Προϊστορικός Οικισμός Πολιόχνης Λήμνου Αποκατάσταση, Συντήρηση και Ανάδειξη του Αρχαιολογικού Χώρου

Transcript

1 ΥΠΟΥΡΓΕΙΟ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ ΚΑΙ ΑΘΛΗΤΙΣΜΟΥ ΓΕΝΙΚΗ ΔΙΕΥΘΥΝΣΗ ΑΡΧΑΙΟΤΗΤΩΝ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΗΣ ΚΛΗΡΟΝΟΜΙΑΣ ΕΦΟΡΕΙΑ ΑΡΧΑΙΟΤΗΤΩΝ ΛΕΣΒΟΥ Προϊστορικός Οικισμός Πολιόχνης Λήμνου Αποκατάσταση, Συντήρηση και Ανάδειξη του Αρχαιολογικού Χώρου ΜΥΤΙΛΗΝΗ 2017

2 Η Πολιόχνη είναι ο σημαντικότερος, οχυρωμένος οικισμός της νήσου Λήμνου, αλλά και του ΒΑ Αιγαίου που διαδραμάτισε σημαντικό ρόλο στη διακίνηση των μεταλλευμάτων και του θαλάσσιου εμπορίου από τον Ελλήσποντο και τις δυτικές ακτές της Μικράς Ασίας στο Αιγαίο. Η πάροδος ωστόσο του χρόνου άφησε δυστυχώς τα αποτυπώματα της λήθης και της εγκατάλειψης στον αρχαιολογικό χώρο που σήμερα βρίσκεται σε ερειπιώδη κατάσταση. Επιτακτική και αδήριτη είναι πλέον η ανάγκη από την Πολιτεία της προστασίας, της συντήρησης και της ανάδειξης της αρχαιότερης πόλης της Ευρώπης με την πρώιμη μορφή κοινωνικής και αστικής οργάνωσης, σε ένα φιλόδοξο, πολυσχιδές και μεγαλόπνοο έργο που εντάχθηκε στο πλαίσιο του Επιχειρησιακού Προγράμματος της Περιφέρειας Βορείου Αιγαίου (ΕΣΠΑ ) και υλοποιείται από την Εφορεία Αρχαιοτήτων Λέσβου. Με την ολοκλήρωση του βαρυσήμαντου αυτού έργου της ανάδειξης ενός από τους σημαντικότερους αρχαιολογικούς χώρους της ακριτικής Λήμνου, αφενός προστατεύονται και διατηρούνται τα πολλαπλά και πυκνά οικοδομικά κατάλοιπα, αφετέρου βελτιώνονται και εκσυγχρονίζονται οι υφιστάμενες υποδομές, παρέχοντας στους επισκέπτες υψηλής ποιότητας υπηρεσίες και πληροφορίες σε συμβατική και ψηφιακή μορφή, προκειμένου η Πολιόχνη, να ανακτήσει μέρος της παλαιάς αίγλης και φήμης της, ως η αρχαιότερη πόλη της Ευρώπης. Κύπελλο (δέπας ἀμφικύπελλον) με χοανόσχημο σώμα και μεγάλες, κάθετες αντιθετικές λαβές. Κίτρινη Πολιόχνη (περίπου π.χ.). Αρχαιολογικό Μουσείο Λήμνου. Δρ Παύλος Τριανταφυλλίδης Προϊστάμενος ΕΦΑ Λέσβου Εικ. εξωφύλλου: Χρυσή περόνη και χρυσά ενώτια από το θησαυρό του δωματίου 643 της Πολιόχνης. Κίτρινη περίοδος (περίπου π.χ.). Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο. Συντονισμός - Επιμέλεια: Δρ Παύλος Τριανταφυλλίδης Κείμενα: Δρ Κοκώνα Ρούγγου, Ευαγγελία Λημναίου Σχεδίαση εντύπου: Μαίρη Κοκκινοφόρου ΥΠ.ΠΟ.Α. - ΕΦΑ ΛΕΣΒΟΥ 2017

