τους θερινούς μήνες Ενεργειακές επεμβάσεις στο κτίριο γραφείων της Ρυθμιστικής Αρχής Ενέργειας Το 2008 η Ρυθμιστική Αρχή Ενέργειας (ΡΑΕ) μεταστεγάσθηκε σε ένα νεόδμητο επταώροφο κτίριο με υπόγειους χώρους στάθμευσης, εμβαδού τ.μ., το οποίο βρίσκεται επί της οδού Πειραιώς 132, στο Γκάζι. Η Οριστική Αρχιτεκτονική Μελέτη του κτιρίου συντάχθηκε από εξειδικευμένο Τεχνικό Σύμβουλο της ΡΑΕ, με γνώμονα την εξασφάλιση των βέλτιστων συνθηκών εργασίας για το σύνολο του επιστημονικού και διοικητικού προσωπικού της, και κατά τρόπο που να συνάδει με το κύρος της Αρχής. Ιδιαίτερη βαρύτητα δόθηκε στην υλοποίηση της Ενεργειακής Μελέτης του νέου κτιρίου, η οποία εκπονήθηκε από το Κέντρο Ανανεώσιμων Πηγών Ενέργειας (ΚΑΠΕ), στοχεύοντας στην ελάχιστη ενεργειακή κατανάλωση. Στόχος ήταν το κτίριο της ΡΑΕ να αποτελέσει πρότυπο εφαρμογής των αρχών βιοκλιματικής αρχιτεκτονικής και παραγωγής καθαρής ενέργειας για την ικανοποίηση των καθημερινών λειτουργικών Σελίδα 29

42 απαιτήσεων. Στη Μελέτη αυτή αναλύονται οι ενεργειακές ανάγκες του κτιρίου και διατυπώνονται με κριτήρια βιοκλιματικού σχεδιασμού, συγκεκριμένες αρχιτεκτονικές προτάσεις για την εξοικονόμηση ενέργειας στη θέρμανση, την ψύξη και το φωτισμό. Επιπλέον, προβλέπεται η ενσωμάτωση συστημάτων ανανεώσιμων πηγών ενέργειας, και ειδικότερα φωτοβολταϊκών πλαισίων. Σχήμα 0.12: Το κτίριο της ΡΑΕ (Πηγή: Από εκεί και πέρα, εφαρμόζεται μια συνεχής και συστηματική προσπάθεια διαχείρισης της κατανάλωσης ενέργειας στο εν λόγω κτίριο. Έτσι, το Δεκέμβριο του 2012, η Ολομέλεια της ΡΑΕ αποφάσισε την ανάπτυξη Συστήματος Ενεργειακής Διαχείρισης (ΣΕΔ) κατά EN ISO 50001:2011 στο κτίριο της Αρχής, σύμφωνα με το πνεύμα της Ευρωπαϊκής Οδηγίας 2012/27/ΕΕ. Μάλιστα, κατά τη διάρκεια της διαδικασίας πιστοποίησης της Αρχής κατά ISO 50001:2011, ανασκοπήθηκαν και αποτυπώθηκαν τα αποτελέσματα των ενεργειακών παρεμβάσεων στις κτιριακές εγκαταστάσεις της ΡΑΕ για την ετήσια περίοδο 10/2012 9/2013, σε σχέση με την αντίστοιχη ετήσια περίοδο αναφοράς 10/2011 9/2012. Τα πρώτα αποτελέσματα της πρωτοβουλίας αυτής της ΡΑΕ είναι ιδιαίτερα ικανοποιητικά, καθώς με βάση την προαναφερθείσα αποτύπωση των αποτελεσμάτων των ενεργειακών παρεμβάσεων προέκυψαν τα ακόλουθα επίπεδα εξοικονόμησης ενέργειας, ανά ενεργειακό πόρο: 1. Για το φυσικό αέριο, σε σχέση με την περίοδο αναφοράς, καταγράφηκε ονομαστική μείωση της κατανάλωσης ενέργειας κατά 55% και πραγματική μείωση κατά 40%. 2. Για τον ηλεκτρισμό, σε σχέση με την περίοδο αναφοράς, καταγράφηκε ονομαστική μείωση της κατανάλωσης ενέργειας κατά 12% και πραγματική μείωση κατά 11,2%. Η παραπάνω εξοικονόμηση ενέργειας για την εν λόγω περίοδο, επιτεύχθηκε από τη ΡΑΕ με διαχειριστικές παρεμβάσεις και έργα χαμηλού κόστους. Πιο συγκεκριμένα, υλοποιήθηκαν οι εξής παρεμβάσεις [12]: Για μείωση του φυσικού αερίου: Επανασχεδιασμός συστήματος εξαερισμού (των 2 fresh air handlers) Βελτίωση στο σύστημα αυτοματισμού των καυστήρων και των ψυκτών. Σελίδα 30

43 Ολοκληρωμένες παρεμβάσεις Εξοικονόμησης Ενέργειας στα κτίρια Για μείωση του ηλεκτρισμού: Αλλαγή στο πρόγραμμα λειτουργίας των εγκαταστάσεων (φωτισμός, εξαερισμός, air handlers) Επέμβαση στην μονάδα closed control unit της αίθουσας συναντήσεων Επέμβαση στους ηλεκτρικούς πίνακες των κλιμακοστασίων Επέμβαση στο σύστημα φωτισμού του γκαράζ στο 5 υπόγειο με έλεγχο μέσω αισθητήρων κίνησης Επανασχεδιασμός συστήματος εξαερισμού (των 2 fresh air handlers) Το αυτόνομο ενεργειακά κτίριο "Προμηθεύς Πυρφόρος" Το ενεργειακά αυτόνομο κτίριο "Προμηθεύς Πυρφόρος" είναι το κτίριο που στεγάζει την εταιρία Global Sol Energy (GSE) και κατασκευάστηκε στο πλαίσιο επιδοτούμενου ερευνητικού προγράμματος της Γενικής Γραμματείας Έρευνας και Τεχνολογίας του Υπουργείου Ανάπτυξης, στο οποίο συμμετείχαν οι Sol Energy Hellas ΑΕ, ΕΚΕΦΕ Δημόκριτος, ΑΠΘ και ΕΜΠ [13]. Το κτίριο βρίσκεται στο Παλαιό Φάληρο, σε μικρή απόσταση από το κέντρο της Αθήνας, όπου ενταγμένο στο φυσικό του χώρο, αλλά με ιδιαίτερο σεβασμό στην προστασία του περιβάλλοντος, δηλώνει με την παρουσία του ότι ένα συμβατικό αρχιτεκτονικά κτίριο μπορεί να λειτουργεί με μη συμβατικές και κυρίως με ήπιες μορφές ενέργειας, απαλλαγμένο από οποιαδήποτε εξάρτηση αγοράς ισχύος, διασφαλίζοντας την ποιότητα ζωής που όλοι δικαιούνται. Σχήμα 0.13: Το κτίριο «Προμηθεύς Πυρφόρος» (Πηγή: φωτογραφικό αρχείο της Sol Energy Hellas AE) Σελίδα 31

44 Στο κτίριο ενσωματώθηκαν και αναπτύχθηκαν οι παρακάτω τεχνολογίες (στο Σχήμα 0.14 παρέχεται μια εγκάρσια τομή του κτιρίου, όπου εμφανίζονται τα περισσότερα από τα συστήματα / τις τεχνολογίες που εφαρμόστηκαν σε αυτό): Παθητικός ενεργειακός σχεδιασμός (ειδικού τύπου θερμομόνωση, προσανατολισμός, διπλοί υαλοπίνακες χαμηλής εκπομπής και διπλής ανακλαστικότητας, αλουμίνια με θερμοδιακοπή, φωτισμός χαμηλής κατανάλωσης). Επιτοίχια και ενδοδαπέδια θέρμανση και δροσισμός. Προκλιματισμός νωπού αέρα μέσω κεντρικών κλιματιστικών μονάδων διπλού στοιχείου. Συστήματα αυτοματισμών με εξελιγμένη στρατηγική ελέγχου για βέλτιστη ενεργειακή διαχείριση. Παραγωγή ζεστού νερού από επίπεδους συλλέκτες υψηλής απόδοσης για θέρμανση και κλιματισμό. Εποχιακή αποθήκευση θερμότητας σε μη μεταλλικές δεξαμενές. Ηλιακή ψύξη με κύκλο απορρόφησης (τεχνολογία absorption). Ηλιακά υποβοηθούμενη αφύγρανση με στερεά υλικά (τεχνολογία desiccant). Αβαθής γεωθερμία γεωθερμικές αντλίες θερμότητας. Φωτοβολταϊκοί συλλέκτες. 2. Ηλιακοί συλλέκτες υψηλής απόδοσης 1. Εξωτερική θερμομόνωση κτιρίου 5. Φωτοβολταϊκοί συλλέκτες 3. Σύστημα ελέγχου 6. Συστήματα κλιματισμού εξαερισμού 4. Άλλες βιοκλιματικές επιλογές 7. Επιτοίχιο/ενδοδαπέδιο σύστημα θέρμανσης ψύξης 8. Σύστημα αφύγρανσης 11. Δεξαμενές εποχικής αποθήκευσης 9. Ψύκτης απορρόφησης 10. Γεωθερμική αντλία θερμότητας Σχήμα 0.14: Εγκάρσια τομή του κτιρίου και συστήματα/τεχνολογίες που εφαρμόστηκαν σε αυτό (Πηγή: αρχειακό υλικό της Sol Energy Hellas AE) Σελίδα 32

45 Ολοκληρωμένες παρεμβάσεις Εξοικονόμησης Ενέργειας στα κτίρια Αξίζει εδώ να αναφερθεί ότι, στην ενεργειακή μελέτη που προηγήθηκε της κατασκευής του κτιρίου προκειμένου να υπολογιστούν οι ενεργειακές επιδόσεις του, ως μέτρο σύγκρισης θεωρήθηκε ένα συμβατικό κτίριο όμοιο με το πιλοτικό, με ίδιες χρήσεις, αλλά διαφορετικό όσον αφορά τα υλικά κατασκευής, τα οποία σε κάθε περίπτωση ακολουθούν όσα ορίζει ο κτιριοδομικός κανονισμός και ο κανονισμός θερμομόνωσης. Επίσης, θεωρήθηκε ότι στο συμβατικό κτίριο η κάλυψη της θέρμανσης και του κλιματισμού γίνεται με χρήση λέβητα πετρελαίου και split units αντίστοιχα. Τα αποτελέσματα των «εκτιμήσεων» τα οποία βεβαίως επιβεβαιώθηκαν στη συνέχεια με σχετικές μετρήσεις όσον αφορά τα άμεσα «ιδιωτικά» οφέλη, σε σύγκριση πάντοτε με το συμβατικό κτίριο αναφοράς, ήταν τα εξής: εξοικονόμηση 92,5 ΜWh ηλεκτρικής ενέργειας για κάλυψη των ψυκτικών φορτίων, που αντιστοιχεί σε κέρδος (τιμές 2008), και εξοικονόμηση 131 ΜWh θερμικής ενέργειας, που αντιστοιχεί σε κέρδος της τάξης των (τιμές 2008). Σελίδα 33

46 0.4 Συντήρηση και παρακολούθηση εγκαταστάσεων και εξοπλισμού σε όλο τον κύκλο ζωής των έργων εξοικονόμησης ενέργειας και επικοινωνία με τον πελάτη Δέσμες καλών πρακτικών κατά τη λειτουργία και συντήρηση των εγκαταστάσεων Στις επόμενες παραγράφους παρουσιάζεται μία σειρά από καλές πρακτικές όσον αφορά τη λήψη μέτρων ή την υλοποίηση παρεμβάσεων (εν γένει μηδενικού ή και χαμηλού κόστους) σε κτίρια (μάλιστα ανά υποσύστημα του εκάστοτε κτιρίου) με στόχο την εξοικονόμηση ενέργειας και την κατ επέκταση βελτίωση της αποδοτικότητας του κτιρίου και των ενεργειακών συστημάτων του [13]. Τα μέτρα αυτά προκύπτουν κατά την παρακολούθηση των εγκαταστάσεων και του εξοπλισμού από τους αρμόδιους τεχνίτες σε όλο τον κύκλο ζωής των έργων εξοικονόμησης ενέργειας, καθώς επίσης και κατά τη φάση της συντήρησης αυτών, οπότε οι τεχνικοί θα πρέπει να είναι ενήμεροι σχετικά ώστε να μπορούν να ανιχνεύουν τις δυνατότητες από τα πρώτα σημάδια που θα παρατηρήσουν. Κτιριακό κέλυφος 1. Πρέπει να ελέγχονται οι τοίχοι ή οροφές για ύπαρξη υγρασίας. Η υγρασία φθείρει το κτιριακό κέλυφος και αλλοιώνει τις μονωτικές ιδιότητες των υλικών κατασκευής. Θα πρέπει να καθιερωθεί ένα πρόγραμμα τακτικών ελέγχων για υγρασία, συμπεριλαμβανομένων ελέγχων για διαρροές και προβλήματα στα δίκτυα νερού, αποβλήτων και απορροής όμβριων του κτιρίου. 2. Είναι σημαντικό οι χρήστες του κτιρίου να κλείνουν τα κουφώματα (πόρτες και παράθυρα) όταν λειτουργεί το σύστημα θέρμανσης/κλιματισμού. Έχει παρατηρηθεί ότι μπορεί να επιτευχθεί έως και 30% εξοικονόμηση ενέργειας από την θέρμανση / κλιματισμό με το κλείσιμο των ανοιγμάτων σε όλο το κτίριο. Χρησιμοποιείστε αφίσες και αυτοκόλλητα για την ενημέρωση των χρηστών / προσωπικό του κτιρίου για την ανάγκη να κλείνουν τα παράθυρα του κτιρίου όταν είναι σε λειτουργία το σύστημα θέρμανσης / κλιματισμού. 3. Οι χρήστες του κτιρίου πρέπει να κλείνουν τις κουρτίνες στα παράθυρα ή τα σκίαστρα της νότιας πρόσοψης του κτιρίου κατά τους θερινούς μήνες. Μπορείτε να χρησιμοποιήσετε αφίσες και αυτοκόλλητα προς ενημέρωση των χρηστών και του προσωπικού του κτιρίου για την ανάγκη της σκίασης του κτιρίου και των παραθύρων του κατά τους θερινούς μήνες. 4. Υφίσταται ανάγκη για προγραμματισμό ελέγχου των ανοιγμάτων του κτιρίου (πόρτες, παράθυρα κτλ). Προβλήματα εφαρμογής και αεροστεγανότητας μπορεί να οδηγούν σε μεγάλες απώλειες ενέργειας κατά τις περιόδους θέρμανσης και κλιματισμού του κτιρίου. Ελέγξτε και σημειώστε ποια παράθυρα, εξωτερικές πόρτες, θυρίδες αερισμού, κτλ παρουσιάζουν προβλήματα αεροστεγανότητας. Μονώστε καταλλήλως για να αποφύγετε την σπατάλη ενέργειας. 5. Όλοι οι εξωτερικοί τοίχοι και οι μεσοτοιχίες πρέπει να είναι επαρκώς μονωμένες. Η απώλεια θερμότητας μέσω των εξωτερικών τοίχων μπορεί να μειωθεί έως και 65% με την χρήση κατάλληλων μονωτικών υλικών. Σελίδα 34

47 Ολοκληρωμένες παρεμβάσεις Εξοικονόμησης Ενέργειας στα κτίρια 6. Η ύπαρξη εμφανών θερμικών γεφυρών στην πρόσοψη του κτιρίου πρέπει να επισημανθεί. Οι θερμικές γέφυρες (απολήξεις δοκαριών, κολώνων, σινάζια, κτλ) αποτελούν μία μόνιμη πηγή διαρροής θερμικής ενέργειας από το κτίριο στο περιβάλλον. Επίσης, συντελούν στην εμφάνιση υγρασίας σε εσωτερικούς τοίχους και τα ταβάνια του κτιρίου. 7. Τα ταβάνια και η σκεπή πρέπει να είναι επαρκώς μονωμένα. Η απώλεια θερμότητας μέσω της οροφής μπορεί να μειωθεί έως και 80% με την χρήση κατάλληλων μονωτικών υλικών. 8. Πρέπει όλα τα παράθυρα να έχουν τοποθετημένα διπλά τζάμια. Αντικαταστήστε τα τζάμια στα παράθυρα ή ολόκληρα τα κουφώματα ώστε να υπάρχουν διπλά τζάμια σε όλα τα ανοίγματα. 9. Πρέπει τα παράθυρα να έχουν τοποθετημένα τζάμια με ανακλαστική μεμβράνη. Αντικαταστήστε τα τζάμια στα παράθυρα ή τοποθετήστε αυτοκόλλητα ανακλαστικά φύλλα, τουλάχιστον στα παράθυρα με νότιο προσανατολισμό. Προμήθεια Ενέργειας 10. Εάν δεν έχει οριστεί ένας υπεύθυνος για τον έλεγχο τιμολογίων νερού και ενέργειας πρέπει να οριστεί. Ορίστε έναν ενεργειακό υπεύθυνο και απευθυνθείτε στις εταιρείες παροχής ενέργειας για όποια απορία μπορεί να προκύπτει από τα τιμολόγια ενέργειας. 11. Πρέπει να ελέγχεται η ορθότητα των χρεώσεων από τις εταιρείες παροχής. Ελέγξτε τους μετρητές νερού και ενέργειας για να επαληθεύσετε την ακρίβεια των χρεώσεων από τις εταιρείες παροχής. 12. Πρέπει να ελέγχετε το συμβόλαιο παροχής ενέργειας που έχετε συνάψει. Πραγματοποιήστε έναν ετήσιο έλεγχο του συμβολαίου με την εταιρεία παροχής και τις χρεώσεις που προκύπτουν από αυτό. Προσαρμόστε το συμβόλαιο στις τρέχουσες ανάγκες σας και ζητήστε από την εταιρεία συμβουλές για την μείωση των λογαριασμών σας. 13. Πρέπει να ελέγχετε το συνημίτονο του ρεύματος στην παροχή σας. Τα συμβόλαια παροχής για επαγγελματικούς σκοπούς ενδέχεται να τιμωρούν το χαμηλό συνημίτονο με συνεπακόλουθες ακριβότερες χρεώσεις. Χρησιμοποιήστε ειδικές διατάξεις για την διόρθωση (αύξηση) του συνημίτονου. Ενδεικτικά, είναι επιθυμητή μια τιμή μεγαλύτερη του 0, Οι τιμές του συμβολαίου σας πρέπει να είναι οι καλύτερες δυνατές. Αναζητήστε, όπου αυτό είναι εφικτό, τιμές παροχής ενέργειας (ηλεκτρική ενέργεια, φυσικό αέριο, LPG, κτλ) από περισσότερους παρόχους και επιλέξτε την καλύτερη και συμφερότερη τιμή. Φωτισμός 15. Πρέπει να πραγματοποιηθούν μετρήσεις φωτεινότητας στους χώρους του κτιρίου. Πολλές φορές, οι χώροι ενός κτιρίου, ειδικά οι κοινόχρηστοι, είναι υπερφωτισμένοι. Πραγματοποιήστε μετρήσεις του επίπεδου φωτισμού σε όλους τους χώρους του κτιρίου και συγκρίνετε με τις αντίστοιχες Ευρωπαϊκές προδιαγραφές. Σελίδα 35

48 16. Πρέπει να εκμεταλλεύεστε όσο το δυνατόν καλύτερα τον φυσικό φωτισμό. Ανοίξτε τις κουρτίνες ή άλλα σκίαστρα (όταν δεν υπάρχει άμεση πρόσπτωση ηλιακής ακτινοβολίας) και απομακρύνετε αντικείμενα τα οποία εμποδίζουν το φυσικό φως. 17. Δεν πρέπει να γίνεται χρήση λαμπτήρων πυρακτώσεως για τον φωτισμό των χώρων. Οι λαμπτήρες εξοικονόμησης ενέργειας καταναλώνουν 75% λιγότερη ενέργεια και έχουν 8 φορές μεγαλύτερη διάρκεια ζωής από τους πυρακτώσεως. Επομένως πρέπει να αντικαταστήσετε τους λαμπτήρες πυρακτώσεως με λαμπτήρες εξοικονόμησης ενέργειας. 18. Πρέπει να εξετάζεται εάν οι λαμπτήρες έχουν ηλεκτρονικό σύστημα εκκίνησης. Η εξοικονόμηση ενέργειας σε σχέση με ένα ηλεκτρομαγνητικό σύστημα εκκίνησης φτάνει το 25%. Μελετήστε το κόστος που συνεπάγεται η προτεινόμενη αντικατάσταση. Συνήθως είναι ελκυστική σε περιπτώσεις αντικατάστασης των φωτιστικών σωμάτων. 19. Τα φωτιστικά πρέπει να διαθέτουν ανακλαστήρες καθρέπτες. Η χρήση σωστών ανακλαστήρων μπορεί να επιφέρει βελτίωση στην λειτουργία των φωτιστικών που ισοδυναμεί με εξοικονόμηση 50% στην συνολική ενέργεια για φωτισμό. Ελέγξτε αν έχουν τοποθετηθεί ανακλαστήρες στα φωτιστικά. 20. Πρέπει να υπάρχουν αισθητήρες για την απενεργοποίηση του φωτισμού. Εγκαταστήστε αισθητήρες παρουσίας ή χρονοδιακόπτες σε κοινόχρηστους χώρους που δεν χρησιμοποιούνται συνεχώς. 21. Πρέπει να εκμεταλλεύεστε τον φυσικό φωτισμό. Αντίστοιχοι αισθητήρες μπορούν να μειώνουν ή απενεργοποιούν τον φωτισμό όταν υπάρχει επαρκής φυσικός φωτισμός. Εγκαταστήστε αισθητήρες για να μειώνεται ή να απενεργοποιείται ο φωτισμός όταν υπάρχει επαρκής φυσικός φωτισμός. 22. Οι εσωτερικοί χώροι πρέπει να είναι βαμμένοι με ανοιχτά χρώματα. Τα ανοιχτά χρώματα βοηθούν στην εξοικονόμηση ενέργειας από τον φωτισμό. Χρησιμοποιείστε ανοιχτά χρώματα σε τοίχους και ταβάνια, ακόμη και στα υλικά του πατώματος. Συστήματα θέρμανσης/ψύξης/κλιματισμού/ζεστό Νερό Χρήσης (ΖΝΧ) 23. Τα θερμαντικά σώματα και η έξοδος των καυσαερίων πρέπει να είναι ελεύθερα από εμπόδια. Αντικείμενα που σκεπάζουν τα σώματα ή εμποδίζουν την έξοδο των καυσαερίων από τον καυστήρα επιβαρύνουν την λειτουργία του συστήματος και αυξάνουν τις ώρες λειτουργίας του καυστήρα. Ελέγξτε τακτικά ότι δεν υπάρχουν αντικείμενα ή εμπόδια πάνω στα θερμαντικά σώματα ή την έξοδο καυσαερίων του καυστήρα. 24. Ελέγξτε εάν χρησιμοποιούνται φορητά μέσα θέρμανσης. Σόμπες, αερόθερμα, κλπ. έχουν μικρό συντελεστή απόδοσης και επομένως μεγάλη ηλεκτρική κατανάλωση. Αποτρέψτε τη χρήση φορητών μέσων θέρμανσης εκτός από περιπτώσεις έκτακτης ανάγκης. 25. Πρέπει να γνωρίζετε την πραγματική απόδοση του συστήματος θέρμανσης. Ένας καυστήρας νέας τεχνολογίας μπορεί να είναι 10 30% πιο αποδοτικός από έναν αντίστοιχο παλαιότερο. Σελίδα 36

49 Ολοκληρωμένες παρεμβάσεις Εξοικονόμησης Ενέργειας στα κτίρια 26. Οι εσωτερικές μονάδες κλιματισμού και οι αεραγωγοί πρέπει να είναι ελεύθεροι από εμπόδια. Ελέγξτε ότι οι επιφάνειες των μονάδων κλιματισμού και οι έξοδοι των αεραγωγών δεν εμποδίζονται από αντικείμενα. 27. Πρέπει να υπάρχει πρόγραμμα συντήρησης και καθαρισμού των μονάδων και των φίλτρων του συστήματος κλιματισμού. Σιγουρευτείτε ότι πραγματοποιείται, το λιγότερο, ετήσιος καθαρισμός και συντήρηση του συστήματος κλιματισμού (και τεχνητού αερισμού) και των αντίστοιχων μονάδων και φίλτρων. 28. Πρέπει να υπάρχει πρόγραμμα καθαρισμού και συντήρησης των ηλιακών συλλεκτών. Σε πολλές περιπτώσεις, λόγω π.χ. δύσκολης πρόσβασης, δεν πραγματοποιείται καθαρισμός των συλλεκτών με συνεπακόλουθη μείωση της απόδοσης των ηλιακών θερμικών. Σιγουρευτείτε ότι οι συλλέκτες καθαρίζονται τουλάχιστον κάθε 6 μήνες. 29. Πρέπει να ελέγχεται εάν υπάρχουν ενδείξεις φθοράς της μόνωσης του συλλέκτη ή των σωλήνων διανομής του ζεστού νερού. Η φθορά των μονώσεων οδηγεί στην μείωση της απόδοσης των ηλιακών θερμικών. Επιθεωρείτε τακτικά τους συλλέκτες και προγραμματίστε σχετική συντήρηση αν χρειαστεί. 30. Σε σύστημα κλειστού κυκλώματος πρέπει να ελέγχεται τακτικά η πλήρωση του συστήματος με θερμαινόμενο υγρό. Ελέγξτε τακτικά την στάθμη του θερμαινόμενου υγρού και συμπληρώστε αν χρειαστεί. 31. Πρέπει να ελέγχεται εάν υπάρχει περίοδος του έτους που ελαχιστοποιείται η ζήτηση για ζεστό νερό χρήσης. Εγκαταστήστε μια διάταξη που σκεπάζει τους συλλέκτες κατά τη διάρκεια αυτής της χρονικής περιόδου. Μελετήστε την δυνατότητα τροφοδοσίας άλλων δραστηριοτήτων με το πλεονάζων ζεστό νερό (πλυντήρια, πισίνες, κλπ.). 32. Οι ηλιακοί συλλέκτες πρέπει να είναι σωστά τοποθετημένοι. Ο βαθμός απόδοσής τους μπορεί να μειωθεί σημαντικά από την μη βέλτιστη τοποθέτηση αν και συνήθως αυτή υπαγορεύεται από την γεωμετρία του κτιρίου. Μελετήστε αν η παρούσα ή προτεινόμενη τοποθέτηση είναι η βέλτιστη. 33. Οι χρήστες /προσωπικό πρέπει να απενεργοποιούν όλον τον μη απαραίτητο εξοπλισμό (υπολογιστές, εκτυπωτές κτλ) όταν αποχωρούν από το κτίριο. Η άσκοπη λειτουργία μηχανημάτων οδηγεί σε σπατάλη ενέργειας και επιβαρύνει και το σύστημα κλιματισμού με επιπλέον θερμικά φορτία. Εξακριβώστε τον εξοπλισμό που πρέπει να απενεργοποιείται κάθε φορά (π.χ. κάθε απόγευμα, κάθε Σαββατοκύριακο, κτλ). 34. Οι προμήθειες εξοπλισμού πρέπει να γίνονται με βάση την ενεργειακή του κλάση. Συσκευές που ανήκουν στην κλάση Α ή Β χρειάζονται έως και 55% λιγότερη ενέργεια από συσκευές κλάσης Ε ή χειρότερης. Προτείνεται η αγορά μόνο συσκευών ενεργειακής κλάσης Α ή Β. 35. Πρέπει να ελέγχεται μήπως το χειμώνα η εσωτερική θερμοκρασία είναι μεγαλύτερη από o C. Η θερμοκρασία αυτή είναι η μέγιστη προτεινόμενη ώστε να επιτυγχάνονται βέλτιστες συνθήκες άνεσης. Για κάθε βαθμό θερμοκρασίας παραπάνω από αυτήν τη θερμοκρασία, το κόστος ενέργειας αυξάνεται κατά περίπου 7%. Μετρήστε την εσωτερική θερμοκρασία σε όλους τους θερμαινόμενους χώρους και ρυθμίστε τους θερμοστάτες έτσι ώστε αυτή να μην υπερβαίνει το όριο των o C. Σελίδα 37

50 36. Πρέπει να ελέγχεται μήπως το καλοκαίρι η εσωτερική θερμοκρασία είναι μικρότερη από 24 o C. Η θερμοκρασία αυτή είναι η ελάχιστη προτεινόμενη ώστε να επιτυγχάνονται βέλτιστες συνθήκες άνεσης. Για κάθε βαθμό θερμοκρασίας παρακάτω, το κόστος ενέργειας αυξάνεται κατά περίπου 8%. Μετρήστε την εσωτερική θερμοκρασία σε όλους τους κλιματιζόμενους χώρους και ρυθμίστε τους θερμοστάτες έτσι ώστε αυτή να μην κατεβαίνει κάτω από το όριο των 24 o C που είναι και η βέλτιστη θερμοκρασία για την καλοκαιρινή περίοδο Λειτουργική παραλαβή ενεργειακού έργου / κτιρίου Το πόσο υψηλή είναι η απόδοση ενός κτιρίου δεν επιδρά μόνο στα τιμολόγια καυσίμων και ηλεκτρισμού αλλά μπορεί επίσης να επηρεάσει την αξία της ιδιοκτησίας, την παραγωγικότητα των χρηστών και γενικότερα την λειτουργία μιας επιχείρησης που στεγάζεται στο κτίριο. Αν και η υψηλή κατανάλωση ενέργειας αποτελεί πολλές φορές ένα αναπόφευκτο κόστος λόγω του τρόπου λειτουργίας της εκάστοτε επιχείρησης, μπορεί επίσης να αποτελέσει μία πρώτης τάξης ευκαιρία για μείωση της σπατάλης που σχετίζεται με ζητήματα απόδοσης και με τα κενά στις δραστηριότητες λειτουργίας και συντήρησης που ακολουθούνται. Με την ενεργό ενασχόληση με βελτιώσεις της λειτουργίας των κτιρίων οι ιδιοκτήτες και διαχειριστές τους μπορούν να μειώσουν τα λειτουργικά κόστη, αυξάνοντας έτσι την κερδοφορία τους και αποκτώντας συγκριτικό πλεονέκτημα στον επιχειρηματικό ανταγωνισμό. Παρά την καλή συντήρηση του εξοπλισμού, η μη αποδοτική λειτουργία του ή η λειτουργία του περισσότερο από ότι χρειάζεται συχνά οδηγεί σε σπατάλη ενέργειας και σε προβλήματα αξιοπιστίας. Επίσης οι χρήσεις του κτιρίου αλλάζουν, οι ένοικοι μετακινούνται, οι χώροι αναδιατάσσονται, νέος εξοπλισμός προστίθεται και έτσι τα προηγούμενα συστήματα και οι ρυθμίσεις πιθανόν να αποδεικνύονται μη αποδοτικά. Τα σύγχρονα κτίρια είναι πολύπλοκα, με συστήματα ελέγχου αλληλεξαρτώμενα πολλές φορές. Επομένως μικρά λειτουργικά προβλήματα μπορεί να έχουν σημαντική επίδραση στην απόδοση. Ακόμη και αν το τεχνικό προσωπικό μπορεί και διορθώνει τα μικρά λειτουργικά σφάλματα, συχνά οι επαγγελματίες αυτοί ωθούνται να επιλύουν καθημερινά προβλήματα υπό την πίεση του χρόνου και χωρίς την απαιτούμενη τεκμηρίωση ή εκπαίδευση πάνω σε θέματα ολοκλήρωσης των συστημάτων. Η επίτευξη της βέλτιστης αποδοτικότητας του κτιρίου απαιτεί μια προσέγγιση η οποία βοηθά στην εξασφάλιση ότι ο εξοπλισμός και τα συστήματα αποδίδουν επαρκώς αποδοτικά ώστε να ικανοποιήσουν τις απαιτήσεις και τις προσδοκίες του ιδιοκτήτη του κτιρίου. Στην περίπτωση που αυτή η διαδικασία λαμβάνει χώρα κατά την διάρκεια της κατασκευής του κτιρίου αναφέρεται ως λειτουργική παραλαβή. Οι αλλαγές σε ένα κτίριο συνήθως οδηγούν στη μείωση της αποδοτικότητάς του. Αυτό οδηγεί σε μειωμένη παραγωγικότητα των εργαζομένων, υψηλότερους λογαριασμούς ενέργειας και αυξημένα κόστη συντήρησης. Η διαδικασία της συνεχούς λειτουργικής παραλαβής του κτιρίου μπορεί να οδηγήσει σε εξοικονόμηση ενέργειας της τάξης του 5 έως 15% με τυπικές αποσβέσεις μικρότερες από 2 χρόνια Διαχείριση πελατών Η πελατοκεντρική φιλοσοφία πρέπει να διακατέχει την επιχείρηση και τον επαγγελματία σε όλες τις εκφάνσεις της επαγγελματικής του δραστηριότητας. Συγκεκριμένα πρέπει να εστιάζει στην σωστή διαχείριση του πελάτη πριν, κατά την διάρκεια και μετά την ολοκλήρωση των εργασιών ενεργειακής αναβάθμισης. Σελίδα 38

51 Ολοκληρωμένες παρεμβάσεις Εξοικονόμησης Ενέργειας στα κτίρια Όσον αφορά τη «διαχείριση του πελάτη» πριν την υλοποίηση του έργου Εξοικονόμησης Ενέργειας (ΕΞΕ), θα πρέπει να σημειωθεί ότι το έργο ουσιαστικά ξεκινά με την εκδήλωση ενδιαφέροντος από την πλευρά του πελάτη. Ο επαγγελματίας οφείλει να δώσει Οικονομοτεχνική Πρόταση με αναλυτική περιγραφή τόσο των υλικών όσο και των εργασιών που πρέπει να εκτελεστούν με αναλυτικές πληροφορίες για τον τρόπο εργασίας κλπ. Σε πολλές περιπτώσεις χρειάζεται μια αρχική αυτοψία/επιμέτρηση των συστημάτων που πρόκειται να αναβαθμιστούν και ο επαγγελματίας οφείλει να έχει συμπληρώσει το Φύλλο Επιμέτρησης. Τόσο η οικονομοτεχνική πρόταση όσο και τα φύλλα επιμέτρησης πρέπει να καταχωρούνται στο αρχείο του επαγγελματία ανά πελάτη ώστε να είναι εύκολα προσβάσιμα, διαχειρίσιμα και διαθέσιμα σε κάθε μελλοντική αναζήτηση. Επίσης πριν την έναρξη του έργου ΕΞΕ ο επαγγελματίας οφείλει να επικοινωνεί στον πελάτη του τα όποια πλεονεκτήματα της τεχνικής λύσης που προτείνει και να είναι σε θέση να τεκμηριώνει με επιχειρήματα τις επιλογές αναφορικά με τα υλικά, τον εξοπλισμό και τις τεχνικές λύσεις που προτίθεται να εφαρμόσει. Εξίσου σημαντική είναι η ενημέρωση του πελάτη αναφορικά με τα οφέλη που έχει να λάβει από το έργο ΕΞΕ, καθώς και των όποιων περιορισμών ή ορίων υπάρχουν στην προτεινόμενη εγκατάσταση. Κατά την διάρκεια του έργου ο επαγγελματίας πρέπει να τηρεί αρχείο καταγραφής των Δελτίων Παραγγελιών ανά προμηθευτή αναφορικά με τα υλικά που πρόκειται να προμηθευτεί για την υλοποίηση του έργου ΕΞΕ. Όλες οι επιμέρους εργασίες, παραγγελίες υλικών, χρονοπρογραμματισμός του έργου κλπ. πρέπει να τηρούνται σε Φάκελο Έργου ο οποίος περιλαμβάνει όλες τις σχετικές πληροφορίες. Κατά την διάρκεια της εκτέλεσης των εργασιών ΕΞΕ ο επαγγελματίας πρέπει να επικοινωνεί με τον πελάτη αναφορικά με την πρόοδο των εργασιών, να συνεργάζεται μαζί του για πρακτικά θέματα με σκοπό την ομαλή υλοποίηση των εργασιών και να εξηγεί στον πελάτη την ροή των εργασιών και την σημαντικότητα της σωστής εφαρμογής των προδιαγραφομένων λύσεων για την επίτευξη εξοικονόμησης ενέργειας. Μετά την ολοκλήρωση του έργου ο επαγγελματίας πρέπει να συντάσσει και να παραδίδει στον πελάτη την εγκατάσταση μετά από λειτουργικό έλεγχο το Δελτίο Παράδοσης Λειτουργικής παραλαβής του έργου. Όπου είναι απαραίτητο, γίνεται τόσο λειτουργικός έλεγχος κατά την παράδοση όσο και σχετική εκπαίδευση του πελάτη επάνω στην χρήση του επιμέρους συστήματος ή εξοπλισμού. Μετά το πέρας της λειτουργικής παράδοσης του έργου και της ολοκλήρωσης των εργασιών ενεργειακής αναβάθμισης ο επαγγελματίας οφείλει να συνεχίσει να παρακολουθεί το έργο που ολοκληρώθηκε συντάσσοντας το Φύλλο Συντήρησης και Παρακολούθησης του έργου ΕΞΕ. Ο επαγγελματίας οφείλει να βρίσκεται κοντά στην εγκατάσταση ιδίως σε περιπτώσεις συστημάτων τα οποία απαιτούν συντήρηση, αναβάθμιση (π.χ. καυστήρες, λέβητες κλπ) και ρύθμιση ώστε οι λειτουργικές του επιδόσεις να ανταποκρίνονται στις αρχικές προδιαγραφές που έχουν τεθεί κατά τον σχεδιασμό του έργου. Επίσης ο επαγγελματίας οφείλει να απαντά σε ερωτήσεις του πελάτη αναφορικά με τις ρυθμίσεις/βελτιστοποιήσεις που πρέπει να γίνονται ώστε να απολαμβάνει το σύνολο του οφέλους σε εξοικονόμηση ενέργειας. Σελίδα 39

52 0.5 Αναφορές [1] efficiency/buildings [2] Οδηγία 2010/31/ΕΕ του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου, της 19ης Μαΐου 2010, για την ενεργειακή απόδοση των κτιρίων. Διαθέσιμη από: lex.europa.eu/legalcontent/el/txt/pdf/?uri=celex:32010l0031&from=el [3] Οδηγία 2012/27/ΕΕ του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου, της 25ης Οκτωβρίου 2012, για την ενεργειακή απόδοση, την τροποποίηση των οδηγιών 2009/125/ΕΚ και 2010/30/ΕΕ και την κατάργηση των οδηγιών 2004/8/ΕΚ και 2006/32/ΕΚ. Διαθέσιμη από: lex.europa.eu/ LexUriServ/LexUriServ.do?uri=OJ:L:2012:315:0001:0056:EL:PDF [4] 2 ο Εθνικό Σχέδιο Δράσης Ενεργειακής Απόδοσης ΣΔΕΑ, Διαθέσιμο από: [5] ΦΕΚ 1526/1999 «Διαδικασίες, απαιτήσεις και κατευθύνσεις για τη διεξαγωγή ενεργειακών επιθεωρήσεων» [6] Δικτυακός Τόπος Σελίδων Μαθημάτων της Σχολής Μηχανολόγων Μηχανικών του Ε.Μ.Π. Μεταφορά Θερμότητας Ι : (1).pdf [7] [8] Δικτυακός Τόπος Μαθημάτων Σχολής Αρχιτεκτόνων Μηχανικών Ε.Μ.Π.: fsr/130226/shmeiwseis_bougiatioti.pdf [9] [10] TOTEE /2010 Αναλυτικές Εθνικές Προδιαγραφές Παραμέτρων για τον Υπολογισμό της Ενεργειακής Απόδοσης Κτιρίων και την Έκδοση του Πιστοποιητικού Ενεργειακής Απόδοσης. [11] [12] Energy Saving Verification for an ISO in the RAE building, M. Karagiorgas et al, 3rd International Conference ENERGY in BUILDINGS 2014, EinB14, pp , ASHRAE και ΤΕΕ, Athens, Greece, November [13] Το Αυτόνομο Ενεργειακά Κτίριο "Προμηθέας Πυρφόρος": [14] Πρακτικός Οδηγός Εξοικονόμησης Ενέργειας σε Κτίρια, een.eu/wp/eng/wpcontent/uploads/2012/02/enforce practical Guide Greek.pdf [15] ΦΕΚ Β 3004/2015 «Έγκριση έκθεσης μακροπρόθεσμης στρατηγικής για την κινητοποίηση επενδύσεων για την ανακαίνιση του εθνικού κτιριακού αποθέματος». Σελίδα 40

53 Ολοκληρωμένες παρεμβάσεις Εξοικονόμησης Ενέργειας στα κτίρια Σύντομες ερωτήσεις ανατροφοδότησης / αυτοαξιολόγησης 0.1. Τα κτίρια είναι υπεύθυνα για το της συνολικής ενεργειακής κατανάλωσης στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Α) 40% Β) 10% Γ) 20% Δ) 80% 0.2. Πόσα λίτρα πετρελαίου θέρμανσης το χρόνο ανά m 2 απαιτούν κατά μέσο όρο τα παλιότερα κτίρια. Α) 40 Β) 110 Γ) 25 Δ) Σύμφωνα με τον ΚΕΝΑΚ, υπάρχει η υποχρέωση για τα νέα ή ανακαινισμένα κτίρια να καλύπτουν το των αναγκών τους σε ζεστό νερό χρήσης μέσω θερμικών ηλιακών συστημάτων. Α) 20% Β) 10% Γ) 30% Δ) 60% 0.4. Ως σταθερή κατανάλωση ενέργειας ορίζεται το μέρος εκείνο της καταναλισκόμενης ενέργειας το οποίο εξαρτάται από το μέγεθος της παραγωγικής δραστηριότητας την οποία εξυπηρετεί. Α) Σωστό Β) Λάθος 0.5. Η έκδοση Πιστοποιητικού Ενεργειακής Απόδοσης (ΠΕΑ) κτιρίου είναι απαραίτητη για όλα τα νέα και τα ριζικά ανακαινιζόμενα καθώς και σε περίπτωση αγοραπωλησίας, μίσθωσης ή μεταβίβασης υφισταμένων κτιρίων. Α) Σωστό Β) Λάθος 0.6. Ο υπολογισμός της συνολικής κατανάλωσης ενέργειας στα ΠΕΑ γίνεται σε: Α) Τελική ενέργεια Β) Πρωτογενή ενέργεια Γ) Θερμική ενέργεια Δ) Ηλεκτρική ενέργεια 0.7. Η ενέργεια που δεν έχει υποστεί μετατροπή ή μετασχηματισμό ονομάζεται: Α) Τελική ενέργεια Β) Πρωτογενής ενέργεια Γ) Ωφέλιμη ενέργεια Δ) Αρχική ενέργεια 0.8. Η απώλεια θερμότητας μέσω των εξωτερικών τοίχων μπορεί να μειωθεί έως και με την χρήση κατάλληλων μονωτικών υλικών. Α) 5% Β) 15% Γ) 10% Δ) 65% 0.9. Οι κύριοι μηχανισμοί μεταφοράς θερμότητας είναι με αγωγή και ακτινοβολία. Α) Σωστό Β) Λάθος Η μετάδοση θερμότητας με αγωγή λαμβάνει χώρα μεταξύ σωμάτων που βρίσκονται σε επαφή και συνοδεύεται από αλλαγή φάσης. Α) Σωστό Β) Λάθος Σελίδα 41

54 0.11. Η μετάδοση θερμότητας με συναγωγή συμβαίνει μεταξύ της επιφάνειας ενός στερεού σώματος και ενός ρευστού (υγρού ή αέριου σώματος) που έρχονται σε επαφή και έχουν διαφορετική θερμοκρασία. Α) Σωστό Β) Λάθος Ανάλογα με το αίτιο που προκαλεί την κίνηση του ρευστού η συναγωγή διακρίνεται σε: Α) Εξαναγκασμένη και ελεύθερη Β) Γραμμική και εκθετική Γ) Γρήγορη και αργή Δ) Επιτυχημένη και αποτυχημένη Στη μετάδοση θερμότητας με ακτινοβολία μεταξύ δύο σωμάτων διαφορετικής θερμοκρασίας υπάρχει μετάδοση θερμοκρασίας χωρίς την ανάγκη ύπαρξης κάποιου υλικού μέσου. Α) Σωστό Β) Λάθος Ο συντελεστής θερμοπερατότητας U μετριέται σε: Α) kj/k Β) m 2 k/w Γ) W/m 2 K Δ) W/mK Ως θερμογέφυρα αναφέρεται το τµήµα εκείνο ενός κατασκευαστικού στοιχείου που ο βαθµός θερµοµόνωσής του σε σχέση με τη µέση συνολική τιµή του στοιχείου είναι: Α) χαμηλότερος Β) υψηλότερος Γ) ίσος Δ) Ο δείκτης ανακλαστικότητας στην ηλιακή ακτινοβολία SRI (solar reflectance index): Α) προσδιορίζει την ικανότητα μιας επιφάνειας να ανακλά την ηλιακή ακτινοβολία Β) προσδιορίζει την ικανότητα μιας επιφάνειας να αποβάλλει υπό μορφή υπέρυθρης ακτινοβολίας, την ενέργεια που έχει απορροφήσει Γ) χαρακτηρίζει «πόσο ψυχρό» είναι ένα υλικό Δ) όλα τα παραπάνω Θερμική άνεση ορίζεται η κατάσταση κατά την οποία ένα άτομο δεν επιθυμεί καμία θερμική αλλαγή του εσωτερικού περιβάλλοντος και εκφράζει ικανοποίηση με τις επικρατούσες θερμικές συνθήκες: Α) Σωστό Β) Λάθος Η μεθοδολογία υπολογισμού της ενεργειακής απόδοσης μιας κατοικίας περιλαμβάνει τα τεχνικά χαρακτηριστικά της εγκατάστασης φωτισμού. Α) Σωστό Β) Λάθος Σελίδα 42

55 Ολοκληρωμένες παρεμβάσεις Εξοικονόμησης Ενέργειας στα κτίρια Ανακεφαλαίωση Στο κεφάλαιο αυτό παρουσιάστηκαν οι βασικές νομοθετικές απαιτήσεις με αναφορά τόσο στο Ευρωπαϊκό όσο και στο εθνικό νομοθετικό πλαίσιο για την ενεργειακή απόδοση των κτιρίων. Επίσης παρουσιάστηκαν τα βασικά στοιχεία για το Πιστοποιητικό Ενεργειακής Απόδοσης των κτιρίων, καθώς και τα βασικά σημεία της μεθοδολογίας υπολογισμού της ενεργειακής απόδοσης των κτιρίων. Στη συνέχεια παρουσιάστηκαν οι βασικοί ορισμοί των ενεργειακών εννοιών και των θερμοφυσικών μεγεθών ενώ δίνονται οι βασικές αρχές των συστημάτων θέρμανσης και των συστημάτων ψύξης/αερισμού κλιματισμού. Επίσης, παρουσιάστηκαν συνοπτικά τα προγράμματα οικονομικής ενίσχυσης για την υλοποίηση δράσεων εξοικονόμησης ενέργειας σε κτίρια. Στη συνέχεια παρουσιάστηκαν ενδεικτικά κτίρια στα οποία έχουν γίνει δράσεις εξοικονόμησης ενέργειας σαν παραδείγματα της εφαρμογής ολοκληρωμένων δράσεων για την βελτίωση της ενεργειακής απόδοσης των κτιρίων. Τέλος, αναφέρθηκαν οι βέλτιστες πρακτικές για την λειτουργία και συντήρηση των ενεργειακών εγκαταστάσεων καθ όλη την διάρκεια ζωής τους, καθώς και τα βασικά χαρακτηριστικά της λειτουργικής παραλαβής ενός κτιρίου ενώ αναλύθηκαν οι βασικές αρχές διαχείρισης πελατών για την ανάπτυξη, υλοποίηση και παράδοση ενός ενεργειακού έργου. Σελίδα 43

56 1. Διερεύνηση δυνατοτήτων επιλογής και διαμόρφωσης ενεργειακά αποδοτικών συστημάτων μόνωσης σε κτιριακές εγκαταστάσεις Γενική εισαγωγική περιγραφή του Εκπαιδευτικού Αντικειμένου Το κεφάλαιο αυτό προορίζεται για την κάλυψη των γνώσεων που προβλέπονται στην διεπαγγελματική εκπαιδευτική ενότητα με τίτλο Διερεύνηση δυνατοτήτων και διαμόρφωση προτάσεων για την επιλογή της κατάλληλης τεχνικής λύσης μόνωση με στόχο την επίτευξη της μέγιστης ενεργειακής απόδοσης σε κτιριακές εγκαταστάσεις, η οποία έχει ως στόχο αφενός μεν την εξοικείωση των εκπαιδευομένων με το ισχύον νομοθετικό πλαίσιο και τις αρχές υπολογισμού των έργων θερμομόνωσης αφετέρου δε την απόκτηση ικανοτήτων οργάνωσης και κοστολόγησης των έργων αυτών. Αρχικά, γίνεται παρουσίαση της εξέλιξης του θεσμικού πλαισίου, των προδιαγραφών και της εικόνας της αγοράς των θερμομονωτικών υλικών σε ευρωπαϊκό και εθνικό επίπεδο. Εν συνεχεία, παρουσιάζεται ο τρόπος υπολογισμού των ροών θερμότητας, κερδών και απωλειών, για το σύνολο των δομικών στοιχείων του κτιριακού κελύφους, δίνοντας έμφαση στη διασφάλιση της απαιτούμενης θερμομονωτικής επάρκειας καθώς και στον έλεγχο αυτής υπολογιστικά και μετρητικά. Για τον λόγο αυτό γίνεται αναφορά στο μετρητικό εξοπλισμό που μπορεί να χρησιμοποιηθεί. Εξετάζοντας εν συνεχεία τα θερμομονωτικά υλικά, γίνεται παρουσίαση των σύγχρονων υλικών που συναντώνται στην αγορά, των ιδιοτήτων τους αλλά και των μεθόδων εφαρμογής τους μέσα από πλήθος κατασκευαστικών λεπτομερειών. Ακολούθως, γίνεται αναφορά στον τρόπο οργάνωσης των έργων θερμομόνωσης και παρουσιάζονται για τους εκπαιδευόμενους οι αρχές ασφάλειας και υγείας που πρέπει να ακολουθούνται τόσο στα έργα θερμομόνωσης όσο και στον χώρο του εργοταξίου εν γένει. Τέλος, παρουσιάζονται οι βασικοί παράγοντες που πρέπει να λαμβάνονται υπόψη για την άρτια και ρεαλιστική κοστολόγηση των έργων θερμομόνωσης. Σκοπός Αναμενόμενα Αποτελέσματα Με την ολοκλήρωση του συγκεκριμένου σπονδύλου, οι εκπαιδευόμενοι θα έχουν την ικανότητα αντίληψης των βασικών νομοθετικών απαιτήσεων για τα θερμομονωτικά υλικά και του υπολογισμού των απωλειών θερμότητας και των θερμικών κερδών σε κτιριακές εγκαταστάσεις. Επίσης, θα έχουν αποκτήσει την τεχνική ικανότητα ορθής χρήσης και αντίληψης των δεδομένων εξειδικευμένου μετρητικού εξοπλισμού. Επιπλέον, μέσα από την εκπαιδευτική διαδικασία, οι εκπαιδευόμενοι θα αποκτήσουν οργανωτικές ικανότητες σε θέματα οργάνωσης έργων μόνωσης, ικανότητες αντίληψης και εφαρμογής μέτρων για την ατομική υγεία και ασφάλεια των εργαζομένων και την αριθμητική ικανότητα κοστολόγησης ενός έργου μόνωσης. Έννοιες κλειδιά / βασική ορολογία Θερμική επάρκεια κελύφους, θερμομονωτικά υλικά, Συστήματα εξωτερικής θερμομόνωσης, Αρχές οργάνωσης εργοταξίου, Αρχές υγείας και ασφάλειας εργαζομένων, Κοστολόγηση έργων μόνωσης. Σελίδα 44

57 Διερεύνηση δυνατοτήτων επιλογής και διαμόρφωσης ενεργειακά αποδοτικών συστημάτων μόνωσης σε κτιριακές εγκαταστάσεις 1.1 Κανονισμοί και Εξέλιξη των Προϊόντων Οι κατασκευές στην Ευρώπη αποτελούν αδιαμφισβήτητα έναν πολύ σημαντικό τομέα δραστηριότητας, σε ό,τι αφορά τις οικονομικές, περιβαλλοντικές και κοινωνικές διαστάσεις του. Η κτιριακή δομημένη επιφάνεια δεν είναι συμμετρικά κατανεμημένη στην Ευρώπη, καθώς το μεγαλύτερο ποσοστό (50%) εντοπίζεται στις βόρειες και δυτικές χώρες, το 36% στις χώρες του νότου και το υπόλοιπο 14% στις ανατολικές χώρες [1]. Ο ετήσιος ρυθμός ανάπτυξης των κτιριακών κατασκευών κυμαίνεται τα τελευταία χρόνια περίπου στο 1,6%. Ειδικότερα, για το χρονικό διάστημα παρατηρήθηκε μια γενικότερη τάση μείωσης της κατασκευής των νέων κτιρίων στις χώρες του Νότου λόγω της οικονομικής κρίσης. Παρ όλ αυτά, από το 2012 και μετά σημειώνεται αύξηση του όγκου των κατασκευαστικών εργασιών σε 19 από τα 29 κράτη μέλη της Ε.Ε., ενώ για τη διετία , η μεγαλύτερη αύξηση αναμένεται να καταγραφεί στην Ιρλανδία και την Πολωνία, 9% και 6% αντιστοίχως, ενώ ακολουθούν η Βρετανία, η Δανία και η Ουγγαρία με ποσοστό ανάπτυξης της τάξης του 3 4% ετησίως [2]. Σχήμα 1.1: Κατανομή κτιριακής δομημένης επιφάνειας στην Ευρώπη [1] Το κτιριακό απόθεμα της Ελλάδας παρουσιάζει ορισμένα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά, που σχετίζονται τόσο με την ηλικία των κτιρίων και τον τρόπο κατασκευής τους, επηρεάζουν επομένως καθοριστικά την ενεργειακή τους απόδοση. Τα βασικότερα χαρακτηριστικά του ελληνικού κτιριακού αποθέματος είναι [3, 4]: 1. Η ύπαρξη ενός μεγάλου αριθμού κτιρίων που κατασκευάστηκαν πριν την εισαγωγή του Κανονισμού Θερμομόνωσης Κτιρίων (Κ.Θ.Κ.), το 1979, ανέρχονται περίπου σε κατοικίες (διαμερίσματα και μονοκατοικίες), ή αλλιώς περίπου στο 65% του συνολικού κτιριακού αποθέματος κατοικιών. Τα κτίρια κατασκευάστηκαν χωρίς θερμομόνωση και έχουν ανάλογα αυξημένη κατανάλωση ενέργειας για να εξασφαλίσουν τις αποδεκτές συνθήκες άνεσης τον χειμώνα και το καλοκαίρι. Ωστόσο, οφείλει κανείς να είναι προσεκτικός με τα μεγέθη, καθώς σε αρκετά από αυτά τα κτίρια έχουν γίνει παρεμβάσεις αναβάθμισης, έστω και αποσπασματικές. Έτσι, σε αρκετά κτίρια έχουν γίνει αντικαταστάσεις κουφωμάτων, σύμφωνα με εκτιμήσεις περίπου σε 25% των κτιρίων κατοικιών στα αστικά κέντρα, ενώ σε περίπου 10% των παλαιότερων κτιρίων έχουν γίνει συνδυασμένες παρεμβάσεις θερμοϋγρομόνωσης των δωμάτων και των στεγών [5]. Σελίδα 45

58 Τέλος, σύμφωνα με τα στοιχεία του Υπουργείου Περιβάλλοντος και Ενέργειας, περίπου παρεμβάσεις έχουν υλοποιηθεί ως τα τέλη του 2015 με χρηματοδότηση του προγράμματος «Εξοικονομώ κατ οίκον». 2. Ανάλογο βαθμό αβεβαιότητας εισάγει και η πλημμελής εφαρμογή των μελετών θερμομόνωσης σε κτίρια που κατασκευάστηκαν τα πρώτα χρόνια από την εφαρμογή του Κ.Θ.Κ. (συμβατικά δεχόμαστε την περίοδο από το 1980 ως το 1985). 3. Κατά συνέπεια, περίπου το 30% του ελληνικού κτιριακού αποθέματος, που έχει κατασκευαστεί μετά το 1985, διαθέτει θερμομονωτική προστασία, η οποία ήταν επαρκής για τα δεδομένα της εποχής, η οποία όμως δεν μπορεί να χαρακτηριστεί ως ικανοποιητική με βάση τις απαιτήσεις της εποχής του Κτιρίου (σχεδόν) Μηδενικής Κατανάλωσης Ενέργειας. 4. Η εισαγωγή στην ελληνική νομοθεσία ενός σύγχρονου, ολοκληρωμένου ενεργειακού κανονισμού καθυστέρησε υπερβολικά, και έγινε μόλις το 2010, με τη θέσπιση του Κανονισμού Ενεργειακής Απόδοσης Κτιρίων (ΚΕΝΑΚ). Δυστυχώς στο διάστημα μετά το 2010, και ως απόρροια της πρωτόγνωρης ύφεσης, η κατασκευαστική δραστηριότητα έχει μειωθεί δραστικά, με αποτέλεσμα η επίδραση του ΚΕΝΑΚ, ποσοτικά τουλάχιστον, να είναι πρακτικά αμελητέα. 5. Τέλος, αξίζει να επισημανθεί ότι έως τις αρχές της δεκαετίας του 2000, κατά το σχεδιασμό των κτιρίων εξακολουθούσαν να υποτιμώνται οι βασικές αρχές του ενεργειακού σχεδιασμού, όπως η ηλιοπροστασία, ο φυσικός αερισμός και η αξιοποίηση της θερμοχωρητικότητας του κτιριακού κελύφους. Χρειάστηκε να καταστεί σαφές το όφελος από την εφαρμογή αυτών των αρχών, αλλά και να εισέλθουν στον επαγγελματικό χώρο μια νέα γενιά καλά εκπαιδευμένων αρχιτεκτόνων και μηχανικών, ώστε να σημειωθεί πρόοδος σε αυτό το επίπεδο. Συνυπολογίζοντας κάποιος σε όλα αυτά και το ευρωπαϊκό θεσμικό πλαίσιο και την απαίτηση για επίτευξη των στόχων μέχρι το 2020 (μείωση κατά 20% της κατανάλωσης ενέργειας, κάλυψη ποσοστού 20% των ενεργειακών αναγκών από ανανεώσιμες πηγές ενέργειας, και μείωση κατά 20% των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου) τότε είναι προφανές ότι οι δράσεις για ενεργειακή αναβάθμιση των κτιρίων είναι κάτι παραπάνω από αναγκαίες Νομοθετικό Πλαίσιο Πολιτική της Ευρωπαϊκής Ένωσης αποτελεί η προώθηση ενεργειακά αποδοτικότερων προϊόντων, η κατασκευή κτιρίων με χαμηλή ενεργειακή κατανάλωση, καθώς και η εγκατάσταση ενεργειακά πιο αποδοτικών ηλεκτρομηχανολογικών συστημάτων. Για το λόγο αυτό, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή προχώρησε σε μια σειρά από μέτρα που εστιάζουν στην ενεργειακή απόδοση των κτιριακών εγκαταστάσεων και των δομικών υλικών. Από έρευνες προκύπτει πως στον τριτογενή τομέα οφείλεται περίπου το 40% της συνολικής κατανάλωσης ενέργειας, καθώς και το 40% των εκπομπών του CO 2. Λαμβάνοντας τα στοιχεία αυτά υπόψη, συστάθηκαν κατάλληλες οδηγίες οι οποίες περιλαμβάνουν μέτρα για την ενεργειακή απόδοση των κτιρίων. Η αρχή έγινε με την Κοινοτική Οδηγία 2002/91/EK, που αποτελεί την τρέχουσα νομοθεσία, και εν συνεχεία συστάθηκε η αναθεώρηση της οδηγίας αυτής με την 2010/31/ΕΚ, λόγω κάποιων ασαφειών και λειτουργικών προβλημάτων που εμφάνιζε η προκάτοχός της. Το σύνολο των ευρωπαϊκών αυτών οδηγιών εναρμονίστηκε με την ελληνική νομοθεσία με τους νόμους 3661/2008 και 4122/2013, αντίστοιχα. Σελίδα 46

59 Διερεύνηση δυνατοτήτων επιλογής και διαμόρφωσης ενεργειακά αποδοτικών συστημάτων μόνωσης σε κτιριακές εγκαταστάσεις Επιπροσθέτως, ο οικολογικός σχεδιασμός των προϊόντων και των ηλεκτρικών συσκευών είναι ζωτικής σημασίας για τη μείωση της καταναλισκόμενης ενέργειας στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Για αυτό το λόγο, συστάθηκε η Κοινοτική Οδηγία 93/68/EK, η οποία περιλαμβάνει γενικά στοιχεία για το CE Marking, εν συνεχεία θεσπίστηκε η Κοινοτική Οδηγία 89/106/ΕΚ, η οποία ήταν σε ισχύ μέχρι την 1 η Ιουλίου του 2013 και τελευταία είναι η αναθεωρημένη Κοινοτική Οδηγία 305/2011/ΕΚ, όπου τίθεται πλέον ως βασική απαίτηση η βιώσιμη χρήση των φυσικών πόρων. Η εναρμόνιση των Κοινοτικών Οδηγιών έγινε με το Προεδρικό Διάταγμα 334/94. Στόχος της αναθεώρησης της αρχική Οδηγίας 89/106/ΕΚ ήταν η απλοποίηση του κανονισμού ώστε να αυξηθεί η ευελιξία στη διατύπωση και χρήση των Τεχνικών Προδιαγραφών, να γίνουν πιο αντιληπτοί οι κανόνες τυποποίησης και να ελαχιστοποιηθούν τα εμπόδια εφαρμογής του, διευκολύνοντας την ελεύθερη αγορά των δομικών προϊόντων [6,7]. Σχήμα 1.2: Ενεργειακή σήμανση ηλεκτρικών συσκευών [31] Η πιστοποίηση κατά CE αποτελεί πλέον αναγκαιότητα για τα δομικά προϊόντα στην περίπτωση που απαιτείται δήλωση της απόδοσης του προϊόντος. Βασικές απαιτήσεις των δομικών κατασκευών αποτελούν η μηχανική αντοχή και ευστάθειά τους, η πυρασφάλεια, η υγεία και ασφάλεια χρήσης, η προστασία κατά του θορύβου, η εξοικονόμηση ενέργειας και συγκράτηση θερμότητας και η βιώσιμη χρήση των φυσικών πόρων. Σελίδα 47

