ΛΑΡΝΑΚΕΣ ΥΣΤΕΡΟΜΙΝΩΙΚΟΥ ΝΕΚΡΟΤΑΦΕΙΟΥ ΑΡΜΕΝΩΝ ΡΕΘΥΜΝΗΣ

Transcript

1 216 ΔΥΤ. ΚΡΗΤΗ (I. ΤΖΕΔΑΚΙΣ ) metric settlement, found on a rocky windswept promontory, jutting into the sea, with a bay on its west side. The settlement was built with a fortification wall on the neck, separating it from the rest of the island. The exploration of a part of the wall, with a gate near the east end, has proved that the fortification was made in three different stages (figs. 1-3, plan 1 ), all of them during the Geometric period. Geometric settlements with a similar fortification wall are found in the area of the Aegean Sea; in the Cyclades, at Siphnos ( Ag. Andreas ), at Andros ( Zagora ), and now at Donoussa. The urgent need for protection must have been the major factor, which led them to build these strong fortification walls. The exceptional result of a short campaign at Ano Koufonissi again, in the summer of 1970, consists of the discovery of a «sema» on an EC tomb ( f i g. 5 ). The «sema», a rough oblongstone, 0.61 m. high, was erected among a heap of smaller stones, under which the dead was laid on a plateau made at the foot of the west slope of the hill. With the dead were put many offerings the most important among which is a plastic vase in the form of a bird (fig. 6 ), the first known specimen from the Cyclades. Is it an import from Crete? PH. ZAPHIROPOULOU ΛΑΡΝΑΚΕΣ ΥΣΤΕΡΟΜΙΝΩΙΚΟΥ ΝΕΚΡΟΤΑΦΕΙΟΥ ΑΡΜΕΝΩΝ ΡΕΘΥΜΝΗΣ Εικ. 1. Α ρμένοι Ρεθύμνης. Ψευδόστομος αμφορεύς πρωίμου YM III β εκ του τάφου 17 Η διά δεύτερον κατά σειράν έτος διενεργηθείσα ανασκαφική έρευνα εις το παρά το χωρίον Α ρμένοι Ρεθύμνης αποκαλυφθέν υστερομινωικόν νεκροταφείον υπήρξεν άκρως ενδιαφέρουσα, έλαβε δε μέρος ως επιστημονικός βοηθός η αρχαιολόγος δ. Ά ννα Λεντάρη. Α νεσκάφησαν συνολικώς είκοσι θαλαμοειδείς τάφοι, εις τρεις συστάδας, εξ ων οι πέντε ήσαν ημιτελείς. Η αρχιτεκτονική των είναι αξιοπρόσεκτος, διότι εκφεύγει του συνήθους τύπου του απλού θαλαμοειδούς τάφου. Οι πλείστοι τούτων έχουν δρόμον μετά κλίμακος, δύο δε παρουσιάζουν μνημειακήν κατα-

2 ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΚΑ ΧΡΟΝΙΚΑ 217 Εικ. 2. Αρμένοι Ρεθύμνης. Ψευδόστομος αμφορεύς πρωίμου YM III β εκ του τάφου 25 Εικ. 3. Αρμένοι Ρεθύμνης. Ψευδόστομος αμφορεύς πρωίμου YM III β εκ του τάφου 10 σκευήν, ήτοι μακρότατον δρόμον μετά κλίμακος, μέγα τετράπλευρον θάλαμον και εσωτερικήν διαμόρφωσιν μετά πεζουλιού και κεντρικού πεσσού ο εις, μετά πεζουλιού και κίονος μινωικού εν αναγλύφω επί του τοιχώματος ο έτερος. Τα ανευρεθέντα αγγεία (Εικ. 1-3 ), οι σφραγιδόλιθοι, τα κοσμήματα, είναι λίαν Εικ. 4. Αρμένοι Ρεθύμνης. Λάρναξ εκ του τάφου 11

