ΤΟ ΤΥΠΙΚΟ ΤΗΣ BOVA. Rinaldo Iacopino, Il Typikon della cattdrale di Bova "Codex Barberianus gr. 359" (A.D. 1552), If Press, 2014, σ. 17.

Transcript

1 ΤΟ ΤΥΠΙΚΟ ΤΗΣ BOVA H Καλαβρία, με τα ελληνόφωνα χωριά της προσπαθώντας να διατηρήσει ακλόνητη τη παράδοση, τα έθιμα και την γλώσσα της. Η εκκλησιαστική παράδοση μέχρι και τον 10ο αιώνα αποτελεί τη πραγματική Βυζαντινή λειτουργική Παράδοση, όπου ήταν η μητρόπολη και το πρότυπο της ελληνικής εκκλησίας στην Ιταλία μέχρι το Σήμερα η Bova, είναι μία μικρή μητρόπολη, στις κορυφές του Aspromonte μέχρι τις ακτές του Ιονίου Πελάγους και ανάμεσα στην μητρόπολη του Reggio και δυτικά στο Amendolea καθώς από το Locri- Gerace μέχρι το Bruzzano 2. Στην δεκαετία του σαράντα του 20ου αιώνα, ήταν ενωμένη σε προσωπική βάση με τη μητρόπολη Reggio. Το 1986 ενώνετε με την επισκοπή της Ρέτζιο και ονομάζεται πλέον αρχιεπισκοπή Reggio -Bova. Ο καθεδρικός ναός είναι αφιερωμένος στα Εισόδια της Θεοτόκου και διατηρεί τον τίτλο "συνκαθεδρικός", είναι δηλαδή δισυπόστατη, αφιερωμένη και στον italogreco άγιο Λέων του Αφρικίου, ως προστάτης άγιος 3. Στις 30 Μαΐου του 1571 έρχεται ο Επίσκοπος Stavrianos όπου βρίσκει τις εξής πόλεις: Amendolea, Condofuri, Africo, Roghudi (Ρηχούδι), con Chorio (χωριό του Ρηχουδίου), Πολίτσι, Βουνί, Γκαλλιτσανό. Σ αυτά προστέθηκαν και τα αντίστοιχα κέντρα μέχρι και τη θάλασσα. Αυτά είναι της Bova Marina (Γιαλό του Bova), Palizzi Marina, Condofuri Marina κ.τ.λ. Η οποία ήταν ανύπαρκτη κατά τον 16ο αιώνα εξαιτίας των επιδρομών των Αγαρηνών που λεηλατούσαν τις ακτές 4. Αναφορά στη παράδοση της μητρόπολης γίνεται λόγος από τις πρώτες κιόλας μέρες του Χριστιανισμού καθώς και από το πέρασμα του αποστόλου Παύλου κατά τη διάκια του ταξιδιού Του για τη Ρώμη, όπου 1 Rinaldo Iacopino, Il Typikon della cattdrale di Bova "Codex Barberianus gr. 359" (A.D. 1552), If Press, 2014, σ Ό.π., σ Ό.π., σ Ό.π., σ. 18. [1]

2 στάθμευσε στη πόλη Ρήγιο 5. Σε αυτό το πλαίσιο, υπάρχει και ένα γράμμα από τον αρχιεπίσκοπο Reggio-Bova, το οποίο φυλάσσεται στα αρχεία των εκθέσεων 6. Ένα κείμενο που δημοσιεύθηκε σχετικά με το ταξίδι του αποστόλου Παύλου και τη στάση του στο Ρήγιο όπου και κήρυξε τον "Λόγο του Κυρίου" στην Acta Sanctorum 7. Μαζί με τον απόστολο Παύλο έρχεται και ο Στέφανος από τη Νίκαια και χειροτονείται αρχιεπίσκοπος για δεκαεπτά χρόνια, μέχρι να αρχίσουν οι διωγμού εναντίων των χριστιανών. Ο αρχιεπίσκοπος συλλαμβάνεται και αποκεφαλίζεται μαζί με έναν άλλο επίσκοπο, ονόματι Σουηράς. 8 Το μαρτύριο του αγίου Στεφάνου και των συν αυτό, το πληροφορούμαστε από τα Τυπικά: SS. Salvatore di Messina, san Bartolo di Trigona, Cattedrale di Bova 9. Πλέον γνωρίζουμε ότι ο Στέφανος δεν χειροτονήθηκε αρχιεπίσκοπος από τον απόστολο των Εθνών γιατί δεν έχει μια ιστορική βάση, αλλά είναι ένας ευσεβής θρύλος. Αυτός ο θρύλος, δημιουργήθηκε τον 8ο αιώνα και αφορά τη δημιουργία διάφορων επισκοπών (όπως είναι της Κατάνας, Σιρακουσίων κ.τ.λ.) κατά τη διάρκεια του ταξιδιού του Αποστόλου από τη Μάλτα στη Ρώμη 10. Όσον αφορά την μητρόπολη της Bova, μελετητές βάζουν τα θεμέλια της τον 11ο αιώνα, τα τελευταία χρόνια της Βυζαντινής κυριαρχίας στη Καλαβρία. Η γλώσσα είναι η ελληνική και διατηρείτε ακόμα και όταν άλλες μητροπόλεις της Καλάβριας σταδιακά υποτάσσονται στη κυριαρχία των Λατίνων 11. Η ζωτικότητα της βυζαντινής παραδόσεως φαίνεται στο γεγονός που κρατούν τις βυζαντινές ακολουθίες, βάση των βυζαντινών λειτουργικών βιβλίων ακόμα και στις αντιγραφές του 16ου αιώνα. Μπορούμε να δώσουμε το χαρακτηριστικό παράδειγμα ότι στην αντιγραφή του 5 Πράξ. 28, Plutino, La Terra di Palizzi, σ Acta SS. Iulii, II, 220 (BHG 1668). Nuova adizione contotta sui due manoscritti sopra citati e sul Vat. gr edita da Acconcia KLongo, Santi Greci della Calabria Medionale, in Calabria Bizantina. Testimonianze d' arte, , βλέπε υποσημείωση 4, Iacopino, σ Ό.π., σ.σ Των αγίων μαρτύρων Ρούφου και των συν αυτώ, και των αγίων μαρτύρων Στεφάνου και της συνοδίας αυτών, κειμένω εν τω Ρηγίω της Καλαβρίας. 10 Iacopino, σ.σ Ό.π., σ. 22. [2]

