ΕΥΡΟΠΑΙΚΟΣ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ

Μέγεθος: px
Εμφάνιση ξεκινά από τη σελίδα:

Download "ΕΥΡΟΠΑΙΚΟΣ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ"

Transcript

1 ΝΙΑ Ο ΥΣ ΤΑ ΟIΝΟΣ ΚΑΙ ΕΥΡΟΠΑΙΚΟΣ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ Η Βακχική Ελλάδα: Μύθοι και Εργα Τέχνης της Σταυρούλας Κουράκου - Δραγώνα Χη μ ικο ύ - Οινολό γου Είναι γνωστό ότι ο ρυθμός και ο βαθμός εξέλιξης της ανθρωπότητας δεν είναι παντού οι ίδιοι. Ευνοημένες από τη γεωγοαφικη θ έση και το κλίμα τους, μερικ ές περιοχ ές γίνονται τόποι συγκέντρωσης των ανθρώπων και συντελούν στην οργάνωση και τ ην πολ ιτ ιστικ ή τους ανάπτυξ η. Σ' αυτές τις ευνοη μέν ες από τη φύση περιοχές, ανήκει η ε λλη ν ικ ή χερσόνησο ς και ο ευ ρύτ ε ρος αιγαιοπελαγίτικος χωοο ; μ ε τις ακτ ές που τον περιβάλλουν. Εκεί ακριβώς γεννήθηκε ο ελληνικός πολιτισμός που κάλυψε τέσσαρες χ ιλιάδες χρόνια περίπου, από την ανθηρή μινωική περίο δο μέχρι την πτώση του Βυζαντ ίου του 150 αιώνα. Αυτός ο πολιτ ισ μό; που εκφράζει τ ην πλούσια ιδιαιτερότητα της πόλης - κράτους, με τα πολυάριθμα κ έντρα πολιτική; και πολιτ ιστική; ζωής, που το καθένα τους διαμορφώθηκε σύμφωνα μ' ένα χαρακτήρα έντονα τοπικό. Αυτός ο πολιτισμός που αφορά όλες τις εκδ ηλώσεις και τα επιτεύγματα του ανθρώπινου πνεύματος. Οπως έγραψε ο σύγχρονος Γάλλο ς ακαδη μαϊ κός Ma ulnier, στην περίπτωση της Ελλάδος δεν είναι μια δύναμη, δεν είναι μια τεχνική, δεν είναι μια πίστη, που έγραψε ιστορία μόνη της. Η ελλη νική κουλτούρα άλ/αξε τον κόσμο. στο μ έρος ενός τρόπου ζω ής, ριζωμ ένου στη σημ ερινή ελληνική κοινωνία με ου νηθειεσχιλ ια δων χρόνων. Ο οίνος στον ομηρικό κόσμο Ο ι Ελληνες τω ν ιστορ ικιόν χρόνων δ ιηγούντο ιστορίες μ ε ήρω ες τις μυθικ ές μορφές της ύ στ ε ρης εποχή; του Χαλκού: το θαρραλ έο Αχ ιλλ έα, τον πολυμήχανο Οδυσσέα, το μεγάλο Αγαμ έμνο να, το σοφό Νέστορα και τοσοικ άλλους μυθι κούς tι ρ ω ε ς του ομηρικού κόσμου. Αυτοί ο ι μύθοι της η ρω ική ς εποχή; στάθηκαν αφορμή να φέρει στο φως η σύγχρονη αρχαιολο γική σκαπάνη τις αποδ είξε ις ότι ο ομηρικός κόσμος ήταν μ ια πραγματικότητα. Μια μεγάλη αίθουσα του Εθνικού Αρχαιολογικού Μουσείου Αθηνών συγκεντρώνει πλουσιότατα δείγματα αυτού του κοσμου που ονομάστηκε μυκηναϊκότ. Ο ι προθήκε; είναι γεμάτες με καλλιτεχνή ματα από χρυσό και ελεφαντόδο ντο - πολύτιμα και σπάνια υλ ικά-: δ ιαδή ματα, χρυσά προσωπεία, πολύτιμα κοσμήματα και βα- Στα πλαίσια μιας σύντομης διάλεξης δεν είναι βέβαια δυνατό να αναφερθούν όλες οι μορφές αυτού του πολιτισμού που αναπτύχθηκε σταδιακά. Ομω ς θα ευχό μουν να μπορούσα να σας κάμω να αισθανθείτε ότι ο οίνος, δώρο του Δ ιονύ σου Βάκχου στους ανθρώπους, επηρέασε τη λογοτεχνία και τις τέχνες της αρχαίας Ελλάδος, υπtιρξε ένας από τους κυριότερους συντελεστές του ελληνικού πολιτισμού, η μελέτ η του οποίου μας Χ ρυσό ; κ ιί.νο αρ ο ς απ ό τον Κάμπο Καλαμ άτα τ, αποκαλύπτει ότι το κρασί αποτελεί αναπόσπα ς α ι. Π.Χ. Λθ ή ν«, Εθνικό Λοχαι ολογυω Μουσείο. 36

2 ΝΙΑ Ο ΥΣ ΤΑ κυρίως η καλλι τ ε χν ι κή έ μπν ε υ ση, η θαυ μά σια σ ύνθεσ η και η δύναμη τη ς έ κφραση ς που το καθ ι στού ν έργα υ ψ η λή ; κ αι ε κλ επτυ σ μ έν η ς τ εχ ν η ς. Ολα αυ τά τα κρασοπότη ρα από ευγενή μ έτα λ λα, αφού έσβη σαν τη δίψα του ομηρικού κόσμου, όταν ήταν γε μάτα, άδεια τώρα, μα ς γοητεύουν ως έργα τέχνης και αποτελούν πολύτιμες μαρτυρίεςτης σπουδα ιότητα; που ε ίχε ο οίν ος ή δη από την αυγ ή του ευρωπαϊκού πολιτισμο ύ. Χ ου οή κυλικα από βασ ι λ ικό τάφ ο των Μυκηνών. 160; αι, Π.Χ Αθήνα. Εθνυω Α ρχαιολογικό Μουσε ίο. ρύτ ιμα ξίφη με λεπτή διακόσμηση. Ολα μαρτυρ ο ύ ν ότι οι "πολύχρυσες Μυκήνε τ ", όπως ονομαζόταν στην αρχαιότητα η πρωτεύουσατου Αγαμ έμνονα, υπήρξαν πραγματικά. Ανάμε σα σ ' αυτούς το υ ς θησαυρούς, το υ ς π ερίτεχνα δουλεμένους, βρίσκονται και αγγεία του τόπου από χρυσό και ασήμι, που μας θ υμ ί ζου ν ότι η μυκηναϊκή κο ινωνία, βασισμένη σε οργάνωση στρατιωτικού τύπου, αλλά συγχρόνως καλλιεργημένη και φ ιλότεχνη, ή ξ ε ρ ε να τιμάε ι τα καλά κρασιά. Π ράγ ματι, στην Ιλ ιά δα και στην Οδύσσε ια, ο Ομηρος απαριθμεί ονομαστούς οίνους τη ς αρ χαιότητας και δ ίν ει πολλές ε νδιαφέρουσες λε πτομέρ ε ι ε ς γ ια τους οίνου ς, τα κε λάρια και τη δίψα των η ρώων του, τραγ ούδησε μάλιστα με τόση θ έρμη τα εγκώμ ια του οίνου, ώστε ο Ορ ά τιος τον ονόμασε "Υ ί αοειιε Ηοιηετυε ". Το κρασί στα πλαίσια των συμποσίων Κατά του ς ιστορ ικο ύ ς χοονοικ, τα συμπόσια είχαν αναπτυχθεί σε οργανω μένο και χαρακτη ρ ι στικό κο ινων ικό θεσμό με κανονισμό και εθ ι μ οτυπ ία καθορισμέν η. Το αττ ικό συμπόσιο αποτελείτο από δύο αυτο τ ε λή μ έρ η: το δ ε ίπνο που διαρκούσ ε λ ίγο, χωρίς πολλ έ ς συνομ ιλ ίε ς και απολαύσ ε ις, και τον πότο πο υ ή ταν διανθισμ ένο ς μ ε ποικίλη ψ υχαγωγία και αποτελούσ ε το κύριο μ έρο ς του συμποσίο υ. Κατά τη διάρκεια του ποτού. οι καλεσμένο ι π ίναν ε κεκραμένο ο ίνο ( κρασί) και μιλούσανε πάνω σ ' ένα θέμα πο υ είχε αποφασ ι στεί από κο ινού. Ενα χαρακτήρα πν ευματικότητα ς κα ι Ομως, τα αρ ιστουργήματα της μυκηναϊκή; τέχνης στο είδος του σφυρήλατο υ χρυσού δεν βρέθη καν στου ς β ασιλ ικο ύ ς τάφο υ ς των Μυκηνών, αλλά σε ένα τάφο κοντά στη Σπάρτη. Πρ ό κ ειται για τα δύο περ ίφημα "κύπελλα του Βαφειού ", που χρονολογούνται στο 150 αιώνα π.χ, Στο ένα εικο νίζεται η άγρ ια σκηνή του ταύρου που έχει π ια στεί στ ο δίχτυ και στο άλλο μια Ενα από τα δύο περίφημα χρι ' οcί. κύπελλα από τον ε ι δυλλ ιακ ή εικόνα τα ύ ρων και βοσκών. Δ εν είναι μ ονάχα η ε π ι δεξ ιότη τα στην εκτέλ εση που κής χρ υ σoχo"ίct ς ς ω. Π.Χ. Αθήνα, Εθνικό Α ρχαι ολο θολωτό τάφο του Βαφε ι ο ϋ. cιρ ιοτο υργή μ <ιτι ( τη ς μυκ ηναϊ κάνε ι μοναδ ικά αυτά τα δύο κύπελλα. Ε ίνα ι γ ι κ6 Μ ου ο εϊο. 37