3 218 ΔΥΤ. ΚΡΗΤΗ (I. ΤΖΕΔΑΚΙΣ) Εικ. 5. Αρμένοι Ρεθύμνης. Λάρναξ αριθ. 1 εκ του τάφου 24 σημαντικά διά τούς μελετητάς των τελευταίων φάσεων της μινωικής αρχαιολογίας. Αι εννέα πήλιναι λάρνακες, εξ ων αι τρεις εις τεμάχια, αι οποίαι πιθανώς προέρχονται εκ του αυτού εργαστηρίου (εις μικράν απόστασιν επεσημάνθησαν οικοδομικά ίχνη ανήκοντα εις οικισμόν ), φέρουν σειράν παραστάσεων, αι οποίαι απηχούν θρησκευτικάς τελετάς ή υ ποδηλούν διά της παρουσίας θρησκευτικών συμβόλων ( ιερών κεράτων, διπλών πελέκεων ) την στενήν σχέσιν των διαδραματισμένων προς τας διαφόρους μινωικάς τελετουργικός εκδηλώσεις. Η λάρναξ του τάφου 11 ( παρένθ. π ί ν. Γ', 3 ) φέρει εις την μίαν των μακρών πλευρών σκηνήν κυνηγίου, ίσως ιερού, αφού ο εις των μετεχόντων εις τούτο κρατεί διπλούν πέλεκυν ( ε ι κ. 4 ). Η παρουσία, ωσαύτως, δύο παγωνίων υποδηλοί ότι η σκηνή εξελίσσεται εις χώρον ουχί κοινόν. Ως γνωστόν τα πτηνά ταύτα είναι σπανιώτατα εις την μεσογειακήν λεκάνην. Η λάρναξ άριθ. 1 του τάφου 24 είναι πολύχρωμος ( επί υπολεύκου βάθους τα θέματα έχουν αποδοθή διά κυανού, ερυθρού και μέλανος χρώματος ) και φέρει εξ αντί τέσσαρας πόδας ( ε ι κ. 5 παρένθ. π ί ν. Γ', 1). του αυτού ακριβώς τύπου είναι η επομένη λάρναξ, ως και αι εκ Δραμίων ( Μουσείον Χανίων ) και Επισκοπής ( Μουσείον Ι εραπέτρας ) αντίστοιχοι ( αμφότεραι αδημοσίευτοι ). Αι παραστάσεις των μακρών πλευρών έχουν χωρισθή εις δύο μετόπας εκάστη. Και εδώ ως κεντρικόν θέμα έχομεν κυνήγιον

4 ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΚΑ ΧΡΟΝΙΚΑ 219 Εικ. 6. Αρμένοι Ρεθύμνης. Λάρναξ άριθ. 2 εκ του τάφου 10 Εικ. 7. Αρμένοι Ρεθύμνης. Λάρναξ εκ του τάφου 17

5 220 ΔΥΤ. ΚΡΗΤΗ (I. ΤΖΕΔΑΚΙΣ ) Εικ. 8. Αρμένοι Ρεθύμνης. Λάρναξ αριθ. 1 εκ του τάφου 10 ζώων. Ο κυνηγός μετά του κυνός του, φέρων εις την μέσην εγχειρίδιον, ρίπτει δόρυ εναντίον ελάφου, ενώ παραλλήλως έχει απλώσει δίκτυον. Η λάρναξ αριθ. 2 του τάφου 10 (εικ. 6), ως ανωτέρω ελέχθη, είναι του αυτού τύπου και θα πρέπει να αναζητήσωμεν τον αυτόν τεχνίτην δι' αμφοτέρας, θα ηδυνάμεθα δε να ονομάσωμεν τούτον : «τεχνίτην των ελάφων» ( του ίδιου έργον πρέπει να είναι και η λάρναξ των Δραμίων ). Εδώ τας μετόπας πληρούν έλαφοι και πτηνόν. Ο θρησκευτικός χαρακτήρ είναι σαφής, καθ όσον η παρουσία διπλών πελέκεων και ιερών κεράτων δεν σημαίνει απλούν διακοσμητικόν θέμα, αλλ αποτελεί τμήμα μιας διηγήσεως σχέσιν εχούσης προς τελετουργικήν εορτήν και διαδραματιζομένης εις ιερόν άλσος προφανώς. Η αυτή ερμηνεία θα πρέπει να δοθή και διά τα θέματα της προηγουμένης λάρνακος, διότι και εκεί εις το κάλυμμα ( σωζόμενον εις τεμάχια ) υπάρχουν τα αυτά θρησκευτικά σύμβολα. Εις την λάρνακα του τάφου 17, αι μακραί πλευραί έχουν χωρισθή εις δύο επαλλήλους ζωφόρους, εξ ων η μεν άνωτέρα φέρει παραστάσεις ελάφων και ταύρων, η δ ε κατωτέρα σειράν διπλών πελέκεων και ιερών κεράτων. Τα αυτά σύμβολα υπάρχουν και εις τας καθέτους επιφάνειας των άκρων. Εις την μίαν πλευράν του καλύμματος ταύρος, ιερά κέρατα και διπλοί πελέκεις καλύπτουν την προς διακόσμησιν επιφάνειαν ( ε ι κ. 7 ). Και εις την λάρνακα ταύτην είναι πρόδηλος ο θρησκευτικός χαρακτήρ.