3 καινούργιου Τυπικού το 1552 είναι υπό τη βάση του Βαρβερινού Κώδικα 359. Γραφέας είναι ο Γεώργιος από τη Κωνσταντινούπολη και το έργο του διακόνου Νικαλάου Μενγραβίτη 12. Τα έργα αυτά βρίσκονται στην βιβλιοθήκη του Βατικανού και αφορούν τους κώδικες: ( Barb. gr. 307, Barb. gr. 385, Barb. gr. 386, Barb. gr. 389, Barb. gr. 371, κ.τλ.). Στον κώδικα Barb. gr. 371, βρίσκουμε την αναφορά σχετικά με τη θεία Λειτουργία του Χρυσοστόμου "Αρχή σύν Θεῶ τῆς θείας ἱερουργίας τοῡ ὁσίου πατρός ἡμῶν Ἰωάννου τοῦ Χρισοστόμου". Επίσης ο κώδικας κάνει αναφορά στην Προηγιασμένη θεία Λειτουργία των Τιμίων Δώρων, η οποία είναι ποίο αρχαία και ποιό απλή σε σχέση με τις διατάξεις του Φιλοθέου Κόκκινου (1379) 13. Το τυπικό όπως ήδη έχει γίνει λόγος, περιλαμβάνει μία ποιο αρχαία λειτουργική παράδοση, η οποία χρονολογείται πριν τη "μεταρρύθμιση" του Στουδιτικού τυπικού ( ) και τη παράδοση του Νεοσαβαϊτικού τυπικού, που επικρατεί σ όλο τον ορθόδοξο κόσμο 14. Το παρόν τυπικό ανήκει στην οικογένεια των Ιταλο-Στουδίτικων 15 τυπικών και δεν εμφανίζονται στοιχεία της νεο-σαβαϊτικής σύνθεσης. Τέλος το τυπικό της Bova είναι μοναστικό και όχι εκκλησιαστικό ή κοσμικό, ακόμα και στη γλώσσα του είναι μοναχική 16. Δεν γίνονται αναφορές σε όρους "επίσκοπος", "αρχιερεύς", "πρωτοπρεσβύτερος" κ.α. αλλά μόνο γίνεται λόγος στους μοναχούς 17. Το τυπικό έχει ως αρχή την 1ην Σεπτεμβρίου "Αρχή της Ινδίκτου", αποτελούμενο από 185 φύλλα 207χ145 μμ, όπου ο αριθμός των γραμμών ανέρχεται τα 23 ανά σελίδα 18. Αξίζει να αναφερθεί, ότι το τυπικό χρονολογείται πριν από τη λειτουργική ανάπτυξη της λατρείας στην 12 Sulla frazione in tre veda Parenti, A Oriente e Occidente di Constantinopoli, , βλέπε και Iacopino, σ. 22 υποσημείωση Όπ.π., Iacopino, σ Ό.π., σ Βλέπε για περισσότερα: Morini, Influenza di Stoudios, & Minisci, Riflessi studitani, Σχετικές αναφορές: Για την Μεγάλη Τεσσαρακοστή "Δεῖ δέ εἰδέναι, ὅτι μετά τήν ἀπόλυσιν, ἐξερχόμενοι τῆς ἐκκλησίας, ἀπερχόμεθα μετά πάσης ἡσυχίας ἐν τοῖς κελλίοις τοῖς ἰδίοις..." για τα Χριστουύγεννα "Και διδομένης ἀπύλισις, ἀπερχόμεθα εἰς τας κέλλας ἡμῶν, δοξάζοντες τον δι ἡμᾶς γεννηθέντα Θεόν. 17 Ό.π., σ Όπ.π., Iacopino, σ. 58. [3]