3 Προϊστορικός Οικισμός Πολιόχνης Λήμνου: Αποκατάσταση, Συντήρηση και Ανάδειξη του Αρχαιολογικού Χώρου Ο αρχαιολογικός χώρος της Πολιόχνης βρίσκεται στην ανατολική πλευρά της Λήμνου, κοντά στο σύγχρονο χωριό των Καμινίων, σε ένα τοπίο αδόμητο, με χαμηλούς λοφίσκους και αραιή βλάστηση. Στην θέση αυτή, επάνω στο πλάτωμα χαμηλού, παραθαλάσσιου λόφου που εκτείνεται μπροστά από τον κόλπο του Βρόσκοπου και πλαισιώνεται από δυο μικρούς χειμάρρους, ανασκάφτηκε κατά τον περασμένο αιώνα ένας σημαντικός για τον αιγαιακό κόσμο προϊστορικός οικισμός της 3 ης χιλιετίας π.χ. Η Ιστορία της Αρχαιολογικής Έρευνας Η ανασκαφική έρευνα του προϊστορικού οικισμού άρχισε τη δεκαετία του 1930 από τη Ιταλική Αρχαιολογική Σχολή, με επικεφαλής τον τότε Διευθυντή της Σχολής, Alessandro Della Seta. Στα χρόνια που ακολούθησαν τα ανεσκαμμένα λείψανα παρέμειναν εκτεθειμένα και υπέστησαν μεγάλες φθορές. Αρκετά χρόνια αργότερα, την δεκαετία του 1950, η Ιταλική Aρχαιολογική Σχολή επέστρεψε στον προϊστορικό οικισμό, προκειμένου να συνεχιστεί η αρχαιολογική σκαπάνη και να επουλωθούν οι πληγές που είχε αφήσει στο μνημείο ο Β Παγκόσμιος πόλεμος. Την εποπτεία της έρευνας είχε τότε ο Luigi Bernabo Brea, στον οποίο οφείλεται και η υποδειγματική δημοσίευση των αποτελεσμάτων των ανασκαφών της Πολιόχνης. Εργασίες αρχαιολογικής έρευνας και συντήρησης επαναλήφθηκαν πολλά χρόνια αργότερα, στις αρχές της δεκαετίας του 1990 από την Κ Εφορεία Προϊστορικών και Κλασικών Αρχαιοτήτων και την Ιταλική Αρχαιολογική Σχολή. Τότε έγιναν και οι πρώτες υποδομές, οι οποίες κατέστησαν οργανωμένο και επισκέψιμο τον αρχαιολογικό χώρο της Πολιόχνης. Αεροφωτογραφία του αρχαιολογικού χώρου της Πολιόχνης.

4 Ο Προϊστορικός Οικισμός της Πολιόχνης Η Πολιόχνη, σύμφωνα με τα αρχαιολογικά δεδομένα, κατοικήθηκε στο μεταίχμιο της 4 ης προς την 3 η χιλιετία π.χ. και διήνυσε χωρίς διακοπή όλη την 3 η χιλιετία π.χ., λίγο πριν το τέλος της οποίας πιθανόν εγκαταλείφθηκε. Τη 2 η χιλιετία π. Χ. σποραδικά κατάλοιπα μαρτυρούν περιορισμένης έκτασης επανακατοίκηση στον λόφο. Τις διάδοχες οικοδομικές φάσεις που διήλθε ο οικισμός οι Ιταλοί ανασκαφείς τις συμβόλισαν με ξεχωριστά χρώματα: μαύρη ( π.χ.), κυανή ( π.χ.), πράσινη και ερυθρή ( π.χ.), κίτρινη ( π.χ.), φαιά και ιώδης ( π.χ.) περίοδος. Η Πολιόχνη ιδρύθηκε στην παράλια θέση απέναντι ακριβώς από τις εύφορες ακτές της Τρωάδας. Ο υλικός πολιτισμός της, όπως τα αγγεία, η οικιστική αρχιτεκτονική και τα μεταλλικά αντικείμενα, παρουσιάζουν ομοιότητες με τους προϊστορικούς οικισμούς που αναπτύχθηκαν την ίδια περίοδο στο ΒΑ Αιγαίο και τα παράλια της Μικράς Ασίας, συνθέτοντας την εικόνα του 1934: Η αποστολή της ΙΑΣΑ και οι εργάτες φωτογραφίζονται μπροστά στο τείχος της Πολιόχνης κατά την διάρκεια της ανασκαφής. προϊστορικού πολιτισμικού κύκλου της περιοχής, τον λεγόμενο Τρωαδικό. Από την αρχή της 3 ης χιλιετίας π.χ., η Πολιόχνη παρουσιάζει γνωρίσματα πρωτοαστικού οικισμού: την περίοδο αυτή ένας μνημειώδης αναλημματικός περίβολος κατασκευάζεται προκειμένου να αγκαλιάσει την εκτεθειμένη νότια και νοτιοδυτική πλευρά του υψώματος, ώστε να δημιουργηθούν οι προϋποθέσεις για την ασφαλή επέκταση του οικισμού σε αυτή την πλευρά. Την ίδια περίοδο στην νοτιοδυτική πλευρά διαμορφώνεται μία πλακόστρωτη κεντρική πύλη, με δύο μεγάλα, δημόσιου πιθανώς χαρακτήρα κτίρια, εκατέρωθέν της, την λεγόμενη Σιταποθήκη και το Βουλευτήριο. Το πρώτο είναι ένα ιδιαίτερα μεγάλο διώροφο πιθανώς κτίριο, που οι ανασκαφείς θεώρησαν ότι εξυπηρετούσε την αποθήκευση του κοινοτικού αγροτικού πλεονάσματος. Το δεύτερο, είναι ένα επίμηκες κτίριο με έδρανα στην μία μακρά πλευρά, το οποίο ταυτίστηκε με χώρο συναθροίσεων. Έτσι, η Πολιόχνη από πολύ