60 Σχήμα 1.3: Αποτελέσματα από μη εφαρμογή κανόνων πυρασφάλειας [41] Η διαδικασία πιστοποίησης κατά CE που ακολουθείται, διακρίνεται σε 7 επιμέρους στάδια [6]: 1. Εντοπισμός οδηγιών, εναρμονισμένων προτύπων και τεχνικών εγκρίσεων που αφορούν το υπό μελέτη προϊόν 2. Προσδιορισμός του συστήματος αξιολόγησης 3. Δοκιμή κατάλληλου δείγματος προϊόντος 4. Συμπλήρωση δήλωσης απόδοσης 5. Σύνταξη τεχνικού φακέλου 6. Επαφή με κοινοποιημένο φορέα ή εργαστήριο 7. Πιστοποίηση κατά CE Tα θερμομονωτικά υλικά που αφορούν κτιριακές εφαρμογές πρέπει να είναι σύμφωνα με τα ακόλουθα πρότυπα [7]: EN 13162:2008 Thermal insulation products for buildings Factory made mineral wool (MW) products Specification EN 13163:2008 Thermal insulation products for buildings Factory made products of expanded polystyrene (EPS) Specification EN 13164:2008 Thermal insulation products for buildings Factory made products of extruded polystyrene foam (XPS) Specification EN 13165:2008 Thermal insulation products for buildings Factory made rigid polyurethane foam (PUR) products Specification EN 13166:2008 Thermal insulation products for buildings Factory made products of phenolic foam (PF) Specification Σελίδα 48

61 Διερεύνηση δυνατοτήτων επιλογής και διαμόρφωσης ενεργειακά αποδοτικών συστημάτων μόνωσης σε κτιριακές εγκαταστάσεις EN 13167:2008 Thermal insulation products for buildings Factory made cellular glass (CG) products Specification EN 13168:2008 Thermal insulation products for buildings Factory made wood wool (WW) products Specification EN 13169:2008 Thermal insulation products for buildings Factory made products of expanded perlite (EPB) Specification EN 13170:2008 Thermal insulation products for buildings Factory made products of expanded cork (ICB) Specification EN 13171:2008 Thermal insulating products for buildings Factory made wood fibre (WF) products Specification Ανάλογα με την κατηγορία ακαυστότητας (Α1 έως F) το προϊόν πιστοποιείται με διαφορετικό σύστημα αξιολόγησης (Πίνακες ). Τα συστήματα αξιολόγησης που υπάρχουν βάσει της Κοινοτικής Οδηγίας 89/106/ΕΚ είναι [6]: 1. Σύστημα 1+: Πιστοποίηση προϊόντος με επιθεώρηση και έλεγχο δειγμάτων. 2. Σύστημα 1: Πιστοποίηση προϊόντος χωρίς επιθεώρηση και έλεγχο δειγμάτων. 3. Σύστημα 2+: Πιστοποίηση του συστήματος παραγωγής με συνεχή επιτήρηση. 4. Σύστημα 2: Πιστοποίηση του συστήματος παραγωγής χωρίς συνεχή επιτήρηση. 5. Σύστημα 3: Ο αρχικός έλεγχος από πιστοποιημένους φορείς 6. Σύστημα 4: Δεν περιλαμβάνονται διαπιστευμένοι φορείς. Σύμφωνα με τη νέα Κοινοτική Οδηγία 305/2011/ΕΚ, το Σύστημα 2 καταργείται ενώ το 1+ απλοποιείται. Πίνακας 1.1: Κατηγορίες πιστοποίησης σύμφωνα με 89/106/ΕΚ Προϊόν/τα Χρήση Επίπεδο ή Κλάση (ακαυστότητα) Θερμομονωτικό υλικό Για χρήσεις που υπόκεινται σε κανονισμούς αναφορικά με την ακαυστότητα. Σύστημα Πιστοποίησης (A1, A2, B, C) a 1 (A1, A2, B, C) b, D, E 3 (A1 μέχρι E) c, F 3 (4 για RtF) Οτιδήποτε 3 a Προϊόντα/Υλικά για τα οποία σε ένα σαφώς προσδιορίσιμο στάδιο της διαδικασίας παραγωγής επέρχεται βελτίωση της κατηγορίας ακαυστότητας. b Προϊόντα/Υλικά που δεν συμπεριλαμβάνονται από την υποσημείωση. c Προϊόντα/Υλικά τα οποία δεν απαιτούν έλεγχο ακαυστότητας. Σελίδα 49

62 Πίνακας 1.2: Συστήματα αξιολόγησης σύμφωνα με την Κοινοτική Οδηγία 89/106/ΕΚ, όπου Κ: Κατασκευαστής και ΔΦ: Διαπιστευμένος Φορέας [6] Διεργασίες συστημάτων αξιολόγησης Σύστημα Αξιολόγησης Δοκιμές στο χώρο παραγωγής (FPC) Κ Κ Κ Κ Κ Κ Έλεγχος δείγματος από τον κατασκευαστή στο χώρο παραγωγής με βάση συγκεκριμένο πλάνο εργαστηριακών ελέγχων Κ Κ Κ Κ K* Προσδιορισμός τύπου προϊόντος (ITT) ΔΦ ΔΦ Κ Κ ΔΦ Κ Αρχική επιθεώρηση στο χώρο παραγωγής και δοκιμές (FPC) ΔΦ ΔΦ ΔΦ ΔΦ Συνεχής εποπτεία, εξέταση, αξιολόγηση δοκιμών παραγωγής ΔΦ ΔΦ ΔΦ Δειγματοληπτική δοκιμή προϊόντος πριν διατεθεί στην αγορά ΔΦ Τα θερμομονωτικά υλικά πιστοποιούνται βάσει των Ευρωπαϊκών Προτύπων «Νέας Προσέγγισης». Συγκεκριμένα, τα βιομηχανικά παραγόμενα προϊόντα από πετροβάμβακα, διογκωμένη πολυστερίνη και εξηλασμένη πολυστερίνη ακολουθούν αντίστοιχα τους ΕΝ 13162, ΕΝ και ΕΝ Η εξηλασμένη και η διογκωμένη πολυστερίνη ακολουθούν το Σύστημα αξιολόγησης 3 και 1, ενώ ο πετροβάμβακας το Σύστημα 1. Συγκεκριμένα, η εξηλασμένη και η διογκωμένη πολυστερίνη ακολουθούν το Σύστημα 3 για όλα τους τα προϊόντα εκτός από το προϊόν για την εξωτερική θερμομόνωση όπου ακολουθείται το Σύστημα 1 [7]. Σύστημα αξιολόγησης 1 Τα προϊόντα που ακολουθούν το Σύστημα 1, πρέπει να πιστοποιούνται σε κοινοποιημένο εργαστήριο από την Ευρωπαϊκή Λίστα που υπάρχει στην επίσημη ιστοσελίδα της Ευρωπαϊκής Ένωσης ( [7]. Ως κοινοποιημένο εργαστήριο ορίζεται το πιστοποιημένο εργαστήριο που είναι ικανό να πραγματοποιεί ελέγχους σύμφωνα με τα πρότυπα «Νέας Προσέγγισης». Σελίδα 50

63 Διερεύνηση δυνατοτήτων επιλογής και διαμόρφωσης ενεργειακά αποδοτικών συστημάτων μόνωσης σε κτιριακές εγκαταστάσεις Σχήμα 1.4: Κατάλογος εργαστηρίων πιστοποίησης στην Ελλάδα [32] Τα αποτελέσματα των μετρήσεων που προκύπτουν, δημιουργούν το «Πιστοποιητικό Συμμόρφωσης» (EC Certificate) που υπογράφεται από το κοινοποιημένο εργαστήριο πιστοποίησης. Παράλληλα με το «Πιστοποιητικό Συμμόρφωσης», εκδίδεται από τον παραγωγό του υλικού η «Δήλωση Επίδοσης», όπου αναγράφονται τα στοιχεία των εργαστηρίων όπου έγιναν οι έλεγχοι και προσδιορίστηκαν οι κωδικοί πιστοποίησης (πχ. MW EN13162 CS(10)50..) για τον κάθε τύπο προϊόντος. Έτσι, με την ολοκλήρωση της διαδικασίας, το προϊόν, θα πρέπει να διαθέτει 2 πιστοποιητικά: I. Από τον φορέα πιστοποίησης, «Πιστοποιητικό Συμμόρφωσης» και II. Από τον παραγωγό «Δήλωση Επίδοσης» Τέλος, ο παραγωγός οφείλει να κρατάει ένα βιβλίο ελέγχων, το οποίο πρέπει να προσκομίζει σε κάθε έλεγχο. Επίσης, η παραγωγική διαδικασία πρέπει να ελέγχεται από το κοινοποιημένο εργαστήριο κάθε έξη μήνες, καθώς η κατηγορία πυραντοχής είναι υψηλή [6,7]. Για τη σωστή ανάγνωση των πιστοποιητικών CE πρέπει να παρατηρούνται συγκεκριμένα σημεία. Για την περίπτωση του «Πιστοποιητικού Συμμόρφωσης» τα σημεία που αναγράφονται και πρέπει να επισημανθούν είναι: Σελίδα 51

64 I. Τα στοιχεία του φορέα II. III. IV. Τα στοιχεία του παραγωγού Η περιγραφή του προϊόντος Οι εφαρμογές για τις οποίες προορίζεται το προϊόν V. Ο αριθμός πιστοποιητικού VI. VII. Οι συνθήκες και περίοδος ισχύος του πιστοποιητικού Το όνομα και η θέση του υπεύθυνου που υπογράφει το πιστοποιητικό Επιπλέον, στο Πιστοποιητικό αυτό, υπάρχει και ένας πίνακας, όπου αναγράφονται όλα τα τεχνικά χαρακτηριστικά που δηλώνει ο παραγωγός για τα προϊόντα. Στον πίνακα αυτό, καταγράφονται τα εμπορικά ονόματα όλων των προϊόντων που έχουν πιστοποιηθεί καθώς και όλα τα τεχνικά χαρακτηριστικά που έχουν μετρηθεί και δηλώνονται για κάθε τύπο προϊόντος. Επίσης, προσδιορίζεται το πρότυπο που ακολουθείται για το κάθε τεχνικό χαρακτηριστικό. Στην περίπτωση της «Δήλωσης Επίδοσης» τα στοιχεία που αναγράφονται και πρέπει να επισημανθούν είναι: I. Τα στοιχεία του παραγωγού II. III. IV. Τα στοιχεία του φορέα Η περιγραφή του προϊόντος και αντίγραφο τεχνικού φυλλαδίου Οι εφαρμογές για τις οποίες προορίζεται το προϊόν V. Ο αριθμός του συνοδευτικού πιστοποιητικού VI. Το όνομα και η θέση του υπεύθυνου που υπογράφει Σύστημα αξιολόγησης 3 Η πιστοποίηση προϊόντων κατά Σύστημα 3 γίνεται σε κοινοποιημένο εργαστήριο από την Ευρωπαϊκή Λίστα που υπάρχει στην επίσημη ιστοσελίδα της Ευρωπαϊκής Ένωσης ( Τα αποτελέσματα των μετρήσεων που προκύπτουν, δίνονται στον παραγωγό του υλικού, ο οποίος εκδίδει τη «Δήλωση Επίδοσης», όπου αναγράφονται τα στοιχεία των εργαστηρίων όπου έγιναν οι έλεγχοι και οι κωδικοί πιστοποίησης (πχ. XPS EN13164 CS(10)500..) για τον κάθε τύπο προϊόντος. Τέλος, ο παραγωγός κρατάει ένα βιβλίο ελέγχων το οποίο προσκομίζει σε κάθε έλεγχο [6,7]. Ο παραγωγός επισυνάπτει τη σήμανση CE στο προϊόν και στη «Δήλωση Επίδοσης» επισημαίνονται: I. Τα στοιχεία του παραγωγού II. III. IV. Η περιγραφή του προϊόντος και αντίγραφο του τεχνικού φυλλαδίου Οι εφαρμογές για τις οποίες προορίζεται το προϊόν Το όνομα και η διεύθυνση του κοινοποιημένου εργαστηρίου V. Το όνομα και η θέση του υπευθύνου που υπογράφει Σελίδα 52

65 Διερεύνηση δυνατοτήτων επιλογής και διαμόρφωσης ενεργειακά αποδοτικών συστημάτων μόνωσης σε κτιριακές εγκαταστάσεις Συμπερασματικά, γίνεται αντιληπτό ότι η Ευρωπαϊκή και Ελληνική πολιτική σε θέματα ενεργειακής απόδοσης των κατασκευών, εστιάζει σε σταδιακά αυστηρότερους κανόνες και πρότυπα όχι μόνο για την ενεργειακή κατανάλωση του κτιριακού τομέα, αλλά και για την χρήση των πρώτων υλών. Η προσπάθεια αυτή ενισχύεται συνεχώς καθώς ευρωπαϊκές και εθνικές πολιτικές εναντιώνονται στην αλόγιστη εκμετάλλευση των πρώτων υλών και προωθούν τη βιώσιμη χρήση φυσικών πόρων Εξέλιξη Θερμομονωτικών Υλικών στην Αγορά Ο κλάδος των μονωτικών υλικών στην Ελλάδα άρχισε να ενηλικιώνεται στις αρχές της δεκαετίας του 1980, μετά την θέσπιση του Κανονισμού Θερμομόνωσης Κτιρίων. Η αγορά στα πρώτα εκείνα χρόνια, αλλά και ως τα τέλη της δεκαετίας του 2000, χαρακτηρίστηκε από εξαιρετική ανάπτυξη, τόσο ως προς τον όγκο και την ποικιλία των υλικών, όσο και ως προς τον αριθμό των συμμετεχόντων, παραγωγών και εμπόρων. Έγινε δε ένας κλάδος με ισχυρή παραγωγική βάση, που όχι μόνο έχει σημαντική προστιθέμενη αξία για την εγχώρια παραγωγή, αλλά παρουσιάζει και αξιόλογη εξαγωγική δραστηριότητα. Όπως είναι εύλογο, η πορεία της αγοράς θερμομονωτικών υλικών εξαρτάται από τρεις κυρίως παράγοντες: Τον ρυθμό οικοδομικής δραστηριότητας, τον βαθμό θερμικής προστασίας των κτιρίων που προβλέπει η νομοθεσία ή απαιτούν οι καταναλωτές και βεβαίως την τεχνολογική εξέλιξη των θερμομονωτικών υλικών και των δομικών υλικών ευρύτερα. Η οικοδομική δραστηριότητα καθορίζεται από πολλούς παράγοντες: Οι μακροοικονομικές συνθήκες επηρεάζουν καθοριστικά την δυνατότητα χρηματοδότησης οικοδομικών έργων αλλά και το διαθέσιμο εισόδημα του αγοραστή [8]. Η δημογραφική εξέλιξη του πληθυσμού αποτελεί την πλέον ισχυρή κινητήρια δύναμη για την ανάγκη στέγασης. Η οικιστική πολιτική των κυβερνήσεων, σε συνδυασμό με το νομοθετικό πλαίσιο χρήσεων γης προσδιορίζουν τον τρόπο δόμησης. Τέλος, δεδομένα όπως οι κοινωνικές αντιλήψεις, οι καταναλωτικές προτιμήσεις, η οικολογική συνείδηση και το τόσο δύσκολο να αναλυθεί «καταναλωτικό κλίμα» είναι παράμετροι που δεν μπορούν να υποτιμηθούν. Ο κλάδος της ανέγερσης νέων κτιρίων, ιδίως κατοικιών, διέρχεται, σε εθνικό και ευρωπαϊκό επίπεδο, μία παρατεταμένη περίοδο κρίσης. Ειδικότερα στην Ελλάδα, η κρίση είναι απόρροια της πρωτοφανούς οικονομικής ύφεσης που έχει πλήξει τη χώρα μετά το 2008, του εκρηκτικού χαρακτήρα της αστικής δόμησης στις προηγούμενες δεκαετίες, αλλά και της εξέλιξης των δημογραφικών μεγεθών. Το 2011 υπήρχαν περίπου κατοικίες στην Ελλάδα, σε καθεμία των οποίων διέμεναν κατά μέσο όρο 3 άτομα, με τάσεις σταθεροποίησης. Παράλληλα, υπήρχαν περισσότερες από κατοικίες παραθεριστικής ή περιοδικής χρήσης. Μετά το 2010, ο ρυθμός κατασκευής καινούργιων κατοικιών έχει σταθεροποιηθεί σε πολύ χαμηλά επίπεδα, λιγότερο του 5% της τιμής του 2000, και κατά συνέπεια η κατασκευή νέων κατοικιών, που να ανταποκρίνονται στις απαιτήσεις του ΚΕΝΑΚ δεν μπορεί να συμβάλει ουσιαστικά στη βελτίωση της ενεργειακής απόδοσης του κτιριακού αποθέματος συνολικά, ούτε βεβαίως από μόνη της μπορεί να δώσει ώθηση στον κλάδο. Η τάση αυτή δύσκολα θα αντιστραφεί στο άμεσο μέλλον (Σχήμα 1.5). Σελίδα 53

66 Σχήμα 1.5: Κατανομή ελληνικών κτιρίων σε σχέση με το χρόνο κατασκευής τους [9] Από την παράθεση αυτών των στοιχείων καθίσταται σαφές ότι ο τομέας της ενεργειακής αναβάθμισης υφιστάμενων κτιρίων, στο πλαίσιο της συνολικότερης ανακαίνισής τους, θα αποκτά ολοένα και μεγαλύτερη σημασία στο άμεσο μέλλον, για όλους όσους εμπλέκονται, άμεσα ή έμμεσα, στον οικοδομικό κλάδο. Το φαινόμενο αυτό ξεπερνά, άλλωστε, τα ελληνικά σύνορα. Όπως έχει τεκμηριωθεί από σειρά ερευνών, τα 3,65 εκατ. που χρησιμοποιούνται ως κύριες κατοικίες καταναλώνουν αισθητά περισσότερη ενέργεια για τη διασφάλιση των συνθηκών θερμικής άνεσης, και βεβαίως και ποιότητας αέρα, σε σχέση με τον Ευρωπαϊκό μέσο όρο. Παρατηρούνται σημαντικές διαφοροποιήσεις, ανάλογα με την κατηγορία κτιρίων (μονοκατοικία, διπλοκατοικία, πολυκατοικία), και την ποιότητα της κατασκευής της (μη θερμομονωμένη, πλημμελώς ή επαρκώς θερμομονωμένη) αλλά βεβαίως και τα αρχιτεκτονικά και τυπολογικά χαρακτηριστικά των κτιρίων. Ιδιαίτερα έντονα είναι τα προβλήματα σε όσα κτίρια κατασκευάστηκαν πριν από το 1980, που είναι μη θερμομονωμένα και αποτελούν περίπου το 65% του κτιριακού αποθέματος, αλλά και αυτά της δεκαετίας του 1980, τα οποία επί το πλείστον είναι πλημμελώς θερμομονωμένα. Σε κάθε περίπτωση, η κανονικοποιημένη μέση κατανάλωση είναι σχεδόν διπλάσια αυτής των κτιρίων σε χώρες μέλη της Ε.Ε. με αυστηρούς κανονισμούς ενεργειακής απόδοσης των κτιρίων. Ωστόσο, εκτιμάται ότι η εφαρμογή του ΚΕΝΑΚ, αλλά και οι στοχευμένες δράσεις αναβάθμισης της ενεργειακής απόδοσης των υφιστάμενων κτιρίων, όπως το «Εξοικονομώ κατ οίκον» θα αποδώσουν εν ευθέτω χρόνο καρπούς στην κατεύθυνση της μείωσης της καταναλισκόμενης ενέργειας [9]. Είναι λοιπόν σαφές, ότι η ζήτηση των μονωτικών υλικών επηρεάζεται άμεσα από την οικονομική συγκυρία της εποχής, την επενδυτική και οικοδομική δραστηριότητα της αγοράς. Η συνολική ζήτηση θερμομονωτικών ηχομονωτικών υλικών της ελληνικής αγοράς το 2014 κυμάνθηκε περί τα m 3, τιμή χαμηλότερη σχεδόν κατά 59% σε σχέση με τα m 3 του 2008, της τελευταίας χρονιάς πριν την ύφεση. Η ζήτηση για τα διάφορα είδη θερμομονωτικών υλικών εξαρτάται από μία σειρά παράγοντες, όπως οι τεχνικές τους ιδιότητες, η τιμή τους, η ποιότητά τους, τόσο η μετρήσιμη όσο και η εικόνα την οποία έχουν γι αυτήν οι καταναλωτές, βεβαίως η καταλληλόλητα για τις συγκεκριμένες κατασκευαστικές πρακτικές Σελίδα 54

67 Διερεύνηση δυνατοτήτων επιλογής και διαμόρφωσης ενεργειακά αποδοτικών συστημάτων μόνωσης σε κτιριακές εγκαταστάσεις αλλά και η ευκολία χρήσης στο εργοτάξιο. Η ελληνική αγορά χαρακτηρίζεται από την έντονη παρουσία των αφρωδών κυψελωτών υλικών (εξηλασμένη και διογκωμένη πολυστερίνη) (Σχήμα 1.6). Αντίθετα, στην Ευρωπαϊκή αγορά κυριαρχούν τα ανόργανα ινώδη υλικά, ο πετροβάμβακας και ο υαλοβάμβακας. Σχήμα 1.6: Ποσοστό συμμετοχής των θερμομονωτικών υλικών στην ελληνική αγορά [8] Τέλος, μία αισιόδοξη διαπίστωση από τις εξελίξεις της πενταετίας , είναι ότι στον βαθιά χειμαζόμενο κλάδο των κατασκευών, οι δράσεις γύρω από την εξοικονόμηση ενέργειας αποτελούν έναν από τους λίγους τομείς που καταγράφεται κινητικότητα, κυρίως στην αναβάθμιση των υφιστάμενων κτιρίων, με τους καταναλωτές να επιδεικνύουν ιδιαίτερο ενδιαφέρον για ποιοτικές και ολοκληρωμένες λύσεις. Σελίδα 55

68 1.2 Υπολογισμός Απωλειών Θερμότητας & Θερμικών Κερδών Το ενεργειακό προφίλ μιας κατασκευής είναι άρρηκτα συνδεδεμένο με την ενεργειακή μελέτη που διενεργείται και η οποία διασφαλίζει βάσει κανονισμών την τήρηση βασικών κανόνων εξοικονόμησης ενέργειας. Συγκεκριμένα, η ενεργειακή μελέτη αποτελεί ένα εργαλείο ταξινόμησης των κτιρίων σε κατηγορίες ενεργειακής απόδοσης σύμφωνα με την ενεργειακή κατανάλωσή τους σε σχέση με αυτή ενός «μέσου» σύγχρονου κτιρίου (κτίριο αναφοράς). Το ισχύον νομοθετικό πλαίσιο λαμβάνει υπόψη του πλήθος προδιαγραφών και απαιτήσεων αναφορικά με τα στοιχεία λειτουργίας του κτιρίου, το κέλυφος και τα ηλεκτρομηχανολογικά του συστήματα. Μέσα από τις παραμέτρους αυτές, καθορίζονται κοινά σημεία αναφοράς για την αξιολόγηση, ανεξαρτητοποιείται η αξιολόγηση του κτιρίου από την ενεργειακή συνείδηση των χρηστών, θεσπίζονται οι ελάχιστες απαιτήσεις εσωκλιματικών συνθηκών και θερμικής προστασίας και παράλληλα συνεκτιμάται η επίδραση των χαρακτηριστικών του κελύφους στην κατανάλωση του κτιρίου. Σχήμα 1.7: Ενεργειακές απώλειες από το κέλυφος του κτιρίου[30] Η θερμομονωτική προστασία του κτιριακού κελύφους καθορίζει τη ροή θερμότητας από το εσωτερικό του κτιρίου προς το εξωτερικό περιβάλλον. Στο πλαίσιο αυτό, κρίνεται απαραίτητος ο έλεγχος της θερμομονωτικής επάρκειας των κτιριακών εγκαταστάσεων για τον προσδιορισμό των απωλειών που καταγράφονται και την αξιολόγησή τους σύμφωνα με τα ισχύοντα όρια των κανονισμών. Επίσης κρίνεται απαραίτητος ο προσδιορισμός πιθανών θερμικών κερδών που παρατηρούνται σε μια κατασκευή καθώς μπορούν με σωστή αξιοποίηση, να συμβάλλουν στην μείωση των ενεργειακών απαιτήσεων. Σελίδα 56

69 Διερεύνηση δυνατοτήτων επιλογής και διαμόρφωσης ενεργειακά αποδοτικών συστημάτων μόνωσης σε κτιριακές εγκαταστάσεις Σχήμα 1.8: Ενεργειακές απώλειες λόγω πλημμελούς μόνωσης [33] Θερμομονωτική Επάρκεια Κτιρίου Κατά το σχεδιασμό ενός κτιρίου, στόχος του μελετητή είναι η δημιουργία συνθηκών άνεσης στους χρήστες ανεξάρτητα από τις επικρατούσες εξωτερικές συνθήκες περιβάλλοντος. Για την επίτευξη του στόχου αυτού, σημαντικός είναι ο ρόλος της θερμομόνωσης, η οποία εμποδίζει τη μεταφορά θερμότητας. Μέσα από τον έλεγχο θερμομονωτικής επάρκειας μιας κατασκευής προσδιορίζονται οι απώλειες θερμότητας της κατασκευής. Στο πλαίσιο αυτό, αξιολογείται η θερμομονωτική επάρκεια τόσο των αδιαφανών όσο και των διαφανών δομικών στοιχείων της. Με στόχο την αναλυτική ενημέρωση των ενδιαφερόμενων ακολουθεί παρουσίαση του μεθοδολογικού πλαισίου που ακολουθείται σύμφωνα με την ισχύουσα νομοθεσία. Παρόλα αυτά εκτός της αναλυτικής αυτής προσέγγισης, δίνεται η δυνατότητα μέσω απλών λογισμικών, εταιρειών παραγωγής θερμομονωτικών υλικών, άμεσης ενημέρωσης των ενδιαφερομένων σχετικά με τα όρια και τις απαιτήσεις του συντελεστή θερμοπερατότητας για το σύνολο των διατομών μιας κατασκευής. Ενδεικτικό λογισμικό για την ελληνική επικράτεια και για το σύνολο των κλιματικών της ζωνών αποτελεί ο οδηγός θερμομόνωσης της FIBRAN AE ( Το μεθοδολογικό πλαίσιο που ακολουθείται για τον έλεγχο θερμομονωτικής επάρκειας είναι [10, 11, 12, 13]: 1. Υπολογισμός συντελεστή θερμοπερατότητας των αδιαφανών και διαφανών δομικών στοιχείων. Ο συντελεστής θερμοπερατότητας για τα αδιαφανή δομικά στοιχεία ορίζεται ως ο αντίστροφος της συνολικής αντίστασης που προβάλλει στη ροή θερμότητας το δομικό στοιχείο και προκύπτει από τη Σχέση 1.1. Σελίδα 57

70 (Σχέση 1.1) Όπου, U: ο συντελεστής θερμοπερατότητας του δομικού στοιχείου, [W/(m² K)] n: το πλήθος των στρώσεων του δομικού στοιχείου, [αδιάστατο μέγεθος] d: το πάχος της κάθε στρώσης του δομικού στοιχείου, [m] λ: ο συντελεστής θερμικής αγωγιμότητας του υλικού της κάθε στρώσης, [W/(m K)] R δ : η θερμική αντίσταση στρώματος αέρα σε τυχόν υφιστάμενο διάκενο ανάμεσα στις στρώσεις του δομικού στοιχείου, με την προϋπόθεση ότι ο αέρας του διακένου δεν επικοινωνεί με το εξωτερικό περιβάλλον και θεωρείται πρακτικά ακίνητος, [m² K/W] R i : η αντίσταση θερμικής μετάβασης που προβάλλει το επιφανειακό στρώμα αέρα στη μετάδοση της θερμότητας από τον εσωτερικό χώρο προς το δομικό στοιχείο, [m² K/W] R a : η αντίσταση θερμικής μετάβασης που προβάλλει το επιφανειακό στρώμα αέρα στη μετάδοση της θερμότητας από το δομικό στοιχείο προς το εξωτερικό περιβάλλον, [m² K/W]. Το σύνολο των δομικών στοιχείων που μελετώνται, αναφέρεται σε στοιχεία που έρχονται σε επαφή με τον εξωτερικό αέρα, το έδαφος και μη θερμαινόμενους χώρους. Στην περίπτωση διατομής σε επαφή με το έδαφος, η ροή θερμότητας αποτελεί ένα τρισδιάστατο φαινόμενο το οποίο εξαρτάται από ποικίλες παραμέτρους, βασικότερες εκ των οποίων είναι: η θερμική αγωγιμότητα του εδάφους το πάχος του στρώματος εδάφους, που το διαχωρίζει από τον εξωτερικό αέρα, η γεωμετρία του κτιρίου και η θερμική αντίσταση του δομικού στοιχείου. Ακολουθώντας την απλοποιητική παραδοχή μονοδιάστατης ροής θερμότητας, απαραίτητος είναι ο υπολογισμός του ισοδύναμου συντελεστή θερμοπερατότητας. Ο ισοδύναμος συντελεστής θερμοπερατότητας προκύπτει από τους Πίνακες 9α και 9β της ΤΟΤΕΕ βάσει του ονομαστικού συντελεστή θερμοπερατότητας, του βάθους του δομικού στοιχείου και της χαρακτηριστικής διάστασης της πλάκας. Για την περίπτωση των διαφανών δομικών στοιχείων, ο υπολογισμός του συντελεστή θερμοπερατότητας μπορεί να υπολογιστεί είτε αναλυτικά είτε να θεωρηθεί δεδομένος με αποδοχή της πιστοποιημένης τιμής που διαθέτει ο κατασκευαστής. Για την εφαρμογή του αναλυτικού υπολογισμού του συντελεστή θερμοπερατότητας των κουφωμάτων (U W ), απαραίτητος κρίνεται ο υπολογισμός του συντελεστή θερμοπερατότητας του πλαισίου και του υαλοπίνακα κατά την ποσοστιαία αναλογία των εμβαδών των δύο υλικών στην επιφάνεια του κουφώματος, λαμβάνοντας υπόψη τις γραμμικές θερμογέφυρες που αναπτύσσονται μεταξύ πλαισίου και υαλοπίνακα. Σελίδα 58

71 Διερεύνηση δυνατοτήτων επιλογής και διαμόρφωσης ενεργειακά αποδοτικών συστημάτων μόνωσης σε κτιριακές εγκαταστάσεις Αναλυτικός υπολογισμός μονού κουφώματος Ο προσδιορισμός του συντελεστή θερμοπερατότητας των κουφωμάτων γίνεται σύμφωνα με τη Σχέση 1.2. (Σχέση 1.2) Όπου, U w : ο συντελεστής θερμοπερατότητας όλου του κουφώματος, [W/(m² K)] U f : ο συντελεστής θερμοπερατότητας πλαισίου του κουφώματος, [W/(m² K)], προκύπτει από πιστοποίηση κατασκευαστή ή από Πίνακα 11 της ΤΟΤΕΕ U g : ο συντελεστής θερμοπερατότητας του υαλοπίνακα του κουφώματος (μονού, διπλού ή περισσότερων φύλλων), [W/(m² K)], προκύπτει από πιστοποίηση κατασκευαστή ή από Πίνακα 12 της ΤΟΤΕΕ Α f : το εμβαδό επιφάνειας του πλαισίου του κουφώματος, [m²] Α g : το εμβαδό επιφάνειας του υαλοπίνακα του κουφώματος, [m²] l g : το μήκος της θερμογέφυρας του υαλοπίνακα του κουφώματος (το μήκος συναρμογής πλαισίου υαλοπίνακα, δηλαδή η περίμετρος του υαλοπίνακα), [m] Ψ g : ο συντελεστής γραμμικής θερμοπερατότητας του υαλοπίνακα του κουφώματος, [W/(m K)], προκύπτει από Πίνακα 13 της ΤΟΤΕΕ Αναλυτικός υπολογισμός διπλού κουφώματος Όταν στην κατασκευή υπάρχουν διπλά κουφώματα τότε γίνεται χρήση της Σχέσης 1.3 για τον υπολογισμό του συντελεστή θερμοπερατότητας. (Σχέση 1.3) Όπου, U w : ο συντελεστής θερμοπερατότητας όλου του κουφώματος, [W/(m² K)] U w,i : ο συντελεστής θερμοπερατότητας του εσωτερικού κουφώματος, [W/(m² K)] U w,a : ο συντελεστής θερμοπερατότητας του εξωτερικού κουφώματος, [W/(m² K)] R α : η αντίσταση θερμικής μετάβασης που προβάλλει το επιφανειακό στρώμα αέρα στη μετάδοση θερμότητας από το διάκενο μεταξύ των δύο κουφωμάτων προς το δομικό στοιχείο, που θα συνυπολογιζόταν εάν το διάκενο θεωρείτο εξωτερικό περιβάλλον, [m²κ/w] R i : η αντίσταση θερμικής μετάβασης που προβάλλει το επιφανειακό στρώμα αέρα στη μετάδοση θερμότητας από το διάκενο μεταξύ των δύο κουφωμάτων προς το δομικό στοιχειό, που θα συνυπολογιζόταν αν το διάκενο θεωρείτο εσωτερικό περιβάλλον, [m²κ/w] R δ : η θερμική αντίσταση του αέρα του διακένου μεταξύ των δύο κουφωμάτων, [m²κ/w], προκύπτει από τον Πίνακα 4β της ΤΟΤΕΕ Σελίδα 59

72 Επίσης, όπως προαναφέρθηκε, δίνεται η δυνατότητα στον μελετητή να χρησιμοποιήσει την τιμή θερμοπερατότητας του κουφώματος που δίνει ο κατασκευαστής του. Στην περίπτωση αυτή, οφείλει να συνυποβάλει στη μελέτη του το σχετικό πιστοποιητικό ελέγχου από διαπιστευμένο εργαστήριο βάσει του προτύπου προδιαγραφών του υλικού για σήμανση CE. 2. Σύγκριση του συντελεστή θερμοπερατότητας με την από ΚΕΝΑΚ προβλεπόμενη μέγιστη τιμή Οι τιμές ονομαστικού συντελεστή θερμοπερατότητας που προκύπτουν για το σύνολο των δομικών στοιχείων πρέπει να ελεγχθούν με τις προβλεπόμενες μέγιστες τιμές που θεσπίζονται από τον ισχύοντα κανονισμό. Για τα αδιαφανή και διαφανή δομικά στοιχεία, τα όρια που θεσπίζονται συνδέονται με τη θέση της διατομής στην κατασκευή και την κλιματική ζώνη του κτιρίου (Πίνακας 1.3). Πίνακας 1.3: Μέγιστες επιτρεπόμενες τιμές του συντελεστή θερμοπερατότητας διάφορων δομικών στοιχείων ανά κλιματική ζώνη [14] Δομικό στοιχείο Εξωτερική οριζόντια ή κεκλιμένη επιφάνεια σε επαφή με τον εξωτερικό αέρα (οροφές) Εξωτερικοί τοίχοι σε επαφή με τον εξωτερικό αέρα Σύμβολο Μέγιστος επιτρεπόμενος συντελεστής θερμοπερατότητας [W/(m 2 K)] Κλιματική Ζώνη Α Β Γ Δ U R 0,50 0,45 0,40 0,35 U T 0,60 0,50 0,45 0,40 Δάπεδα σε επαφή με τον εξωτερικό αέρα U FA 0,50 0,45 0,40 0,35 Εξωτερικοί χώροι σε επαφή με μη θερμαινόμενους χώρους U TU 1,50 1,00 0,80 0,70 Εξωτερικοί τοίχοι σε επαφή με το έδαφος U TB 1,50 1,00 0,80 0,70 Δάπεδα σε επαφή με κλειστούς μη θερμαινόμενους χώρους U FU 1,20 0,90 0,75 0,70 Δάπεδα σε επαφή με το έδαφος U FB 1,20 0,90 0,75 0,70 Κουφώματα ανοιγμάτων U W 3,20 3,00 2,80 2,60 Γυάλινες προσόψεις κτιρίων μη ανοιγόμενες ή μερικώς ανοιγόμενες U GF 2,20 2,00 1,80 1,80 Σύμφωνα με τον ισχύοντα κανονισμό ενεργειακής απόδοσης των κτιρίων, η ελληνική επικράτεια χωρίζεται σε 4 κλιματικές ζώνες όπως αυτές περιγράφονται στον Πίνακα 1.4 και παριστάνονται στο Σχήμα 1.9 από τη θερμότερη προς τη ψυχρότερη. Επιπροσθέτως, πρέπει να τονιστεί ότι σε κάθε νομό, οι περιοχές που βρίσκονται σε υψόμετρο μεγαλύτερο των 500m, πρέπει να εντάσσονται στην επόμενη ψυχρότερη κλιματική ζώνη από εκείνη στην οποία ανήκουν με εξαίρεση τις περιοχές των νομών της ζώνης Δ, καθώς αυτή αποτελεί την ψυχρότερη ζώνη βάσει κανονισμού. Σελίδα 60

73 Διερεύνηση δυνατοτήτων επιλογής και διαμόρφωσης ενεργειακά αποδοτικών συστημάτων μόνωσης σε κτιριακές εγκαταστάσεις ΚΛΙΜΑΤΙΚΗ ΖΩΝΗ ΖΩΝΗ Α ΖΩΝΗ Β ΖΩΝΗ Γ ΖΩΝΗ Δ Πίνακας 1.4: Νομοί ελληνικής επικράτειας ανά κλιματική ζώνη [14] ΝΟΜΟΙ Ηρακλείου, Χανιών, Ρεθύμνου, Λασιθίου, Κυκλάδων, Δωδεκανήσου, Σάμου, Μεσσηνίας, Λακωνίας, Αργολίδας, Ζακύνθου, Κεφαλληνίας & Ιθάκης, Κύθηρα & νησιά Σαρωνικού (Αττικής), Αρκαδίας (πεδινή) Αττικής (εκτός Κυθήρων & νησιών Σαρωνικού), Κορινθίας, Ηλείας, Αχαΐας, Αιτωλοακαρνανίας, Φθιώτιδας, Φωκίδας, Βοιωτίας, Ευβοίας, Μαγνησίας, Λέσβου, Χίου, Κέρκυρας, Λευκάδας, Θεσπρωτίας, Πρέβεζας, Άρτας Αρκαδίας (ορεινή), Ευρυτανίας, Ιωαννίνων, Λάρισας, Καρδίτσας, Τρικάλων, Πιερίας, Ημαθίας, Πέλλης, Θεσσαλονίκης, Κιλκίς, Χαλκιδικής, Σερρών (εκτός ΒΑ τμήματος), Καβάλας, Ξάνθης, Ροδόπης, Έβρου Γρεβενών, Κοζάνης, Καστοριάς, Φλώρινας, Σερρών (ΒΑ τμήμα), Δράμας Σχήμα 1.9: Απεικόνιση κλιματικών ζωνών ελληνικής επικράτειας [34] 3. Μέτρηση επιφανειών των επιμέρους δομικών στοιχείων Στο στάδιο αυτό, γίνεται προσδιορισμός των εμβαδών σε m 2 των επιφανειών των αδιαφανών και διαφανών δομικών στοιχείων του κελύφους, των οποίων οι συντελεστές θερμοπερατότητας έχουν προσδιοριστεί. Σελίδα 61

74 4. Υπολογισμός θερμογεφυρών Οι θερμογέφυρες αποτελούν σημεία «πληγές» για την κατασκευή καθώς στα σημεία αυτά παρατηρούνται έντονες μεταβολές της ροής θερμότητας από το εσωτερικό προς το εξωτερικό περιβάλλον. Στο πλαίσιο αυτό, οι μελετητές προσπαθούν στη φάση σχεδιασμού να μειώσουν στο μέγιστο τα σημεία εμφάνισής τους. Ως θερμογέφυρες ορίζονται οι θέσεις στο κέλυφος ενός κτιρίου όπου εμφανίζεται, σε σχέση με τις γειτονικές επιφάνειες, διαφοροποίηση στη θερμική αντίσταση των δομικών στοιχείων είτε λόγω ασυνέχειας της στρώσης θερμομόνωσης, είτε λόγω διαφοροποίησης του υλικού κατά μήκος του δομικού στοιχείου είτε λόγω αλλαγής της γεωμετρίας της διατομής. Ανάλογα με την αιτία που τις προκαλεί διακρίνονται στις κατασκευαστικές, στις γεωμετρικές και στο συνδυασμό αυτών. Στην πρώτη περίπτωση, η εμφάνιση της θερμογέφυρας, οφείλεται στην ασυνέχεια του θερμομονωτικού υλικού στη διατομή (Σχήμα 1.10α) ενώ στη δεύτερη οφείλεται στην αλλαγή γεωμετρίας του στοιχείου (Σχήμα 1.10β). α β Σχήμα 1.10: Απεικόνιση (α) κατασκευαστικής και (β) γεωμετρικής θερμογέφυρας [10] Επιπλέον διάκριση των θερμογεφυρών γίνεται βάσει της μορφής της διατομής σε γραμμικές και σε σημειακές θερμογέφυρες. Οι γραμμικές θερμογέφυρες, εμφανίζονται κατά μήκος μιας επιφάνειας, στην οποία συνενώνονται διάφορα δομικά στοιχεία ή ίδια διαφορετικού πάχους (διεπιφάνεια). Παραδείγματα τέτοιων θερμογεφυρών αποτελούν οι ενώσεις δαπέδων με κάθετα στοιχεία ή οι ενώσεις δοκών ή υποστυλωμάτων με την οπτοπλινθοδομή. Αντίθετα, οι σημειακές θερμογέφυρες, εμφανίζονται τοπικά σε ένα σημείο και δεν υπάρχει ομοιογενής ροή θερμότητας κατά μήκος μιας διεύθυνσης, όπως στις γραμμικές. Κυρίως εμφανίζονται στις ενώσεις των γραμμικών θερμογεφυρών. Σελίδα 62

75 Διερεύνηση δυνατοτήτων επιλογής και διαμόρφωσης ενεργειακά αποδοτικών συστημάτων μόνωσης σε κτιριακές εγκαταστάσεις Κατά τον υπολογισμό των θερμογεφυρών, γίνεται αρχικά εντοπισμός τους στα σχέδια του κτιρίου. Συγκεκριμένα, οι κατακόρυφες θερμογέφυρες εντοπίζονται στις κατόψεις του κτιρίου, δεδομένου ότι η κύρια διάστασή τους αναπτύσσεται καθ ύψος και το μήκος τους μετράται με βάση τα σχέδια των τομών. Μέσω των κατόψεων μπορούν να διακριθούν τρεις υποκατηγορίες κατακόρυφων θερμογεφυρών που είναι οι θερμογέφυρες σε εξωτερικές γωνίες, οι θερμογέφυρες σε εσωτερικές γωνίες και οι θερμογέφυρες σε ενώσεις δομικών στοιχείων (Σχήμα 1.11). Σχήμα 1.11: Ενδεικτικές θέσεις εμφάνισης κατακόρυφων θερμογεφυρών [13] Εκτός των κατακόρυφων θερμογεφυρών που εντοπίζονται στις κατόψεις υπάρχουν και οι οριζόντιες θερμογέφυρες που εντοπίζονται στις τομές του κτιρίου και αναπτύσσονται κατά μήκος των δομικών στοιχειών, οπότε το μήκος τους μετράται σύμφωνα με τα σχέδια των κατόψεων. Στην περίπτωση αυτή, διακρίνονται επτά υποκατηγορίες θερμογεφυρών (Σχήμα 1.12): θερμογέφυρες δώματος ή οροφής σε προεξοχή θερμογέφυρες δαπέδου σε προεξοχή ή δαπέδου επάνω από πυλωτή θερμογέφυρες οροφής σε εσοχή θερμογέφυρες δαπέδου σε εσοχή θερμογέφυρες ενδιάμεσου δαπέδου θερμογέφυρες περίδεσμου ενίσχυσης θερμογέφυρες δαπέδου που εδράζεται σε έδαφος. Σελίδα 63

76 Σχήμα 1.12: Ενδεικτικές θέσεις εμφάνισης οριζόντιων θερμογεφυρών [13] Επιπροσθέτως, εντοπίζονται και οι θερμογέφυρες που παρατηρούνται στις περιοχές των κουφωμάτων και έχουν ως μήκος τις διαστάσεις των ανοιγμάτων. Έτσι διακρίνονται δύο υποκατηγορίες θερμογεφυρών κουφωμάτων, οι θερμογέφυρες στον λαμπά του κουφώματος και οι θερμογέφυρες στο ανωκάσι/κατωκάσι του κουφώματος. Επόμενο στάδιο αποτελεί ο υπολογισμός των θερμογεφυρών ο οποίος μπορεί να γίνει είτε μέσω της αναλυτικής διαδικασίας είτε με τη χρήση γενικών συνθηκών. Σελίδα 64

77 Διερεύνηση δυνατοτήτων επιλογής και διαμόρφωσης ενεργειακά αποδοτικών συστημάτων μόνωσης σε κτιριακές εγκαταστάσεις Αναλυτικός Υπολογισμός θερμογεφυρών Στην περίπτωση αυτή, γίνεται επιλογή της τιμής του συντελεστή γραμμικής θερμοπερατότητας (Ψ) μέσω των πινάκων που δίνονται στην ΤΟΤΕΕ για τις περιπτώσεις θερμογεφυρών που απαντώνται στις ελληνικές κατασκευές και υπολογισμός του μήκους της θερμογέφυρας, από τον μελετητή. Η εφαρμογή της μεθόδου αυτής δεν είναι ιδιαίτερα απαιτητική καθώς στην τεχνική οδηγία δίνεται πλήθος κατασκευαστικών διατομών ώστε ο μελετητής να μπορέσει να εντοπίσει την διατομή που αντιστοιχεί στην περίπτωση που μελετά. Χρήση Γενικών Συνθηκών Κατά την επιλογή αυτής της μεθόδου, η επιλογή του συντελεστή Ψ γίνεται μέσα από τον Πίνακα 15 της ΤΟΤΕΕ , όπου καταγράφονται οι βασικές κατηγορίες θερμογεφυρών και γίνεται αντιστοίχιση με την υπό μελέτη διατομή μέσα από προσαυξήσεις και μειώσεις ανάλογα με την κατασκευαστική πρακτική που συναντάται. Μειονέκτημα χρήσης αυτής της μεθόδου αποτελούν οι αυξημένες ροές θερμότητας που προκύπτουν σε σχέση με τις αντίστοιχες κατά την εφαρμογή του αναλυτικού υπολογισμού. 5. Υπολογισμός του μέσου συντελεστή U του κτιριακού κελύφους Έχοντας προσδιορίσει τον σύνολο των παραμέτρων που προηγήθηκαν, είναι πλέον δυνατός ο καθορισμός του συντελεστή θερμοπερατότητας του υπό μελέτη κτιρίου. Ο υπολογισμός αυτός γίνεται σύμφωνα με τη Σχέση 1.4. (Σχέση 1.4) Όπου, U m : ο μέσος συντελεστής θερμοπερατότητας του κελύφους του κτιρίου, [W/(m² K)] n: το πλήθος των επί μέρους δομικών στοιχείων στο κέλυφος του κτιρίου, [αδιάστατο μέγεθος] ν: το πλήθος των θερμογεφυρών που αναπτύσσονται στα όρια του κελύφους, [αδιάστατο μέγεθος] A j : το εμβαδό επιφάνειας που καταλαμβάνει το κάθε δομικό στοιχείο, [m²] U j : ο συντελεστής θερμοπερατότητας του κάθε δομικού στοιχείου j, [W/(m² K)] l j : το συνολικό μήκος του κάθε τύπου θερμογέφυρας που αναπτύσσεται στο περίβλημα του κτιρίου, [m] Ψ j : ο συντελεστής γραμμικής θερμοπερατότητας του κάθε τύπου θερμογέφυρας, [W/(m K)] b: μειωτικός συντελεστής, [αδιάστατο μέγεθος]. Σελίδα 65

78 Το σύνολο των παραγόντων που απαρτίζουν τη Σχέση 1.4, έχουν ήδη προσδιοριστεί με μοναδική εξαίρεση τον μειωτικό συντελεστή b. Ο συντελεστής αυτός ισούται με τη μονάδα όταν οι υπό μελέτη επιφάνειες έρχονται σε επαφή με τον εξωτερικό αέρα, με όμορο κτίριο, με οριζόντια οροφή κάτω από μη θερμομονωμένη στέγη και με το έδαφος. Όταν όμως η υπό ανάλυση επιφάνεια εφάπτεται με θερμαινόμενο χώρο του ίδιου κτιρίου, τότε b=0,5 ενώ όταν η επιφάνεια εφάπτεται με κλειστό μη θερμαινόμενο χώρο τότε είτε ακολουθείται η απλοποιητική παραδοχή οπότε ο συντελεστή b λαμβάνεται 0,5 είτε υπολογίζεται από την Σχέση 1.5. (Σχέση 1.5) Όπου, U uα : ο συντελεστής θερμοπερατότητας δομικού στοιχείου που διαχωρίζει το μη θερμαινόμενο χώρο από το εξωτερικό περιβάλλον, [W/(m² K)] U iu : ο συντελεστής θερμοπερατότητας δομικού στοιχείου που διαχωρίζει το θερμαινόμενο χώρο από το μη θερμαινόμενο χώρο, [W/(m² K)] A uα : το εμβαδό επιφάνειας δομικού στοιχείου που διαχωρίζει το μη θερμαινόμενο χώρο από το εξωτερικό περιβάλλον, [m²] A ju : το εμβαδό επιφάνειας δομικού στοιχείου που διαχωρίζει το θερμαινόμενο χώρο από το μη θερμαινόμενο χώρο, [m²] n u : το πλήθος των εναλλαγών του αέρα ανά ώρα, [h 1 ], όπως προκύπτει από τον Πίνακα 8 της ΤΟΤΕΕ V u : ο όγκος του μη θερμαινόμενου χώρου, [m 3 ] c αέρα : η θερμοχωρητικότητα του αέρα ανά μονάδα όγκου: c αέρα = 0,33 W/(m 3 Κ), [J/(m 3 Κ)]. 6. Έλεγχος για ικανοποίηση ελάχιστης απαίτησης κατά ΚΕΝΑΚ Η τιμή U m όπως προκύπτει από την ανωτέρω διαδικασία πρέπει να συγκριθεί με τις μέγιστες επιτρεπόμενες τιμές του ισχύοντος κανονισμού ανάλογα με την κλιματική ζώνη στην οποία βρίσκεται το υπό μελέτη κτίριο και το λόγο του συνολικού εμβαδού των επιφανειών του κτιρίου, προς το θερμαινόμενο όγκο του κτιρίου (Πίνακας 1.5). Για να είναι αποδεκτή η λύση που προκύπτει θα πρέπει να ισχύει η ανισότητα U m U m.max. Σελίδα 66

79 Διερεύνηση δυνατοτήτων επιλογής και διαμόρφωσης ενεργειακά αποδοτικών συστημάτων μόνωσης σε κτιριακές εγκαταστάσεις Πίνακας 1.5: Μέγιστες επιτρεπόμενες τιμές μέσου συντελεστή θερμοπερατότητας Um [13] Μέγιστες επιτρεπόμενες τιμές μέσου συντελεστή θερμοπερατότητας U m Λόγος Α/V [m 1 ] [W/(m 2 K)] Ζώνη Α Ζώνη Β Ζώνη Γ Ζώνη Δ 0,2 1,26 1,14 1,05 0,96 0,3 1,20 1,09 1,00 0,92 0,4 1,15 1,03 0,95 0,87 0,5 1,09 0,98 0,90 0,83 0,6 1,03 0,93 0,86 0,78 0,7 0,98 0,88 0,81 0,73 0,8 0,92 0,83 0,76 0,69 0,9 0,86 0,78 0,71 0,64 1,0 0,81 0,73 0,66 0, Θερμικά Κέρδη Σημαντική παράμετρος προσδιορισμού της ετήσιας ενεργειακής ζήτησης αποτελούν τα θερμικά κέρδη μιας κτιριακής εγκατάστασης. Τα κέρδη αυτά οφείλονται στο σύνολο των εσωτερικών κερδών που καταγράφονται σε μια κτιριακή εγκατάσταση καθώς και των ηλιακών της κερδών. Τα φορτία αυτά δεν πρέπει να παραλείπονται καθώς στο πλαίσιο ανάλυσης σε επίπεδο δωματίου, μπορεί να προκαλέσουν έντονες διαφοροποιήσεις. Κατά τον προσδιορισμό των εσωτερικών κερδών μιας κτιριακής εγκατάστασης κύριες πηγές παραγωγής θερμότητας αποτελούν η παρουσία χρηστών στο χώρο, ο εξοπλισμός και οι ηλεκτρονικές συσκευές και ο φωτισμός. Επομένως, για τον υπολογισμό των θερμικών κερδών σύμφωνα με τον ΕΛΟΤ ΕΝ ISO και το ισχύον εθνικό νομοθετικό πλαίσιο ακολουθείται η Σχέση 1.6 [15,16]. (Σχέση 1.6) Όπου, Q H,int : θερμικά εσωτερικά κέρδη Φ int,mn,k : ορίζεται ο χρονικός μέσος όρος του ρυθμού ροής θερμότητας της θερμικής πηγής k t: η χρονική διάρκεια της περιόδου υπολογισμού Επιπλέον, ο υπολογισμός των ηλιακών κερδών δεν πρέπει να παραλείπεται καθώς η αξιοποίηση της ηλιακής ακτινοβολίας κατέχει δεσπόζουσα θέση στη φάση σχεδιασμού του κτιρίου. Στο στάδιο αυτό, επιλέγεται η εφαρμογή μέτρων και αρχιτεκτονικών προσεγγίσεων που επιτρέπουν την αξιοποίηση της ηλιακής ακτινοβολίας κατά την περίοδο θέρμανσης και την αποφυγή εισόδου της στο εσωτερικό του κτιρίου κατά την περίοδο ψύξης. Με τον τρόπο αυτό, επιτυγχάνεται η μέγιστη αξιοποίηση των ηλιακών κερδών. Σελίδα 67

80 Σχήμα 1.13: Ενεργειακός Σχεδιασμός του κτιρίου της Ε.Σ.Υ.Ε. στην οδό Πειραιώς: Τομή κτιρίου ανάλυση ηλιασμού και σκιασμού των ηλιακών αιθρίων (Ενεργειακή μελέτη: ΚΑΠΕ) [35] Ο υπολογισμός των ηλιακών κερδών σύμφωνα με τον ΕΛΟΤ ΕΝ ISO και το ισχύον εθνικό νομοθετικό πλαίσιο προκύπτει από τη Σχέση 1.7. (Σχέση 1.7) Όπου, Q sol : θερμικά ηλιακά κέρδη Φ sol,mn,k : ορίζεται ο χρονικός μέσος όρος της έντασης των ηλιακών κερδών από το δομικό στοιχείο k t: η χρονική διάρκεια της περιόδου υπολογισμού Επομένως τα συνολικά μηνιαία θερμικά κέρδη μιας κτιριακής εγκατάστασης αποτελούν το άθροισμα των κερδών των ανωτέρω παραγόντων και συνυπολογίζονται στον προσδιορισμό της ετήσιας ενεργειακής κατανάλωσης του κτιρίου Σχέση 1.8. Όπου, Q H,gn,I : τα μηνιαία θερμικά κέρδη. (Σχέση 1.8) Σελίδα 68

81 Διερεύνηση δυνατοτήτων επιλογής και διαμόρφωσης ενεργειακά αποδοτικών συστημάτων μόνωσης σε κτιριακές εγκαταστάσεις 1.3 Έλεγχος θερμομόνωσης με μετρήσεις: Απαιτούμενος εξοπλισμός Οι βασικές αρχές σχεδιασμού και επιλογής υλικών μπορούν να συμβάλλουν καθοριστικά στην ενεργειακή λειτουργία του κτιρίου, μειώνοντας τις απώλειες θερμότητας και αξιοποιώντας στο μέγιστο τα θερμικά κέρδη του κτιρίου. Κρίνεται λοιπόν, αναγκαία η λήψη μέτρων για την αποφυγή πιθανών κακοτεχνιών στη φάση κατασκευής και η αξιολόγηση της υφιστάμενης κατάστασης [17]. Η αξιολόγηση αυτή μπορεί να πραγματοποιηθεί με τη χρήση κατάλληλου εξοπλισμού προσδιορισμού των θερμικών απωλειών και λειτουργίας των διατομών της κατασκευής. Ο εξοπλισμός που μπορεί να χρησιμοποιηθεί στην περίπτωση αυτή είναι η θερμοκάμερα υπέρυθρων και ο μετρητικός εξοπλισμός προσδιορισμού των τιμών συντελεστή θερμοπερατότητας (U value meter) Θερμοκάμερα Για τον προσδιορισμό των εσωτερικών και εξωτερικών επιφανειακών θερμοκρασιών ενδείκνυται η χρήση θερμοκάμερας. Μέσω της θερμοκάμερας πραγματοποιείται αποτύπωση της κατανομής των επιφανειακών θερμοκρασιών όλων των δομικών στοιχείων του υπό μελέτη κτιρίου. Η λειτουργία της στηρίζεται στην ακτινοβολία που εκπέμπεται από τις επιφάνειες και αντιστοιχεί στο υπέρυθρο φάσμα. Τα χρώματα που υπάρχουν στις υπέρυθρες λήψεις («θερμοφωτογραφίες») αντιστοιχούν σε μια συγκεκριμένη θερμοκρασία η οποία μπορεί να διαβαστεί από την κλίμακα που υπάρχει συνήθως στο δεξί μέρος της εικόνας και κυμαίνεται από πολύ υψηλές μέχρι πολύ χαμηλές θερμοκρασίες, με αντίστοιχη απεικόνιση από το πολύ ανοιχτό κίτρινο ως το βαθύ μπλε. Όσον αφορά το όργανο αυτό καθ αυτό, τα στοιχεία που πρέπει να λαμβάνονται υπόψη κατά την επιλογή και χρήση του είναι: Η ευαισθησία της κάμερας είναι συνάρτηση του ανιχνευτή της, και επιτρέπει τη δημιουργία ευδιάκριτων (ζωντανών) εικόνων. Η ευαισθησία αποτελεί αποτέλεσμα της διακριτικής ευχέρειας της κάμερας να δέχεται και να αποτυπώνει υπέρυθρη ακτινοβολία, και κατά συνέπεια επιφανειακή θερμοκρασία. Μία τυπική τιμή ικανοποιητικής θερμικής ευαισθησίας είναι της τάξης του 0,1 ο C ευαισθησίας στους 30 ο C. Η ακρίβεια της μέτρησης. Τυπική καλή τιμή είναι της τάξης του ±2% Η ποιότητα της θερμικής εικόνας, όπως αυτή μετράται με την ανάλυση της εικόνας. Ενδεικτικά αρκετά καλή θεωρείται μια ελάχιστη ανάλυση 160x120 pixels. Το εύρος του φάσματος μετρούμενης ακτινοβολίας, το οποίο κυμαίνεται στο εγγύς υπέρυθρο, από τα 8 έως τα 16 μm. Το εύρος θερμοκρασίας, το οποίο μπορεί να κυμαίνεται από θερμοκρασίες αρκετά υπό του μηδενός και να φτάνει και σε ιδιαίτερα υψηλές θερμοκρασίες π.χ. από 30 έως 400 C. Κάμερες που πρόκειται να χρησιμοποιηθούν για εφαρμογές υψηλών θερμοκρασιών (πχ στη βιομηχανία) μπορεί να διαφέρουν ως προς το εύρος και τα άνω και κάτω όριά του. Το εύρος του φακού, που προσδιορίζει το πεδίο όρασης του μετρούμενου αντικειμένου που μπορεί να αποτυπωθεί. Τυπικές τιμές εύρους είναι 23 ο Χ 18 ο. Κατά κανόνα όσο πιο ευρυγώνιος είναι ο φακός, τόσο μειώνεται η διακριτική του ευχέρεια. Σελίδα 69

82 Η απόσταση στόχευσης. Αποτελεί την μέγιστη απόσταση στην οποία η κάμερα μπορεί να λειτουργήσει, επιτυγχάνοντας τα υπόλοιπα χαρακτηριστικά της. Σχήμα 1.14: Μοντέλα από θερμοκάμερες (αριστερά: "IR FlexCam Pro", δεξιά: Flir E30) [18,19] Για τη λήψη εικόνων απαραίτητη είναι η ύπαρξη ικανής διαφοράς θερμοκρασίας μεταξύ του εσωτερικού χώρου και του περιβάλλοντος. Η διαφορά αυτή πρέπει να είναι τουλάχιστον της τάξης των C και να έχει επικρατήσει για διάστημα τουλάχιστον 2 3 ωρών. Αν κάτι τέτοιο δεν συμβαίνει τότε τα αποτελέσματα της μέτρησης μπορεί να μην είναι αξιόπιστα [20,21]. Στο πλαίσιο αυτό, και έχοντας ως στόχο τη λήψη αξιόπιστων στοιχείων ανάλυσης, η θερμογράφηση συνιστάται να πραγματοποιείται τις πολύ πρωινές ή τις βραδινές ώρες, ώστε να καταγράφονται οι πραγματικές συνθήκες που επικρατούν στις κτιριακές εγκαταστάσεις. Αντίθετα, θερμογράφηση κατά τις μεσημβρινές ώρες δεν επιτρέπεται, καθώς τα αποτελέσματα που θα προκύψουν, αλλοιώνονται λόγω της προσπίπτουσας ηλιακής ακτινοβολίας. Τέλος, πρέπει να σημειωθεί ότι κατά τη θερμογράφηση, ο φακός του οργάνου πρέπει να είναι σε θέση κατά το δυνατόν παράλληλη με την επιφάνεια που θερμογραφείται. Το τελικό προϊόν της θερμογράφησης είναι μια εικόνα όπως αυτές που παρουσιάζονται στα Σχήματα 1.15,1.16. Από την εικόνα αυτή, εύκολα μπορεί κανείς να διακρίνει την ύπαρξη ή μη και τη θέση θερμογεφυρών στην κατασκευή, την ύπαρξη ή έλλειψη θερμομονωτικής προστασίας σε δομικά στοιχεία και με τον τρόπο αυτόν να οπτικοποιήσει τις θερμικές απώλειες. Σχήμα 1.15: Εξωτερική θερμογράφηση ενός κτιρίου κατοικιών και ενός κτιρίου γραφείων Σελίδα 70

83 Διερεύνηση δυνατοτήτων επιλογής και διαμόρφωσης ενεργειακά αποδοτικών συστημάτων μόνωσης σε κτιριακές εγκαταστάσεις Σχήμα 1.16: Θερμογραφία κτιρίου χωρίς και με θερμομόνωση [36] Όργανο μέτρησης συντελεστή θερμοπερατότητας (U value meter) Η θερμοκάμερα δίνει πολύ χρήσιμες πληροφορίες, παρέχοντας μία εποπτική εικόνα του επιπέδου της θερμικής προστασίας του κτιρίου. Ωστόσο, δεν μετρά τον συντελεστή θερμοπερατότητας, αλλά επιτρέπει μόνο έμμεσα τον υπολογισμό του. Για τον προσδιορισμό του συντελεστή θερμοπερατότητας απαιτείται η προσφυγή σε ένα άλλο μετρητικό όργανο, το λεγόμενο U value meter, που επιτρέπει την ακριβή μέτρηση του συντελεστή θερμοπερατότητας ενός δομικού στοιχείου μιας κατασκευής. Με τη χρήση του οργάνου αυτού μπορούν να μετρηθούν επιτόπου οι τιμές του συντελεστή θερμοπερατότητας (U value) των δομικών στοιχείων μιας κατασκευής, ώστε να ελεγχθεί η ποιότητά της, η συμμόρφωση με τον εκάστοτε ισχύοντα κανονισμό και η τήρηση των προδιαγραφών της μελέτης. Για τον ισχύοντα εθνικό κανονισμό οι τιμές U ανά κλιματική ζώνη και δομικό στοιχείο σύμφωνα με την ΤΟΤΕΕ /2010 παρουσιάζονται στον Πίνακα 1.6. Πίνακας 1.6: Μέγιστες επιτρεπόμενες τιμές συντελεστή θερμοπερατότητας διαφόρων δομικών στοιχείων ανά κλιματική ζώνη [13] Δομικό στοιχείο Σύμβολο Μέγιστος επιτρεπόμενος συντελεστής θερμοπερατότητας [W/(m 2 Κ)] Ζώνη Α Ζώνη Β Ζώνη Γ Ζώνη Δ Εξωτερική οριζόντια ή κεκλιμένη επιφάνεια U R 0,50 0,45 0,40 0,35 σε επαφή με τον εξωτερικό αέρα (οροφές) Εξωτερικοί τοίχοι σε επαφή με τον εξωτερικό αέρα U T 0,60 0,50 0,45 0,40 Δάπεδα σε επαφή με τον εξωτερικό αέρα (πιλοτές) U FA 0,50 0,45 0,40 0,35 Εξωτερικοί τοίχοι σε επαφή με μη U TU 1,50 1,00 0,80 0,70 θερμαινόμενους χώρους Εξωτερικοί τοίχοι σε επαφή με το έδαφος U TB 1,50 1,00 0,80 0,70 Δάπεδα σε επαφή με κλειστούς μη U FU 1,20 0,90 0,75 0,70 θερμαινόμενους χώρους Δάπεδα σε επαφή με το έδαφος U FB 1,20 0,90 0,75 0,70 Κουφώματα ανοιγμάτων U W 3,20 3,00 2,80 2,60 Γυάλινες προσόψεις κτιρίων μη ανοιγόμενες ή μερικώς ανοιγόμενες U GF 2,20 2,00 1,80 1,80 Σελίδα 71

84 Για την επιλογή του οργάνου κάποια από τα χαρακτηριστικά που πρέπει να λαμβάνονται υπόψη είναι: το εύρος των προσδοκώμενων τιμών μέτρησης του U, η ακρίβεια των αισθητήρων. Λόγω της φύσης των μεγεθών προτιμάται η μεγαλύτερη δυνατή ακρίβεια και η ακρίβεια της ανάλυσης Για την λειτουργία των οργάνων αυτών απαραίτητη είναι η χρήση αισθητήρων οι οποίοι τοποθετούνται στην υπό μελέτη επιφάνεια αλλά και ενός αισθητήρα θερμοκρασίας για το εξωτερικό περιβάλλον. Μέσα από τον εξοπλισμό αυτό προσδιορίζονται οι ακόλουθοι παράμετροι: ο συντελεστής θερμοπερατότητας σε W/m 2 K, η εξωτερική θερμοκρασία σε C, η επιφανειακή θερμοκρασία των επιφανειών σε C και η θερμοκρασία περιβάλλοντος σε C. Σχήμα 1.17: Ενδεικτικά κάποια όργανα προσδιορισμού του συντελεστή θερμοπερατότητας [Αριστερά το KIMO TM 200 και δεξιά το Testo 635 2] Τα όργανα μέτρησης του συντελεστή θερμοπερατότητας έχουν συνήθως ένα εύρος μετρούμενων θερμοκρασιών από 20 έως +70 C Ως ακρίβεια μέτρησης, τυπικές καλές τιμές θεωρούνται το ±0.1 σε W/m 2 K ή αλλιώς ±2% της μετρούμενης τιμής. Σε ό,τι αφορά τον τρόπο χρήσης του οργάνου, αυτός δεν διέπεται από τόσο αυστηρούς περιορισμούς όπως η θερμοκάμερα. Ωστόσο, και σε αυτό το όργανο πρέπει να ακολουθούνται οι συστάσεις του κατασκευαστή του, ενώ ως γενικές οδηγίες μπορεί κανείς να αναφέρει τα ακόλουθα: Είναι καλό να υπάρχει μια ικανή διαφορά θερμοκρασίας μεταξύ εσωτερικού χώρου και περιβάλλοντος, της τάξης των 10 ο C. Είναι καλό να αποφεύγεται η μέτρηση σε δομικά στοιχεία πλήρως εκτεθειμένα στον ήλιο. Σελίδα 72

85 Διερεύνηση δυνατοτήτων επιλογής και διαμόρφωσης ενεργειακά αποδοτικών συστημάτων μόνωσης σε κτιριακές εγκαταστάσεις Η μέτρηση πρέπει να διαρκέσει τουλάχιστον 24 ώρες. Ιδιαίτερη προσοχή πρέπει να δίνεται στην καλή επαφή των αισθητήρων με το δομικό στοιχείο, με χρήση του υλικού που δίνει (ή συστήνει) ο κατασκευαστής του οργάνου (και μία λεπτή στρώση blue tack μπορεί να είναι αρκετή). Σελίδα 73

86 1.4 Θερμομονωτικά Υλικά Κύριoς στόχος της θερμομόνωσης, και κατά συνέπεια των θερμομονωτικών υλικών, δεν είναι άλλος παρά η θερμοδυναμικά εύρυθμη λειτουργία του κτιρίου. Υπό αυτήν την έννοια τα υλικά συγκεκριμένα επηρεάζουν καθοριστικά τη συμπεριφορά του κτιριακού κελύφους τόσο από πλευράς δομικής φυσικής, καθώς στόχος τους είναι η μείωση του συντελεστή θερμοπερατότητας των δομικών στοιχείων και κατ επέκταση η μείωση των θερμικών απωλειών κατά τη χειμερινή περίοδο, όσο και η μείωση της θερμικής επιβάρυνσης κατά την περίοδο δροσισμού. Επομένως διαδραματίζουν αποφασιστικό ρόλο στη μείωσης της ενεργειακής απαίτησης του κτιρίου, αλλά και των λειτουργικών του δαπανών. Πέραν του κύριου αυτού στόχου, η θερμομόνωση συμβάλλει αποφασιστικά στη επίτευξη καλών συνθηκών θερμικής άνεσης, στη αποφυγή συμπύκνωσης υδρατμών στα δομικά στοιχεία και στην προστασία του κτιριακού κελύφους από έντονες θερμικές συστολοδιαστολές που μπορούν να οδηγήσουν σε βλάβες και αστοχίες. Τα θερμομονωτικά υλικά οφείλουν την ιδιότητα της αυξημένης θερμικής αντίστασης που παρουσιάζουν στον αέρα που υπάρχει εγκλωβισμένος στο εσωτερικό τους, είτε μέσα σε πορώδεις κυψέλες είτε ανάμεσα στις ίνες τους. Ο αέρας χαρακτηρίζεται ως κακός αγωγός της θερμότητας, καθώς έχει χαμηλό συντελεστή θερμικής αγωγιμότητας λ. Η πολύ μικρή μάζα του (λόγω της μικρής του πυκνότητας) καθιστά αδύνατη τη μεταφορά της θερμότητας με αγωγιμότητα και για αυτό το λόγο, η μεταφορά θερμότητας με αγωγιμότητα μπορεί να ελαχιστοποιείται, όπως άλλωστε και αυτή με συναγωγή. Πρακτικά η ελάχιστη δυνατή θερμική αγωγιμότητα μπορεί να επιτευχθεί όταν υπάρχει ακίνητος, σε μικρές ποσότητες και ξηρός αέρας. Για το λόγο αυτό τα θερμομονωτικά υλικά έχουν κατά κανόνα και μικρή πυκνότητα (φαινόμενο βάρος). Ο συντελεστής θερμικής αγωγιμότητας λ ενός πορώδους υλικού είναι μικρότερος σε σχέση με το λ του ίδιου υλικού εάν αυτό ήταν πιο συμπαγές. Το φαινόμενο αυτό σε συνδυασμός με τη λειτουργία του πορώδους των υλικών οδήγησε στην ανάπτυξη θερμομονωτικών υλικών, με μεγάλο ποσοστό πόρων, που περιέχουν είτε αέρα, είτε κάποιο άλλο αέριο με μικρό συντελεστή αγωγιμότητας λ. Η πορώδης δομή των βιομηχανικά παραγόμενων μονωτικών υλικών επιτυγχάνεται με τη χρήση λεπτών ακανόνιστων ινών ή με την παραγωγή κυψελίδων από στερεοποιητικά υλικά. Κατά συνέπεια, η θερμική τους αγωγιμότητα καθορίζεται πρωταρχικά από τον αριθμό και το μέγεθος των κυψελών που υπάρχουν στη μάζα του υλικού τους και που περιέχουν τον ακίνητο, με θερμομονωτικές ιδιότητες, αέρα [10, 20, 22]. Επιπρόσθετα, αξίζει να σημειωθεί πως η θερμική τους αγωγιμότητα επηρεάζεται, αν και σε μικρότερο βαθμό, από τη χημική σύσταση του υλικού, καθώς και τη θερμοκρασία και την υγρασία στην οποία βρίσκεται. Ιδιαίτερη σημασία έχει η υγρασία, καθώς το νερό και ο πάγος έχουν περίπου 24 και 92 φορές, αντίστοιχα, μεγαλύτερο συντελεστή θερμικής αγωγιμότητας λ από τον αέρα. Κατά συνέπεια ακόμη και μικρή αύξηση της παρουσίας υγρασίας στο εσωτερικό των υλικών μπορεί να προκαλέσει κα αύξηση του συντελεστή θερμικής αγωγιμότητας, καθώς το εγκλωβισμένο νερό, καταλαμβάνει τη θέση του αέρα. Η μείωση των ιδιοτήτων των θερμομονωτικών υλικών είναι ιδιαίτερα εμφανής όσο αυξάνεται η παρουσία υδρατμών ή νερού και μπορεί να οδηγήσει ακόμα και σε εξάλειψη των ιδιοτήτων των υλικών. Για τον λόγο αυτό η υγρασία θεωρείται το μεγαλύτερο αίτιο προβλημάτων της θερμομόνωσης σε μια κατασκευή. Σελίδα 74

87 Διερεύνηση δυνατοτήτων επιλογής και διαμόρφωσης ενεργειακά αποδοτικών συστημάτων μόνωσης σε κτιριακές εγκαταστάσεις Παρόλα αυτά, ανάλογα με το θερμομονωτικό υλικό που εξετάζεται κάθε φορά διαφέρει και ο τρόπος χρήσης του στην κατασκευή, παραγωγής του, αντίστασής του στη μεταφορά θερμότητας καθώς και στις παραμέτρους και τον βαθμό που αυτές μπορεί να μεταβάλλουν τις ιδιότητές του. Στο πλαίσιο αυτό ακολουθεί η ταξινόμηση των θερμομονωτικών υλικών βάσει της χημικής σύνθεσης των συστατικών τους καθώς και η καταγραφή των φυσικών αλλά και περιβαλλοντικών ιδιοτήτων τους. Σχήμα 1.18: Εφαρμογή εξωτερικής θερμομόνωσης [37] Ταξινόμηση Θερμομονωτικών Υλικών Ένας τρόπος ταξινόμησης των μονωτικών υλικών, όπως αναφέρθηκε και ανωτέρω, είναι με βάση τη χημική σύνθεση των συστατικών τους. Επομένως, διακρίνονται τέσσερις βασικές κατηγορίες θερμομονωτικών υλικών τα οργανικά, τα ανόργανα, τα σύνθετα, που περιέχουν τόσο οργανικές όσο και ανόργανες ενώσεις, και τα υλικά νέας τεχνολογίας. Λαμβάνοντας υπόψη την πρώτη ύλη των χρησιμοποιούμενων υλικών για την παραγωγή μονωτικών υλικών τα θερμομονωτικά υλικά μπορούν να κατηγοριοποιηθούν σε τρεις γενικές κατηγορίες: 1. Ορυκτά υλικά, όπως η άμμος, ο βασάλτης, ο βωξίτης, ο δολομίτης και το γυαλί (καινούριο ή ανακυκλωμένο). 2. Πετροχημικές πρώτες ύλες για αφρώδες πλαστικό, όπως το στυρόλιο, η ουρεθάνη και η φορμαλδεΰδη. 3. Οργανικά φυσικά υλικά, όπως ο φελλός, το ξύλο, οι φυτικές ίνες, η κυτταρίνη, το μαλλί. Σελίδα 75

88 Ένας άλλος τρόπος ταξινόμησης μπορεί να γίνει με βάση τη δομή των υλικών. Στην περίπτωση αυτή διακρίνονται δυο κατηγορίες: τα αφρώδη, στα οποία ο αέρας υπάρχει μέσα τους με μορφή φυσαλίδων και τα ινώδη, στα οποία ο αέρας περιέχεται ανάμεσα στις ίνες τους, όπως ακριβώς συμβαίνει σε ένα μάλλινο ύφασμα. Στο Σχήμα 1.19 παρουσιάζεται η κατηγοριοποίηση των γνωστότερων θερμομονωτικών υλικών. Τέλος, αναφορικά με την παραγωγή των θερμομονωτικών υλικών, πέραν των πρώτων υλών, χρησιμοποιείται και μία σειρά από βοηθητικές ύλες, ως συνδετικά και ενισχυτικά μέσα για τη δημιουργία των κυψελωτών δομών, αλλά και την επίτευξη των υπολοίπων, πέραν της θερμομόνωσης, επιθυμητών ιδιοτήτων. Σχήμα 1.19: Ταξινόμηση θερμομονωτικών υλικών [22] Σελίδα 76

89 Διερεύνηση δυνατοτήτων επιλογής και διαμόρφωσης ενεργειακά αποδοτικών συστημάτων μόνωσης σε κτιριακές εγκαταστάσεις Υαλοβάμβακα ς 32% Άλλα 1% Πολυουρεθάν η 4% Ξυλόμαλλο 4% Διογκωμένη πολυστερίνη 26% Εξηλασμένη πολυστερίνη 5% Πετροβάμβακα ς 28% Σχήμα 1.20: Κατανομή θερμομονωτικών υλικών στην Ευρωπαϊκή αγορά [38] Πίνακας 1.7: Υλικά θερμομόνωσης [39] Αφρώδες γυαλί Ίνες καρύδας Πετροβάμβακας Κυτταρίνη Υαλοβάμβακας Ξυλόμαλλο Διογκωμένος περλίτης Αφρώδης εξηλασμένη πολυστερίνη Σελίδα 77

90 Διογκωμένος φελλός Διογκωμένη πολυστερίνη Μαλλί προβάτου Άκαμπτος αφρός πολυουρεθάνης Βαμβακόμαλλο Vacuum panel Ιδιότητες Θερμομονωτικών Υλικών Για την κατανόηση του τρόπου λειτουργίας των θερμομονωτικών υλικών καθώς και τον καθορισμό των πρακτικών που πρέπει να εφαρμόζονται με στόχο την πλήρη απόδοση των υλικών αυτών, απαραίτητη είναι η κατανόηση των ιδιοτήτων των υλικών αυτών. Οι ιδιότητες των θερμομονωτικών υλικών μπορούν να χωριστούν σε δύο γενικές κατηγορίες: τις φυσικές, που περιγράφουν τη συμπεριφορά του υλικού υπό ορισμένες συνθήκες και τις περιβαλλοντικές, που περιγράφουν τον οικολογικό χαρακτήρα του υλικού. Φυσικές Ιδιότητες Οι θερμοφυσικές ιδιότητες του υλικού καταδεικνύουν τη συμπεριφορά του υλικού ως προς τους τρόπους μετάδοσης της θερμότητας και εξαρτώνται από τα χαρακτηριστικά του υλικού. Ακολουθεί αναλυτική παρουσίαση των φυσικών ιδιοτήτων [22, 23]: 1. Πυκνότητα: Ανάλογα με τον τρόπο κατασκευής και τις απαιτήσεις τελικής χρήσης, κάθε υλικό παράγεται για ένα εύρος πυκνοτήτων. Όπως προαναφέρθηκε, η πυκνότητα του υλικού επηρεάζει την τιμή του συντελεστή θερμικής αγωγιμότητας λ. 2. Συντελεστής θερμικής αγωγιμότητας λ: O συντελεστής θερμικής αγωγιμότητας λ ορίζει την ποσότητα της ροής θερμότητας, που διέρχεται από τη μονάδα επιφάνειας ενός υλικού, όταν η διαφορά θερμοκρασίας μεταξύ των δύο απέναντι επιφανειών του είναι ίση με τη μονάδα. Η τιμή λ που δηλώνει κάθε θερμομονωτικό υλικό υπολογίζεται με βάση το Ευρωπαϊκό Πρότυπο παραγωγής του (π.χ. Εξηλασμένη Πολυστερίνη ΕΝ Πετροβάμβακας ΕΝ 13162, Διογκωμένη Πολυστερίνη ΕΝ κλπ.) (Σχήμα 1.21). Επιπλέον, στον Πίνακα 2 της Τ.Ο.Τ.Ε.Ε περί «θερμοφυσικών ιδιοτήτων των δομικών υλικών και έλεγχο της θερμομονωτικής επάρκειας των κτιρίων» που συνοδεύει τον Κ.Εν.Α.Κ. δίδονται οι Σελίδα 78

91 Διερεύνηση δυνατοτήτων επιλογής και διαμόρφωσης ενεργειακά αποδοτικών συστημάτων μόνωσης σε κτιριακές εγκαταστάσεις τιμές των περισσότερων και συνηθέστερα χρησιμοποιούμενων δομικών υλικών. Αυτές οι τιμές είναι ενδεικτικές και μπορούν να χρησιμοποιηθούν είτε αυτές είτε εκείνες που αναγράφονται σε προϊόντα με πιστοποίηση κατά CE. Σχήμα 1.21: Εύρoς τιμών συντελεστή θερμικής αγωγιμότητας για πλήθος θερμομονωτικών υλικών 3. Εύρος χρήσης: Όπως όλα τα υλικά, έτσι και τα θερμομονωτικά έχουν ένα όριο θερμικής αντοχής. H τιμή του συντελεστή θερμικής αγωγιμότητας επηρεάζεται από τη θερμοκρασία. Άνοδος της θερμοκρασίας επιφέρει άνοδο της τιμής του λ και οδηγεί σε μείωση της θερμομονωτικής ικανότητας του υλικού. Παρόλα αυτά, οι ημερήσιες και εποχιακές θερμοκρασιακές αυξομειώσεις θεωρείται πως προκαλούν αμελητέες μεταβολές στο συντελεστή θερμικής αγωγιμότητας (λ) οπότε δεν λαμβάνονται υπόψη. Ωστόσο, κάποια θερμομονωτικά υλικά είναι ευπαθή σε πολύ υψηλές ή πολύ χαμηλές τιμές της θερμοκρασίας, καθώς προκαλείται αλλοίωση της υφής τους και θραύση των κυψελών τους. Τέτοια συμπεριφορά στη θερμότητα πρέπει να λαμβάνεται υπόψη κατά την επιλογή του θερμομονωτικού υλικού, όπως για παράδειγμα στη θερμομόνωση ενός δώματος, στο οποίο αναπτύσσονται ιδιαίτερα υψηλές θερμοκρασίες κατά τη θερινή περίοδο με έντονη ηλιακή ακτινοβολία (έχουν καταγραφεί τιμές μεγαλύτερες των 70 C), στη θερμομόνωση αεραγωγών θερμού αέρα (καπνοδόχου) ανοικτών εστιών καύσης (τζακιών) ή αγωγών μεταφοράς θερμού νερού κ.τ.λ. Εκτός ενδεχόμενης βλάβης, η άνοδος της θερμοκρασίας επιφέρει επιμήκυνση των διαστάσεων των υλικών σε βαθμό που εξαρτάται από το συντελεστή θερμοδιαστολής τους. Στα θερμομονωτικά υλικά που χρησιμοποιούνται υπό μορφή σκληρών πλακών, τυχόν επιμήκυνση λόγω διαστολής μπορεί να επιφέρει ανασήκωσή τους ενώ η συρρίκνωσή τους μπορεί να δημιουργήσει θερμογέφυρες στις ακμές συναρμογής τους. Γι' αυτό είναι σκόπιμο οι πλάκες αυτών των υλικών να σχηματίζουν περιμετρικά αναβαθμό (πατούρα), προκειμένου να αφήνεται ο απαραίτητος αρμός και ταυτόχρονα να αποφεύγεται ο σχηματισμός θερμογεφυρών. Επίσης αξίζει να σημειωθεί ότι υπάρχουν ορισμένα θερμομονωτικά υλικά που κατασκευάζονται με θερμικές διεργασίες και που μετά την ψύξη τους παρουσιάζουν μικρή συρρίκνωση των αρχικών τους διαστάσεων της τάξης του 0,3% λόγω απομάκρυνσης της υγρασίας που απέκτησαν κατά το Σελίδα 79

92 στάδιο παραγωγής. Είναι λοιπόν σκόπιμο να χρησιμοποιούνται αφού περάσει το απαραίτητο διάστημα αποβολής της υγρασίας ώστε να μην δημιουργούνται προβλήματα θερμογεφυρών λόγω ασυνέχειας. Επομένως, ως εύρος χρήσης ορίζεται το θερμοκρασιακό διάστημα, μέσα στο οποίο η χημική σύσταση, η θερμομονωτική ικανότητα και η μηχανική αντοχή του υλικού είναι σε επίπεδα τέτοια που να επιτρέπουν την ομαλή απόδοση του υλικού. 4. Αντοχή στην επίδραση της υγρασίας: Όπως προαναφέρθηκε, η υγρασία αποτελεί έναν παράγοντα που επηρεάζει άμεσα το συντελεστή θερμικής αγωγιμότητας. Υλικά που έχουν εμποτισθεί με υγρασία μειώνουν ή ακόμη και χάνουν τις θερμομονωτικές τους ιδιότητες οδηγώντας παράλληλα στην αύξηση της θερμικής τους αγωγιμότητας. Όταν ένα υλικό εμποτισθεί από υγρασία τότε το νερό που εισέρχεται, εκτοπίζει τον αέρα των ινών ή των πόρων και καταλαμβάνει τη θέση του. Δεδομένου δε ότι ο συντελεστής θερμικής αγωγιμότητας του νερού (λ = 0,60 W/(m K)), είναι περίπου 24 φορές μεγαλύτερος αυτού του αέρα (ο συντελεστής θερμικής αγωγιμότητας του αέρα στους 20 C είναι ίσος με λ = 0,025 W/(m K)), αυξάνεται η θερμική αγωγιμότητα του εμποτισμένου υλικού. Η αντοχή στην επίδραση της υγρασίας εκφράζεται με δύο μεγέθη, τον συντελεστή αντίστασης στη διάχυση υδρατμών και την ποσότητα υγρασίας εξομοίωσης. Συντελεστής αντίστασης στη διάχυση υδρατμών (μ): Ο συντελεστής αυτός δηλώνει πόσο μεγαλύτερη αντίσταση στη διάχυση υδρατμών παρουσιάζει το υλικό από ένα στρώμα αέρα ίδιου πάχους και στις ίδιες συνθήκες περιβάλλοντος. Η φυσική σημασία του συντελεστή, ο οποίος πρακτικά θεωρείται ανεξάρτητος από τη θερμοκρασία και την πίεση, είναι η δυσκολία με την οποία οι διαχεόμενοι υδρατμοί διαπερνούν το θερμομονωτικό υλικό. Όσο μεγαλύτερη είναι η τιμή του, τόσο δυσκολότερα οι υδρατμοί διέρχονται μέσω της μάζας του. Ο συντελεστής αντίστασης διάχυσης υδρατμών υπολογίζεται βάσει του προτύπου ΕΝ Ποσότητα υγρασίας εξομοίωσης: Τα θερμομονωτικά υλικά μπορούν να απορροφήσουν νερό είτε σε υγρή μορφή είτε σε μορφή υδρατμών. Η ποσότητα της απορροφούμενης υγρασίας, που εξαρτάται από το πορώδες του υλικού, την υδρατμοστεγανότητα και την κατανομή των τριχοειδών αγγείων στη μάζα του, προκαλεί αισθητή αλλαγή στις ιδιότητες του υλικού και κυρίως του συντελεστή θερμικής αγωγιμότητας λ. Για την περιγραφή των ανωτέρω, ορίζεται η τιμή της ποσότητας υγρασίας εξομοίωσης, η οποία εκφράζει το ποσό της υγρασίας που απορροφήθηκε στο υλικό υπό ορισμένες συνθήκες θερμοκρασίας περιβάλλοντος και σχετικής υγρασίας. Υπάρχουν 2 μέθοδοι υπολογισμού της ποσότητας υγρασίας εξομοίωσης. Η πρώτη περιγράφεται στα Ευρωπαϊκά Πρότυπα ΕΝ (αναφέρεται στην απορρόφηση ύδατος) και ΕΝ 1609 (αναφέρεται στην απορρόφηση ύδατος μερική βύθιση) και υπολογίζει την ποσότητα υγρασίας με οριζόντια εμβάπτιση υλικού, ενώ η δεύτερη περιγράφεται στο Ευρωπαϊκό Πρότυπο ΕΝ 12088, όπου υπολογίζεται η ποσότητα υγρασίας με διάχυση. 5. Αντίσταση στη φωτιά πυραντοχή: Η συμπεριφορά των υλικών σε περίπτωση πυρκαγιάς, προσδιορίζεται κατά DIN 4102, σύμφωνα με τον οποίο τα υλικά κατατάσσονται σε κλάσεις πυραντοχής, ανάλογα με το χρονικό διάστημα μέσα στο οποίο το υλικό διατηρεί τις βασικές του ιδιότητες κατά τη διάρκεια μιας πυρκαγιάς. Οι κλάσεις της πυραντοχής από την καλύτερη (μεγάλη διάρκεια αντοχής κατά την πυρκαγιά) είναι: Α1/Α2/Β/C/D/E/F. Σελίδα 80

93 Διερεύνηση δυνατοτήτων επιλογής και διαμόρφωσης ενεργειακά αποδοτικών συστημάτων μόνωσης σε κτιριακές εγκαταστάσεις Πιο αναλυτικά: τα μη εύφλεκτα δομικά υλικά τυποποιούνται ως Α1 ή Α2, τα υλικά που αντιστέκονται στη φωτιά ως Β, κανονικά υλικά ως C, D, E και εύφλεκτα υλικά ως F. Τα υλικά της κατηγορίας Α1 δεν επιτρέπεται να παρουσιάσουν καμιά ανάφλεξη, ενώ τα υλικά της κατηγορίας Α2 μπορούν να αναφλεγούν για χρόνο μέχρι 20s. Τα υλικά των κατηγοριών από Β D επιτρέπεται να αναπτύξουν αυτανάφλεξη για χρόνο μέχρι 20 60s και μήκους μέχρι 150mm. Η κατηγορία Ε χαρακτηρίζει τα βραδύκαυστα υλικά που δεν αναπτύσσουν φλόγα μεγαλύτερη από 15cm για 20s μετά την απομάκρυνση της φλόγας. Τέλος, η κατηγορία F περιλαμβάνει τα εύφλεκτα υλικά ή αυτά που δεν έχουν ελεγχθεί. Η κατηγοριοποίηση γίνεται βάσει του Ευρωπαϊκού Πρότυπου ΕΝ Αντοχή σε εφελκυσμό και όριο θραύσης: Πρόκειται για τα όρια αντοχής του υλικού σε τάσεις και εκφράζεται με τα μεγέθη αντοχής σε εφελκυσμό, του ορίου θραύσης και της θλιπτικής τάσης σε βράχυνση. Η αντοχή σε εφελκυσμό είναι η τάση, μετά την οποία το υλικό παραμορφώνεται πλαστικά. Το όριο θραύσης είναι η τιμή της τάσης, μετά την οποία το υλικό χάνει την πλαστικότητα συνοχή του και δεν μπορεί να επανέλθει στην πρότερη κατάσταση, δηλαδή κόβεται. Όπως είναι αναμενόμενο, τα οργανικά αφρώδη υλικά, έχουν πολύ μεγαλύτερη αντοχή σε μηχανικές καταπονήσεις από τα ανόργανα ινώδη. Η Ευρωπαϊκή Νομοθεσία περιγράφει τις υπολογιστικές διαδικασίες για τον υπολογισμό της θλιπτικής αντοχής σε 10% συμπίεση πάχους (ΕΝ 826) και την εφελκυστική τάση κατακόρυφα και παράλληλα των όψεων (ΕΝ 1607 και ΕΝ 1608). 7. Βαθμός απορρόφησης ήχου: Αν και οι ηχομονωτικές ιδιότητες των υλικών αυτών αποτελούν διαφορετική παράμετρο της δομικής φυσικής τους, οφείλουν να συνεξετάζονται με τις θερμομονωτικές ιδιότητες. Με τον όρο ηχομόνωση νοείται η προσπάθεια προστασίας των χρηστών ενός χώρου από θορύβους, δηλαδή από την επίδραση κάθε ενοχλητικού ή δυσάρεστου ήχου. Οι θόρυβοι μπορεί να προέρχονται είτε από το εξωτερικό περιβάλλον π.χ. κυκλοφορία οχημάτων, λειτουργία μηχανημάτων, είτε από το εσωτερικό περιβάλλον των κτιρίων. Οι απαιτήσεις για ηχοπροστασία βασίζονται σε προδιαγραμμένες τιμές ανεκτής στάθμης θορύβων, οι οποίες υπολογίζονται σε μονάδες Decibel. Κάθε μια μονάδα Decibel αντιστοιχεί σε αύξηση της έντασης του θορύβου κατά 26%. Ο βαθμός απορρόφησης ήχου περιγράφει την ηχοαπορροφητικότητα του υλικού για διάφορες συχνότητες ήχου και όσο μεγαλύτερος είναι ο συντελεστής, τόσο καλύτερη είναι η ηχοαπορροφητικότητα του υλικού. 8. Ευκολία κατεργασίας και τοποθέτησης: Πρόκειται για μία πολύ σημαντική ιδιότητα, αφού αφορά άμεσα τους πραγματικούς χρήστες των υλικών. Είναι εύλογο, ότι ένα υλικό που είναι ελαφρύ, μεταφέρεται εύκολα στο εργοτάξιο ενός κτιριακού έργου καθώς και ότι ένα υλικό που είναι μαλακό και όχι εύθρυπτο κόβεται εύκολα και προσαρμόζεται στις κατασκευαστικές διαμορφώσεις ενός ξυλότυπου ή μίας τοιχοποιίας. Ακόμα, ένα υλικό που ψεκάζεται με μορφή αφρού, μπορεί να καλύψει μία γεωμετρικά περίπλοκη επιφάνεια, όπως έναν θόλο, μεταλλικές κατασκευές, κ.ο.κ. Η αξιολόγηση και ταξινόμηση λοιπόν των υλικών γίνεται ως προς την κατεργασία και τοποθέτηση ποιοτικά, με βάση τα συγκεκριμένα χαρακτηριστικά τους, και ανάλογα με τις ικανότητες του εκάστοτε τεχνικού προσωπικού. Σελίδα 81

94 9. Η διάρκεια ζωής σε σχέση με τη φθορά στο χρόνο: Η αντοχή στο χρόνο αποτελεί ακόμη μια παράμετρο των θερμομονωτικών υλικών, παράμετρο που εκφράζεται σε έτη διάρκειας ζωής, όπως προκύπτει από εργαστηριακές δοκιμές γήρανσης των υλικών και από πολυετείς παρατηρήσεις σε πραγματικές συνθήκες. Αυτές αποτελούν τις κυριότερες φυσικές παραμέτρους που πρέπει να λαμβάνονται υπόψη κατά την επιλογή αλλά και εφαρμογή των μονωτικών υλικών σε ένα κτίριο. Περιβαλλοντικές Ιδιότητες Τα θερμομονωτικά υλικά παρόλο που συμβάλλουν ουσιαστικά στην προστασία του περιβάλλοντος μέσα από τη μείωση των απωλειών θερμότητας και κατ επέκταση τη μείωση της ενεργειακής κατανάλωσης και των εκπεμπόμενων ρύπων στις κτιριακές εγκαταστάσεις, επιβαρύνουν το περιβάλλον μέσα από τα στάδια παραγωγής έως και την τελική απόθεσή τους, όπως άλλωστε και κάθε υλικό. Η περιβαλλοντική επιβάρυνση είναι είτε άμεση είτε έμμεση. Η έμμεση περιβαλλοντική επιβάρυνση οφείλεται στην εμπεριεχόμενη ή γκρίζα ενέργεια των θερμομονωτικών υλικών που αποτελεί το άθροισμα της εσωτερικής ενέργειας των υλικών και της ενέργειας που καταναλώθηκε για την παραγωγή τους. Η εμπεριεχόμενη ενέργεια των θερμομονωτικών υλικών συνδέεται και εντέλει μετατρέπεται σε ισοδύναμη εκπομπή αερίων του θερμοκηπίου και όξινης βροχής (διοξειδίου του άνθρακα και διοξειδίου του θείου αντίστοιχα). Περιεχόμενη πρωτογενής ενέργεια: Η περιεχόμενη πρωτογενής ενέργεια εκφράζει το ποσό ενέργειας που απαιτείται για την παραγωγή μιας μονάδας όγκου θερμομονωτικού υλικού, συνήθως σε μονάδες kwh/m 3 ή kwh/kg. Τα τελευταία χρόνια διαπιστώνεται μία τάση για χρήση υλικών φιλικών προς το περιβάλλον, τάση που δεν περιορίζεται ασφαλώς μόνο στα θερμομονωτικά υλικά, αλλά γενικότερα στο σύνολο του πεδίου των κατασκευών. Επομένως, προτιμώνται υλικά με χαμηλή περιεχόμενη ενέργεια. Η αντοχή σε μικροοργανισμούς και έντομα: Τα θερμομονωτικά υλικά κινδυνεύουν από έντομα, σκώρο, τρωκτικά και μύκητες. Για το λόγο αυτό, προστίθενται σ αυτά διάφορες πρόσθετες χημικές ουσίες, που στόχο έχουν την προστασία των θερμομονωτικών υλικών από βιολογικούς παράγοντες. Επειδή όμως, οι ουσίες αυτές επιβαρύνουν το περιβάλλον συνιστάται να αποφεύγεται η χρήση τους και να αναζητούνται άλλοι τρόποι αντιμετώπισης αυτών των φαινομένων. Η αντοχή σε προσβολές από μικροοργανισμούς και έντομα εκφράζεται ποιοτικά μετά από εργαστηριακές δοκιμές γήρανσης των υλικών και από πολυετείς παρατηρήσεις σε πραγματικές συνθήκες. Συμπερασματικά, οι φυσικές και οι περιβαλλοντικές ιδιότητες των θερμομονωτικών υλικών λαμβάνονται υπόψη τόσο στο στάδιο σχεδιασμού όσο και κατά την φάση υλοποίησης ενός έργου, και προσδιορίζουν, με την ολοκλήρωση του έργου, τις ενεργειακές απαιτήσεις του κτιρίου αλλά και τις συνθήκες άνεσης των ίδιων των χρηστών. Στο πλαίσιο αυτό ακολουθεί ένας συγκεντρωτικός πίνακας (Πίνακας 1.8) με το σύνολο των φυσικών και περιβαλλοντικών ιδιοτήτων των κυριότερων θερμομονωτικών υλικών που υπάρχουν στην αγορά. Σελίδα 82

95 Διερεύνηση δυνατοτήτων επιλογής και διαμόρφωσης ενεργειακά αποδοτικών συστημάτων μόνωσης σε κτιριακές εγκαταστάσεις Πίνακας 1.8: Βασικές φυσικές και περιβαλλοντικές ιδιότητες των κυριότερων θερμομονωτικών υλικών [23] Φυσικές ιδιότητες Περιβαλλοντικές ιδιότητες ΥΛΙΚΟ ΥΑΛΟΒΑΜΒΑΚΑΣ ΠΕΤΡΟΒΑΜΒΑΚΑΣ Πυκνότητα [kg/m 3 ] Συντελεστής θερμικής αγωγιμότητας λ [W/mK] Εύρος χρήσης ( o C) Συντελεστής αντίστασης στη διάχυση υδρατμών Ποσότητα υγρασίας εξομοίωσης στους 23 ο C/80%RH Κατηγορία πυραντοχής Αντοχή στον εφελκυσμό [Ν/mm 2 ] Όριο θραύσης [Ν/mm 2 ] Βαθμός απορρόφησης στα 125 Ηz Βαθμός απορρόφησης στα 1000 Ηz Πρόσθετα για προστασία από βιολογικούς παράγοντες Περιεχόμενη πρωτογενής ενέργεια [kwh/m3] ΕΞΗΛΑΣΜΕΝΗ ΠΟΛΥΣΤΕΡΙΝΗ ΔΙΟΓΚΩΜΕΝΗ ΠΟΛΥΣΤΕΡΙΝΗ ΑΦΡΟΣ ΠΟΛΥΟΥΡΕΘΑΝΗΣ min max min 0,033 0,033 0,031 0,030 0,020 max 0,045 0,045 0,040 0,042 0,027 min max min <1 < max >100 min <0,1 <0,1 max 1 1,5 A1 A2 A1 A2 <1* 5* 5* min 0,075 0,30 0,15 max 0,005* 0,015 0,35 0,52 min 0, , ,09000 max 0, , ,22000 min 0,10 0,05 max 0,79 0,19 min 0,71 0,92 max 0,97 0,99 ΟΧΙ ΟΧΙ ΟΧΙ ΟΧΙ ΝΑΙ min ,8 max ,1 Ε F Ε F E F *Μέση τιμή Σελίδα 83

96 1.5 Οργάνωση Έργων Κατασκευών Μόνωσης Γενικά Στοιχεία Για την άρτια λειτουργία ενός εργοταξίου απαιτείται συστηματική και ορθή ex ante οργάνωση των εργασιών που θα υλοποιηθούν ώστε να επιτευχθεί ο τελικός στόχος που δεν είναι άλλος παρά η επιτυχής και έγκαιρη ολοκλήρωση του έργου. Η αρχή αυτή έχει σαν αποτέλεσμα, μεγάλο χρονικό διάστημα από την εκτέλεση ενός έργου να λαμβάνει η φάση οργάνωσης του εργοταξίου, καθώς εστιάζει στον εκ των προτέρων προσδιορισμό των αναγκών του. Στο πλαίσιο αυτό, ο μελετητής μηχανικός οφείλει πριν, αλλά και μετά την έναρξη των εργασιών του έργου να πραγματοποιήσει πλήθος ενεργειών ώστε να επιτύχει το επιθυμητό αποτέλεσμα. Στη φάση πριν την έναρξη των εργασιών οφείλει να [24]: Υλοποιήσει μελέτες εφαρμογής Πραγματοποιήσει κατάλληλη αυτοψία του χώρου Επιλέξει κατάλληλα υλικά και προμηθευτές Επιλέξει συνεργεία εκτέλεσης επιμέρους εργασιών Συντάξει τον προϋπολογισμό του έργου Περιγράψει το χρονικό προγραμματισμό του έργου και των εργασιών και Λάβει τα απαραίτητα μέτρα ασφαλείας. Από το σύνολο των αποφάσεων αυτών, ιδιαίτερη βαρύτητα δίνεται στην επιλογή των προμηθευτών και στον χρονικό προγραμματισμό των εργασιών του έργου. Η κατάσταση αυτή οφείλεται στο γεγονός ότι στην πρώτη περίπτωση η ποιότητα των υλικών καθώς και η τυπικότητα και συνεργασία του προμηθευτή με την ομάδα έργου αποτελούν παράγοντες ζωτικής σημασίας για την ολοκλήρωση μιας άρτιας και με μεγάλη διάρκεια ζωής κατασκευής. Αναφορικά με το χρονικό προγραμματισμό των εργασιών που πραγματοποιούνται στο χώρο του εργοταξίου, έχει διαπιστωθεί ότι η σωστή οργάνωσή του επηρεάζει σημαντικά το χρόνο ολοκλήρωσης και τελικής παράδοσης του έργου. Οργανώνοντας λοιπόν σωστά την ακολουθία και το χρόνο που απαιτείται από την κάθε τεχνική ομάδα εργασίας, δίνεται η δυνατότητα στην κάθε ομάδα ξεχωριστά να είναι πιο παραγωγική και αποτελεσματική στο έργο της χωρίς να απαιτούνται μεταγενέστερες διορθωτικές κινήσεις που θα προκαλέσουν καθυστερήσεις και πιθανώς κακοτεχνίες και λάθη. Για την αντιμετώπιση λοιπόν πιθανόν προβλημάτων καθυστέρησης και κακοτεχνιών εκτός από την άρτια οργάνωση του εργοταξίου, απαιτείται και οργάνωση των επιμέρους εργασιών που πραγματοποιούνται από την κάθε τεχνική ομάδα εργασίας. Σελίδα 84

97 Διερεύνηση δυνατοτήτων επιλογής και διαμόρφωσης ενεργειακά αποδοτικών συστημάτων μόνωσης σε κτιριακές εγκαταστάσεις Οργάνωση Εργασιών Θερμομόνωσης Στην περίπτωση των έργων θερμομόνωσης, για την αποτελεσματική λειτουργία και επίτευξη της μέγιστης ενεργειακής απόδοσης των κατασκευαστικών λύσεων που επιλέγονται κατά τη φάση σχεδιασμού απαραίτητη είναι η άρτια οργάνωση και λειτουργία τους στο χώρο του εργοταξίου. Στο στάδιο αυτό, λαμβάνεται υπόψη τόσο η τοποθέτηση και αποθήκευση των ίδιων των υλικών που χρησιμοποιούνται όσο και της σειράς των εργασιών για την επίτευξη του επιθυμητού αποτελέσματος. Υλικά Εξοπλισμός Η τοποθέτηση και αποθήκευση υλικών και εξοπλισμού στο χώρο του εργοταξίου για την ολοκλήρωση μιας διαδικασίας είναι ιδιαίτερα σημαντική καθώς επηρεάζει άμεσα την παραγωγικότητα όλων των τεχνικών ομάδων που εργάζονται εκείνη την περίοδο στο έργο. Η άναρχη τοποθέτηση και απόθεση υλικών και εξοπλισμού μπορεί να δημιουργήσει πρακτικά προβλήματα κατά την ολοκλήρωση του έργου και εντάσεις μεταξύ των τεχνικών ομάδων εργασίας. Ο απαραίτητος και σε χρήση ανά στάδιο κατασκευής εξοπλισμός για τη θερμομόνωση των δομικών στοιχείων μιας κατασκευής, πρέπει να βρίσκεται σε μικρή ακτίνα από τον χώρο εργασίας της αντίστοιχης ομάδας και σε θέση που να μην θέτει σε κίνδυνο τη σωματική ακεραιότητα αλλά και τη δυνατότητα διέλευσης άλλων εργαζομένων από το χώρο αυτό. Με αυτή τη στρατηγική προσέγγιση, ελαχιστοποιούνται οι μετακινήσεις των μελών της ομάδας και παράλληλα δεν παρεμποδίζεται η κίνηση των υπόλοιπων ομάδων. Ακόμη, ο εξοπλισμός που χρησιμοποιείται στα διάφορα στάδια κατασκευής του κτιριακού κελύφους διαφέρει, οπότε θεωρείται σκόπιμο με την ολοκλήρωση χρήσης του εκάστοτε εξοπλισμού, να ακολουθεί επιμελής καθαρισμός του, ώστε να είναι έτοιμος για επόμενη χρήση, και αποθήκευσή του. Η αποθήκευσή του μπορεί να γίνει είτε στο εσωτερικό του κτιρίου σε χώρο προστατευμένο από τις εξωτερικές καιρικές συνθήκες, με δυνατότητα ασφαλούς αποθήκευσης και μη άμεσης διέλευσης και εργασίας των υπόλοιπων εργαζομένων. Η μεταφορά του εξοπλισμού μέσα στο χώρο του εργοταξίου, πρέπει να ακολουθεί τις αρχές ασφάλειας και υγιεινής των εργαζομένων, όπως αυτές αναλύονται στην ακόλουθη παράγραφο (1.6), και να μην προκαλούν αναστάτωση σε εργασίες τρίτων. Τα υλικά που χρησιμοποιούνται στα έργα μόνωσης έχουν ιδιαίτερο όγκο και πρέπει να προστατεύονται. Το σύνολο των στερεών υλικών που χρησιμοποιούνται είναι ως επί το πλείστον ογκώδη υλικά, οπότε η αποθήκευσή τους και η σταδιακή μεταφορά τους στο χώρο εργασίας είναι ιδιαιτέρως σημαντική λειτουργικά και πρακτικά. Τα υλικά αυτά όπως και ο εξοπλισμός πρέπει να αποθηκεύονται σε χώρο προστατευμένο από τις εξωτερικές καιρικές συνθήκες, καθώς τα υλικά αυτά είναι ευαίσθητα σε υγρασία και πιθανή διαβροχή, με δυνατότητα ασφαλούς αποθήκευσης, μη άμεσης διέλευσης και εργασίας των υπόλοιπων εργαζομένων και μείωση πιθανότητας πτώσης υλικών. Μέσα από τη διαδικασία αυτή δεν παρατηρούνται προβλήματα διέλευσης και πραγματοποίησης εργασιών από το σύνολο των εργαζομένων. Εκτός, όμως, από τα στερεά υλικά χρησιμοποιούνται και κάποια υγρά, όπως γαλακτώματα, τα οποία κατά τη χρήση τους πρέπει να τοποθετούνται σε σημεία που να μην παρεμποδίζουν τις εργασίες τρίτων και παράλληλα να περιορίζουν την πιθανότητα πτώσης και δημιουργίας ατυχήματος. Τα απορρίμματα που προκύπτουν από το σύνολο των υλικών, στερεών και υγρών, συλλέγονται άμεσα σε συγκεκριμένες Σελίδα 85

98 σακούλες απορριμμάτων και απορρίπτονται στα κατάλληλα σημεία που έχουν διαμορφωθεί στο χώρο του εργοταξίου. Για το σύνολο των εργασιών μόνωσης που εκτελούνται πρέπει από την ομάδα έργου να ακολουθούνται οι οδηγίες χρήσης των υλικών όπως περιγράφονται από τον κατασκευαστή ώστε να επιτυγχάνεται το βέλτιστο αποτέλεσμα. Διαδικασία θερμομόνωσης Για την υλοποίηση των εργασιών θερμομόνωσης σε μία κατασκευή ακολουθείται μια τυποποιημένη διαδικασία για να επιτυγχάνεται το βέλτιστο αποτέλεσμα στο συντομότερο χρονικό διάστημα. Παρόλα αυτά, η διαδικασία αυτή προσαρμόζεται κάθε φορά στις ιδιαιτερότητες των κατασκευαστικών λεπτομερειών που επιλέγονται από τον μελετητή και το θερμομονωτικό υλικό που χρησιμοποιείται. Τα στάδια που ακολουθούνται για την τοποθέτηση του θερμομονωτικού υλικού και την υλοποίηση της κατάλληλης κατασκευαστικής λύσης στην περίπτωση των κατακόρυφων δομικών στοιχείων είναι [24, 25]: Καθαρισμός της επιφάνειας τοποθέτησης του θερμομονωτικού υλικού, ώστε να απομακρυνθούν σκόνες και αντικείμενα που μπορεί να εμποδίσουν την διάστρωση των απαραίτητων στρώσεων (Σχήμα 1.22). Σχήμα 1.22: Καθαρισμός επιφάνειας τοποθέτησης θερμομονωτικού υλικού [25] Στην περίπτωση εξωτερικών τοίχων προτείνεται σε μικρή επιφάνεια στην περιοχή της βάσης του τοίχου επίστρωση στεγανωτικού υλικού, καθώς η περιοχή αυτή καταπονείται έντονα από το βρόχινο νερό (Σχήμα 1.23). Σελίδα 86

99 Διερεύνηση δυνατοτήτων επιλογής και διαμόρφωσης ενεργειακά αποδοτικών συστημάτων μόνωσης σε κτιριακές εγκαταστάσεις Σχήμα 1.23: Τοποθέτηση στεγανωτικής στρώσης στην κάτω παρειά εξωτερικού τοίχου [25] Επόμενο στάδιο αποτελεί η τοποθέτηση του θερμομονωτικού υλικού. Για την τοποθέτηση του υλικού, απαιτείται χρήση κατάλληλου κονιάματος επικόλλησης στην επιφάνεια του θερμομονωτικού υλικού. Τρόποι διαστρωμάτωσης του κονιάματος αποτελούν η μέθοδος περιφερειακής λωρίδας σημείου (Σχήμα 1.24) και η μέθοδος πλήρους επιφανειακής διάστρωσης (Σχήματα ). Κατά την εφαρμογή των μεθόδων αυτών πρέπει να δίνεται ιδιαίτερη προσοχή ώστε να μη παρατηρούνται ανισοσταθμίες μεταξύ των πλακών λόγω του υποστρώματος. α β Σχήμα 1.24: Διάστρωση κονιάματος σε (α) εξηλασμένη πολυστερίνη και (β) πετροβάμβακα [25] Σχήμα 1.25: Διάστρωση κονιάματος με τη μέθοδο περιφερειακής λωρίδας σημείου [41] Σελίδα 87

100 Σχήμα 1.26: Διάστρωση κονιάματος με τη μέθοδο πλήρους επιφάνειας διάστρωσης [41] Κατά την επικόλληση των θερμομονωτικών πλακών πρέπει να μην δημιουργούνται κενά μεταξύ τους και στην περίπτωση δημιουργίας, πρέπει η πλήρωσή τους να γίνεται με θερμομονωτικό υλικό και όχι με κονίαμα. Επιπλέον, δίνεται ιδιαίτερη προσοχή στον τρόπο τοποθέτησης των πλακών. Η επικόλληση γίνεται από κάτω προς τα επάνω, με τις πλάκες τοποθετημένες σε επαφή και έχοντας μετατοπισμένους αρμούς επιτυγχάνοντας καλύτερη στατική λειτουργία (Σχήμα 1.27). α β Σχήμα 1.27: (α) Λανθασμένη και (β) σωστή τοποθέτηση θερμομονωτικών πλακών στην επιφάνεια [25] Στην περίπτωση συστημάτων εξωτερική θερμομόνωσης στην περιοχή των ανοιγμάτων, στις εσωτερικές και εξωτερικές γωνίες παρατηρείται συνήθως οδοντωτή τοποθέτηση των πλακών. Στην περίπτωση που παρατηρηθεί προεξοχή ακμών, προτείνεται η κοπή και λείανση της περιοχής μετά από 2 με 3 ημέρες, χρονικό διάστημα απαραίτητο για την στερεοποίηση του κονιάματος επικόλλησης. Επιπλέον, δεν επιτρέπεται οι αρμοί των θερμομονωτικών υλικών να αποτελούν συνέχεια των λαμπάδων και των ανωκάσι/κατωκάσι των ανοιγμάτων. Ακολουθεί στήριξη των θερμομονωτικών πλακών με βύσματα. Η επιλογή των βυσμάτων που θα χρησιμοποιηθούν γίνεται σύμφωνα με τις απαιτήσεις του ETAG 014 και η τοποθέτησή τους ακολουθεί τους τύπους «Τ» ή «W» ώστε να εξασφαλιστεί η στερέωση της κατασκευαστικής λύσης (Σχήμα 1.26). Το πλήθος των βυσμάτων που θα χρησιμοποιηθούν, προκύπτει από τον Ευρωκώδικα 1 και εξαρτάται από την αντίσταση εξόλκευσης του βύσματος από το υπόστρωμα, τον τύπο και την ποιότητα του θερμομονωτικού υλικού, το ύψος, την κατάσταση, τη θέση και τη μορφή του κτιρίου (Σχήμα 1.28). Σελίδα 88

101 Διερεύνηση δυνατοτήτων επιλογής και διαμόρφωσης ενεργειακά αποδοτικών συστημάτων μόνωσης σε κτιριακές εγκαταστάσεις Σχήμα 1.28: Στήριξη θερμομονωτικών πλακών τύπου «Τ» και «W» [41] Για την τοποθέτηση των βυσμάτων, αρχικά πραγματοποιείται διάτρηση του θερμομονωτικού υλικού σε σημεία όπου πίσω από το θερμομονωτικό υλικό υπάρχει κονίαμα επικόλλησης ακολουθώντας τον τύπο τοποθέτησης που αποφασίστηκε. Τα στοιχεία αναφορικά με το βάθος και τη διάμετρο αγκύρωσης προσδιορίζονται από τον κατασκευαστή των υλικών ενώ το βάθος αγκύρωσης για το σκυρόδεμα δεν πρέπει να είναι μικρότερο από 2,5cm και 4cm στην περίπτωση οπτοπλινθοδομής. Ακολουθεί φρεζάρισμα λίγων χιλιοστών στην περιοχή διάτρησης με ειδικό εξοπλισμό ώστε να τοποθετηθεί η κεφαλή του βύσματος χωρίς να προκαλεί ανισοσταθμίες στην τελική επιφάνεια του θερμομονωτικού υλικού. Έπειτα, εισάγεται το καρφί ή η βίδα ώστε να ολοκληρωθεί η διαδικασία αγκύρωσης. Σχήμα 1.29: Βύσματα μηχανικής στερέωσης [41] Κατά την διάτρηση των πλακών πρέπει απαραιτήτως να τηρείται ελάχιστη απόσταση 10cm μεταξύ των βυσμάτων και των άκρων του κτιρίου. Τέλος, απαγορεύεται η διάτρηση των θερμομονωτικών πλακών στην περιοχή στεγανοποίησης. Σχήμα 1.30: Διαδικασία τοποθέτησης βυσμάτων στο σύστημα θερμομόνωσης [25] Σελίδα 89

102 Στην περίπτωση θερμομόνωσης στον πυρήνα της διατομής, η διαδικασία ολοκληρώνεται με την επίστρωση κονιάματος και μετά το πέρας του χρονικού διαστήματος που απαιτείται για την στερεοποίησή του πραγματοποιείται διάστρωση ασταριού και τελικού επιχρίσματος. Στην περίπτωση συστημάτων εξωτερικής θερμομόνωσης, έπεται η διάστρωση της επιφάνειας με υδραυλικό κονίαμα ή κόλλα οργανικής βάσης (αποκλειστικά κατά την εφαρμογή εξηλασμένης πολυστερίνης). Στις γωνίες των ανοιγμάτων τοποθετείται στην περιοχή των γωνιών πρόσθετος οπλισμός για την αποφυγή ρηγματώσεων, ενώ για τις περιοχές των ακμών, των εξωτερικών και εσωτερικών γωνιών τοποθετούνται γωνιόκρανα προστασίας (Σχήμα 1.31). Η διάστρωση της βασικής στρώσης τόσο στις υπό μέρους περιοχές όσο και στο σύνολο της επιφάνειας γίνεται με οδοντωτή σπάτουλα, όταν ως θερμομονωτικό υλικό χρησιμοποιείται εξηλασμένη πολυστερίνη (Σχήμα 1.32). Σχήμα 1.31: Υλικά ενίσχυσης ακμών [41] Σχήμα 1.32: Διαδικασία τελικής επίχρισης επιφάνειας με θερμομονωτικό υλικό, εξηλασμένη πολυστερίνη [25] Στην περίπτωση που ως θερμομονωτικό υλικό χρησιμοποιείται πετροβάμβακας, τότε γίνεται αρχικά τοποθέτηση ασταριού με επίπεδη σπάτουλα σε ολόκληρη την επιφάνεια και στη συνέχεια πραγματοποιείται η διάστρωση της βασικής στρώσης μία ή δύο φορές, με χρήση οδοντωτής σπάτουλας (Σχήμα 1.33). Σελίδα 90

103 Διερεύνηση δυνατοτήτων επιλογής και διαμόρφωσης ενεργειακά αποδοτικών συστημάτων μόνωσης σε κτιριακές εγκαταστάσεις Σχήμα 1.33: Διαδικασία τελικής επίχρισης επιφάνειας με θερμομονωτικό υλικό, πετροβάμβακα [25] Έπειτα και για το χρονικό διάστημα που είναι ακόμη σε νωπή φάση η βασική στρώση, διαστρώνεται στρώμα υαλοπλέγματος με μεταλλική σπάτουλα. Τελικό στάδιο αποτελεί η διάστρωση ασταριού και τελικού επιχρίσματος στην επιφάνεια. Η κατασκευή θερμομονωτικών λύσεων για τα οριζόντια δομικά στοιχεία ακολουθεί την κατασκευαστική λεπτομέρεια που δίνεται από τον μελετητή χωρίς να απαιτούνται κάποιες επιπλέον διευκρινίσεις. Στην περίπτωση οροφής πυλωτής, η διαδικασία τοποθέτησης είναι περίπου αντίστοιχη με αυτή των συστημάτων εξωτερικής θερμομόνωσης κατακόρυφων δομικών στοιχείων. Σελίδα 91

104 1.6 Αρχές Υγείας και Ασφάλειας Εργαζομένων Η ασφάλεια στο χώρο εργασίας είναι ιδιαίτερα σημαντική και έχει κυρίαρχη θέση σε κάθε δραστηριότητα του ανθρώπου καθώς περιλαμβάνει το σύνολο των δράσεων που στοχεύουν στην αποφυγή δημιουργίας επικίνδυνων καταστάσεων τόσο για την σωματική ακεραιότητα όσο και για την υγεία των εργαζομένων. Η αρχές αυτές οδήγησαν στη θέσπιση πλήθους νομοθετημάτων που διασφαλίζουν την υγεία των εργαζομένων. Σχήμα 1.34: Εξοπλισμός προσωρινών εργασιών σε ύψος ικριώματα [42] Κύριοι πυλώνες διασφάλισης της ασφαλούς εργασίας των εργαζομένων αποτελούν η αποφυγή εργασιακών ατυχημάτων, η αποφυγή εμφάνισης επαγγελματικών ασθενειών και η αποφυγή πρόωρης φθοράς του ανθρώπινου δυναμικού. Στο πλαίσιο αυτό, συνίσταται η λήψη μέτρων με στόχο την μείωση της πιθανότητας εμφάνισης εργασιακών ατυχημάτων και παράλληλα η απαίτηση πειθαρχίας των εργαζομένων στους ειδικούς κανόνες που θεσπίζονται Νομοθετικό Πλαίσιο Η νομοθεσία για τα θέματα υγείας και ασφάλειας στο χώρο του εργοταξίου είναι ιδιαίτερα μεγάλη και απαρτίζεται από πλήθος νόμων, προεδρικών διαταγμάτων και υπουργικών αποφάσεων. Τα κυριότερα και σε ισχύ νομοθετήματα είναι [26]: Π.Δ. 778/1980 (ΦΕΚ 193/Α / ) «Περί μέτρων ασφαλείας κατά την εκτέλεσιν οικοδομικών εργασιών» Π.Δ. 1073/1981 (ΦΕΚ 260/Α / ) «Περί μέτρων ασφαλείας κατά την εκτέλεσιν εργασιών εις εργοτάξια οικοδομών και πάσης φύσεως έργων αρμοδιότητος πολιτικού μηχανικού» Ν. 1396/1983 (ΦΕΚ 126/Α/ ) «Υποχρεώσεις λήψης και τήρησης των μέτρων ασφαλείας στις οικοδομές και λοιπά ιδιωτικά τεχνικά έργα» Υ.Α /1984 (ΦΕΚ 154/Β / ) «Ημερολόγιο μέτρων ασφαλείας» Σελίδα 92

105 Διερεύνηση δυνατοτήτων επιλογής και διαμόρφωσης ενεργειακά αποδοτικών συστημάτων μόνωσης σε κτιριακές εγκαταστάσεις Ν. 1430/1984 (ΦΕΚ 49/Α / ) «Κύρωση της 62 Διεθνούς Σύμβασης Εργασίας που αφορά τις διατάξεις ασφαλείας στην οικοδομική βιομηχανία και ρύθμιση θεμάτων που έχουν άμεση ισχύ μ αυτή» Π.Δ. 225/1989 (ΦΕΚ 106/Α / ) «Υγιεινή και ασφάλεια σε υπόγεια τεχνικά έργα» Εγκύκλιος /1997 Π.Δ. 305/1996 (ΦΕΚ 212/Α / ) «Ελάχιστες προδιαγραφές ασφάλειας και υγείας που πρέπει να εφαρμόζονται στα προσωρινά ή κινητά εργοτάξια σε συμμόρφωση προς την οδηγία 92/57/ΕΟΚ» Ν. 3850/2010 (ΦΕΚ 84/Α /2010) «Κύρωση του κώδικα νόμων για την υγεία και την ασφάλεια των εργαζομένων» Υ.Α /825/2014 (ΦΕΚ 1241/Β / ) «Απλοποίηση διαδικασιών τήρησης αρχείων για θέματα ασφάλειας και υγείας στην εργασία στα τεχνικά έργα» Αρχές Υγείας και Ασφάλειας στο Χώρο Εργασίας Στην περίπτωση εργασίας εντός εργοταξίου, τα μέτρα ασφάλειας και υγείας των εργαζομένων αποτελούν υποχρέωση του επιβλέποντα μηχανικού και του κατασκευαστή. Ανάλογα με το έργο που εκτελείται κάθε φορά, στις γενικές αρχές υγείας και ασφάλειας των εργαζομένων όπως θεσπίζονται από την εθνική νομοθεσία, δίνονται κατά περίπτωση επιπλέον οδηγίες. Οι γενικοί κανόνες που ισχύουν σε όλες τις περιπτώσεις είναι [26]: 1. η ύπαρξη καθαριότητας και τάξης στο χώρο εργασίας, 2. η χρήση των ατομικών μέσων προστασίας ανά περίπτωση, 3. η χρήση των κατάλληλων, κατά περίπτωση εργασίας, εργαλείων, 4. η αποφυγή χρήσης μηχανημάτων ή εξοπλισμού χωρίς την απαραίτητη γνώση, 5. η πιστή τήρηση των οδηγιών σήμανσης στους χώρους εργασίας και 6. η αποφυγή ενεργειών που εγκυμονούν κινδύνους. Σελίδα 93

106 Σχήμα 1.35: Ατομικά μέσα προστασίας [40] Βασικές αρχές Για τη διασφάλιση ολοκληρωμένων μέτρων στο πλαίσιο ασφαλούς και υγιούς εργασίας στο χώρου του εργοταξίου, πρέπει να τηρούνται οι ακόλουθες αρχές [27]: 1. Οργάνωση Διοίκησης Από την διοίκηση του εργοταξίου ορίζεται τεχνικός υγείας και ασφαλείας του έργου με αντικείμενο τα μέτρα ασφαλείας και υγείας των εργαζομένων κατά την εκτέλεση των έργων, προς αποφυγή εργατικών ατυχημάτων σύμφωνα με τις διατάξεις του Ν. 1568/85 και του Π.Δ. 305/96 και οφείλει να διασφαλίζει την εκτέλεση του έργου σύμφωνα με τις ισχύουσες διατάξεις. Από το υπόλοιπο προσωπικό του έργου, είναι δυνατόν να ορισθούν και βοηθοί του τεχνικού υγείας και ασφάλειας [28]. Αρμοδιότητες του τεχνικού ασφαλείας είναι η άμεση επικοινωνία με τους αρμόδιους φορείς, (αστυνομία, πρώτες βοήθειες, τοπική αυτοδιοίκηση, κ.α.) και η πρόβλεψη και επίλυση προβλημάτων που προκύπτουν κατά την εκτέλεση του έργου. Ακόμα, συσκέπτεται τους μηχανικούς του εργοταξίου, πληροφορώντας τους για το βαθμό τήρησης των μέτρων ασφαλείας που εφαρμόζονται και οργανώνει ελέγχους ασφαλείας στο εργοτάξιο, ώστε να επιβεβαιώνεται η διατήρηση και επιβολή των μέτρων ασφαλείας και η χρήση του προσωπικού εξοπλισμού ασφαλείας από κάθε εργαζόμενο. Σε περίπτωση τυχόν ατυχήματος οι διαδικασίες που ακολουθούνται είναι: Η διεξαγωγή έρευνας για τον προσδιορισμό των αιτιών που το προκάλεσαν και η τήρηση ημερολογίου καταγραφής τους, για την εξαγωγή συμπερασμάτων προς αποφυγή άλλων παρόμοιων περιστατικών. Η σύνταξη αναφοράς στον διευθυντή του εργοταξίου με καταγραφή της κάθε παράβασης που παρατηρήθηκε και προτεινόμενες διορθωτικές ενέργειες. Η διασφάλιση ενημέρωσης του συνόλου του προσωπικού του εργοταξίου αναφορικά με τις πρώτες βοήθειες που πρέπει να παρέχονται σε ώρα ανάγκης. Σελίδα 94

107 Διερεύνηση δυνατοτήτων επιλογής και διαμόρφωσης ενεργειακά αποδοτικών συστημάτων μόνωσης σε κτιριακές εγκαταστάσεις 2. Ευθύνες και καθήκοντα εργαζομένων Οι εργαζόμενοι, όπως αναφέρθηκε και ανωτέρω, είναι υποχρεωμένοι να συμμορφώνονται με τα μέτρα ασφάλειας που ακολουθούνται στο εργοτάξιο, ώστε να προστατεύονται τόσο οι ίδιοι όσο και τρίτοι από ενδεχόμενο κίνδυνο. Τα βασικά μέτρα ασφαλείας είναι τα ακόλουθα: Συνεχής χρήση του εξοπλισμού ασφαλείας και των προστατευτικών μέσων που τους παρέχονται, όπως ειδικά υποδείγματα, προστατευτικά γυαλιά, κράνη κ.λπ. Άμεση αναφορά στον υπεύθυνο ασφάλειας για έλλειψη εξοπλισμού ασφάλειας και επικινδυνότητα στις συνθήκες εργασίας. Δεν επιτρέπεται η μετακίνηση ή τροποποίηση του εξοπλισμού ασφαλείας και των προστατευτικών μέτρων χωρίς σχετική έγκριση. Δεν επιτρέπεται καμία ενέργεια με πρωτοβουλία των εργαζομένων, που δεν είναι σύμφωνη με τα μέτρα ασφαλείας, καθώς μπορεί να θέσει σε κίνδυνο την ασφάλεια τους και την ασφάλεια των άλλων. 3. Πρώτες βοήθειες Ο τεχνικός ασφαλείας και υγείας, ο εργοταξιάρχης και κάθε εργαζόμενος πρέπει να φροντίζουν ώστε να παρέχεται αμέσως ιατρική βοήθεια σε κάθε τραυματισμένο άτομο ή εργαζόμενο που παρουσιάσει κάποια αιφνίδια αδιαθεσία σύμφωνα με τους ισχύοντες κανονισμούς. Οι χώροι πρώτων βοηθειών πρέπει να είναι κατάλληλα εξοπλισμένοι µε τις απαραίτητες εγκαταστάσεις και υλικά πρώτων βοηθειών, να είναι εύκολα προσπελάσιμοι µε φορεία και να φέρουν σήμανση σύμφωνα µε το Π.Δ. 105/95 Ελάχιστες προδιαγραφές για την σήμανση ασφάλειας ή/και υγείας στην εργασία σε συμμόρφωση µε την οδηγία 92/58/EOK (67/A). Τα φαρμακεία με επαρκή εφόδια πρώτων βοηθειών, για την περίπτωση μικροατυχημάτων στο εργοτάξιο, πρέπει να βρίσκονται στα γραφεία του αναδόχου και στο κτίριο του συνεργείου. Το περιεχόμενο του εργοταξιακού φαρμακείου ορίζεται από το ΠΔ 1073/1981 στο άρθρο 110 και γίνεται κατηγοριοποίηση των ποσοτήτων αναλόγως του αριθμού των εργαζομένων ενώ λαμβάνεται μέριμνα για επιπλέον υλικό κατά την εκτέλεση εργασιών σε περιοχές εκτός πόλης. Το ελάχιστο απαιτούμενο ιατροφαρμακευτικό υλικό εντός πόλης παρουσιάζεται στον Πίνακα 1.9 ενώ εκτός της πόλη στον Πίνακα Πίνακας 1.9: Ελάχιστο ιατροφαρμακευτικό υλικό για εργασίες εντός πόλης α/α Είδος Ποσότητα/ Αριθμός εργαζομένων Αλοιφή για κάψιμο Εισπνεύσιμη αμμωνία Αποστειρωμένες γάζες σε διάφορα μεγέθη Επίδεσμος γάζας Τριγωνικός επίδεσμος Σελίδα 95

108 α/α Είδος Ποσότητα/ Αριθμός εργαζομένων Λευκοπλάστ ρολό Ψαλίδι Τσιμπίδα Ύφασμα λεπτό καθαρισμού Αντισηπτικό διάλυμα Ελαστικός επίδεσμος Αντισταμινική αλοιφή Σπασμολυτικό Φυλλάδιο οδηγιών χρήσης παροχής Α βοηθειών Πίνακας 1.10: Ελάχιστο ιατροφαρμακευτικό υλικό για εργασίες εκτός πόλης α/α Είδος Ποσότητα 1 Αντιοφικός ορός 1 2 Ενέσιμο κορτιζονούχο σκεύασμα 1 3 Σύριγγες πλαστικές μιας χρήσης 5cc 3 τεμάχια 4 Σύριγγες πλαστικές μιας χρήσης 10cc 3 τεμάχια 5 Αντιδιαρροϊκά 1 κουτί 6 Αντιόξινα 1 κουτί Οι ανωτέρω απαιτήσεις τροποποιούνται σε εργοτάξια με πάνω από 100 άτομα και αναλόγως της απόστασης από νοσοκομείο μπορεί να απαιτηθεί ακόμα και πρόχειρο ιατρείο στο χώρο του εργοταξίου. Θα πρέπει να γίνεται κατανοητό από όλους ότι η χρήση των υλικών ή/και των συσκευών του φαρμακείου θα πρέπει να γίνεται υπό αυστηρούς όρους και πάντα έστω και μέσω τηλεφώνου με γιατρό ή το ΕΚΑΒ. Ανά τακτά χρονικά διαστήματα θα πρέπει να εξετάζεται το σύνολο των υλικών ως προς την ημερομηνία λήξης τους και ως προς την πληρότητα των φαρμακευτικών προϊόντων. Το φαρμακείο τοποθετείται σε χώρο σκιερό, χωρίς υγρασία, άμεσα προσβάσιμο και σε ευκρινή θέση κολλημένο το τηλέφωνο γιατρού. Σε περίπτωση ατυχήματος στο χώρο του εργοταξίου η διαδικασία που ακολουθείται είναι: Άμεση κλήση κατάλληλης βοήθειας Προσδιορισμός των αιτιών του ατυχήματος και απομάκρυνση αν είναι δυνατόν του σχετικού κινδύνου πριν την παροχή πρώτων βοηθειών στο θύμα Εκτίμηση της κατάστασης του θύματος ως προς τις αισθήσεις του, έλεγχος σφυγμού και εξασφάλιση κατάλληλων συνθηκών (διατηρείται ζεστός και στεγνός) Αποφυγή μετακίνησης του θύματος εκτός και αν η απομάκρυνσή του λόγω του περιβάλλοντος χώρου θεωρηθεί επιβεβλημένη Σε περίπτωση που διαπιστωθεί ότι το θύμα αναπνέει με δυσκολία, πρέπει να εφαρμοστεί άμεσα τεχνητή αναπνοή. Σελίδα 96

109 Διερεύνηση δυνατοτήτων επιλογής και διαμόρφωσης ενεργειακά αποδοτικών συστημάτων μόνωσης σε κτιριακές εγκαταστάσεις Σε περίπτωση που το θύμα αιμορραγεί, ασκείται έντονη πίεση στην πληγή, ενώ αν η αιμορραγία εντοπίζεται στα άνω ή κάτω άκρα τότε το άκρο αυτό πρέπει να βρίσκεται σε ύψος ώστε να μειωθεί η αιμορραγία. 4. Θερμοκρασία Οι επικρατούσες συνθήκες στους χώρους εργασίας πρέπει να ανταποκρίνονται στις ανάγκες και αντοχές του ανθρώπινου οργανισμού κατά τον χρόνο εργασίας, λαμβάνοντας υπόψη τις εφαρμοζόμενες μεθόδους εργασίας, τη σωματική προσπάθεια που καταβάλλουν οι εργαζόμενοι και τις κλιματολογικές συνθήκες των εποχών του έτους. Όσον αφορά τις κλιματικές συνθήκες, οι δυσμενείς καιρικές συνθήκες επηρεάζουν την απόδοση και θέτουν σε κίνδυνο την ασφάλεια των εργαζομένων. Ως δυσμενείς καιρικές συνθήκες ορίζονται οι ακόλουθες: Χαμηλή θερμοκρασία Υψηλή θερμοκρασία Έντονος άνεμος Έντονη βροχόπτωση Χιονόπτωση Ανάλογα με τις επικρατούσες συνθήκες αποφασίζεται η λειτουργία ή όχι του εργοταξίου καθώς και η αλλαγή του ωραρίου εργασίας αν κριθεί σκόπιμο, σεβόμενοι πάντα τις ώρες κοινής ησυχίας. 5. Φυσικός και τεχνητός φωτισμός των θέσεων εργασίας, των χώρων και των οδών κυκλοφορίας στο εργοτάξιο Οι θέσεις εργασίας, οι χώροι και οι οδοί κυκλοφορίας πρέπει να διαθέτουν κατά το δυνατόν επαρκή φυσικό φωτισμό και να φωτίζονται κατάλληλα και επαρκώς µε τεχνητό φωτισμό κατά τη διάρκεια της νύχτας και όταν το φως της ημέρας δεν επαρκεί. Ακόμα, στις περιπτώσεις που κρίνεται απαραίτητο, πρέπει να χρησιμοποιούνται φορητές πηγές φωτισμού µε προστασία κατά των κραδασμών. Η επιλογή του χρώματος του τεχνητού φωτός είναι ιδιαίτερα σημαντική καθώς δεν πρέπει να αλλοιώνει ή να επηρεάζει την οπτική αντίληψη των σημάτων ή των πινακίδων σήμανσης από τους εργαζόμενους. Σελίδα 97

110 Σχήμα 1.36: Προστατευμένα και φωτισμένα μέσα προσπέλασης [44] Οι εγκαταστάσεις φωτισμού των χώρων, των θέσεων εργασίας και των οδών κυκλοφορίας πρέπει να τοποθετούνται κατά τρόπο ώστε το είδος του προβλεπόμενου φωτισμού να µη δημιουργεί κίνδυνο εργατικού ατυχήματος και να εξασφαλίζει τις απαραίτητες συνθήκες ορατότητας στους εργαζομένους. Ακόμα, τα σημεία όπου οι εργαζόμενοι είναι ιδιαίτερα εκτεθειμένοι σε κινδύνους λόγω βλάβης του τεχνητού φωτισμού πρέπει να είναι εφοδιασμένα µε φωτισμό ασφαλείας επαρκούς έντασης. 6. Πινακίδες και σήματα ασφαλείας Στο πλαίσιο ασφάλειας και υγείας των εργαζομένων στους χώρους εργασίας, κρίνεται απαραίτητη η τοποθέτηση κατάλληλων προειδοποιητικών σημάτων και αφισών που επισημαίνουν τους ενδεχόμενους κινδύνους. Οι εργαζόμενοι θα ενημερώνονται μέσω αυτών για τους κινδύνους που αφορούν την εργασία τους. 7. Οδοί διαφυγής και έξοδοι κινδύνου Οι οδοί διαφυγής και οι έξοδοι κινδύνου πρέπει να παραμένουν ελεύθερες και να οδηγούν µε το συντομότερο δυνατό τρόπο σε ασφαλή περιοχή. Ακόμα, σε περίπτωση κινδύνου, όλες οι θέσεις εργασίας θα πρέπει να μπορούν να εκκενώνονται γρήγορα και υπό συνθήκες μέγιστης ασφάλειας για τους εργαζόμενους και σύμφωνα με το Π.Δ. 105/95 Ελάχιστες προδιαγραφές για την σήμανση ασφάλειας ή/και υγείας στην εργασία σε συμμόρφωση µε την οδηγία 92/58/EOK (67/A) θα πρέπει να υπάρχει σε αυτές ειδική σήμανση, η οποία θα έχει την απαραίτητη αντοχή και θα τοποθετείται σε κατάλληλα σημεία. Σελίδα 98

111 Διερεύνηση δυνατοτήτων επιλογής και διαμόρφωσης ενεργειακά αποδοτικών συστημάτων μόνωσης σε κτιριακές εγκαταστάσεις Τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά των οδών διαφυγής και εξόδων κινδύνου (αριθμός, κατανομή και διαστάσεις) εξαρτώνται από τη χρήση, τον εξοπλισμό και τις διαστάσεις του εργοταξίου και των χώρων εργασίας, καθώς και από τον μέγιστο αριθμό των ατόμων που μπορεί να βρίσκονται εκεί. Επιπλέον, οι οδοί διαφυγής, οι έξοδοι κινδύνου, όπως και οι διάδρομοι κυκλοφορίας και οι θύρες πρόσβασης σ αυτούς, δεν πρέπει να φράσσονται από αντικείμενα, ώστε να μπορούν να χρησιμοποιηθούν ανεμπόδιστα ανά πάσα στιγμή. Σε περίπτωση βλάβης του φωτισμού, πρέπει να διαθέτουν εφεδρικό φωτισμό επαρκούς έντασης. 8. Πτώσεις αντικειμένων Οι εργαζόμενοι πρέπει να προφυλάσσονται, εφόσον είναι τεχνικά εφικτό, από τις πτώσεις αντικειμένων µε μέσα συλλογικής προστασίας. Τα υλικά και ο εξοπλισμός πρέπει να φυλάσσονται ή να τοποθετούνται κατά τρόπο ώστε να αποφεύγεται η κατάρρευση ή ανατροπή τους και εφόσον κρίνεται αναγκαίο, πρέπει να προβλέπονται στεγαζόμενοι διάδρομοι στο εργοτάξιο ή να καθίσταται αδύνατη η πρόσβαση στις επικίνδυνες ζώνες. 9. Σταθερότητα, αντοχή και στερεότητα Τα υλικά και γενικότερα οποιοδήποτε στοιχείο που θα μπορούσε κατά τις μετακινήσεις να θέσει σε κίνδυνο την ασφάλεια και την υγεία των εργαζομένων πρέπει να σταθεροποιείται µε κατάλληλο και ασφαλή τρόπο. Ακόμα, η πρόσβαση στις στέγες ή σε οποιαδήποτε άλλη επιφάνεια κατασκευασμένη από υλικά µη επαρκούς αντοχής επιτρέπεται µόνο εφόσον παρέχεται ο αναγκαίος εξοπλισμός ή τα κατάλληλα μέσα προκειμένου η εργασία να διεξαχθεί κατά τρόπο ασφαλή. 10. Εγκαταστάσεις διανομής ενέργειας Οι εγκαταστάσεις πρέπει να σχεδιάζονται, να κατασκευάζονται και να χρησιμοποιούνται με τρόπο που να αποκλείεται ο κίνδυνος πυρκαγιάς ή έκρηξης, πρέπει δε να παρέχουν στους εργαζομένους την απαραίτητη προστασία κατά των κινδύνων ηλεκτροπληξίας από άμεση ή έμμεση επαφή. Ακόμη, δεν επιτρέπεται η αποθήκευση ή τοποθέτηση εύφλεκτων υλικών κοντά στον ηλεκτρομηχανολογικό εξοπλισμό. Το προσωπικό που θα ασχολείται με τις ηλεκτρονικές εγκαταστάσεις και τον εξοπλισμό πρέπει απαραίτητα να είναι ειδικευμένο σε τέτοια θέματα. Κατά το σχεδιασμό, την κατασκευή, την επιλογή του υλικού και των διατάξεων προστασίας θα πρέπει να λαμβάνονται υπόψη: το είδος και η ισχύς της διανεμόμενης ενέργειας, η επίδραση εξωτερικών παραγόντων και η τεχνική ικανότητα των ατόμων που έχουν πρόσβαση σε τμήματα της εγκατάστασης. 11. Πυρανίχνευση και πυρόσβεση Ανάλογα µε τα χαρακτηριστικά του εργοταξίου δηλαδή, τις διαστάσεις και χρήση των χώρων, τον υπάρχοντα εξοπλισμό, τα φυσικά και χημικά χαρακτηριστικά των χρησιμοποιούμενων ουσιών και υλικών καθώς και το μέγιστο αριθμό των ατόμων που μπορούν να βρίσκονται εκεί, πρέπει να προβλέπεται Σελίδα 99

112 επαρκής αριθμός κατάλληλων πυροσβεστικών μέσων και, εφόσον χρειάζεται, ανιχνευτών πυρκαγιάς και συστήματα συναγερμού. O εξοπλισμός πυρόσβεσης θα συντηρείται σύμφωνα με τις οδηγίες του κατασκευαστή ή της αρμόδιας αρχής και θα είναι τοποθετημένος σε κάθε θέση όπου υπάρχει κίνδυνος πρόκλησης πυρκαγιάς. Οι σωληνώσεις πυρόσβεσης θα είναι ξεχωριστές από τις συνήθεις και οι κύριες βάνες πρέπει να είναι πάντα ανοιχτές και σε θέση εύκολα προσιτή. Τα εν λόγω πυροσβεστικά μέσα, οι ανιχνευτές πυρκαγιάς και τα συστήματα συναγερμού πρέπει να ελέγχονται και να συντηρούνται τακτικά και πρέπει να πραγματοποιούνται δοκιμές και ασκήσεις ανά τακτά χρονικά διαστήματα. Τα µη αυτόματα (χειροκίνητα) πυροσβεστικά μέσα πρέπει να είναι εύκολα προσιτά, εύχρηστα και να επισημαίνονται σύμφωνα µε το Π.Δ. 105/95 Ελάχιστες προδιαγραφές για την σήμανση ασφάλειας ή/και υγείας στην εργασία σε συμμόρφωση µε την οδηγία 92/58/EOK (67/A). H σήμανση αυτή πρέπει να έχει την απαραίτητη αντοχή και να τοποθετείται σε κατάλληλα σημεία. 12. Εργασίες σε στέγες Στην περίπτωση εργασιών πάνω σε στέγες λαμβάνονται προληπτικά μέτρα σύμφωνα µε την ισχύουσα νομοθεσία προκειμένου να αποφευχθεί πτώση των εργαζομένων, των εργαλείων ή άλλων αντικειμένων ή υλικών. Σχήμα 1.37: Εργασίες σε στέγες [44] Όταν εργαζόμενοι πρέπει να εργαστούν επί ή πλησίον στέγης ή οποιασδήποτε άλλης επιφάνειας από εύθραυστο υλικό δια μέσου του οποίου κινδυνεύουν να πέσουν, πρέπει να λαμβάνονται προληπτικά μέτρα έτσι ώστε να µην βαδίσουν από απροσεξία στην επιφάνεια των εύθραυστων υλικών, ούτε να πέσουν στο έδαφος. 13. Δάπεδα, τοίχοι και οροφές των χώρων Τα δάπεδα των χώρων πρέπει να µην παρουσιάζουν ανωμαλίες, τρύπες ή επικίνδυνα κεκλιμένα επίπεδα και να είναι σταθερά, στερεά και αντιολισθητικά. Οι επιφάνειες των δαπέδων, των τοίχων και των οροφών στους χώρους εργασίας πρέπει να μπορούν να υφίστανται συνήθη και σε βάθος καθαρισμό προκειμένου να επιτυγχάνονται κατάλληλες συνθήκες υγιεινής για το σύνολο των εργαζομένων. Σελίδα 100

113 Διερεύνηση δυνατοτήτων επιλογής και διαμόρφωσης ενεργειακά αποδοτικών συστημάτων μόνωσης σε κτιριακές εγκαταστάσεις Τα διαφανή ή διαφώτιστα τοιχώματα, και ιδιαίτερα τα εντελώς υαλωτά τοιχώματα, εφόσον βρίσκονται μέσα σε χώρους ή κοντά σε θέσεις εργασίας και σε οδούς κυκλοφορίας, πρέπει να επισημαίνονται ευκρινώς και να είναι κατασκευασμένα από υλικά ασφαλείας ή να χωρίζονται από τις εν λόγω θέσεις εργασίας και τους διαδρόμους κυκλοφορίας. Με τον τρόπο αυτό οι εργαζόμενοι δεν έρχονται σε επαφή µε τα τοιχώματα αυτά, ούτε τραυματίζονται από τυχόν θραύσματά τους. 14. Μεταφορά υλικών Κατά τη μεταφορά υλικών και εξοπλισμού, θα φορτώνονται και ασφαλίζονται κατά τρόπο ώστε να αποφεύγεται η οποιαδήποτε κίνηση του φορτίου, δημιουργώντας κίνδυνο για τους εργαζομένους. Όταν ένα φορτίο μεταφέρεται με την βοήθεια ανυψωτικού οχήματος, το φορτίο δεν θα εξέχει απόσταση μεγαλύτερη από το μισό του ύψους του από τη βάση του οχήματος και την πίσω έδρασή του. Σχήμα 1.38: Μεταφορά με χρήση ανυψωτικού οχήματος [43] Τα μέσα πρόσδεσης του φορτίου θα είναι ικανά να αποτρέπουν τη μετατόπιση του φορτίου σε σχέση με τον μεταφορέα υπό συνθήκες φρεναρίσματος ή έκτακτης ανάγκης και κάθε φορτίο που υπόκειται σε μετατροπή κατά την μεταφορά θα προσδένεται αν η οποιαδήποτε μετατόπισή του θα συντελούσε στην αστάθειά του. 15. Μηχανήματα εξοπλισμός Τα μηχανήματα και ο εξοπλισμός πρέπει φέρουν την κατάλληλη προστασία ώστε να αποφεύγεται η επαφή των εργαζομένων με κινούμενα τμήματα αυτών και να παρεμποδίζεται η πρόσβαση των εργαζομένων σε χώρους λειτουργίας, που θεωρούνται επικίνδυνοι. Τα προστατευτικά μέτρα θα είναι σχεδιασμένα, κατασκευασμένα, εγκατεστημένα και συντηρημένα ώστε να είναι ικανά να εκτελούν αποδοτικά τις λειτουργίες για τις οποίες προορίζονται. Σελίδα 101

114 Στοιχεία που αποτελούν εστίες κινδύνου για τους εργαζομένους και πρέπει να φέρουν προστατευτικά καλύμματα είναι οι περιστρεφόμενοι άξονες, συνδεδεμένοι και δακτύλιοι, βίδες και κοχλίες και όλοι οι τροχοί λείανσης. Επίσης, κατά την διεξαγωγή εργασιών τροχίσματος μονταρίσματος σωλήνων επιβάλλεται η χρήση ειδικών γαντιών και μάσκας από τους εργαζόμενους. Τέλος, σημαντική παράμετρο αποτελεί και η συντήρηση του μηχανισμού, η οποία απαγορεύεται να πραγματοποιείται όταν ο εξοπλισμός βρίσκεται σε κίνηση καθώς η πιθανή επαφή με τα κινούμενα μέρη μπορεί να προκαλεί τραυματισμούς. Στην περίπτωση των μεταφερόμενων κλιμάκων θα επιθεωρούνται πριν από την χρήση τους και δεν θα χρησιμοποιούνται εάν παρατηρούνται χαλαρά ή σπασμένα σκαλοπάτια ή άλλες επικίνδυνες κατασκευαστικές ατέλειες. 16. Αποδυτήρια και ιματιοφυλάκια Στη διάθεση των εργαζομένων πρέπει να τίθενται κατάλληλα αποδυτήρια, εφόσον είναι υποχρεωμένοι να φορούν ειδικά ρούχα εργασίας και δεν μπορεί, για λόγους υγείας ή ευπρέπειας, να τους ζητηθεί να αλλάζουν σε άλλο χώρο. Ακόμα, οι χώροι των αποδυτηρίων πρέπει να διαχωρίζονται σε άντρες και γυναίκες. Τα αποδυτήρια αυτά πρέπει να είναι εύκολα προσβάσιμα, να έχουν επαρκή χωρητικότητα και να είναι εξοπλισμένα µε καθίσματα. Επίσης, πρέπει να διαθέτουν εξοπλισμό ο οποίος να επιτρέπει σε κάθε εργαζόμενο να στεγνώνει, εφόσον είναι απαραίτητο, τα ρούχα εργασίας του και τα προσωπικά του ρούχα και αντικείμενα, αλλά και να τα κλειδώνει. Εάν οι συνθήκες εργασίας το απαιτούν (π.χ. επικίνδυνες ουσίες, υγρασία, ρύποι) τα ρούχα εργασίας πρέπει να μπορούν να φυλάσσονται ξεχωριστά από τα προσωπικά ρούχα και αντικείμενα του εργαζομένου. Εφόσον δεν απαιτούνται αποδυτήρια, κατά την έννοια της παραγράφου του Π.Δ. 305/1996 (ΦΕΚ 212/Α/ ), κάθε εργαζόμενος πρέπει να έχει στη διάθεσή του ένα χώρο που να μπορεί να κλειδώνει τα ρούχα του και τα προσωπικά του αντικείμενα. 17. Αποχωρητήρια και νιπτήρες Οι εργαζόμενοι πρέπει να έχουν στη διάθεσή τους ειδικούς χώρους µε επαρκή αριθμό αποχωρητηρίων και νιπτήρων, σύμφωνα µε την υγειονομική διάταξη Γ1/9900/ Περί υποχρεωτικής κατασκευής αποχωρητηρίων (1266/B), που τροποποιήθηκε µε τις αποφάσεις Γ1/2400/ (371/B) και Aιβ/2055/ (338/B), και οι οποίοι πρέπει να βρίσκονται κοντά στη θέση εργασίας, στους χώρους ανάπαυσης, στα αποδυτήρια και στους χώρους ντους ή νιπτήρων. 18. Διάφορες διατάξεις Ο περιβάλλον χώρος και η περίμετρος του εργοταξίου πρέπει να έχουν ευκρινή και εμφανή σήμανση και περίφραξη, ώστε να είναι ευκρινώς ορατοί και αναγνωρίσιμοι. Ακόμα, στη διάθεση των εργαζομένων στο εργοτάξιο πρέπει να τίθεται πόσιμο νερό και, ενδεχομένως, ένα άλλο κατάλληλο µη αλκοολούχο ποτό σε επαρκή ποσότητα, τόσο στους χώρους εργασίας, όσο και κοντά στις θέσεις εργασίας τους. Τέλος, πρέπει να παρέχονται στους εργαζόμενους ευκολίες για να λαμβάνουν τα γεύματά τους κάτω από ικανοποιητικές συνθήκες. Σελίδα 102

115 Διερεύνηση δυνατοτήτων επιλογής και διαμόρφωσης ενεργειακά αποδοτικών συστημάτων μόνωσης σε κτιριακές εγκαταστάσεις 19. Προσωπικός προστατευτικός εξοπλισμός Ο προσωπικός προστατευτικός εξοπλισμός κάθε εργαζομένου πρέπει να είναι τέτοιου τύπου και σε τέτοια κατάσταση, ώστε να μην τον εκθέτει σε κινδύνους. Όταν υπάρχει κίνδυνος επαφής με κινούμενα μέρη μηχανημάτων ή με ενεργοποιημένο εξοπλισμό, ή όπου η διαδικασία εργασίας είναι τέτοια που υπάρχει παρόμοιος κίνδυνος πρέπει: Τα ρούχα των εργαζομένων να εφαρμόζουν στο σώμα. Δεν επιτρέπεται να φορούν κολιέ, βραχιόλια, ρολόγια χειρός, δακτυλίδια ή παρόμοια αντικείμενα. Τα μαλλιά θα περιορίζονται ή θα έχουν τέτοιο μήκος ώστε να αποφεύγεται ο κίνδυνος εμπλοκής τους με τον εξοπλισμό στην διάρκεια της εργασίας. Οι εργαζόμενοι που χειρίζονται μηχανήματα κάτω από συνθήκες όπου μπορεί να υπάρξει τραυματισμός ποδιών, θα πρέπει να φορούν προστατευτικά υποδήματα, ενώ όσοι εκτίθενται σε κίνδυνο κινούμενων οχημάτων θα πρέπει να φέρουν ευδιάκριτη ένδυση σύμφωνα με τις ισχύουσες εθνικές νομοθετικές διατάξεις. Επίσης, όλοι οι εργαζόμενοι θα πρέπει απαραιτήτως να φέρουν υποδήματα κατάλληλα για την προστασία τους καθώς απαγορεύεται η κυκλοφορία στο εργοτάξιο, σε οποιονδήποτε, με σαγιονάρες, πέδιλα, πάνινα μη προστατευτικά σε διάτρηση παπούτσια. Τα υποδήματα θα πρέπει να μην είναι ολισθηρά, να έχουν αντοχή και να παρέχουν προστασία σε ατυχήματα. Σχήμα 1.39: Μέσα ατομικής προστασίας εργαζομένων [40] Όλοι οι εργαζόμενοι υποχρεούνται να φέρουν προστατευτικά κράνη σε όλους τους χώρους όπου είναι ενδεχόμενος ο κίνδυνος πτώσης ή εκτόξευσης αντικειμένων, ή κίνδυνος από άλλες επικίνδυνες επαφές. Εκτός των εργαζομένων υποχρεωτική είναι και η χρήση κράνους από τους επισκέπτες του χώρου εκτέλεσης εργασιών εργοταξίου. Όταν οι εργαζόμενοι είναι εκτεθειμένοι σε κίνδυνο ηλεκτροπληξίας, πρέπει να φέρουν μη αγώγιμο προστατευτικό εξοπλισμό για το κεφάλι, που θα έχει την κατάλληλη αντίσταση για την υπάρχουσα τάση. Ενώ στην περίπτωση έκθεσής τους σε δυνατούς ανέμους ή άλλες συνθήκες που ίσως οδηγήσουν σε απώλεια του εξοπλισμού, πρέπει να δένεται με τρόπο ώστε να εξασφαλίζεται η σταθερότητά του. Σελίδα 103

116 Όλα τα άτομα που χειρίζονται υλικά που ενδεχομένως τραυματίσουν ή ερεθίσουν τα χέρια τους, θα φέρουν προσωπικό προστατευτικό εξοπλισμό, κατάλληλο για την αποφυγή τέτοιων τραυματισμών. Χοντρά γυαλιά, προστατευτικά καλύμματα προσώπου ή άλλου τέτοιου είδους προστασία για τα μάτια, κατάλληλα για την εργασία που εκτελείται, είναι υποχρεωτικά για κάθε εργαζόμενο που χειρίζεται ή εκτίθεται σε υλικό το οποίο ενδεχομένως προκαλέσει τραυματισμό ή ερεθισμό των ματιών ή ασχολείται με εργασία που υπάρχει κίνδυνος τραυματισμού των ματιών. Τέλος, πρέπει να σημειωθεί πως ο προσωπικός προστατευτικός εξοπλισμός θα διατηρείται σε καλή κατάσταση από άποψη υγιεινής και λειτουργικότητας. Το σύνολο των βασικών αυτών αρχών συντελεί στην δημιουργία ενός ασφαλούς και υγιούς χώρου εργασίας μειώνοντας στο ελάχιστο την πιθανότητα ατυχήματος αλλά και αποτελεσματικής του αντιμετώπισης σε περίπτωση πρόκλησής του. Έργα θερμομόνωσης Οι άνωθεν γενικές αρχές για την ασφάλεια και υγεία των εργαζομένων από τυχόν ατυχήματα αποτελούν το σύνολο των παραμέτρων που πρέπει να ακολουθούνται κατά την οργάνωση και λειτουργία ενός εργοταξίου. Παρόλα αυτά, για την εφαρμογή μονώσεων στην κατασκευή, οι αρχές που πρέπει να διέπονται προς συμπλήρωση των ανωτέρω είναι ελάχιστες, καθώς το στάδιο αυτό αποτελεί ένα από τα λίγα στάδια της κατασκευής που δεν εγκυμονεί ιδιαίτερους κινδύνους. 1. Εξοπλισμός Το σύνολο του εξοπλισμού που απαιτείται για την τοποθέτηση των θερμομονωτικών υλικών οφείλει: Να διατηρείται σε καλή κατάσταση λειτουργίας Να χρησιμοποιείται αποκλειστικά για την εργασία για την οποία προορίζεται Να χρησιμοποιείται από εργαζομένους που έχουν λάβει κατάλληλη εκπαίδευση Να τοποθετούνται σε τέτοια θέση ώστε να μην παρακωλύουν την εργασία και διέλευση τρίτων. Να αποθηκεύονται σε περίοδο μη χρήσης σε ειδικούς χώρους αποθήκευσης μειώνοντας τον κίνδυνο ατυχήματος και απώλειας. 2. Τεχνικό Προσωπικό Το τεχνικό προσωπικό που ασχολείται με την τοποθέτηση και ολοκληρωμένη κατασκευή των συστημάτων μόνωσης οφείλει: Να είναι κατάλληλα εκπαιδευμένο αναφορικά με την κατασκευαστική λύση που πρόκειται να εφαρμόσει Κατά την εφαρμογή ινωδών θερμομονωτικών υλικών απαραίτητη κρίνεται η χρήση γαντιών και προστατευτικής μάσκας προσώπου, για να μην έρθει σε επαφή ή εισπνεύσει ουσίες που μπορεί να του προκαλέσουν μακροπρόθεσμα προβλήματα υγείας Κατά την εφαρμογή αφρωδών θερμομονωτικών υλικών (όπως είναι οι αφροί πολυουρεθάνης) κρίνεται απαραίτητη η χρήση γαντιών, προστατευτικής μάσκας ματιών και μάσκας προσώπου. Σελίδα 104

117 Διερεύνηση δυνατοτήτων επιλογής και διαμόρφωσης ενεργειακά αποδοτικών συστημάτων μόνωσης σε κτιριακές εγκαταστάσεις Κατά την εφαρμογή εξηλασμένων θερμομονωτικών υλικών απαραίτητη κρίνεται η χρήση γαντιών για την προστασία του τόσο από το θερμομονωτικό υλικό όσο και από τα υλικά συγκόλλησης. 3. Συσκευές Ανύψωσης Κάθε συσκευή ή εξάρτημα ανύψωσης, συμπεριλαμβανομένων και των συστατικών στοιχείων τους, των συνδέσμων, των αγκυρώσεων και των στηριγμάτων τους, πρέπει: να σχεδιάζονται και να κατασκευάζονται σωστά και να έχουν την απαραίτητη αντοχή για την χρήση που προορίζονται να εγκαθίστανται και να χρησιμοποιούνται σωστά να συντηρούνται σε καλή κατάσταση λειτουργίας να παρακολουθούνται και να υποβάλλονται σε περιοδικές δοκιμές και ελέγχους σύμφωνα µε την ισχύουσα νομοθεσία να χρησιμοποιούνται από εργαζόμενους που έχουν εκπαιδευτεί κατάλληλα και έχουν εφοδιαστεί µε τις κατάλληλες άδειες βάσει της ισχύουσας νομοθεσίας. Κάθε συσκευή και εξάρτημα ανύψωσης πρέπει να φέρει ευκρινώς ένδειξη του ανώτατου επιτρεπόμενου φορτίου, σύμφωνα µε τις εγκρίσεις που απαιτούνται από την ισχύουσα νομοθεσία. Επίσης, οι συσκευές ανύψωσης, καθώς και τα εξαρτήματά τους, δεν μπορούν να χρησιμοποιούνται για σκοπούς διαφορετικούς από εκείνους για τους οποίους προορίζονται σύμφωνα µε τις εγκρίσεις που απαιτούνται από την ισχύουσα νομοθεσία. Όλα τα αποδεικτικά στοιχεία, άδειες, εγκρίσεις κ.λπ. πρέπει να βρίσκονται στο εργοτάξιο και να είναι στη διάθεση των ελεγκτικών αρχών. Σελίδα 105

118 1.7 Κοστολόγηση Έργων Θερμομόνωσης Κατά την κατασκευή μιας κτιριακής εγκατάστασης, ιδιαίτερη βαρύτητα δίνεται στην οικονομοτεχνική της μελέτη. Μέσα από αυτή, διαπιστώνεται η οικονομική βιωσιμότητα της κατασκευής, ο χρόνος αποπληρωμής της επένδυσης και το κόστος κατασκευής. Τα στοιχεία αυτά αποτελούν καθοριστικούς παράγοντες για την υλοποίηση ή την αναμόρφωση εργασιών και υλικών που θα χρησιμοποιηθούν στην κατασκευή. Για τον προσδιορισμό του συνολικού κόστους μιας κατασκευής γίνεται αρχικά ταξινόμηση των επιμέρους εργασιών που υλοποιούνται για την ολοκλήρωση της και έπειτα αναλυτική κοστολόγησή τους. Κατά την κοστολόγηση των επιμέρους εργασιών, λαμβάνονται υπόψη τα υλικά που χρησιμοποιούνται καθώς και τα εργατικά. Μέσω του χρονοδιαγράμματος του έργου γίνεται προσέγγιση των ημερομισθίων καθώς και των ημερών εργασίας των τεχνικών ομάδων, ενώ ο προσδιορισμός του κόστους των υλικών που απαιτούνται προκύπτει ύστερα από μια έρευνα αγοράς. Το συνολικό κόστος του έργου προκύπτει ως το άθροισμα του κόστους των επιμέρους εργασιών προσαυξημένο με το εργολαβικό κέρδος. Συγκεκριμένα, η κοστολόγηση των έργων μόνωσης χωρίζεται όπως και το σύνολο των εργασιών σε δύο κατηγορίες κόστους, το κόστος υλικών και το κόστος εργατικών. Στο πλαίσιο της παραγράφου αυτής, θα παρουσιαστούν τα βασικά υλικά που λαμβάνονται υπόψη κατά την κοστολόγηση των έργων μόνωσης και θα παρουσιαστούν ενδεικτικές λίστες κοστολόγησης Προσδιορισμός Παραμέτρων Κοστολόγησης Ανάλογα με την κατασκευαστική λύση που επιλέγεται ανά δομικό στοιχείο, διαφοροποιούνται τα υλικά που χρησιμοποιούνται για την υλοποίησή της. Για τον προσδιορισμό των παραμέτρων κοστολόγησης που λαμβάνονται υπόψη κάθε φορά, διαχωρίζονται οι παράμετροι σε δύο κατηγορίες ανάλογα με τα υλικά κατασκευής του φέροντος οργανισμού σε κατασκευές με στοιχεία οπλισμένου σκυροδέματος και οπτοπλινθοδομών και σε κατασκευές με συστήματα ξηράς δόμησης. Στην περίπτωση που η κατασκευή αποτελείται από στοιχεία σκυροδέματος και οπτοπλινθοδομές, τα στοιχεία που πρέπει να προσδιοριστούν για τα έργα μόνωσης είναι [25]: το θερμομονωτικό υλικό, η κόλλα του θερμομονωτικού υλικού, τα βύσματα μπετόν, τα βύσματα οπτόπλινθων, τα καπάκια θερμομονωτικού υλικού στην περιοχή των οπών, το υαλόπλεγμα, το στεγανωτικό υλικό, οι οδηγοί εκκίνησης, τα γωνιόκρανα PVC, οι νεροσταλάκτες PVC, Σελίδα 106

119 Διερεύνηση δυνατοτήτων επιλογής και διαμόρφωσης ενεργειακά αποδοτικών συστημάτων μόνωσης σε κτιριακές εγκαταστάσεις το αστάρι, ο οργανικός σοβάς, τα εργατικά και τα κόστη ανύψωσης και μεταφοράς των υλικών. Στην περίπτωση που η κατασκευή απαρτίζεται από συστήματα ξηράς δόμησης τότε τα προϊόντα που πρέπει να προσδιοριστούν είναι [29]: το θερμομονωτικό υλικό, ο μεταλλικός σκελετός (ορθοστάτες κ.λπ.), τα μεταλλικά εξαρτήματα, οι βίδες στερέωσης, τα υλικά αρμολόγησης, οι ταινίες αρμολόγησης, το τυποποιημένο προϊόν (γυψοσανίδες, ορυκτές ίνες, τσιμεντοσανίδες), τα εργατικά και τα κόστη ανύψωσης και μεταφοράς των υλικών. Διαπιστώνεται λοιπόν ότι και στις δύο περιπτώσεις πλήθος παραμέτρων λαμβάνεται υπόψη για την ολοκλήρωση της υπό μελέτη κατασκευαστικής λύσης. Ανάλογα με τα χαρακτηριστικά της κατασκευής, το δομικό στοιχείο αλλά και το θερμομονωτικό υλικό που επιλέγεται κάθε φορά, διαφοροποιούνται τα προϊόντα που επιλέγονται προς αγορά και τοποθέτηση Ενδεικτική Λίστα Καταγραφής Παραμέτρων Για την ολοκλήρωση της κοστολόγησης εργασιών δεν απαιτείται μόνο ο προσδιορισμός των προϊόντων για την κατασκευή αλλά και των ποσοτήτων τους. Οι ποσότητες αυτές διαφοροποιούνται ανάλογα με την εκάστοτε κατασκευή, αλλά και τα προϊόντα που επιλέγονται. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί η διαφορά ποσότητας κόλλας που απαιτείται όταν σε μια κατασκευή τοποθετείται ως θερμομονωτικό υλικό ο πετροβάμβακας αντί της εξηλασμένης πολυστερίνης. Στο πλαίσιο αυτό, ακολουθούν δυο ενδεικτικές λίστες καταγραφής προϊόντων κοστολόγησης για κτίρια που κατασκευάζονται με τη χρήση παραδοσιακών υλικών φέροντος οργανισμού (Πίνακας 1.11) και για αυτά που έχουν συστήματα ξηράς δόμησης (Πίνακας 1.12). Σελίδα 107

120 Πίνακας 1.11: Ενδεικτικός πίνακας κοστολόγησης έργου με στοιχεία σκυροδέματος και οπτοπλινθοδομές Στοιχεία Εταιρείας Στοιχεία Πελάτη Στοιχεία Έργου Ημερομηνία Κατασκευαστική Λύση που επιλέγεται ΠΡΟΪΟΝ Θερμομονωτικό Υλικό Κόλλα Βύσματα Μπετόν Βύσματα Οπτόπλινθων Καπάκια Θερμομονωτικού Υλικού Υαλόπλεγμα Οδηγοί Εκκίνησης Γωνιόκρανα PVC Νεροσταλάκτες PVC Αστάρι Οργανικός Σοβάς ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΚΟΣΤΗ ΚΑΤΑΣΚΕΥΗΣ ΚΑΤΑΝΑΛΩΣΗ /m 2 (Συνολική (+/ ) ΚΑΤΑΝΑΛΩΣΗ /τεμ kg /m 2 Ποσότητα) Συνολική τιμή Τελική Τιμή ΚΟΣΤΗ ΜΕΤΑΦΟΡΑΣ & ΕΡΓΑΤΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ Ομάδα Μόνωσης Έργου Ομάδα Μεταφοράς ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΠΛΗΘΟΣ ΟΜΑΔΑΣ ΗΜΕΡΟΜΙΣΘΙΟ [ ] ΗΜΕΡΕΣ ΕΡΓΑΣΙΑΣ Συνολική τιμή Τελική Τιμή Σελίδα 108

121 Διερεύνηση δυνατοτήτων επιλογής και διαμόρφωσης ενεργειακά αποδοτικών συστημάτων μόνωσης σε κτιριακές εγκαταστάσεις Πίνακας 1.12: Ενδεικτικός πίνακας κοστολόγησης έργου με συστήματα ξηράς δόμησης Στοιχεία Εταιρείας Στοιχεία Πελάτη Στοιχεία Έργου Ημερομηνία Κατασκευαστική Λύση που επιλέγεται ΠΡΟΪΟΝ Θερμομονωτικό Υλικό Μεταλλικός σκελετός Βίδες στερέωσης Υλικά αρμολόγησης Ταινίες αρμολόγησης Τυποποιημένο υλικό (γυψοσανίδα, τσιμεντοσανίδα κ.λπ.) ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΚΟΣΤΗ ΚΑΤΑΣΚΕΥΗΣ ΚΑΤΑΝΑΛΩΣΗ /m 2 (Συνολική Ποσότητα) (+/ ) ΚΑΤΑΝΑΛΩΣΗ /τεμ kg /m 2 Συνολική τιμή Τελική Τιμή ΚΟΣΤΗ ΜΕΤΑΦΟΡΑΣ & ΕΡΓΑΤΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ Ομάδα μόνωσης έργου Ομάδα μεταφοράς ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΠΛΗΘΟΣ ΟΜΑΔΑΣ ΗΜΕΡΟΜΙΣΘΙΟ [ ] ΗΜΕΡΕΣ ΕΡΓΑΣΙΑΣ Συνολική τιμή Τελική Τιμή Σελίδα 109

122 1.8 Αναφορές [1] Bogdan Atanasiu, Chantal Despret, Marina Economidou, Joana Maio, Ingeborg Nolte, Oliver Rapf, Europe's building under the microscope, Buildings Performance Institute Europe. [2] UEPG A sustainable Aggregates Industry for a sustainable Europe, URL: activity in europe, [3] Theodoridou I., Papadopoulos A.M. and Hegger M. (2011), Statistical analysis of the Greek residential building stock, Energy and Buildings 43, 9, [4] Theodoridou I., Papadopoulos A.M. and Hegger M. (2011), A typological classification of the Greek building stock, Energy and Buildings 43, 10, [5] Papadopoulos A.M. (2014), Implementing energy efficient measures for buildings in extreme climatic conditions, 5th International Conference on Drylands, Deserts and Desertification, Sede Boqer Campus, Israel, [6] Παπαδόπουλος Α.Μ., Παρουσίαση με τίτλο «Ευρωπαϊκά πρότυπα για την υποστήριξη της οδηγίας 89/106/ΕΚ για τα προϊόντα δομικών κατασκευών: πιστοποίηση θερμομονωτικών υλικών και κουφωμάτων», Κυπριακός Οργανισμός Τυποποίησης, Λεμεσός, 2012 [7] Χαδιαράκου Σ.& Μητρόπουλος Ι., Παρουσίαση με τίτλο «Σύγχρονες Λύσεις Μόνωσης Κτιρίων: Υλικά και Συστήματα», Ινστιτούτο Εκπαίδευσης & Επιμόρφωσης Μελών Τεχνικού Επιμελητηρίου Ελλάδος Α.Ε., Θεσσαλονίκη, 2015 [8] Παπαδόπουλος Α.Μ., Μέτρα ενεργειακής αναβάθμισης του κτιριακού αποθέματος, Ημερίδα Ενεργειακή Μελέτη, επιθεώρηση και έκδοση ενεργειακού πιστοποιητικού κτιρίων, το νέο θεσμικό πλαίσιο, T.E.E. Τμ. Κεντρικής Μακεδονίας Πολυτεχνική Σχολή, Θεσσαλονίκη, 2010 [9] Ανάπτυξη Καινοτόμων Θερμομονωτικών Ψυχρών Υλικών με βάση την εξηλασμένη πολυστερίνη για την ενεργειακή αναβάθμιση υφιστάμενων και νεόδμητων κτιρίων» (DICOM), 09ΣΥΝ DICOM Δράση Εθνικής Εμβέλειας, Παραδοτέο: Έρευνα αγοράς θερμομονωτικών υλικών, Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης, Τμήμα Μηχανολόγων Μηχανικών, Θεσσαλονίκη, 2015 [10] Παπαδόπουλος Α.Μ., Σημειώσεις του μαθήματος Θέρμανση Ψύξη Κλιματισμός, ενότητα «Θερμομόνωση, Θεμελιώδη και έλεγχος θερμομονωτικής επάρκειας κτιρίου», Τμήμα Μηχανολόγων Μηχανικών, ΑΠΘ, Θεσσαλονίκη, 2016 [11] Papadopoulos A.M. (2005), State of the art in thermal insulation materials and aims for future developments, Energy and Buildings 37, 1, [12] Τεχνική Οδηγία Τεχνικού Επιμελητηρίου Ελλάδος, ΤΟΤΕΕ , Αθήνα, 2012 [13] Τεχνική Οδηγία Τεχνικού Επιμελητηρίου Ελλάδος, ΤΟΤΕΕ , Αθήνα, 2010 [14] Τεχνική Οδηγία Τεχνικού Επιμελητηρίου Ελλάδος, ΤΟΤΕΕ , Αθήνα, 2012 [15] ΕΛΟΤ ΕΝ ISO Ενεργειακή επίδοση κτιρίων Υπολογισμός των απαιτήσεων ενέργειας για τη θέρμανση και την ψύξη των χώρων, 2009 [16] Θεοδοσίου Θ., Παρουσίαση με τίτλο «ΚΕνΑΚ: Μεθοδολογία υπολογισμού ενεργειακής απόδοσης κτιρίου», Ειδικά Θέματα Οικοδομικής, Θεσσαλονίκη, 2011 [17] Anastaselos D.A, Oxizidis S. and Papadopoulos A.M. (2011), Energy, environmental and economic optimization of thermal insulation solutions by means of an integrated decision support system, Energy and Buildings, 43, [18] Sensmee Technology Σελίδα 110

123 Διερεύνηση δυνατοτήτων επιλογής και διαμόρφωσης ενεργειακά αποδοτικών συστημάτων μόνωσης σε κτιριακές εγκαταστάσεις [19] Testo [20] Παπαδόπουλος Α.Μ., Σημειώσεις του μαθήματος Ενεργειακός Σχεδιασμός Κτιρίων, ενότητα «Μεθοδολογία διενέργειας ενεργειακών ελέγχων», Τμήμα Μηχανολόγων Μηχανικών, ΑΠΘ, Θεσσαλονίκη, 2015 [21] Παπαδόπουλος Α.Μ., Παρεμβάσεις θερμομόνωσης σε κτίρια κατοικιών και σε επαγγελματικά κτίρια. Κείμενα εργασίας για το πρόγραμμα Κτίζοντας το Μέλλον, ΑΠΘ, [22] Ανάπτυξη Καινοτόμων Θερμομονωτικών Ψυχρών Υλικών με βάση την εξηλασμένη πολυστερίνη για την ενεργειακή αναβάθμιση υφιστάμενων και νεόδμητων κτιρίων» (DICOM), 09ΣΥΝ Παραδοτέο: Τεχνικές Προδιαγραφές Ιδιοτήτων Υλικών, Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης, Τμήμα Μηχανολόγων Μηχανικών, Θεσσαλονίκη, 2015 [23] Ανάπτυξη Καινοτόμων Θερμομονωτικών Ψυχρών Υλικών με βάση την εξηλασμένη πολυστερίνη για την ενεργειακή αναβάθμιση υφιστάμενων και νεόδμητων κτιρίων» (DICOM), 09ΣΥΝ Παραδοτέο: Αποτελέσματα εργαστηριακών μετρήσεων εκπομπών ρύπων και ανάλυση ευαισθησίας, Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης, Τμήμα Μηχανολόγων Μηχανικών, Θεσσαλονίκη, 2015 [24] Σεμινάρια ΤΕΕ/ΤΚΜ με θέμα: Οργάνωση εργοταξίου, επίβλεψη κατασκευής κτιριακών έργων, SEMINARIA/SEMINARIA_NEWN_MHXANIKWN_OCTOBER_2009/Tab/alexiadhs.pdf [25] Fibran [26] Αρχές υγιεινής και Ασφάλειας, Εργαστηρίου Μικροκοπής & Κατασκευαστικής Προσομοίωσης, Τμήμα Μηχανικών Παραγωγής & Διοίκησης, Πολυτεχνείο Κρήτης, SAFE.pdf, 2016 [27] Τεχνικό Επιμελητήριο Ελλάδος, Υγιεινή και ασφάλεια στα τεχνικά έργα, content/uploads/2015/09/%ce%a3%ce%b7%ce%bc%ce%b5%ce%af%cf%89%ce%bc%ce%b1 %CE%B3%CE%B9%CE%B1 %CE%A5%CE%B3%CE%B9%CE%B5%CE%B9%CE%BD%CE%AE %CE%BA%CE%B1%CE%B9 %CE%91%CF%83%CF%86%CE%AC%CE%BB%CE%B5%CE%B9%CE%B1.pdf, 2015 [28] Προεδρικό Διάταγμα 305/96 (ΦΕΚ 212 Α): Ελάχιστες προδιαγραφές ασφάλειας και υγείας που πρέπει να εφαρμόζονται ή κινητά εργοτάξια σε συμμόρφωση προς την οδηγία 92/57/ΕΚ [29] Knauf Συστήματα ξηράς δόμησης, Τεχνικός Οδηγός Κατασκευών με γυψοσανίδα, 2013 [30] Tsoutsos Τ., Tournaki S., Georgatou C., Practical guide for Local Authorities towards a sustainable energy design, Renewable and sustainable energy systems lab, Cyprus Energy Agency, 2013 [31] [32] ec.europa.eu/growth/toolsdatabases/nando/index.cfm?fuseaction=country.notifiedbody&cou_id=300 [33] ΚΑΠΕ Οδηγός Εξοικονόμησης Ενέργειας Μέσω Θερμομόνωσης", εγχειρίδιο στα πλαίσια του Προγράμματος Ε.Π.Ε 3.4.6, 1999 [34] Γαγλιά Α. Ενεργειακή απόδοση κτιρίων κτίριο αναφοράς, Τεχνικό Επιμελητήριο Ελλάδος & Περιφερειακό τμήμα νομού Κέρκυρας του ΤΕΕ, 2009 (library.tee.gr/digital/m2414/m2414_gaglia.pdf) [35] Ενεργειακός Σχεδιασμός του κτιρίου της Ε.Σ.Υ.Ε. στην οδό Πειραιώς: Τομή κτιρίου ανάλυση ηλιασμού και σκιασμού των ηλιακών αιθρίων (Αρχιτεκτονική μελέτη: εταιρεία Α.Μπόμπου Σελίδα 111

124 Αραχωβίτου και Συνεργάτες ΕΕ, Γ. Αραχωβίτης, Ε. Ράικου Σταύρου, Ενεργειακή μελέτη: ΚΑΠΕ) ( [36] Τεχνικές Συστημάτων Εξωτερικής Θερμομόνωσης ( [37] tion [38] Παπαδόπουλος Α. Θερμομονωτικά υλικά, Εργαστήριο Μετάδοσης Θερμότητας και Περιβαλλοντικής Μηχανικής, Τμήμα Μηχανολόγων Μηχανικών, Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης, Λευκωσία, 2010 ( %CE%B9%CE%BA%CE%AC% pdf) [39] We Qualify Εγχειρίδιο για εγκαταστάτες εξωτερικής και συμβατικής θερμομόνωσης, 2015 [40] ConstructionSkills A Trainer Resource Manual for Insulation and Building Treatments. Manual Four: Introduction to External Wall Insulation, 2012 [41] Ινστιτούτο Μικρών Επιχειρήσεων Γενική Συνομοσπονδία Επαγγελματιών Βιοτεχνών Εμπόρων Ελλάδας (ΙΜΕ ΓΣΕΒΕΕ) Χ. Χατηάστρου. Εκπαιδευτικό Υλικό Τεχνικής Επαγγελματικής Κατάρτισης Τεχνική Κατάρτιση Μονωτών Στεγανοποιητών, 2014 [42] We Qualify Παρουσίαση 5: Ασφάλεια και υγεία σε κατασκευαστικές εργασίες σε ύψος [43] We Qualify Παρουσίαση 5Β: Ασφάλεια και υγεία σε κατασκευαστικα Εργονομικοί παράγοντες [44] We Qualify Παρουσίαση 5Δ: Ασφάλεια και υγεία σε κατασκευαστικα Μέσα ατομικής προστασίας Σελίδα 112

125 Διερεύνηση δυνατοτήτων επιλογής και διαμόρφωσης ενεργειακά αποδοτικών συστημάτων μόνωσης σε κτιριακές εγκαταστάσεις Σύντομες ερωτήσεις ανατροφοδότησης / αυτοαξιολόγησης 1.1. Η πιστοποίηση κατά CE είναι απαραίτητη ακόμα και όταν δεν απαιτείται δήλωση της απόδοσης του προϊόντος. Α) Σωστό Β) Λάθος 1.2. Για τον προσδιορισμό των θερμικών κερδών, συνυπολογίζονται τα ηλιακά και τα εσωτερικά κέρδη: Α) Σωστό Β) Λάθος 1.3. Για την χρήση θερμοκάμερας, δεν απαιτείται διαφορά θερμοκρασίας μεταξύ εσωτερικού και εξωτερικού περιβάλλοντος. Α) Σωστό Β) Λάθος 1.4. Ποιο θερμομονωτικό υλικό παρουσιάζει το μεγαλύτερο συντελεστή αντίστασης στη διάχυση υδρατμών (μ): Α) Διογκωμένη Πολυστερίνη Β) Εξηλασμένη Πολυστερίνη Γ) Αφρός Πολυουρεθάνης Δ) Πετροβάμβακας 1.5. Τα ινώδη θερμομονωτικά υλικά λόγω της αντοχής τους σε διαβροχή, αποτελούν την καταλληλότερη λύση για την εξωτερική μόνωση δωμάτων. Α) Σωστό Β) Λάθος 1.6. Ο εξοπλισμός των έργων μόνωσης που δεν χρησιμοποιείται πρέπει να τοποθετείται σε χώρο προστατευμένο από τις εξωτερικές καιρικές συνθήκες, με δυνατότητα ασφαλούς αποθήκευσης, μη άμεσης διέλευσης και εργασίας των υπόλοιπων εργαζομένων και μείωση πιθανότητας πτώσης υλικών. Α) Σωστό Β) Λάθος 1.7. Ποια από τις ακόλουθες παραμέτρους δεν λαμβάνεται υπόψη κατά την κοστολόγηση των έργων μόνωσης. Α) ποσότητα θερμομονωτικού υλικού Β) Ημερομίσθια Γ) Επιφάνεια εσωτερικής τοιχοποιίας Δ) Γωνιόκρανα 1.8. Έστω ότι με βάση τον ΚΕΝΑΚ, απαιτείται για τη Β κλιματική ζώνη (Αθήνα), για να θερμομονώσω μια μη μονωμένη τοιχοποιία, να προσθέσω θερμική αντίσταση R=1,76 m 2 K/W στους εξωτερικούς τοίχους εφαρμόζοντας σύστημα θερμομόνωσης. Ποιο είναι το ελάχιστο απαιτούμενο πάχος μονωτικού που πρέπει να χρησιμοποιήσω όταν ο συντελεστής θερμικής αγωγιμότητας του μονωτικού είναι λ D = 0,034 W/mK: Α) 0.06m Β) 0.07m Γ) 0.03m Δ) 0.05m Σελίδα 113

126 1.9. Ως θερμογέφυρες ορίζονται οι θέσεις στο κέλυφος ενός κτιρίου όπου εμφανίζεται, σε σχέση με τις γειτονικές επιφάνειες διαφοροποίηση στη θερμική αντίσταση των δομικών στοιχείων: Α) λόγω ασυνέχειας της στρώσης θερμομόνωσης Β) λόγω διαφοροποίησης του υλικού κατά μήκος του δομικού στοιχείου Γ) λόγω αλλαγής της γεωμετρίας της διατομής Δ) όλα τα παραπάνω Τα θερμικά κέρδη μιας κτιριακής εγκατάστασης οφείλονται σε: Α) χρήστες και εξοπλισμό Β) ηλιακή ακτινοβολία Γ) θέρμανση Δ) το Α και το Β Η θερμογράφηση συνιστάται να πραγματοποιείται: Α) πρωινές ή βραδινές ώρες Β) μεσημβρινές ώρες Γ) τους καλοκαιρινούς μήνες Δ) ημέρες με ηλιοφάνεια Τα θερμομονωτικά υλικά ταξινομούνται με βάση τη δομή τους σε αφρώδη και στερεά. Α) Σωστό Β) Λάθος Το τεχνικό προσωπικό που ασχολείται με την τοποθέτηση και ολοκληρωμένη κατασκευή των συστημάτων μόνωσης οφείλει κατά την εφαρμογή της μόνωσης να φοράει μόνο γάντια. Α) Σωστό Β) Λάθος Σελίδα 114

127 Διερεύνηση δυνατοτήτων επιλογής και διαμόρφωσης ενεργειακά αποδοτικών συστημάτων μόνωσης σε κτιριακές εγκαταστάσεις Ανακεφαλαίωση Στο κεφάλαιο αυτό, παρουσιάστηκαν η εξέλιξη του νομοθετικού πλαισίου αναφορικά με τα θερμομονωτικά υλικά καθώς και η εξέλιξή τους στην Ευρωπαϊκή και Ελληνική αγορά. Ακόμα, καταγράφηκε η διαδικασία προσδιορισμού θερμομονωτικής επάρκειας και θερμικών κερδών κτιριακών εγκαταστάσεων. Στη συνέχεια, παρουσιάστηκε και περιεγράφηκε η λειτουργία μετρητικού εξοπλισμού για τον προσδιορισμό των θερμικών απωλειών και αξιολόγηση της θερμικής επάρκειας των διατομών. Επιπροσθέτως, πραγματοποιήθηκε εκτενής αναφορά των κατηγοριών και των ιδιοτήτων των θερμομονωτικών υλικών και παράλληλη παρουσίαση πλήθους κατασκευαστικών λύσεων για το σύνολο των δομικών στοιχείων μιας κτιριακής εγκατάστασης. Επίσης, επισημάνθηκαν οι βασικές αρχές οργάνωσης των έργων μόνωσης και οι βασικοί κανόνες ασφάλειας και υγείας που πρέπει να ακολουθούνται από το σύνολο των εργαζομένων στο χώρο του εργοταξίου καθώς και κατά τις εργασίες μόνωσης. Τέλος, παρουσιάστηκαν οι παράμετροι που λαμβάνονται υπόψη κατά τη κοστολόγηση έργων μόνωσης και δόθηκαν κάποιες ενδεικτικές λίστες κοστολόγησης τους. Σελίδα 115

128 2. Κατασκευή, έλεγχος & παράδοση έργων μόνωσης βάσει Ευρωπαϊκών & Εθνικών Προτύπων για τη μεγιστοποίηση της ενεργειακής τους απόδοσης Γενική εισαγωγική περιγραφή του Εκπαιδευτικού Αντικειμένου Το κεφάλαιο αυτό προορίζεται για την κάλυψη γνώσεων που προβλέπονται στην διεπαγγελματική εκπαιδευτική ενότητα με τίτλο Κατασκευή, έλεγχος και παράδοση έργων μόνωσης στα κτίρια βάσει των Ευρωπαϊκών και εθνικών προτύπων με στόχο τη μεγιστοποίηση της ενεργειακής τους απόδοσης, η οποία στοχεύει αφενός στην ορθή διαχείριση των υλικών και των έργων κατασκευής σύμφωνα με τα Ευρωπαϊκά και εθνικά πρότυπα και αφετέρου στην εκτέλεση εργασιών μετά την ολοκλήρωση του έργου και την παράδοσή του στον πελάτη. Αρχικά, πραγματοποιείται παρουσίαση των ιδιαιτεροτήτων των θερμομονωτικών υλικών και πλήθος τεχνικών προδιαγραφών. Εν συνεχεία, παρουσιάζονται οι βασικές αρχές συσκευασίας και μεταφοράς των υλικών και ανάλυσης του κύκλου ζωής τους. Έπειτα, γίνεται αναφορά σε πλήθος κατασκευαστικών λύσεων που εφαρμόζονται σε νεόδμητα κτίρια, στο είδος των επικουρικών εργασιών που πρέπει να πραγματοποιούνται σε υφιστάμενα πριν τη θερμομονωτική τους ενίσχυση και τη τελική μορφή των δομικών στοιχείων μετά την θερμομονωτική τους ενίσχυση. Ακολούθως, παρουσιάζεται το σύνολο των υλικών που σύμφωνα με το ισχύον νομοθετικό πλαίσιο χαρακτηρίζονται ως επικίνδυνα και τοξικά. Εν συνεχεία, επισημαίνονται οι βασικές αρχές διαχείρισης του εξοπλισμού αλλά και η μεθοδολογία εφαρμογής ποιοτικού ελέγχου τόσο σε νεόδμητες όσο και υφιστάμενες κτιριακές εγκαταστάσεις. Τέλος, παρουσιάζονται τα βασικά μέτρα και αρχές που πρέπει να ακολουθούνται για την άρτια συντήρηση της κατασκευής καθώς και οι αρχές διαχείρισης και επικοινωνίας με τους πελάτες. Σκοπός Αναμενόμενα Αποτελέσματα Με την ολοκλήρωση του συγκεκριμένου σπονδύλου, οι εκπαιδευόμενοι θα έχουν την τεχνική ικανότητα επιλογής των κατάλληλων υλικών σύμφωνα με τις Ευρωπαϊκές και εθνικές προδιαγραφές, ελέγχου και υλοποίησης με ορθό τρόπο της συσκευασίας, μεταφοράς υλικών και εξοπλισμού, εφαρμογής της μόνωσης και υλοποίησης βασικών εργασιών και υλοποίησης των επικουρικών εργασιών σύμφωνα με Ευρωπαϊκά και εθνικά πρότυπα. Επίσης, θα έχουν την ικανότητα αντίληψης του συνδυασμού των βασικών και των επικουρικών εργασιών καθώς και την χωρο αντιληπτική ικανότητα διαχείρισης απορριμμάτων και εξοπλισμού. Επιπλέον, το σύνολο των εκπαιδευομένων, θα είναι σε θέση να διενεργήσει ελέγχους ποιότητας της κατασκευής και ταυτόχρονα θα έχει αναπτύξει επικοινωνιακές ικανότητες ενημέρωσης των πελατών και συντήρησης των κατασκευών. Τέλος, μέσα από την εκπαιδευτική διαδικασία, οι εκπαιδευόμενοι θα αποκτήσουν οργανωτικές ικανότητες αναφορικά με την οριστική παράδοση της κατασκευής. Έννοιες κλειδιά / βασική ορολογία Συσκευασία Μεταφορά, Ανάλυση Κύκλου Ζωής, Κατασκευαστικές λύσεις, Επικίνδυνα και Τοξικά Απόβλητα, Διαχείριση Εξοπλισμού, Διαχείριση Πελατών, Ποιοτικός Έλεγχος Κατασκευής, Συντήρηση Κατασκευής. Σελίδα 116

129 Παράρτημα 2.1 Ιδιαιτερότητες Υλικών και Τεχνικές Προδιαγραφές Η γνώση των ιδιοτήτων του κάθε θερμομονωτικού υλικού αποτελεί βασική προϋπόθεση για την ορθή επιλογή κατά τη χρήση του στην κατασκευή. Οι κυριότερες ιδιότητες που θα πρέπει να ληφθούν υπόψη κατά την επιλογή του υλικού είναι τα ιδιαίτερα θερμοτεχνικά του χαρακτηριστικά, οι μηχανικές του ιδιότητες, η ανθεκτικότητά του στην επίδραση των διαφόρων περιβαλλοντικών παραγόντων, η φιλικότητα προς το περιβάλλον, οι δυνατότητες χρήσης και εφαρμογής του και ο συνδυασμός του με τα άλλα υλικά. Οι περισσότερες από τις ιδιότητες των θερμομονωτικών υλικών και τα όρια εντός των οποίων καθιστούν αυτά τα υλικά αποδεκτά στη δόμηση περιγράφονται στα διάφορα πρότυπα. Ωστόσο, σημαντικό κριτήριο για την επιλογή ενός υλικού αποτελεί το κόστος του, καθώς και το κόστος μεταφοράς και τοποθέτησης. Η θέσπιση ελαχίστων τιμών για τις ιδιότητες μηχανικής αντοχής και δομικής φυσικής των δομικών υλικών και στοιχείων εκφράζεται με την τήρηση συγκεκριμένων κανονισμών προτύπων, που διατυπώνονται από θεσμοθετημένους οργανισμούς, όπως είναι ο ΕΛΟΤ (Ελληνικός Οργανισμός Τυποποίησης), το πλέον γνωστό DIN (Deutsches Institut für Normung Γερμανικό Ινστιτούτο Τυποποίησης) ή το διευρωπαϊκό CEN (Comite Europeen de Normalisation Eυρωπαϊκή Επιτροπή Τυποποίησης) [1,2]. Ο προσδιορισμός των ιδιοτήτων μπορεί να αναφέρεται στο θεωρητικό υπολογισμό τους, κατά το σχεδιασμό του προϊόντος, στην πειραματική μέτρησή τους σε εργαστηριακές συνθήκες και στη μέτρησή τους σε υφιστάμενα κτίρια. Παράλληλα δε, υπάρχουν και οι κανονισμοί που προσδιορίζουν την μετρητική διαδικασία, ώστε να επιτυγχάνονται αξιόπιστα και, κυρίως, συγκρίσιμα αποτελέσματα [2,3]. Ο ΕΛΟΤ έχει εναρμονιστεί με την ευρωπαϊκή νομοθεσία με την αποδοχή του πλήθους προτύπων, που καθορίζουν μεθόδους δοκιμών για τον προσδιορισμό των διαστάσεων και των ιδιοτήτων θερμομονωτικών υλικών και προϊόντων. Οι Πίνακες παρουσιάζουν την παραπάνω σειρά προτύπων και επεξηγούν το πεδίο εφαρμογής τους. Πίνακας 2.1: Πρότυπα ΕΛΟΤ καθορισμού μεθόδων δοκιμών για τον προσδιορισμό των διαστάσεων και ιδιοτήτων θερμομονωτικών υλικών και προϊόντων [1] Α/Α Πρότυπο Τίτλος Αντικείμενο 1 EN ΕΝ ΕΝ 824 Θερμομονωτικά προϊόντα για κτιριακές εφαρμογές. Προσδιορισμός μήκους και πλάτους. Θερμομονωτικά προϊόντα για κτιριακές εφαρμογές. Προσδιορισμός του πάχους. Θερμομονωτικά προϊόντα για κτιριακές εφαρμογές. Προσδιορισμός της ορθογωνικότητας. Ο καθορισμός του εξοπλισμού και των διαδικασιών για τον προσδιορισμό του μήκους και του πλάτους πλήρους μεγέθους θερμομονωτικών προϊόντων. Ο καθορισμός του εξοπλισμού και των διαδικασιών για τον προσδιορισμό του πάχους πλήρους μεγέθους θερμομονωτικών προϊόντων. Ο καθορισμός του εξοπλισμού και των διαδικασιών για τον προσδιορισμό της απόκλισης της ορθογωνικότητας του μήκους, του πλάτους και του πάχους πλήρους μεγέθους θερμομονωτικών προϊόντων. Σελίδα 117

130 Α/Α Πρότυπο Τίτλος Αντικείμενο Θερμομονωτικά προϊόντα για Ο καθορισμός του εξοπλισμού και των 4 ΕΝ 825 κτιριακές εφαρμογές. διαδικασιών για τον προσδιορισμό της απόκλισης Προσδιορισμός της της επιπεδότητας πλήρους μεγέθους επιπεδότητας. θερμομονωτικών προϊόντων. 5 ΕΝ ΕΝ ΕΝ EN ΕΝ ΕΝ ΕΝ ΕΝ 1608 Θερμομονωτικά προϊόντα για κτιριακές εφαρμογές. Προσδιορισμός της συμπεριφοράς σε θλίψη. Θερμομονωτικά προϊόντα για κτιριακές εφαρμογές. Προσδιορισμός της φαινόμενης πυκνότητας. Θερμομονωτικά προϊόντα για κτιριακές εφαρμογές. Προσδιορισμός της σταθερότητας των διαστάσεων σε σταθερές κανονικές εργαστηριακές συνθήκες (23 C και 50 % σχετική υγρασία). Θερμομονωτικά προϊόντα για κτιριακές εφαρμογές. Προσδιορισμός της σταθερότητας των διαστάσεων κάτω από καθορισμένες συνθήκες θερμοκρασίας και υγρασίας. Θερμομονωτικά προϊόντα για κτιριακές εφαρμογές. Προσδιορισμός της παραμόρφωσης σε καθορισμένο φορτίο θλίψης και συνθήκες θερμοκρασίας. Θερμομονωτικά προϊόντα για κτιριακές εφαρμογές. Προσδιορισμός του ερπυσμού σε θλίψη. Θερμομονωτικά προϊόντα για κτιριακές εφαρμογές. Προσδιορισμός της αντοχής σε εφελκυσμό κάθετα στις όψεις. Θερμομονωτικά προϊόντα για κτιριακές εφαρμογές. Προσδιορισμός της αντοχής σε εφελκυσμό παράλληλα στις όψεις. Ο καθορισμός του εξοπλισμού και των διαδικασιών για τον προσδιορισμό της συμπεριφοράς σε θλίψη σε δοκίμια θερμομονωτικών προϊόντων. Ο καθορισμός του εξοπλισμού και των διαδικασιών για τον προσδιορισμό της φαινόμενης πυκνότητας των θερμομονωτικών προϊόντων. Ο καθορισμός του εξοπλισμού και των διαδικασιών για τον προσδιορισμό της σταθερότητας των διαστάσεων σε σταθερές κανονικές εργαστηριακές συνθήκες (23 C και 50 % σχετική υγρασία) θερμομονωτικών προϊόντων. Ο καθορισμός του εξοπλισμού και των διαδικασιών για την εκτίμηση διαστασιακών μεταβολών σε δοκίμια θερμομονωτικών υλικών υπό προδιαγεγραμμένες συνθήκες θερμοκρασίας, σχετικής υγρασίας και διάρκειας έκθεσης. Ο καθορισμός του εξοπλισμού και των διαδικασιών για τον προσδιορισμό της παραμόρφωσης σε καθορισμένο φορτίο θλίψης και συνθήκες θερμοκρασίας. Ο καθορισμός του εξοπλισμού και των διαδικασιών για τον προσδιορισμό του ερπυσμού σε θλίψη σε δοκίμια θερμομονωτικών υλικών υπό διάφορες συνθήκες τάσεων. Ο καθορισμός του εξοπλισμού και των διαδικασιών για τον προσδιορισμό της αντοχής σε εφελκυσμό κάθετα στις όψεις θερμομονωτικών υλικών. Ο καθορισμός του εξοπλισμού και των διαδικασιών για τον προσδιορισμό της αντοχής σε εφελκυσμό παράλληλα στις όψεις θερμομονωτικών υλικών. Σελίδα 118

131 Παράρτημα Α/Α Πρότυπο Τίτλος Αντικείμενο 13 ΕΝ 1609 Θερμομονωτικά προϊόντα για κτιριακές εφαρμογές. Προσδιορισμός της βραχύχρονης απορρόφησης νερού με μερική εμβάπτιση. Ο καθορισμός του εξοπλισμού και των διαδικασιών για τον προσδιορισμό της βραχύχρονης απορρόφησης νερού δοκιμίων θερμομονωτικών υλικών με μερική εμβάπτιση. 14 ΕΝ ΕΝ ΕΝ ΕΝ ΕΝ ΕΝ ΕΝ Θερμομονωτικά προϊόντα για κτιριακές εφαρμογές. Προσδιορισμός των γραμμικών διαστάσεων των δοκιμίων. Θερμομονωτικά προϊόντα για κτιριακές εφαρμογές. Προσδιορισμός των ιδιοτήτων μετάδοσης των υδρατμών. Θερμομονωτικά προϊόντα για κτιριακές εφαρμογές. Προσδιορισμός της μακρόχρονης απορρόφησης νερού με εμβάπτιση. Θερμομονωτικά προϊόντα για κτιριακές εφαρμογές. Προσδιορισμός της μακρόχρονης απορρόφησης νερού με διάχυση. Θερμομονωτικά προϊόντα για κτιριακές εφαρμογές. Προσδιορισμός της συμπεριφοράς σε κάμψη. Θερμομονωτικά προϊόντα για κτιριακές εφαρμογές. Προσδιορισμός της συμπεριφοράς σε διάτμηση Θερμομονωτικά προϊόντα για κτιριακές εφαρμογές. Προσδιορισμός της αντοχής σε ψύξη απόψυξη. Ο καθορισμός του εξοπλισμού και των διαδικασιών για τον προσδιορισμό των γραμμικών διαστάσεων των δοκιμίων. Ο καθορισμός του εξοπλισμού και των διαδικασιών για τον προσδιορισμό του συντελεστή της μετάδοσης υδρατμών, της διαπέρασης υδρατμών και της διαπερατότητας των υδρατμών δοκιμίων θερμομονωτικών υλικών στην σταθερή κατάσταση κάτω από διαφορετικές σειρές καθορισμένων συνθηκών δοκιμής. Ο καθορισμός του εξοπλισμού και των διαδικασιών για τον προσδιορισμό της μακρόχρονης απορρόφησης νερού δοκιμίων με μερική ή ολική εμβάπτιση. Ο καθορισμός του εξοπλισμού και των διαδικασιών για τον προσδιορισμό της μακρόχρονης απορρόφησης νερού με διάχυση. Ο καθορισμός του εξοπλισμού και των διαδικασιών για τον προσδιορισμό της συμπεριφοράς σε κάμψη. Ο καθορισμός του εξοπλισμού και των διαδικασιών για τον προσδιορισμό της συμπεριφοράς σε διάτμηση. Ο καθορισμός του εξοπλισμού και των διαδικασιών για τον προσδιορισμό της αντοχής σε ψύξη και απόψυξη. Εκτός των παραπάνω προτύπων ορισμού των μεθόδων και διαδικασιών δοκιμών με στόχο τον προσδιορισμό των διαστάσεων και των ιδιοτήτων θερμομονωτικών υλικών και προϊόντων, ο ΕΛΟΤ έχει υιοθετήσει και πρότυπα, τα οποία αναφέρονται ξεχωριστά σε συγκεκριμένα θερμομονωτικά υλικά. Στον Πίνακα 2.2 παρουσιάζονται τα προαναφερθέντα πρότυπα. Σελίδα 119

132 Πίνακας 2.2: Πρότυπα τα οποία αναφέρονται σε συγκεκριμένα θερμομονωτικά υλικά [1] Α/Α Πρότυπο Αντικείμενο 1 ΕΛΟΤ EN E2 (2009) 2 ΕΛΟΤ EN E2 (2009) 3 ΕΛΟΤ EN E2 (2009) 4 ΕΛΟΤ EN E2 (2009) 5 ΕΛΟΤ EN E2 (2009) 6 ΕΛΟΤ EN E2 (2009) 7 ΕΛΟΤ EN E2 (2009) 8 ΕΛΟΤ EN E2 (2009) 9 ΕΛΟΤ EN E2 (2009) 10 ΕΛΟΤ EN E2 (2009) 11 ΕΛΟΤ ΕΝ (2005) 12 ΕΛΟΤ EN (2007) 13 ΕΛΟΤ ΕΝ (2005) Θερμομονωτικά προϊόντα κτιρίων. Βιομηχανικώς παραγόμενα προϊόντα από ορυκτόμαλλο (MW). Προδιαγραφή Θερμομονωτικά προϊόντα κτιρίων. Βιομηχανικώς παραγόμενα προϊόντα από διογκωμένη πολυστερίνη (ΕPS). Προδιαγραφή Θερμομονωτικά προϊόντα κτιρίων. Βιομηχανικώς παραγόμενα προϊόντα από εξηλασμένο αφρό πολυστερίνης (XPS). Προδιαγραφή Θερμομονωτικά προϊόντα κτιρίων. Βιομηχανικώς παραγόμενα προϊόντα από άκαμπτο αφρό πολυουρεθάνης (PUR). Προδιαγραφή Θερμομονωτικά προϊόντα κτιρίων. Βιομηχανικώς παραγόμενα προϊόντα από φαινολικό αφρό (PF). Προδιαγραφή Θερμομονωτικά προϊόντα κτιρίων. Βιομηχανικώς παραγόμενα προϊόντα από κυψελωτό γυαλί (CG). Προδιαγραφή Θερμομονωτικά προϊόντα κτιρίων. Βιομηχανικώς παραγόμενα προϊόντα από ξυλόμαλλο (WW). Προδιαγραφή Θερμομονωτικά προϊόντα κτιρίων. Βιομηχανικώς παραγόμενα προϊόντα από διογκωμένο περλίτη (ΕPB). Προδιαγραφή Θερμομονωτικά προϊόντα κτιρίων. Βιομηχανικώς παραγόμενα προϊόντα από διογκωμένο φελλό (ICB). Προδιαγραφή Θερμομονωτικά προϊόντα κτιρίων. Βιομηχανικώς παραγόμενα προϊόντα από ίνες ξύλου (WF). Προδιαγραφή Θερμομονωτικά προϊόντα κτιρίων. Επί τόπου κατασκευαζόμενη θερμομόνωση από προϊόντα διογκωμένου περλίτη (ΕΡ). Μέρος 1: Προδιαγραφή για συνδεδεμένα και χαλαρής πλήρωσης προϊόντα πριν από την εγκατάσταση Θερμομονωτικά προϊόντα κτιρίων. Επί τόπου κατασκευαζόμενη θερμομόνωση από προϊόντα διογκωμένου περλίτη (ΕΡ). Μέρος 2: Προδιαγραφή για εγκατεστημένα προϊόντα Θερμομονωτικά προϊόντα κτιρίων. Επί τόπου κατασκευαζόμενη θερμομόνωση από προϊόντα διογκωμένου βερμικουλίτη (ΕV). Μέρος 1: Προδιαγραφή για συνδεδεμένα και χαλαρής πλήρωσης προϊόντα πριν από την εγκατάσταση Σελίδα 120

133 Παράρτημα Ένας σημαντικός αριθμός προτύπων, πέρα από αυτά που περιγράφονται παραπάνω, διέπει τους κανονισμούς για την απόδοση και τις ιδιότητες των θερμομονωτικών υλικών. Τα σημαντικότερα από αυτά τα πρότυπα, παρουσιάζονται στον Πίνακα 2.3. Πίνακας 2.3: Πρότυπα για την απόδοση και τις ιδιότητες των θερμομονωτικών υλικών [1] Α/Α Πρότυπο Αντικείμενο 1 ΕΛΟΤ ΕΝ ISO ΕΛΟΤ pren ISO ΕΛΟΤ ΕΝ ΕΛΟΤ ΕΝ ΕΝ ΕΝ pren ΕΛΟΤ ΕΝ EN pren Πρότυπο που καθορίζει τους γενικούς όρους και τις κυριότερες μονάδες μέτρησης που χρησιμοποιούνται στην ακουστική. Πρότυπο που προδιαγράφει τη μέθοδο μέτρησης ηχοαπορρόφησης σε αίθουσα αντήχησης. Πρότυπο που καθορίζει πρότυπες συνθήκες θέρμανσης και πίεσης, μέθοδο δοκιμής και κριτήρια για τον καθορισμό της αντίστασης σε φωτιά δοκιμών στοιχείων διαφόρων κατηγοριών. Πρότυπο που καθορίζει τη μέθοδο δοκιμών για τον προσδιορισμό της αναφλεξιμότητας προϊόντων υπό απευθείας πρόσκρουση φλόγας. Πρότυπο που καθορίζει τον εξοπλισμό και τις διαδικασίες για τον προσδιορισμό της συμπεριφοράς θερμομονωτικών προϊόντων κάτω από σημειακό φορτίο σε δοκίμια. Πρότυπο που καθορίζει τον εξοπλισμό και τις διαδικασίες για τον προσδιορισμό του πάχους προϊόντων θερμομόνωσης για την επίδραση στην ηχομόνωση ψευδοδαπέδων. Πρότυπο που καθορίζει τις αρχές και τις μεθόδους δοκιμών για τον προσδιορισμό της θερμικής αντίστασης δοκιμίων με υψηλή ή μέση θερμική αντίσταση. Πρότυπο που καθορίζει τις αρχές και τις μεθόδους δοκιμών για τον προσδιορισμό της θερμικής αντίστασης προϊόντων μεγάλου πάχους με υψηλή ή μέση θερμική αντίσταση. Πρότυπο που καθορίζει τις απαιτήσεις βιομηχανικών προϊόντων αφρώδους εξηλασμένης πολυστερίνης με ή χωρίς επένδυση ή επικάλυψη που χρησιμοποιούνται για θερμομόνωση κτιρίων. Πρότυπο που καθορίζει τις διαδικασίες και τα κριτήρια για την εκτίμηση συμμόρφωσης ενός θερμομονωτικού προϊόντος με τη σχετική ευρωπαϊκή προδιαγραφή. Πρότυπο ταξινόμησης ως προς την πυραντοχή των δομικών υλικών και στοιχείων. Πρότυπο που καθορίζει τον εξοπλισμό και τις διαδικασίες για τον προσδιορισμό του οργανικού περιεχομένου των θερμομονωτικών υλικών. Σελίδα 121

134 Α/Α Πρότυπο Αντικείμενο 13 ΕΛΟΤ ΕΝ ΕΛΟΤ ΕΝ ΕΛΟΤ ΕΝ Πρότυπο για τον καθορισμό δύο μεθόδων για τον προσδιορισμό της αντίστασης ροής του αέρα πορωδών υλικών ακουστικών εφαρμογών. Πρότυπο που καθορίζει τις μεθόδους δοκιμών για τον προσδιορισμό της δυναμικής ακαμψίας (παράμετρος που προσδιορίζει την ηχομόνωση) υλικών που χρησιμοποιούνται σε κολυμπητά δάπεδα κατοικιών. Πρότυπο που προδιαγράφει μία μέθοδο μέτρησης σε αίθουσες αντήχησης του συντελεστή ηχοαπορρόφησης ακουστικών υλικών που χρησιμοποιούνται για επικάλυψη τοίχων ή ορόφων. Σελίδα 122

135 Παράρτημα 2.2 Μέθοδοι Συσκευασίας Μεταφοράς Ανάλυσης Κύκλου Ζωής Μονωτικών Υλικών Συσκευασία και Μεταφορά Υλικών Για την άρτια λειτουργία και απόδοση των συστημάτων που εφαρμόζονται σε ένα κτίριο, απαραίτητη είναι προσεκτική επιλογή και χρήση πρώτων υλών. Τα υλικά που εφαρμόζονται σε μία κατασκευή συμβάλλουν καθοριστικά στην ενεργειακή απόδοση και το περιβαλλοντικό αποτύπωμά της. Έτσι, πρέπει να δίνεται ιδιαίτερη προσοχή στη συσκευασία και μεταφορά τους καθώς τα στάδια αυτά ευνοούν την εμφάνιση αλλοιώσεων στα υλικά προκαλώντας μείωση ή/και εξάλειψη των ιδιαίτερων ιδιοτήτων τους. Σύμφωνα με το άρθρο 3 της Ευρωπαϊκής Οδηγίας 94/62 της 20 ης Δεκεμβρίου 1994 για τις συσκευασίες και τα απορρίμματα συσκευασίας, η συσκευασία ορίζεται ως: «Κάθε προϊόν, κατασκευασμένο από οποιουδήποτε είδους υλικό και προοριζόμενο να χρησιμοποιείται για να περιέχει αγαθά και για την προστασία, τη διακίνηση, τη διάθεση και την παρουσίαση αγαθών, από πρώτες ύλες μέχρι επεξεργασμένα αγαθά, από τον παραγωγό μέχρι τον χρήστη ή τον καταναλωτή. Πρέπει να θεωρούνται ως συσκευασίες όλα τα είδη «μιας χρήσης» που χρησιμοποιούνται για τον ίδιο σκοπό» [4]. Τα υλικά που χρησιμοποιούνται για τη συσκευασία των θερμομονωτικών υλικών, πρέπει να λειτουργούν ως μέσο προστασίας αυτών. Συγκεκριμένα, πρέπει τα υλικά αυτά, να προστατεύουν τα θερμομονωτικά υλικά από το εξωτερικό περιβάλλον και ιδιαίτερα από φαινόμενα βροχόπτωσης και έντονης ακτινοβολίας. Οι καιρικές αυτές συνθήκες, όπως σημειώθηκε σε προηγούμενες παραγράφους, μεταβάλλουν τη δυνατότητα θερμικής αντίστασης του θερμομονωτικού υλικού, καθιστώντας το ακατάλληλο προς εφαρμογή στην κατασκευή. Επιπλέον, η άμεση έκθεσή τους σε υψηλές θερμοκρασίες περιβάλλοντος χωρίς κάποια προστασία, μπορεί να αλλοιώσει πλήθος θερμοφυσικών τους ιδιοτήτων. Εκτός όμως από τη συσκευασία των προϊόντων, μια άλλη παράμετρος που πρέπει να λαμβάνεται υπόψη είναι η μεταφορά των υλικών από το χώρο παραγωγής και συσκευασίας στο χώρο του εργοταξίου. Κατά τη μεταφορά των υλικών, πρέπει να λαμβάνονται όλα τα απαραίτητα μέτρα προστασίας τόσο των υλικών όσο και των διερχόμενων αυτοκινήτων. Συγκεκριμένα για την προστασία των υλικών, προτείνεται η πλήρης κάλυψη των υλικών για προστασία από διαβροχή, ηλιακή ακτινοβολία και έντονους ανέμους, στοιχεία δηλαδή που μπορεί να μεταβάλλουν τις ιδιότητές τους. Ακόμη, για την προστασία των διερχόμενων αυτοκινήτων, προτείνεται η κατάλληλη επιλογή όγκου προϊόντων προς μεταφορά και η πρόσδεσή τους στο μέσο μεταφοράς. Οι παράμετροι αυτοί πρέπει να λαμβάνονται υπόψη καθώς μπορεί να προκληθούν ατυχήματα και καταστροφή των υλικών από ανατροπή τους λόγο ανεμοπιέσεων, γεωμετρίας οδού και επικίνδυνης οδηγικής συμπεριφοράς. Ακόμη, η τοποθέτηση των προϊόντων πρέπει να ακολουθεί τις αρχές οδικής ασφάλειας, καθώς το όχημα δεν πρέπει να ξεπερνά σε πλάτος, το πλάτος της οδού. Στο πλαίσιο αυτό, κατά την παραλαβή των μονωτικών υλικών από τον υπεύθυνο έργων μόνωσης στο χώρο του εργοταξίου, πρέπει να γίνεται έλεγχος εκτίμησης της κατάστασης τόσο της συσκευασίας όσο και των ίδιων των προϊόντων. Εφόσον, πραγματοποιηθεί η παραλαβή των υλικών, ακολουθηθεί η διαδικασία αποθήκευσής τους στο χώρο του εργοταξίου και ακολούθως η εφαρμογή τους στην κατασκευή. Μέσα από τη διαδικασία αυτή, επιτυγχάνεται η μείωση της πιθανότητας αστοχίας των προϊόντων λόγω αλλοίωσης τους. Σελίδα 123

136 2.2.2 Ανάλυση Κύκλου Ζωής Υλικών Η Ανάλυση Κύκλου Ζωής (ΑΚΖ) αποτελεί μεθοδολογία που ξεκινά από το 1970, ωστόσο μέχρι το 1993 δεν καταγράφηκαν συντονισμένες προσπάθειες τυποποίησης της. Η πρωτοβουλία για την τυποποίηση της ΑΚΖ ξεκίνησε από τον Οργανισμό Περιβαλλοντικής Τοξικολογίας και Χημείας (SETAC) [5, 6, 7] που το 1993 παρουσίασε τον «Κώδικα Πρακτικής», μέσα από τον οποίο γίνεται μία πρώτη αναλυτική παρουσίαση μιας ΑΚΖ. Έπειτα, στο πλαίσιο αυτό, ακολούθησε διεθνής τυποποίηση της μεθοδολογίας από τον Διεθνή Οργανισμό Τυποποίησης (ISO) [8]. Ένας ορισμός της ανάλυσης αυτής που έχει γίνει αποδεκτός είναι ο ακόλουθος: Η ΑΚΖ είναι ένας συστηματικός τρόπος αποτίμησης των περιβαλλοντικών επιπτώσεων από προϊόντα ή δραστηριότητες, ακολουθώντας μία συγκεκριμένη προσέγγιση. Αυτή η προσέγγιση συνεπάγεται την αναγνώριση και ποσοτικοποίηση της εκπομπής ρύπων και της κατανάλωσης υλικών που επηρεάζουν το περιβάλλον σε όλα τα στάδια του κύκλου ζωής του προϊόντος ή της δραστηριότητας [9, 10]. Η ΑΚΖ αποτελεί ένα εργαλείο περιβαλλοντικής διαχείρισης και λήψης αποφάσεων με σκοπό την αποτίμηση των επιδράσεων που προκαλούνται από την χρήση ενέργειας και την επεξεργασία υλικών, συμπεριλαμβανομένης της απόρριψης αποβλήτων στο περιβάλλον, και την εκτίμηση των δυνατοτήτων επίτευξης περιβαλλοντικών βελτιώσεων σε συνδυασμό με την ορθολογική χρήση πρώτων υλών και ενέργειας στη διάρκεια του κύκλου ζωής ενός προϊόντος ή μιας διεργασίας. Σχήμα 2.1: Εμπεριεχόμενη ενέργεια για διάφορα θερμομονωτικά υλικά [39] Κύκλος ζωής ενός προϊόντος ή μιας διεργασίας είναι μια σειρά από διαδοχικά και αλληλοσυνδεόμενα στάδια ενός προϊόντος ή μιας διεργασίας από την παραγωγή των πρώτων υλών μέχρι την τελική διάθεση. Διαχωρίζεται κατά βάση στα εξής στάδια: παραγωγή πρώτων υλών, κατασκευή, συσκευασία/ τυποποίηση, μεταφορά/ διανομή, χρήση/ επαναχρησιμοποίηση/ συντήρηση, ανακύκλωση/ διαχείριση αποβλήτων και τελική διάθεση/ απόρριψη [11]. Σελίδα 124

137 Παράρτημα Σχήμα 2.2: Διάγραμμα παραγωγής της διογκώσιμης πολυστερίνης [40] Αντικείμενο των σταδίων του κύκλου ζωής Παραγωγή πρώτων υλών. Περιλαμβάνει την εξόρυξη των πρώτων υλών από τη γη, όπως την παραγωγή ξυλείας ή την εξόρυξη ακατέργαστου πετρελαίου. Σε αυτό το στάδιο συμπεριλαμβάνεται η μεταφορά των πρώτων υλών από το σημείο εξόρυξης μέχρι το σημείο της κατεργασίας τους. Κατασκευή. Διαχωρίζεται σε δύο επί μέρους στάδια: (α) την παραγωγή υλικών και (β) την παραγωγή προϊόντος. Το στάδιο της παραγωγής υλικών περιλαμβάνει τη μετατροπή μιας πρώτης ύλης σε μια μορφή, η οποία μπορεί να χρησιμοποιηθεί για την παραγωγή ενός ολοκληρωμένου τελικού προϊόντος. Για παράδειγμα, για να παραχθεί μια ρητίνη πολυαιθυλενίου από ακατέργαστο πετρέλαιο απαιτούνται διάφορες κατασκευαστικές διεργασίες. Το ακατέργαστο πετρέλαιο πρέπει Σελίδα 125

138 να διυλιστεί, να παραχθεί αιθυλένιο από ολεφίνες μέσω αντιδράσεων αντικατάστασης, και μετά να πολυμεριστεί για την παραγωγή του πολυαιθυλενίου. Η μεταφορά στο σημείο παραγωγής του προϊόντος, καθώς και αυτή μεταξύ των επί μέρους διεργασιών κατασκευής, θεωρείται μέρος αυτού του σταδίου. Το στάδιο της κατασκευής του προϊόντος περιλαμβάνει την επεξεργασία του παραγόμενου υλικού για την δημιουργία ενός προϊόντος έτοιμου να αποτελέσει συσκευασία μιας ουσίας ή να συσκευαστεί το ίδιο. Συσκευασία/ Τυποποίηση. Το στάδιο αυτό περιλαμβάνει όλες τις κατασκευαστικές διεργασίες που απαιτούνται για την συσκευασία του τελικού προϊόντος. Μεταφορά/ Διανομή. Το στάδιο αυτό περιλαμβάνει όλες τις διαδικασίες που απαιτούνται για τη συσκευασία και τη διανομή του τελικού προϊόντος. Η ενέργεια και τα περιβαλλοντικά απόβλητα που προκύπτουν από τη μεταφορά του προϊόντος στα κέντρα λιανικής πώλησης ή στον καταναλωτή προσμετρούνται σ αυτό το στάδιο του κύκλου ζωής του. Χρήση/ Επαναχρησιμοποίηση/ Συντήρηση. Σε αυτό το στάδιο περιλαμβάνονται οι απαιτήσεις σε ενέργεια και τα απορρίμματα που συνδέονται με την αποθήκευση, τη χρήση και τη συντήρηση του προϊόντος. Ανακύκλωση/ Διαχείριση αποβλήτων. Στο στάδιο αυτό περιλαμβάνονται οι απαιτήσεις σε ενέργεια και τα απορρίμματα που συνδέονται με τη διάθεση του προϊόντος, καθώς και οι μέθοδοι διαχείρισης των απορριμμάτων μετά την απομάκρυνσή τους από τον καταναλωτή, όπως η ανακύκλωση, η υγειονομική ταφή, και η καύση. Σχήμα 2.3: Παραγωγική διαδικασία μονωτικών πλακών ξυλόμαλλου [40] Σελίδα 126

139 Παράρτημα Σύμφωνα με τη σειρά προτύπων ISO [10, 12, 13, 14] η ΑΚΖ έχει τρία βασικά στοιχεία: (α) αναλυτική απογραφή των στοιχείων, (β) ανάλυση επιπτώσεων και (γ) ανάλυση βελτιώσεων. Συγκεκριμένα: Ανάλυση Κύκλου Ζωής: Αρχές και πλαίσιο μεθοδολογίας (ISO 14040) Μέσα από το πρότυπο αυτό, ορίζονται οι αρχές της ΑΚΖ και παρέχονται οι κατευθυντήριες γραμμές για τις τέσσερις κύριες φάσεις μιας ΑΚΖ. Οι φάσεις αυτές είναι: ο προσδιορισμός του στόχου και της έκτασης της μελέτης, η αναλυτική απογραφή, η εκτίμηση επιπτώσεων, και οι ερμηνείες των αποτελεσμάτων. Σχήμα 2.4: Η μεθοδολογία της ΑΚΖ σύμφωνα με το πρότυπο ISO [40] Ανάλυση Κύκλου Ζωής: Αναλυτική απογραφή (ISO 14041) Αυτό το πρότυπο περιγράφει τον τρόπο διεξαγωγής μιας αναλυτικής απογραφής κύκλου ζωής. Η ενότητα αυτή καλύπτει επτά βασικές περιοχές που είναι: το αντικείμενο, οι αναφορές, οι ορισμοί, η αναλυτική εισαγωγή, ο προσδιορισμό του στόχου και της έκτασης, οι οδηγίες για την προετοιμασία μιας αναλυτικής απογραφής κύκλου ζωής, και η τελική έκθεση των αποτελεσμάτων. Εκτίμηση επιπτώσεων κύκλου ζωής (ISO 14042) Οι αρχές και η διαδικασία για την εκτίμηση των περιβαλλοντικών επιπτώσεων του κύκλου ζωής παρουσιάζονται στο πρότυπο αυτό. Το συγκεκριμένο πρότυπο χωρίστηκε στις ακόλουθες τέσσερις περιοχές: ταξινόμηση, χαρακτηρισμό, ανάλυση σπουδαιότητας και αξιολόγηση. Σελίδα 127

140 Σχήμα 2.5: Στάδια Εκτίμησης Επιπτώσεων Κύκλου Ζωής (ISO 14042) [40] Ανάλυση Κύκλου ζωής: Ερμηνεία (ISO 14043) Το πρότυπο αυτό χρησιμοποιείται ως οδηγός, με σκοπό την εξέταση και αποτίμηση των αποτελεσμάτων της Ανάλυσης Κύκλου Ζωής. Αυτό το πρότυπο διαχωρίστηκε πρόσφατα σε τέσσερις περιοχές: (1) συσχέτιση της αναλυτικής απογραφής με την εκτίμηση των επιπτώσεων, (2) συσχέτιση του αντικειμένου της ανάλυσης με τα εργαλεία βελτίωσης που χρησιμοποιούνται, (3) συμπεράσματα, και (4) συστάσεις. Κάποια από τα βασικά θέματα τα οποία επισημάνθηκαν από την Τεχνική Επιτροπή του ISO κατά την ανάπτυξη της τυποποίησης για την ΑΚΖ περιλαμβάνουν την επικείμενη συμμετοχή της στην απονομή σήματος και στην προώθηση προϊόντων, την πιθανή υιοθέτησή της από κυβερνήσεις μέσω των αναπτυξιακών τους προγραμμάτων, καθώς και την ευελιξία της τυποποίησης και το κόστος υλοποίησής της. Το πλαίσιο μεθοδολογίας της ΑΚΖ προτείνεται από τον SETAC και περιλαμβάνει τέσσερα βασικά στάδια: 1. Προσδιορισμό του σκοπού και του αντικειμένου της μελέτης 2. Απογραφή δεδομένων 3. Εκτίμηση των επιπτώσεων 4. Εκτίμηση των βελτιώσεων Σελίδα 128

141 Παράρτημα Σχήμα 2.6: Σύστημα Ανάλυσης Κύκλου Ζωής [15] Σχήμα 2.7: Κύκλος ζωής των προϊόντων [40] 1. Προσδιορισμός του σκοπού και του αντικειμένου της μελέτης Το πρώτο στάδιο της ΑΚΖ, όπως προαναφέρθηκε, απαιτεί τον καθορισμό της επιδίωξης της μελέτης καθώς και του αντικειμένου της. Το αντικείμενο της μελέτης προσδιορίζει τα όρια του υπό μελέτη συστήματος, τη λειτουργική μονάδα, την ποιότητα των δεδομένων που χρησιμοποιούνται καθώς και υποθέσεις ή περιορισμούς που έχουν ληφθεί. Επιπλέον, στα πλαίσια προσδιορισμού του συστήματος θα πρέπει να ορίζονται επαρκώς τα γεωγραφικά και τα χρονικά όρια της μελέτης [11]. Σελίδα 129

142 Επιδίωξη μελέτης Μέσω της επιδίωξης προσδιορίζεται ο λόγος για τον οποίο διεξάγεται η ΑΚΖ και εξαρτάται από το βάθος της ανάλυσης, το σκοπό για τον οποίο διεξάγεται, το είδος των πληροφοριών που απαιτούνται καθώς και το είδος των αποφάσεων που πρόκειται να ληφθούν ανάλογα με τα αποτελέσματα που έχουν προκύψει. Μελετώντας τη συμπεριφορά των συστημάτων προκύπτουν χρήσιμα συμπεράσματα για το μέγεθος της περιβαλλοντικής τους επιβάρυνσης, σημειώνοντας τους κρίσιμους τομείς της συνολικής διαδικασίας. Ένας πρώτος διαχωρισμός των επιδιώξεων βασίζεται στον τρόπο χρήσης των αποτελεσμάτων. Αυτά μπορούν να χρησιμοποιηθούν για εσωτερική χρήση από έναν φορέα ή οργανισμό, ή για εξωτερική χρήση π.χ. για το δημόσιο συμφέρον. Γενικά η ΑΚΖ μπορεί να χρησιμοποιηθεί με 2 τρόπους: Για τον προσδιορισμό της συνολικής περιβαλλοντικής επίδρασης των προϊόντων ή των αναλυτικών λύσεων σχεδίου σε σύγκριση με το στόχο τους. Για ένα σχεδιαστή, η ΑΚΖ μπορεί να παρέχει τις πληροφορίες που αποσκοπούν στην επιλογή μεταξύ των εναλλακτικών λύσεων σχεδίου ή μεταξύ των διαφορετικών συστατικών ή υλικών. Για τον προσδιορισμό των σημαντικότερων αιτιών περιβαλλοντικών επιπτώσεων ενός προϊόντος. Αντικείμενο μελέτης Σε αυτό το στάδιο καθορίζεται το σύστημα που μελετάται, οι απαιτήσεις των δεδομένων, οι υποθέσεις και οι περιορισμοί. Όλα τα δεδομένα θα πρέπει να περιγράφονται με λεπτομέρεια προκειμένου να ανταποκρίνονται στο βάθος της ανάλυσης για την εξαγωγή των επιθυμητών συμπερασμάτων. Σχήμα 2.8: Πλαίσιο μεθοδολογίας ΑΚΖ [11] Σελίδα 130

143 Παράρτημα Λειτουργική μονάδα Η λειτουργική μονάδα πρέπει να είναι μετρήσιμη και σχετική με τα στοιχεία εισόδου και εξόδου. Αποτελεί μέτρο απόδοσης του συστήματος και ο καθορισμός της πρέπει να γίνεται με σαφήνεια, ώστε να εξυπηρετείται ο σκοπός της μελέτης και το αντικείμενο αυτής. Η σωστή επιλογή της λειτουργικής μονάδας επηρεάζει τη χρησιμότητα των αποτελεσμάτων. Εάν επιλεχθεί σωστά, τότε και τα αποτελέσματα θα έχουν πρακτική εφαρμογή. Στην παρούσα μελέτη ως λειτουργική μονάδα επιλέγεται το 1 kg εξηλασμένης πολυστερίνης. Εκτίμηση ποιότητας δεδομένων Η ποιότητα των δεδομένων καθορίζει σε σημαντικό βαθμό την αξιοπιστία της ΑΚΖ. Οι πηγές των δεδομένων πρέπει να αναφέρονται με λεπτομέρεια, να επιλέγονται με προσοχή και να ελέγχονται για την αξιοπιστία τους. Η ποιότητα των δεδομένων επηρεάζεται από την πηγή των δεδομένων, τον τρόπο παραγωγής τους, τη μέθοδο, το κόστος και το χρόνο συλλογής. Οι πηγές των δεδομένων μπορεί να είναι είτε πρωτογενείς (όπως τα δεδομένα ειδικών διαδικασιών που προκύπτουν π.χ. απευθείας από μετρήσεις) είτε δευτερογενείς (όπως δεδομένα που συλλέγονται από αναφορές ή άλλες δημοσιευμένες πηγές). Οι δευτερογενείς πηγές μπορεί να προέρχονται από βιομηχανικές και κρατικές αναφορές, δεδομένα εργαστηριακών δοκιμών, βιβλία αναφοράς, δημοσιεύσεις και βάσεις δεδομένων, λίστες θεσμοθετημένων ορίων, συμβούλους και εμπορικούς συνδέσμους, παρόμοιες μελέτες ΑΚΖ. Τα δεδομένα μπορούν να παραχθούν με ακριβείς μετρήσεις, με εκτιμήσεις / δείγματα, με μοντέλα και υπολογισμούς. Η μορφή των δεδομένων μπορεί να είναι μέσες τιμές (μηνιαίες / ετήσιες), σταθερές τιμές ή και κανονικοποιημένα μεγέθη. Η ποιότητα των δεδομένων, όπως άλλωστε επισημάνθηκε και στην αρχή είναι ιδιαίτερα σημαντική, καθώς επηρεάζει την αξιοπιστία και την ποιότητα των τελικών αποτελεσμάτων. Ως ποιότητα δεδομένων έχει οριστεί ο βαθμός εμπιστοσύνης στα διάφορα δεδομένα εισόδου, στα δεδομένα στο σύνολό τους. Γενικά, η ποιότητα επηρεάζεται από διάφορους παράγοντες και κυρίως από την πηγή προέλευσης των δεδομένων, τον όγκο αυτών, τη μέθοδο και το χρόνο συλλογής τους. Πολλές φορές κρίνεται απαραίτητη η αξιολόγηση των δεδομένων γι αυτό και χρησιμοποιούνται δείκτες ποιότητας δεδομένων. Γενικά, οι δείκτες ποιότητας δεδομένων χρησιμοποιούνται για να αποτιμήσουν: την ποιότητα της τρέχουσας μελέτης, ώστε να εντοπίσουν ασθενή σημεία. τα δεδομένα που προέκυψαν από βιβλιογραφία και έγγραφα πριν χρησιμοποιηθούν στην μελέτη. Καθορισμός και οριοθέτηση συστήματος Στο στάδιο αυτό το υπό μελέτη προϊόν ή διεργασία θα πρέπει να παρουσιάζεται ως ένα σύστημα. Το σύστημα ορίζεται ως ένα σύνολο διεργασιών. Η κάθε διεργασία του συστήματος συνδέεται με τη χρήση ύλης και ενέργειας (πχ. διεργασία κατασκευής, διεργασία μεταφοράς, διεργασία εξόρυξης πρώτων υλών). Το σύστημα έχει κάποια όρια που το διαχωρίζουν από άλλες διεργασίες εκτός του συστήματος. Η περιοχή έξω από τα όρια του συστήματος είναι γνωστή ως «περιβάλλον του συστήματος». Σελίδα 131

144 Το περιβάλλον του συστήματος αποτελεί το σύνολο των εισερχόμενων ροών ενέργειας και πρώτων υλών, αλλά και των εξερχομένων που περιλαμβάνουν αέριες εκπομπές, υλικά μετά τη χρήση, υγρά και στερεά απόβλητα, καθώς και λοιπές εκπομπές. Αυτό που πρέπει να γίνει αντιληπτό είναι ότι η απογραφή δεδομένων δεν είναι τίποτα άλλο από καταγραφή ισοζυγίων μάζας και ενέργειας για το υπό μελέτη σύστημα. Το διάγραμμα ροής αποτελεί το βέλτιστο τρόπο παρουσίασης ενός συστήματος. Με τη βοήθειά του παρουσιάζεται ο τρόπος διασύνδεσης των υποσυστημάτων καθώς και τα όρια του υπό μελέτη συστήματος. Στα περισσότερα βιομηχανικά συστήματα τα διαγράμματα ροής περιέχουν τρεις βασικές ομάδες διεργασιών: τη βασική γραμμή παραγωγής, την παραγωγή βοηθητικών υλών και τις βιομηχανίες παραγωγής καυσίμου. Στο διάγραμμα ροής απεικονίζεται κάθε στάδιο του συστήματος, καθώς και οι εισροές και εκροές της κάθε υποδιεργασίας. Οι εισροές είναι η ενέργεια, τα καύσιμα και οι πρώτες ύλες, που εισάγονται στο υποσύστημα, ενώ οι εκροές περιλαμβάνουν τα υλικά που απομένουν μετά την πραγματοποίηση της υποδιεργασίας, οι αέριες εκπομπές και τα απόβλητα, υγρά ή στερεά. Σχήμα 2.9: Κύκλος ζωής προϊόντος και ανταλλαγές με το περιβάλλον [40] 2. Απογραφή δεδομένων Η απογραφή των δεδομένων αφορά στις διεργασίες που ακολουθούνται και τη χρήση ενέργειας και μάζας. Αποτελεί την καταγραφή ισοζυγίων μάζας και ενέργειας για τα υπό μελέτη συστήματα. Σε κάθε υλικό ανάλογα με την λειτουργική μονάδα που έχει επιλεχθεί απαιτείται ορισμένη ποσότητα υλών και ενέργειας. Με την οριοθέτηση του συστήματος και τον προσδιορισμό των ποσοτήτων αυτών πραγματοποιείται ο υπολογισμός των τελικών εκπομπών που προέρχονται από τη γραμμή παραγωγής. Σελίδα 132

145 Παράρτημα Σχήμα 2.10: Ποιοτική αντιστοίχιση δεδομένων [11] Εκτίμηση των επιπτώσεων Κατά το στάδιο απογραφής των δεδομένων προσδιορίζονται οι περιβαλλοντικές επιπτώσεις του υπό εξέταση συστήματος. Η περιβαλλοντική επίπτωση ενός προϊόντος μπορεί να περιγραφεί με διάφορους τρόπους, όπως προκύπτει και από την εικόνα που ακολουθεί. Σχήμα 2.11: Συσχέτιση σταδίων ζωής τελικές επιπτώσεις [40] Η εκτίμηση των επιπτώσεων αποτελεί μια ποσοτική ή και ποιοτική διαδικασία. Προκύπτει από την απογραφή των δεδομένων και χρησιμοποιείται για να χαρακτηρίσει και να εκτιμήσει τις περιβαλλοντικές επιπτώσεις. Ουσιαστικά οι διάφορες διαδικασίες που αποτελούν το υπό μελέτη σύστημα οδηγούν σε κάποιες εκροές, οι οποίες στη συνέχεια μεταφράζονται σε περιβαλλοντικές επιπτώσεις. Σελίδα 133

146 Η εκτίμηση των επιπτώσεων αποτελείται από τα ακόλουθα τρία βασικά βήματα: Κατηγοριοποίηση Κανονικοποίηση Αξιολόγηση Κατηγοριοποίηση Με την κατηγοριοποίηση, ταξινομούνται οι εισροές και οι εκροές που έχουν καταγραφεί ανά στάδιο σε περιβαλλοντικές επιπτώσεις. Η κατηγοριοποίηση μπορεί να είναι ποιοτική, απλή δηλαδή αναφορά των περιβαλλοντικών επιπτώσεων ή ποσοτική. Στην περίπτωση της ποσοτικής κατηγοριοποίησης γίνεται χρήση συντελεστών. Η ποσοτική κατηγοριοποίηση οδηγεί σε περισσότερο σαφή και αξιοποιήσιμα συμπεράσματα, ενώ η ποιοτική αποτελεί μία καταγραφή άμεσων και έμμεσων περιβαλλοντικών επιπτώσεων χωρίς ποσοτικά στοιχεία. Η κατηγοριοποίηση έγκειται στο γεγονός ότι ένα φορτίο μπορεί να προκαλεί περισσότερες από μία περιβαλλοντικές επιπτώσεις για παράδειγμα το ΝΟχ μπορεί να συμβάλλει τόσο στο φαινόμενο του ευτροφισμού όσο και στο φαινόμενο της οξίνισης ή για παράδειγμα η παραγωγή ενέργειας δημιουργεί ταυτόχρονα εξάντληση των αποθεμάτων και εκπομπές ρύπων στον αέρα. Οι ρύποι αυτοί με τη σειρά τους σίγουρα συμβάλλουν σε διάφορα αρνητικά φαινόμενα, έμμεσα επομένως η χρήση ενέργειας προκαλεί ποικίλες επιπτώσεις στο περιβάλλον. Ο πιο πλήρης καθορισμός των διαδικασιών ποσοτικοποίησης έχει παρουσιαστεί από μια ομάδα ερευνητών στην Ολλανδία. Η βασική προσέγγιση συνίσταται στον υπολογισμό ισοδύναμων συντελεστών για τα διάφορα περιβαλλοντικά προβλήματα. Για παράδειγμα στην περίπτωση του φαινομένου του θερμοκηπίου όλες οι εκπομπές των γνωστών αερίων του θερμοκηπίου ανάγονται στο ισοδύναμο ποσό του CO 2. Οι τιμές που προκύπτουν μπορούν εύκολα να προστεθούν (τα ποσά των εκπομπών έχουν πλέον τις ίδιες μονάδες) αθροίζοντας τις μεμονωμένες συνεισφορές των αερίων του θερμοκηπίου που εκπέμπονται καθ όλη τη διάρκεια του κύκλου ζωής του προϊόντος. Το αποτέλεσμα που προκύπτει είναι το ισοδύναμο ποσό CO 2 για ολόκληρο τον κύκλο ζωής του προϊόντος ή της λειτουργικής μονάδας ανά λειτουργική μονάδα. Παρόμοια διαδικασία χρησιμοποιείται για τον υπολογισμό της καταστροφής του όζοντος, της οξίνισης, του ευτροφισμού, της δημιουργίας φωτοχημικού νέφους, κ.λπ. Κανονικοποίηση Στο στάδιο αυτό λαμβάνει χώρα η κατάλληλη στάθμιση των διαφόρων κατηγοριών επιπτώσεων, ώστε να μπορούν να συγκριθούν μεταξύ τους. Η στάθμιση αυτή αποδεικνύεται αρκετά δύσκολη, καθώς, για παράδειγμα, θα πρέπει να συγκριθεί ένα σύστημα που εμφανίζει αύξηση στο φαινόμενο του θερμοκηπίου με ένα άλλο που εμφανίζει πιο έντονο το πρόβλημα της καταστροφής του όζοντος. Η σύγκριση και στη συνέχεια η ιεράρχηση των περιβαλλοντικών επιπτώσεων είναι πρακτικά μια διαδικασία αποτίμησης αξιών. Εκφράζει κοινωνικές αξίες και προτιμήσεις. Χρησιμοποιούνται πολλά εργαλεία, που συχνά αναφέρονται ως θεωρητικές τεχνικές λήψης αποφάσεων, προκειμένου να λύσουν το πρόβλημα με μια προσέγγιση όσο το δυνατόν πιο ορθολογική. Οι προσεγγίσεις που μπορούν να γίνουν Σελίδα 134

147 Παράρτημα είναι ποσοτικές και ποιοτικές. Σε μια ποσοτική διαδικασία (πχ. πολυκριτηριακή ανάλυση) χρησιμοποιούνται συγκεκριμένοι συντελεστές για να επιτευχθεί τελικά άθροιση των ρύπων. Σε μια ποιοτική προσέγγιση του προβλήματος δεν γίνονται υπολογισμοί και μετρήσεις. Αυτό που συμβαίνει είναι να ορίζονται προτεραιότητες με βάση το δημόσιο συμφέρον. Το βέβαιο είναι ότι όποια μέθοδος και αν υιοθετηθεί το πεδίο έρευνας στο χώρο αυτό είναι σίγουρα πολύ μεγάλο. Προκειμένου, λοιπόν, να προκύψουν χρήσιμα συμπεράσματα και να γίνουν συγκρίσεις με άλλα μοντέλα, ακολουθεί η διαδικασία της κανονικοποίησης. Στην κανονικοποίηση εξάγονται αδιάστατοι αριθμοί, οι οποίοι μπορούν να βοηθήσουν στη σύγκριση αφού στην ουσία αφαιρούν τις μονάδες και συγκρίνουν καθαρούς αριθμούς, απόλυτα μεγέθη. Για να εξαχθούν αυτοί οι αδιάστατοι αριθμοί, θα πρέπει όπως γίνεται αντιληπτό να διαιρεθούν οι εκπομπές της κάθε κατηγορίας με την αντίστοιχη ισοδύναμη μονάδα της κατηγορίας. Οι συντελεστές αυτοί είναι χαρακτηριστικοί για κάθε χώρα και εξαρτώνται από τη μέθοδο που έχει εφαρμοστεί για την εξαγωγή τους. Παρόλα αυτά, στη Ελλάδα δεν υπάρχουν τέτοια στοιχεία οπότε χρησιμοποιούνται αυτά από την Ολλανδία [16, 17]. Οι συντελεστές που χρησιμοποιούνται για την κανονικοποίηση εκφράζονται σε ισοδύναμη μονάδα για κάθε κατηγορία ανά έτος και άτομο και προέρχονται από τη βάση δεδομένων EcoInvent [18]. Αξιολόγηση Μετά την κατηγοριοποίηση και την κανονικοποίηση των αποτελεσμάτων ακολουθεί η αξιολόγηση. Αυτή γίνεται με την χρήση συντελεστών βαρύτητας. Για το σκοπό αυτό χρησιμοποιείται η αρχή «απόσταση από τον στόχο» (distance to target). Θεμελιώδης προϋπόθεση είναι ότι υπάρχει ένας συσχετισμός μεταξύ της σοβαρότητας μιας επίδρασης και της διαφοράς μεταξύ του τωρινού επιπέδου και του επιθυμητού επιπέδου στόχος. Κατά συνέπεια, εάν η τιμή της οξίνισης πρέπει να μειωθεί με έναν δείκτη 10 προκειμένου να επικρατούν βιώσιμες συνθήκες για μια κοινωνία, και η αιθαλομίχλη με έναν δείκτη 5, προκύπτει ότι η οξίνιση θεωρείται διπλάσιας σημαντικότητας. Αυτός ο παράγοντας μείωσης είναι ο δείκτης βαρύτητας. Για τον προσδιορισμό του επιπέδου των τιμών του στόχου χρησιμοποιούνται πολιτικά επίπεδα στόχων από έγγραφα της κυβερνητικής πολιτικής. Αυτά τα επίπεδα καθορίζονται συχνά βάσει ενός συμβιβασμού μεταξύ του εφικτού (κόστος) και του επιθυμητού. Για την ανάπτυξη της μεθοδολογίας ΑΚΖ στην παραγωγή της εξηλασμένης πολυστερίνης γίνεται χρήση λογισμικών ΑΚΖ όπως το SimaPro και μεθόδων αποτίμησης των περιβαλλοντικών επιπτώσεων όπως η CML 2001 [19, 20]. Εκτίμηση βελτιώσεων Η εκτίμηση βελτιώσεων αποτελεί το τελευταίο στάδιο της Ανάλυσης Κύκλου Ζωής και χρησιμοποιεί τα αποτελέσματα που έχουν προκύψει ως βάση για τη λήψη αποφάσεων που θα ωφελήσουν το φορέα που την διεξάγει καθώς και το περιβάλλον. Ο Οργανισμός Περιβαλλοντικής Τοξικολογίας και Χημείας (SETAC) αναφέρει ότι «η εκτίμηση των βελτιώσεων αποτελεί μια συστηματική αξιολόγηση των αναγκών και δυνατοτήτων για την μείωση της περιβαλλοντικής επιβάρυνσης, που συνδέεται με τη χρήση ενέργειας και πρώτων υλών και τις περιβαλλοντικές εκπομπές καθ όλη τη διάρκεια του κύκλου ζωής των προϊόντων, διεργασιών και δραστηριοτήτων. Η ανάλυση αυτή είναι δυνατό να περιέχει τόσο ποιοτικά, όσο και Σελίδα 135

148 ποσοτικά μέτρα βελτίωσης, όπως αλλαγές στο προϊόν, στη διεργασία και στο σχεδιασμό, στη χρήση των πρώτων υλών, στη χρήση από τον καταναλωτή και στη διαχείριση των απορριμμάτων. Με την απογραφή των δεδομένων και τον προσδιορισμό των εκπομπών μπορούν να αποκαλυφθούν τομείς που επιδέχονται βελτίωση, όπως π.χ. ο εντοπισμός διεργασιών που παρουσιάζουν σημαντική παραγωγή αποβλήτων. Επιπλέον η ΑΚΖ μπορεί να συνδυαστεί και με τη χρήση οικονομικών μεγεθών, διευρύνοντας ακόμη περισσότερο το πεδίο εφαρμογής και λειτουργίας της». Σελίδα 136

149 Παράρτημα 2.3 Εφαρμογή μόνωσης με βάση σύγχρονες Ευρωπαϊκές και Εθνικές προδιαγραφές Σύμφωνα με τις ισχύουσες νομοθετικές διατάξεις και όπως περιεγράφηκε και στην παράγραφο υπολογισμού των ενεργειακών απαιτήσεων του κτιρίου, παράγον που περιγράφει τη θερμική επάρκεια ενός κτιρίου, είναι ο συντελεστής θερμοπερατότητάς του. Η παράμετρος αυτή, εξαρτάται από τη γεωγραφική θέση του κτιρίου, και το πάχος του θερμομονωτικού υλικού. Στην περίπτωση της Ελλάδας, η αυστηροποίηση των ορίων θερμοπερατότητας, οδήγησε σε αύξηση του πάχους θερμομόνωσης που σε ορισμένες περιπτώσεις φτάνει και το 100%. Ο μελετητής λοιπόν πρέπει να σχεδιάσει κατασκευαστικές λύσεις που να ανταποκρίνονται στις απαιτήσεις των κανονισμών και παράλληλα να μπορούν να υλοποιηθούν από τις τεχνικές ομάδες εργασίας. Οι κατασκευαστικές αυτές λύσεις επιλέγονται κάθε φορά με κριτήριο τη λειτουργία και τη γεωγραφική θέση του κτιρίου καθώς τα κριτήρια αυτά, περιγράφουν τις ανάγκες και ιδιαιτερότητες του κάθε κτιρίου. Στα πλαίσια της παραγράφου αυτής, παρουσιάζεται πληθώρα θερμομονωτικών κατασκευαστικών λύσεων, στις οποίες συμπεριλαμβάνονται λεπτομέρειες στοιχείων οπλισμένου σκυροδέματος, οπτοπλινθοδομών, δώματος, δαπέδων, οροφών, στεγών καθώς και συστημάτων ξηράς δόμησης Θερμομονωτικές Λύσεις ανά Δομικό Στοιχείο Η λειτουργία ενός κτιρίου επιτρέπει στον μελετητή να αξιολογήσει την ανάγκη αξιοποίησης της θερμικής μάζας του φέροντος οργανισμού ως μέσο αποθήκευσης θερμότητας ή όχι. Ακόμη, η γεωγραφική θέση του κτιρίου σε συνδυασμό με την ισχύουσα νομοθεσία προσδιορίζει τα ελάχιστα πάχη του θερμομονωτικού υλικού που θα πρέπει να εφαρμοστούν. Λαμβάνοντας υπόψη και αξιολογώντας τα στοιχεία αυτά ο μελετητής οφείλει να υποδεικνύει για την εκάστοτε περίπτωση τις κατασκευαστικές λύσεις που πρέπει να υλοποιηθούν Κατακόρυφα αδιαφανή στοιχεία σκυροδέματος Σύστημα εξωτερική θερμομόνωσης Το σύστημα εξωτερικής θερμομόνωσης αποτελεί για την περίπτωση των νεόδμητων κατοικιών και σύμφωνα με τις απαιτήσεις της ισχύουσας νομοθεσίας, τον πλέον ενδεδειγμένο τρόπο μόνωσης των κατακόρυφων δομικών στοιχείων (Σχήμα 2.12). Με τον τρόπο αυτό ελαχιστοποιούνται οι θερμικές απώλειες του κτιρίου το χειμώνα, η υπερθέρμανσή του το καλοκαίρι και πρακτικά απαλείφονται οι κατασκευαστικές θερμογέφυρες. Επίσης ενδείκνυται για χώρους κατοικιών καθώς αξιοποιείται η θερμική μάζα των δομικών στοιχείων. Συγκεκριμένα, με την προσθήκη εξωτερικής θερμομόνωσης σε ένα μη μονωμένο κατακόρυφο δομικό στοιχείο μειώνεται ο συντελεστής θερμοπερατότητας του δομικού στοιχείου κατά 50 70%, αναλόγως του δομικού στοιχείου. Σελίδα 137

150 Σχήμα 2.12: Κατασκευαστική λεπτομέρεια κατακόρυφου αδιαφανούς δομικού στοιχείου σκυροδέματος. (α) μεταγενέστερη τοποθέτηση θερμομονωτικού υλικού, (β) τοποθέτηση θερμομονωτικού υλικού στον ξυλότυπο [21] Ανεξάρτητα από την περίοδο κατασκευής ενός κτιρίου (νεόδμητο υφιστάμενο), η εξωτερική θερμομόνωση δεν πρέπει να τραυματίζεται από επί μέρους εργασίες και ύστερες επεμβάσεις καθώς μπορεί να καταστραφεί το υλικό και να απαιτηθούν τοπικές επιδιορθωτικές επεμβάσεις. Ανάλογα με το ύψος της τοιχοποιίας, οι θερμομονωτικές πλάκες, εκτός από την επικόλλησή τους, πακτώνονται με ειδικά βύσματα, ώστε να εξασφαλίζεται πρόσθετη μηχανική στερέωση. Προσοχή πρέπει να δίνεται στους αρμούς της θερμομόνωσης καθώς οι πλάκες του υλικού είναι σημαντικό να διασταυρώνονται έτσι, ώστε να μην συμπίπτουν οι κατακόρυφες ακμές τους. Σε κάθε περίπτωση πρέπει να ακολουθούνται οι οδηγίες εφαρμογής του παραγωγού του συστήματος, ενώ η «ΠΕΤΕΠ Συστήματα εξωτερικών θερμομονώσεων (ΣΕΘ) με διογκωμένη πολυστερίνη και λεπτά οπλισμένα οργανικά επιχρίσματα» μπορεί να ακολουθηθεί ως σύσταση. Όλα τα συστήματα εξωτερικής θερμομόνωσης πρέπει να είναι πιστοποιημένα κατά ΕΝ13499 ή ΕΝ ή κατά ETAG 004 [22]. Θερμομόνωση εσωτερικά Η λύση τοποθέτησης θερμομόνωσης εσωτερικά (Σχήμα 2.13) επιλέγεται σε περιπτώσεις κτιρίων διακοπτόμενης χρήσης και σε εξοχικές κατοικίες. Στην περίπτωση κτιρίου διακοπτόμενης χρήσης ή εξοχικής κατοικίας, η επένδυση του κτιρίου εσωτερικά με θερμομόνωση αποτελεί ενδεδειγμένη λύση, καθώς δεν αξιοποιείται η θερμική μάζα του κτιρίου και έτσι δεν παρατηρείται χρονική υστέρηση στην επίτευξη των επιθυμητών επιπέδων θερμοκρασίας στο εσωτερικό του κτιρίου. Μειονέκτημα της μεθόδου αυτής είναι η μείωση της ελεύθερης επιφάνειας στο εσωτερικό του κτιρίου και στην περίπτωση εφαρμογής της σε κτίρια κατοικιών, η μη αξιοποίηση της θερμοχωρητικότητας των δομικών στοιχείων. Επίσης, ευνοείται η εμφάνιση θερμογεφυρών, δεν προστατεύονται τα δομικά στοιχεία από τις μεταβολές της εξωτερικής θερμοκρασίας και ευνοείται ο σχηματισμός συμπύκνωσης λόγω διάχυσης υδρατμών [23]. Σελίδα 138

151 Παράρτημα Σχήμα 2.13: Κατασκευαστική λεπτομέρεια κατακόρυφου αδιαφανούς δομικού στοιχείου σκυροδέματος με θερμομόνωση εσωτερικά [21] Πλεονεκτήματα εφαρμογής της κατασκευαστικής αυτής λύσης είναι η σύντομη θέρμανση του χώρου, η δυνατότητα εκτέλεσης των οικοδομικών εργασιών ανεξαρτήτως καιρικών συνθηκών και η παροχή πλήρους ελευθερίας στην αρχιτεκτονική διαμόρφωση των όψεων [23] Κατακόρυφα αδιαφανή στοιχεία οπτοπλινθοδομής Θερμομόνωση στον πυρήνα Η θερμομόνωση στον πυρήνα της τοιχοποιίας (Σχήμα 2.14) αποτελεί μια κοινώς εφαρμοζόμενη λύση για τις κατασκευές στην ελληνική επικράτεια. Η τοποθέτηση του θερμομονωτικού υλικού στον πυρήνα του δομικού στοιχείου, δημιουργεί μερικές συνθήκες θερμοχωρητικότητας καθώς αξιοποιεί το τμήμα του κελύφους που βρίσκεται εσωτερικά της θερμομονωτικής στρώσης. Πλεονεκτήματα αυτής της κατασκευαστικής λύσης, αποτελούν η ευκολία τοποθέτησης του θερμομονωτικού υλικού, η έλλειψη επίδρασης της βροχής στη θερμομονωτική προστασία του τοίχου, η ισόρροπη μορφή θερμικής προστασίας έναντι του ψυχρού χειμώνα και του ζεστού καλοκαιριού και ο άρτιος συνδυασμός της εκμετάλλευσης της θερμοχωρητικότητας του τοίχου και της αρχιτεκτονικής ελευθερίας στη διαμόρφωση των όψεων. Σελίδα 139

152 Σχήμα 2.14: Κατασκευαστική λεπτομέρεια κατακόρυφου αδιαφανούς δομικού στοιχείου οπτοπλινθοδομής με θερμομόνωση στον πυρήνα [21] Εκτός όμως των πλεονεκτημάτων αυτών, οι κατασκευαστικές αυτές λύσεις παρουσιάζουν και κάποια μειονεκτήματα. Συγκεκριμένα, δεν προσφέρουν καλή αντισεισμική συμπεριφορά στην κατασκευή καθώς παρατηρείται πολλές φορές πλημμελής σύνδεση (μέσω του σενάζ) μεταξύ των δύο κελυφών. Επίσης, δεν επιτρέπεται η εύκολη απομάκρυνση της υγρασίας και δεν πραγματοποιείται πλήρης εκμετάλλευση της θερμοχωρητικότητας της τοιχοποιίας [23]. Θερμομόνωση εξωτερικά Η τοποθέτηση εξωτερικών συστημάτων θερμομόνωσης σε τοιχοποιίες από οπτόπλινθους (Σχήμα 2.15), όπως και στην περίπτωση του οπλισμένου σκυροδέματος συμβάλλει ουσιαστικά στη μείωση των θερμογεφυρών που παρουσιάζονται στην κατασκευή και μπορεί να εφαρμοστεί τόσο σε νεόδμητες όσο και υφιστάμενες κατασκευές. Μετά την αυστηροποίηση του κανονισμού ενεργειακής απόδοσης των κτιρίων, η χρήση συστημάτων εξωτερικής θερμομόνωσης κρίνεται απαραίτητη στις ψυχρότερες κλιματικές ζώνες της ελληνικής επικράτειας. Σχήμα 2.15: Κατασκευαστική λεπτομέρεια κατακόρυφου αδιαφανούς δομικού στοιχείου οπτοπλινθοδομής με εξωτερική θερμομόνωση [21] Σελίδα 140

153 Παράρτημα Με τη χρήση της συγκεκριμένης κατασκευαστικής λύσης προσφέρονται πολλά πλεονεκτήματα στην κατασκευή. Αρχικά, γίνεται εκμετάλλευση της θερμοχωρητικότητας ολόκληρης της τοιχοποιίας και διατηρείται για αρκετό χρονικό διάστημα η θερμοκρασία του χώρου μετά τη διακοπή λειτουργίας του συστήματος θέρμανσης. Επιπλέον, η θέση αυτή της μόνωσης, επιτρέπει την προστασία της τοιχοποιίας από τις εξωτερικές θερμοκρασιακές μεταβολές και μειώνει στο ελάχιστο την πιθανότητα εμφάνισης υγρασίας συμπύκνωσης. Η εξωτερική θερμομόνωση δεν πρέπει να τραυματίζεται από επί μέρους εργασίες και ύστερες επεμβάσεις καθώς μπορεί να καταστραφεί το υλικό και να απαιτηθούν τοπικές επιδιορθωτικές επεμβάσεις. Ανάλογα με το ύψος της τοιχοποιίας, οι θερμομονωτικές πλάκες, εκτός από την επικόλλησή τους, πακτώνονται με ειδικά βύσματα, ώστε να εξασφαλίζεται πρόσθετη μηχανική στερέωση. Προσοχή πρέπει να δίνεται στους αρμούς της θερμομόνωσης καθώς οι πλάκες του υλικού είναι σημαντικό να διασταυρώνονται έτσι, ώστε να μην συμπίπτουν οι κατακόρυφες ακμές τους [23, 24]. Ως σύσταση μπορεί να ακολουθείται η «ΠΕΤΕΠ Συστήματα εξωτερικών θερμομονώσεων (ΣΕΘ) με διογκωμένη πολυστερίνη και λεπτά οπλισμένα οργανικά επιχρίσματα» [22]. Θερμομόνωση εσωτερικά Όπως και στην περίπτωση της διατομής οπλισμένου σκυροδέματος έτσι και στην περίπτωση οπτοπλινθοδομής, υπάρχει η πιθανότητα η θερμομόνωση να τοποθετηθεί εσωτερικά (Σχήμα 2.16). Η λύση αυτή εφαρμόζεται σε κτίρια διακοπτόμενης χρήσης και εξοχικές κατοικίες. Η λύση αυτή είναι ιδιαίτερα πρακτική και ανεξάρτητη των καιρικών συνθηκών που επικρατούν. Παρόλα αυτά μπορεί να προκαλέσει θερμικές απώλειες μέσα από τη δημιουργία θερμογεφυρών. Σχήμα 2.16: Κατασκευαστική λεπτομέρεια κατακόρυφου αδιαφανούς δομικού στοιχείου οπτοπλινθοδομής με εσωτερική θερμομόνωση [21] Πλεονεκτήματα της μεθόδου αυτής είναι η σύντομη θέρμανση του χώρου, οι μειωμένες απαιτήσεις προστασίας του θερμομονωτικού υλικού, καθώς βρίσκεται εσωτερικά και έτσι μια απλή κάλυψη αρκεί, και η πλήρης ελευθερία αρχιτεκτονικής διαμόρφωσης των όψεων. Παρόλα αυτά καταγράφονται και ορισμένα μειονεκτήματα κατά την εφαρμογή της λύσης αυτής, όπως η μη εκμετάλλευση της θερμοχωρητικότητα Σελίδα 141

154 προκαλώντας γρήγορη ψύξη του χώρου μετά τη διακοπή της θέρμανσης και ο σχηματισμός συμπύκνωσης λόγω διάχυσης υδρατμών. Επίσης, με την προσθήκη εσωτερικής θερμομόνωσης σε ένα μη μονωμένο κατακόρυφο δομικό στοιχείο μειώνεται ο συντελεστής θερμοπερατότητας του δομικού στοιχείου περίπου κατά 50 60% [23, 24] Συμβατικό δώμα Το συμβατικό δώμα (Σχήμα 2.17) αποτελεί την πλέον διαδεδομένη προσέγγιση της θερμοϋγρομόνωσης του δώματος στις ελληνικές κατασκευές. Κύρια χαρακτηριστικά του, η υψηλή βατότητα, η δυνατότητα διαμόρφωσης της τελικής επιφάνειας κατά το δοκούν, (ανάλογα με την τελική επίστρωση) η δυνατότητα πάκτωσης ή άλλης μηχανικής στερέωσης συστημάτων και εγκαταστάσεων επί αυτού και η τοποθέτηση του θερμομονωτικού υλικού πριν τη στρώση κλίσεων του δώματος. Κάθε δώμα είναι αναγκαίο να θερμομονώνεται καθώς αποτελεί το σημείο όπου καταγράφονται οι μεγαλύτερες θερμικές απώλειες ενός κτιριακού κελύφους. Επίσης, ένας άλλος λόγος που καθιστά τη θερμομόνωση του δώματος επιβεβλημένη είναι η προστασίας της πλάκας οροφής από τη διάβρωση και τις καιρικές μεταβολές που σταδιακά την αποσαθρώνουν. Δεν πρέπει να παραβλεφθεί η συμβολή της θερμομονωμένης επιφάνειας του δώματος στη διαμόρφωση κατάλληλων συνθηκών θερμικής άνεσης στους υποκείμενους χώρους, τόσο κατά την καλοκαιρινή όσο και κατά τη χειμερινή περίοδο Ελαστική σφράγιση αρμών διαστολής 6. Οπλισμένο γαρμπιλοσκυρόδεμα κλίσεων 2. Πλάκες πεζοδρομίου 7. Μεμβράνη πολυαιθυλενίου 3. Τσιμεντοκονίαμα 8. Εξηλασμένη πολυστερίνη 4. Μεμβράνη πολυαιθυλενίου 9. Οπλισμένο σκυρόδεμα 5. Στεγάνωση 10. Εσωτερικό επίχρισμα Σχήμα 2.17: Κατασκευαστική λεπτομέρεια συμβατικού δώματος [21] Με την προσθήκη θερμομόνωσης σε ένα μη μονωμένο δώμα μειώνεται ο συντελεστής θερμοπερατότητας του δομικού στοιχείου κατά 60 70%. Σελίδα 142

155 Παράρτημα Κατά την κατασκευή του συμβατικού δώματος κρίνεται απαραίτητη η προσεκτική διαμόρφωση των κλίσεων του δώματος, γιατί η μακροχρόνια συσσώρευση έστω και μικρών ποσοτήτων νερού μπορεί να οδηγήσει σε κατασκευαστικές αστοχίες. Ιδιαίτερη προσοχή πρέπει να δίνεται στη στρώση κλίσεων και τη στεγάνωση των αρμών διαστολής. Η θερμομόνωση τοποθετείται αφού ολοκληρωθούν όλες οι εργασίες του δώματος, για την αποφυγή τραυματισμών του υλικού. Ιδιαίτερη προσοχή πρέπει να δίνεται στην επιλογή του θερμομονωτικού υλικού, καθώς αυτό πρέπει να διαθέτει μεγάλη αντοχή σε θλίψη και ελάχιστη υδατοαπορρόφηση. Επίσης, στην κατασκευή των αρμών θερμομόνωσης, κρίνεται σημαντικό οι πλάκες θερμομόνωσης να διασταυρώνονται έτσι ώστε να μην συμπίπτουν οι κάθετες ακμές τους. Ακόμη, πρέπει τα θερμομονωτικά υλικά, να εφαρμόσουν καλά γύρω από προεξοχές, ανακάμψεις και απορροές όμβριων υδάτων. Τέλος, η στεγάνωση κρίνεται αναγκαίο να γυρίζει τουλάχιστον 30 cm πάνω από την τελική επιφάνεια του δώματος στην περιοχή των στηθαίων. Η «ΠΕΤΕΠ Θερμομονώσεις δωμάτων» μπορεί να ακολουθηθεί ως σύσταση [25]. Σχήμα 2.18: Έργο κατασκευής συμβατικού δώματος [41] Αντεστραμμένο δώμα Το αντεστραμμένο δώμα (Σχήμα 2.19) συνδυάζει τα πλεονεκτήματα εξοικονόμησης ενέργειας που έχει το συμπαγές βατό δώμα με μια πιο ορθολογική διαδοχή των στρώσεων, από πλευράς φυσικής των κτιρίων, ενώ παράλληλα είναι και πιο οικονομικό στην κατασκευή του. Το μονωτικό στρώμα στην περίπτωση αυτή βρίσκεται εξωτερικά, επάνω από τη στεγάνωση και καλύπτεται από μια στρώση χαλικιού ή από πλάκες μεγάλου βάρους. Εναλλακτικά διατίθενται στην αγορά σύνθετες πλάκες θερμομονωτικού υλικού με επικολλημένη επικάλυψη τύπου πλάκας πεζοδρομίου ή και άλλων νέων καινοτόμων ψυχρών υλικών για την αντανάκλαση της ηλιακής ακτινοβολίας και τη μείωση των κινδύνων υπερθέρμανσης κατά την καλοκαιρινή περίοδο. Σελίδα 143

156 Πλαστικά στηρίγματα Σχήμα 2.19: Κατασκευαστική λεπτομέρεια αντεστραμμένου δώματος [21] Κάθε δώμα είναι αναγκαίο να θερμομονώνεται καθώς κατά κανόνα αποτελεί την επιφάνεια με τις μεγαλύτερες θερμικές απώλειες του κτιριακού κελύφους. Επίσης, το δώμα πρέπει να θερμομονώνεται και για έναν πρόσθετο λόγο, αυτόν της προστασίας της πλάκας οροφής από τη διάβρωση και τις καιρικές μεταβολές που σταδιακά την αποσαθρώνουν. Με την προσθήκη εξωτερικής θερμομόνωσης σε ένα μη μονωμένο δώμα μειώνεται ο συντελεστής θερμοπερατότητας του δομικού στοιχείου κατά 60 70%. Το αντεστραμμένο δώμα αποτελεί κατασκευαστικά μία εύκολη παρέμβαση, που απαιτεί ωστόσο ορισμένα σημεία προσοχής. Έτσι, είναι απαραίτητη η προσεκτική διαμόρφωση των κλίσεων του δώματος, γιατί η μακροχρόνια συσσώρευση έστω και μικρών ποσοτήτων νερού οδηγεί σε σχετική μείωση της θερμομονωτικής ικανότητας του συστήματος. Η θερμομόνωση τοποθετείται αφού ολοκληρωθούν όλες οι εργασίες του δώματος, για την αποφυγή τραυματισμών του υλικού. Προσοχή πρέπει να δίνεται στην επιλογή του θερμομονωτικού υλικού, καθώς πρέπει να είναι υλικό με μεγάλη αντοχή σε θλίψη και ελάχιστη υδατοαπορρόφηση και στη διαμόρφωση των αρμών της θερμομόνωσης [23, 24]. Κατασκευαστικά, οι πλάκες της θερμομόνωσης είναι σημαντικό να διασταυρώνονται έτσι ώστε να μην συμπίπτουν οι κάθετες ακμές τους. Επίσης πρέπει να εφαρμόσουν καλά γύρω από προεξοχές, ανακάμψεις και απορροές όμβριων υδάτων. Ιδιαίτερα σημαντική είναι η δημιουργία σωστών απολήξεων στις θέσεις υδρορροών και η σωστή στεγάνωση των περιοχών αυτών, ώστε να αποτρέπεται η διείσδυση του νερού και να δημιουργείται βατή και ενιαία τελική επιφάνεια. Στην περίπτωση που η τελική στρώση είναι χαλίκι, οι σχάρες των υδρορροών μπορεί να είναι υπερυψωμένες πάνω σε διαχωριστικό δακτύλιο, ώστε να περιορίζεται ο κίνδυνος απόφραξης. Τέλος, η στεγάνωση πρέπει να γυρίζει τουλάχιστον 30 cm πάνω από την τελική επιφάνεια του δώματος στην περιοχή των στηθαίων. Η «ΠΕΤΕΠ Θερμομονώσεις δωμάτων» μπορεί να ακολουθηθεί ως σύσταση [25]. Σελίδα 144

157 Παράρτημα Σχήμα 2.20: Τυπική κατασκευή αντεστραμμένου δώματος [41] Οροφή πυλωτής Θερμομόνωση στην κάτω παρειά Η θερμομόνωση της πυλωτής είναι τόσο σημαντική όσο και αυτή του δώματος ή της στέγης για τη μείωση των θερμικών απωλειών και ιδιαίτερα σημαντική για τη θερμική άνεση των υπερκείμενων χώρων τη χειμερινή περίοδο (Σχήμα 2.21) Σχήμα 2.21: Κατασκευαστική λεπτομέρεια οροφής πυλωτής με θερμομόνωση στην κάτω παρειά [21] Η θερμομόνωση δαπέδου μπορεί να πάρει πολλές μορφές ανάλογα με τη δομή και τη χρήση του κτιρίου. Είναι πολύ σημαντική όταν το δάπεδο συνορεύει με τον εξωτερικό αέρα, όπως στην περίπτωση δαπέδου πάνω από πυλωτή, καθώς αποτελεί σημείο έντονων θερμικών απωλειών του κτιριακού κελύφους. Με την προσθήκη εξωτερικής θερμομόνωσης σε ένα μη μονωμένο δάπεδο πάνω από πυλωτή μειώνεται ο Σελίδα 145

158 συντελεστής θερμοπερατότητας του δομικού στοιχείου κατά 60 70%. Η ελλιπής θερμομόνωση της πυλωτής εξαιτίας της χαμηλής εξωτερικής θερμοκρασίας κατά την χειμερινή περίοδο οδηγεί σε χαμηλές θερμοκρασίες στο δάπεδο, το οποίο με τη σειρά του οδηγεί σε πολύ χαμηλά επίπεδα θερμικής άνεσης, καθώς τα κάτω άκρα του σώματος έχουν χαμηλότερη θερμοκρασία από το υπόλοιπο σώμα. Η τοποθέτηση θερμομόνωσης στην οροφή της πυλωτής ακολουθεί την τεχνική του συστήματος εξωτερικής θερμομόνωσης και ισχύουν οι ίδιες επισημάνσεις με αυτή. Τα δοκάρια του υπόστυλου χώρου, αν δεν θερμομονωθούν περιμετρικά, θα αποτελέσουν θερμογέφυρες, για το λόγο αυτό συνιστάται η συνολική θερμομόνωσή τους. Θερμομόνωση στην άνω παρειά Επιπλέον, δίνεται η δυνατότητα θερμομόνωσης της οροφής της πυλωτής από την άνω παρειά (Σχήμα 2.22). Στην περίπτωση αυτή, δεν λειτουργεί το δάπεδο ως αποθήκη θερμότητας παρόλα αυτά η θερμομόνωση αυτής της περιοχής συμβάλλει καθοριστικά στη μείωση των θερμικών απωλειών που καταγράφονται από την κτιριακή εγκατάσταση. Ελαστική σφράγιση αρμών διαστολής Πλάκες μαρμάρου 5. Πετροβάμβακας 2. Κόλλα πλακιδίων 6. Οπλισμένο σκυρόδεμα 3. Γαρμπιλοσκυρόδεμα 7. Εξωτερικό επίχρισμα 4. Μεμβράνη πολυαιθυλενίου Σχήμα 2.22: Κατασκευαστική λεπτομέρεια οροφής πυλωτής με θερμομόνωση στην άνω παρειά [21] Η εφαρμογή της συγκεκριμένης κατασκευαστικής λύσης σε σύγκριση με την προηγούμενη είναι πιο απλή, καθώς δεν πρέπει να ληφθούν υπόψη παράγοντες όπως οι ανεμοπιέσεις και η χρήση ειδικών τεχνικών για την επίτευξη μηχανικής σταθερότητας. Με την προσθήκη εξωτερικής θερμομόνωσης σε ένα μη μονωμένο δάπεδο πάνω από πυλωτή μειώνεται ο συντελεστής θερμοπερατότητας του δομικού στοιχείου κατά 60 70%. Η ελλιπής θερμομόνωση της πυλωτής εξαιτίας της χαμηλής εξωτερικής θερμοκρασίας κατά την χειμερινή περίοδο οδηγεί σε χαμηλές θερμοκρασίες στο πάτωμα το οποίο με τη σειρά του οδηγεί σε χαμηλά επίπεδα θερμικής άνεσης ακόμη και αίσθημα δυσφορίας από πλευράς χρηστών, καθώς τα κάτω άκρα του σώματος έχουν χαμηλότερη θερμοκρασία από το υπόλοιπο σώμα. Σελίδα 146

159 Παράρτημα Κεκλιμένη ξύλινη στέγη Εσωτερική Θερμομόνωση επί της στέγης Η θερμομόνωση μιας ξύλινης στέγης αποτελεί απαραίτητο στοιχείο για την επίτευξη θερμικής άνεσης στο εσωτερικό του κτιρίου (Σχήμα 2.23). Η κεκλιμένη ξύλινη στέγη θερμομονώνεται μεταξύ των ξύλινων στοιχείων (τεγίδων) της με κατάλληλο, εύκαμπτο θερμομονωτικό υλικό. Το μονωτικό υλικό πρέπει να προσαρμόζεται αψεγάδιαστα μεταξύ των συμπαγών στοιχείων της στέγης, ελαχιστοποιώντας έτσι το σχηματισμό θερμογεφυρών. Η θερμομονωτική στρώση πρέπει να προστατεύεται από την υγρασία που προέρχεται από τον εσωτερικό χώρο με τη χρήση φράγματος υδρατμών, ώστε να ελέγχεται ο βαθμός διάχυσης των υδρατμών. Εάν χρησιμοποιηθεί θερμομονωτικό υλικό με πολύ χαμηλό συντελεστή αντίστασης στη διάχυση υδρατμών, τότε η χρήση φράγματος υδρατμών δεν είναι υποχρεωτική, αλλά συνίσταται. Σχήμα 2.23: Κατασκευαστική λεπτομέρεια κεκλιμένης ξύλινης στέγης με θερμομόνωση στην έσω παρειά [24] Σύμφωνα με την ισχύουσα νομοθεσία, κάθε στέγη είναι αναγκαίο να θερμομονώνεται καθώς αποτελεί ένα από τα σημεία όπου καταγράφονται οι εντονότερες θερμικές απώλειες του κτιριακού κελύφους. Με την προσθήκη θερμομόνωσης σε μια μη μονωμένη στέγη μειώνεται ο συντελεστής θερμοπερατότητας του δομικού στοιχείου περίπου κατά 50 60%. Σημαντικό πλεονέκτημα της λύσης με εφαρμογή θερμομόνωσης εσωτερικά είναι ότι μπορεί να εφαρμοστεί τόσο σε νεόδμητη όσο και σε υφιστάμενη στέγη καθώς και ότι οι οικοδομικές δραστηριότητες δεν εξαρτώνται από τις επικρατούσες καιρικές συνθήκες. Εφόσον υπάρχει σανίδωμα σε καλή κατάσταση, το θερμομονωτικό υλικό στερεώνεται στην εσωτερική πλευρά της στέγης, στα ενδιάμεσα κενά του κανάβου των τεγίδων με βύσματα. Αναλόγως του επιθυμητού αισθητικού αποτελέσματος η όλη κατασκευή επενδύεται με γυψοσανίδες, μοριοσανίδες, ινοσανίδες, αντικολλητές πλάκες ξύλου ή με άλλα πετάσματα, που στερεώνονται επάνω στις τεγίδες. Σελίδα 147

160 Αν δεν υπάρχει σανίδωμα, αναπτύσσεται στην εσωτερική πλευρά της στέγης ένας ξύλινος κάναβος από λεπτούς πήχεις, που στερεώνεται σε αυτήν με ισχυρά βύσματα ή προτοποθετημένα άγκιστρα. Στη συνέχεια, το θερμομονωτικό υλικό στερεώνεται στα ενδιάμεσα κενά του κανάβου με βύσματα ή κόλλα. Αναλόγως του επιθυμητού αισθητικού αποτελέσματος επιλέγεται η επιθυμητή τελική επένδυση. Τέλος, η θερμομόνωση της στέγης αποτελεί απαραίτητο στοιχείο για τη διασφάλιση της θερμικής άνεσης του εσωτερικού χώρου του κτιρίου διασφαλίζονται τις απαραίτητες συνθήκες διαβίωσης για τους χρήστες. Εσωτερική Θερμομόνωση στην πλάκα οροφής Σε περιπτώσεις που η στέγη δεν αποτελεί κατοικήσιμο χώρο ή η κλίση και η μορφολογία της δεν επιτρέπουν εργασίες θερμομόνωσης στο εσωτερικό της, μπορεί να εφαρμοστεί κάποιο μονωτικό υλικό στην άνω παρειά της τελευταίας πλάκας, κάτω από τη στέγη (Σχήμα 2.24). Σχήμα 2.24: Κατασκευαστική λεπτομέρεια κεκλιμένης ξύλινης στέγης με θερμομόνωση στην πλάκα οροφής [24] Η θερμομόνωση της στέγης αποτελεί απαραίτητο στοιχείο για τη θερμική άνεση του εσωτερικού χώρου του κτιρίου καθώς συμβάλει στη διαμόρφωση κατάλληλων επιπέδων θερμικής άνεσης στους υποκείμενους χώρους, τόσο το χειμώνα όσο και το καλοκαίρι. Κάθε στέγη είναι αναγκαίο να θερμομονώνεται καθώς αποτελεί σημείο έντονων θερμικών απωλειών του κτιριακού κελύφους. Αξιοσημείωτο δε είναι το γεγονός ότι με την προσθήκη θερμομόνωσης σε μια μη μονωμένη στέγη μειώνεται ο συντελεστής θερμοπερατότητας του δομικού στοιχείου περίπου κατά 60% 70%. Η κατασκευαστική αυτή λύση, δεν προαπαιτεί κάποια ιδιαίτερη κατασκευή επί της στέγης και ίσως αποτελεί την πιο οικονομική λύση θερμομόνωσης της στέγης καθώς η εφαρμογή του υλικού γίνεται με απλή επίστρωση και στερέωσή του σημειακά. Επιπλέον, το θερμομονωτικό υλικό τοποθετείται αδιάκοπα Σελίδα 148

161 Παράρτημα στο υφιστάμενο δομικό στοιχείο σε όλη την επιφάνεια της πλάκας. Για την εξασφάλιση πρόσβασης στο χώρο της στέγης και την προστασία του μονωτικού υλικού, είναι δυνατή η χρήση φύλλων επικάλυψης. Εξωτερική Θερμομόνωση επί της στέγης Όταν ο χώρος στο εσωτερικό του ζευκτού είναι κατοικήσιμος τότε η θερμομόνωση τοποθετείται στο επίπεδο των αμειβόντων και συγκεκριμένα πάνω από αυτούς (Σχήμα 2.25). Η κάτω πλευρά της θερμομονωτικής στρώσης πρέπει να προστατεύεται από την υγρασία που προέρχεται από τον εσωτερικό χώρο με τη χρήση φράγματος υδρατμών. Σχήμα 2.25: Κατασκευαστική λεπτομέρεια κεκλιμένης ξύλινης στέγης με θερμομόνωση στην έξω παρειά [24] Η θερμομόνωση μιας ξύλινης στέγης αποτελεί απαραίτητο στοιχείο για τη θερμική άνεση του εσωτερικού του κτιρίου. Κάθε στέγη είναι αναγκαίο να θερμομονώνεται καθώς συνήθως αποτελεί σημείο έντονων θερμικών απωλειών του κτιριακού κελύφους. Επίσης, μια στέγη πρέπει να θερμομονώνεται ώστε να προστατεύει την πλάκα οροφής από διάβρωση και τις καιρικές μεταβολές που σταδιακά την αποσαθρώνουν. Με την προσθήκη θερμομόνωσης σε μια μη μονωμένη στέγη μειώνεται ο συντελεστής θερμοπερατότητας του δομικού στοιχείου περίπου κατά 60%. Για τις περιπτώσεις διείσδυσης όμβριων υδάτων είτε από πιθανή βλάβη των κεραμιδιών είτε λόγω ακραίων καιρικών συνθηκών, συνιστάται η τοποθέτηση κάτω από τα κεραμίδια μιας αδιάβροχης αλλά διαπνέουσας μεμβράνης κεραμοσκεπών. Για τη θερμομόνωση κεκλιμένων στεγών με επικάλυψη από λασπωτά κεραμίδια, πρέπει αρχικά να διαπιστωθεί εάν η κλίση της στέγης και ο τύπος κεραμιδιών που έχουν επιλέγει μπορούν να εξασφαλίσουν τον επιθυμητό βαθμό υδατοστεγανότητας. Σε διαφορετική περίπτωση πρέπει να επιλέγει η θέση και ο τύπος της στεγανωτικής στρώσης που θα χρησιμοποιηθεί, δηλαδή επαλειπτικό υλικό ή στεγανωτικά φύλλα. Επίσης, πρέπει η στέγη να εξασφαλιστεί από κινδύνους ολίσθησης και ανεμοαναρρόφησης των επιστρώσεών της και τέλος, να αντιμετωπιστεί το πρόβλημα της Σελίδα 149

162 θερμικής καταπόνησης του λασπώματος των κεραμιδιών πάνω σε ένα μονωτικό υλικό υψηλής απόδοσης. Σε περίπτωση ριζικής ανακαίνισης της στέγης, ακόμη και αν συνδυάζονται διάφορα μονωτικά υλικά, δεν απαιτείται φράγμα υδρατμών, αλλά μια ατμοδιαπερατή μεμβράνη κεραμοσκεπών στην εξωτερική πλευρά της θερμομόνωσης πριν την τοποθέτηση των κεραμιδιών. Οι μέθοδοι εφαρμογής και οι τεχνικές λεπτομέρειες συνιστάται να ακολουθούν, όταν αυτό είναι κατασκευαστικά συμβατό με τη σχεδίαση της στέγης, την «ΠΕΤΕΠ Θερμομονώσεις κεραμοσκεπών στεγών» [26] Κεκλιμένη στέγη οπλισμένου σκυροδέματος Εσωτερική Θερμομόνωση Η κεκλιμένη στέγη από σκυρόδεμα που θερμομονώνεται εσωτερικά με σκληρές πλάκες θερμομονωτικού υλικού (Σχήμα 2.26) προτιμάται ως λύση σε υφιστάμενες κατασκευές και συγκεκριμένα όταν η στέγαση δεν πρέπει να επισκευαστεί ριζικά ή να αντικατασταθεί. Η επιλογή αυτή γίνεται γιατί είναι απλούστερο, οικονομικότερο και προτιμότερο η εκτέλεση των εργασιών να πραγματοποιηθούν στο εσωτερικό, γεγονός που καθιστά την υλοποίηση της παρέμβασης ανεξάρτητη των καιρικών συνθηκών. Κάθε στέγη είναι αναγκαίο να θερμομονώνεται καθώς αποτελεί σημείο έντονων θερμικών απωλειών ενός κτιριακού κελύφους. Ιδιαίτερα δε, όταν η στέγη είναι κατασκευασμένη από πλάκα οπλισμένου σκυροδέματος, η θερμομόνωση της στέγης αποτελεί απαραίτητο στοιχείο για τη διασφάλιση της θερμικής άνεσης του εσωτερικού χώρου του κτιρίου. Με την προσθήκη θερμομόνωσης σε μια μη μονωμένη στέγη μειώνεται ο συντελεστής θερμοπερατότητας του δομικού στοιχείου περίπου κατά 60 70%. Σχήμα 2.26: Κατασκευαστική λεπτομέρεια κεκλιμένης στέγης από οπλισμένο σκυρόδεμα με θερμομόνωση στην έσω παρειά [24] Σελίδα 150

163 Παράρτημα Υπάρχουν δύο δυνατότητες θερμομόνωσης της στέγης: Α) με εσωτερική εφαρμογή συστήματος εξωτερικής θερμομόνωσης, όπου οι πλάκες του θερμομονωτικού υλικού επικολλώνται με κόλλα και στερεώνονται με βύσματα και στη συνέχεια επιχρίζονται και Β) με ανάπτυξη στην εσωτερική πλευρά της στέγης ενός μεταλλικού κανάβου από λεπτούς πήχεις, που στερεώνονται σε αυτήν με ισχυρά βύσματα ή προτοποθετημένα άγκιστρα. Οι πλάκες του θερμομονωτικού υλικού στερεώνονται στα ενδιάμεσα κενά του κανάβου με βύσματα ή επικολλώνται με κόλλα. Αναλόγως του επιθυμητού αισθητικού αποτελέσματος η όλη κατασκευή επενδύεται με γυψοσανίδες, μοριοσανίδες, ινοσανίδες, αντικολλητές πλάκες ξύλου ή με άλλα πετάσματα, που στερεώνονται επάνω στους πήχεις του κανάβου. Εξωτερική Θερμομόνωση Η κεκλιμένη πλάκα από σκυρόδεμα παρουσιάζει κάποια πλεονεκτήματα έναντι της ξύλινης στέγης, όπως μεγαλύτερη αντοχή, μικρότερες παραμορφώσεις και ελαχιστοποίηση ενδεχόμενων αναγκών συντήρησης. Συνεπάγεται, ωστόσο, αυξημένες θερμικές απώλειες και για το λόγο αυτό πρέπει να θερμομονώνεται. Εάν θέλουμε η θερμομόνωση να γίνεται εξωτερικά, τότε το θερμομονωτικό υλικό πρέπει να τοποθετηθεί ανάμεσα στις διαδοκίδες (Σχήμα 2.27). Πρόκειται για ριζική παρέμβαση που συνήθως γίνεται κατά την ανακατασκευή της στέγασης ή επιλέγεται κατά τη φάση σχεδιασμού του κτιρίου. Η θερμομόνωση της στέγης, ειδικά αν αυτή είναι πλάκα οπλισμένου σκυροδέματος, αποτελεί απαραίτητη παράμετρο για τη θερμική άνεση του εσωτερικού χώρου του κτιρίου. Μια στέγη πρέπει να θερμομονώνεται ώστε να εξασφαλίζεται η προστασία της πλάκας οροφής από τη διάβρωση και τις καιρικές μεταβολές που σταδιακά την αποσαθρώνουν. Με την προσθήκη θερμομόνωσης σε μια μη μονωμένη στέγη μειώνεται ο συντελεστής θερμοπερατότητας του δομικού στοιχείου περίπου κατά 60%. Η συγκεκριμένη κατασκευαστική λύση αποτελεί σχετικά σύνθετη παρέμβαση, καθώς στην περίπτωση υφιστάμενης κατασκευής, απαιτείται η λύση και αφαίρεση των κεραμιδιών. Για τη θερμομόνωση στεγών που κατασκευάζονται με πλάκες από οπλισμένο σκυρόδεμα με επικάλυψη από κεραμίδια λασπωτά, πρέπει αρχικά να διαπιστωθεί εάν η κλίση της στέγης και ο τύπος κεραμιδιών που έχουν επιλέγει, μπορούν να εξασφαλίσουν τον επιθυμητό βαθμό υδατοστεγανότητας. Σε διαφορετική περίπτωση, πρέπει να επιλέγει η θέση και ο τύπος της στεγανωτικής στρώσης που θα χρησιμοποιηθεί (επαλειπτικό υλικό ή στεγανωτικά φύλλα). Επίσης, πρέπει να εξασφαλιστεί η στέγη από κινδύνους ολίσθησης και ανεμοαναρρόφησης των επιστρώσεών της καθώς και να αντιμετωπιστεί το πρόβλημα της θερμικής καταπόνησης του λασπώματος των κεραμιδιών πάνω σε ένα μονωτικό υλικό υψηλής απόδοσης. Σελίδα 151

164 Σχήμα 2.27: Κατασκευαστική λεπτομέρεια κεκλιμένης στέγης από οπλισμένο σκυρόδεμα με θερμομόνωση στην έξω παρειά [24] Οι μέθοδοι εφαρμογής και οι τεχνικές λεπτομέρειες συνιστάται να είναι σύμφωνες με την «ΠΕΤΕΠ Θερμομονώσεις κεραμοσκεπών στεγών» [26] Δάπεδο επί εδάφους Θερμομόνωση εσωτερικά δαπέδου επί εδάφους Η θερμομόνωση εσωτερικά του δαπέδου επί εδάφους (Σχήμα 2.28) αποτελεί λύση που εφαρμόζεται τόσο σε νεόδμητα όσο και υφιστάμενα κτίρια. Αποτελεί μια ιδιαίτερα εύκολη κατασκευαστική λύση καθώς η εκτέλεση των οικοδομικών εργασιών δεν εξαρτάται από τις εξωτερικές καιρικές συνθήκες. Ιδιαίτερη μέριμνα για την συγκεκριμένη κατασκευαστική λύση πρέπει να δοθεί στην προστασία των υλικών έναντι της υγρασίας του εδάφους με κατάλληλη τοποθέτηση στεγανοποίησης. Μειονέκτημα της μεθόδου αυτής αποτελεί η μη εκμετάλλευση της θερμοχωρητικότητας του δαπέδου, η γρήγορη ψύξη του χώρου μετά τη διακοπή λειτουργίας του συστήματος θέρμανσης και ο σχηματισμός θερμογεφυρών στα σημεία ένωσης της τοιχοποιίας με το δάπεδο. Η θερμομόνωση του δαπέδου σε επαφή με έδαφος προτείνεται όταν ο χώρος αυτός είναι κατοικήσιμος καθώς αποτελεί περιοχή όπου καταγράφονται θερμικές απώλειες από μεγάλη επιφάνεια. Επίσης με τη χρήση θερμομόνωσης επιτυγχάνονται συνθήκες θερμικής άνεσης στο εσωτερικού του χώρου. Σελίδα 152

165 Παράρτημα Πλάκα μαρμάρου ή κεραμικά πλακίδια 6.Στεγανοποίηση 2.Κόλλα πλακιδίων 7.Οπλισμένο σκυρόδεμα 3.Γαρμπιλόδεμα 8.Σκυρόδεμα καθαριότητας 4.Εξηλασμένη πολυστερίνη 9.Φυσικό έδαφος 5.Μεμβράνη πολυαιθυλενίου Σχήμα 2.28: Κατασκευαστική λεπτομέρεια δαπέδου επί εδάφους με εσωτερική θερμομόνωση [21] Θερμομόνωση εξωτερικά δαπέδου επί εδάφους Η εξωτερική θερμομόνωση δαπέδου επί εδάφους (Σχήμα 2.29), αποτελεί την πλέον ενδεδειγμένη λύση καθώς μειώνει σημαντικά τις απώλειες θερμότητας που παρατηρούνται και παράλληλα αξιοποιεί το σύνολο της θερμικής μάζας του δαπέδου. Η λύση αυτή μπορεί να εφαρμοστεί μόνο σε νεόδμητες κατασκευές και κατά κύριο λόγο όταν οι χώροι επί εδάφους είναι κατοικήσιμοι. Επιπλέον, επιτυγχάνονται συνθήκες άνεσης των χρηστών στο εσωτερικό του κτιρίου, καθώς βελτιώνονται αισθητά οι εσωκλιματικές συνθήκες. Ιδιαίτερη μέριμνα πρέπει να δοθεί στην προστασία των υλικών έναντι της υγρασίας του εδάφους με την κατάλληλη τοποθέτηση της στεγανοποιητικής στρώσης. Επίσης κατά την τοποθέτηση του θερμομονωτικού υλικού πρέπει να αποφεύγονται εργασίες που μπορεί να προκαλέσουν τραυματισμούς του θερμομονωτικού υλικού, ώστε να διατηρηθούν οι ιδιότητές του. Σελίδα 153

166 Σχήμα 2.29: Κατασκευαστική λεπτομέρεια δαπέδου επί εδάφους με εξωτερική θερμομόνωση [27] Κατακόρυφα αδιαφανή στοιχεία σκυροδέματος σε επαφή με το έδαφος Τα κατακόρυφα αδιαφανή δομικά στοιχεία σκυροδέματος σε επαφή με το έδαφος, μπορεί να θερμομονώνονται είτε εσωτερικά είτε εξωτερικά. Κατά την θερμομόνωσή τους στην εσωτερική πλευρά, ισχύουν όσα αναφέρθηκαν για την περίπτωση κατακόρυφων αδιαφανών δομικών στοιχείων σκυροδέματος, με εσωτερική θερμομόνωση. Αντίθετα, για την περίπτωση της εξωτερική θερμομόνωσης (Σχήμα 2.30) η κατασκευαστική λύση που ακολουθείται παρουσιάζει σημαντικές διαφοροποιήσεις. Τα στοιχεία που είναι σε επαφή με το έδαφος πρέπει να επιλέγονται και να τοποθετούνται έχοντας ως αρχή την προστασία τους από την υγρασία του εδάφους. Με τον τρόπο αυτό διασφαλίζεται αποτελεσματική λειτουργία των υλικών και μεγαλύτερη διάρκεια ζωής τους. Κατά την εφαρμογή εξωτερικής θερμομόνωσης, προηγείται εκσκαφή της περιοχής και τοποθέτηση διάτρητου σωλήνα αποστράγγισης ώστε το βρόχινο νερό, κατά την αποστράγγισή του εντός του εδάφους να μην αλλοιώνει το θερμομονωτικό υλικό, αντίθετα να συγκεντρώνεται στο σωλήνα αυτό και να απομακρύνεται από την περιοχή. Η εφαρμογή θερμομονωτικού υλικού εξωτερικά της κατασκευής προτείνεται όταν οι χώροι είναι κατοικήσιμοι καθώς αξιοποιείται η θερμοχωρητικότητα της τοιχοποιίας και επιτρέπει τη διατήρηση των επιπέδων θερμοκρασίας του χώρου για αρκετό χρονικό διάστημα, εξασφαλίζοντας άρτιες συνθήκες άνεσης στο χώρο. Σελίδα 154

167 Παράρτημα Σχήμα 2.30: Κατασκευαστική λεπτομέρεια κατακόρυφου αδιαφανούς δομικού στοιχείου από σκυρόδεμα σε επαφή με το έδαφος, με εξωτερική θερμομόνωση [21] Συστήματα Ξηράς Δόμησης Στην Ελλάδα, η κατασκευή μιας κτιριακής εγκατάστασης είναι άμεσα συνυφασμένη με τη χρήση υλικών όπως το σκυρόδεμα, οι οπτόπλινθοι, το τσιμέντο, η άμμος κ.λπ. καθώς η χώρα μας παρουσιάζει έντονη σεισμική δραστηριότητα και τα υλικά αυτά παρουσιάζουν ελαστικές ιδιότητες που αυξάνουν την αντοχή της κατασκευής. Παρόλα αυτά, πολύ συχνά πλέον, συναντάται η εφαρμογή τυποποιημένων προϊόντων νέας τεχνολογίας μετά την κατασκευή του σκελετού της οικοδομής από οπλισμένο σκυρόδεμα στο στάδιο της τοιχοποιίας, των επενδύσεων και των ψευδοροφών. Αντίθετα, σε χώρες της Αμερικής αλλά και της κεντρικής Ευρώπης, λόγω της γεωγραφικής τους θέσης, ο φέρων οργανισμός είναι μεταλλική ή άλλη σύνθετη κατασκευή που δεν χρησιμοποιεί οπλισμένο σκυρόδεμα. Οι κατασκευές αυτές, όπου δεν γίνεται χρήση παραδοσιακών υλικών κατασκευής αλλά τυποποιημένων προϊόντων νέας τεχνολογίας όπως οι γυψοσανίδες, τσιμεντοσανίδες, ορυκτές ίνες, χαρακτηρίζονται με τον όρο ξηρά δόμηση. Οι πλάκες αυτές τοποθετούνται πάνω σε προκατασκευασμένο μεταλλικό σκελετό με την βοήθεια συστημάτων στήριξης και ως τελικό αποτέλεσμα προκύπτει μια επιφάνεια έτοιμη για βάψιμο, επικόλληση ταπετσαρίας ή τοποθέτηση πλακιδίων [28]. Η ξηρά δόμηση εμφανίστηκε για πρώτη φορά περί τα 1950 στην Αμερική, και αποτελεί έκτοτε τον πιο δημοφιλή τρόπο κατασκευής κτιρίων. Στην Ελλάδα το σύστημα αυτό δόμησης συναντάται εδώ και 20 χρόνια και βρίσκεται σήμερα σε ένα επίπεδο αλματώδους ανάπτυξης, καθώς μπορεί να προσφέρει πολλά πλεονεκτήματα στην κατασκευή. Κύρια εφαρμογή ξηράς δόμησης αποτελούν οι χώροι που συμμετέχουν ενεργά στην καθημερινότητα όπως κατοικίες, χώροι εργασίας, διασκέδασης και μόρφωσης [28]. Σελίδα 155

168 Η εφαρμογή ξηράς δόμησης επιλέγεται κατά κύριο λόγο σε περιπτώσεις κατασκευής με αυξημένες απαιτήσεις αρχιτεκτονικού σχεδιασμού, φυσικών ιδιοτήτων του κτιρίου και αισθητικής, καθώς δεν περιορίζουν τον μελετητή όπως τα παραδοσιακά υλικά δόμησης. Οι κατασκευαστικές λύσεις ξηράς δόμησης όπως οι οροφές (Σχήμα 2.31), οι τοιχοποιίες (Σχήμα ) καθώς και ο συνδυασμός παραδοσιακών υλικών με συστήματα ξηράς δόμησης για το κατακόρυφα δομικά στοιχεία (Σχήμα 2.34), χαρακτηρίζονται από υψηλές απαιτήσεις θερμομόνωσης, ηχομόνωσης, πυραντοχής και αντισεισμικότητας. Σχήμα 2.31: Κατασκευαστική λεπτομέρεια ξηράς δόμησης διάτρητης οροφής [29] (α) (β) Σχήμα 2.32: Κατασκευαστική λεπτομέρεια τοιχοποιίας συστήματος ξηράς δόμησης (α) μεταλλικού σκελετού με διπλό ορθοστάση και διπλή γυψοσανίδα (β) μεταλλικού σκελετού με μονό ορθοστάση και διπλή γυψοσανίδα [29] Σελίδα 156

169 Παράρτημα Σχήμα 2.33: Κατασκευαστική λεπτομέρεια τοιχοποιίας συστήματος ξηράς δόμησης μεταλλικού σκελετού με διπλό ορθοστάτη και διπλή ανθυγρή γυψοσανίδα, για τους χώρους του λουτρού [29] (α) (β) Σχήμα 2.34: Κατασκευαστική λεπτομέρεια συνδυασμού παραδοσιακών υλικών με συστήματα ξηράς δόμησης για το κατακόρυφα δομικά στοιχεία (α) μεταλλικού σκελετού με μονό ορθοστάτη, διπλή γυψοσανίδα και θερμομόνωση μεταξύ των ορθοστατών (β) μεταλλικού σκελετού με μονό ορθοστάτη, διπλή γυψοσανίδα και θερμομόνωση μεταξύ οπτοπλινθοδομής και ορθοστατών [29] Σελίδα 157

170 2.4 Βασικές Επικουρικές Εργασίες Κατά την εφαρμογή συστημάτων μόνωσης σε υφιστάμενες κτιριακές εγκαταστάσεις, απαραίτητη είναι η υλοποίηση εργασιών για τον έλεγχο αρτιότητας της κατασκευής με στόχο την βελτίωση της ενεργειακής απόδοσης του κτιρίου. Το πλήθος των εργασιών αυτό, πραγματοποιείται σε όλη την κατασκευή και οι εργασίες αυτές, χαρακτηρίζονται ως επικουρικές. Μέσα από τις εργασίες αυτές, ελέγχεται πλήθος παραμέτρων και υφιστάμενων διατομών σε μια κτιριακή εγκατάσταση. Συγκεκριμένα, στην περιοχή του δώματος οι έλεγχοι που πραγματοποιούνται σχετίζονται με τη στατική επάρκεια και την λειτουργία της διατομής του δώματος. Για την περίπτωση αυτή, κρίνεται απαραίτητος ο έλεγχος στατικής επάρκειας της πλάκας του δώματος, καθώς κατά την επέμβαση στην περιοχή αυτή της κατασκευής, μεταβάλλεται το σύνολο των μόνιμων φορτίων. Ακόμη, ελέγχεται η αρτιότητα των υλικών που έχουν χρησιμοποιηθεί και καταγράφονται πιθανές φθορές και κακοτεχνίες που προκλήθηκαν με το πέρασμα του χρόνου. Ιδιαίτερη βαρύτητα δίνεται στον έλεγχο στεγάνωσης και κλίσεων καθώς μια κακοτεχνία στην πρώτη περίπτωση μπορεί να προκαλέσει προβλήματα υγρασίας στον υποκείμενο όροφο και καταστροφή του θερμομονωτικού υλικού. Τέλος, ο έλεγχος κλίσεων κρίνεται απαραίτητος, καθώς η μακροχρόνια συσσώρευση έστω και μικρών ποσοτήτων νερού μπορεί να οδηγήσει σε κατασκευαστικές αστοχίες. Κατά τον έλεγχο των κατακόρυφων δομικών στοιχείων, γίνεται αξιολόγηση της υφιστάμενης κατάστασης και καταγραφή πιθανών αποσαθρώσεων και θερμογεφυρών. Τα σημεία αυτά, αποτελούν σημεία παρέμβασης για τη βελτίωση της λειτουργίας της κατασκευής και παράλληλα του αισθήματος άνεσης των χρηστών. Επίσης μέσω των στοιχείων αυτών αλλά και τη χρήση κατάλληλου μετρητικού εξοπλισμού, που παρουσιάστηκε, καταγράφεται η ανάγκη επιπλέον θερμομόνωσης των διατομών, εξωτερικά αν υπάρχει η δυνατότητα αλλιώς εσωτερικά. Επιπροσθέτως, επικουρικές εργασίες πραγματοποιούνται και στην περιοχή της οροφής πυλωτής, όπου ελέγχεται η υφιστάμενη κατάσταση για καταγραφή πιθανών αποσαθρώσεων, ανάγκη εργασιών ενίσχυσης και σημείων υγρασίας. Οι παράγοντες αυτοί καθορίζουν τις επεμβάσεις που πρέπει να υλοποιηθούν ώστε να επιτευχθεί βελτίωση της ενεργειακής απόδοσης της κατασκευής και μείωση των θερμικών απωλειών. Τέλος, δεν πρέπει να παραβλεφθεί κατά τον έλεγχο οποιασδήποτε διατομής και σημείου μια κατασκευής, η ύπαρξη πιθανών κατασκευαστικών αστοχιών κατά την φάση κατασκευής, οι οποίες εμφανίζονται είτε με τη μορφή ασυνέχειας κάποιου υλικού, είτε με τη μορφή εμφάνισης στοιχείων του οπλισμού των δομικών στοιχείων από σκυρόδεμα στο χώρο. Στις περιπτώσεις αυτές, προτείνεται τοπική ενίσχυση των περιοχών. Ακόμη, προτείνεται η αξιολόγηση των δικτύων ύδρευσης και αποχέτευσης της κατασκευής, για τον προσδιορισμό πιθανών διαρροών, οι οποίες θα οδηγήσουν σε προβλήματα υγρασίας και καταστροφής των υλικών που δομούν την κατασκευή. Σελίδα 158

171 Παράρτημα Σχήμα 2.35: Εργασίες τοπικής ενίσχυσης [41] Σελίδα 159

172 2.5 Συνδυασμός Κύριων & Επικουρικών Εργασιών Στην περίπτωση αναβάθμισης υφιστάμενων κτιριακών εγκαταστάσεων, απαραίτητος είναι ο συνδυασμός των κύριων και επικουρικών εργασιών για την επιτυχή ολοκλήρωση των κατασκευαστικών λύσεων και παρεμβάσεων στην κτιριακή εγκατάσταση. Το σύνολο των παρεμβάσεων, έχουν ως στόχο την μείωση των θερμικών απωλειών από το εσωτερικό του κτιρίου προς το εξωτερικό περιβάλλον και παράλληλα την μείωση της καταναλισκόμενης ενέργειας. Στις περιπτώσεις υφιστάμενης κατασκευής, κατά την εφαρμογή έργων θερμομόνωσης, το θερμομονωτικό υλικό, μπορεί να τοποθετηθεί είτε εξωτερικά όταν δεν υπάρχουν όμορα κτίρια στην κατασκευή, είτε εσωτερικά. Ανάλογα με την τοποθέτηση του θερμομονωτικού υλικού στην κατασκευή, όπως αναφέρθηκε και στην αναλυτική παρουσίαση των διατομών στην παράγραφο 2.3, παρουσιάζονται πλήθος πλεονεκτημάτων και μειονεκτημάτων. Οι νέες κατασκευαστικές λύσεις που προκύπτουν με την εκ νέου εφαρμογή θερμομονωτικών υλικών σε υφιστάμενες κατασκευές παρουσιάζονται ακολούθως: Κατακόρυφα Αδιαφανή Στοιχεία Το σύνολο των αδιαφανών δομικών στοιχείων, ανεξάρτητα από την ύπαρξη ή όχι θερμομονωτικού υλικού, στην περίπτωση μιας υφιστάμενης κατασκευής, η νέα θερμομονωτική στρώση τοποθετείται είτε εξωτερικά είτε εσωτερικά. Κατά την εφαρμογή συστήματος εξωτερικής θερμομόνωσης, το κτιριακό κέλυφος, επενδύεται εξωτερικά με κατάλληλο θερμομονωτικό υλικό, το οποίο τοποθετείται και καλύπτεται στη συνέχεια με ειδικό, ελαστικό και ισχυρό επίχρισμα. Αντίθετα κατά την εφαρμογή της θερμομόνωσης εσωτερικά, δίνεται η δυνατότητα υλοποίησης των εργασιών ανεξαρτήτως καιρικών συνθηκών, μειώνοντας όμως παράλληλα την εσωτερική ελεύθερη επιφάνεια του χώρου. Κύρια διαφορά των δύο τεχνικών λύσεων αποτελεί η αξιοποίηση ή μη της θερμικής μάζας του κτιρίου κατά την εφαρμογή συστημάτων εξωτερικής και εσωτερικής θερμομόνωσης, αντίστοιχα. Ενδεικτικά παρουσιάζονται κατασκευαστικές λεπτομέρειες κατακόρυφων δομικών στοιχείων από σκυρόδεμα και οπτόπλινθους με τοποθέτηση νέας θερμομονωτικής στρώσης, ενώ στην υφιστάμενη κατάσταση οι διατομές είναι θερμομονωμένες εξωτερικά (Σχήμα 2.36) και στον πυρήνα (Σχήμα 2.37) αντίστοιχα. Οι περιπτώσεις αυτές, αποτελούν τις πλέον κοινές κατασκευαστικές λύσεις που παρατηρούνται στην ελληνική επικράτεια. Απαραίτητος, για την αποφυγή προβλημάτων και απρόβλεπτης αύξησης του κόστους εφαρμογής συστήματος εξωτερικής θερμομόνωσης σε υφιστάμενες κατασκευές, είναι ο έλεγχος της υπάρχουσας κατάστασης του δομικού στοιχείου και η προεργασία για την αποφυγή αστοχιών και θερμογεφυρών. Σε κάθε περίπτωση πρέπει να ακολουθούνται οι οδηγίες εφαρμογής του παραγωγού του συστήματος, ενώ η «ΠΕΤΕΠ Συστήματα εξωτερικών θερμομονώσεων (ΣΕΘ) με διογκωμένη πολυστερίνη και λεπτά οπλισμένα οργανικά επιχρίσματα» μπορεί να ακολουθηθεί ως σύσταση. Όλα τα συστήματα εξωτερικής θερμομόνωσης πρέπει να είναι πιστοποιημένα κατά ΕΝ13499 ή ΕΝ ή κατά ETAG 004 [22]. Σελίδα 160

173 Παράρτημα 1 Εξωτερικό επίχρισμα 2 Νέο θερμομονωτικό υλικό 3 Παλαιό εξωτερικό επίχρισμα 4 Παλαιά θερμομονωτική στρώση 5 Οπλισμένο Σκυρόδεμα 6 Εσωτερικό Επίχρισμα Σχήμα 2.36: Κατασκευαστική λεπτομέρεια υφιστάμενου με θερμομόνωση εξωτερικά κατακόρυφου αδιαφανούς δομικού στοιχείου σκυροδέματος, με εξωτερική θερμομονωτική ενίσχυση [27] 1 Εξωτερικό επίχρισμα 2 Νέο θερμομονωτικό υλικό 3 Παλαιό εξωτερικό επίχρισμα 4 Οπτοπλινθοδομή 5Παλαιά θερμομονωτική στρώση 6 Οπτοπλινθοδομή 7 Εσωτερικό Επίχρισμα Σχήμα 2.37: Κατασκευαστική λεπτομέρεια υφιστάμενου με θερμομόνωση στον πυρήνα κατακόρυφου αδιαφανούς δομικού στοιχείου οπτοπλινθοδομής, με εξωτερική θερμομονωτική ενίσχυση [27] Περιοχή Δώματος Στην περίπτωση υφιστάμενων κτιριακών εγκαταστάσεων και συγκεκριμένα για την αναβάθμιση των περιοχών του δώματος, αρχικά, ελέγχονται οι κλίσεις της υφιστάμενης κατάστασης ώστε να μην παρατηρούνται στάσιμα νερά και παράλληλα η κατάσταση της στεγανωτικής στρώσης. Σε περίπτωση που καταγραφούν αλλοιώσεις υλικών ή ασυνέχειες, τότε γίνεται αρχικά καθαίρεση των αλλοιωμένων στρώσεων και έπειτα εκ νέου εφαρμογή νέων υλικών. Μέσα από την διαδικασία αυτή ενισχύεται η περιοχή του δώματος που αποτελεί και μια ιδιαίτερη επιφάνεια της κατασκευής καθώς είναι η μεγαλύτερη σε έκταση επιφάνεια που καταπονείται το σύνολο Σελίδα 161

174 σχεδόν της ημέρας από την ηλιακή ακτινοβολία και γενικότερα από τις επικρατούσες εξωτερικές συνθήκες. Επίσης, λόγω της θέσης και του μεγέθους της, από την επιφάνεια αυτή παρατηρούνται και οι μεγαλύτερες απώλειες ενέργειας. Στο πλαίσιο αυτό, πρέπει να δίνεται ιδιαίτερη προσοχή κατά την κατασκευή της συγκεκριμένης περιοχής. Όπως αναφέρθηκε και σε προηγούμενη παράγραφο, υπάρχουν δύο είδη δώματος, ανάλογα με την τοποθέτηση του θερμομονωτικού υλικού, τα συμβατικά και τα αντεστραμμένα. Ενδεικτικά παρουσιάζεται η ενίσχυση αντεστραμμένου δώματος, χωρίς την ανάγκη εκ νέου στεγανοποίησης και με τελική στρώση κισηρόδεμα. 1 Πλάκες μαρμάρου 7 Γεωύφασμα 2 Κόλλα πλακιδίων 8 Παλαιό θερμομονωτικό υλικό 3 Τσιμεντοκονίαμα 9 Στεγάνωση 4 Γεωύφασμα 10 Στρώση κλίσεων 5 Νέο θερμομονωτικό υλικό 11 Οπλισμένο σκυρόδεμα 6 Κισηρόδεμα 12 Εσωτερικό επίχρισμα Σχήμα 2.38: Κατασκευαστική λεπτομέρεια υφιστάμενου αντεστραμμένου δώματος, με εξωτερική θερμομονωτική ενίσχυση [27] Η «ΠΕΤΕΠ Θερμομονώσεις δωμάτων» μπορεί να ακολουθηθεί ως σύσταση [25] Οροφή Πυλωτής Η περιοχή της οροφής πυλωτής αποτελεί ένα ακόμη σημείο έντονων θερμικών απωλειών στην περίπτωση που δεν είναι θερμομονωμένο. Απόρροια του φαινομένου αυτού, αποτελεί το γεγονός ότι πλέον όλο και περισσότερες κατασκευές ακολουθούν την κατασκευαστική αυτή λύση. Στις περιπτώσεις αυτές, για την βελτίωση της ενεργειακής απόδοσης της κατασκευής επιλέγεται η χρήση θερμομονωτικού υλικού και ακολουθείται η κατασκευαστική λύση που παρουσιάστηκε στην Παράγραφο 2.3. Υπάρχουν και κάποιες κατασκευές, όπου προϋπάρχει θερμομονωτικό υλικό και παρόλα αυτά, βάσει κανονισμού, προκύπτει η ανάγκη ενίσχυσης της θερμομονωτικής στρώσης. Σελίδα 162

175 Παράρτημα Στην περίπτωση αυτή, ακολουθείται η κατασκευαστική λύση του Σχήματος Επιπλέον, πρέπει να σημειωθεί ότι με τον τρόπο αυτό, επιτυγχάνεται αξιοποίηση της θερμικής μάζας της πλάκας του πρώτου ορόφου και έτσι οι θερμοκρασίες που καταγράφονται στην επιφάνειά της είναι σημαντικά υψηλότερες κατά τη χειμερινή περίοδο συγκριτικά με την περίοδο πριν την αναβάθμιση. Η μεταβολή αυτή συμβάλλει ουσιαστικά και στην βελτίωση των επιπέδων άνεσης των χρηστών καθώς οι θερμοκρασίες που παρατηρούνται στην περιοχή των κάτω άκρων των χρηστών δεν είναι τόσο χαμηλές σε σύγκριση με το υπόλοιπο σώμα. 1 Πλάκες μαρμάρου 6 Παλαιά εξωτερική θερμομόνωση 2 Κόλλα πλακιδίων 7 Νέο θερμομονωτικό υλικό 3 Τσιμεντοκονίαμα 8 Μεταλλικό πλέγμα 4 Οπλισμένο Σκυρόδεμα 9 Εξωτερικό επίχρισμα 5 Παλαιό θερμομονωτικό υλικό Σχήμα 2.39: Κατασκευαστική λεπτομέρεια υφιστάμενης θερμομονωμένης οροφής πυλωτής, με εξωτερική θερμομονωτική ενίσχυση [27] Κεκλιμένη Στέγη Στην ελληνική επικράτεια και ιδιαίτερα στις βορειότερες περιοχές, ως κατασκευαστική λύση επιλέγεται η κεκλιμένη στέγη έναντι του δώματος. Στις περιπτώσεις αυτές, η τοποθέτηση του θερμομονωτικού υλικού μπορεί να γίνει είτε επί της στέγης, είτε επί την πλάκας οροφής του τελευταίου ορόφου. Σε υφιστάμενες κατασκευές όπου η στέγαση δεν πρόκειται να επισκευαστεί ριζικά ή να αντικατασταθεί, η ευκολότερη λύση είναι η εκτέλεση εργασιών για τοποθέτηση θερμομόνωσης εσωτερικά. Κάθε στέγη αποτελεί σημείο έντονων θερμικών απωλειών οπότε απαιτείται η προσεκτική θερμομόνωσή της και παράλληλη προστασία της πλάκας οροφής από διάβρωση λόγω των καιρικών συνθηκών οι οποίες σταδιακά μπορεί να οδηγήσουν στην αποσάθρωσή της. Ενδεικτικά παρουσιάζεται η θερμομονωτική ενίσχυση εσωτερικά ξύλινης κεκλιμένης στέγης με αρχική θερμομονωτική προστασία εξωτερικά (Σχήμα 2.40). Σελίδα 163

176 1 Κεραμίδια 7 Φύλλο πολυαιθυλενίου 2 Στεγάνωση 8 Σανίδωμα 3 Σανίδωμα 9 Αμείβων 4 Επιτεγίδες 10 Νέο θερμομονωτικό υλικό 5 Τεγίδες 11 Τεγίδες 6 Παλαιό θερμομονωτικό υλικό 12 Σανίδωμα Σχήμα 2.40: Κατασκευαστική λεπτομέρεια υφιστάμενης εξωτερικά θερμομονωμένης ξύλινης κεκλιμένης στέγης, με εσωτερική θερμομονωτική ενίσχυση [27] Σελίδα 164

177 Παράρτημα 2.6 Ενεργειακές βελτιώσεις της εγκατάστασης ΖΝΧ Τα απόβλητα που προκύπτουν κατά τις διάφορες φάσεις επεξεργασίας ή παραγωγής σε όλους τους κλάδους, μπορεί να είναι είτε στερεά είτε υγρά. Τα απόβλητα αυτά, αποτελούν μια από τις κυριότερες αιτίες υποβάθμισης του αστικού και φυσικού περιβάλλοντος καθώς προκαλούν έντονες οικονομικές και κοινωνικές επιπτώσεις. Είναι λοιπόν επιτακτική η ανάγκη διαχείρισής τους, λαμβάνοντας υπόψη τις οικονομικές, περιβαλλοντικές και κοινωνικές διαστάσεις του προβλήματος [30]. Το θεσμικό πλαίσιο που ακολουθείται για την αντιμετώπιση του προβλήματος της διαχείρισης των απορριμμάτων είναι η Ευρωπαϊκή οδηγία 2008/98, ο Εθνικός Σχεδιασμός Διαχείρισης Στερεών Αποβλήτων και ο Περιφερειακός Σχεδιασμός Διαχείρισης Στερεών Αποβλήτων. Σύμφωνα με την Ευρωπαϊκή Οδηγία 2008/98 ως απόβλητα, ορίζονται οι ουσίες ή αντικείμενα τα οποία ο κάτοχός τους, τα απορρίπτει ή προτίθεται ή υποχρεούται να τα απορρίψει, ενώ ως επικίνδυνα απόβλητα ορίζονται εκείνα, που εμφανίζουν μια ή περισσότερες από τις επικίνδυνες ιδιότητες που αναφέρονται στο Παράρτημα ΙΙΙ της Οδηγίας [31]. Όπως προκύπτει από έρευνες [30], κύρια ρεύματα αποβλήτων στην Ευρωπαϊκή Ένωση αποτελούν τα: Οικιακά και εμπορικά απόβλητα Βιομηχανικά Απόβλητα Εκσκαφών και Κατεδαφίσεων Ορυχείων και Λατομείων Απόβλητα Ηλεκτρικού και Ηλεκτρονικού Εξοπλισμού Οργανικά Συσκευασίες Οχήματα στο Τέλος του Κύκλου Ζωής και τα Ελαστικά Αγροτικά και Επικίνδυνα. Είναι προφανές λοιπόν ότι το σύνολο των απορριμμάτων που προκύπτουν από τα διάφορα κατασκευαστικά έργα, δεν μπορούν να θεωρηθούν αμελητέα. Οι κατηγορίες αποβλήτων που προκύπτουν από τα διάφορα έργα κατασκευής είναι: Τα υλικά εκσκαφών Τα υλικά οδοποιίας Τα υλικά κατεδαφίσεων και Τα απόβλητα από τους χώρους των εργοταξίων. Τα απόβλητα που προκύπτουν στο χώρο του εργοταξίου μπορεί να είναι πλαστικό, χαρτί, γυαλί, μέταλλα, καλώδια, χρώματα, βερνίκια, στοιχεία επικαλύψεων προσόψεων, κόλλες και γενικά όλα τα υλικά που προέρχονται από τη λειτουργία εργοταξίων κατασκευής, κατεδάφισης, επισκευής, ενίσχυσης, προσθήκης, Σελίδα 165

178 επέκτασης και ανακαίνισης. Επιπλέον, σημαντική ποσότητα των απορριμμάτων αποτελούν τα υλικά συσκευασίας οικοδομικών υλικών [32]. Αναλυτικά ο Κατάλογος αποβλήτων που προκύπτουν από κατασκευές και κατεδαφίσεις σύμφωνα με το Παράρτημα της απόφασης 2000/532/ΕΕ, όπως έχει τροποποιηθεί με τις Αποφάσεις 2001/118/ΕΕ, 2001/119/ΕΕ και 2001/573/ΕΕ της Επιτροπής Ε.Ε. αποτελεί το Κεφάλαιο 17 του Ευρωπαϊκού Καταλόγου Αποβλήτων (ΕΚΑ) και παρουσιάζονται στον Πίνακα Πίνακας 2.4: Κατάλογος Αποβλήτων από κατασκευές και κατεδαφίσεις σύμφωνα με Κεφ.17 του Ευρωπαϊκού Καταλόγου Αποβλήτων [33] ΑΠΟΒΛΗΤΑ ΑΠΟ ΚΑΤΑΣΚΕΥΕΣ ΚΑΙ ΚΑΤΕΔΑΦΙΣΕΙΣ(ΠΕΡΙΛΑΜΒΑΝΟΝΤΑΙ ΚΑΙ ΤΑ ΧΩΜΑΤΑ ΕΚΣΚΑΦΩΝ ΑΠΟ ΡΥΠΑΣΜΕΝΑ ΕΔΑΦΗ) ΑΠΟΒΛΗΤΑ ΑΠΟ ΚΑΤΑΣΚΕΥΕΣ ΚΑΙ ΚΑΤΕΔΑΦΙΣΕΙΣ(ΠΕΡΙΛΑΜΒΑΝΕΤΑΙ Η ΚΑΤΑΣΚΕΥΗ ΔΡΟΜΩΝ) Σκυρόδεμα, τούβλα, πλακάκια και κεραμικά Σκυρόδεμα Τούβλα Πλακάκια και κεραμικά * Μίγμα, ή ξεχωριστό κλάσμα από σκυρόδεμα, τούβλα, κεραμικά και πλακάκια που περιέχουν επικίνδυνα υλικά Μίγμα από σκυρόδεμα, τούβλα, κεραμικά και πλακάκια διαφορετικό από αυτό που αναφέρεται στη Ξύλο, γυαλί και πλαστικό Ξύλο Γυαλί Πλαστικό * Ξύλο, γυαλί, πλαστικό που περιέχει ή έχει μολυνθεί με επικίνδυνα υλικά Μίγματα βιτουμενίου, ανθρακόπισσα και άλλα προϊόντα πίσσας * Μίγματα Βιτουμενίου που περιέχουν ανθρακόπισσα Μίγματα Βιτουμενίου που δεν υπάγονται στην * Ανθρακόπισσα και προϊόντα πίσσας Μέταλλα (περιλαμβάνονται και τα κράματά τους) Χαλκός, Μπρούτζος, ορείχαλκος Αλουμίνιο Μόλυβδος Ψευδάργυρος Σίδηρος και χάλυβας Κασσίτερος Μίγμα υλικών * Απόβλητα μετάλλων ρυπασμένα με επικίνδυνα υλικά * Καλώδια που περιέχουν έλαια, ανθρακόπισσα και άλλα επικίνδυνα υλικά Καλώδια που δεν υπάγονται στην Σελίδα 166

179 Παράρτημα ΑΠΟΒΛΗΤΑ ΑΠΟ ΚΑΤΑΣΚΕΥΕΣ ΚΑΙ ΚΑΤΕΔΑΦΙΣΕΙΣ(ΠΕΡΙΛΑΜΒΑΝΟΝΤΑΙ ΚΑΙ ΤΑ ΧΩΜΑΤΑ ΕΚΣΚΑΦΩΝ ΑΠΟ ΡΥΠΑΣΜΕΝΑ ΕΔΑΦΗ) ΑΠΟΒΛΗΤΑ ΑΠΟ ΚΑΤΑΣΚΕΥΕΣ ΚΑΙ ΚΑΤΕΔΑΦΙΣΕΙΣ(ΠΕΡΙΛΑΜΒΑΝΕΤΑΙ Η ΚΑΤΑΣΚΕΥΗ ΔΡΟΜΩΝ) Χώματα (περιλαμβάνονται τα χώματα εκσκαφών από ρυπασμένα εδάφη), πέτρες και μπάζα εκσκαφών * Χώματα και πέτρες που περιλαμβάνουν επικίνδυνα υλικά Χώματα και πέτρες που δεν υπάγονται στην * Μπάζα εκσκαφών που περιέχουν επικίνδυνα υλικά Μπάζα εκσκαφών που δεν υπάγονται στην * Άχρηστο φορτίο φορτηγών οχημάτων ( track ballast) που περιέχει επικίνδυνα υλικά Άχρηστο φορτίο οχημάτων που δεν υπάγεται στη Μονωτικά υλικά και κατασκευαστικά υλικά που περιέχουν αμίαντο * Μονωτικά υλικά που περιέχουν αμίαντο * Άλλα μονωτικά υλικά που περιέχουν ή αποτελούνται από επικίνδυνα υλικά Μονωτικά υλικά που δεν αναφέρονται στις και * Κατασκευαστικά υλικά που περιέχουν αμίαντο Κατασκευαστικά υλικά με βάση το γύψο * Κατασκευαστικά υλικά με βάση το γύψο ρυπασμένα με επικίνδυνα υλικά Κατασκευαστικά υλικά με βάση το γύψο που δεν υπάγονται στη Άλλα υλικά από κατασκευές και κατεδαφίσεις * Απόβλητα από κατασκευές και κατεδαφίσεις που περιέχουν υδράργυρο * Απόβλητα από κατασκευές και κατεδαφίσεις που περιέχουν PCB (για παράδειγμα υλικά στεγανοποίησης που περιέχουν PCB, ηλεκτρικοί πυκνωτές που περιέχουν PCB ως μέσα πλήρωσης, προστατευτικές επικαλύψεις ξύλων και μετάλλων που περιέχουν PCB) * Άλλα απόβλητα από κατασκευές και κατεδαφίσεις (περιλαμβανομένων των αποβλήτων μικτών κατασκευών και κατεδαφίσεων) που περιέχουν επικίνδυνα υλικά Απόβλητα μικτών κατασκευών και κατεδαφίσεων που δεν αναφέρονται στις , και Το σύνολο των αποβλήτων που θεωρούνται επικίνδυνα στον ανωτέρω Πίνακα, είναι σημειωμένα με αστερίσκο (*). Όπως προκύπτει από τον Πίνακα 2.4, τα απόβλητα κατασκευών και κατεδαφίσεων περιέχουν μικρές ποσότητες επικίνδυνων ή τοξικών υλικών, με κυριότερο το σύνολο των υλικών που περιέχουν αμίαντο. Επίσης, είναι αντιληπτό πως άλλα υλικά, κάτω από συγκεκριμένες συνθήκες, μπορούν να μετατραπούν σε επικίνδυνα, εύφλεκτα ή ακόμη και τοξικά, παρόλα αυτά είναι σχετικά εύκολο να προβλεφθούν και να αποφευχθούν τέτοια φαινόμενα. Σελίδα 167

180 Προκύπτει λοιπόν, ότι για τις περιπτώσεις έργων μόνωσης, ως επικίνδυνα υλικά, των οποίων η απόρριψη χρήζει ειδικής μεταχείρισης είναι: Τα μίγματα με βάση την πίσσα, Τα μονωτικά υλικά που περιέχουν αμίαντο ή κάποιο επικίνδυνο υλικό και Τα κατασκευαστικά υλικά με βάση το γύψο, ρυπασμένα με επικίνδυνα υλικά Για να επιτευχθεί η βέλτιστη διαχείριση και οργάνωση της συλλογής και διάθεσης αποβλήτων στο χώρο του εργοταξίου, απαραίτητος είναι ο διαχωρισμός των αποβλήτων. Συγκεκριμένα, προτείνεται η απόθεση της κάθε κατηγορίας αποβλήτων, π.χ. των αδρανών, των υλικών βαφής, των μονωτικών υλικών κ.λπ., σε ξεχωριστούς κάδους συλλογής. Έτσι, επιτυγχάνεται διαλογή των αποβλήτων στην πηγή και ακολουθεί η άμεση διάθεση τους για επεξεργασία στον επίσημα διαπιστευμένο φορέα. Τέλος, στη φάση διαχωρισμού των αποβλήτων, πρέπει να σημειωθεί ότι οι αρχές συλλογής και επεξεργασίας των επικίνδυνων ή τοξικών αποβλήτων διαφέρει από αυτή των κοινών αποβλήτων αλλά και μεταξύ των επικινδύνων, καθώς εξαρτάται από την κατηγορία επικινδυνότητας στην οποία ανήκουν βάσει του ισχύοντος νομοθετικού πλαισίου. Σελίδα 168

181 Παράρτημα 2.7 Διαχείριση Εξοπλισμού Για την εύρυθμη και έγκαιρη ολοκλήρωση και παράδοση ενός έργου, εκτός από την κατάλληλη οργάνωση εργασιών και εξοπλισμού στο χώρο του εργοταξίου, καθοριστική είναι και η διαχείριση του εξοπλισμού. Η φάση αυτή συνδέεται άμεσα με τη διαχείριση των εργασιών που υλοποιούνται στο χώρο του εργοταξίου και μέσα από αυτή, προκύπτει η αλληλουχία των εργασιών κατά την κατασκευή, συμβάλλοντας καθοριστικά στη μείωση του χρόνο ολοκλήρωσης μιας κατασκευής. Η «διαχείριση έργου», γνωστή και με τον αγγλικό όρο «Project Management», έχει ως στόχο να απαντήσει σε ερωτήματα που αφορούν στα «γιατί», «τι», «πώς», «ποιος», «πόσο κοστίζει» και «πότε» ενός έργου (κατασκευαστικού, πληροφορικής, ανάπτυξης νέου προϊόντος κ.λπ.) από την εποχή σύλληψης της αναγκαιότητάς του μέχρι την καταστροφή, εγκατάλειψη ή αντικατάστασή του. Ένα ορισμός που θα μπορούσε να περιγράψει τον όρο διαχείρισης έργου είναι [34]: «Διαχείριση Έργου είναι η εφαρμογή δεξιοτήτων, εργαλείων, τεχνικών και διεργασιών για τον προγραμματισμό, το συντονισμό, την υλοποίηση, την παρακολούθηση και τον έλεγχο ενός Έργου με επιτυχία» Μέσα από την διαχείριση του έργου, επιτυγχάνεται η αποτελεσματική αξιοποίηση των διαθέσιμων πόρων (εξοπλισμός, ανθρώπινο δυναμικό, κεφάλαιο κ.λπ.) εντός προκαθορισμένου προϋπολογισμού και χρονοδιαγράμματος, ικανοποιώντας τις ποιοτικές προδιαγραφές του αποτελέσματος του έργου. Συγκεκριμένα για τη διαχείριση του εξοπλισμού, αρχικά πρέπει να προσδιοριστεί ο υφιστάμενος εξοπλισμός καθώς και ο αριθμός, η συχνότητα και το χρονικό διάστημα που ο εξοπλισμός αυτός θα χρησιμοποιηθεί από τις τεχνικές ομάδες. Είναι πιθανό, κάποια όργανα, να ανήκουν σε εργασίες περισσότερων από μια τεχνικών ομάδων. Έτσι, δημιουργείται ένα αρχικό μητρώο, το οποίο θα χρησιμοποιηθεί ως βάση για τον μελετητή κατά την δημιουργία του οργανογράμματος του έργου και την άρτια χρήση του εξοπλισμού χωρίς αλληλοεπικαλύψεις. Παρόλα αυτά, παρά την προσπάθεια βελτιστοποίησης της διαδικασίας, υπάρχουν και κάποιοι αστάθμητοι παράγοντες όπως η καθυστέρηση ολοκλήρωσης κάποιας εργασίας λόγω εξωγενών συνθηκών προκαλώντας έτσι αδυναμία τήρησης του προγράμματος διαχείρισης του εξοπλισμού. Στην περίπτωση αυτή, καθοριστική είναι η αρχική επιλογή τεχνικών ομάδων του έργου, καθώς απαιτείται άρτια συνεργασία μεταξύ των ομάδων εργασίας ώστε να μην καταγραφούν καθυστερήσεις και εχθρικές συνθήκες στο εργασιακό περιβάλλον. Αναλυτικά, απαιτείται από το σύνολο των εργαζομένων η ιεράρχηση των εργασιών που πρέπει να ολοκληρωθούν με το συγκεκριμένο εξοπλισμό, λαμβάνοντας υπόψη τον χρόνο που απαιτεί η κάθε διεργασία, την εξάρτηση ολοκλήρωσης της εργασίας αυτής για την διεξαγωγή των επόμενων σταδίων αλλά και τη χωροταξία των έργων όπου απαιτείται η χρήση του εξοπλισμού. Λαμβάνοντας υπόψη τα στοιχεία αυτά, μειώνονται οι ανάγκες περιττών μετακινήσεων, ελαχιστοποιούνται οι καθυστερήσεις που παρατηρήθηκαν σε διάφορα στάδια της κατασκευής και προάγεται η συνεργασία και επικοινωνία μεταξύ των ομάδων εργασίας. Σελίδα 169

182 Τέλος, σημαντική παράμετρος που συμβάλλει στην αποτελεσματική διαχείριση των εργασιών εργοταξίου, είναι ο σεβασμός μεταξύ των ομάδων εργασίας, ο οποίος δεν προσδιορίζεται αποκλειστικά μέσα από τον τρόπο επικοινωνίας των μελών των ομάδων. Αντίθετα λαμβάνεται υπόψη και ο σεβασμός τήρησης του χρονοδιαγράμματος που έχει οριστεί από το μελετητή του έργου και μετά από τη μεταξύ τους επικοινωνία, το σεβασμό προς τον εξοπλισμό που χρησιμοποιείται μέσα από την τακτική του συντήρηση, τον καθαρισμό του για επόμενη χρήση και την αποθήκευσή του σε ασφαλές περιβάλλον. Τα στοιχεία αυτά, εξασφαλίζουν την επιμήκυνση του χρόνου ζωής του εξοπλισμού και παράλληλα διευκολύνουν την παράλληλη χρήση του σε πλήθος εργασιών. Σελίδα 170

183 Παράρτημα 2.8 Ποιοτικός Έλεγχος Κατασκευής Με την ολοκλήρωση της κτιριακής εγκατάστασης, κρίνεται σκόπιμη, η ποιοτική αξιολόγηση της κατασκευής ανά τακτά χρονικά διαστήματα. Οι έλεγχοι αυτοί, συμβάλλουν στην εκτίμηση της υφιστάμενης κατάστασης και στον προσδιορισμό της ανάγκης για τυχόν μεταγενέστερες επεμβάσεις για την βελτίωση της ενεργειακής απόδοση, της κατασκευής. Η ποιοτική αυτή αξιολόγηση μπορεί να πραγματοποιηθεί με τη χρήση κατάλληλου μετρητικού εξοπλισμού, όπως παρουσιάστηκε στην Παράγραφο 1.3. Μέσα από τη χρήση του εξοπλισμού αυτού δίνεται η δυνατότητα πλήρους αποτύπωσης πιθανών κατασκευαστικών ατελειών, και αρχική εκτίμηση του μεγέθους του προβλήματος Αξιολόγηση Θερμομονωτικής Επάρκειας Η ποιοτική αξιολόγηση της θερμομονωτικής επάρκειας μιας κτιριακής εγκατάστασης, μπορεί να πραγματοποιηθεί με τη χρήση θερμοκάμερας. Στην περίπτωση αυτή γίνεται αποτύπωση της υφιστάμενης κατάστασης τόσο στο σύνολό της όσο και ανά δομικό στοιχείο. Έτσι, μπορεί να δοθεί μια πρώτη εικόνα τόσο στον κατασκευαστή όσο και στον χρήστη για την λειτουργία του χώρου. Μέσα από μια αναλυτική αξιολόγηση των δομικών στοιχείων, μπορεί να προσδιοριστούν πιθανές θέσεις θερμογεφυρών είτε λόγω παράλειψης της θερμομονωτικής στρώσης είτε λόγω καταστροφής του υλικού. Στο πλαίσιο αυτό, δίνεται η δυνατότητα στο χρήστη να λάβει τα κατάλληλα μέτρα για την αντιμετώπιση ή τον περιορισμό των επιπτώσεων που μπορεί να προκληθούν από μια πιθανή κακοτεχνία. Επιπλέον, ενδείκνυται η χρήση θερμοκάμερας ιδιαίτερα σε υφιστάμενες κατασκευές ώστε να γίνει μια πρώτη εκτίμηση της αναγκαιότητας αναβάθμισης μιας κτιριακής εγκατάστασης με θερμομονωτική ενίσχυση, καθώς αποτελεί μια οικονομική επένδυση της οποίας ο χρόνος αποπληρωμής και απόδοσης είναι άμεσα συνδεδεμένος με την υφιστάμενη κατάσταση. Ακόμη, επιτυγχάνεται η καταγραφή των κατασκευαστικών λύσεων που είχαν εφαρμοστεί, λόγου χάρη πλάκα zellner, στην κατασκευή με στόχο την επιλογή του κατάλληλου συνδυασμού λύσεων για την επίτευξη του βέλτιστου αποτελέσματος Αξιολόγηση Θερμοπερατότητας Δομικών Στοιχείων Μέσα από τη χρήση λοιπόν της θερμοκάμερας δίνεται μια εποπτική εικόνα των υφιστάμενων συνθηκών και του επιπέδου άνεσης του επικρατεί στο ένα κτίριο. Ωστόσο, για την αναλυτικότερη αξιολόγηση της θερμοπερατότητας των δομικών στοιχείων σε πρακτικό επίπεδο και όχι στο στάδιο σχεδιασμού, γίνεται χρήση του U value meter που παρουσιάστηκε στην Παράγραφο 1.3. Με τη χρήση του εξοπλισμού αυτού, δίνεται η δυνατότητα αξιολόγησης της θερμικής αντίστασης των στρώσεων του συνόλου των δομικών στοιχείων για το σύνολο της διάρκειας ζωής του. Έτσι, επιτυγχάνεται η καταγραφή της αντίστασης του συνόλου των στρώσεων στη ροή θερμότητας από το θερμότερο προς το ψυχρότερο περιβάλλον και ο εντοπισμός πιθανών αστοχιών ή αναγκών ενίσχυσης της υφιστάμενης κατάστασης [35]. Η ανάγκη αυτή αναβάθμισης μπορεί να μην οφείλεται σε καταγραφή έντονων θερμικών Σελίδα 171

184 απωλειών οι οποίες μπορούν να προσδιοριστούν άμεσα και με τη χρήση της θερμοκάμερας αλλά σε αλλαγή των κανονισμών και ανάγκη εναρμόνισης της κατασκευής με το νέο νομοθετικό πλαίσιο. Στην περίπτωση νεόδμητων κατασκευών, με τη χρήση του εξοπλισμού αυτού επιτυγχάνεται η αξιολόγηση της θερμοπερατότητας σε σύγκριση με την αναμενόμενη τιμής της, αποτελώντας παράλληλα ένα μέσο πιστοποίησης της ενεργειακής απόδοσης του κτιριακού κελύφους. Τέλος, δίνεται η δυνατότητα επιβεβαίωσης σε κάποια κατασκευαστικά δύσκολα σημεία της θερμοπερατότητας της διατομής. Σελίδα 172

185 Παράρτημα 2.9 Συντήρηση Κατασκευής Όλες οι ολοκληρωμένες κατασκευαστικές λύσεις θερμομόνωσης, όπως τα συστήματα εξωτερικής θερμομόνωσης, η θερμοϋγρομόνωση δώματος και στέγης, οι μονώσεις του υπογείου και της πυλωτής, κλπ., έχουν μία συγκεκριμένη διάρκεια ζωής. Η διάρκεια αυτή εξαρτάται από το είδος και την ποιότητα που έχουν τα υλικά που χρησιμοποιούνται σε κάθε εφαρμογή και φυσικά από τη διαδικασία τοποθέτησής τους. Όταν μία διαδικασία ακολουθείται σύμφωνα με τις προδιαγραφές των υλικών και σύμφωνα με όσα προβλέπουν οι προδιαγραφές κατασκευής, όπως αναλύθηκαν στις προηγούμενες ενότητες, τότε υπάρχει και μεγιστοποίηση της θερμοφυσικής τους απόδοσης αλλά και επιτυγχάνεται η μέγιστη διάρκεια ζωής. Είναι σαφές ότι το ευαίσθητο σημείο των κατασκευών είναι η στεγάνωση, καθώς η διάρκεια των στεγανωτικών υλικών μπορεί να είναι από 5 μέχρι 10 χρόνια, ανάλογα με τον τύπο τους, ενώ τα θερμομονωτικά υλικά έχουν διάρκεια ζωής πολλών δεκαετιών. Συνήθως η φθορά των υλικών οφείλεται σε εξωγενείς παράγοντες, όπως οι καιρικές συνθήκες, κυρίως εστιαζόμενες στις θερμικές συστολοδιαστολές, στα φαινόμενα παγετού και στη γήρανση εξαιτίας της υπεριώδους ακτινοβολίας. Επίσης, σημαντικός παράγοντας μπορεί να είναι η κακή χρήση του χώρου που έχει εφαρμοστεί η θερμομόνωση. Για παράδειγμα στην ανεστραμμένη θερμομόνωση του δώματος, είναι πολύ δύσκολο να υπάρξει φθορά στη στεγάνωση, αφού η εξωτερική επένδυση και η θερμομόνωση προφυλάσσουν στον μέγιστο δυνατό βαθμό το στεγανωτικό υλικό. Ωστόσο, τυχόν διάτρησή του, για στερέωση ενός δορυφορικού δέκτη ή ενός ηλιακού συλλέκτη, οδηγεί σε αστοχία της στεγάνωσης που επηρεάζει όλη την κατασκευή. Σε μία ελαφρού τύπου θερμομόνωση δώματος η τοποθέτηση σημειακών φορτίων (ντεπόζιτα, δοχεία διαστολής κλπ.) μπορεί να επιφέρει σημαντική φθορά στα υλικά και να καταστήσει αναγκαία την άμεση επιδιόρθωσή τους. Για όλους αυτούς τους λόγους, η τακτική συντήρηση και επιθεώρηση της θερμομόνωσης είναι επιτακτική, Συνήθως προβλήματα που απαιτούν επέμβαση, εμφανίζονται σε παλαιότερες κατασκευές, όπου έχει γίνει κακή εφαρμογή των υλικών και επειδή τα παλαιότερα στεγανωτικά υλικά είχαν υποδεέστερες ιδιότητες, αλλά και εν γένει σε όλες τις κατασκευές που είναι εκτεθειμένες σε έντονα καιρικά φαινόμενα για δομικά στοιχεία όπως είναι το δώμα, ή σε περιπτώσεις που έχει αμεληθεί η συντήρηση της στεγάνωσης και έχουν παρουσιαστεί φθορές και σκασίματα. Δυστυχώς πολλές φορές οι χρήστες το κτιρίου δεν δίνουν την πρέπουσα σημασία σε μία προβληματική και έντονα φθαρμένη στεγάνωση και το πρόβλημα εντοπίζεται μόνο αφού ήδη έχει διογκωθεί, επί παραδείγματι όταν παρατηρηθεί η διύγρανση στο εσωτερικό του κτιρίου (νερολεκέδες στο ταβάνι, υγρασία στον τοίχο κοντά στο σιφόνι αποστράγγισης κλπ.). Για τον λόγο αυτό είναι απαραίτητη η σε τακτά διαστήματα οπτική επιθεώρηση του κτιρίου, ελέγχοντας την κατάσταση της στεγάνωσης του δώματος, ελέγχοντας για ρηγματώσεις και αποσαρθρώσεις του επιχρίσματος στη εξωτερική θερμομόνωση και ελέγχοντας εσωτερικά τα τοιχία του υπογείου για διυγράνσεις. Η έγκαιρη επισήμανση των πρώτων σημείων προβλημάτων επιτρέπει την αντιμετώπισή τους, συχνά με απλές εργασίες χαμηλού κόστους. Μερικές φορές αρκεί μία επάλειψη με στεγανοποιητικό γαλάκτωμα ή άλλο σφραγιστικό υλικό, για να συντηρηθεί η στεγάνωση ή ακόμη με τοπικές αποκαταστάσεις του επιχρίσματος. Προφανώς σε άλλες περιπτώσεις είναι απαραίτητη η σε βάθος επέμβαση στα Σελίδα 173

186 προβληματικά σημεία και η εκ νέου εφαρμογή της διαδικασίας θερμομόνωσης και υγρομόνωσης στα σημεία αυτά. Συνολικά η συντήρηση μόνωσης, είναι μία σχετικά οικονομική διαδικασία, που εξασφαλίζει τη μέγιστη δυνατή διάρκεια ζωής της κατασκευής και αυτό σε βάθος χρόνου σημαίνει για τον ιδιοκτήτη σημαντική οικονομία, τόσο σε κατασκευαστικές όσο και σε ενεργειακές δαπάνες. Θεωρείται αυτονόητο, ότι στις εργασίες ανακαίνισης ενός κτιρίου, όπως είναι η βαφή των όψεων, θα πρέπει να προβλέπονται και οι απαραίτητες επισκευές ή οι εργασίες συντήρησης της θερμοϋγρομόνωσης. Σελίδα 174

187 Παράρτημα 2.10 Διαχείριση Πελατών Εταιρική Επικοινωνία Τα έργα μόνωσης δεν πρέπει να προσεγγίζονται αποκλειστικά από την κατασκευαστική τους πλευρά, αντίθετα θα πρέπει να λαμβάνεται υπόψη πάντα και η επικοινωνιακή πολιτική που θα ακολουθηθεί από την πλευρά των μονωτών. Η πολιτική αυτή είναι ιδιαίτερα σημαντική καθώς επιτρέπει την μετάδοση νέων για το ευρύ κοινό πληροφοριών που μπορούν να συμβάλλουν καθοριστικά στη θερμική άνεση των χρηστών, η οποία άλλωστε αποτελεί και κύρια επιδίωξή τους. Η επιχειρησιακή επικοινωνία αποτελεί ένα διοικητικό εργαλείο συντονισμού όλων των σύγχρονων μορφών επικοινωνίας στο πλαίσιο της «συνολικής εταιρικής επικοινωνίας», όπου ενσωματώνεται η διοίκηση, το μάρκετινγκ και η οργανωσιακή επικοινωνία [36, 37]. Στόχος όλης αυτής της προσπάθειας είναι η ικανοποίηση του πελάτη καθώς η ικανοποίησή του αποτελεί επιβίωση και επιτυχία της επιχείρησης. Σε αντίθετη περίπτωση δεν υπάρχουν πελάτες, οπότε μειώνονται ή και εκλείπουν τα έσοδα και επομένως κλείνει και η επιχείρηση. Για να επιτευχθεί λοιπόν ο στόχος της επιχείρησης απαραίτητη είναι η ανάπτυξη σχέσεων εμπιστοσύνης μέσω της προσωπικής επικοινωνίας, η επιβράβευση των σταθερών πελατών και η διεύρυνση της πελατειακής βάσης της επιχείρησης και κατ επέκταση την αύξηση των πωλήσεων. Χαρακτηριστικό του σύγχρονου πελάτη καταναλωτή είναι η δυνατότητα άμεσης και αναλυτικής πληροφόρησης η οποία άλλωστε, χαρακτηρίζει την εποχή μας, μέσα από τη συλλογή πλήθους πληροφοριών. Έτσι, ο σύγχρονος πελάτης έχει τη δυνατότητα καλύτερης αξιολόγησης της ποιότητας, της λειτουργικότητας και ασφάλειας των προσφερόμενων υπηρεσιών, απαιτώντας πλέον ο ίδιος περισσότερες πληροφορίες από την επιχείρηση ώστε να διαμορφώσει μια σφαιρικότερη εικόνα της κατάστασης και να μπορέσει, αξιολογώντας το σύνολο των πληροφοριών, να οδηγηθεί στο κατάλληλο αποτέλεσμα. Οι θεμελιώδεις αυτές αρχές ισχύουν σε όλα τα επίπεδα, από μία τράπεζα ως μία μικρή επιχείρηση που αναλαμβάνει την εκτέλεση κατασκευαστικών εργασιών, είτε υπεργολαβικά στο πλαίσιο ενός μεγάλου έργου είτε μεμονωμένα, στο πλαίσιο μικρότερων ιδιωτικών έργων. Για να δημιουργήσει λοιπόν η επιχείρηση μια ελκυστική αρχική εικόνα στους υποψήφιους πελάτες της, προτείνεται να διαμορφώσει ένα ολοκληρωμένο πακέτο υπηρεσιών επικοινωνίας, το οποίο μπορεί να περιλαμβάνει: Δημιουργία εταιρικής ταυτότητας, που περιλαμβάνει την επωνυμία, κάποιο λογότυπο και τον προσδιορισμό των αντικειμένων με τα οποία ασχολείται Δημιουργία και διανομή εταιρικού εντύπου καθώς και ανάπτυξη διαδικτυακής παρουσίας (ιστοσελίδα στο διαδίκτυο, προφίλ σε μέσα κοινωνικής δικτύωσης κλπ.) Προώθηση της επιχείρησης στα ΜΜΕ, ιδίως στα τοπικά Συγγραφή επίσημων δηλώσεων και ανακοινώσεων στον έντυπο και ηλεκτρονικό τύπο Δημιουργία διαφημιστικών μηνυμάτων Συμμετοχή επιχείρησης σε εκδηλώσεις και εκθέσεις που σχετίζονται με έργα μόνωσης Σελίδα 175

188 Η διαδικασία πώλησης θα μπορούσε να περιγραφεί σε 8 στάδια. Αρχικά απαιτείται εντοπισμός των υποψήφιων πελατών και κατάλληλη προγενέστερη προετοιμασία της επιχείρησης για την κάλυψη όλων των πιθανών αποριών και αναγκών του πιθανού πελάτη. Επόμενο στάδιο αποτελεί η δημιουργία κατάλληλου περιβάλλοντος προσέγγισης όπου ο πελάτης δεν πρέπει να αισθανθεί περιορισμό ή δυσφορία ώστε να ακολουθήσει η παρουσίαση των προϊόντων και των υπηρεσιών που μπορεί η επιχείρηση να του προσφέρει. Έπειτα πραγματοποιείται μια αρχική κοστολόγηση με στόχο τη δημιουργία ενός δοκιμαστικού κλεισίματος συμφωνίας ώστε να προσδιοριστεί η διάθεση του πιθανού πελάτη και παράλληλα η αντιμετώπιση πιθανών αντιρρήσεων ή προβληματισμών του. Με την επιτυχή ολοκλήρωση των προαναφερθέντων βημάτων επόμενο στάδιο αποτελεί το κλείσιμο της συμφωνίας και η μετέπειτα παρακολούθηση ολοκλήρωσης της και η ικανοποίηση του πελάτη, καθώς αυτό αποτελεί και κύριο στόχο της επιχείρησης [38]. Γενικότερα, οι βασικές αρχές επικοινωνίας που πρέπει να διέπουν μια επιχείρηση ώστε να εξασφαλιστεί μια επιτυχημένη επικοινωνία εντός και εκτός της επιχείρησης είναι [37]: Ο σχεδιασμός κατάλληλης επικοινωνιακής πολιτικής, στη βάση του στόχου της επιχείρησης (αυτού που στον χώρο του μάρκετινγκ αποκαλούν και επιχειρηματικού οράματος) Η δέσμευση από πλευράς διοίκησης για διαρκή και αποτελεσματική επικοινωνία Η συνεχής εκπαίδευση και κατάρτιση του προσωπικού αναφορικά με ζητήματα ομαδικότητας και συνεργασίας Η επιλογή ευέλικτων μέσων επικοινωνίας Η διάχυση πληροφοριών προς όλες τις κατευθύνσεις και Η διαρκής ανατροφοδότηση του συστήματος. Είναι σαφές ότι το, κατά κανόνα, μικρό μέγεθος των ελληνικών κατασκευαστικών επιχειρήσεων, δεν βοηθά την εφαρμογή ολοκληρωμένων στρατηγικών διαχείρισης πελατών. Ωστόσο, ακόμη και μία ατομική επιχείρηση μπορεί και πρέπει να έχει μια σαφή εταιρική ταυτότητα, όπως αυτή παρουσιάστηκε νωρίτερα, ενώ παράλληλα τα σύγχρονα μέσα επικοινωνίας και κοινωνικής δικτύωσης καθιστούν σχετικά εύκολη την προβολή της, ειδικά καθώς αυξάνεται ολοένα ο αριθμός των χρηστών του διαδικτύου Παράδοση Έργου Έχοντας επενδύσει στην ανάπτυξη και εφαρμογή ενός πλάνου εταιρικής επικοινωνίας για την διασφάλιση της βιωσιμότητας και ανάπτυξης της εταιρείας μέσα από την ικανοποίηση των πελατών, δεν πρέπει να παραληφθεί η επίσημη παράδοση του έργου στον πελάτη μέσα από μια αναλυτική παρουσίαση των μεθόδων και των χαρακτηριστικών που διέπουν την κατασκευή. Η διαδικασία αυτή, αποτελεί ένα από τα κυριότερα στάδια του έργου καθώς μπορεί να καθορίσει την ενεργειακή απόδοση και τα επίπεδα κατανάλωσης μιας κατασκευής. Κατά την παράδοση του έργου, το σύνολο των τεχνικών ομάδων, οφείλουν να έχουν ολοκληρώσει με επιτυχία το σύνολο των απαιτήσεων και αναγκών όπως αυτές προσδιορίστηκαν κατά την ανάληψη του έργου. Συγκεκριμένα, προτείνεται η κάθε τεχνική ομάδα, κατά την παράδοση του έργου να χορηγήσει στον πελάτη, ένα έντυπο, όπου θα περιγράφεται λόγου χάρη, για μια υφιστάμενη κατασκευή, η Σελίδα 176

189 Παράρτημα κατάσταση πριν την έναρξη των εργασιών καθώς και τα μέτρα που εφαρμόστηκαν σε κάθε περιοχή της κατασκευής. Ενώ για μια νέα κατασκευή, τότε θα χορηγείται έντυπο όπου θα παρουσιάζεται το σύνολο των λύσεων που εφαρμόζονται σε κάθε περίπτωση, ώστε ο πελάτης να έχει μια σφαιρική εικόνα λειτουργίας και απόδοσης της κατασκευής. Αναλυτικότερα, κατά την εφαρμογή έργων μόνωσης σε μια κατασκευή στόχος της χορήγησης των εντύπων αυτών, είναι η κατανόηση από πλευράς χρηστών των πλεονεκτημάτων που τους προσφέρονται συμπεριλαμβανομένου του κέρδους που τους προσφέρει μια τέτοια επένδυση μακροπρόθεσμα. Επίσης, μέσω της αναλυτικής παρουσίασης πιθανών συστημάτων επιτυγχάνεται η μέγιστη απόδοση τους καθώς αντιλαμβάνονται οι χρήστες τη λειτουργία τους και δεν επεμβαίνουν σε αυτή. Στο πλαίσιο αυτό, ακολουθούν δύο ενδεικτικά έντυπα παράδοσης προς τους πελάτες κατά την εφαρμογή έργων μόνωσης σε μια υφιστάμενη (Πίνακας 2.5) και μια νεόδμητη (Πίνακας 2.6) κατασκευή. Σελίδα 177

190 Πίνακας 2.5: Ενδεικτικό έντυπο παράδοσης προς τους πελάτες κατά την ολοκλήρωση έργων μόνωσης σε υφιστάμενη κατασκευή Στοιχεία Εταιρείας Στοιχεία Πελάτη (Ονοματεπώνυμο/ Τηλέφωνο Επικοινωνίας) Στοιχεία Έργου (Διεύθυνσης, Περιοχή, Πόλη) Ημερομηνία Όροφος Προσανατολισμός ΑΔΙΑΦΑΝΗ ΔΟΜΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΥΦΙΣΤΑΜΕΝΗ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΠΑΡΕΜΒΑΣΕΙΣ ΚΑΤΑΣΚΕΥΑΣΤΙΚΕΣ ΒΛΑΒΕΣ ΥΠΑΡΞΗ ΜΟΝΩΣΗΣ ΑΠΟΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΔΟΜΙΚΟΥ ΣΤΟΙΧΕΙΟΥ ΤΟΠΟΘΕΤΗΣΗ ΜΟΝΩΣΗΣ ΣΤΟΙΧΕΙΑ Ναι Όχι Τύπος Προβλήματος Ναι Όχι Περιγραφή (θέση, πάχος, υλικό) Ναι Όχι Μέτρα εφαρμογής Ναι Όχι Περιγραφή (θέση, πάχος, υλικό) ΗΜ/ΝΙΑ ΕΦΑΡΜΟΓΗΣ ΜΕΤΡΩΝ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΕΣ ΠΡΟΣ ΠΕΛΑΤΗ Κατακόρυφα στοιχεία Οπλισμένου Σκυροδέματος Οριζόντια στοιχεία Οπλισμένου Σκυροδέματος Οπτοπλινθοδομ ή Δώμα Δάπεδο επί εδάφους Δάπεδο σε επαφή με ΜΘΧ Οροφή Πυλωτής Σελίδα 178

191 Παράρτημα ΣΤΟΙΧΕΙΑ Παράθυρα Πόρτες ΥΦΙΣΤΑΜΕΝΗ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΚΑΤΑΣΚΕΥΑΣΤΙΚΕΣ ΒΛΑΒΕΣ Ναι Όχι Τύπος Προβλήματος ΔΙΑΦΑΝΗ ΔΟΜΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΤΥΠΟΣ ΚΟΥΦΩΜΑΤΟΣ Ναι ΑΠΟΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΚΟΥΦΩΜΑΤΩΝ Τύπος Όχι Προβλήματος ΠΑΡΕΜΒΑΣΕΙΣ ΗΜΕΡΟΜΗΝΙΑ ΕΦΑΡΜΟΓΗΣ ΜΕΤΡΩΝ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΕΣ ΠΡΟΣ ΠΕΛΑΤΗ ΤΥΠΟΣ Παθητικό Σύστημα Θέρμανσης Παθητικό Σύστημα Ψύξης Ενεργητικό Σύστημα Θέρμανσης Ενεργητικό Σύστημα Ψύξης ΕΦΑΡΜΟΓΗ Ναι Όχι ΕΦΑΡΜΟΓΗ ΝΕΩΝ ΣΥΣΤΗΜΑΤΩΝ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΣΥΣΤΗΜΑΤΩΝ ΗΜΕΡΟΜΗΝΙΑ ΕΦΑΡΜΟΓΗΣ ΠΛΗΦΟΡΙΕΣ ΠΡΟΣ ΠΕΛΑΤΗ ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ ΥΠΟΓΡΑΦΗ/ΣΦΡΑΓΕΙΑ ΕΤΑΙΡΕΙΑΣ ΥΠΟΓΡΑΦΗ ΠΑΡΑΛΗΠΤΗ Σελίδα 179

192 Πίνακας 2.6: Ενδεικτικό έντυπο παράδοσης προς τους πελάτες κατά την ολοκλήρωση έργων μόνωσης σε νεόδμητη κατασκευή Στοιχεία Εταιρείας Στοιχεία Πελάτη (Ονοματεπώνυμο/ Τηλέφωνο Επικοινωνίας) Στοιχεία Έργου (Διεύθυνσης, Περιοχή, Πόλη) Ημερομηνία Όροφος Προσανατολισμός ΑΔΙΑΦΑΝΗ ΔΟΜΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΠΑΡΕΜΒΑΣΕΙΣ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΤΟΠΟΘΕΤΗΣΗ ΜΟΝΩΣΗΣ Θέση Πάχος Υλικό ΗΜ/ΝΙΑ ΕΦΑΡΜΟΓΗΣ ΜΕΤΡΩΝ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΕΣ ΠΡΟΣ ΠΕΛΑΤΗ Κατακόρυφα στοιχεία Οπλισμένου Σκυροδέματος Οριζόντια στοιχεία Οπλισμένου Σκυροδέματος Οπτοπλινθοδομή Δώμα Δάπεδο επί εδάφους Δάπεδο σε επαφή με ΜΘΧ Οροφή Πυλωτής ΔΙΑΦΑΝΗ ΔΟΜΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΤΥΠΟΣ ΚΟΥΦΩΜΑΤΟΣ ΗΜΕΡΟΜΗΝΙΑ ΕΦΑΡΜΟΓΗΣ ΜΕΤΡΩΝ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΕΣ ΠΡΟΣ ΠΕΛΑΤΗ Παράθυρα Πόρτες Σελίδα 180

193 Παράρτημα ΕΦΑΡΜΟΓΗ ΝΕΩΝ ΣΥΣΤΗΜΑΤΩΝ ΤΥΠΟΣ ΕΦΑΡΜΟΓΗ Ναι Όχι ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΣΥΣΤΗΜΑΤΩΝ ΗΜΕΡΟΜΗΝΙΑ ΕΦΑΡΜΟΓΗΣ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΕΣ ΠΡΟΣ ΠΕΛΑΤΗ Παθητικό Σύστημα Θέρμανσης Παθητικό Σύστημα Ψύξης Ενεργητικό Σύστημα Θέρμανσης Ενεργητικό Σύστημα Ψύξης ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ ΥΠΟΓΡΑΦΗ/ΣΦΡΑΓΕΙΑ ΕΤΑΙΡΕΙΑΣ ΥΠΟΓΡΑΦΗ ΠΑΡΑΛΗΠΤΗ Σελίδα 181

194 2.11 Αναφορές [1] Ανάπτυξη Καινοτόμων Θερμομονωτικών Ψυχρών Υλικών με βάση την εξηλασμένη πολυστερίνη για την ενεργειακή αναβάθμιση υφιστάμενων και νεόδμητων κτιρίων» (DICOM), 09ΣΥΝ Παραδοτέο: Αποτελέσματα εργαστηριακών μετρήσεων εκπομπών ρύπων και ανάλυση ευαισθησίας, Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης, Τμήμα Μηχανολόγων Μηχανικών, Θεσσαλονίκη, 2015 [2] Anastaselos D., Giama E., Papadopoulos A.M., An assessment tool for the energy, economic and environmental evaluation of thermal insulation solutions. Energy and Buildings 41, pp [3] Papadopoulos A.M., Theodosiou T., Karatzas K., Feasibility of energy saving renovation measures in urban buildings: The impact of energy prices and the acceptable payback time criterion, Energy and Buildings 34, pp [4] [5] SETAC (1993). Guidelines for Life Cycle Assessment: A code of practise. Society of Environmental Toxicology and Chemistry, Washington DC. [6] SETAC (1994). Guidelines for Life Cycle Assessment: A code of practise. Society of Environmental Toxicology and Chemistry, Washington DC. [7] SETAC Europe (1999). Best available practise regarding impact categories and category indicators in Life Cycle Impact Assessment. Second Working Group on LCIA., Int. J. LCA 4(2): [8] Γιαμά Ε.Α., (2010). Ανάπτυξη Μεθοδολογίας για την Ολοκληρωμένη Περιβαλλοντική Αξιολόγηση Κτιρίων στην Ελλάδα. Διδακτορική διατριβή, Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης, Τμήμα Μηχανολόγων Μηχανικών, Εργαστήριο Μετάδοσης Θερμότητας και Περιβαλλοντικής Μηχανικής, Θεσσαλονίκη, Ιανουάριος. [9] Moussiopoulos N. and Boura A., (1998). Life Cycle Analysis, Proceedings of the HELCANET Seminar, Ziti, Thessaloniki, Greece. [10] ISO, (2006) : Environmental management Life Cycle assessment Principles and framework, International Organisation for Standardisation, Geneva. [11] Ανάπτυξη Καινοτόμων Θερμομονωτικών Ψυχρών Υλικών με βάση την εξηλασμένη πολυστερίνη για την ενεργειακή αναβάθμιση υφιστάμενων και νεόδμητων κτιρίων» (DICOM), 09ΣΥΝ Παραδοτέο: Ανάλυση Κύκλου Ζωής, Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης, Τμήμα Μηχανολόγων Μηχανικών, Θεσσαλονίκη, 2015 [12] ISO, (1998) : Environmental management Life cycle assessment Goal and scope definition and inventory analysis, International Organisation for Standardisation, Geneva. [13] ISO, (2000) : Environmental management Life cycle assessment Life cycle impact assessment, International Organisation for Standardisation, Geneva. [14] ISO, (2000) : Environmental management Life cycle assessment Life cycle interpretation, International Organisation for Standardisation, Geneva. [15] Μακρίδης Α., διπλωματική εργασία, «Περιβαλλοντική αξιολόγηση στην παραγωγική διαδικασία της εξηλασμένης πολυστερίνης με χρήση ΑΚΖ», Θεσσαλονίκη, Οκτώβριος, Σελίδα 182

195 Παράρτημα [16] Papadopoulos A.M., Giama E., (2007). Environmental performance evaluation of thermal insulation materials and its impact on the building. Building and Environment 42: [17] Αναστασέλος Β.Δ., (2009). Σύστημα αξιολόγησης θερμομονωτικών λύσεων με έμφαση στις δυνατότητες επαναχρησιμοποίησης και ανακύκλωσής τους. Διδακτορική διατριβή, Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης, Τμήμα Μηχανολόγων Μηχανικών, Εργαστήριο Μετάδοσης Θερμότητας και Περιβαλλοντικής Μηχανικής, Θεσσαλονίκη, Ιούνιος. [18] Ecoinvent, (2012). Life cycle inventories of production systems, Version 2.0, Swiss Centre for Life Cycle Inventories. [19] Pré Consultants, (2012). SimaPro LCA software, Version 7.1., Product écology Consultants, Netherlands. [20] CML 2 baseline method, (2001). Centre for Environmental Studies (CML), University of Leiden. [21] Παπαδόπουλος Α.Μ., Σημειώσεις του μαθήματος Θέρμανση Ψύξη Κλιματισμός, ενότητα «Θερμομόνωση, Θεμελιώδη και έλεγχος θερμομονωτικής επάρκειας κτιρίου», Τμήμα Μηχανολόγων Μηχανικών, ΑΠΘ, Θεσσαλονίκη, 2016 [22] ΠΕΤΕΠ :2009 Συστήματα εξωτερικών θερμομονώσεων (ΣΕΘ) με διογκωμένη πολυστερίνη και λεπτά οπλισμένα οργανικά επιχρίσματα [23] Αραβαντινός Δ., Η θερμική προστασία των κτιρίων και τα θερμομονωτικά υλικά, Σημειώσεις για τις απαιτήσεις του μαθήματος Οικοδομική ΙΙ, [24] «Αξιολόγηση δράσεων εξοικονόμησης ενέργειας σε κτίρια κατοικιών, γραφείων και ξενοδοχείων σε επίπεδο νομών, κλιματικών ζωνών και χώρας». Κέντρο Ανανεώσιμων Πηγών Ενέργειας, Τμήμα Μηχανολόγων Μηχανικών, Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης. [25] ΠΕΤΕΠ :2009 Θερμομονώσεις δωμάτων [26] ΠΕΤΕΠ :2009 Θερμομονώσεις κεραμοσκεπών στεγών [27] Αντωνιάδου Π. (2013). Μεταπτυχιακή Διπλωματική Εργασία με τίτλο «Προς το Μηδενικής Ενεργειακής Κατανάλωσης Κτίριο», στο Μεταπτυχιακό Πρόγραμμα Προστασία Περιβάλλοντος και Βιώσιμη Ανάπτυξη του τμήματος Πολιτικών Μηχανικών ΑΠΘ. [28] Fibran [29] Knauf Συστήματα ξηράς δόμησης, Τεχνικός Οδηγός Κατασκευών με γυψοσανίδα, 2013 [30] Νταρακάς Ε., Σημειώσεις στο μάθημα «Διαχείριση Στερεών Αποβλήτων» στο μεταπτυχιακό πρόγραμμα Προστασία Περιβάλλοντος και Βιώσιμη Ανάπτυξη, 2013 [31] Ευρωπαϊκή Οδηγία 2008/89 [32] [33] Παράρτημα της απόφασης 2000/532/ΕΕ, όπως έχει τροποποιηθεί με τις Αποφάσεις 2001/118/ΕΕ, 2001/119/ΕΕ και 2001/573/ΕΕ της Επιτροπής Ε.Ε. [34] Τζιώγας Χ., Προπτυχιακή Διπλωματική Εργασία Τμήματος Μηχανικών Παραγωγής και Διοίκησης, Δημοκρίτειο Πανεπιστήμιο Θράκης, Ξάνθη Σελίδα 183

196 [35] Παπαδόπουλος Α.Μ., Παρεμβάσεις θερμομόνωσης σε κτίρια κατοικιών και σε επαγγελματικά κτίρια. Κείμενα εργασίας για το πρόγραμμα Κτίζοντας το Μέλλον, ΑΠΘ, [36] Δεριζιώτης Χ. Χαροκόπος Γ. Σκυφτός Κ.: Επιχειρησιακή επικοινωνία: από τη θεωρία στην πράξη. Εκδόσεις Σοφία, 2006 [37] Θεοφανίδου Α., Μεταπτυχιακή Διπλωματική Εργασία με τίτλο «Διερεύνηση επικοινωνιακής στρατηγικής σε επιλεγμένο δείγμα του ελληνικού τραπεζικού συστήματος μια εμπειρική προσέγγιση», στο ΔΠΜΣ στη Διοίκηση Επιχειρήσεων του Πανεπιστημίου Μακεδονίας. [38] Λιονάκης Κ., Παρουσίαση με τίτλο «Marketing Management Ειδικά θέματα: Πωλήσεις», στα πλαίσια μεταπτυχιακού προγράμματος, Αθήνα, [39] [40] Γεωργακοπούλου Ο.Μ., Μεταπτυχιακή Διπλωματική Εργασία με τίτλο «Μονωτικά υλικά και βιωσιμότητα στη σύγχρονη κατασκευή Περιβαλλοντική αξιολόγηση της διογκωμένης πολυστερίνης και του ξυλόμαλλου», στο ΔΠΜΣ Περιβάλλον και Ανάπτυξη, [41] Ινστιτούτο Μικρών Επιχειρήσεων Γενική Συνομοσπονδία Επαγγελματιών Βιοτεχνών Εμπόρων Ελλάδας (ΙΜΕ ΓΣΕΒΕΕ) Χ. Χατζηάστρου. Εκπαιδευτικό Υλικό Τεχνικής Επαγγελματικής Κατάρτισης Τεχνική Κατάρτιση Μονωτών Στεγανοποιητών, 2014 Σελίδα 184

197 Παράρτημα Σύντομες ερωτήσεις ανατροφοδότησης / αυτοαξιολόγησης 2.1. Οι ιδιαιτερότητες των θερμομονωτικών υλικών δεν αποτελούν κριτήριο επιλογής για την εφαρμογή τους σε μια κατασκευή. Α) Σωστό Β) Λάθος 2.2. Για να μην παρατηρούνται αλλοιώσεις και καταστροφή των θερμομονωτικών υλικών, προτείνεται η προσεκτική: Α) Μεταφορά Β) Τοποθέτηση Γ) Συσκευασία Δ) Όλα τα παραπάνω 2.3. Τα κατακόρυφα δομικά στοιχειά από οπλισμένο σκυρόδεμα μπορούν να θερμομονωθούν στον πυρήνα. Α) Σωστό Β) Λάθος 2.4. Που πρέπει να τοποθετείται το θερμομονωτικό υλικό ώστε να αξιοποιείται πλήρως η θερμοχωρητικότητα των δομικών στοιχείων; Α) Εσωτερικά Β) Εξωτερικά Γ) Στον πυρήνα Δ) Συνδυασμός των λύσεων 2.5. Κατά την υλοποίηση επικουρικών εργασιών σε μία υφιστάμενη κατασκευή δεν απαιτείται έλεγχος των κλίσεων στην περιοχή του δώματος. Α) Σωστό Β) Λάθος 2.6. Κατά την θερμομονωτική ενίσχυση υφιστάμενης κατασκευής πιθανές θέσεις της νέα στρώσης του θερμομονωτικού υλικού είναι: Α) Είτε στον πυρήνα είτε εσωτερικά Β) Είτε στον πυρήνα είτε εξωτερικά Γ) Είτε εξωτερικά είτε εσωτερικά Δ) Μόνο εσωτερικά 2.7. Το σύνολο των απορριμμάτων που προκύπτουν από τις εργασίες εργοταξίου, πρέπει να διαχωρίζονται ανάλογα με το είδος τους σε διαφορετικού κάδους συλλογής. Α) Σωστό Β) Λάθος 2.8. Για την σωστή διαχείριση του εξοπλισμού πρέπει να αποφεύγεται η επικοινωνία μεταξύ των ομάδων εργασίας και πρέπει να ακολουθείται πιστά το διάγραμμα εργασιών όπως ορίζεται από το μελετητή. Α) Σωστό Β) Λάθος 2.9. Κατά την υλοποίηση του ποιοτικού ελέγχου γίνεται: Α) Αξιολόγηση υφιστάμενης κατάστασης Β) Χρήση μετρητικού εξοπλισμού Γ) Καταγραφή των πληροφοριών Δ) Όλα τα παραπάνω Όταν παρατηρούνται σημεία έντονης φθοράς της στεγάνωσης, η πιθανότητα εμφάνισης προβλημάτων υγρασίας στον υποκείμενο όροφο είναι πολύ χαμηλή. Α) Σωστό Β) Λάθος Σελίδα 185

198 2.11. Για την επιτυχή επικοινωνία μιας επιχείρησης με τους πελάτες της κρίνεται απαραίτητη η ύπαρξη: Α) Μέσων διάχυσης πληροφοριών της εταιρείας Β) Ευκολία στην επικοινωνία Γ) Εκπαίδευση & κατάρτιση προσωπικού Δ) Όλα τα παραπάνω Η ανάλυση του κύκλου ζωής ενός προϊόντος ή μιας δραστηριότητας είναι ένας τρόπος αποτίμησης των περιβαλλοντικών επιπτώσεων του, ακολουθώντας μία συγκεκριμένη προσέγγιση. Αυτή η προσέγγιση περιλαμβάνει την αναγνώριση και την ποσοτικοποίηση της εκπομπής ρύπων και της κατανάλωσης υλικών που επηρεάζουν το περιβάλλον σε όλα τα στάδια του κύκλου ζωής του προϊόντος ή της δραστηριότητας. Α) Σωστό Β) Λάθος Ο κύκλος ζωής ενός προϊόντος διαχωρίζεται στα εξής στάδια: παραγωγή πρώτων υλών, κατασκευή, χρήση. Α) Σωστό Β) Λάθος Η εφαρμογή θερμομόνωσης εσωτερικά: Α) αξιοποιεί τη θερμική μάζα του κτιρίου Β) δεν ενδείκνυται για εξοχικές κατοικίες Γ) προστατεύει τα δομικά στοιχεία από τις μεταβολές της εξωτερικής θερμοκρασίας Δ) δεν αξιοποιεί τη θερμική μάζα του κτιρίου Με την προσθήκη θερμομόνωσης σε μια μη μονωμένη στέγη μειώνεται ο συντελεστής θερμοπερατότητας του δομικού στοιχείου κατά: Α) 60 70% Β) 40 50% Γ) 20 30% Δ) εξαρτάται από το είδος μόνωσης Τα επικίνδυνα υλικά στις περιπτώσεις μόνωσης, των οποίων η απόρριψη χρήζει ειδικής μεταχείρισης είναι: Α) τα μίγματα με βάση την πίσσα Β) τα μονωτικά υλικά που περιέχουν αμίαντο ή κάποιο επικίνδυνο υλικό Γ) τα κατασκευαστικά υλικά με βάση το γύψο, ρυπασμένα με επικίνδυνα υλικά Δ) όλα τα παραπάνω Οι αρχές συλλογής και επεξεργασίας των επικίνδυνων ή τοξικών αποβλήτων εξαρτάται από την κατηγορία επικινδυνότητας στην οποία ανήκουν βάσει του ισχύοντος νομοθετικού πλαισίου. Α) Σωστό Β) Λάθος Σελίδα 186

199 Παράρτημα Ανακεφαλαίωση Στο κεφάλαιο αυτό παρουσιάστηκαν οι ιδιαιτερότητες και οι τεχνικές προδιαγραφές που διέπουν τα θερμομονωτικά υλικά καθώς και οι βασικές αρχές σε θέματα συσκευασίας, μεταφοράς και ανάλυσης του κύκλου ζωής των προϊόντων. Ακολούθως, παρουσιάστηκε πλήθος κατασκευαστικών λύσεων τόσο για νεόδμητες όσο και υφιστάμενες κτιριακές εγκαταστάσεις, σημειώνοντας τις επιπλέον εργασίες που πρέπει να υλοποιηθούν στην περίπτωση των υφιστάμενων κατασκευών. Στο πλαίσιο αυτό, δίνεται μια ολοκληρωμένη εικόνα στον εκπαιδευόμενο αναφορικά με τον τρόπο λειτουργίας και κατασκευής των δομικών στοιχείων. Επίσης, επισημάνθηκε ο τρόπος διαχείρισης των επικινδύνων και τοξικών αποβλήτων που μπορεί να προκύψουν μέσα από τις διεργασίες που πραγματοποιούνται καθώς και των βασικών αρχών διαχείρισης του εξοπλισμού στο χώρου του εργοταξίου. Επιπλέον, παρουσιάστηκαν τα στοιχεία που λαμβάνονται υπόψη για την διεξαγωγή ενός ποιοτικού ελέγχου με την ολοκλήρωση της κατασκευής καθώς και των παραμέτρων που πρέπει να ελέγχονται ώστε να επιμηκύνεται η διάρκεια ζωής της κατασκευής. Τέλος, καταγράφηκαν τα στοιχεία επικοινωνιακής πολιτικής που πρέπει να λαμβάνει υπόψη της μια επιχείρηση ώστε οι πελάτες της να είναι απόλυτα ικανοποιημένοι από αυτή. Σελίδα 187

200 Παράρτημα Ι. Απαντήσεις στις ερωτήσεις αυτοαξιολόγησης Κεφάλαιο Α 0.2 Γ 0.3 Δ 0.4 Β 0.5 Α 0.6 Β 0.7 Β 0.8 Δ 0.9 Β 0.10 Β 0.11 Α 0.12 Α 0.13 Α 0.14 Γ 0.15 Α 0.16 Δ 0.17 Α 0.18 Β Κεφάλαιο Β 1.2 Α 1.3 Β 1.4 Β 1.5 Β 1.6 Α 1.7 Γ 1.8 Α 1.9 Δ 1.10 Δ 1.11 Α 1.12 Β 1.13 Β Κεφάλαιο Β 2.2 Δ 2.3 Β 2.4 Β 2.5 Β 2.6 Γ 2.7 Α 2.8 Β 2.9 Δ 2.10 Β 2.11 Δ 2.12 Α 2.13 Β 2.14 Δ 2.15 Α 2.16 Δ 2.17 Α Σελίδα 188

201 Παράρτημα ΙΙ. Βιβλιογραφία και πηγές Βιβλιογραφία και πηγές για το Κεφάλαιο 0 Βιβλία, Άρθρα Κανονισμός Ενεργειακής Απόδοσης Κτιρίων (ΚΕΝΑΚ) Οδηγός Εφαρμογής Προγράμματος «Εξοικονόμηση Κατ Οίκον» Ιστοσελίδες Ιστοσελίδα Προγράμματος «Εξοικονόμηση κατ οίκον» Ιστοσελίδα Προγράμματος «Χτίζοντας το Μέλλον» Ιστοσελίδα ΥΠΕΚΑ Άλλες πηγές ΤΟΤΕΕ /2010 «Αναλυτικές εθνικές προδιαγραφές παραμέτρων για τον υπολογισμό της ενεργειακής απόδοσης κτιρίων και την έκδοση του πιστοποιητικού ενεργειακής απόδοσης» ΤΟΤΕΕ /2010 «Θερμοφυσικές ιδιότητες δομικών υλικών και έλεγχος της θερμομονωτικής επάρκειας των κτιρίων» ΤΟΤΕΕ /2010 «Κλιματικά δεδομένα ελληνικών περιοχών» ΤΟΤΕΕ /2010 «Οδηγίες και Έντυπα Ενεργειακών Επιθεωρήσεων» ΟΔΗΓΙΑ 2010/31/ΕΕ του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου της 19ης Μαΐου 2010 για την ενεργειακή απόδοση των κτιρίων ΟΔΗΓΙΑ 2010/30/ΕΕ του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου της 19ης Μαΐου 2010 για την ένδειξη της κατανάλωσης ενέργειας και λοιπών πόρων από τα συνδεόμενα με την ενέργεια προϊόντα μέσω της επισήμανσης και της παροχής ομοιόμορφων πληροφοριών σχετικά με αυτά ΟΔΗΓΙΑ 2012/27/ΕΕ του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου της 25ης Οκτωβρίου 2012 για την ενεργειακή απόδοση, την τροποποίηση των οδηγιών 2009/125/ΕΚ και 2010/30/ΕΕ και την κατάργηση των οδηγιών 2004/8/ΕΚ και 2006/32/ΕΚ Σελίδα 189

202 Βιβλιογραφία και πηγές για το Κεφάλαιο 1 Βιβλία, Άρθρα Πανελλήνιος Σύνδεσμος Εταιριών Μόνωσης Επιστημονικά θέματα για τη μόνωση Ενημέρωση Ινστιτούτο Μικρών Επιχειρήσεων Γενική Συνομοσπονδία Επαγγελματιών Βιοτεχνών Εμπόρων Ελλάδας (ΙΜΕ ΓΣΕΒΕΕ) Χ. Χατηάστρου. Εκπαιδευτικό Υλικό Τεχνικής Επαγγελματικής Κατάρτισης Τεχνική Κατάρτιση Μονωτών Στεγανοποιητών, 2014 Πρακτικός Οδηγός Εξοικονόμησης Ενέργειας σε Κτίρια ENFORCE Building Energy Efficiency Project BEEP Measuring the characteristics of thermal insulation materials Training Manual, 2015 Building Performance Institute BPI Technical Standards for the Envelope Professional, 2010 Training Manual on Application of Building Insulation A Step by Step Guide to the Practice of Good Insulation techniques for the Energy Efficiency of Buildings North American Insulation Manufacturers Association (NAIMA), Building Insulation A Performance Comparison for Today s Environmental Home Builder, ASHRAE.com, 2009 Ιστοσελίδες European Organisation for Technical Assessment International Organization for Standardization Εθνικό Τυπογραφείο Ελληνικές Τεχνικές Προδιαγραφές Ελληνικός Οργανισμός Τυποποίησης Υπουργείο Περιβάλλοντος & Ενέργειας Νομοθετικό Έργο Άλλες πηγές ΤΟΤΕΕ /2010 «Αναλυτικές εθνικές προδιαγραφές παραμέτρων για τον υπολογισμό της ενεργειακής απόδοσης κτιρίων και την έκδοση του πιστοποιητικού ενεργειακής απόδοσης» ΤΟΤΕΕ /2010 «Θερμοφυσικές ιδιότητες δομικών υλικών και έλεγχος της θερμομονωτικής επάρκειας των κτιρίων» ΤΟΤΕΕ /2010 «Οδηγίες και Έντυπα Ενεργειακών Επιθεωρήσεων» ΟΔΗΓΙΑ 2010/31/ΕΕ του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου της 19ης Μαΐου 2010 για την ενεργειακή απόδοση των κτιρίων Σελίδα 190

203 Παράρτημα Βιβλιογραφία και πηγές για το Κεφάλαιο 2 Βιβλία, Άρθρα Οδηγός Εφαρμογής Προγράμματος «Εξοικονόμηση Κατ Οίκον» We Qualify Εγχειρίδιο για εγκαταστάτες εξωτερικής και συμβατικής θερμομόνωσης, 2015 We Qualify Εκπαιδευτικές παρουσιάσεις τοποθέτησης θερμομόνωσης Πανελλήνιος Σύνδεσμος Διογκωμένης Πολυστερίνης Εκπαιδευτικό υλικό Ιστοσελίδες Κτίζοντας το Μέλλον Με παρεμβάσεις μεγάλης κλίμακας Πανελλήνιος Σύνδεσμος Διογκωμένης Πολυστερίνης Πανελλήνιος Σύνδεσμος Εταιριών Μόνωσης Τεχνικές Οδηγίες Τεχνικού Επιμελητηρίου Ελλάδος portal.tee.gr/portal/page/portal/scientific_work/gr_energeias/kenak Άλλες πηγές ΕΛΟΤ ΤΠ :2009, Συστήματα μόνωσης εξωτερικού κελύφους κτιρίου με διογκωμένη πολυστερίνη και λεπτά οπλισμένα συνθετικά επιχρίσματα. ΕΛΟΤ ΤΠ :2009, Θερμομόνωση εξωτερικών τοίχων. ΕΛΟΤ ΤΠ :2009, Θερμομονώσεις δωμάτων. ΕΛΟΤ ΤΠ :2009, Θερμομονώσεις κεραμοσκεπών στεγών. ΕΛΟΤ ΤΠ :2009, Στεγανοποίηση δωμάτων και στεγών με ασφαλτικές μεμβράνες. ΕΛΟΤ 1415, Στεγάνωση δωμάτων με ασφαλτικές μεμβράνες. ΕΛΟΤ ΤΠ :2009, Στεγανοποίηση δωμάτων και στεγών με μεμβράνες PVC. Σελίδα 191

204 ΙΙΙ. Συμβουλές για τη σωστή εφαρμογή θερμομόνωσης Εκπαιδεύσου στην εφαρμογή μόνωσης για κατασκευή κτιρίων μηδενικής ενεργειακής κατανάλωσης ή συνεργάσου με εκπαιδευμένο προσωπικό σε πρώιμο στάδιο του έργου. Προστάτεψε τα υλικά μόνωσης από φθορές. Στοίβαξε τα σε εσωτερικό χώρο, επίπεδο και σε απόσταση από το έδαφος και οργάνωσε τα ώστε τα πάνω πάνω να χρησιμοποιηθούν πρώτα. Επέλεξε τον κατάλληλο εξοπλισμό για δέσιμο και ανύψωση βαρέων δομικών στοιχείων. Προμηθεύσου εξειδικευμένα εργαλεία για κοπή πάνελ. Βεβαιώσου ότι η θεμελίωση είναι επαρκής και το κτίριο δεν έχει σημαντικές ρωγμές >3mm. Προετοίμασε μια πρόταση αποστράγγισης τόσο για την τοιχοποιία όσο και για την οροφή για την προστασία της μόνωσης από την υγρασία. Η ελαχιστοποίηση της διαρροής αέρα είναι πρωταρχικός στόχος, οπότε πρέπει να γνωρίζεις τις λεπτομέρειες σύνδεσης και στερέωσης των πάνελ. Έλεγξε την ακρίβεια του σχεδίου και βεβαιώσου ότι οι λεπτομέρειες σχετικά με τα επιτρεπόμενα ανοίγματα είναι σωστές. Βεβαιώσου ότι τα σημειακά φορτία στηρίζονται επαρκώς. Σύνδεσε τους ηλιακούς συλλέκτες στην οροφή ελαχιστοποιώντας τα τρυπήματα στην μεμβράνη της στέγης που αυξάνουν τον κίνδυνο διαρροής. Μια ενιαία δοκός για τη στήριξη των πάνελ στην οροφή επιταχύνει τον χρόνο κατασκευής. Σχεδίασε την κατανομή εργασιών και μερίμνησε για γερανό ώστε να γίνει η δουλειά γρήγορα και με ασφάλεια. Χάραξε ένα άρτιο σχέδιο κατασκευής αντίστοιχο των διαθέσιμων πόρων και βεβαιώσου ότι το κατανοούν όλοι οι υπεργολάβοι. (πηγή: base/top 10 tips working structural insulated panels) Σελίδα 192

205 Παράρτημα ΙV. Λίστα σημείων ελέγχου Διεύθυνση εφαρμογής: Υπεύθυνος εργασιών: Ημερομηνία: Απαραίτητη προϋπόθεση Εφαρμογή μόνωσης Συμβουλευτείτε τις τεχνικές οδηγίες του κατασκευαστή του προϊόντος Τηρείτε όλες τις απαιτούμενες πρόνοιες ασφάλειας και υγιεινής στο εργοτάξιο Συνθήκες περιβάλλοντος Ελέξτε αν το υλικό κατασκευής και η μορφή του θερμομονωτικού υλικού είναι κατάλληλα για τη δεδομένη εφαρμογή Τηρήστε την ελάχιστη και μέγιστη χρονική διάρκεια που προτείνει ο κατασκευαστής μεταξύ κάθε νέας στρώσης που εφαρμόστηκε Εφαρμόστε οπτικό έλεγχο μετά την εφαρμογή της θερμομόνωσης: Επιπεδότητα Σταθερότητα Καλή στερέωση στις ακμές Δεν υπάρχουν ασυνέχειες στη θερμομόνωση Εξωτερική θερμομόνωση Η θερμοκρασία να κυμαίνεται μεταξύ 5 C 30 C Η μέγιστη σχετική υγρασία να είναι έως 90% Να μην υπάρχει μεγάλη διακύμανση των καιρικών συνθηκών Χρήση χλιαρού νερού θερμοκρασίας έως 30 C κατά την εφαρμογή Αποφυγή πραγματοποίησης εργασιών υπό βροχή Προστασία της επιφάνειες εφαρμογής του θερμομονωτικού υλικού από έντονους ανέμους Αποφυγή εργασιών εάν υπάρχει πρόβλεψη για βροχή, παγετό, καύσωνα Εσωτερική θερμομόνωση Η μέγιστη σχετική υγρασία να είναι έως 90% Προετοιμασία υποστρώματος Νέα κατασκευή Έχουν στεγνώσει πλήρως οι επιφάνειες Έχουν ολοκληρωθεί όλες οι ηλεκτρομηχανολογικές και υδραυλικές εγκαταστάσεις και έχουν κρατηθεί οι απαιτούμενες αναμονές και πρόνοιες Σελίδα 193

206 Έχουν τοποθετηθεί οι κάσες των κουφωμάτων Έχει καθαριστεί πολύ καλά η επιφάνεια από ακαθαρσίες Υφιστάμενη κατασκευή Έχουν αφαιρεθεί όλες οι εγκαταστάσεις στην επιφάνεια και κρατηθεί οι απαιτούμενες αναμονές και πρόνοιες Εξωτερική θερμομόνωση Έχουν κλείσει οι αρμοί στο υπόστρωμα από την αφαίρεση του υφιστάμενου εξοπλισμού Η επιφάνεια είναι στεγνή και καθαρή Έχουν αντιμετωπιστεί τυχόν προβλήματα υγρασίας Οι επιφάνειες είναι στατικά κατάλληλες να φέρουν τα φορτία της θερμομόνωσης Όλες οι επιφάνειες που δεν πρόκειται να επικαλυφθούν έχουν προστατευτεί ώστε να μην εισχωρήσει υγρασία Λείες επιφάνειες έχουν αποξεστεί για να αυξηθεί η πρόσφυσή τους Αν απαιτείται έχει ασταρωθεί η επιφάνεια γα να αυξηθεί η πρόσφυση Υφιστάμενη τοιχοποιία Έχει τοποθετηθεί και στερεωθεί περιμετρικά ο μεταλλικός οδηγός στήριξης, αρχίζοντας από τη ψηλότερη θέση της βάσης του κτιρίου Μεταξύ διαδοχικών οδηγών έχει κρατηθεί η απαιτούμενη απόσταση για τις διαστολές Έχει προετοιμαστεί η κόλλα βάσει των οδηγιών του κατασκευαστή Η κόλλα διαστρώθηκε ομοιόμορφα ώστε να μην εισέρχεται αέρας πίσω από την πλάκα και καλύπτει περίπου 30 50% της επιφάνειας της πλάκας Έχει αφαιρεθεί η μια πατούρα από την πρώτη σειρά πλακών και η απομένουσα πατούρα πατάει στην επιφάνεια Αν διατίθενται γωνιακά θερμομονωτικά προφίλ, έχουν χρησιμοποιηθεί ΑΡΧΙΚΑ ΜΟΝΟ στην πρώτη γωνιά και στη συνέχεια τοποθετήθηκαν οι πλάκες έως τη δεύτερη γωνιά Οι πλάκες τοποθετήθηκαν με τον ελάχιστο δυνατό αρμό μεταξύ τους Έχουν χρησιμοποιηθεί ορθά οι πατούρες Αν οι θερμομονωτικές πλάκες διαθέτουν οριζόντιες γραμμώσεις, αυτές τοποθετήθηκαν κατακόρυφα Έχει επιτευχθεί καλή πρόσφυση των πλακών Σε κάθε νέα πλάκα που τοποθετείται αφαιρέθηκε η περίσσεια γόμας από τις ακμές Η κάθε νέα παράλληλη σειρά είναι μετατοπισμένη σε σχέση με την προηγούμενη Αν δεν διατίθενται γωνιακά προφίλ, στο τέλος της γωνιάς του κτιρίου έχει αφεθεί το κατάλληλο μήκος για να καλύψει το πάχος της την άλλη πλευρά Σελίδα 194

207 Παράρτημα Οι πλάκες στα ανοίγματα δεν αποτελούν συνέχεια των ακμών των ανοιγμάτων Έχει τοποθετηθεί ο απαιτούμενος αριθμός βυσμάτων αφού παρέλθει ο απαιτούμενος χρόνος για να στεγνώσει η γόμα Τα βύσματα έχουν το κατάλληλο μήκος Οι ροδέλες των βυσμάτων αγγίζουν απαλά την πλάκα και δεν προεξέχουν Έγινε έλεγχος της επιφάνειας της θερμομόνωσης (επιπεδότητα και ενώσεις) Έχουν στοκαριστεί οι οπές των βυσμάτων και αρμολογηθεί οι ενώσεις Έχει εξομαλυνθεί όλη η επιφάνεια Έχει εφαρμοσθεί ομοιόμορφα το πρώτο επίχρισμα με οδοντωτή σπάτουλα Έχει τοποθετηθεί ομοιόμορφα το υαλόπλεγμα και πιέστηκε ελαφρά στη γόμα ώστε να μην είναι στην επιφάνεια και ούτε να παρουσιάζει φουσκώματα ή πτυχές Κάθε νέο φύλλο υαλοπλέγματος επικαλύπτει το προηγούμενο τουλάχιστον 10cm Αν διατίθενται έχουν τοποθετηθεί ειδικά προφίλ υαλοπλέγματος στις γωνίες και οριζόντιες προεξοχές που αλληλεπικαλύπτονται με το κυρίως πλέγμα Αν απαιτείται, χρησιμοποιήθηκε αστάρι πριν το τελικό επίχρισμα Το τελικό επίχρισμα εφαρμόσθηκε μετά που στέγνωσε η γόμα και δόθηκαν οι απαιτούμενες κλίσεις στα ανοίγματα/προβόλους Καλούπωμα νέας τοιχοποιίας από σκυρόδεμα Έχει υπολογιστεί στον ξυλότυπο το πάχος των θερμομονωτικών πλακών Έχουν στερεωθεί πολύ καλά οι πλάκες στον ξυλότυπο Ο οπλισμός έχει τοποθετηθεί προσεκτικά και δεν έγινε ζημιά στις θερμομονωτικές πλάκες Έχει πατηθεί καλά το μπετόν στον ξυλότυπο Έχει ληφθεί υπόψη ο επιπλέον χρόνος που απαιτείται για να στεγνώσει το μπετόν Έχει εφαρμοσθεί κατάλληλα η θερμομόνωση στην υπόλοιπη τοιχοποιία (αν υπάρχει) Συμβατικό δώμα Έχουν σημανθεί κατάλληλα οι υδρορροές Αφαιρέθηκε ο σοβάς των στηθαίων σε κατάλληλο ύψος Κατασκευάστηκε το περιμετρικό λούκι για άμβλυνση της γωνίας των στηθαίων Κατασκευάστηκε σωστά το φράγμα υδρατμών Έχει προετοιμαστεί η κόλλα βάσει των οδηγιών του κατασκευαστή Η κόλλα διαστρώθηκε ομοιόμορφα ώστε να μην εισέρχεται αέρας πίσω από την πλάκα και καλύπτει περίπου 30 50% της επιφάνειας της πλάκας Οι πλάκες τοποθετήθηκαν με τον ελάχιστο δυνατό αρμό μεταξύ τους Σελίδα 195

208 Έχουν χρησιμοποιηθεί ορθά οι πατούρες Η κάθε νέα παράλληλη σειρά είναι μετατοπισμένη σε σχέση με την προηγούμενη Αν τοποθετήθηκε δεύτερη στρώση θερμομονωτικού υλικού, είναι κάθετα στην προηγούμενη Αρμολογήθηκαν οι αρμοί και καλύφθηκαν με ταινία Τοποθετήθηκε επιπλέον φύλλο πολυουρεθάνης για προστασία Έγινε ορθά η χάραξη των κλίσεων και τοποθετήθηκαν οι οδηγοί Η στρώση κλίσεων έχει την απαιτούμενη κλίση Εφαρμόσθηκε ορθά η στεγανωτική στρώση Στα στηθαία η στεγανωτική στρώση ακολουθεί τις γωνιές και τερματίζει περίπου 10 15cm στο κατακόρυφο ύψος, δημιουργώντας μια απόλυτα στεγανή λεκάνη Στερεώθηκε η στεγανωτική στρώση στα στηθαία Εφαρμόσθηκε προστατευτική στρώση Κατασκευάστηκε η τελική στρώση Έγινε υδατοστεγής ένωση στις υδρορροές και σε εγκαταστάσεις της ταράτσας Τοποθετήθηκαν εξαεριστήρες αν απαιτείται Τοποθετήθηκαν σίτες προστασίας στις υδρορροές Αντεστραμμένο δώμα Έχουν σημανθεί κατάλληλα οι υδρορροές Αφαιρέθηκε ο σοβάς των στηθαίων σε κατάλληλο ύψος Κατασκευάστηκε το περιμετρικό λούκι για άμβλυνση στις γωνίας των στηθαίων Έγινε ορθά η χάραξη των κλίσεων και τοποθετήθηκαν οι οδηγοί Η στρώση κλίσεων έχει την απαιτούμενη κλίση Εφαρμόσθηκε ορθά η στεγανωτική στρώση Στα στηθαία η στεγανωτική στρώση ακολουθεί στις γωνιές και τερματίζει περίπου 10 15cm στο κατακόρυφο ύψος, δημιουργώντας μια απόλυτα στεγανή λεκάνη Στερεώθηκε η στεγανωτική στρώση στα στηθαία Έγινε υδατοστεγής ένωση στις υδρορροές και σε εγκαταστάσεις στις ταράτσας Εφαρμόσθηκε προστατευτική/διαχωριστική στρώση Τοποθετήθηκαν εξαεριστήρες αν απαιτείται Έχει προετοιμαστεί η κόλλα βάσει των οδηγιών του κατασκευαστή Η κόλλα διαστρώθηκε ομοιόμορφα ώστε να μην εισέρχεται αέρας πίσω από την πλάκα και Σελίδα 196

209 Παράρτημα καλύπτει περίπου 30 50% στις επιφάνειας στις πλάκας Οι πλάκες τοποθετήθηκαν με τον ελάχιστο δυνατό αρμό μεταξύ τους Έχουν χρησιμοποιηθεί ορθά οι πατούρες Η κάθε νέα παράλληλη σειρά είναι μετατοπισμένη σε σχέση με την προηγούμενη Αν τοποθετήθηκε δεύτερη στρώση θερμομονωτικού υλικού, είναι κάθετα στην προηγούμενη Αρμολογήθηκαν οι αρμοί και καλύφθηκαν με ταινία Τοποθετήθηκε επιπλέον φύλλο πολυουρεθάνης για προστασία Τοποθετήθηκε επιπλέον προστατευτικό υλικό Εφαρμόσθηκε ορθά η τελική στρώση Τοποθετήθηκαν σίτες προστασίας στις υδρορροές Στέγη Αν η εφαρμογή είναι αντίστοιχη του συμβατικού ή αντεστραμμένου δώματος, ακολουθήθηκαν οι αντίστοιχοι έλεγχοι Το θερμομονωτικό υλικό έχει καλύψει όλη την επιφάνεια της στέγης Έχει γεμίσει πλήρως το κενό μεταξύ των τεγίδων και δεν υπάρχουν ορατά κενά στη θερμομόνωση Αν το θερμομονωτικό υλικό είναι ρολό, δεν είναι συμπιεσμένο μεταξύ των οδηγών ή εύκολο να μετακινηθεί Έχει διατηρηθεί μικρό διάκενο πάνω από το θερμομονωτικό υλικό Δεν έχει καταστραφεί το θερμομονωτικό υλικό από τις τεγίδες της στέγης Αν απαιτείται έχει εφαρμοσθεί το απαιτούμενο φράγμα υδρατμών και ανοίγματα αερισμού Δάπεδο σε επαφή με το έδαφος Το θερμομονωτικό υλικό έχει πολύ καλή αντοχή έναντι θλιπτικών φορτίων Το θερμομονωτικό υλικό δεν προσβάλλεται από την υγρασία Έχει γίνει σωστή υγρομόνωση του πατώματος Οι αρμοί μεταξύ των θερμομονωτικών πλακών είναι όσο το δυνατόν μικρότεροι Έγινε αρμολόγηση των θερμομονωτικών πλακών Αν θα τοποθετηθεί ενδοδαπέδια θέρμανση, έχει τοποθετηθεί πάνω από τη θερμομόνωση ανακλαστική μεμβράνη, έχει χρησιμοποιηθεί το κατάλληλο υπόστρωμα της ενδοδαπέδιας θέρμανσης και το αντίστοιχο θερμομπετόν Δάπεδο πάνω από πιλοτή ή μη θερμαινόμενο Αν η εφαρμογή θα γίνει μέσα στο καλούπι, να γίνει με προσοχή το ξεκαλούπωμα Σελίδα 197

210 χώρο απευθείας κάτω από την πλάκα Έχει ασταρωθεί η επιφάνεια του θερμομονωτικού υλικού Έχει ετοιμαστεί η γόμα βάσει των οδηγιών του κατασκευαστή Έχει προετοιμαστεί η κόλλα βάσει των οδηγιών του κατασκευαστή Η κόλλα διαστρώθηκε ομοιόμορφα ώστε να μην εισέρχεται αέρας πίσω από την πλάκα και καλύπτει περίπου 30 50% της επιφάνειας της πλάκας Οι πλάκες τοποθετήθηκαν με τον ελάχιστο δυνατό αρμό μεταξύ τους Έχουν χρησιμοποιηθεί ορθά οι πατούρες Η κάθε νέα παράλληλη σειρά είναι μετατοπισμένη σε σχέση με την προηγούμενη Έχουν τοποθετηθεί ο απαιτούμενος αριθμός βυσμάτων αφού παρέλθει ο απαιτούμενος χρόνος για να στεγνώσει η γόμα. Τα βύσματα έχουν το κατάλληλο μήκος Οι ροδέλες των βυσμάτων αγγίζουν απαλά την πλάκα και δεν προεξέχουν Έγινε έλεγχος της επιφάνειας της θερμομόνωσης (επιπεδότητα και ενώσεις) Έχουν στοκαριστεί οι οπές των βυσμάτων και αρμολογηθούν οι ενώσεις Έχει εξομαλυνθεί όλη η επιφάνεια Έχει εφαρμοσθεί ομοιόμορφα το πρώτο επίχρισμα με οδοντωτή σπάτουλα Έχει τοποθετηθεί ομοιόμορφα το υαλόπλεγμα και πιέστηκε ελαφρά στη γόμα ώστε να μην είναι την επιφάνεια και ούτε να παρουσιάζει φουσκώματα ή πτυχές Κάθε νέο φύλλο υαλοπλέγματος επικαλύπτει το προηγούμενο τουλάχιστον 10cm Το τελικό επίχρισμα εφαρμόσθηκε μετά που στέγνωσε η γόμα Καλύφθηκαν με το τελικό επίχρισμα επαρκώς όλες οι γωνίες με τα οριζόντια δομικά στοιχεία (αν υπάρχουν) Θερμομονωτικός σοβάς Έχει διαμορφωθεί κατάλληλα η επιφάνεια ώστε να αυξηθεί η πρόσφυση και αν απαιτείται χρησιμοποιήθηκε κατάλληλο αστάρι ή πλέγμα για αύξηση της πρόσφυσης Έχει γίνει η κατάλληλη προεργασία στην επιφάνεια βάσει των οδηγιών του κατασκευαστή Τοποθετήθηκαν οι οδηγοί για το απαιτούμενο πάχος Χρησιμοποιήθηκαν κατάλληλοι οδηγοί στις γωνίες οι οποίοι και στερεώθηκαν βάσει του απαιτούμενου πάχους Σελίδα 198

211 Παράρτημα Θερμομονωτικά τούβλα Τοποθετήθηκε το προφίλ στη βάση του κτιρίου, στην επαφή με το έδαφος Διαστρώθηκαν ομοιόμορφα οι απαιτούμενες στρώσεις, στα πλαίσια του ελάχιστου και μέγιστου πάχους που προτείνει ο κατασκευαστής Χρησιμοποιήθηκε υαλόπλεγμα όπου απαιτήθηκε Καλύφθηκαν οι ατέλειες της τελικής επιφάνειας με σπάτουλα (αν απαιτείται) Ραντίστηκε ο σοβάς για 2 3 μέρες μετά την εφαρμογή (αν απαιτείται) Νέα τοιχοποιία Οι κολώνες και δοκοί του κελύφους έχουν θερμομονωθεί κατάλληλα Δεν υπάρχουν ασυνέχειες στη θερμομόνωση που θα προκαλέσουν θερμογέφυρες: Μεταξύ των θερμομονωτικών υλικών Στη βάση, οροφή και πλαϊνές ενώσεις Δικέλυφη τοιχοποιία Νέα Τοιχοποιία Οι αποστάσεις μεταξύ των δύο τοίχων είναι ικανοποιητικές για να τοποθετηθεί στο ενδιάμεσο το θερμομονωτικό υλικό και να παραμένει μικρό διάκενο αέρα Στη βάση του διάκενου χρησιμοποιήθηκε άμμος ή πηλός Έχουν τοποθετηθεί οι απαιτούμενοι συνδετήρες μεταξύ των τοίχων κατά την κατασκευή Αν κτίσθηκε σκιννέττα, έχει θερμομονωθεί κατάλληλα για να αποφευχθούν οι θερμογέφυρες Οι κολώνες και δοκοί του κελύφους έχουν θερμομονωθεί κατάλληλα Δεν υπάρχουν ασυνέχειες στη θερμομόνωση που θα προκαλέσουν θερμογέφυρες: Μεταξύ των θερμομονωτικών υλικών Στη βάση, οροφή και πλαϊνές ενώσεις Αν το θερμομονωτικό υλικό έχει ανακλαστική επιφάνεια, αυτή πρέπει να βλέπει προς το εσωτερικό του κτιρίου Υφιστάμενη τοιχοποιία Έχει χρησιμοποιηθεί ικανοποιητική ποσότητα υλικού για να καλύψει όλο το διάκενο Έχουν κλείσει οι τρύπες που ανοίχθηκαν Εσωτερική θερμομόνωση Τοιχοποιία με θερμομονωτικές πλάκες Έχουν γίνει προέκταση των αναμονών σε κατάλληλο μήκος Έχει προετοιμαστεί η κόλλα βάσει των οδηγιών του κατασκευαστή Αν η επιφάνεια είναι λεία, χρησιμοποιήθηκε κατάλληλο αστάρι Σελίδα 199

212 Οι πλάκες τοποθετήθηκαν σε σειρές από κάτω προς τα πάνω Οι αποστάσεις των πλακών μεταξύ τους είναι οι ελάχιστες δυνατές Κατά την τοποθέτηση οι πλάκες πιέστηκαν ελαφρά ώστε να διαφύγει ο εγκλωβισμένος αέρας Ανοίχθηκαν οι κατάλληλες τρύπες για τις αναμονές χρησιμοποιώντας θερμομονωτικά παρελκόμενα Αρμολογήθηκαν οι αρμοί και καλύφτηκαν με χαρτοταινία Έγινε το τελικό φινίρισμα Αν ήταν απαραίτητο, χρησιμοποιήθηκε υαλόπλεγμα Αν ήταν απαραίτητο, τοποθετήθηκαν οι γυψοσανίδες Τοιχοποιία με μεταλλικό σκελετό και γυψοσανίδες Έγινε κατάλληλη χάραξη των σημείων τοποθέτησης του σκελετού Οι οδηγοί στη βάση και οροφή του τοίχου στερεώθηκαν καλά με βίδες (ρόμπλαξ) Το μήκος του σκελετού είναι κατάλληλο για το πάχος του θερμομονωτικού υλικού Για καλύτερη πρόσφυση του σκελετού στον τοίχο, χρησιμοποιήθηκε κολλητική ταινία Οι ορθοστάτες έχουν κατάλληλες αποστάσεις μεταξύ τους ανάλογα με το πλάτος του ρολού Οι ορθοστάτες στερεώθηκαν στους οδηγούς βάσης και οροφής Το θερμομονωτικό ρολό τοποθετήθηκε μεταξύ των ορθοστατών χωρίς να καμπυλώνει ή να αφήνει κενά Οι ηλεκτρομηχανολογικές/υδραυλικές αναμονές έχουν περάσει μέσα από το υλικό και έχουν μονωθεί κατάλληλα Τοποθετήθηκαν οι γυψοσανίδες και στερεώθηκαν στους ορθοστάτες Μεταξύ γυψοσανίδας και θερμομονωτικού υλικού υπάρχει μικρό διάκενο αέρα Αν τοποθετήθηκε δεύτερη σειρά γυψοσανίδας, εφαρμόσθηκε σταυρωτά σε σχέση με την προηγούμενη Οι ενώσεις των γυψοσανίδων αρμολογήθηκαν και καλύφθηκαν με χαρτοταινία Έγινε το τελικό φινίρισμα της επιφάνειας Δώμα με θερμομονωτικές πλάκες Έχει γίνει προέκταση των αναμονών σε κατάλληλο μήκος Έχει προετοιμαστεί η κόλλα βάσει των οδηγιών του κατασκευαστή Αν η επιφάνεια είναι λεία, χρησιμοποιήθηκε κατάλληλο αστάρι Η κόλλα καλύπτει στο 30 50% της επιφάνειας της πλάκας Οι πλάκες τοποθετήθηκαν σε σειρές από μια γωνιά και κάλυψαν όλη την επιφάνεια Σελίδα 200

213 Παράρτημα Κατά την τοποθέτηση οι πλάκες πιέστηκαν ελαφρά ώστε να διαφύγει ο εγκλωβισμένος αέρας Ανοίχθηκαν οι κατάλληλες τρύπες για τις αναμονές χρησιμοποιώντας θερμομονωτικά παρελκόμενα Αρμολογήθηκαν οι αρμοί και καλύφτηκαν με χαρτοταινία Έγινε το τελικό φινίρισμα Αν ήταν απαραίτητο, χρησιμοποιήθηκε υαλόπλεγμα Ψευδοτάβανο με μεταλλικό σκελετό και γυψοσανίδες Έγινε κατάλληλη χάραξη των σημείων τοποθέτησης του σκελετού Τοποθετήθηκαν οι κύριοι οδηγοί του σκελετού σε σωστές αποστάσεις Το μήκος των οδηγών είναι κατάλληλο για το πάχος του θερμομονωτικού υλικού Το θερμομονωτικό ρολό τοποθετήθηκε μεταξύ των ορθοστατών χωρίς να καμπυλώνει ή να αφήνει κενά Μεταξύ πλάκας και θερμομονωτικού υλικού υπάρχει μικρό διάκενο αέρα Οι ηλεκτρομηχανολογικές/υδραυλικές αναμονές έχουν περάσει μέσα από το υλικό και έχουν μονωθεί κατάλληλα Τοποθετήθηκαν οι δευτερεύοντες οδηγοί (αν απαιτείτο) Τοποθετήθηκαν οι γυψοσανίδες και στερεώθηκαν στους ορθοστάτες Μεταξύ γυψοσανίδων και θερμομονωτικού υλικού υπάρχει μικρό διάκενο αέρα Θερμομόνωση ανάμεσα του ξύλινου πατώματος (παρκέ) Έχει εφαρμοσθεί καλή υγρομόνωση Έχουν τελειώσει οι εργασίες στα κουφώματα Οι ξύλινοι οδηγοί (καδρόνια) στερεώθηκαν καλά στην πλάκα και έχουν σωστές αποστάσεις μεταξύ τους Αν διατίθενται αντικραδασμικά προφίλ, διατηρήθηκαν οι προτεινόμενες αποστάσεις από τον προμηθευτή Το θερμομονωτικό υλικό σε ρολό τοποθετήθηκε μεταξύ των καδρονιών χωρίς να καμπυλώνει ή να αφήνει κενά Θερμομόνωση πάνω από το πάτωμα Έχει προετοιμαστεί η κόλλα βάσει των οδηγιών του κατασκευαστή Αν η επιφάνεια είναι λεία, χρησιμοποιήθηκε κατάλληλο αστάρι Η κόλλα καλύπτει στο 30 50% της επιφάνειας της πλάκας Οι πλάκες τοποθετήθηκαν σε σειρές από μια γωνιά και κάλυψαν όλη την επιφάνεια Κατά την τοποθέτηση οι πλάκες πιέστηκαν ελαφρά ώστε να διαφύγει ο εγκλωβισμένος αέρας Αρμολογήθηκαν οι αρμοί και καλύφτηκαν με χαρτοταινία Χύθηκε ελαφρομπετόν πάνω από τις πλάκες Σελίδα 201

214 Αν θα τοποθετηθεί ενδοδαπέδια θέρμανση, έχει τοποθετηθεί πάνω από τη θερμομόνωση ανακλαστική μεμβράνη, έχει χρησιμοποιηθεί το κατάλληλο υπόστρωμα της ενδοδαπέδιας θέρμανσης και το αντίστοιχο θερμομπετόν Τοποθετήθηκαν τα κεραμικά Θερμομόνωση ξύλινης στέγης πάνω από μη θερμαινόμενο χώρο Έχει γεμίσει πλήρως το κενό μεταξύ των τεγίδων και δεν υπάρχουν ορατά κενά στη θερμομόνωση Αν το θερμομονωτικό υλικό είναι ρολό, δεν είναι συμπιεσμένο μεταξύ των οδηγών ή εύκολο να μετακινηθεί Έχει διατηρηθεί μικρό διάκενο πάνω από το θερμομονωτικό υλικό Δεν έχει καταστραφεί το θερμομονωτικό υλικό από τις τεγίδες της στέγης Αν ο χώρος κάτω από τη στέγη είναι προσπελάσιμος, έχουν τοποθετηθεί γυψοσανίδες για να καλύπτουν το θερμομονωτικό υλικό (πηγή: We Qualify Σελίδα 202

215 Παράρτημα Λίστα ελέγχου εργασιών μόνωσης (πηγή: State of California California Energy Commission) Στην παρακάτω λίστα ελέγχου τα γράμματα Μ και ΑΣ αντιπροσωπεύουν τη μόνωση και την αεροστεγανότητα. Διεύθυνση εφαρμογής: Υπεύθυνος εργασιών: Ημερομηνία: Δομικό στοιχείο Θεμελίωση AΣ Κριτήριο Η ένωση της θεμελίωσης με την πλάκα δαπέδου έχει στεγανοποιηθεί. Τοιχοποιία Μ Η μόνωση είναι μόνιμα προσαρτημένη στους τοίχους Παράθυρα και πόρτες AΣ Το διάστημα μεταξύ παραθύρου/ πόρτας και πλαισίου είναι αεροστεγανό. Διαχωριστικό χώρου στάθμευσης AΣ Υπάρχει στρώση αεροστεγανότητας μεταξύ του χώρου στάθμευσης και των κλιματιζόμενων χώρων. Υδραυλικά και ηλεκτρολογικά Μ Η μόνωση είναι τοποθετημένη μεταξύ της εξωτερικής πλευράς του τοίχου και των σωληνώσεων. Η ινώδης μόνωση κόβεται ώστε να προσαρμόζεται γύρω από σωληνώσεις και καλώδια, ενώ η αφρώδης μόνωση εκτείνεται πίσω από σωληνώσεις και καλωδιώσεις. Ντους/ μπανιέρα σε εξωτερικό τοίχο Μ AΣ Τα ντους και οι μπανιέρες που βρίσκονται σε εξωτερικούς τοίχους είναι μονωμένα. Τα ντους και οι μπανιέρες που βρίσκονται σε εξωτερικούς τοίχους διαθέτουν στρώση αεροστεγανότητας που τα διαχωρίζει από τους εξωτερικούς τοίχους. Κουτί της ΔΕΗ σε εξωτερικό τοίχο AΣ Η στρώση αεροστεγανότητας εκτείνεται πίσω από το κουτί της ΔΕΗ ή τοποθετείται αεροστεγές κουτί. Μεσοτοιχία AΣ Υπάρχει στρώση αεροστεγανότητας στη μεσοτοιχία μεταξύ δύο κτιρίων. Τζάκι AΣ Οι τοίχοι της εστίας περιλαμβάνουν στρώση αεροστεγανότητας. AΣ Η στρώση αεροστεγανότητας σε κεκλιμένη οροφή είναι ευθυγραμμισμένη με τη μόνωση και τα κενά είναι σφραγισμένα. Γενικά ΑΣ Το άνοιγμα για πρόσβαση στη σοφίτα (εκτός από μη αεριζόμενες σοφίτες) είναι αεροστεγανά. Σελίδα 203

216 Χωνευτός φωτισμός AΣ Τα χωνευτά φωτιστικά που παρεμβαίνουν στο θερμικό κέλυφος είναι αεροστεγανά και σφραγισμένα με την γυψοσανίδα. Αεροστεγές και θερμικό στρώμα Φρεάτια, δίοδοι Μ ΑΣ AΣ Η εξωτερική μόνωση του κελύφους για πλαισιωτές κατασκευές εφαρμόζει σε επαφή και συνεχή ευθυγράμμιση με τη στρώση αεροστεγανότητας του κτιριακού κελύφους. Οι ασυνέχειες και οι αρμοί της στρώσης αεροστεγανότητας έχουν αποκατασταθεί. Η διαπνέουσα μόνωση ΔΕΝ έχει χρησιμοποιηθεί ως υλικό σφράγισης. Η διαπνέουσα μόνωση τοποθετείται μέσα από τη στρώση αεροστεγανότητας. Τα φρεάτια και οι αεραγωγοί που έρχονται σε επαφή με εξωτερικούς ή μη θερμαινόμενους χώρους είναι σφραγισμένα αεροστεγώς. Σελίδα 204

217 Παράρτημα V. Ορολογία Αερισμός: η διεργασία με την οποία προστίθεται φρέσκος εξωτερικός αέρας (αέρας του φυσικού περιβάλλοντος) στον αέρα του χώρου με σκοπό τη διατήρηση της ποιότητας του εσωτερικού αέρα στα επιθυμητά όρια. Απώλειες χρήσης λόγω μη προσαρμογής: Η πρόσθετη κατανάλωση ενέργειας από μία διεργασία η οποία οφείλεται στην πλημμελή χρονική ή ποιοτική προσαρμογή της παρεχόμενης χρήσιμης ενέργειας επί των πραγματικών απαιτήσεων μίας διεργασίας. Π.χ. η υπερθέρμανση των υλικών κατεργασίας ή του χώρου ενός κτιρίου, με αποτέλεσμα την αύξηση της θερμοκρασίας υλικών πάνω από τα απαιτούμενα επίπεδα και την αύξηση των απωλειών, ή η θέρμανση χώρων ή υλικών σε χρόνους που δεν χρειάζεται. Αφύγρανση: η διεργασία με την οποία αφαιρείται υγρασία (υδρατμός) από τον αέρα του χώρου με σκοπό τη μείωση και διατήρηση της σχετικής υγρασίας του χώρου σε επιθυμητά επίπεδα. Βαθμός απόδοσης ενέργειας (energy efficiency) (ενεργειακή αποδοτικότητα): Ο λόγος της ενέργειας που αποδίδεται στην έξοδο μιας συσκευής, μηχανήματος ή εγκατάστασης (π.χ. ωφέλιμη ενέργεια) προς την προδιδόμενη μορφή ενέργειας (π.χ. τελική ενέργεια). Δευτερογενής μορφή ενέργειας ή δευτερογενής ενέργεια (secondary energy): Ενέργεια που έχει υποστεί κάποιου είδους μετατροπή όπως η ενέργεια που περιέχεται στο πετρέλαιο ντίζελ ή στον ατμό ή η ηλεκτρική ενέργεια που παράγεται στους ακροδέκτες μιας γεννήτριας. Διαχείριση ενέργειας (energy management): Διαδικασίες, μέτρα και οργάνωση για την υλοποίηση και την συνεχή παρακολούθηση προγραμμάτων εξοικονόμησης ενέργειας. Διάχυτες απώλειες ενέργειας: Οι απώλειες κατά την μετατροπή, μεταφορά ή τελική χρήση της ενέργειας, οι οποίες εκλύονται προς το περιβάλλον μέσω συναγωγής (convection) θερμότητας ή ακτινοβολίας και οφείλονται σε τριβές ή σε υψηλότερες θερμοκρασίες τοιχωμάτων. Ειδική κατανάλωση ενέργειας: Ο λόγος της καταναλισκόμενης ενέργειας (τελικής ή ωφέλιμης) προς το μέγεθος της δραστηριότητας (ή χώρου) που εξυπηρετεί. Ενέργεια τελικής χρήσης ή χρήσιμη ενέργεια (end use energy): Ενέργεια σε μη καύσιμη μορφή (π.χ. ηλεκτρισμός, ατμός, θερμό νερό) η οποία είναι κατάλληλη για τελική χρήση. Ενέργεια: Ενέργεια είναι η ικανότητα της ύλης για παραγωγή έργου. Οι κύριες πηγές της ενέργειας περιλαμβάνουν: (α) τα καύσιμα, των οποίων η θερμική αξία δύναται να παράγει θερμά αέρια, ατμό, θερμό νερό, ηλεκτρισμό (β) εμπορικά διαθέσιμες μορφές ενέργειας όπως ο ηλεκτρισμός ή ο ατμός, (γ) ανανεώσιμες πηγές ενέργειας ή παραπροϊόντα όπως καύσιμα, απορριπτόμενη θερμότητα ή ηλεκτρισμός που εξάγονται από πηγές διάφορες από τις α και β ανωτέρω. Ενεργειακή επιθεώρηση ή ενεργειακή αυτοψία ή ενεργειακός έλεγχος ή ενεργειακή διάγνωση (energy audit): Η διαδικασία εκτίμησης των πραγματικών καταναλώσεων ενέργειας, των παραγόντων που τις επηρεάζουν καθώς και των δυνατοτήτων για εξοικονόμηση ενέργειας. Ενεργειακός σχεδιασμός (energy design): Η μελέτη για (α) τον ακριβή προσδιορισμό των ενεργειακών αναγκών (χωρίς υπερβάσεις υπερδιαστασιολογήσεις) μίας δραστηριότητας με την βοήθεια τεχνικών και Σελίδα 205

218 λειτουργικών προτύπων, (β) την επιλογή και την ακριβή διαστασιολόγηση της κατάλληλης ενεργειακής τεχνολογίας και (γ) τον καθορισμό των διαδικασιών λειτουργίας και συντήρησης, με σκοπό την μείωση της κεφαλαιουχικής και λειτουργικής δαπάνης των ενεργειακών εγκαταστάσεων. Εξαερισμός: η διεργασία με την οποία αφαιρείται ποσότητα εσωτερικού αέρα με σκοπό την απομάκρυνση σωματιδίων, οσμών και ρύπων. Η ποσότητα αυτή αναπληρώνεται από το σύστημα αερισμού. Εξοικονόμηση ενέργειας (energy saving): Η μείωση της ειδικής κατανάλωσης ενέργειας σε ένα συγκρότημα ή μία μονάδα μέσω της μείωσης της σπατάλης, του περιορισμού των απωλειών ή και άλλων μέτρων βελτίωσης του βαθμού απόδοσης ενέργειας. Θερµική αντίσταση (R): Είναι η αντίσταση των στοιχείων στη ροή θερµότητας διαµέσου οµοιογενούς υλικού για διαφορά θερµοκρασίας στις δυο πλευρές του στοιχείου 1 C (μονάδες: m2κ /W). Θερμική άνεση: Ορισμός 1: Η θερμική άνεση ορίζεται ως «η κατάσταση στην οποία το άτομο εκφράζει ικανοποίηση για το θερμικό περιβάλλον». Ορισμός 2: Κατά την ASHRAE (Αμερικανική Επιστημονική Εταιρία Θέρμανσης, Ψύξης & Κλιματισμού), ως θερμική άνεση ορίζεται η κατάσταση κατά την οποία ένα άτομο δεν επιθυμεί καμία θερμική αλλαγή του εσωτερικού περιβάλλοντος και εκφράζει ικανοποίηση με τις επικρατούσες θερμικές συνθήκες. Θερμοχωρητικότητα (C): Είναι η ποσότητα θερµότητας που αποθηκεύει ένα στοιχείο κατασκευής ενός χώρου που θερµαίνεται (ή κλιµατίζεται) όταν η διαφορά θερµοκρασίας µεταξύ των επιφανειών του είναι πάντα ίση µε 1 C (μονάδες: kj/κ). Ισοζύγιο ενέργειας (energy balance): Ο ισολογισμός όλων των εισροών και εκροών ενέργειας σε ένα σύστημα (συσκευή, εγκατάσταση, συγκρότημα) με βάση την αρχή της διατήρησης ενέργειας (energy conservation). Καθαρισμός: η διεργασία με την οποία ο εσωτερικός αέρας διέρχεται από διατάξεις φίλτρων και φιλτράρεται (καθαρίζεται). Τα φίλτρα συγκρατούν ποσότητες σωματιδίων και οσμών και στη συνέχεια ο αέρας επανακυκλοφορεί στους εσωτερικούς χώρους με σκοπό τη διατήρηση της ποιότητάς του στα επιθυμητά όρια. Κλιματισμός: σύνθετη διεργασία η οποία αποτελείται από το σύνολο ή το συνδυασμό των διεργασιών που αναφέρθηκαν προηγουμένως. Με τη διεργασία αυτή είναι δυνατή η ολοκληρωμένη ρύθμιση των απαιτούμενων εσωτερικών συνθηκών, γεγονός που κατατάσσει τα συστήματα κλιματισμού στα ολοκληρωμένα συστήματα διαχείρισης του εσωκλίματος των κτιρίων. Μεταβλητή κατανάλωση ενέργειας: Το μέρος εκείνο της καταναλισκόμενης ενέργειας το οποίο εξαρτάται από το μέγεθος της παραγωγικής δραστηριότητας την οποία εξυπηρετεί. Μετατροπή ενέργειας (energy conversion): Διαδικασία παραγωγής νέας μορφής ενέργειας, η οποία συντελείται με αλλαγή της κατάστασης της αρχικής μορφής ενέργειας. Μορφή ενέργειας (energy form): Ενέργεια σε οποιοδήποτε στάδιο μετατροπής όπως ηλεκτρισμός, ατμός, θερμό ή ψυχρό νερό, φυσικό αέριο, βαρύ ή ελαφρύ πετρέλαιο, υγραέριο, λιγνίτης, άνθρακας, πετρέλαιο σχάσης, ξύλο, ελαιοπυρήνας, γεωργικά υπολείμματα και κάθε άλλο καύσιμο υλικό. Σελίδα 206

219 Παράρτημα Πρωτογενής μορφή ενέργειας ή πρωτογενής ενέργεια (primary energy): Ενέργεια που δεν έχει υποστεί ουδεμία μετατροπή. Σταθερή κατανάλωση ενέργειας: Το μέρος εκείνο της καταναλισκόμενης ενέργειας το οποίο είναι ανεξάρτητο από το μέγεθος της παραγωγικής δραστηριότητας την οποία εξυπηρετεί. Συγκεντρωμένες απώλειες ενέργειας: Οι απώλειες κατά την μετατροπή, διανομή ή τελική χρήση της ενέργειας οι οποίες εκλύονται ως θερμό ρεύμα προς το περιβάλλον και παρέχουν την δυνατότητα ανάκτησης θερμότητας (π.χ. απώλειες καυσαερίων). Συντελεστής εκποµπής θερµικής ακτινοβολίας (ε): Είναι η αναλογία εκποµπής θερµικής ακτινοβολίας ενός σώµατος προς την θερµική ακτινοβολία µελανού σώµατος (τιμές: 0 1). Συντελεστής θερµικής αγωγιµότητας (λ): Είναι η ποσότητα θερµότητας ανά µονάδα χρόνου που περνά µέσα από τις απέναντι πλευρές οµοιογενούς υλικού πάχους 1m όταν η διαφορά θερµοκρασίας µεταξύ των επιφανειών αυτών είναι ίση µε 1 C (μονάδες: W/mΚ). Συντελεστής θερμοπερατότητας (U): Είναι η ποσότητα θερµότητας ανά µονάδα χρόνου που περνά µέσα από 1m2 στοιχείου κατασκευής µε πάχος d (m) όταν η διαφορά θερµοκρασίας µεταξύ των επιφανειών αυτών είναι ίση µε 1 C (μονάδες: W/m2Κ). Τελική ενέργεια ή τερματική ενέργεια (final energy): Ενέργεια που προσφέρεται στον καταναλωτή, είτε ως τελικό προϊόν της αλυσίδας παραγωγής εμπορίας ενεργειακών προϊόντων (π.χ. πετρέλαιο ντίζελ, ηλεκτρική ενέργεια), είτε εξ ιδίων πόρων για επιτόπια χρήση (π.χ. ξύλα, γεωργικά υπολείμματα). Τελική ή λειτουργική χρήση ενέργειας: Οι επιμέρους διεργασίες που χρειάζονται ενέργεια όπως (α) θέρμανση υλικών, τήξη/φρύξη, ξήρανση, εξάτμιση, απόσταξη, ψύξη, συμπίεση αερίων, άντληση, θραύση/ κονιορτοποίηση, κίνηση/μεταφορά υλικών στην βιομηχανία και (β) θέρμανση χώρων, θέρμανση νερού, ψύξη, αερισμός, φωτισμός, άντληση, ανέλκυση στα κτίρια. Ύγρανση: η διεργασία με την οποία προστίθεται υγρασία (υδρατμός) στον αέρα του χώρου με σκοπό την αύξηση και διατήρηση της σχετικής υγρασίας του χώρου σε επιθυμητές τιμές. Ψύξη: η διεργασία με την οποία αφαιρείται θερμική ενέργεια (θερμότητα) από τον αέρα και τις επιφάνειες του χώρου με σκοπό τη μείωση και τη διατήρηση της θερμοκρασίας στα επιθυμητά όρια. Ωφέλιμη ενέργεια: Η ποσότητα ενέργειας που αξιοποιείται για την ικανοποίηση των ενεργειακών απαιτήσεων μιας διεργασίας, π.χ. η θερμότητα που απαιτείται για την ξήρανση μιας παρτίδας αγροτικών προϊόντων ή για την διατήρηση σταθερής θερμοκρασίας σε ένα χώρο (η οποία ισούται με τις απώλειες θερμότητας προς το περιβάλλον μείον τα εσωτερικά θερμικά κέρδη). Σελίδα 207

220 Σελίδα 208

221 Παράρτημα Εταίροι του έργου BUILD UP Skills UPSWING Κέντρο Ανανεώσιμων Πηγών και Εξοικονόμησης Ενέργειας (ΚΑΠΕ) Συντονιστής του Έργου Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο (ΕΜΠ) Σχολή Ηλεκτρολόγων Μηχανικών & Μηχανικών Υπολογιστών, Εργαστήριο Συστημάτων Αποφάσεων και Διοίκησης Πολυτεχνείο Κρήτης (ΠΚ) Σχολή Μηχανικών Περιβάλλοντος, Εργαστήριο Ανανεώσιμων και Βιώσιμων Ενεργειακών Συστημάτων Ινστιτούτο Μικρών Επιχειρήσεων της Γενικής Συνομοσπονδίας Επαγγελματιών Βιοτεχνών Εμπόρων Ελλάδας (ΙΜΕ ΓΣΕΒΕΕ) Ινστιτούτο Εργασίας της Γενικής Συνομοσπονδίας Εργατών Ελλάδας (ΙΝΕ ΓΣΕΕ) Τεχνικό Επιμελητήριο Ελλάδας (ΤΕΕ) Εθνικός Οργανισμός Πιστοποίησης Προσόντων και Επαγγελματικού Προσανατολισμού (ΕΟΠΠΕΠ) Σελίδα 209

222 w w w. s k i l l s - u p s w i n g. e u