4 Κωνσταντινούπολη και την επακόλουθη λειτουργική ομοιομορφία. Για το λόγο αυτό παραμένει στάσιμο και συντηρητικό σε κάθε καινοτομία 19 (ως μια τέτοια καινοτομία μπορούμε να συγκαταλέξουμε την Αποκαθήλωση τη Μεγάλη Παρασκευή, τον στολισμό του κουβουκλίου για τον Επιτάφιο κτλ.). Επίσης δεν έχει υποστεί επιρροές από τη Β Βατικάνια σύνοδο. Μπορούμε στη συνέχεια να δούμε ορισμένα στοιχεία διάταξης του Τυπικού. Αρχικά η κλάση του Ευχαριστιακού Άρτου γίνεται σε τρία μέρη και όχι σε τέσσερα. Το μεγαλυνάριο της Θεοτόκου έχει την εξής φρασεολογία: "Χαῖρε, χαῖρε κεχαριτωμένη Θεοτόκε Μαρία, ὁ Κύριος ματά σοῦ εὐλογημένη σύ ἐν γθναιξί και εὐλογημένος ὁ καρπός τής κοιλίας σοῦ. ἀξιομακάριστε, ὅτι Σωτήρα ἕτεκες τῶν ψυχῶν ἡμών. Ο Ακάθιστος ύμνος δεν εορτάζεται το πέμπτο Σάββατο ης Μεγάλης Τεσσαρακοστής (Παρασκευή απόγευμα), αλλά στις 20 Μαρτίου πέντε ημέρες πριν την εορτή του Ευαγγελισμού 20. Εξετάζοντας ποιο αναλυτικά το παρόν Τυπικό, θα διαπιστώσουμε και άλλε σημαντικές διαφορές όπως: Στις 26 Οκτωβρίου έχουμε μαζί την εορτή του αγίου Δημητρίου και αγίου Νέστωρος 21. Παρατηρούμε ότι στις 4 Δεκεμβρίου ότι δεν μνημονεύεται η μνήμη του αγίου Ιωάννου Δαμασκηνού αλλά μόνο της αγίας Βαρβάρας 22. Στις 30 Ιανουαρίου δεν εορτάζονται οι τρεις Ιεράρχες 23. Στον μήνα Μάρτιο παρατηρούμε μια σειρά από διατάξεις για κάθε περίπτωση επί την εορτή του Ευαγγελισμού καθώς μπορεί να συμπέσει με την Αγία και Μεγάλη Εβδομάδα. Σε κάθε περίπτωση τελείται η λειτουργία του Χρυσοστόμου Ό.π., σ Ό.π., σ.σ Iacopino, σ Ό.π., σ Ό.π. σ Οφείλεται στο γεγονός ότι η εορτή σχηματίστηκε τον 11ο αιώνα. 24 Ό.π. σ.σ [4]

5 Κατά τη διάρκεια της Μεγάλης Τεσσαρακοστής διαπιστώνουμε ότι όλες οι Κυριακές ονομάζονται α νηστειών, β νηστειών κτλ. δεν έχουμε τις ονομασίες Κυριακή Γρηγορίου Παλαμά, Σταυροπροσκυνήσεως, Ιωάννου της Κλίμακας, Μαρίας της Αιγυπτίας καθώς και για ακολουθία των Χαιρετισμών 25. Όσον αφορά τη α Κυριακή καλουμένη Κυριακή της Ορθοδοξίας μνημονεύεται ως "ορθοδοξία και μνήμη των αγίων προφητών Μωυσέως και Ααρών" γίνεται λόγος για ανάγνωση λόγου του Ιωάννου του Δαμασκηνού μετά την "Υπακοή" για τις ιερές εικόνας, αλλά δεν γίνεται αναφορά σε απολυτίκιο εορτής και ιδική τελετή επί την εορτή όπως σήμερα 26. Στις 9 Αυγούστου μαζί με την εορτή του αποστόλου Ματθία, εορτάζεται και η αγία Ιερουσαλήμ 27. Για τον Ακάθιστο Ύμνο όπως ήδη έχει γίνει γνωστό, ψάλλετε πέντε ημέρες προ της εορτής του Ευαγγελισμού 28. Κατά τη Μεγάλη Δευτέρα δεν έχουμε λιτάνευση του Νυμφίου καθώς βλέπουμε και ανάγνωση του λόγου του αγίου Εφραίμ εις τον Ιωσήφ του Πάγκαλου 29. Την Μεγάλη Τρίτη έχουμε ανάγνωσης του Χρυσοστόμου για τις δέκα Παρθένους καθώς και για τη Μεγάλη Πέμπτη με αναφορά την προδοσία 30. Κατά την Αγία και Μεγάλη Παρασκευή δεν έχουμε αποκαθήλωση και συνάμα λιτάνευση του Σώματος από το Ιερό στο κουβούκλιο αλλά μετά το Ευαγγέλιο ο διάκονος "Είπομεν Πάντες", "Καταξίωσον" "τα πληρωτηκά" και μετά την ευχή της κεφαλοκλισίας "Σοφία" και απόλυση 31. Το εσπέρας κατά τον όρθρο του Μέγα Σάββατου δεν έχουμε εγκώμια, ευλογητάρια αναστάσιμα. Η διάταξη μπορούμε να πούμε είναι αρκετά 25 Ό.π., βλέπε διατάξεις σχετικά Τριώδιο, σ.σ Ό.π.,σ Ό.π., σ Ό.π., σ Ό.π., σ Ό.π., σ. 311 & Ό.π., σ.σ [5]

6 διαφορετική, για το λόγο αυτό δίδεται στον ακόλουθο πίνακα ώστε να γίνει καλύτερα κατανοητή. Τυπικό της Bova 32. Η ακολουθία αρχίζει στις 8 το εσπέρας. Θεός Κύριος, ο Ευσχήμον Ιωσήφ, κανόνας. Ομιλία του αγίου Επιφανίου και τρεις ωδές. Ο 50ος ψαλμός και εν συνεχεία ο κανόνας μέχρι την 9η ωδή. Τυπικό της Μεγάλης του Χριστού Εκκλησίας 33. Η ακολουθία αρχίζει στις 7. Τρισάγιο, Απολυτίκια: Ο Ευσχήμων Ιωσήφ, Ότε κατήλθες, ταις μυροφόροις, μικρά συναπτή, Σινδόνι καθαρά, Εξέστησαν χωροί, 50' ψαλμός και ο κανόνας μέχρι την 9η ωδή συμπεριλαμβανόμενου του "Όικου και συναξάρι". Αίνοι, δοξαστικό "Σε τον αναβαλόμενον" 34, και νυν "Υπερεβλογημένη" Κατά τη διάρκεια της Δοξολογίας, γίνεται Είσοδος με το Ευαγγέλιο αφού οι ιερείς έχουν αλλάξει άμφια. Τρισάγιον, Απολυτίκια, "Ο Ευσχήμων Ιωσήφ", Αναγνώσματα, Απόστολος Οι τρεις στάσεις των Εγκωμίων. Αναστάσιμα Ευλογητάρια. Αίνοι, δοξαστικό "Τη σήμερον μυστικώς...", και νυν "Υπερεβλογημένη", Δοξολογία Μεγάλη. Στο τέλος της Δοξολογίας στο: "Άγιος ο Θεός" γίνεται η έξοδος του Επιταφίου απὀ την εκκλησία. Όταν επιστρέφουν στην εκκλησία λέγεται: "Ότε κατήλθες, Tαις 32 Ό.π. σ.σ Γεωργίου Βιολάκη, Τυπικόν της του Χριστού Μεγάλης Εκκλησίας, Αθήνα, χ.χ, σ.σ Σημειωτέο ο ύμνος αυτός σήμερα ψάλλετε στον εσπερινό της Αποκαθήλωσης. Είναι το δοξαστικό των Αποστοίχων, όπου ψάλλετε μπροστά από τον Επιτάφιο. [6]

7 και Ευαγγέλιο. μυροφόροις Ο Ευσχήμων Ιωσήφ" και τοποθετούν τον Επιτάφιο στην Αγία Τράπεζα. Ακολουθούν τα αναγνώσματα. Κλείνουμε τη παρούσα μελέτη στο τυπικό της Bova με τη λειτουργία του Μεγάλου Σαββάτου όπου τελείται το εσπέρας και όχι το πρωί, έχουμε 15 αναγνώσματα, δεν γίνεται αναφορά για χερουβικό "Σιγησάτω πάσα σάρξ βροτεία,..." μετά έχουμε και Απόδειπνο Iacopino, σ [7]

8 Βιβλιογραφία. Βιολάκης Γεώργιος, Τυπικόν της του Χριστού Μεγάλης Εκκλησίας, Αθήνα, χ.χ. Iacopino Rinaldo, Il Typikon della cattdrale di Bova "Codex Barberianus gr. 359" (A.D. 1552), If Press, [8]