5 νωρίς θεωρήθηκε ως η αρχαιότερη πόλη της Ευρώπης. Ο οικισμός επεκτάθηκε σταδιακά στο πλάτωμα του λόφου, με βάση τη χάραξη και υλοποίηση πολεοδομικού σχεδιασμού, όπως οικοδομικές νησίδες, κεντρικοί δρόμοι και μονοπάτια, πλακόστρωτες πλατείες και πηγάδια. Όπως όλα δείχνουν πρόκειται για εύπορο οικισμό με πρωτοαστικό χαρακτήρα, πολεοδομικό σχεδιασμό και δημόσια έργα, που προϋποθέτουν κεντρική εξουσία. Ευρήματα, όπως οι μήτρες για την χύτευση μεταλλικών αντικειμένων και τα σφονδύλια, μαρτυρούν οικοτεχνικές και εργαστηριακές δραστηριότητες, ενώ οι πίθοι συνδέονται πιθανώς με την αποθήκευση του αγροτικού πλεονάσματος. Η θέση στην οποία ιδρύθηκε η Πολιόχνη εξασφάλιζε στους κατοίκους της την επάρκεια αγροτικών και κτηνοτροφικών προϊόντων, καθώς και αλιευμάτων. Η καίρια γεωγραφική θέση του οικισμού ήλεγχε τους εμπορικούς δρόμους στο κέντρο του βορειοανατολικού Αιγαίου, στο πέρασμα προς τον Ελλήσποντο και την Τρωάδα, καθώς και προς τα θρακικά παράλια. Το έργο της Αποκατάστασης, Συντήρησης και Ανάδειξης του Προϊστορικού Οικισμού της Πολιόχνης (ΕΣΠΑ ) Προκειμένου το μνημείο να προστατευθεί από την πολυετή φθορά και την αλλοίωση των οικοδομικών του λειψάνων και να αναδειχθεί η ξεχωριστή αρχαιολογική του αξία, τόσο για την Λήμνο όσο και για το ΒΑ Αιγαίο, η Εφορεία Αρχαιοτήτων Λέσβου φρόντισε πρόσφατα για την ένταξη του έργου Αποκατάσταση, συντήρηση και ανάδειξη του αρχαιολογικού χώρου Πολιόχνης ν. Λήμνου στο Επιχειρησιακό Πρόγραμμα Περιφέρειας Βορείου Αιγαίου (ΕΣΠΑ ). Τον Σεπτέμβρη του 2016 ξεκίνησε η υλοποίηση ενός σύνθετου και μεγάλου έργου από μία πολυπληθή ομάδα ανθρώπων, πολλών και ποικίλων ειδικοτήτων: εργατοτεχνίτες με εμπειρία σε εργασίες αναστήλωσης, αρχαιολόγοι, αρχιτέκτονες, πολιτικοί μηχανικοί, τοπογράφοι και συντηρητές εργάζονται με φιλότιμο και μεράκι για την περάτωση του έργου. Νησίδα VII- ΝΑ τμήμα, πριν από την έναρξη του έργου. Νησίδα VII- ΝΑ τμήμα, μετά από τις εργασίες καθαρισμού και μικρής κλίμακας αποχωμάτωσης.

