ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΜΕ ΘΕΜΑ: «ΟΙ ΣΥΝΕΠΕΙΕΣ ΤΗΣ ΠΤΩΧΕΥΣΗΣ ΣΤΙΣ ΕΚΚΡΕΜΕΙΣ ΑΜΦΟΤΕΡΟΒΑΡΕΙΣ ΣΥΜΒΑΣΕΙΣ»

Transcript

1 ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΤΜΗΜΑ ΝΟΜΙΚΗΣ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ ΤΟΜΕΑΣ ΕΜΠΟΡΙΚΟΥ ΚΑΙ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΟΥ ΔΙΚΑΙΟΥ ΑΚΑΔΗΜΑΪΚΟ ΕΤΟΣ: ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΜΕ ΘΕΜΑ: «ΟΙ ΣΥΝΕΠΕΙΕΣ ΤΗΣ ΠΤΩΧΕΥΣΗΣ ΣΤΙΣ ΕΚΚΡΕΜΕΙΣ ΑΜΦΟΤΕΡΟΒΑΡΕΙΣ ΣΥΜΒΑΣΕΙΣ» Διδάσκοντες καθηγητές: κα Χατζηνικολάου - Αγγελίδου Ουρανία (Καθηγήτρια) κος Ελευθεριάδης Νικόλαος (Επίκουρος Καθηγητής) Εισηγητής: Βαλεργάκης Εμμανουήλ του Νικολάου Α.Μ: /2014 ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ - ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΣ

2 2 Στον πατέρα μου

3 ΚΥΡΙΟΤΕΡΕΣ ΣΥΝΤΟΜΟΓΡΑΦΙΕΣ ΑΚ Αστικός Κώδικας ΑΠ Άρειος Πάγος Αρμ. Αρμενόπουλος (περιοδικό) Αρχ. Ν. Αρχείο Νομολογίας αρ. Αριθμός ΑσφΝ Ασφαλιστικός Νόμος βλ. Βλέπε γνωμοδ. Γνωμοδότηση ΔΕΕ Δίκαιο Επιχειρήσεων και Εταιριών ΔΕΝ Δελτίον Εργατικής Νομοθεσίας εδ. εδάφιο ΕΕργΔ Επιθεώρηση Εργατικού Δικαίου ΕΕΝ Εφημερίς Ελλήνων Νομικών ΕΕµπ Επιθεώρηση Εµπορικού ικαίου (περιοδικό) ΕµπΝ Εµπορικός Νόµος Ελλ νη Ελληνική ικαιοσύνη (περιοδικό) ΕπισκΕ Επισκόπηση Εµπορικού ικαίου (περιοδικό) ΚΠολ Κώδικας Πολιτικής ικονοµίας ΜΠρ Μονοµελές Πρωτοδικείο ΝοΒ Νοµικό Βήµα (περιοδικό) ν. νόµος ολαπ ολοµέλεια Αρείου Πάγου ό.π. όπως παραπάνω π.δ. προεδρικό διάταγµα περ. περίπτωση ΠΠρ Πολυµελές Πρωτοδικείο ΠτΔ Πτωχευτικό Δίκαιο ΠτΚ Πτωχευτικός Κώδικας σελ. σελίδα τεύχ. τεύχος υποσηµ. υποσηµείωση ΧρΙ Χρονικά Ιδιωτικού ικαίου (περιοδικό) 3

4 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ Α. ΕΙΣΑΓΩΓΗ σελ. 7 Β. Οι συνέπειες της πτώχευσης σελ. 8 α) Συνέπειες της πτώχευσης ως προς τον πτωχό σελ. 8 i) Προσωπικής φύσης συνέπειες σελ. 8 ii) Περιουσιακής φύσης συνέπειες σελ. 10 β) Συνέπειες της πτώχευσης ως προς τους πιστωτές σελ. 11 γ) Συνέπειες της πτώχευσης ως προς τις συμβάσεις γενικά σελ. 12 Γ. Οι εκκρεμείς αμφοτεροβαρείς συμβάσεις σελ. 15 α) Έννοια σελ. 15 β) Η αρχή της διατήρησης της ισχύος των συμβάσεων σελ. 17 γ) Συμβάσεις υποκείμενες στην ευχέρεια του συνδίκου για εκπλήρωση σελ. 19 i) Προσδιορισμός των συμβάσεων σελ. 19 ii) Το δικαίωμα επιλογής προς εκπλήρωση σελ. 20 iii) Προϋποθέσεις άσκησης του δικαιώματος επιλογής σελ. 21 iv) Αποτελέσματα της άσκησης του δικαιώματος επιλογής και δικαίωμα αποζημίωσης λόγω μη εκτέλεσης της σύμβασης σελ. 23 δ) Συμβάσεις που διατηρούν την ισχύ τους σελ. 25 i) Συμβάσεις διαρκούς χαρακτήρα σελ. 25 ii) Συμβάσεις εργασίας σελ. 28 iii) Σύμβαση έργου σελ. 36 iv) Μίσθωση πράγματος σελ. 42 4

5 ε) Συμβάσεις λυόμενες με την κήρυξη της πτώχευσης σελ. 43 i) Συμβάσεις προσωπικού χαρακτήρα (προσωπικές συμβάσεις) σελ. 43 ii) Προσωπικές εταιρίες σελ. 47 iii) Σύμβαση εντολής σελ. 48 iv) Σύμβαση αλληλόχρεου λογαριασμού σελ. 49 v) Σύμβαση ανοίγματος πίστωσης σελ. 51 vi) Σύμβαση έκδοσης σελ. 51 vii) Σύμβαση παραγγελίας σελ. 52 viii) Σύμβαση εμπορικής αντιπροσωπείας σελ. 53 ix) Σύμβαση δικαιόχρησης (franchising) σελ. 54 x) Σύμβαση πρακτορείας επιχειρηματικών απαιτήσεων (factoring) σελ. 55 xi) Ειδικά για τις χρηματοοικονομικές συμβάσεις σελ. 56 xii) Λύση συνεπεία ρήτρας σελ. 58 στ) Συμβάσεις ιδιαιτέρως ρυθμιζόμενες σελ. 59 i) Ασφαλιστική σύμβαση σελ. 59 ii) Έκταξη σελ. 61 iii) Σύμβαση χρηματοδοτικής μίσθωσης (leasing) σελ. 62 iv) Επαγγελματική μίσθωση σελ. 62 v) Σύμβαση εργολαβίας δημοσίων, δημοτικών και κοινοτικών έργων σελ. 66 vi) Η σχέση ασφαλιστικού πράκτορα, μεσίτη ασφαλειών και ασφαλιστικού συμβούλου με ασφαλιστική επιχείρηση σελ. 66 ζ) Η πώληση με επιφύλαξη κυριότητας σελ. 67 5

6 Δ. Ο συμψηφισμός στην πτώχευση σελ. 73 α) Γενικά για τον συμψηφισμό σελ. 73 β) Η ρύθμιση του άρθρου 36 ΠτΚ για τον συμψηφισμό στην πτώχευση σελ. 74 γ) Οι νόμιμες απαγορεύσεις του συμψηφισμού στην πτώχευση σελ. 77 δ) Συμψηφισμός για συναλλαγές σε εξωχρηματιστηριακά παράγωγα σελ. 78 ε) Συμψηφισμός απαιτήσεων από συστήματα διακανονισμού πληρωμών και συμψηφισμός στο πλαίσιο συμφωνιών παροχής χρηματοοικονομικής ασφάλειας σελ. 80 Ε. Η μεταβίβαση της συμβατικής σχέσεως σελ. 82 α) Τρόπος μετάβασης σελ. 83 β) Προϋποθέσεις μεταβίβασης σελ. 84 ΣΤ. ΕΠΙΛΟΓΟΣ σελ. 87 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ 6

7 Α. ΕΙΣΑΓΩΓΗ Η πτώχευση ενός εμπόρου - φυσικού ή νομικού προσώπου - αποτελεί ένα δυσμενές γεγονός, το οποίο επηρεάζει κατά κύριο λόγο τον ίδιο τον οφειλέτη. Κι αυτό, γιατί επηρεάζεται ουσιαστικά όλος του ο βίος, με αποκορύφωμα την επιχειρηματική του δραστηριότητα και την περιουσιακή του κατάσταση. Παρόλα αυτά δε θα πρέπει να λησμονηθεί η επίδραση της πτώχευσης και στα πρόσωπα, με τα οποία είχε συναλλαχθεί ο οφειλέτης προ της κήρυξής της, καθώς αυτά αντιμετωπίζουν τον κίνδυνο της μη ικανοποίησης των απαιτήσεων τους, οι οποίες δημιουργήθηκαν εξαιτίας της εμπορικής δράσης του οφειλέτη, αλλά και λόγω της αφερεγγυότητας του. Με την κήρυξη της πτώχευσης, οι σχέσεις των πιστωτών με τον οφειλέτη - πτωχό ρυθμίζονται κάτω από το πρίσμα του Πτωχευτικού Κώδικα (ν. 3588/2007), προκειμένου να επιτευχθούν οι στόχοι που έχουν τεθεί τόσο από το νόμο (άρθρο 1 ΠτΚ), όσο ενδεχομένως και από το σχέδιο αναδιοργάνωσης. Στις σχέσεις αυτές εμπεριέχονται και η τύχη των συμβάσεων, που είχαν συναφθεί πριν την πτώχευση του οφειλέτη. Δεδομένης της σημασίας που έχουν οι συμβάσεις για κάθε συναλλασσόμενο μέρος, ο νόμος διαθέτει διατάξεις (άρθρα ΠτΚ), που ορίζουν τις συνέπειες της πτώχευσης ως προς αυτές. Αυτό θα αποτελέσει και το αντικείμενο της παρούσας εργασίας το ζήτημα των εκκρεμών αμφοτεροβαρών συμβάσεων σε περίπτωση πτώχευσης ενός εκ των συμβαλλομένων. Πριν, όμως, προχωρήσουμε στην ανάλυση του παραπάνω θέματος, θεωρείται σκόπιμο, για λόγους μεθοδολογικούς και συστηματικούς, να γίνει αρχικά αναφορά στις λοιπές συνέπειες της πτώχευσης, οι οποίες αφορούν κυρίως α) τον ίδιο τον πτωχό και β) τους πιστωτές του. 7

8 Β. Οι συνέπειες της πτώχευσης Λαμβάνοντας υπόψη το σκοπό του Πτωχευτικού Δικαίου (ν. 3588/2007), ο οποίος ορίζεται στο άρθρο 1 ΠτΚ ως «η συλλογική ικανοποίηση των πιστωτών του οφειλέτη με τη ρευστοποίηση της περιουσίας του ή με άλλο τρόπο που προβλέπεται από σχέδιο αναδιοργάνωσης και ιδίως με τη διατήρηση της επιχείρησής του», η κήρυξη της πτώχευσης επιφέρει μια σειρά από συνέπειες, που αφορούν α) τον ίδιο τον οφειλέτη, β) τους πιστωτές του και γ) τις συμβάσεις που καταρτίστηκαν πριν την πτώχευση του πτωχού. α) Συνέπειες της πτώχευσης ως προς τον πτωχό Ο οφειλέτης - πτωχός δέχεται τόσο προσωπικής, όσο και περιουσιακής φύσης συνέπειες, από τις οποίες βέβαια οι δεύτερες εμφανίζουν μεγαλύτερη πρακτική σημασία. i) Προσωπικής φύσης συνέπειες Αρχικά, πρέπει να αναφερθεί ότι στο προηγούμενο νομοθετικό καθεστώς προβλέπονταν σημαντικές συνέπειες προσωπικής φύσης, οι οποίες όμως καταργήθηκαν, κάτω από την επίδραση των νέων κοινωνικών αντιλήψεων και της σημασίας των ανθρώπινων δικαιωμάτων, που υιοθέτησε ο Πτωχευτικός Κώδικας. Συγκεκριμένα, καταργήθηκε η προσωπική κράτηση του πτωχού, που προέβλεπε το άρθρο 530 ΕΝ, αλλά και οι μειωτικές κυρώσεις 1, που προβλέπονταν στο άρθρο 1 α.ν. 635/1937 και σε άλλες διατάξεις, στις οποίες περιλαμβάνονταν η απώλεια 1 Κοτσίρης Λ., Πτωχευτικό Δίκαιο, 8η Έκδοση, Εκδόσεις Σάκκουλα Αθήνα - Θεσσαλονίκη, 2011, σελ

9 της δυνατότητας άσκησης εμπορίας ή η στέρηση του δικαιώματος άσκησης επαγγελμάτων δημόσιου χαρακτήρα, όπως δημοσίου ή δημοτικού υπαλλήλου, δημοσίου λειτουργού (επίτροπου, ενόρκου, δικηγόρου), υπαλλήλου νομικού προσώπου δημοσίου δικαίου 2. Δεν προβλέπεται, πλέον, και η έκπτωση από την άσκηση της γονικής μέριμνας, ως άμεση συνέπεια της κήρυξης της πτώχευσης 3. Αντίθετα, η πτώχευση αποτελεί λόγο δικαστικής αφαίρεσης της γονικής μέριμνας από το γονέα που πτώχευσε, όταν συντρέχει κακή άσκησή της (παράβαση καθηκόντων, αδυναμία ανταπόκρισης), υπό τις προϋποθέσεις του άρθρου 1532 ΑΚ και όταν συντρέχει πραγματική ή νομική αδυναμία άσκησής της υπό τις προϋποθέσεις του άρθρου 1510 παρ. 3 ΑΚ, όπως για παράδειγμα φυλάκιση του πτωχού, λόγω δόλιας χρεοκοπίας, ή φυγή του στο εξωτερικό 4. Σήμερα, οι κυριότερες «προσωπικής φύσης» συνέπειες είναι η δημοσιότητα της κήρυξης της πτώχευσης (άρθρο 8 παρ. 2-3 ΠτΚ), η λήξη του συστήματος κοινοκτημοσύνης (άρθρο 1411 παρ. 1 εδ. β ΑΚ), που μπορεί να είχε επιλεγεί μεταξύ των συζύγων, από του οποίους ένας πτώχευσε 5, ο υποχρεωτικός διορισμός αντικλήτου (άρθρο 12 ΠτΚ), η στέρηση δικαιωμάτων προσωπικής φύσης του πτωχού, που προβλέπουν ειδικές διατάξεις νόμων (άρθρο 15 ΠτΚ), οι υποχρεώσεις ενημέρωσης και συνεργασίας με το σύνδικο (άρθρο 20 ΠτΚ), η άρση του απορρήτου της επαγγελματικής αλληλογραφίας (άρθρο 72 ΠτΚ), η λύση του νομικού προσώπου, εάν πρόκειται για πτωχό νομικό πρόσωπο (άρθρο 96 παρ. 1 ΠτΚ), η ποινική ευθύνη (άρθρα 171 επ. ΠτΚ) 6 κλπ. 2 Ψυχομάνης Σπ., Πτωχευτικό Δίκαιο και Δίκαιο Ρύθμισης οφειλών υπερχρεωμένων φυσικών προσώπων, Ε Έκδοση, Εκδόσεις Σάκκουλα Αθήνα - Θεσσαλονίκη, 2012, σελ Προ του ν. 1329/1983 νομοθετικό καθεστώς Βλ. και Κοτσίρη Λ. ό.π., σελ Κοτσίρης Λ. ό.π., σελ Ψυχομάνης Σπ., ό.π., 2012, σελ Κοτσίρης Λ. ό.π., σελ Ψυχομάνης Σπ., ό.π., 2012, σελ

10 ii) Περιουσιακής φύσης συνέπειες Η σπουδαιότερη συνέπεια της κήρυξης της πτώχευσης για τον πτωχό είναι η πτωχευτική απαλλοτρίωση 7. Αυτή συνίσταται στην αδυναμία του να διαχειρίζεται και να διαθέτει την περιουσία του με οποιονδήποτε τρόπο (άρθρο 17 παρ. 1 ΠτΚ), εξουσία η οποία ανήκει πλέον, από την ημέρα της κήρυξης, στο σύνδικο. Παραπέρα, η πτωχευτική απαλλοτρίωση έχει ως συνέπεια το χωρισμό της περιουσίας του οφειλέτη σε τρεις ομάδες: την πτωχευτική, τη μεταπτωχευτική και την εξωπτωχευτική. Η πτωχευτική αφορά το σύνολο της περιουσίας του πτωχού μέχρι την κήρυξη της πτώχευσης (άρθρο 16 παρ. 1 ΠτΚ) και είναι αυτή που καταλαμβάνεται ολοκληρωτικά 8 από την πτωχευτική απαλλοτρίωση. Στη μεταπτωχευτική περιουσία ανήκουν τα περιουσιακά στοιχεία που αποκτά ο οφειλέτης μετά την κήρυξη της πτώχευσης (άρθρο 16 παρ. 5 ΠτΚ), ενώ στην εξωπτωχευτική τα ακατάσχετα ή τα εξαιρούμενα με ειδικές διατάξεις νόμων (άρθρο 16 παρ. 2 ΠτΚ). Εκτός από τα παραπάνω, συνέπεια της πτωχευτικής απαλλοτρίωσης αποτελεί και η ανενέργεια οποιασδήποτε δικαιοπραξίας καταρτίζει ο οφειλέτης και αφορά την πτωχευτική περιουσία, χωρίς τη σύμπραξη του συνδίκου (άρθρο 17 παρ. 1 εδ. β ΠτΚ). Ο τελευταίος νομιμοποιείται πλέον να την διοικεί, αλλά και να αρχίζει ή να συνεχίζει εκκρεμείς δίκες, που την αφορούν (πτωχευτική περιουσία), στις οποίες νομιμοποιείται, πλέον, αυτός και όχι ο πτωχός να παρίσταται ενεργητικά ή παθητικά Όλα τα παραπάνω αποτελέσματα επέρχονται από το χρονικό σημείο της δημοσίευσης στο ακροατήριο της απόφασης, που κηρύττει την πτώχευση, και διαρκούν καθόλη τη διάρκεια της πτωχευτικής διαδικασίας. Τέλος, να τονιστεί ότι οποιαδήποτε πράξη διάθεσης κάποιου στοιχείου της πτωχευτικής περιουσίας από την πλευρά του πτωχού, κατά τη διάρκεια της πτώχευσης, είναι ανενεργής έναντι πάντων, ανενέργεια που θεραπεύεται μόνο με τη σύμπραξη του συνδίκου, υπό τη μορφή συγκατάθεσης, συναίνεσης ή έγκρισής του Ψυχομάνης Σπ., ό.π., 2012, σελ Κοτσίρης Λ. ό.π., σελ Κοτσίρης Λ. ό.π., σελ Με την εξαίρεση του άρθρου 17 παρ. 4 εδ. β ΠτΚ. 10 Ψυχομάνης Σπ., ό.π., 2012, σελ. 225 επ. 11 Κοτσίρης Λ. ό.π., σελ. 245 επ. 10

11 β) Συνέπειες της πτώχευσης ως προς τους πιστωτές Όπως είναι φυσικό, η κήρυξη της πτώχευσης επηρεάζει, πέρα από τον ίδιο τον πτωχό, και τους πιστωτές του, οι οποίοι διακρίνονται στις εξής κατηγορίες: σε πτωχευτικούς, εξωπτωχευτικούς, πιστωτές της κοινής περιουσίας, μεταπτωχευτικούς και ομαδικούς (ή πιστωτές της ομάδας). Κάθε μια από αυτές τις κατηγορίες υπόκειται σε διαφορετικό νομικό καθεστώς. Ως πτωχευτικοί πιστωτές νοούνται εκείνοι, οι οποίοι κατά την κήρυξη της πτώχευσης έχουν κατά του οφειλέτη γεννημένη και δικαστικώς επιδιώξιμη χρηματική ενοχική απαίτηση (άρθρο 21 παρ. 1 ΠτΚ) και οργανώνονται στην ομάδα των πιστωτών 12. Περαιτέρω, οι πτωχευτικοί πιστωτές διακρίνονται σε ανέγγυους ή εγχειρόγραφους (δεν είναι ασφαλισμένη η απαίτησή τους με εμπράγματη ασφάλεια ή εξοπλισμένη με προνόμιο άρθρο 21 παρ. 1 περ. α' ΠτΚ), σε ενέγγυους ή εμπραγμάτως ασφαλισμένους (άρθρο 21 παρ. 1 περ. γ' ΠτΚ), σε γενικώς προνομιούχους (άρθρο 21 παρ. 1 περ. β' ΠτΚ οι απαιτήσεις τους εξοπλίζονται εκ του νόμου με γενικό προνόμιο) και σε μειωμένης εξασφάλισης (άρθρο 21 παρ. 1 περ. δ' ΠτΚ η ικανοποίηση των απαιτήσεών τους έπεται των απαιτήσεων όλων των άλλων κατηγοριών πτωχευτικών πιστωτών) 13. Πρέπει να τονιστεί ότι τα δικαιώματα αυτής της κατηγορίας πιστωτών υφίστανται σημαντικές αλλοιώσεις, όπως είναι η άρση του δικαιώματος της ατομικής δίωξης του οφειλέτη (άρθρο 25 ΠτΚ) 14, η πλασματική λήξη των μη ληξιπρόθεσμων απαιτήσεών τους (άρθρο 23 ΠτΚ) και η παύση της τοκογονίας (άρθρο 24 ΠτΚ). Σε αντίθεση με τους πτωχευτικούς πιστωτές, οι εξωπτωχευτικοί 15 είναι εκείνοι, οι οποίοι έχουν προπτωχευτική - μη χρηματική - απαίτηση κατά του πτωχού, κατά την κήρυξη της πτώχευσης, κι επομένως δεν πληρούν τους όρους του άρθρου 21 ΠτΚ, 12 Κοτσίρης Λ. ό.π., σελ Ψυχομάνης Σπ., ό.π., 2012, σελ Κοτσίρης Λ. ό.π., σελ Με την επιφύλαξη του άρθρου 26 για τους ενέγγυους πιστωτές, οι οποίοι μπορούν να ικανοποιηθούν αποκλειστικά από την ρευστοποίηση του αντικειμένου, πάνω στο οποίο διαθέτουν ειδικό προνόμιο ή εμπράγματη ασφάλεια. 15 Ο συγκεκριμένος όρος προτείνεται από τον Ε. Περάκη. Δεν πρέπει, όμως, να συνδέεται ο όρος αυτός με την εξωπτωχευτική περιουσία, όπως συμβαίνει με την μεταπτωχευτική περιουσία και τους μεταπτωχευτικούς πιστωτές. Βλ. και Ψυχομάνη Σπ., ό.π., 2012, σελ. 229, παραπ

12 προκειμένου να ενταχθούν στην κατηγορία των πτωχευτικών πιστωτών. Βέβαια, οι απαιτήσεις τους αυτές μπορούν να μετατραπούν μεταγενέστερα σε χρηματικές κι έτσι να γίνουν και αυτοί πτωχευτικοί πιστωτές. Οι πιστωτές της κοινής περιουσίας είναι εκείνοι, οι οποίοι έχουν απαιτήσεις κατά του έγγαμου πτωχού ή και της συζύγου του, με υπέγγυα την κοινή περιουσία των συζύγων, όταν έχει επιλεγεί το σύστημα της κοινοκτημοσύνης. Δημιουργούνται συνήθως από διαχειριστικές πράξεις αφορώσες την κοινή περιουσία και μπορούν να ονομαστούν «κοινές απαιτήσεις» ή «κοινά πιστώματα» 16. Ως μεταπτωχευτικοί πιστωτές νοούνται εκείνοι, που δημιουργούνται από πράξεις του πτωχού, μετά την κήρυξη της πτώχευσης και δεν καταλαμβάνονται από την πτωχευτική απαλλοτρίωση. Οι απαιτήσεις τους ονομάζονται «μεταπτωχευτικές απαιτήσεις» ή «μεταπτωχευτικά πιστώματα» και ικανοποιούνται από τη μεταπτωχευτική περιουσία του πτωχού 17. Οι ομαδικοί πιστωτές (ή πιστωτές της ομάδας) είναι αυτοί, που δημιουργούνται από τη δράση του συνδίκου, μετά την κήρυξη της πτώχευσης, με σκοπό την προώθηση των συμφερόντων του συνόλου των πτωχευτικών πιστωτών. Είναι ουσιαστικά οι δανειστές της ομάδας των πτωχευτικών πιστωτών και προέρχονται κυρίως από τη δικαιοπρακτική δράση του συνδίκου, χωρίς να αποκλείεται το αντίθετο (μη δικαιοπρακτική δράση - άρθρο 80 παρ. 1 και 2 ΠτΚ) 18. γ) Συνέπειες της πτώχευσης ως προς τις συμβάσεις - γενικά Σε αντίθεση με το προγενέστερο νομοθετικό καθεστώς 19, λόγω της σπουδαιότητας των συμβάσεων στη οικονομία και στη συναλλακτική ζωή 20, ο 16 Ψυχομάνης Σπ., ό.π., 2012, σελ Ψυχομάνης Σπ., ό.π., 2012, σελ Ψυχομάνης Σπ., ό.π., 2012, σελ Ρόκας Ν., Στοιχεία Πτωχευτικού Δικαίου, 2η έκδοση, Εκδόσεις Σάκκουλα, 1994, σελ. 38. Κοτσίρης Λ. ό.π., σελ Περάκης Ευ., Πτωχευτικό Δίκαιο, 2η έκδοση, Νομική Βιβλιοθήκη, 2012, σελ

13 Πτωχευτικός Κώδικας (ν. 3588/2007) προβλέπει την τύχη τους σε περίπτωση πτώχευσης, στο 2ο Κεφάλαιο του ΠτΚ, στο τρίτο μέρος, με υπέρτιτλο «ΙΙΙ. Συνέπειες πτώχευσης ως προς τις συμβάσεις», στα άρθρα ΠτΚ. Συγκεκριμένα, ρυθμίζονται οι «εκκρεμείς αμφοτεροβαρείς συμβάσεις» ή πιο ορθά, όπως επισημαίνει ο Ψυχομάνης, οι «εκατέρωθεν ανεκπλήρωτες αμφοτεροβαρείς συμβάσεις» 21, όπως επίσης και αυτές, που συνάπτονται από τον σύνδικο, αλλά και ο μονομερής συμψηφισμός 22. Πρέπει να τονιστεί ότι το ενδιαφέρον του Πτωχευτικού Δικαίου επικεντρώνεται στις συμβάσεις, που είχε καταρτίσει ο οφειλέτης πριν την κήρυξη της πτώχευσης και οι οποίες βρίσκονται, κατά τη στιγμή της κήρυξής της, σε διάφορα στάδια εκκρεμότητας ως προς την εκπλήρωσή τους 23. Βέβαια, όταν γίνεται αναφορά σε εκκρεμείς συμβάσεις, νοούνται οι υποσχετικές μόνο συμβάσεις, καθώς οι εκποιητικές από τη φύση τους αποκλείουν εκκρεμότητα ως προς εκπλήρωση, αφού όταν καταρτίζονται, «άμεσα μετατίθεται, καταργείται, αλλοιώνεται ή επιβαρύνεται ενοχικό ή εμπράγματο δικαίωμα» 24. Περαιτέρω οι υποσχετικές συμβάσεις διακρίνονται σε αμφοτεροβαρείς, ετεροβαρείς, διαρκείς και πρόσκαιρες. Στις εκκρεμείς ετεροβαρείς συμβάσεις (για παράδειγμα δωρεά) δημιουργούνται υποχρεώσεις μόνο για το ένα μέρος, οπότε παρατηρείται μία απλότητα στην εκπλήρωσή τους σε περίπτωση πτώχευσης, καθώς αν πτωχεύσει ο δανειστής, τότε την απαίτηση την διεκδικεί ο σύνδικος (αντί του δανειστή), αφού αυτή αποτελεί μέρος της πτωχευτικής περιουσίας. Αν, αντίθετα, πτωχεύσει ο οφειλέτης, τότε ο δανειστής θα ικανοποιηθεί ως πτωχευτικός πιστωτής, κατά την πτωχευτική διαδικασία Ψυχομάνης Σπ., ό.π., 2012, σελ. 292, όπου εξηγείται λεπτομερώς το αδόκιμο του όρου «εκκρεμείς αμφοτεροβαρείς συμβάσεις». Βλ. και Παμπούκη Κ., Η πώλησις με επιφύλαξιν της κυριότητος μέχρις αποπληρωμής του τιμήματος εν περιπτώσει πτωχεύσεως του αγοραστού, Αρμενόπουλος 1973, σελ. 974 επ. 22 Ο μονομερής συμψηφισμός, βέβαια, δεν αποτελεί σύμβαση, αλλά μονομερής δικαιοπραξία και για αυτόν το λόγο θεωρείται άστοχη η υπαγωγή του στο κεφάλαιο για τις συμβάσεις Βλ. και Ψυχομάνη Σπ., ό.π., 2012, σελ Ο Πτωχευτικός Κώδικας ρυθμίζει, επίσης, υπό προϋποθέσεις και τις συμβάσεις εκείνες, οι υποχρεώσεις των οποίων έχουν εκπληρωθεί από όλα τα συμβαλλόμενα μέρη πριν την κήρυξη της πτώχευσης (πτωχευτική ανάκληση - άρθρα 41 επ. ΠτΚ). 24 Ψυχομάνης Σπ., ό.π., 2012, σελ Σπυριδάκης Ι., Πτωχευτικό Δίκαιο, Θεωρητικοί προβληματισμοί και πρακτικές εφαρμογές, Εκδόσεις Σάκκουλα, 2008, σελ Άλλη είναι η περίπτωση, όπου έχει εκπληρωθεί πλήρως η παροχή, πριν την κήρυξη της πτώχευσης. Έτσι, αν πτωχεύσει ο οφειλέτης, θα εξεταστεί αν πληρούνται οι όροι της 13

14 Στην παρούσα εργασία το ενδιαφέρον μας επικεντρώνεται στις εκκρεμείς αμφοτεροβαρείς συμβάσεις, η τύχη των οποίων θα αναλυθεί εκτενώς στη συνέχεια. πτωχευτικής ανάκλησης (άρθρο 41 ΠτΚ), ενώ αν πτωχεύσει ο δανειστής, η ετεροβαρής σύμβαση δεν επηρεάζεται από την πτώχευση. Βλ. και Ψυχομάνη Σπ., ό.π., 2012, σελ

15 Γ. Οι εκκρεμείς αμφοτεροβαρείς συμβάσεις α) Έννοια Προκειμένου να διαπιστωθεί με ακρίβεια το περιεχόμενο της έννοιας «εκκρεμής αμφοτεροβαρής σύμβαση», κρίνεται σκόπιμο να αναλυθεί συνοπτικά κάθε όρος της ξεχωριστά. Με αυτόν τον τρόπο θα γίνει ευκολότερα κατανοητή και η επίδραση της πτώχευσης σε αυτές. Ως σύμβαση ορίζεται η πολυμερής, κατά κανόνα διμερής, δικαιοπραξία, η οποία προϋποθέτει τη συμφωνία (προφορική ή γραπτή) μεταξύ δύο τουλάχιστον δηλώσεων βουλήσεως, που εκκινούν από διαφορετικό σημείο, κινούνται προς αντίθετη κατεύθυνση και συμπίπτουν ως προς το επιδιωκόμενο έννομο αποτέλεσμα. Με τη συμφωνία αυτή, τα μέρη αναλαμβάνουν την υποχρέωση για εκπλήρωση συγκεκριμένων υποχρεώσεων 27. Αμφοτεροβαρής είναι η σύμβαση, «η οποία δημιουργεί σε σχέση αλληλεξαρτήσεως, υποχρεώσεις και δικαιώματα προς παροχή σε βάρος και υπέρ αμφότερων των συμβαλλομένων, έτσι ώστε κάθε συμβαλλόμενος να είναι συγχρόνως δανειστής και οφειλέτης του άλλου». Στις αμφοτεροβαρείς συμβάσεις υπάρχουν δύο συμπλέγματα παροχών: η μια (παροχή), που δίνεται έναντι μιας άλλης (αντιπαροχής), λειτουργώντας η μια ως αντιστάθμισμα της άλλης 28. Εκκρεμής καλείται η σύμβαση, όταν κανένα από τα συμβαλλόμενα μέρη δεν έχει εκπληρώσει την παροχή του ή κάποιο από αυτά (ή και τα δύο) την έχει εκπληρώσει μερικώς, κατά την κήρυξη της πτώχευσης. Δεν μπορεί να τεθεί θέμα εκκρεμότητας, λοιπόν, όταν και οι δύο συμβαλλόμενοι έχουν εκπληρώσει πλήρως τις συμβατικές τους υποχρεώσεις ή ο ένας από αυτούς έχει εκπληρώσει πλήρως την παροχή του. Στην τελευταία περίπτωση πρέπει να γίνει η εξής διάκριση: 27 Παπαστερίου Δ. - Κλαβανίδου Δ., Το Δίκαιο της Δικαιοπραξίας, Εκδόσεις Σάκκουλα, Αθήνα - Θεσσαλονίκη, 2008, σελ Περάκης Ευ., ό.π., σελ Σπυριδάκης Ι., ό.π., 2008, σελ Σπυριδάκης, Γενικό Ενοχικό Δίκαιο, αρ Βαβούσκος, Εγχειρίδιον Αστικού Δικαίου, β' έκδοση 1984, 141. Μιχαηλίδη Νουάρο, Ερμ ΑΚ, αρθ , αριθμ. 6. Απ. Γεωργιάδη, Ενοχικό Δίκαιο, Γενικό Μέρος, 1999, σελ. 50. Σταθόπουλο Μ., Γενικό ενοχικό Δίκαιο, 2004, σελ

16 α) αν ο πτωχός είχε εκπληρώσει την παροχή του πριν την κήρυξη της πτώχευσης, τότε ο σύνδικος, με την επιφύλαξη των άρθρων 41 επ. ΠτΚ, περί πτωχευτικής ανάκλησης, δικαιούται και υποχρεούται να αναζητήσει την αντιπαροχή από τον αντισυμβαλλόμενό του ή να ασκήσει τα λοιπά εκ της συμβάσεως δικαιώματα του πτωχού (για παράδειγμα υπαναχώρηση, αποζημίωση για μη εκπλήρωση κλπ). β) αν ο δανειστής - αντισυμβαλλόμενος του πτωχού είχε εκπληρώσει την παροχή του, πριν την κήρυξη της πτώχευσης, τότε θα συμμετάσχει στην πτωχευτική διαδικασία ως πτωχευτικός πιστωτής, αξιώνοντας την πτωχευτική του απαίτηση (χρηματική ή αποτιμητή σε χρήμα). Αν πρόκειται για μη χρηματική απαίτηση, που δεν μπορεί να μετατραπεί μεταγενέστερα σε τέτοια, ο αντισυμβαλλόμενος θα ικανοποιηθεί εναγάγοντας τον σύνδικο 29. Επιπρόσθετα, οι εκκρεμείς ως προς την εκπλήρωση αμφοτεροβαρείς συμβάσεις, θα πρέπει να έχουν συναφθεί από τον πτωχό, κατά το διάστημα πριν από την κήρυξη της πτώχευσης, είτε βρίσκονται μέσα στην ύποπτη περίοδο, είτε όχι 30. Εφόσον πληρούνται όλες οι παραπάνω προϋποθέσεις, τότε μόνο τίθενται σε εφαρμογή τα άρθρα ΠτΚ, κατά τα οποία οι εκκρεμείς αμφοτεροβαρείς συμβάσεις: α) αν είναι στιγμιαίες (ή διαρκείς που δεν είναι σε λειτουργία), βρίσκονται σε κατάσταση εκκρεμότητας, μέχρι να αποφασίσει ο σύνδικος αν είναι σκόπιμη η εκπλήρωσή τους, με υποκατάσταση της ομάδας των πιστωτών στην αρχική σχέση πτωχού - δανειστή (άρθρο 29 ΠτΚ). Παράδειγμα τέτοιων συμβάσεων είναι η μη εκπληρωθείσα πώληση και η σύμβαση έργου, όπου ούτε ο εργολάβος έχει παραδώσει το έργο, ούτε ο εργοδότης την συμφωνημένη αμοιβή. β) αν είναι διαρκείς που βρίσκονται σε λειτουργία (έχουν εκπληρωθεί δηλαδή εν μέρει οι επιμέρους υποχρεώσεις), συνεχίζουν να παράγουν αποτελέσματα (άρθρο 28 ΠτΚ - αρχή διατήρησης των συμβάσεων - βλ. κάτω υπό Γ-β), μέχρι κάποιο μέρος να την καταγγείλει (άρθρα 31 παρ. 1 και 32 ΠτΚ). Η καταγγελία, όμως, δε θα ασκείται μόνο για το λόγο ότι επήλθε πτώχευση. Λύονται, λοιπόν, αν στο νόμο ορίζεται ρητά ότι η πτώχευση οποιουδήποτε συμβαλλομένου επιφέρει την αυτόματη λύση τους ή όταν η σύμβαση καταγγέλλεται για συμβατικά άλλους λόγους ή όταν αυτή καταγγέλλεται μεν εξαιτίας της κήρυξης της πτώχευσης, αλλά με την επιπρόσθετη 29 Ψυχομάνης Σπ., ό.π., 2012, σελ Περάκης Ευ., ό.π., σελ

17 προϋπόθεση δε, ότι η πτώχευση, αυτή καθ αυτή, συνιστά στη συγκεκριμένη περίπτωση σπουδαίο λόγο καταγγελίας της διαρκούς σύμβασης (ορισμένου χρόνου) (άρθρα 31 παρ. 1 και 32 παρ. 1 ΠτΚ). Στο σημείο αυτό να τονιστεί ότι παλιότερα προβλεπόταν η αυτόματη λύση των διαρκών συμβάσεων σε περίπτωση πτώχευσης, κατόπιν συμβατικής ρήτρας, ρύθμιση που καταργήθηκε με το ν. 4336/2015 (θα αναλυθούν οι αλλαγές που επέφερε στις συμβάσεις ο συγκεκριμένος νόμος στη συνέχεια) 31. Ως διαρκείς συμβάσεις λογίζονται οι συμβάσεις εργασίας, η παροχή αγαθών κοινωνικής ωφέλειας (ηλεκτρικό ρεύμα, τηλέφωνο, νερό), οι μισθώσεις πραγμάτων, οι συμβάσεις εκμετάλλευσης δικαιωμάτων βιομηχανικής ιδιοκτησίας κ.ά. γ) αν είναι διαρκείς, με έντονο προσωπικό στοιχείο (για παράδειγμα τραπεζική σύμβαση ανοίγματος πιστώσεως), λύονται οπωσδήποτε με την κήρυξη της πτώχευσης (άρθρο 31 παρ. 2 ΠτΚ). δ) αν είναι διαρκείς και ανήκουν στην κατηγορία των «χρηματοοικονομικών συμβάσεων» λύονται αυτόματα σε περίπτωση πτώχευσης κάποιου συμβαλλόμενου μέρους, κατόπιν σχετικής πρόβλεψης στην ειδική νομοθεσία που τις διέπει ή στην ίδια τη σύμβαση. Επίσης, μπορεί να επέλθει και τροποποίησή τους, ως συνέπεια της πτώχευσης 32. β) Η αρχή της διατήρησης της ισχύος των συμβάσεων Η κήρυξη της πτώχευσης δεν αποτελεί λόγο λύσης των συμβάσεων που είχε συνάψει ο πτωχός, πριν από αυτήν. Ο κανόνας αυτός αποτυπώνεται στο άρθρο 28 ΠτΚ, σύμφωνα με το οποίο «οι κατά την κήρυξη της πτώχευσης εκκρεμείς αμφοτεροβαρείς συμβάσεις, στις οποίες συμβαλλόμενος είναι ο οφειλέτης, διατηρούν την ισχύ τους, εκτός εάν προβλέπεται διαφορετικά στον παρόντα κώδικα». Ο δικαιολογητικός λόγος αυτής της ρύθμισης έγκειται στο ότι η πτώχευση, αυτή καθ αυτή, δεν αποτελεί αιτία μη 31 Ψυχομάνης Σπ., Πτωχευτικό Δίκαιο και Δίκαιο Ρύθμισης οφειλών υπερχρεωμένων φυσικών προσώπων, Στ Έκδοση, Εκδόσεις Σάκκουλα Αθήνα - Θεσσαλονίκη, 2016, σελ Ψυχομάνης Σπ., ό.π., 2016, σελ

18 εκπλήρωσης ή υπερημερίας της αναληφθείσας, από τα μέρη, συμβατικής τους υποχρέωσης 33. Κι αυτό γιατί, εξαιτίας της επελθούσης πτωχευτικής απαλλοτρίωσης, ο σύνδικος υπεισέρχεται απλά στην ήδη υφιστάμενη νομική κατάσταση που υπάρχει μεταξύ των μερών, κατά το χρόνο της κήρυξης της πτώχευσης 34. Εξετάζοντας το ζήτημα κι από τη σκοπιά της λειτουργίας των συμβάσεων έξω από την πτώχευση, ενώ ο αντισυμβαλλόμενος του οφειλέτη θα ήταν οπλισμένος με την ένσταση του μη εκπληρωθέντος συναλλάγματος, απαιτώντας πλήρη αντιπαροχή, θα ήταν ανεπιεικές, σε περίπτωση πτώχευσης, να υποχρεωθεί να καταβάλει την παροχή του, αλλά να ικανοποιηθεί με το πτωχευτικό μέρισμα, ως πτωχευτικός πιστωτής. Θα στερούνταν, δηλαδή, με αυτόν τον τρόπο τη συγκεκριμένη ένσταση. Άλλη είναι, βέβαια, η περίπτωση, που ο αντισυμβαλλόμενος προέβη στην παροχή χωρίς να απαιτήσει αντιπαροχή, παραιτούμενος ουσιαστικά με αυτόν τον τρόπο από την ένσταση του μη εκπληρωθέντος συναλλάγματος (άρθρο 374 ΑΚ). Έτσι, σε περίπτωση πτώχευσης, θα ακολουθήσει την πτωχευτική διαδικασία, ικανοποιούμενος ως πτωχευτικός πιστωτής, ενώ αν είχε διατηρήσει το δικαίωμά του, θα ικανοποιούνταν ως ομαδικός πιστωτής (άρθρο 29 παρ. 1 εδ. β ΠτΚ) 35. Εκτός από τα παραπάνω, η αρχή αυτή βρίσκει και πρακτική σημασία για τον πτωχό, ικανοποιώντας το αίτημα διατήρησης της επιχείρησης. Αυτή συνεχίζει την παραγωγική λειτουργία της, έστω προσωρινά, μέχρι να πάρει ο σύνδικος τις αποφάσεις του για την τύχη της. Έτσι, επωφελείται όχι μόνο ο οφειλέτης, αλλά και οι πιστωτές του και οι τρίτοι. Οι δεύτεροι ελπίζουν στην εκποίηση της επιχείρησης ως συνόλου, διατηρώντας την υπεραξία της, αλλά και στα τυχόν έσοδα που θα προκύψουν, κατά τη διάρκεια της προσωρινής λειτουργίας της. Ο οφειλέτης, σε περίπτωση μη εκποίησης, ενδέχεται να αναλάβει πάλι την επιχείρησή του και οι τρίτοι (εργαζόμενοι, πελάτες κ.ά.) θα συνεχίσουν τη σχέση τους με αυτήν. Με βάση τα προηγούμενα και κυρίως λόγω της διατάξεων των άρθρων 28 επ. 33 Ρόκας Κ., Πτωχευτικόν Δίκαιον, 12η έκδοση, 1978, σελ ΠΠειρ. 922/2013 ΕλλΔνη, σελ και ΤΝΠ ΝΟΜΟΣ. 34 Κοτσίρης Λ. ό.π., σελ Μαρίνος Μιχ. Θεοδ., Εκκρεμείς διαρκείς ενοχικές συμβάσεις με «προσωπικό χαρακτήρα» στην πτώχευση (άρθρο 31 2 ΠτΚ) Μια κριτική προσέγγιση με παράδειγμα την άδεια εκμεταλλεύσεως ευρεσιτεχνίας (patent license), ΕΕμπΔ 2013, σελ Περάκης Ευ., ό.π., σελ Σπυριδάκης Ι., ό.π., 2008, σελ Κοτσίρης Λ. ό.π., σελ

19 ΠτΚ, οι «εκκρεμείς αμφοτεροβαρείς συμβάσεις» κατά την πτώχευση διακρίνονται σε α) συμβάσεις που υπόκεινται στην ευχέρεια του συνδίκου για εκπλήρωση, β) συμβάσεις που διατηρούν την ισχύ τους, γ) συμβάσεις που λύονται με την κήρυξη της πτώχευσης, δ) συμβάσεις που υπόκεινται σε ιδιαίτερη ρύθμιση 36. γ) Συμβάσεις υποκείμενες στην ευχέρεια του συνδίκου για εκπλήρωση i) Προσδιορισμός των συμβάσεων Μεταξύ των συμβάσεων που διατηρούν την ισχύ τους μετά την κήρυξη της πτώχευσης (σύμφωνα με την αρχή της διατήρησης των συμβάσεων του άρθρου 28 ΠτΚ), συγκαταλέγονται κι εκείνες για τις οποίες ο σύνδικος έχει δικαίωμα επιλογής ως προς την εκπλήρωσή τους. Το δικαίωμα αυτό προβλέπεται στο άρθρο 29 παρ. 1 ΠτΚ, κατά το οποίο «ο σύνδικος, με την άδεια του εισηγητή, έχει το δικαίωμα να εκπληρώσει τις εκκρεμείς συμβάσεις, υποκαθιστώντας την ομάδα των πιστωτών στη θέση του οφειλέτη, και να απαιτήσει την εκπλήρωση από τον αντισυμβαλλόμενο. Στην περίπτωση αυτή ο τελευταίος καθίσταται ομαδικός πιστωτής». Όταν, όμως, η συγκεκριμένη διάταξη αναφέρει τον όρο «εκκρεμείς συμβάσεις», τί ακριβώς εννοεί; Ο νους μας πάει κατευθείαν στην παραπάνω ανάλυση της έννοιας «εκκρεμείς αμφοτεροβαρείς συμβάσεις» (υπό Γ-α), κάτι όμως που δεν είναι απόλυτα ακριβές. Το άρθρο 29 ΠτΚ περιλαμβάνει στην ρύθμισή του τις στιγμιαίες εκκρεμείς αμφοτεροβαρείς συμβάσεις και όχι τις διαρκείς, η τύχη των οποίων ρυθμίζεται στα άρθρα 28, 31 και 32 ΠτΚ 37. Έτσι, ο σύνδικος έχει το προαναφερόμενο δικαίωμα επιλογής για εκπλήρωση σε εκείνες τις αμφοτεροβαρείς συμβάσεις, όπου κανένα μέρος 36 Αναλυτικότερα για τις κατηγορίες βλ. Ψυχομάνη Σπ., ό.π., 2012, σελ Μπαζίγου- Κορνηλάκη, Τύχη των διαρκών ενοχικών συμβάσεων σε περίπτωση πτώχευσης ενός από τους συμβαλλομένους, Αρμενόπουλος 1981, σελ Ρόκα Ν., ό.π., σελ. 38 επ. 37 Περάκης Ευ., ό.π., σελ Κοτσίρης Λ. ό.π., σελ Βέβαια, κατά τον Ψυχομάνη, το άρθρο 29 ΠτΚ εφαρμόζεται και στις διαρκείς συμβάσεις, η εκπλήρωση των οποίων δεν έχει ξεκινήσει από κανένα μέρος. Βλ. περισσότερα σε Ψυχομάνη Σπ., ό.π., 2012, σελ

20 δεν έχει εκπληρώσει πλήρως την παροχή του, με την πρόσθετη προϋπόθεση η παροχή αυτή να γίνεται με μία πράξη ή με μία σύνθετη, που αποτελείται από περισσότερες πρόσκαιρες (στιγμιαία/πρόσκαιρη παροχή) 38. ii) Το δικαίωμα επιλογής προς εκπλήρωση Το άρθρο 29 ΠτΚ δίνει στο σύνδικο το δικαίωμα να επιλέξει αν, τελικά, θα εκπληρωθεί μία στιγμιαία εκκρεμής αμφοτεροβαρής σύμβαση, μετά την κήρυξη της πτώχευσης. Η επιλογή αυτή βρίσκει τα όριά της στις θεμελιώδεις αρχές των άρθρων 200, 281 και 288 ΑΚ, καθώς γίνεται προς το αληθινό συμφέρον της ομάδας των πιστωτών, ύστερα από την άδεια ενός άλλου οργάνου της πτώχευσης, του εισηγητή. Με την άσκηση του δικαιώματος αυτού, ουσιαστικά, ο σύνδικος υποκαθιστά την ομάδα στη θέση του οφειλέτη και ο αντισυμβαλλόμενός του, που θα εκπληρώσει την αντιπαροχή, καθίσταται ομαδικός πιστωτής (πιστωτής της ομάδας). Η δυνατότητα αυτή παρέχεται, όμως, αποκλειστικά στο σύνδικο. Έτσι, αν ο αντισυμβαλλόμενος προχωρήσει στην εκπλήρωση της δικής του παροχής, πριν ασκήσει ο σύνδικος το δικαίωμα επιλογής του άρθρου 29 ΠτΚ, τότε αυτός καθίσταται πτωχευτικός πιστωτής, χάνοντας με αυτόν τον τρόπο την ευκαιρία να ικανοποιηθεί η απαίτησή του ως ομαδική. Σχετικά με τη φύση του δικαιώματος επιλογής, πρόκειται για δικαίωμα διαπλαστικό, που ασκείται με μονομερή, άτυπη 39 δήλωση του συνδίκου, απευθυντέα προς τον αντισυμβαλλόμενο, μη επιδεχόμενο αίρεση και αμετάκλητο 40. Αυτό προβλέπει, άλλωστε, και η Αιτιολογική Έκθεση, κατά την οποία «Το δικαίωμα του συνδίκου επιλογής για εκπλήρωση των εκκρεμών αμφοτεροβαρών συμβάσεων, ασκούμενο με μονομερή δήλωσή του, μη επιδεχόμενο αίρεση και αμετάκλητο, μεταφέρεται στον Κώδικα, όπως ήδη ισχύει. Ωστόσο περιορίζεται ως προς την άσκησή 38 Κοτσίρης Λ. ό.π., σελ Η άσκηση του δικαιώματος επιλογής μπορεί να είναι ρητή ή να συνάγεται έμμεσα από τη συμπεριφορά του συνδίκου, όπως για παράδειγμα από την αποδοχή της παροχής του αντισυμβαλλομένου. Βλ. και Περάκη Ευ., ό.π., σελ Σωτηρόπουλος, ΕπισκΕΔ 2008, σελ Σπυριδάκης Ι., ό.π., 2008, σελ Ψυχομάνης Σπ., ό.π., 2012, σελ Κοτσίρης Λ. ό.π., σελ

21 του από άποψη χρονική έτσι ώστε να μην παρατείνονται οι εκκρεμότητες και να διασφαλίζεται ο αντισυμβαλλόμενος για την άσκηση των δικαιωμάτων του εφόσον, ανάλογα με την άσκηση ή μη του δικαιώματος επιλογής, θα είναι ομαδικός ή πτωχευτικός πιστωτής. Επισημαίνεται ότι το δικαίωμα επιλογής του συνδίκου έχει διαπλαστικό χαρακτήρα ως προς το αίτημά του για εκπλήρωση από τον αντισυμβαλλόμενο. Η άσκηση του δικαιώματος επιλογής προϋποθέτει ιδία γνώση του συνδίκου ως προς την ύπαρξη εκκρεμούς αμφοτεροβαρούς σύμβασης ή ενημέρωσή του από σχετική κατάσταση του οφειλέτη». iii) Προϋποθέσεις άσκησης του δικαιώματος επιλογής Προϋποθέσεις 41 για την άσκηση του δικαιώματος επιλογής του συνδίκου προς εκπλήρωση είναι: α) Ύπαρξη στιγμιαίας/πρόσκαιρης αμφοτεροβαρούς συμβάσεως (έτσι όπως ορίστηκε παραπάνω υπό Γ-α και γ-i), της οποίας ο σύνδικος έχει λάβει γνώση, ιδίως από τις καταστάσεις, που του έχει εγχειρίσει ο οφειλέτης 42. Έτσι, αποκλείονται i) οι ετεροβαρείς συμβάσεις (π.χ. δάνειο, δωρεά, εγγύηση), ii) οι ατελείς αμφοτεροβαρείς συμβάσεις (π.χ. χρησιδάνειο, παρακαταθήκη χωρίς αμοιβή κλπ), iii) οι δευτερεύουσες υποχρεώσεις ετεροβαρούς χαρακτήρα σε σχέση με αμφοτεροβαρείς συμβάσεις (π.χ. επί ρήτρας απαγόρευσης ανταγωνισμού σε περίπτωση πώλησης επιχείρησης), iv) οι μονομερείς δικαιοπραξίες, v) οι ατελείς ενοχές (π.χ. στοίχημα), vi) οι ενοχές μη καταλαμβανόμενες από την πτώχευση, λόγω π.χ. προσωποπαγούς φύσης εκπλήρωσης. β) Εκκρεμότητα της ανωτέρω σύμβασης, ήτοι το εκατέρωθεν ανεκπλήρωτο αυτής. 41 Κοτσίρης Λ. ό.π., σελ Ψυχομάνης Σπ., ό.π., 2012, σελ άρθρο 29 παρ. 3 ΠτΚ, κατά το οποίο η γνώση των συμβάσεων προστατεύει την πτωχευτική περιουσία, κατά την εφαρμογή των γενικών αρχών περί αμφοτεροβαρών συμβάσεων, όταν ο αντισυμβαλλόμενος ασκεί δικαιώματα αποζημίωσης, καθώς και την αστική ευθύνη του συνδίκου, σύμφωνα με τις ρυθμίσεις του άρθρου 80 ΠτΚ. Βλ. Κοτσίρη Λ. ό.π., σελ Περάκης Ευ., ό.π., σελ

22 γ) Μη εκπλήρωση, με οποιονδήποτε τρόπο, της σύμβασης, με απόσβεση των ενοχικών υποχρεώσεων, άλλως η μη πλήρης εκπλήρωση (των παροδικών ειδικά συμβάσεων). Ως τρόποι απόσβεσης αναφέρονται η καταβολή, δόση αντί καταβολής, η δημόσια κατάθεση, ο συμψηφισμός. δ) Άσκηση του δικαιώματος επιλογής από το σύνδικο με στόχο την εξυπηρέτηση των συμφερόντων της ομάδας πιστωτών, βάσει των αρχών των άρθρων 200, 281, 288 ΑΚ. Το δικαίωμα οπωσδήποτε δε μπορεί να ασκείται αυθαίρετα και ενάντια στο εύλογο και αληθινό συμφέρον της ομάδας. ε) Προηγούμενη άδεια του εισηγητή δικαστή, ως προϋπόθεση του άρθρου 29 παρ. 1 ΠτΚ. Ωστόσο, κατά μια άποψη 43, δεν απαιτείται η ως άνω άδεια και αρκεί η δήλωση του συνδίκου και μόνο για εκπλήρωση ή μη. Κι αυτό, γιατί υποστηρίζεται ότι από τη φύση της η κρίση του συνδίκου για το αν μια σύμβαση είναι επωφελής ή όχι για την ομάδα των πιστωτών αποτελεί επιχειρηματική κρίση. Κατ άλλη άποψη 44, όμως, η άδεια αυτή απαιτείται όχι μόνο στην περίπτωση της εκπλήρωσης, αλλά και στην περίπτωση της μη εκπλήρωσης της σύμβασης, ύστερα από διασταλτική ερμηνεία της διάταξης του άρθρου 29 ΠτΚ. στ) Μονομερής, άτυπη, χωρίς αίρεση, αμετάκλητη, απευθυντέα δήλωση προς τον αντισυμβαλλόμενο (άρθρα ΑΚ), ως άσκηση διαπλαστικού δικαιώματος (βλ. και ως άνω, υπό γ-ii). Μέχρι τη δήλωση αυτή, υπάρχει κατάσταση αδράνειας ή εκκρεμότητας της σύμβασης. ζ) Άσκηση του δικαιώματος οποτεδήποτε μετά την ανάληψη των καθηκόντων του συνδίκου και έως τη συμπλήρωση δεκαημέρου, αφότου ο σύνδικος υποβάλλει την έκθεση του άρθρου 70 ΠτΚ προς τη συνέλευση πιστωτών σχετικά με την κατάσταση και τις προοπτικές της πτωχευτικής διαδικασίας ή εντός της επιπλέον εύλογης 43 Περάκης Ευ., ό.π., σελ Βλ. και υποσημείωση με αρ. 319, που παραπέμπει στην υπ αρ. 286/2000 ΕφΘεσ. Αρμ. 2002, 245, κατά την οποία «η κρίση και η απόφαση για την εκτέλεση της εν λόγω συμβάσεως, ως συμφέρουσας την ομάδα των πιστωτών, εναπόκειται μόνο στο σύνδικο». 44 Ψυχομάνης Σπ., ό.π., 2012, σελ. 301 περ. ε. 22

23 προθεσμίας που τυχόν θα τάξει ο αντισυμβαλλόμενος σε περίπτωση αδράνειας του συνδίκου 45. iv) Αποτελέσματα της άσκησης του δικαιώματος επιλογής και δικαίωμα αποζημίωσης λόγω μη εκτέλεσης της σύμβασης Εφόσον ο σύνδικος ασκήσει το αναγνωριζόμενο από το νόμο δικαίωμα επιλογής, απαιτώντας την εκτέλεση της επίμαχης σύμβασης, τότε η ομάδα των πιστωτών υποκαθίσταται στην θέση του οφειλέτη. Τούτο σημαίνει ότι η ομάδα υπεισέρχεται στα δικαιώματα και τις υποχρεώσεις του οφειλέτη και η σύμβαση πρέπει να εκτελεστεί με ακρίβεια, σύμφωνα με τους αρχικούς της όρους και συμφωνίες 46. Παρά την ανωτέρω υποκατάσταση, ο οφειλέτης συνεχίζει να θεωρείται συμβαλλόμενο μέρος. Αν, αντίθετα, ο σύνδικος προτείνει άλλη παροχή από την αρχικά συμφωνηθείσα, τότε αυτό σημαίνει ότι η εκπλήρωση ματαιώθηκε και ότι συνάφθηκε νέα σύμβαση (εφόσον, βέβαια, την αποδεχτεί ο αντισυμβαλλόμενος) 47. Εξετάζοντας το ζήτημα από την πλευρά του αντισυμβαλλόμενου, αυτός καθίσταται πλέον ομαδικός πιστωτής και η απαίτησή του θα ικανοποιηθεί ως ομαδικό πίστωμα (άρθρο 29 παρ. 1 ΠτΚ). Έχει, ακόμη, στη διάθεσή του την ένσταση του μη εκπληρωθέντος συναλλάγματος του άρθρου 374 ΑΚ, αν ο σύνδικος δεν εκπληρώνει την παροχή του. Εκτός από αυτό, αν ο αντισυμβαλλόμενος υποχρεούταν από τη σύμβαση να εκπληρώσει πρώτος την παροχή, έχει τη δυνατότητα να την αναβάλλει έως την ταυτόχρονη εκπλήρωση ή την παροχή ασφαλείας από το σύνδικο (αναβλητική ένσταση), κατά τους όρους του άρθρου του 377 ΑΚ. Αφού ασκηθεί το δικαίωμα επιλογής και επέλθει η υποκατάσταση, σε περίπτωση υπερημερίας του συνδίκου ως προς την εκπλήρωση της παροχής που τον βαρύνει, επέρχονται οι σχετικές περί υπερημερίας συνέπειες. Εν προκειμένω εφαρμόζεται το άρθρο 383 ΑΚ, κάτι που σημαίνει ότι αν ο σύνδικος δεν εκτελέσει τη σύμβαση εντός της ταχθείσης από τον αντισυμβαλλόμενο προθεσμίας, τότε ο 45 Ψυχομάνης Σπ., ό.π., 2012, σελ. 301 περ. ζ. 46 Κοτσίρης Λ. ό.π., σελ Κοτσίρης Λ. ό.π., σελ

24 τελευταίος έχει δικαίωμα σε αποζημίωση λόγω μη εκτέλεσης της σύμβασης ή σε υπαναχώρηση από τη σύμβαση. Οι συγκεκριμένες απαιτήσεις του αντισυμβαλλόμενου είναι ομαδικές. Αν, τώρα, ο αντισυμβαλλόμενος βρεθεί σε υπερημερία, τότε ο σύνδικος έχει αντίστοιχα τα ίδια δικαιώματα. Υπάρχει, όμως, και περίπτωση ο σύνδικος να αρνηθεί την εκπλήρωση της σύμβασης. Η άρνηση 48 εκδηλώνεται είτε με ρητή δήλωσή του ότι «αρνείται την εκπλήρωση», είτε με μη αντίδρασή του μέσα στην δεκαήμερη νόμιμη προθεσμία του άρθρου 29 παρ. 2 ΠτΚ, που αρχίζει από την υποβολή της έκθεσης του άρθρου 70 ΠτΚ. Τότε, ο αντισυμβαλλόμενος δικαιούται να του τάξει εύλογη προθεσμία για να ασκήσει το δικαίωμα επιλογής 49. Αν μέσα σε αυτήν την εύλογη προθεσμία, ο σύνδικος αρνηθεί την εκπλήρωση ή αδρανήσει, τότε ο αντισυμβαλλόμενος έχει δικαίωμα υπαναχώρησης από τη σύμβαση, αλλά και αποζημίωσης, λόγω μη εκπλήρωσής της, ικανοποιούμενος ως πτωχευτικός πιστωτής 50. Κι αυτό γιατί το πταίσμα του οφειλέτη αναφέρεται σε χρόνο προγενέστερο της κήρυξης της πτώχευσης 51. Παρατηρείται εδώ διαφορά του άρθρου 29 παρ. 2 ΠτΚ με τα άρθρα 383 και 387 ΑΚ, κατά τα οποία το δικαίωμα της υπαναχώρησης και της αποζημίωσης ασκούνται διαζευκτικά (383 ΑΚ), ενώ μονό δυνητικά το δικαστήριο μπορεί μαζί με τη υπαναχώρηση να επιδικάσει και αποζημίωση (387 ΑΚ), η οποία είναι μόνο εύλογη 52. Στο ζήτημα, τώρα, των μερικών καταβολών πριν την κήρυξη της πτώχευσης, διερωτάται κανείς ποια η τύχη τους, αν ο σύνδικος αρνηθεί την εκπλήρωση της σύμβασης. Αν ο αντισυμβαλλόμενος ήταν αυτός που εκπλήρωσε μερικώς, τότε θα αναζητήσει τις παροχές του μέσα από την πτωχευτική διαδικασία, ικανοποιούμενος ως πτωχευτικός πιστωτής. Αν ο οφειλέτης είχε προβεί σε μερικές καταβολές, τότε ο 48 Η άρνηση έχει δηλωτική σημασία και όχι διαπλαστική δύναμη. Βλ. Κοτσίρη Λ. ό.π., σελ Περάκης Ευ., ό.π., σελ Υποστηρίζεται ότι ο αντισυμβαλλόμενος δεν υποχρεούται να τάξει εύλογη προθεσμία, αν απ όλη τη συμπεριφορά του συνδίκου συνάγεται ότι κάτι τέτοιο θα ήταν άσκοπο (κατ εφαρμογή του άρθρου 385 ΑΚ). Βλ. και Ψυχομάνη Σπ., ό.π., 2012, σελ Περάκης Ευ., ό.π., σελ Χατζηνικολάου-Αγγελίδου Ρ., Η θέση του δανειστή εντός και εκτός πτώχευσης, ΔΕΕ 3/2011, σελ Κοτσίρης Λ. ό.π., σελ Ψυχομάνης Σπ., ό.π., 2012, σελ. 303, κατά τον οποίο «Η εν λόγω ρύθμιση (άρθρο 29 παρ.2 του ΠτΚ) παρεκκλίνει εκείνης του άρθρου 383 ΑΚ, όπου η παράθεση των εν λόγω δικαιωμάτων είναι διαζευκτική, και εκείνης του άρθρου 387 ΑΚ, όπου η αποζημίωση είναι μόνον εύλογη». 24

25 σύνδικος δικαιούται είτε να τις αναζητήσει, αν αρνηθεί εν όλω την εκπλήρωση της σύμβασης, είτε να απαιτήσει από τον αντισυμβαλλόμενο την αντιπαροχή που αντιστοιχεί σε αυτές, στην περίπτωση που αρνηθεί την εκπλήρωση για τον μη εκτελεσθέν μέρος της σύμβασης 53. Εάν έχουν γίνει διαδοχικές παροχές, η άρνηση εκπλήρωσης θα αφορά μόνο το μη εκτελεσθέν μέρος της σύμβασης και όχι τις προ της κήρυξης της πτώχευσης μερικές καταβολές. Το αντισυμβαλλόμενο μέρος, διατηρώντας τις γενόμενες μερικές καταβολές δικαιούται να ζητήσει αποζημίωση λόγω μη εκτέλεσης του υπολοίπου μέρους της σύμβασης 54. δ) Συμβάσεις που διατηρούν την ισχύ τους Έχοντας αναλύσει μέχρι τώρα κάποιες από τις βασικές αρχές που διέπουν τις συμβάσεις στην πτώχευση, αλλά και τα επιμέρους δικαιώματα, τόσο του συνδίκου και του πτωχού, όσο και του συνόλου των πιστωτών (πτωχευτικών και ομαδικών), σειρά έχει η απαρίθμηση ορισμένων συμβάσεων, που διατηρούν την ισχύ τους και μετά την κήρυξη της πτώχευσης, κατ εφαρμογή των παραπάνω. i) Συμβάσεις διαρκούς χαρακτήρα Ως συμβάσεις διαρκούς χαρακτήρα νοούνται εκείνες, των οποίων η παροχή είναι διαρκής, όταν δηλαδή η εκπλήρωσή της γίνεται με συνεχή ενέργεια ή παράλειψη 55. Κατά το άρθρο 31 παρ. 1 εδ. α ΠτΚ, «συμβάσεις διαρκούς χαρακτήρα διατηρούν την ισχύ τους, εφόσον δεν προβλέπεται διαφορετικά στο νόμο». Πρόκειται για ειδική 53 Κοτσίρης Λ. ό.π., σελ Αντίθετα, κατά τον Περάκη δε νοείται μερική εκπλήρωση ή μερική άρνηση της σύμβασης. Υποχρεωτικά θα αναφέρονται σε ολόκληρη τη σύμβαση και όχι σε μέρος της. Βλ. Περάκη Ευ., ό.π., σελ , ιδίως υποσημ. υπ αρ Κοτσίρης Λ. ό.π., σελ Κοτσίρης Λ. ό.π., σελ

26 διάταξη (lex specialis) σε σχέση με τον κανόνα του άρθρου 28 ΠτΚ. Σε αντίθεση με τις στιγμιαίες/πρόσκαιρες εκκρεμείς αμφοτεροβαρείς, στις οποίες προβλέπεται το δικαίωμα επιλογής του συνδίκου για συνέχιση ή όχι της σύμβασης (άρθρο 29 ΠτΚ), στην περίπτωση των διαρκών συμβάσεων δεν ισχύει κάτι τέτοιο. Αυτές εξακολουθούν να παράγουν αποτελέσματα 56 μέχρι τη λύση τους, η οποία επέρχεται είτε αυτόματα με την κήρυξη της πτώχευσης, αν τούτο προβλέπεται ρητά στο νόμο, είτε με προβλεπόμενη από το νόμο ή τη σύμβαση καταγγελία, για συμβατικούς λόγους, όμως, άσχετους με την πτώχευση (άρθρο 32 ΠτΚ), είτε με καταγγελία, εξαιτίας μεν της κήρυξης της πτώχευσης, αλλά με την επιπρόσθετη προϋπόθεση δε, ότι η πτώχευση, αυτή καθ αυτή, συνιστά στη συγκεκριμένη περίπτωση σπουδαίο λόγο καταγγελίας της διαρκούς σύμβασης (ορισμένου χρόνου) (άρθρα 31 παρ. 1 και 32 ΠτΚ) 57. Αν σε διαρκή σύμβαση εμπεριέχεται ρήτρα ότι σε περίπτωση πτώχευσης κάποιου συμβαλλόμενου μέρους επέρχεται αυτόματη λύση της σύμβασης ή ότι η πτώχευση ενός συμβαλλομένου δίνει δικαίωμα καταγγελίας της σύμβασης στον αντισυμβαλλόμενό του, τότε η συμβατική αυτή πρόβλεψη δε θα πρέπει να λαμβάνεται υπόψη. Πρέπει να λεχθεί, πως πριν το ν. 4336/2015, προβλεπόταν αυτόματη λύση μίας διαρκούς σύμβασης εξαιτίας της κήρυξης της πτώχευσης, κατόπιν συμβατικής ρήτρας (βάσει του παλιού άρθρου 31 παρ. 1 ΠτΚ, το οποίο όριζε ότι οι διαρκείς συμβάσεις διατηρούσαν την ισχύ τους, εφόσον δεν προβλεπόταν διαφορετικά στο νόμο ή την ίδια τη σύμβαση), όπως επίσης αναγνωριζόταν στον αντισυμβαλλόμενο του πτωχού και το δικαίωμα καταγγελίας της σύμβασης, εξαιτίας της πτώχευσης, αν τούτο είχε προβλεφθεί συμβατικά (παρ. 2 του άρθρου 32 ΠτΚ, η οποία καταργήθηκε με το ν. 4336/2015). Δε θα πρέπει να λανθάνουμε, όμως, ότι οι τροποποιήσεις 58 αυτές ισχύουν για τις διαδικασίες, που αρχίζουν με την κατάθεση της σχετικής αίτησης για την κήρυξη της πτώχευσης μετά τη θέση σε ισχύ του νόμου αυτού 59, ήτοι την Βέβαια, και με το νέο νομοθετικό καθεστώς, υπάρχει δυνατότητα καταγγελίας μίας διαρκούς σύμβασης εξαιτίας της πτώχευσης, με την προϋπόθεση ότι το γεγονός αυτό έχει καταστήσει πλέον τη συνέχισή της ιδιαίτερα επαχθή ΠΠρΘεσ 2202/2014 ΤΝΠ ΝΟΜΟΣ 57 Ψυχομάνης Σπ., ό.π., 2016, σελ Οι τροποποιήσεις αυτές φαίνονται αντισυνταγματικές. Βλ. και Ψυχομάνη Σπ., ό.π., 2016, σελ Ψυχομάνης Σπ., ό.π., 2016, σελ Ψυχομάνης Σπ., ό.π., 2016, σελ

27 Στην παράγραφο 1 του άρθρου 31 ΠτΚ, όμως, προστέθηκε και δεύτερο εδάφιο, το οποίο ορίζει πως από τη διατήρηση της ισχύος των διαρκών συμβάσεων «εξαιρούνται οι χρηματοοικονομικές συμβάσεις οι οποίες μπορούν να πάψουν να ισχύουν ή να τροποποιηθούν ως συνέπεια της πτώχευσης κατά τα ειδικότερα οριζόμενα σε αυτές». Παρατηρούμε, λοιπόν, πως για τις συγκεκριμένες συμβάσεις αναγνωρίζεται η συμβατική αυτόματη λύση τους ή το δικαίωμα καταγγελίας τους στον αντισυμβαλλόμενο του πτωχού εξαιτίας της πτώχευσης, όπως επίσης και η τροποποίηση των όρων τους εξαιτίας αυτού του γεγονότος 61. Για τις συμβάσεις αυτές θα αναφερθούμε αναλυτικά παρακάτω, στο οικείο κεφάλαιο. Το γεγονός ότι οι διαρκείς συμβάσεις εξακολουθούν να λειτουργούν, παρά την κήρυξη της πτώχευσης, έχει ως αποτέλεσμα την κατάτμησή τους. Κι αυτό, γιατί οι απαιτήσεις, που δημιουργούνται υπέρ του αντισυμβαλλομένου μέχρι την κήρυξή της, θα ικανοποιηθούν ως πτωχευτικά πιστώματα, ενώ αυτές που δημιουργούνται μετά την πτώχευση θα ικανοποιηθούν, ως ομαδικά 62. Έτσι, ο αντισυμβαλλόμενος θα καταστεί ταυτόχρονα και πτωχευτικός και ομαδικός πιστωτής, ικανοποιώντας τις απαιτήσεις του με διαφορετικό τρόπο. Ελαφρώς διαφοροποιημένη άποψη διατυπώνει ο Ψυχομάνης, κατά τον οποίο για τις απαιτήσεις που δημιουργούνται μετά την κήρυξη της πτώχευσης, ο πιστωτής του πτωχού θα καταστεί είτε πτωχευτικός ή ομαδικός, κατά τις περιστάσεις 63. Το προαναφερόμενο δικαίωμα καταγγελίας δε θίγεται λόγω της αρχής διατήρησης της ισχύος των συμβάσεων διαρκούς χαρακτήρα. Αυτό προβλέπει το άρθρο 32 ΠτΚ και αφορά τόσο τη νόμιμη, όσο και τη συμβατική καταγγελία, με τους 61 Ψυχομάνης Σπ., ό.π., 2016, σελ Περάκης Ευ., ό.π., σελ Παμπούκης Κ., Επίδραση της πτώχευσης στις εκκρεμείς συμβάσεις του πτωχεύσαντος, ΕπισκΕΔ 2000, σελ Γεωργακόπουλος, Το δίκαιον των διαρκών συμβάσεων, 1979, σελ Γεωργακόπουλος, Πτώχευση και εξυγίανση, 1997, σελ Ψυχομάνης Σπ., ό.π., 2016, σελ Αναφέρεται πως η θέση για το αν ένας αντισυμβαλλόμενος του πτωχού καθίσταται πτωχευτικός ή ομαδικός πιστωτής για τις απαιτήσεις που δημιουργούνται μετά την κήρυξη της πτώχευσης, θα κριθεί με βάση τις ενέργειες του συνδίκου. Αν ο σύνδικος δεν πράξει τίποτα και η διαρκής σύμβαση συνεχίζει να παράγει αποτελέσματα, τότε οι δημιουργούμενες απαιτήσεις εξακολουθούν να είναι πτωχευτικές. Αντίθετα, αν οι συμβάσεις αυτές συνεχίζονται με ιδιαίτερες ενέργειες του συνδίκου (συμφωνία παράτασης ή εκ νέου σύναψη σχέσεως μετά από καταγγελία του άλλου μέρους), τότε οι γεννώμενες μετά την κήρυξη της πτώχευσης απαιτήσεις του αντισυμβαλλομένου θα είναι ομαδικές, βάσει του άρθρου 30 ΠτΚ. 27

28 περιορισμούς βέβαια που αναφέρθηκαν παραπάνω, ενόψει των τροποποιήσεων που επέφερε ο ν. 4336/2015. Η καταγγελία μπορεί να είναι τακτική ή έκτακτη, κατά τα γενικώς ισχύοντα. Έτσι, αν η σύμβαση είναι αορίστου χρόνου, καταγγέλλεται οποτεδήποτε, ενώ αν είναι ορισμένου χρόνου, μόνο με την ύπαρξη σπουδαίου λόγου. Το αν η πτώχευση αποτελεί σπουδαίο λόγο κρίνεται σε κάθε περίπτωση ξεχωριστά (ad hoc), κυρίως από το πόσο επηρεάζει δυσμενώς την εξέλιξή της 64. Ενδεικτικές περιπτώσεις διαρκών συμβάσεων είναι η μίσθωση εργασίας, η μίσθωση πράγματος, οι συμβάσεις εκμετάλλευσης ευρεσιτεχνίας, λογισμικού, κινηματογραφικής προβολής, η μίσθωση τραπεζικής θυρίδας, οι συμβάσεις τηλεφωνικής σύνδεσης, οι συμβάσεις διαδοχικών τμηματικών παροχών κ.ά. ii) Συμβάσεις εργασίας Η σπουδαιότητα των συμβάσεων εργασίας στο κοινωνικό σύνολο και η αγωνία για την τύχη τους σε περίπτωση πτώχευσης του εργοδότη είχαν ως αποτέλεσμα την ειδική αναφορά του Πτωχευτικού Κώδικα σε αυτές, μέσω του άρθρου 34 ΠτΚ, με το οποίο ρυθμίζεται τι μέλλει γενέσθαι 65. Οι συμβάσεις εργασίας, ως διαρκείς συμβάσεις, δε θίγονται από την πτώχευση και διατηρούν την ισχύ τους και μετά την κήρυξή της 66. Αυτό ορίζεται στην παράγραφο 1 του άρθρου 34 ΠτΚ, κατά το οποίο «με την κήρυξη της πτώχευσης δε λύεται η σύμβαση εργασίας» 67. Και ως τέτοια νοείται η σύμβαση εξαρτημένης εργασίας και όχι η 64 Περάκης Ευ., ό.π., σελ Μπαζίγου-Κορνηλάκη, ό.π., σελ Ψυχομάνης Σπ., ό.π., 2016, σελ Κουκιάδης Ι., Εργατικό Δίκαιο, Ατομικές Εργασιακές Σχέσεις και το δίκαιο της ευελιξίας της εργασίας, 2014, σελ Ψυχομάνης Σπ., ό.π., 2016, σελ Περάκης Ευ., ό.π., σελ Κοτσίρης Λ. ό.π., σελ Στην Αιτιολογική Έκθεση του νόμου παρατηρείται σχετικά: «Καθιερώνεται ρητά ο ήδη ισχύων κανόνας ότι η κήρυξη της πτώχευσης δε λύνει τη σύμβαση εργασίας. Η λύση της προϋποθέτει καταγγελία από το σύνδικο, ενώ η πτώχευση καθιερώνεται, χωρίς άλλο ως σπουδαίος λόγος καταγγελίας των συμβάσεων εργασίας ορισμένου χρόνου και έργου. Το κύρος καταγγελίας των συμβάσεων εργασίας αορίστου χρόνου δε θίγεται από τη μη καταβολή της νόμιμης αποζημίωσης. Μέχρι την καταγγελία της εργασιακής σχέσης, ο μισθωτός διατηρεί τα 28

29 σύμβαση ανεξάρτητων υπηρεσιών 68. Να λεχθεί ότι οι συμβάσεις αυτές διατηρούσαν την ισχύ τους και στο προγενέστερο του Πτωχευτικού Κώδικα δίκαιο, κατά τη γενική αποδοχή της νομολογίας 69 και της επιστήμης 70. Έτσι, λοιπόν, οι εργαζόμενοι συνεχίζουν να παρέχουν την εργασία τους, πλέον στο σύνδικο (κατόπιν της πτωχευτικής απαλλοτριώσεως) και ο δεύτερος τους οφείλει τους μισθούς και τις άλλες αποδοχές τους (όπως επιδόματα εορτών και αδείας) 71. Στη συνέχεια, θα μας απασχολήσουν δύο ειδικότερα θέματα: α) η τύχη των μισθών και των λοιπών παροχών προς τους μισθωτούς, τόσο αυτών που γεννήθηκαν πριν την πτώχευση, όσο και αυτών που γεννήθηκαν μετά από την κήρυξή της και β) η καταγγελία των συμβάσεων εργασίας ορισμένου και αορίστου χρόνου στην πτώχευση και η αποζημίωση που οφείλεται για τις δεύτερες. Όπως αναλύθηκε παραπάνω, η κήρυξη της πτώχευσης τεμαχίζει τις διαρκείς συμβάσεις. Οι απαιτήσεις, που δημιουργούνται υπέρ του αντισυμβαλλομένου του πτωχού, μέχρι την κήρυξή της, θα ικανοποιηθούν ως πτωχευτικά πιστώματα, ενώ αυτές που δημιουργούνται μετά την πτώχευση θα ικανοποιηθούν, ως ομαδικά 72. Αυτό, σύμφωνα με τον Παμπούκη 73, θα έπρεπε να συμβαίνει και με τις συμβάσεις εργασίας, όπως ακριβώς περιγράφηκε παραπάνω. Κάθε απαίτηση του εργαζόμενου, δηλαδή, για αποδοχές ή αποζημίωση καταγγελίας, που δημιουργήθηκαν πριν την κήρυξη της εργασιακά του δικαιώματα και οι εντεύθεν αξιώσεις του καθώς και οι αξιώσεις του για αποζημίωση λόγω καταγγελίας ή για μισθούς υπερημερίας αποτελούν πτωχευτικές απαιτήσεις ικανοποιούμενες προνομιακά σύμφωνα με τις διατάξεις του άρθρου 154 περ. γ. Ομαδικές είναι οι απαιτήσεις μισθωτών από εργασία που πραγματικά παρέχουν μετά την κήρυξη της πτώχευσης. Ο κώδικας προβλέπει, με πράξη του εισηγητή, δυνατότητα προσωρινής διατήρησης των αναγκαίων θέσεων εργασίας σε βιώσιμη, κατά την έκθεση του συνδίκου, επιχείρηση μέχρις αποδοχής ή απόρριψης του σχεδίου αναδιοργάνωσης». (Κώδικας ΝοΒ ). Βλ. επίσης ΑΠ 120/2016 ΤΝΠ ΝΟΜΟΣ ΑΠ 255/1991, ΕλλΔνη 1991, σελ επ. και ΤΝΠ ΝΟΜΟΣ ΕφΑθ 2063/1990 ΕλλΔνη 1991, σελ. 582 σημ. Κ. Βαλμαντώνη και ΤΝΠ ΝΟΜΟΣ ΕφΑθ 1412/1986 ΕΕμπΔ 1988, σελ ΕφΠειρ 56/1994 ΕΕμπΔ 1995, σελ ΕφΠειρ 18/1994, ΕλλΔνη 1995, σελ ΕφΛαρ 569/2003, Δικογραφία 2004/98 ΤΝΠ ΝΟΜΟΣ. ΕφΑθ 9225/1999 ΤΝΠ ΝΟΜΟΣ. 68 Περάκης Ευ., ό.π., σελ ΕφΑθ 678/1975 ΕΕργΔ (1975), σελ ΕφΑθ 3212/1981 ΑρχΝ ΛΒ (1981), σελ ΕφΑθ 1412/1986 ΤΝΠ ΝΟΜΟΣ. Για περισσότερη νομολογία βλ. Παμπούκη Κ., Επίδραση της πτώχευσης του εργοδότη στις συμβάσεις εργασίας, ΕπισκΕΔ 2000, σελ. 577, υποσ Παμπούκης Κ., ό.π., ΕπισκΕΔ 2000, σελ Βλ. κι εκεί παραπομπές. 71 Κοτσίρης Λ. ό.π., σελ ΜΠρΘεσ 14033/1999 ΤΝΠ ΝΟΜΟΣ. 72 Περάκης Ευ., ό.π., σελ Παμπούκης Κ., ό.π., ΕπισκΕΔ 2000, σελ Γεωργακόπουλος, ό.π., 1979, σελ Γεωργακόπουλος, ό.π., 1997, σελ Παμπούκης Κ., ό.π., ΕπισκΕΔ 2000, σελ