6 ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΚΑ ΧΡΟΝΙΚΑ 221 Εντός ταύτης, πλην του σκελετού, ανευρέθη θαυμάσιος σφραγιδόλιθος ανακτορικών χρόνων, πολύτιμον οικογενειακόν κειμήλιον του νεκρού. Η λάρναξ άριθ. 1 του τάφου 10 φέρει, τόσον εις τας μακράς, όσον και εις τας στενάς πλευράς, ταύρους και ιερά κέρατα (Εικ. 8- παρένθ. π ί ν. Γ', 2 ). Η κάλυψις του σώματος ενός εκ τούτων διά φυτικών κοσμημάτων αποτελεί προσπάθειαν συνειδητήν του τεχνίτου να προσδώση ιδιαιτέραν σημασίαν εις τον συγκεκριμένον τούτον ταύρον, ο οποίος ευρίσκεται προφανώς επικεφαλής πομπής εις χώρον θρησκευτικόν. Τέλος, εις την λάρνακα αριθ. 2 του τάφου 24, και εις την μίαν των στενών πλευρών υπάρχει παράστασις γυναικείας θεότητος, του γνωστού YM III τύπου, μετά κωδωνοσχήμου βάσεως ( ε ι κ. 9 ). Είναι η πρώτη φορά κατά την όποιαν παρίσταται η θεά αυτή επί λάρνακος και τούτο είναι τεκμήριον αψευδές του θρησκευτικού χαρακτήρος των θεμάτων του συνόλου των λαρνάκων τούτων. Η χρονολογία των λαρνάκων, ως συνάγεται εκ των κοσμητικών θεμάτων των, των αγγείων και των λοιπών ευρημάτων των τάφων, είναι η υστέρα ΥΜ ΙΙΙα κ α ι η πρώιμος ΥΜ ΙΙΙβ. Πρωιμώτεραι όλων είναι αι δύο πολύχρωμοι. Ελπίζεται ότι η συνέχισις της ανασκαφής εις το νεκροταφείον, ιδιαιτέρως όμως η έρευνα των οικοδομικών ιχνών, θα βοηθήση εις την καλυτέραν γνώσιν Εικ. 9. Αρμένοι Ρεθύμνης. Λάρναξ αριθ. 2 εκ του τάφου 24 του νέου τούτου ΥΜ ΙII κέντρου και εις τον εντοπισμόν του εργαστηρίου των λαρνάκων τούτων, γεγονός ιδιαιτέρως σημαντικόν διά τούς ειδικούς μελετητάς. Ι. ΤΖΕΔΑΚΙΣ

7 222 ΔΥΤ. ΚΡΗΤΗ (I. ΤΖΕΔΑΚΙΣ ) CEMETERY AT ARMENOI RETHYMNI The excavation of the section of the LM III A/B cemetery near the village of Armenoi Rethymni was especially important as much for the architecture of the tombs as for the movable finds. The architecture differs from the usual type of simple chamber tomb. The majority of these tombs have a dromos with steps, and two have monumental equipment, that is a very long dromos with steps, a large quadrangular chamber, and an interior formation, one with a low wall and central pillar, the other with a low wall and a Minoan column in relief on the partition wall. The movable finds ( larnakes, pots (figs. 1-3 ), seals, jewels ) are, as the result of study, very clearly of the last phases of Minoan archaeology. The larnakes, which probably come from this same workshop, show a series of representations which recall religious ceremonies or show by the presence of religious symbols ( sacred horns and double axes ) the close relation existing among the different Minoan religious manifestations. The larnax of Tomb 11 shows a scene, religious perhaps, of a hunt (fig. 4). This is apparent from the double axe which one of the hunters carries and from the presence of peacocks. The larnakes of the Tombs 24 ( N 1 ) (fig. 5 ) and 10 ( No 2 ) ( fig. 6 ) are polychrome ( on the whitish background the subjects have been rendered in blue, red and black ). They have six feet instead of four and the representations on the long sides have been divided into two panels each. Both consist of work of the same craftsman, whom we can name the «artist of deer». The scenes consist in a part of a narrative having a connection with a ceremonial festival in a grove evidently sacred. This becomes clear from the sacred symbols which have an important place in the portrayal. Moreover, the remaining larnakes have a strong religious character (fig. 7 ). In larnax N 1 of Tomb 10 (fig. 8 ) there is a procession of bulls and in that of Tomb 24 ( N 2 ) ( fi g. 9 ) the Minoan goddess is represented with raised arms and on a bell - shaped base. The chronology of the larnakes is that of Late Minoan III A and Early LM III B. The two polychrome examples at least are also earlier. The continuation of the excavation as regards the cemetery as well as the housing will aid in a better understanding of this new Late Minoan III centre and of the localization of the workshop of these larnakes, an especially important consideration in these specific researches. J. TZEDAKIS