6 Αεροφωτογραφία του αρχαιολογικού χώρου της Πολιόχνης.

7 Περίβολος. Τμήμα 36-37, πριν την έναρξη του έργου Στο χώρο πραγματοποιούνται συγχρόνως πολλές και ποικίλες εργασίες: αποψιλώσεις, καθαρισμοί, αποχωματώσεις, φωτογραφική, φωτογραμμετρική και τοπογραφική τεκμηρίωση, συντήρηση με αρμολογήματα και μικροστερεώσεις λιθοδομών, αναστηλωτικές εργασίες, αποκαταστάσεις και ανακτήσεις στα κατεστραμμένα τμήματα του οικισμού. Παράλληλα σχεδιάστηκε και πρόκειται να υλοποιηθεί στο πλαίσιο του εν λόγω έργου ο εκσυγχρονισμός των υποδομών του αρχαιολογικού χώρου (μεταλλική περίφραξη, δίκτυο αποστράγγισης, νέες διαδρομές θέασης, νέα κτίρια εξυπηρέτησης κοινού), ενώ ο επισκέπτης θα μπορεί να λάβει πληροφορίες από έντυπο και ψηφιακό υλικό (φυλλάδια, φυλλάδια Braille, εκπαιδευτικά προγράμματα, ενημερωτικές πινακίδες, ειδικές πινακίδες αφής για κοινό ΑμεΑ, διαδραστικές εφαρμογές) που θα διατίθενται στον χώρο. Ευχή όλων είναι ότι με το τέλος του έργου θα έχει αποκατασταθεί η εικόνα της αρχαιότερης πόλης της Ευρώπης! Περίβολος. Τμήμα 36-37,μετά από τις αποψιλώσεις και τον καθαρισμό : Εργασίες αρμολόγησης στα οικοδομικά κατάλοιπα της Πολιόχνης.

8 Συντονισμός Έργου Δρ Παύλος Τριανταφυλλίδης, Προϊστάμενος ΕΦΑ Λέσβου Ομάδα επιβλεπόντων Δρ Kοκώνα Ρούγγου, Ευαγγελία Λημναίου, Αρχαιολόγοι Δέσποινα Πίτσιου, Συντηρήτρια Ελένη Στεφάνου, Αρχιτέκτων Μηχανικός Ομάδα διοικητικής υποστήριξης Αγγελική Γεωργαντά, Παναγιώτης Φαναρτζής, Δέσποινα Κοντάρα, Διοικητικοί Ομάδα εργασίας πεδίου Γεωργία Ταμπακοπούλου, Γιάννης Σουκάντος, Αρχαιολόγοι Σοφία Σφέτκου, Αρχιτέκτων Μηχανικός Νατάσα Πιτυτζόγια, Πολιτικός Μηχανικός Δημήτρης Χρόνης, Χρίστος Παπαχρίστος Συντηρητές Φωτογραμμετρική αποτύπωση του αρχαιολογικού χώρου της Πολιόχνης ν. Λήμνου. Πολυτεχνείο Αθηνών, Σχολή Αγρονόμων & Τοπογράφων Μηχανικών. Εργατοτεχνικό προσωπικό Αλέκος Γιαννόπουλος, Βασίλης Ζολώτας, Χρύσα Εμμανουηλίδου, Παναγιώτης Καβαλέρος, Χρίστος Κεραμίδης, Σπύρος Οικονόμου, Στέλιος Πουλιάγκος, Γρηγόρης Στράγκας, Νίκος Στράγκας, Τάσος Τσαλίκης, Σεβαστή Τσαμπέρη, Κώστας Τσιφλάς, Παναγιώτης Τσουκαλάς, Χρύσα Χατζησάββα

9 Χρυσά ενώτια από τον θησαυρό που βρέθηκε στο δωμάτιο 643 της Πολιόχνης. Κίτρινη περίοδος (περίπου π.χ.). Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο.