ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ. (Εισηγήτρια: Δάφνη Κουλούσιου)

Transcript

1 ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΣΧΟΛΗ Ν.Ο.Π.Ε- ΤΜΗΜΑ ΝΟΜΙΚΗΣ ΤΟΜΕΑΣ ΑΣΤΙΚΟΥ- ΑΣΤΙΚΟΥ ΔΙΚΟΝΟΜΙΚΟΥ ΚΑΙ ΕΡΓΑΤΙΚΟΥ ΔΙΚΑΙΟΥ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ (Εισηγήτρια: Δάφνη Κουλούσιου) ΘΕΜΑ: Γάμος- Σύμφωνο συμβίωσης- Ελεύθερη Συμβίωση: Η αξίωση συμμετοχής στα αποκτήματα στις τρεις μορφές ετερόφυλης συμβίωσης Επιβλέπουσα καθηγήτρια: Αθηνά Κοτζάμπαση

2 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1: Εισαγωγή... 4 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2: Γάμος Εισαγωγικά Περιουσιακές σχέσεις των συζύγων Κατά τη διάρκεια της έγγαμης συμβίωσης Συστήματα περιουσιακών σχέσεων Τα τεκμήρια για τα κινητά Η ανάθεση της διαχείρισης της περιουσίας του ενός συζύγου στον άλλο ΜΕΤΑ ΤΗ ΛΥΣΗ ΤΟΥ ΓΑΜΟΥ Ρύθμιση της χρήσης της κοινής στέγης για την εγκατάσταση των συζύγων Ρύθμιση χρήσης των κινητών πραγμάτων των συζύγων Αξίωση συμμετοχής στα αποκτήματα συζύγων (άρθρο 1400 ΑΚ) Εισαγωγικά Η φύση της αξίωσης συμμετοχής στα αποκτήματα του άρθρου 1400 ΑΚ: ΠΡΟΫΠΟΘΕΣΕΙΣ ΤΗΣ ΑΞΙΩΣΗΣ Λύση ή ακύρωση του γάμου ή συμπλήρωση τριετούς διάστασης Αύξηση της περιουσίας του υπόχρεου συζύγου Συμβολή του δικαιούχου συζύγου στην αύξηση της περιουσίας του υπόχρεου Μη επιλογή κοινοκτημοσύνης Παραγραφή της αξίωσης Εξασφάλιση της απαίτησης Δικονομική μεταχείριση της αξίωσης συμμετοχής στα αποκτήματα Διαδικασία Βάρος απόδειξης Υλική και τοπική αρμοδιότητα Βιβλία διεκδικήσεων Ασφαλιστικά μέτρα

3 2.3.7 Αξίωση συμμετοχής στα αποκτήματα και αδικαιολόγητος πλουτισμός ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3: Ελεύθερη Συμβίωση Έννοια και νομική φύση Ιστορική επισκόπηση Αίτια εμφάνισης των ελεύθερων συμβιώσεων Νομοθετική κατοχύρωση της ελεύθερης συμβίωσης Ελεύθερη συμβίωση και ΑΚ Ελεύθερη συμβίωση και χρηστά ήθη Ελεύθερη συμβίωση και Σύνταγμα Περιουσιακές σχέσεις στην ελεύθερη συμβίωση Εισαγωγικά Περιουσιακές σχέσεις κατά τη διάρκεια της ελεύθερης συμβίωσης Υποχρέωση συμβολής στις ανάγκες της συμβίωσης Δωρεές μεταξύ συμβίων Περιουσιακές σχέσεις μετά τη λύση της συμβίωσης Κατανομή κινητών και ρύθμιση της κοινής στέγης Αξίωση συμμετοχής στα αποκτήματα Η περίπτωση αναλογικής εφαρμογής του 1400 ΑΚ στην ελεύθερη συμβίωση και τα επιχειρήματα της νομολογίας κατά αυτής Η κρατούσα στη θεωρία άποψη- Επιχειρήματα υπέρ της αναλογικής εφαρμογής Αναλογική εφαρμογή του άρθρου 1400 ΑΚ στην ελεύθερη ένωση. Ύπαρξη κενού; Εφαρμογή του άρθρου 904 ΑΚ και σχέση του με το άρθρο 1400 ΑΚ ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4: Σύμφωνο Συμβίωσης Έννοια και εισαγωγικά στοιχεία του νέου μορφώματος Νομική φύση του συμφώνου συμβίωσης Περιουσιακές σχέσεις στο σύμφωνο συμβίωσης Εισαγωγικά στοιχεία Λοιπές περιουσιακές σχέσεις

4 Τύχη της μίσθωσης κατοικίας και κατανομή κινητών Συνεισφορά στις ανάγκες της οικογένειας ΑΞΙΩΣΗ ΣΥΜΜΕΤΟΧΗΣ ΣΤΑ ΑΠΟΚΤΗΜΑΤΑ Οι συμφωνίες των μερών για τα αποκτήματα Αξίωση συμμετοχής στα αποκτήματα του άρθρου 6 Ν. 3719/ Σχέση με άρθρο 1400 ΑΚ για τα αποκτήματα των συζύγων Φύση της αξίωσης Παραίτηση από αξίωση Εξασφάλιση της απαίτησης Παραγραφή της αξίωσης ΚΕΦΑΛΑΙΟ 5: Η ρύθμιση των αποκτημάτων στις ελεύθερες συμβιώσεις που δεν έχουν υπαχθεί στο Ν. 3719/ ΚΕΦΑΛΑΙΟ 6: Σύγκριση του τρόπου ρύθμισης των περιουσιακών σχέσεων στις τρεις μορφές ετερόφυλης συμβίωσης ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ- ΑΡΘΡΟΓΡΑΦΙΑ

5 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1: Εισαγωγή Το οικογενειακό δίκαιο είναι συνυφασμένο με τον ιδιωτικό βίο κάθε ανθρώπου, τα ήθη και τα έθιμα κάθε τόπου, ακόμα και τις θρησκευτικές πεποιθήσεις. Ιδιαίτερα στην Ελλάδα η σύνδεση με τις εθνικές παραδόσεις και την ορθοδοξία είχε αποτελέσει αρκετές φορές πρόσχημα για την απόρριψη προτεινόμενης μεταρρύθμισης στο χώρο του οικογενειακού δικαίου. Οι εξελίξεις που έλαβαν χώρα σε ευρωπαϊκό επίπεδο φαίνεται να μην επηρέαζαν για πολλά χρόνια, και μέχρι πρόσφατα, την ελληνική πραγματικότητα σε θέματα που αφορούν το οικογενειακό δίκαιο και, ειδικότερα, το γάμο και την οικογένεια. Ωστόσο κατά τη διάρκεια της τελευταίας δεκαετίας παρατηρήθηκε μια ριζική αλλαγή στις οικογενειακές σχέσεις, καθώς έκαναν την εμφάνισή τους νέες μορφές οικογένειας. Το ποσοστό των μονογονεϊκών οικογενειών, όπως επίσης και των οικογενειών που προήλθαν από ελεύθερη συμβίωση, έχει αυξηθεί, απέχει όμως κατά πολύ ακόμη από το μέσο όρο της Ευρωπαϊκής Ένωσης 1. Οι σημαντικότεροι λόγοι, που οδήγησαν στην αύξηση των ελεύθερων συμβιώσεων, συνοψίζονται στους εξής: α) Υφίσταται αδυναμία για τέλεση γάμου, γιατί ο ένας ή ενδεχομένως και οι δύο σύντροφοι βρίσκονται σε διαδικασία λύσεως προηγούμενου γάμου. β) Οι σύντροφοι αποφεύγουν να αναλάβουν οικονομικές υποχρεώσεις, που συνδέονται με το γάμο. Με δεδομένο ότι ορισμένα άτομα, κυρίως νεότερης ηλικίας, δεν έχουν αποκατασταθεί επαγγελματικά λόγω της μακροχρόνιας ανεργίας ή της μερικής απασχόλησης, αποφεύγουν την τέλεση γάμου για να μην επωμισθούν τις ευθύνες της οικογένειας. γ) 1 Αναφορικά με τις συμβιώσεις σε ηλικίες κάτω των 30 ετών ο μέσος όρος του ποσοστού στην Ευρωπαϊκή Ένωση είναι 33%, ενώ στην Ελλάδα είναι μόνο 8%. Σχετικά με τις γεννήσεις παιδιών εκτός γάμου, παρατηρείται κατά τη διάρκεια της τελευταίας 30ετίας, μια εντυπωσιακή αύξηση, δεδομένου ότι, ενώ ο μέσος όρος των εκτός γάμου γεννήσεων στην Ευρωπαϊκή Ένωση επί του συνόλου των γεννήσεων έως το 1970 ήταν 6%, το 2004 έγινε 31,6%. Και στην Ελλάδα υπήρξε μια σχετική αύξηση των εκτός γάμου γεννήσεων, η οποία όμως απέχει πολύ του μέσου όρου της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Συγκεκριμένα, ενώ το 1970 ήταν 1% επί του συνόλου των γεννήσεων, το 2006 έγινε 5,28% 4

6 Οι σύντροφοι χρησιμοποιούν τη συμβίωση ως ένα στάδιο «προγαμιαίας εμπειρίας», προκειμένου να διαπιστώσουν αν πράγματι μπορούν να προχωρήσουν στη σύναψη γάμου. Στη σημερινή εποχή υπάρχει μια ολοένα και αυξανόμενη ελευθερία και ανεξαρτησία των νέων, σε σύγκριση με τις προηγούμενες γενιές, και ως εκ τούτου η ελεύθερη συμβίωση αποτελεί συνήθη επιλογή τους 2. Αυτή η εναλλακτική μορφή οικογένειας ήδη κατοχυρώνεται νομοθετικά στις περισσότερες ευρωπαϊκές χώρες και το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου την υπάγει στο προστατευτικό πεδίο της διάταξης του άρθρου 8 της ΕΣΔΑ. Στην Ελλάδα ο αριθμός των ζευγαριών που συμβιώνουν εκτός γάμου έχει πλέον τριπλασιαστεί. Η ολοένα και συχνότερη εμφάνιση των εκτός γάμου συμβιώσεων δημιούργησε την ανάγκη για ρύθμιση των ζητημάτων που προκύπτουν ως συνέπειες της συμβίωσης έξω από το θεσμικό πλαίσιο του γάμου και αφορούν τις σχέσεις των συντρόφων- προσωπικές και περιουσιακές- και τη νομική κατάσταση των παιδιών που γεννιούνται στο πλαίσιο της συμβίωσης. Η θέσπιση του Ν. 3719/2008 ήταν ένα πρώτο βήμα για την αντιμετώπιση του νέου οικογενειακού μορφώματος και των σχέσεων που δημιουργούνται κατά τη λειτουργία του. Με τα άρθρα 1-13 του Ν. 3719/2008 η έννομη τάξη μας εμπλουτίστηκε με μια ακόμη θεσμοθετημένη μορφή συμβίωσης φυσικών προσώπων, την συμβατικά και επίσημα θεμελιωμένη συμβίωση δύο ενήλικων ετερόφυλων προσώπων. Πέρα δηλαδή από το Γάμο και τη de facto (εξώγαμη) συμβίωση, παρεμβάλλεται αυτό το νέο θεσμοθετημένο είδος της ετερόφυλης συμβίωσης. Ένα από τα πολλά ερωτήματα που καλούνται να απαντήσουν οι Έλληνες δικαστές είναι ο τρόπος ρύθμισης των περιουσιακών σχέσεων των συντρόφων και, ιδίως, η τύχη των περιουσιακών στοιχείων, τα οποία αποκτήθηκαν κατά τη διάρκεια των νέων οικογενειακών μορφωμάτων. Υπάρχει περίπτωση να εφαρμοστούν αναλογικά διατάξεις του οικογενειακού δικαίου που ισχύουν για το γάμο και στις άλλες δύο μορφές ετερόφυλης συμβίωσης; 2 Αγαλλοπούλου, Οι περιουσιακές σχέσεις μεταξύ των συμβιούντων και μεταξύ των συμβιούντων και τρίτων μετά το Ν. 3719/2008, ΕφΑΔ 1/2009, 6επ 5

7 Για να δοθεί απάντηση στο παραπάνω ερώτημα θα πρέπει πρώτα να αναφερθούμε στον τρόπο ρύθμισης των περιουσιακών σχέσεων των συζύγων στο πλαίσιο του γάμου και, ειδικότερα, στην αξίωση του άρθρου 1400 ΑΚ για τη συμμετοχή του ενός συζύγου στην αύξηση της περιουσίας του άλλου. Στη συνέχεια, αφού μελετήσουμε τις νέες μορφές οικογενειακής συμβίωσης (ελεύθερη συμβίωση και ρυθμισμένη συμβίωση με το σύμφωνο συμβίωσης του Ν. 3719/2008) ως προς την έννοια, τη νομική φύση τους και τη νομοθετική κατοχύρωσή τους θα αναφερθούμε διεξοδικά στις περιουσιακές σχέσεις των συντρόφων που συμβιώνουν ελεύθερα και των συντρόφων που συνήψαν σύμφωνο συμβίωσης με βάση το Ν. 3719/2008. Μετά την μελέτη των περιουσιακών σχέσεων και συγκεκριμένα της αξίωσης συμμετοχής στα αποκτήματα κατά τη λειτουργία των τριών μορφών ετερόφυλης συμβίωσης, ήτοι του γάμου, της ελεύθερης συμβίωσης και της συμβίωσης με σύμφωνο συμβίωσης, θα γίνει προσπάθεια να εντοπίσουμε ομοιότητες και διαφορές του τρόπου ρύθμισης των περιουσιακών σχέσεων στα τρία οικογενειακά μορφώματα και να εξετάσουμε αν και, μέχρι ποιό βαθμό, μπορούν να εφαρμοστούν αναλογικά οι ρυθμίσεις του δικαίου του γάμου και στις άλλες δύο μορφές «οικογένειας», όπως επίσης και αν μετά τη θέσπιση του νόμου 3719/2008, που ρυθμίζει την συμβίωση των συντρόφων που υπέγραψαν σύμφωνο ελεύθερης συμβίωσης μπορούν να εφαρμοστούν αναλογικά οι διατάξεις του και στις συμβιώσεις που συνεχίζουν να παραμένουν αρρύθμιστες. 6

8 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2: Γάμος 2.1 Εισαγωγικά Η σύναψη του γάμου έχει ως συνέπεια τη δημιουργία διάφορων σχέσεων ανάμεσα στους συζύγους, πολλές από τις οποίες ρυθμίζονται από το δίκαιο και γίνονται έννομες σχέσεις, από όπου απορρέουν δικαιώματα και υποχρεώσεις. Οι συζυγικές σχέσεις μπορούν να διακριθούν σε προσωπικές σχέσεις ( άρθρα 1386 και 1387 ΑΚ), σε περιουσιακές σχέσεις καθώς και σε μικτές σχέσεις που βρίσκονται στο μεταίχμιο των προσωπικών και περιουσιακών σχέσεων, καθώς έχουν τόσο προσωπικό όσο και περιουσιακό χαρακτήρα. 2.2 Περιουσιακές σχέσεις των συζύγων Το γεγονός ότι ο σύγχρονος νομοθέτης δεν διακρίνει σήμερα τις συζυγικές σχέσεις σε προσωπικές και περιουσιακές, δεν σημαίνει πως η διάκριση αυτή εννοιολογικά δεν υπάρχει. Έτσι ο γάμος παράγει και αποτελέσματα που είναι καθαρά περιουσιακά και ανέκαθεν ένας σοβαρός προβληματισμός των νομοθετών του οικογενειακού δικαίου αφορούσε ακριβώς της διαμόρφωση αυτών των αποτελεσμάτων, δηλαδή των περιουσιακών συζυγικών σχέσεων. Στο κεφάλαιο αυτό θα γίνει μια σύντομη αναφορά στις περιουσιακές σχέσεις των συζύγων τόσο κατά τη διάρκεια του γάμου, όσο και μετά τη λύση του. Στη συνέχεια θα αναλυθεί η αξίωση του άρθρου 1400 ΑΚ, σύμφωνα με την οποία ο σύζυγος που συνέβαλε με οποιονδήποτε τρόπο στην αύξηση της περιουσίας του άλλου συζύγου δικαιούται να απαιτήσει την απόδοση της συμβολής του στην αύξηση αυτή Κατά τη διάρκεια της έγγαμης συμβίωσης Συστήματα περιουσιακών σχέσεων Τα βασικά συστήματα που έχουν καθιερωθεί διεθνώς για τη ρύθμιση των περιουσιακών σχέσεων των συζύγων είναι δύο: α) Το σύστημα του χωρισμού των 7

9 περιουσιών ή της περιουσιακής αυτοτέλειας, κατά το οποίο οι περιουσίες των συζύγων παραμένουν χωριστές και μετά την τέλεση του γάμου και β) το σύστημα της κοινοκτημοσύνης, κατά το οποίο τα περιουσιακά στοιχεία των συζύγων ή τουλάχιστον ορισμένα περιουσιακά τους στοιχεία ενώνονται μετά την τέλεση του γάμου σε ένα ενιαίο περιουσιακό σύνολο, που αποτελεί την κοινή συζυγική περιουσία. Τα συστήματα αυτά ισχύουν με διάφορες παραλλαγές. Μία από αυτές εκδηλώνεται με τη συνύπαρξη των δύο επιμέρους συστημάτων. Αυτό συμβαίνει όταν η κοινοκτημοσύνη δεν είναι καθολική αλλά μερική, οπότε ως προς την υπόλοιπη περιουσία του κάθε συζύγου, που παραμένει ατομική του περιουσία, ισχύει το σύστημα της περιουσιακής αυτοτέλειας, με συνέπεια να εφαρμόζονται οι κανόνες των άρθρων 1398, 1399 και ΑΚ Τα τεκμήρια για τα κινητά Όταν ισχύει το νόμιμο σύστημα της περιουσιακής αυτοτέλειας δεν είναι πάντοτε σαφές, ιδίως αν ο γάμος έχει μεγάλη διάρκεια, σε ποιον από τους συζύγους ανήκουν τα κινητά που νέμονται, κατέχουν ή μπορούν να χρησιμοποιούν και οι δύο ή καθένας τους. Το άρθρο 1398 ΑΚ καθιερώνει τρία μαχητά τεκμήρια κυριότητας, που αποτελούν στην ουσία δικονομικούς κανόνες για την κατανομή του βάρους απόδειξης και λειτουργούν είτε μεταξύ των συζύγων είτε μεταξύ των συζύγων και των δανειστών τους. Τα τεκμήρια του άρθρου 1398 ΑΚ είναι τα εξής: α) Τεκμήριο υπέρ των δανειστών (άρθρο 1398 παρ. 1 ΑΚ) Σύμφωνα με τη διάταξη αυτή, τα κινητά που βρίσκονται στη νομή ή κατοχή του ενός ή και των δύο συζύγων τεκμαίρεται, υπέρ των δανειστών του καθενός από αυτούς, ότι ανήκουν στο σύζυγο που είναι οφειλέτης τους. Οι δανειστές χρειάζεται επομένως να αποδείξουν απλώς ότι το κινητό νέμονται ή κατέχουν και οι δύο ή ο ένας μόνο σύζυγος και απαλλάσσονται από την απόδειξη της κυριότητας του συζύγου που είναι οφειλέτης τους. Το τεκμήριο μπορούν να επικαλούνται μόνο οι δανειστές των συζύγων. Γίνεται ορθά δεκτό ότι το τεκμήριο μπορούν να το επικαλούνται και οι 3 Κουνουγέρη- Μανωλεδάκη, Οικ. Δίκαιο, σελ

10 κοινοί δανειστές των δύο συζύγων, ενώ αν και οι δύο σύζυγοι έχουν ο καθένας τους δικούς του δανειστές, με βάση την αρχή της πρόληψης, το τεκμήριο λειτουργεί υπέρ του δανειστή ο οποίος πρόλαβε να φθάσει πρώτο στην αναγκαστική εκτέλεση 4. β. Τεκμήριο συγκυριότητας Το τεκμήριο αυτό ισχύει αποκλειστικά στις σχέσεις μεταξύ των συζύγων. Σύμφωνα με αυτό τα κινητά που βρίσκονται στη νομή ή την κατοχή και των δύο συζύγων τεκμαίρεται στις μεταξύ τους σχέσεις ότι ανήκουν και στους δύο κατά ίσα μέρη. Για τη λειτουργία του τεκμηρίου αρκεί να αποδειχθεί η συννομή ή συγκατοχή των δύο συζύγων, ενώ το τεκμήριο ανατρέπεται αν παρά τη συννομή ή συγκατοχή, αποδειχθεί η αποκλειστική κυριότητα του ενός συζύγου. Το τεκμήριο αυτό ισχύει και στη διακοπή της έγγαμης συμβίωσης, όχι όμως και στην περίπτωση λύσης ή ακύρωσης του γάμου. γ. Τεκμήριο για κινητά προσωπικής χρήσης Το τεκμήριο αυτό ισχύει τόσο στις σχέσεις μεταξύ των συζύγων και των δανειστών τους, όσο και μεταξύ των συζύγων. Σύμφωνα με αυτό, τα κινητά που προορίζονται για την προσωπική χρήση του ενός από τους συζύγους τεκμαίρεται ότι ανήκουν σε αυτόν 5. Για τη λειτουργία του τεκμηρίου αρκεί απλώς η απόδειξη του προορισμού της χρήσης του κινητού, ενώ για την ανατροπή του τεκμηρίου απαιτείται να αποδειχθεί ότι, παρά τον προορισμό του, το κινητό ανήκει κατά κυριότητα στον άλλο σύζυγο. 4 Κουνουγέρη- Μανωλεδάκη ό.π σελ. 219 επ. 5 Ο προορισμός του κινητού μπορεί να προκύπτει από τη φύση του- Βλ. Παπαχρίστου, Εγχειρίδιο Οικογενειακού Δικαίου 2005, 98- από τη συμφωνία των συζύγων κατά το άρθρο 1387 ή από τη de facto διαρκή χρήση του πράγματος από τον ένα σύζυγο. 9

11 Η ανάθεση της διαχείρισης της περιουσίας του ενός συζύγου στον άλλο. Στο πλαίσιο του συστήματος της περιουσιακής αυτοτέλειας κάθε σύζυγος μπορεί να διαχειρίζεται κατά την κρίση του την ατομική του περιουσία. Επομένως έχει τη δυνατότητα να αναθέτει τη διαχείριση της περιουσίας του όχι μόνο σε τρίτα πρόσωπα, αλλά και στον άλλο σύζυγο. Ο νομοθέτης, προκειμένου να ρυθμίσει τη σχέση που δημιουργείται σε αυτή την περίπτωση, καθιέρωσε τον ειδικό κανόνα του άρθρου 1399 ΑΚ. Με τη ρύθμιση αυτή ο διαχειριστής σύζυγος δεν έχει υποχρέωση εφόσον δεν υπάρχει αντίθετη συμφωνία- για λογοδοσία και απόδοση των εισοδημάτων από τη διαχείριση (αντίθετα με ό, τι προβλέπουν οι γενικοί κανόνες που διέπουν τη σύμβαση εντολής) και τα εισοδήματα που εισπράττει καταλογίζονται στην υποχρέωση συνεισφοράς του άλλου συζύγου για τις οικογενειακές ανάγκες 6. Η διαχείριση της περιουσίας του ενός συζύγου από τον άλλο κατά το άρθρο 1399 ΑΚ παύει είτε όταν λυθεί ή ακυρωθεί ο γάμος, είτε όταν λήξει η ενοχική σχέση που τους συνδέει είτε όταν η σχετική ανάθεση ανακληθεί. Ως προς την ανάκληση της ανάθεσης, το άρθρο 1399 παρ. 2 ΑΚ ορίζει ότι η παραίτηση από το δικαίωμα ανάκλησης είναι άκυρη. Η διάταξη αυτή είναι αναγκαστικού δικαίου και αποσκοπεί να προστατεύσει το σύζυγο που αναθέτει τη διαχείριση, από το να υποκύψει στις πιέσει του άλλου και να παραιτηθεί από την ανάκλησης της ανάθεσης. Η σημασία της διάταξης αυτής γίνεται αντιληπτή και αν αναλογιστούμε τη δυνατότητα του διαχειριστή συζύγου να μη λογοδοτεί και να μην αποδίδει τα εισοδήματα. 6 Κουνουγέρη- Μανωλεδάκη, ό.π σελ

12 2.2.2 ΜΕΤΑ ΤΗ ΛΥΣΗ ΤΟΥ ΓΑΜΟΥ Ρύθμιση της χρήσης της κοινής στέγης για την εγκατάσταση των συζύγων. Στην περίπτωση διακοπής της συμβίωσης, η οποία συνήθως συνδυάζεται και με διακοπή της συνοίκησης, προκύπτει το πρόβλημα ποιος από τους συζύγους θα εξακολουθήσει να χρησιμοποιεί το σπίτι που στέγαζε ως τότε την οικογένεια. Η διάταξη του άρθρου 1393 ΑΚ παρέχει λύση στο παραπάνω πρόβλημα, αφού χορηγεί τη δυνατότητα στο δικαστήριο να παραχωρήσει τη χρήση της οικογενειακής στέγης και στο σύζυγο που δεν είναι ο κύριος ή ο μισθωτής, αν αυτό επιβάλλεται από λόγους επιείκειας ενόψει των συνθηκών του κάθε συζύγου και του συμφέροντος του τέκνου 7. Ως οικογενειακή στέγη ορίζεται το ακίνητο που χρησιμεύει για κύρια διαμονή των συζύγων, δηλαδή αποτελεί τον πραγματικό χώρο όπου οι σύζυγοι ζουν από κοινού κατά το μεγαλύτερο μέρος του χρόνου, εκπληρώνοντας έτσι την υποχρέωσή τους για έγγαμη συμβίωση 8. Το ακίνητο αυτό μπορεί να είναι αστικό ή αγροτικό, μονοκατοικία ή διαμέρισμα και πρέπει να χρησιμεύει ως κύρια κατοικία 9. Η αξίωση του συζύγου για παραχώρηση της χρήσης της οικογενειακής στέγης είναι ενοχική, αγώγιμη και εκτελεστή αξίωση, που στρέφεται κατά του άλλου συζύγου και είναι ανεξάρτητη από την αξίωση της διατροφής Ρύθμιση χρήσης των κινητών πραγμάτων των συζύγων Εκτός από το ζήτημα της χρήσης της οικογενειακής στέγης η διακοπή της συμβίωσης δημιουργεί και το πρόβλημα της χρήσης των κινητών πραγμάτων των 7 Κουνουγέρη- Μανωλεδάκη, Οικογενειακό Δίκαιο, ΜονΠρωτΑγρινίου 455/1998 ΝοΒ 49,268 ΠολΠρωτΒερ 32/1999 Αρμ 53,817 9 Αποκλείεται επομένως ο χαρακτηρισμός ως οικογενειακής στέγης του εξοχικού σπιτιού, όπου η οικογένειας απλώς παραθερίζει ή πηγαίνει τα Σαββατοκύριακα. 10 ΠολΠρωτΘεσ 3317/1984 Αρμ 39,290, ΑΠ 1630/2002 NOMOS, ΕφΑθ 4585/2002 ΕλλΔνη 44,228 11

13 συζύγων 11. Η νέα ρύθμιση παρακάμπτει το κριτήριο του φύλου που ίσχυε σύμφωνα με το προηγούμενο καθεστώς (παλ. ΑΚ 1394 εδ. 2) και καταστρώνεται σε δύο διατάξεις, αυτή του 1394 και εκείνη του 1395 ΑΚ 12. Κατά το 1394 ΑΚ ο κάθε σύζυγος παίρνει τα κινητά που του ανήκουν, ακόμη και αν τα χρησιμοποιούσαν και οι δύο ή μόνος ο άλλος σύζυγος. Το δεύτερο εδάφιο αποκλίνει από τις διατάξεις του εμπράγματου δικαίου και περιέχει μια κοινωνική προσφορότερη ρύθμιση, σύμφωνα με την οποία τα οικιακά αντικείμενα 13 που είναι απολύτως απαραίτητα για τη χωριστή εγκατάσταση του ενός συζύγου- μη κυρίου, του παραχωρούνται από τον άλλο, αν το επιβάλλουν οι περιστάσεις για λόγους επιείκειας. Για τη ρύθμιση της χρήσης των κινητών πραγμάτων που ανήκουν και στους δύο συζύγους το άρθρο 1395 ΑΚ παραπέμπει κατά πρώτο λόγο στους ίδιους, ορίζοντας ότι οι σύζυγοι κατανέμουν τη χρήση των κινητών που τους ανήκουν, σύμφωνα με τις προσωπικές τους ανάγκες. Η κατανομή αφορά μόνο τη χρήση των κινητών και δε γίνεται διανομή τους, αφού στο εξής κάτοχος του κινητού είναι ο ένας σύζυγος, αλλά εξακολουθούν και οι δύο να είναι συγκύριοι και συννομείς του. Αν οι σύζυγοι διαφωνούν, η κατανομή της χρήσης γίνεται από το δικαστήριο, κατά το άρθρο 1395 εδ. 2 ΑΚ, το οποίο μπορεί να επιδικάσει εύλογη αποζημίωση για τη χρήση που παραχωρεί. 2.3 Αξίωση συμμετοχής στα αποκτήματα συζύγων (άρθρο 1400 ΑΚ) Εισαγωγικά Το νόμιμο σύστημα χωρισμού των περιουσιών συνδυάστηκε με το θεσμό της αξίωσης συμμετοχής στα αποκτήματα. Η καθιέρωση του θεσμού αυτού εκφράζει 11 Κινητά πράγματα κατά την έννοια των 1394 και 1395 ΑΚ είναι τα έπιπλα, τα σκεύη, οι ηλεκτρικές συσκευές, οι ζωγραφικοί πίνακες, τα ενδύματα, τα σκάφη και τα αυτοκίνητα 12 Κουνουγέρη- Μανωλεδάκη, Οικογενειακό Δίκαιο, Σάκκουλας Αποτελούν τη λεγόμενη οικοσκευή. Είναι δηλαδή τα έπιπλα, τα σκεύη, οι συσκευές, τα εργαλεία. 12

14 έντονα την αρχή της ίσης μεταχείρισης ανδρών και γυναικών, αφού στοχεύει στην προστασία του οικονομικά ασθενέστερου συζύγου, που καθώς συμπαραστεκόταν απλώς στο σύντροφό του, κάνοντας μόνο οικιακές δουλειές δε φρόντισε να αποκτήσει ο ίδιος περιουσιακά στοιχεία ανάλογα με τη συμβολή του 14. Η άρση της αδικίας με την καθιέρωση της ειδικής αξίωσης συμμετοχής στα αποκτήματα γίνεται, εφόσον συντρέχουν ορισμένες προϋποθέσεις και αφού έχει ήδη διαπιστωθεί κατά κάποιο τρόπο η αποτυχία του γάμου. Με τον τρόπο αυτό επιδιώκεται να αποφευχθούν διεκδικήσεις και προστριβές μεταξύ των συζύγων κατά τη διάρκεια του γάμου. Ενόσω διαρκεί η συμβίωση, η αδικία που συνίσταται στον πλουτισμό του ενός συζύγου σε βάρος του άλλου επανορθώνεται μόνο με την εφαρμογή των διατάξεων του αδικαιολόγητου πλουτισμού, αν βέβαια συντρέχουν οι προϋποθέσεις των άρθρων 904 επ. ΑΚ 15. Η αξίωση του 1400 ΑΚ στηρίζεται στις αρχές της δικαιοσύνης 16, της αυτονομίας της βούλησης των συζύγων, της κατανομής της θέσης ανάμεσα στους συζύγους, της ασφάλειας των συναλλαγών και της προστασίας των τρίτων και, τέλος, της ισότητας δικαιωμάτων και υποχρεώσεων ανάμεσά τους, με την οποία πραγματώνεται η συνταγματική επιταγή του άρθρου 4 2 του Συντάγματος και εκφράζεται με την αναγνώριση της συμβολής του καθενός στην επαύξηση της 14 Κουνουγέρη- Μανωλεδάκη, Οικογενειακό Δίκαιο, Σάκκουλα 1998, Κουνουγέρη- Μανωλεδάκη, Η αξίωση συμμετοχής στα αποκτήματα, ΕλλΔνη 29/1319, Παπαδάκης, Η αξίωση συμμετοχής στα αποκτήματα, 2010, σελ Κουνουγέρη Μανωλεδάκη, Οικογενειακό Δίκαιο, 2009, σελ Βλ. ΕφΑθ 9274/1996, Αρμεν. 1997, σελ. 356, στην οποία αναφέρονται μεταξύ άλλων τα ακόλουθα «Η νέα αυτή ρύθμιση προεχόντως υπηρετεί την ιδέα της Δικαιοσύνης ενόψει του ότι, κατά τη διάρκειαν της έγγαμης συμβίωσης υφίσταται μεταξύ των συζύγων μια κοινοκτημοσύνη εν τοις πράγμασι και επομένως είναι αδιάφορο αν η υπαγωγή του αποκτώμενου περιουσιακού στοιχείου στην ατομική περιουσία του ενός ή του άλλου συζύγου ανταποκρίνεται στο μόχθο που κατέβαλε ο σύζυγος για την απόκτησή του. Μετά τη λύση, όμως, ή την ακύρωση του γάμου ή τη διάσταση που διάρκεσε περισσότερο από τρία χρόνια, επέρχεται η κατάλυση της συζυγικής οικονομικής κοινότητας και η κατανομή των περιουσιακών αποτελεσμάτων της πρέπει να είναι ανάλογη με την συμβολή εκάστου συζύγου». 13

15 περιουσίας του άλλου, αλλά και της αυτοτέλειας του καθενός για την ατομική του περιουσία Η φύση της αξίωσης συμμετοχής στα αποκτήματα του άρθρου 1400 ΑΚ: Το δικαίωμα συμμετοχής στα αποκτήματα έχει διπλή φύση. Είναι οικογενειακό δικαίωμα, αφού πηγάζει από το γάμο- τη βασική οικογενειακή σχέση- και αφορά τις έννομες συνέπειες που δημιουργούνται από τη σχέση των συζύγων. Αν εμβαθύνουμε, όμως, στην ταυτότητα του δικαιώματος θα παρατηρήσουμε ότι ανταποκρίνεται στην ουσία της ενοχής, ως το δικαίωμα του δανειστή να απαιτήσει από τον οφειλέτη παροχή, και μάλιστα της ενοχής εκ του νόμου, αφού παράγεται με μόνη τη συνδρομή των προϋποθέσεων του νόμου. Δανειστής είναι ο δικαιούχος σύζυγος, ο οποίος έχει συμβάλλει στην επαύξηση της περιουσίας του άλλου συζύγου και οφειλέτης είναι ο έτερος σύζυγος. Η ενοχική φύση του δικαιώματος γίνεται δεκτή από τη θεωρία 17 και τη νομολογία 18. Παρά τις ορολογικές διαφοροποιήσεις που υπάρχουν στο άρθρο 1400 ΑΚ- όπου ο παράτιτλος κάνει λόγο για αξίωση, στο κείμενο του άρθρου αναφέρεται η απαίτηση και στο 1401 ΑΚ επαναλαμβάνεται ο όρος αξίωση- είναι σαφές πως ο νομοθέτης θέλησε να δώσει σε αυτή ενοχικό χαρακτήρα 19. Ο νομοθέτης δε θέλησε να προσδώσει σ αυτήν εμπράγματο χαρακτήρα, με σκοπό να προστατεύσει τους τρίτους και την ασφάλεια των συναλλαγών. Επιπλέον η αβεβαιότητα ως προς το τελικό ύψος της αξίωσης λόγω της πιθανής συνεχούς αυξομείωσης των αποκτημάτων και της επίσης συχνά κυμαινόμενης συμβολής σε αυτά οδήγησε το νομοθέτη στο να μην επιβάλλει εμπράγματη συμμετοχή του ενός συζύγου στην περιουσία του άλλου. Οι 17 Κουμάντος, Οικογ Δικαιο Ι σ 204, Σπυριδάκης Οικογ Δίκαιο, Δεληγιάννης, ΟικΔ, Σταθόπουλος σε ΑΚ Γεωργιαδη- Σταθ 1400, Παπαχρίστος, Εγχειρίδιο Οικογενειακού Δικαίου, σελ ΑΠ 209/2010(Τμ. Α1) Δημ. ΝΟΜΟΣ, ΑΠ 336/2010(Τμ. Α1) ΝοΒ = Δημ. ΝΟΜΟΣ, ΟλΑΠ 28/1996 ΕλλΔνη 97/28, ΑΠ 245/2001 ΕλλΔνη 42, Δεληγιάννης, Οικογενειακό Δίκαιο II, συζυγικές σχέσεις- διαζύγιο, 1987, Σταθέας, Αξίωση συμμετοχής στα αποκτήματα,

16 εμπράγματες σχέσεις απαιτούν σαφήνεια, δημοσιότητα και σταθερότητα 20. Για την ενίσχυση, όμως, του ενοχικού δικαιώματος του άρθρου 1400 ΑΚ ο νομοθέτης προέβλεψε τη δυνατότητα εμπράγματης ή άλλης εξασφάλισής του, άρα και της υπό αυτό αξίωσης 21. Επομένως η νομική φύση της αξίωσης συμμετοχής στα αποκτήματα του άρθρου 1400 ΑΚ είναι διπλή: οικογενειακή και ενοχική 22. Από την οικογενειακή φύση του δικαιώματος προκύπτει και ο προσωποπαγής χαρακτήρας του. Η ανακατανομή των περιουσιακών στοιχείων μεταξύ των συζύγων αποσκοπεί στην άρση των αδικιών κατά τη διάρκεια του γάμου εις βάρος του ασθενέστερου συζύγου και σε καμία περίπτωση δεν επιτρέπει τον προσπορισμό περιουσιακού οφέλους σε τρίτους 23. Ο δικαιούχος σύζυγος μόνο, και όχι οι κληρονόμοι του ή οι τυχόν εκδοχείς, προστατεύεται, έχοντας το δικαίωμα να ζητήσει το αντίκρισμα της δικής του προσωπικής συμβολής στην αύξηση της περιουσίας του άλλου συζύγου. Η συμβολή και η υποστήριξη μεταξύ των συζύγων, ακόμη και όταν ξεπερνά τα όρια των άρθρων 1386 ΑΚ και 1389 ΑΚ, κρίνεται από το νομοθέτη ως προσωπικό τους θέμα, που δε νομιμοποιούνται να το επικαλεσθούν τρίτοι, ακόμη και αν είναι κληρονόμοι, και να αντλήσουν οφέλη από αυτό 24. Η αξίωση δεν κληρονομείται ενεργητικά, δηλαδή από τους κληρονόμους του δικαιούχου. Αντίθετα κληρονομείται παθητικά, από τους κληρονόμους του υπόχρεου συζύγου. Κληρονομείται, λοιπόν, η υποχρέωση από την 1400 ΑΚ 25. Η διαφοροποίηση αυτή έγκειται στο σκοπό του νόμου, που είναι η αποτροπή άνισου πλουτισμού του ενός 20 Σταθόπουλου/ Παπαδοπούλου- Κλαμαρή, άρθρα Σταθόπουλος σε ΑΚ Γεωργιάδη- Σταθόπουλο άρθρα σελ. 291 επ. 22 Νικολόπουλος, Η αξίωση συμμετοχής στα αποκτήματα των συζύγων, Κουνουγέρη-Μανωλεδάκη, Οικογενειακό δίκαιο, 2003, σελ. 263, Γεωργιάδη-Σταθόπουλο, ο. π., σελ. 291, Οικογενειακό Δίκαιο, 2005, σελ. 252 Σπυριδάκης 23 Νικολόπουλος, ό.π σελ Σταθόπουλο, όπ. Σελ ΑΠ 296/1993 ΕλλΔνη 1993, 1082, ΑΠ 1744/1995 NOMOS, ΑΠ 245/2001 ΕλλΔνη 2001, 1555, ΑΠ 1449/2001 ΧρΙΔ 2001, 813, ΕφΑθ 6981/1998 ΝοΒ 47/

17 συζύγου, ο οποίος καρπώνεται το προϊόν της κοινής συνεργασίας των δύο συζύγων κατά τη διάρκεια του γάμου. Πολύ περισσότερο ο νόμος επιδιώκει να αποτρέψει τον άνισο πλουτισμό και των κληρονόμων του. Η διαφορά μεταξύ του δικαιώματος και της υποχρέωσης που απορρέουν από το άρθρο 1400 ΑΚ ως προς το κληρονομητό ή όχι της φύσης τους ενέχει όμως και μία αδικία εις βάρος του υπόχρεου. Αν π.χ. η περιουσία και των δύο συζύγων έχει αυξηθεί κατά τη διάρκεια του γάμου και ο ένας από αυτούς πεθάνει, τότε ο επιζών σύζυγος μπορεί να στραφεί εναντίον των κληρονόμων του άλλου και να απαιτήσει την συμβολή του στην αύξηση της περιουσίας του θανόντος συζύγου του. Οι κληρονόμοι του θανόντος μένουν απροστάτευτοι στην επίθεση του επιζώντος συζύγου, καθώς εκείνοι δεν έχουν την αξίωση του 1400 ΑΚ, καθώς η αξίωση του 1400 ΑΚ δε γεννιέται στο πρόσωπο των κληρονόμων του συζύγου που πέθανε. Επομένως δεν μπορούν να απαιτήσουν την συμμετοχή του θανόντος στην αύξηση της περιουσίας του επιζώντος συζύγου. Στην περίπτωση αυτή η αξίωση του επιζώντος συζύγου θα μπορούσε να αποκρουσθεί με προβολή της ένστασης αδικαιολόγητου πλουτισμού (άρθρο 904 ΑΚ) και της καταχρηστικής άσκησης δικαιώματος (281 ΑΚ) 26. Ο προσωποπαγής χαρακτήρας της αξίωσης υποχωρεί σε δύο περιπτώσεις: α) όταν η αξίωση έχει αναγνωρισθεί συμβατικά μεταξύ των συζύγων 27 ή β) όταν έχει επιδοθεί αγωγή, με την οποία ο δικαιούχος σύζυγος διεκδικεί τη συμβολή του στην περιουσιακή επαύξηση του υπόχρεου συζύγου. Στην πρώτη περίπτωση η άρση του προσωποπαγούς χαρακτήρα οφείλεται στο ότι με την αναγνώριση επέρχεται ανανέωση. Πιο συγκεκριμένα, η αξίωση του άρθρου 1400 ΑΚ είναι μια ενοχή εκ του νόμου. Για την ενοχή αυτή ο νομοθέτης προέβλεψε το προσωποπαγές, ανεκχώρητο και ακληρονόμητο. Εάν, όμως, επακολουθήσει συμφωνία των μερών με την οποία αναγνωρίζεται η αξίωση, θα έχουμε πλέον μια συμβατική ενοχή, στην οποία ο νομοθέτης δεν ενδιαφέρεται να προσδώσει προσωποπαγές χαρακτήρα 28. Οι 26 ΕφΑθ 6981/1998 ΝοΒ 47,1142, Αντίθετα η ΑΠ 1449/2001 NOMOS 27 ΕφΛαρ 1168/1989 ΝοΒ 1991, Βαθρακοκοίλη, Ερμηνεία Αστικού Κώδικα, σελ. 353, Νικολόπουλος ο.π σελ

18 συμβάσεις αυτές καταρτίζονται έγκυρα μόνο μετά τη γέννηση της αξίωσης, η οποία επέρχεται το χρονικό σημείο λύσης ή ακύρωσης του γάμου ή συμπλήρωσης τριετούς διάστασης. Επομένως η εξαίρεση ισχύει μόνο αν η συμφωνία καταρτίστηκε ενώ είχε ήδη γεννηθεί η αξίωση. Σε αντίθετη περίπτωση, η συμφωνία ή ακόμη και η επίδοση της αγωγής δεν αίρουν τον προσωποπαγή χαρακτήρα της αξίωσης 29. Στην δεύτερη περίπτωση, αν επιδοθεί αγωγή στον υπόχρεο από τον δικαιούχο σύζυγο με την οποία διεκδικεί την ικανοποίηση της αξίωσής του, τότε η αξίωση αυτή χάνει τον προσωποπαγή χαρακτήρα της και είναι δυνατόν να κληρονομηθεί, αλλά και να εκχωρηθεί, όπως συμβαίνει και στην πληθώρα των λοιπών περιπτώσεων του περιουσιακού δικαίου. Ως προς την ειδικότερη φύση της ενοχικής αυτής αξίωσης έχει προκύψει διχογνωμία αν η αξίωση είναι υποχρεωτικά χρηματική ή αν μπορεί να κατευθύνεται και στην παροχή αυτούσιων αντικειμένων. Κατά μία άποψη η αξίωση του 1400 ΑΚ είναι υποχρεωτικά χρηματική, δηλαδή δεν κατευθύνεται στην παροχή πραγμάτων ή άλλων αντικειμένων, αλλά σε αύξηση περιουσίας που μόνο λογιστικά μπορεί να υπολογιστεί 30. Κατά την άποψη αυτή δεν είναι δυνατή η αυτούσια απόδοση των αποκτημάτων. Κατά τη δεύτερη υποστηριζόμενη άποψη, η αξίωση του 1400 ΑΚ είναι κατ αρχήν μόνο και, όχι υποχρεωτικά, χρηματική. Χωρίς να αναφέρεται ρητά στο νόμο, έχει προβλεφθεί στην εισηγητική έκθεση η δυνατότητα του δικαστηρίου να διατάξει την ικανοποίηση της απαίτησης με απόδοση αυτούσιων περιουσιακών αντικειμένων (in natura). Διαφορετικά θα οδηγούμασταν σε εκχρηματισμό ή εμπορικοποίηση της ηθικής και συντροφικής σχέσης του γάμου 31. Η δυνατότητα ικανοποίησης της 29 Σταθόπουλο- Γεωργιάδη, ό.π σελ Γαζή, Παρασκευοπούλου, ΕφΘεσ 2910/1990 ΕλλΔνη 32/1345, ΠολΠρΘεσ 33640/1996 Αρμ 51/60, ΕφΑθ 10943/1995 ΕλλΔνη 37/1112, ΕφΑθ 6526/1991 ΕλλΔνη 33, Βλ. Κουμάντο, Οικογενειακό Δίκαιο, 1998, σελ.204, Κουνουγέρη-Μανωλεδάκη, Οικογενειακό δίκαιο, 2003, σελ. 263, Γεωργιάδη-Σταθόπουλο, ό. π., σελ. 291, Παπαχρίστου, Εγχειρίδιο Οικογενειακού Δικαίου, σελ. 100, Σπυριδάκη, Οικογενειακό Δίκαιο, 2005, σελ. 252 και παρακάτω 17

19 απαίτησης in natura βρίσκει νομικό έρεισμα με την αναλογική εφαρμογή του άρθρου 297 παρ. 1 ΑΚ, καθώς και από το επιχείρημα ότι η αξίωση συμμετοχής στα αποκτήματα αποτελεί ειδική μορφή της αξίωσης αδικαιολόγητου πλουτισμού. Έτσι, αφού είναι δυνατή η αυτούσια απόδοση κατά τις διατάξεις για τον αδικαιολόγητο πλουτισμό (908 Α.Κ. σύμφωνα με το οποίο «ο λήπτης οφείλει να αποδώσει το πράγμα που έλαβε ή το αντάλλαγμα που τυχόν έλαβε από αυτό»), θα πρέπει να γίνει δεκτή η αυτούσια απόδοση και στην περίπτωση της αξίωσης του 1400 ΑΚ. Η δυνατότητα ικανοποίησης της απαίτησης in natura έχει οδηγήσει στο χαρακτηρισμό της ενοχής όχι πλέον ως χρηματικής, αλλά ως διαζευκτικής ή υπαλλακτικής ευχέρειας 32 τόσο ως προς το δικαιούχο, όσο και ως προς τον οφειλέτη, με την έννοια σελ. 255, Καμηλάκη- Σιγάλα, Συμμετοχή στα αποκτήματα του γάμου (1400 ΑΚ) Νομολογιακή διαμόρφωση, ΕφΑΔ 7/2010 σελ. 759, Δασκαρόλη, Παραδόσεις Οικογενειακού Δικαίου, 1992, σελ. 293, ο οποίος παρατηρεί ότι η δυνατότητα αυτούσιας απόδοσης δεν προβλέπεται ρητώς στο νόμο ενώ παραθέτει ταυτόχρονα και τα παραδείγματα του γαλλικού και γερμανικού δικαίου, όπου υπάρχουν διατάξεις οι οποίες επιτρέπουν την αυτούσια απόδοση, και στη νομολογία ΑΠ 28/1996, ΕλλΔνη 1997, σελ. 28, όπου η πλειοψηφία έκανε δεκτό τον χρηματικό κατ αρχήν χαρακτήρα της ενοχής δεχόμενη ότι η απαίτηση του κάθε συζύγου από το 1400 ΑΚ είναι κατ αρχήν ενοχή αξίας, δηλαδή χρηματική ενοχή, αντικείμενο της οποίας αποτελεί η χρηματική αποτίμηση της περιουσιακής αύξησης του υπόχρεου συζύγου, που προέρχεται από τη συμβολή του δικαιούχου. Ο κανόνας όμως αυτός δεν αποκλείει, κατά την έννοια της διάταξης αυτής, την εξουσία του δικαστή να διατάξει δεχόμενος σχετικό αίτημα του ενός ή του άλλου συζύγου ενοχικώς πάντοτε την απόδοση του ποσοστού συμβολής του δικαιούχου συζύγου στην αύξηση της περιουσίας του άλλου συζύγου με αυτούσια απόδοση είτε ανάλογου ποσοστού συγκυριότητας επί των αποκτημάτων είτε ορισμένου ή ορισμένων πραγμάτων ίσης αξίας προς το ποσοστό συμμετοχής του δικαιούχου συζύγου στην αύξηση της περιουσίας του άλλου. ΑΠ 1658/2001, ΕλλΔνη 2002, σελ. 1036, ΑΠ 1584/2001, ΕλλΔνη 2002, σελ Δεληγιάννης, Οικ. Δικ. ΙΙ σελ. 106, Σταθέας ό.π σελ 59, Σταθόπουλος σε ΑΚ Γεωργιάδη- Σταθόπουλου αρθρ , αρ. 36 σημ. 45, Βαθρακοκοίλης, Αναλυτική ερμηνεία- νομολογία ΑΚ Β. σελ Ο Νικολόπουλος θεωρεί ως ακριβέστερο τον χαρακτηρισμό της αξίωσης ως κατ αρχήν χρηματική με δυνατότητα ικανοποίησής της με απόδοση αυτούσιων περιουσιακών στοιχείων, με παραπομπή στον Αστ. Γεωργιάδη σ.178, όπου η έννοια της faculta internativa παρέχει τη δυνατότητα στον οφειλέτη η το δανειστή να καταβάλλει ή να απαιτήσει άλλη παροχή από την αρχικά οφειλόμενη, παρά την αντίθεση του άλλου μέρους. Κάτι τέτοιο όμως, δεν επιτρέπεται να γίνει δεκτό για τη 18

20 ότι και ο δικαιούχος μπορεί να αξιώσει την αυτούσια απόδοση των περιουσιακών αντικειμένων και ότι η ίδια δυνατότητα παρέχεται και στον οφειλέτη, ο οποίος μπορεί να αξιώσει να εκπληρώσει την ενοχή με τον ένα ή τον άλλο τρόπο. Βέβαια προβληματισμός γεννάται στην περίπτωση διαφωνίας των μερών για τον τρόπο της εκπλήρωσης. Ενόψει του δικαιολογητικού λόγου του άρθρου 1400 Α.Κ., που είναι όπως έχει προαναφερθεί η προστασία του συζύγου ο οποίος έχει συμβάλλει στην επαύξηση της περιουσίας του άλλου συζύγου, θα πρέπει να συναχθεί ότι σε περίπτωση διαφωνίας μεταξύ δικαιούχου και οφειλέτη συζύγου θα πρέπει να προηγηθεί η λύση που προκρίνει ο δικαιούχος σύζυγος 33. Στη ίδια λύση καταλήγουμε και με την αναλογική εφαρμογή του 297 εδ. 2 ΑΚ 34. Στον υπόχρεο αναγνωρίζεται σε τελευταία ανάλυση η διαζευκτική ευχέρεια, μόνο όταν αυτό δεν προσκρούει στο συμφέρον του δικαιούχου. Οι διατάξεις του 1400 ΑΚ θεωρούνται αναγκαστικού δικαίου. Αυτό το συμπέρασμα προκύπτει από την Εισηγητική έκθεση της Νομοπαρασκευαστικής Επιτροπής του ν. 1329/1983, όπου μεταξύ άλλων αναφέρεται ότι «σύμφωνα με το σκοπό της η διάταξη πρέπει να θεωρηθεί ότι περιέχει κανόνα αναγκαστικού δικαίου. Διότι διαφορετικά θα ματαιωνόταν ο σκοπός της με ιδιωτικές συμφωνίες που μπορεί να είναι και προϊόν πιέσεων». Ο σκοπός της διάταξης είναι, όπως έχουμε ήδη αναφέρει, η προστασία του οικονομικά ασθενέστερου συζύγου, που η κατανομή των αποκτημάτων κατά τη διάρκεια του γάμου, συνήθως με την ανοχή του, τον αδικούσε. Τούτο σημαίνει ότι απαγορεύονται οι συμφωνίες των συζύγων- πριν ή κατά τη διάρκεια του γάμου- ότι δε θα υπάρξει π.χ αξίωση συμμετοχής στα αποκτήματα ή ότι θα υπάρξει αξίωση σε συμμετοχή στα αποκτήματα, διότι η δυνατότητα της in natura ικανοποίησης της αξίωσης θα γίνει δεκτή μόνο εφόσον έτσι εξυπηρετείται το συμφέρον και των δύο συζύγων ή τουλάχιστον δεν κρίνεται ανεπιεικής για τον σύζυγο που δεν την επιθυμεί. Σύμφωνη και η ΕφΘεσ 1341/1990 Αρμ. 44, Βαθρακοκοίλης, Το Νέο οικογενειακό Δίκαιο, σελ Κατά το 297 εδ. 2 ΑΚ για τις περιπτώσεις που οφείλεται αποζημίωση, ορίζεται ότι αντί για τη χρηματική αποζημίωση, που είναι ο κανόνας «το δικαστήριο μπορεί, εκτιμώντας τις ειδικές περιστάσεις, να διατάξει την αποκατάσταση της προηγούμενης κατάστασης, εφόσον η αποζημίωση με τον τρόπο αυτό δεν προσκρούει στο συμφέρον του δανειστή» 19

21 διαφορετικό ποσοστό από αυτό που θα εξακριβωθεί πως αντιστοιχεί στη συμβολή του συζύγου. Επίσης απαγορεύεται η συμφωνία ότι ορισμένα αντικείμενα δε θα υπολογιστούν στην περιουσιακή επαύξηση, καθώς και η ολική ή μερική παραίτηση από την αξίωση συμμετοχής στα αποκτήματα πριν τη γέννησή της 35. Λόγω του αναγκαστικού χαρακτήρα των άρθρων ΑΚ, η παράβασή τους επιφέρει απόλυτη ακυρότητα, την οποία μπορεί να επικαλεστεί όποιος έχει έννομο συμφέρον και ο δικαστής είναι υποχρεωμένος να την εξετάσει αυτεπαγγέλτως 36. Η ακυρότητα των γαμικών συμφώνων ισχύει για το χρονικό διάστημα μέχρι τη γέννηση της αξίωσης, καθώς μέχρι εκείνο το χρονικό σημείο υφίσταται η ανάγκη για προστασία του ασθενέστερου συζύγου. Από τη στιγμή όμως που γεννήθηκε η αξίωση, δηλαδή λύθηκε ή ακυρώθηκε ο γάμος ή συμπληρώθηκε τριετής διάσταση, δεν υπάρχει ανάγκη προστασίας. Ο δικαιούχος σύζυγος δεν βρίσκεται πια στις συνθήκες μιας κανονικής έγγαμης κοινότητας, που δικαιολογεί ψυχολογικά τον παραμερισμό και την υποχώρηση των ατομικών του συμφερόντων και κρατά ζωντανή την προσδοκία συνέχισης της έγγαμης συμβίωσης, άρα και τους συμβιβασμούς και τις πιέσεις για χάρη της 37. Επομένως μετά τη γέννηση της αξίωσης επιτρέπεται η κατάρτιση συμβάσεων μεταξύ των συζύγων σχετικά με το περιεχόμενο, το ύψος και τον τρόπο ικανοποίησης της αξίωσης. Έχει κριθεί ότι είναι έγκυρη η συμφωνία ως προς την αξίωση συμμετοχής του ενός συζύγου στα αποκτήματα του άλλου στο πλαίσιο συμβατικού διακανονισμού των περιουσιακών συνεπειών της επικείμενης λύσης του γάμου με συναινετικό διαζύγιο Κουνουγέρη- Μανωλεδάκη, Οικογενειακό Δίκαιο, Σάκκουλα 1998, Νικολόπουλος, Η αξίωση συμμετοχής στα αποκτήματα των συζύγων, Βαθρακοκοίλη, ΕρΝομΑΚ, τόμος ε σελ Νικολόπουλος, Η αξίωση συμμετοχής στα αποκτήματα των συζύγων 37 Σταθόπουλος, ό.π σελ ΑΠ 398/2001, ΑΠ 668/2001 ΕλλΔνη 42,1555. Η υπό αίρεση λύσης του γάμου ρυθμιστική των περιουσιακών σχέσεων συμφωνία δεν ισχύει, αν η συναινετική λύση του γάμου ματαιώθηκε και ο γάμος λύθηκε λόγω συμπλήρωσης τετραετούς διάστασης των συζύγων, Βλ. ΑΠ 819/2004 ΧρΙΔ 20

22 2.3.3 ΠΡΟΫΠΟΘΕΣΕΙΣ ΤΗΣ ΑΞΙΩΣΗΣ Εφόσον δεν έχει επιλεγεί το σύστημα της κοινοκτημοσύνης 39, η αξίωση συμμετοχής στα αποκτήματα γεννιέται, όταν συντρέχουν οι ακόλουθες προϋποθέσεις: 1. Να έχει λυθεί ή να έχει ακυρωθεί ο γάμος ή να έχουν συμπληρωθεί τουλάχιστον τρία χρόνια διάστασης των συζύγων Να υπάρχει επαύξηση, κατά τη διάρκεια του γάμου, της περιουσίας του ενός συζύγου και 3. να υπάρχει συμβολή του άλλου συζύγου στην περιουσιακή επαύξηση 41. Οι προϋποθέσεις αυτές πρέπει να συντρέχουν σωρευτικά. Παρατηρούμε ότι οι προϋποθέσεις της αξίωσης συμμετοχής στα αποκτήματα αντιστοιχούν στις δύο βασικές προϋποθέσεις της αξίωσης αδικαιολόγητου πλουτισμού, εκτός από την έλλειψη νόμιμης αιτίας, δηλαδή τον πλουτισμό του υπόχρεου κατά τη διάρκεια του γάμου αφενός (αύξηση της περιουσίας του) και την επέλευση του πλουτισμού σε βάρος του δικαιούχου (δηλαδή με τη συμβολή του στην αύξηση αυτή με οποιονδήποτε τρόπο) ,125. Αβάσιμη δεν είναι και η αντίθετη άποψη, κατά την οποία οι συμφωνίες των συζύγων, όπως και η παραίτηση του ενός συζύγου από την αξίωση συμμετοχής στα αποκτήματα είναι άκυρες σε κάθε περίπτωση πριν από τη γέννηση της αξίωσης, λόγω του αναγκαστικού χαρακτήρα των εν λόγω διατάξεων Βλ. Παπαχρίστου, Η παραίτηση από την αξίωση συμμετοχής στα αποκτήματα ΧρΙΔ Α/2001, Βλ. Νικολόπουλο, Νομολογιακές εξελίξεις στα αποκτήματα των συζύγων, σελ. 35, σύμφωνα με τον οποίο η μη επιλογή του συστήματος της κοινοκτημοσύνης ούτε ως αρνητική προϋπόθεση δεν θα έπρεπε να λαμβάνεται υπόψη για την γέννηση της αξίωσης του 1400, αφού ο Αστικός Κώδικας στις περιουσιακές σχέσεις των συζύγων δεν γνωρίζει το σύστημα της καθολικής κοινοκτημοσύνης με αποτέλεσμα να απομένουν πάντοτε κάποια περιουσιακά αντικείμενα τα οποία θα υπάγονται στο σύστημα της περιουσιακής αυτοτέλειας και ως εκ τούτου θα υπάγονται και στην αξίωση συμμετοχής στα αποκτήματα, ΑΠ 209/2010(Τμ. Α1) Δημ. ΝΟΜΟΣ 40 ΑΠ 156/2010(Τμ. Α1) Δημ. ΝΟΜΟΣ 41 Κουνουγέρη- Μανωλεδάκη, Οικογενειακό Δίκαιο, Σάκκουλα Σταθόπουλο, ό.π σελ

23 Εφόσον συντρέχουν σωρευτικά οι ανωτέρω προϋποθέσεις ο δικαιούχος σύζυγος μπορεί να επιδιώξει την απόδοση της συμβολής του, είτε με την επίκληση του κριτηρίου του 1/3 είτε με πραγματικό υπολογισμό της συμβολής του στην επαύξηση της περιουσίας του άλλου συζύγου Λύση ή ακύρωση του γάμου ή συμπλήρωση τριετούς διάστασης. Από την διάταξη 1400 παρ. 1 εδ. 1 ΑΚ και την 1400 παρ. 2 ΑΚ συνάγεται ότι η αξίωση γεννιέται α) αν ο γάμος λυθεί ή β) αν ο γάμος ακυρωθεί ή γ) αν συμπληρώθηκε τριετής διάσταση των συζύγων. Χρόνος γέννησης της αξίωσης είναι επομένως η στιγμή που ο γάμος λύνεται με θάνατο 43 ή με αμετάκλητη δικαστική απόφαση 44 καθώς επίσης και τη στιγμή που συμπληρώνεται η τριετής διάσταση 45. Ο 43 Με θάνατο του υπόχρεου, όχι του δικαιούχου της αξίωσης συζύγου, αφού η αξίωση δε γεννιέται στο πρόσωπο των κληρονόμων του δικαιούχου ούτε κληρονομείται. Δε γεννιέται αξίωση στα αποκτήματα σε περίπτωση θανάτου και των δύο συζύγων συγχρόνως,βλ. Παπαδάκη, ό.π σελ Κουμάντος, Οικογ. Δίκαιο Ι, 202, Γαζής, Το νέο Οικογενειακό δίκαιο.. σ. 43, Αντωνοπούλου ΝοΒ 31, σ 1521, Λυμπερόπουλος, σχόλιο στην ΠολΠρωτΑθ 802/1990, ΕλλΔνη 32,1103, ΜονΠρωτΘεσ 5213/1983, Αρμ 38,715, ΠολΠρωτΑθ 14416/1984 ΕλλΔνη 26,559 Αντίθετη άποψη δέχεται ότι κρίσιμο χρονικό σημείο για τη γέννηση της αξίωσης είναι εκείνο της κατάθεσης αίτησης συναινετικού διαζυγίου ή έγερσης αγωγής διαζυγίου ή ακύρωσης του γάμου. Η άποψη αυτή ξεκινά από τη σκέψη ότι από τη στιγμή της έγερσης αγωγής διαζυγίου λόγω ισχυρού κλονισμού ή αίτησης συναινετικού διαζυγίου ή αγωγής ακύρωσης του γάμου παύει η συμβίωση και συνεπώς εκλείπει και το ενδεχόμενο αύξησης της περιουσίας του ενός συζύγου με τη συμβολή του άλλου. Με τον τρόπο αυτό προστατεύονται καλύτερα τα συμφέροντα του δικαιούχου συζύγου από καταδολιεύσεις του υπόχρεου συζύγου, οι οποίες μπορούν να συμβούν το χρονικό διάστημα από την έγερση αγωγής για λύση ή ακύρωση του γάμου ή την κατάθεση αίτησης συναινετικού διαζυγίου, μέχρι και την αμετάκλητη δικαστική απόφαση. Σπυριδάκης Οικογενειακό Δίκαιο σ. 116, Λιβάνης ΝοΒ 34, Ο χρόνος υπολογισμού της τριετίας αρχίζει από τη στιγμή που τα στοιχεία corpus και animus παύουν να υπάρχουν. Για τις μικρές διακοπές της διάστασης εφαρμόζεται αναλογικά το άρθρο 1439 παρ. 3 εδ. 2ΑΚ, σύμφωνα με το οποίο η συμπλήρωση του χρόνου διετούς διάστασης των συζύγων,

24 νόμος θέλησε να μεταθέσει έως τη λύση ή την ακύρωση του γάμου ή τη συμπλήρωση της τριετούς διάστασης την ίδια τη γέννηση του δικαιώματος και όχι απλώς την ενέργεια γεννημένου δικαιώματος. Η περίπτωση δεν εξομοιώνεται συνεπώς με γέννηση δικαιώματος υπό αναβλητική αίρεση. Πριν από το χρόνο γέννησης της αξίωσης υπάρχει απλή προσδοκία δικαιώματος και άρα δεν είναι ακόμη δυνατό να εγερθεί προκαταβολικά αγωγή από το μελλοντικό δικαιούχο 46. Η μετάθεση της γέννησης της αξίωσης σε χρόνο, όπου επιβεβαιώνεται κατά κάποιο τρόπο η αποτυχία του γάμου, οφείλεται στη νομοθετική πρόθεση να αφεθεί αδιατάρακτη η έγγαμη συμβίωση κατά τη διάρκεια του γάμου από αμοιβαίες περιουσιακές αξιώσεις μεταξύ των συζύγων Αύξηση της περιουσίας του υπόχρεου συζύγου Προϋπόθεση της αξίωσης του άρθρου 1400 ΑΚ είναι, η περιουσία του ενός συζύγου να «έχει, αφότου τελέσθηκε ο γάμος, αυξηθεί». Η επαύξηση αυτή αποδίδεται με τον όρο «αποκτήματα». Για τον προσδιορισμό των αποκτημάτων πρέπει να γίνουν οι εξής διευκρινήσεις. Πρώτον, η αύξηση θα εκληφθεί με την ευρύτερη δυνατή έννοια 48. Περιλαμβάνει οποιαδήποτε οικονομική ωφέλεια, είτε θετική (με αύξηση του ενεργητικού ή μείωση του παθητικού) είτε αποθετική (αποτροπή μείωσης της που λαμβάνεται υπόψη ως αυτοτελής λόγος για την έκδοση διαζυγίου, δεν εμποδίζεται από μικρές διακοπές που έγιναν ως προσπάθεια αποκατάστασης των σχέσεων των συζύγων. 46 Σταθόπουλος, ό.π σελ Εφαρμογή των γενικών διατάξεων που παρέχουν ενδεχομένως αξιώσεις στον ένα σύζυγο κατά του άλλου (π.χ. 904 ΑΚ) κατά τη διάρκεια του γάμου δεν αποκλείεται 48 Αύξηση της περιουσίας μπορεί να συνιστά : α)η κτήση κυριότητας, νομής, κατοχής, επικαρπίας ή άλλων εμπραγμάτων δικαιωμάτων σε ακίνητα ή κινητά β) η προσθήκη συστατικών ή παραρτημάτων σε ακίνητα ή εξαρτημάτων σε κινητά που αυξάνουν την αξία του γ) απαιτήσεις δ) δημιουργία επωφελούς έννομης ή πραγματικής κατάστασης ε) μεταξύ των κινητών σημειώνεται η κτήση χρημάτων, τραπεζικών καταθέσεων και ομολόγων στ) οι μετοχές Α.Ε, τα μερίδια Ε.Π.Ε, η αξία των εταιρικών μεριδίων Ο.Ε. και Ε.Ε. ζ) μισθοί και κάθε είδους αμοιβές, συντάξεις, υποτροφίες, βοηθήματα, μισθώματα. 23

25 περιουσίας δηλ. αποφυγή μείωσης ενεργητικού ή αύξησης του παθητικού). Η αύξηση μπορεί να προέρχεται από οποιαδήποτε αιτία, θεμιτή ή όχι, με αποτέλεσμα να συμπεριλαμβάνονται στην έννοια των αποκτημάτων και περιουσιακά στοιχεία που αποκόμισε ο υπόχρεος σύζυγος από παράνομη ή ανήθικη δραστηριότητα 49. Δεύτερον θα ληφθεί υπόψη το σύνολο της περιουσιακής κατάστασης και όχι μια συγκεκριμένη κτήση. Από το σύνολο θα συναχθεί ποια είναι η πραγματική κατάσταση της περιουσίας του υπόχρεου συζύγου και αν υπάρχει αύξηση ή μείωσή της σε σχέση με την προηγούμενη περιουσία. Τρίτον, η περιουσιακή ωφέλεια «αφότου τελέσθηκε ο γάμος» θα συναχθεί με σύγκριση της περιουσιακής κατάστασης του υπόχρεου συζύγου σε δύο χρονικά σημεία, τη στιγμή της τέλεσης του γάμου (αρχική περιουσία) και τη στιγμή που γεννιέται η αξίωση (τελική περιουσία). Η διαφορά μεταξύ της αρχικής και της τελικής περιουσίας συνιστά τα αποκτήματα, που είναι το αντικείμενο της αξίωσης. Οι ενδιάμεσες αυξομειώσεις της περιουσίας είναι αδιάφορες. Η αξίωση προβλέπεται συνεπώς μόνο για ό, τι κερδήθηκε κατά τη διάρκεια του γάμου και με τη συμβολή του ενός συζύγου στην απόκτηση αυτών των περιουσιακών στοιχείων. Για το δεύτερο χρονικό σημείο της περιουσιακής σύγκρισης, το χρόνο υπολογισμού της τελικής περιουσίας του υπόχρεου συζύγου, αυτός σε περίπτωση λύσης του γάμου με θάνατο του ενός συζύγου, συμπίπτει με το χρόνο θανάτου. Αν όμως ο γάμος λύνεται με διαζύγιο ή ακύρωση, καθώς και όταν συμπληρώνεται η τριετής διάσταση, προκύπτει αμφισβήτηση ως προς το χρονικό σημείο υπολογισμού της τελικής περιουσίας. Από το γράμμα του νόμου προκύπτει ότι το χρονικό σημείο υπολογισμού της τελικής περιουσίας συμπίπτει με τη λύση ή ακύρωση του γάμου (με αμετάκλητη 49 Σταθέας, ό.π σελ. 115, Διαμαντόπουλος, Η συμβολή του δικαιούχου συζύγου στην επαύξηση της περιουσίας του υπόχρεου ως προϋπόθεση της αξίωσης συμμετοχής στα αποκτήματα, Α μέρος σε ΕπΕπΔΘ 1989, 103 επομ. (115) και Β μέρος ΕλλΔνη 1993, 501, Νικολόπουλος, ό.π σελ. 106, Σπυριδάκης, Οικογ. Δικ. σελ

26 δικαστική απόφαση 50 ) ή με τη χρονική στιγμή που συμπληρώνεται η τριετής διάσταση 51. Άρα όποια αύξηση της περιουσίας των συζύγων και όποια συμβολή σε αυτήν έχει σημειωθεί ως τότε θα πρέπει και θα μπορεί να ληφθεί υπόψη. Το δεύτερο χρονικό σημείο της σύγκρισης θα πρέπει να θεωρηθεί ότι είναι η στιγμή της γέννησης της αξίωσης. Για την περαιτέρω αναγωγή σε χρήμα των περιουσιακών αυτών στοιχείων, προς εξεύρεση δηλαδή της χρηματικής τους αξίας, κρίσιμος είναι ο χρόνος της παροχής έννομης προστασίας, δηλαδή ο χρόνος της εγέρσεως της αγωγής 52. Από την άλλη πλευρά, η κρατούσα στη θεωρία άποψη δέχεται ως κρίσιμο χρονικό σημείο (ως χρόνο της τελικής περιουσίας) τη στιγμή της έγερσης της αγωγής λύσης ή ακύρωσης του γάμου ή την έναρξη της διάστασης των συζύγων 53. Επιχείρημα υπέρ της άποψης αυτής είναι ότι ο κλονισμός της έγγαμης συμβίωσης επέρχεται πριν από τη γέννηση της αξίωσης και συγκεκριμένα τουλάχιστον με τη έγερση της αγωγής ή την έναρξη της διάστασης και ότι άρα από τότε είναι λογικό ότι παύει η συνεργασία των συζύγων και η συμβολή του ενός στην αύξηση της περιουσίας του άλλου. Ακόμη τυχόν μείωση της περιουσίας του υπόχρεου συζύγου μετά τη διατάραξη της συμβίωσης και έως τη λύση ή ακύρωση του γάμου ίσως οφείλεται σε σκόπιμα μέτρα 50 Γαζή, ό.π σελ. 45, Παρατηρήσεις Αλεξανδροπούλου σε ΕφΘεσ 2418/1996 Αρμ. 50/ 1996 σελ επ. ΜονΠρωτΘεσ 5213/1983 Αρμ 38/1984 σελ 714, ΜονΠρωτΑθ 9687/1984 ΝοΒ 32/ 1984 σελ ΠολΠρωτΘεσ 597/1986 Αρμ. 40/1986 σελ.623, ΕφΑθ 2913/1992 ΝοΒ 41/1993 σελ. 301, ΑΠ 388/2001 ΕλλΔνη 42/2001 σελ. 106, ΑΠ 1496/2006 ΕλλΔνη 47/2006 σελ Παπαχρίστου, ό.π, ΜονΠρΑθ 9687/1984, ΠολΠρωτΘεσ 938/ ΑΠ 287/2011(Τμ. Α1) Δημ. ΝΟΜΟΣ, ΑΠ 336/2010(Τμ. Α1) ΝοΒ , ΑΠ 209/2010(Τμ. Α1) Δημ. ΝΟΜΟΣ, ΑΠ 2060/2009(Τμ. Γ ) ΕΠολΔ , ΑΠ 536/2009(Τμ. Α1) ΕλλΔνη Κουνουγέρη Μανωλεδάκη, ΕλλΔνη 1988, 1320 Διαμαντόπουλο, ό.π., 116 Γεωργιάδη Αστ., Η αξίωση συμμετοχής στα αποκτήματα επί διαστάσεως των συζύγων, Παρασκευόπουλου, Αι περιουσιακαί σχέσεις των συζύγων κατά το εσωτερικόν δίκαιον και το ιδιωτικόν διεθνές δίκαιον μετά τον Ν. 1329/1983 (1984) 40, Νικολακοπούλου- Στεφάνου, Οι συνέπειες του διαζυγίου (1986) 99, Παπαδημητρίου, Αποκτήματα, ενοχική, όχι όμως πάντα χρηματική η αξίωση. Τρόπος υπολογισμού του αποκτήματος, χρόνος αναγωγής σε χρήμα ΕλλΔνη 39 (1998) 507, Αρμ 1995, 576. Βλ. και ΕφΘεσ 2418/1996 Αρμ 1996, 1103 ΕφΑθ 3747/1989 ΑρχΝ 1990, 549 ΠΠρΑθ 14416/1984 ό.π. ΜΠρΘεσ 5213/

27 που παίρνει ο υπόχρεος για να καταστρατηγήσει την αξίωση συμμετοχής του άλλου. Μία τρίτη, ενδιάμεση, άποψη 54 υποστηρίζει ότι κρίσιμος χρόνος είναι ο χρόνος του αμετακλήτου της δικαστικής απόφασης με την οποία λύνεται ή ακυρώνεται ο γάμος ή ο χρόνος κατά τον οποίο συμπληρώνεται η τριετής διάσταση. Μέχρι το σημείο αυτό, δεν φαίνεται να υπάρχει κάποια διαφοροποίηση σε σχέση με την πρώτη εκτεθείσα άποψη. Η διαφοροποίηση έγκειται στο ότι κατά τους υποστηρικτές της παρούσας άποψης το τεκμήριο του 1/3, δεν θα ισχύει για το χρονικό διάστημα από την επίδοση της αγωγής για την λύση ή ακύρωση του γάμου ή από την έναρξη της τριετούς διάστασης και έπειτα. Η παραπάνω θέση υποστηρίζει ότι πρέπει να γίνει τελολογική συστολή του άρθρου 1400 παρ. 1 εδ. 2 ΑΚ, ώστε το τεκμήριο του 1/3 να μην ισχύει όταν υπάρχει επιδικία ή διάσταση των συζύγων. Το τεκμήριο συμβολής του 1/3 συνδέεται άμεσα με την ομαλή περίοδο του γάμου, όπου υπάρχει έγγαμη συμβίωση, οπότε δεν είναι σωστό να χρησιμοποιείται καταχρηστικά σε περιόδους όπου είναι πλέον εμφανής η αποτυχία του. Κατά τα τελευταία χρόνια διατυπώνεται και επικρατεί στη νομολογία 55 μία τέταρτη άποψη, κατά την οποία ναι μεν κρίσιμος χρόνος για τον καθορισμό των στοιχείων της τελικής περιουσίας είναι ο χρόνος του αμετακλήτου της απόφασης του διαζυγίου ή της ακύρωσης του γάμου ή ο χρόνος της συμπλήρωσης της τριετούς διάστασης, για την παραπέρα όμως αναγωγή των στοιχείων αυτών σε χρήμα, δηλαδή για την εξεύρεση της χρηματικής αξίας τους, κρίσιμος είναι ο χρόνος της παροχής της έννομης προστασίας, δηλαδή ο χρόνος της άσκησης της αγωγής του 1400 ΑΚ. Κατά την διάταξη 1400 παρ. 3 ΑΚ στην περιουσιακή αύξηση δεν υπολογίζεται ό, τι ο σύζυγος απέκτησε από δωρεά 56, κληρονομιά 57 ή κληροδοσία. Η εξήγηση αυτή είναι 54 Σταθόπουλου/ Παπαδοπούλου- Κλαμαρή, άρθρα , αρ ΕφΑθ 2436/1997 ΝοΒ 46/ 1998, 649, ΕφΑθ 418/1998 ΕλλΔνη 39/ 1998, 607, ΑΠ 477/2005 ΕλλΔνη 46/ 2005, 1411, ΑΠ 1223/ 2007 ΕλλΔνη 48/2007, ΑΠ 1507/2009 ΝΟΜΟΣ Στερείται νομίμου βάσεως η κρίση του Εφετείου, σύμφωνα με την οποία η αύξηση της περιουσίας του εναγομένου, η οποία λαμβάνεται υπ όψιν για την κρίση της αξίωσης συμμετοχής της ενάγουσας, επήλθε και από την οικονομική ενίσχυση του πατέρα του, χωρίς, ωστόσο, 26