3 Ν/ΛΟΥΣΤΛ κοινωνικότητας είχ ε πάρ ει ο θεσμός του πότου στις πόλεις της Ιωνίας και στην Αθήνα. Δεν είναι τυχαίο το γεγονός ότι ο Πλάτωνας τοποθέτησε τους φιλοσοφικούς διαλόγους για τον έ ρ ωτα στα πλαίσια ενός συμποσίου. Τα πρόσωπα που παίρνουν μέρος στο Συμπόσιο του Πλάτωνα δεν είναι ποιητικά δημιουργήματα, είναι άνθρωποι παρμένοι μ έσα από τη ζωή. Το γεγονός ότι οι συμπότε ς ήταν υπαρκτοί δίνει μια ιδιαίτερη γοητεία στου ς διαλόγους. Κι ακόμη, όλες αυτές οι αναφορές στα έ θ ιμα του συμποσίου, που ο Πλάτωνας εισάγει κατά τη διήγηση με συντομία και διακριτικότητα, ζωντανεύουν την αίθουσα του πάτου, τους φιλοξενούμενους και τον οικοδεσπότη, τις μορφές και τους χαοακτηρε.; τους, καθώς και τις συνήθειά; τους, έτσι που ο αναγνώστης νιώθει σαν να παρευρίσκεται ο ίδιος σ ' ένα αληθινό συμπόσιο, ανάμεσα στους Αθηναίους του 50υ Π.Χ. αιώνα. Το Συμπόσιο του Πλάτωνα, έ ρ γ ο υψ η λή ; έμπν ευσηξ. βαθιάς φιλοσοφίας και πρωτότυπου ύφους, δεν είναι το μοναδικό συμπόσιο της ελληνικ11ς και λατινική; γραμματολογίας. Εχουν σωθ ε ί, ολόκληρα 11 αποσπασματικά, το Συμπόσιο του Ξενοφ ώντα και οι μεταγενέστερες απομιμήσει ς το υ Πλούταρχου, του Αθήναιου, του Λουκιανο ύ και του Μακρόβιου. Απ ' αυτά τα συμπόσια, που είναι βέβαια λιγότερο γνωστά από το αθάναντο πρότυπό τους, μεγάλο ενδιαφέρον για τη μελέτη των οίνων της αρχαιότητας παρουσιάζει το έργο "Δειπνοσοφιστές " του Αθηναιου. Οι συμπότες γνωρίζουν πολύ καλά τα δώρα του Διονύσου και δίνουν πληροφορίες πολύτιμες για τις ιδιότητες και τον τρόπο παρασκευής τους, τα ονόματα των μεγάλων οίνων της αρχαιότητας και τους χαρακη1ρες τους, τα αγγεία του πότου και τη δίψα των συγχρόνων τους. Κι ακόμη γίνονται σ ' αυτό το συμπόσιο, αναφορές γεμάτες ποίηση και αγάπη για το Διόνυσο και το Θεϊκό του δώρο: Ω πάσι τοις φρονούσι προσφιλ έστατ ε Διόνυσ ε και σοφώταθ : ως ήδ ύς τις ε ίνος τον ταπ εινόν μ έγα φρονείν ποιείς μόνος, τον τας οφρύς αίροντα συμπ είθεις γελά, τον τ ' ασθενή τολμάν τι, τον δ ειλόν θρασύν. (ΙΙΩ, εσύ, ο πιο αγαπητός σε όλους τους ανθρώπους με φρόνηση και ο πιο σοφός, πόσο γλυκός είσαι, Διόνυσε. Εσύ που τον ταπεινό τον κάνεις να σκέφτεται τα μεγάλα, τον συνοφρυωμένο τον κάνεις να γελά τον αδύναμο να τολμάει, το δειλό θαρραλέο). 38 Κατά τη διάρκεια του συμποσίου, οι υπηρέτες έχυναν τον οίνο στον κρατήρα, αγγείο με πλατύ στόμιο, μέσα στο οποίο γινότανε η ανάμιξη (κράση) του οίνου με θαλασσινό νερό. Απ' αυτή την Ερι'Ορόμορφος αττικά; καλυκωτό ς κρατή ρ α ς μ ε παράσταση συ μποσίου Β' τ έταρτο 40υ ω, Π.Χ. Αθήνα, ΕΟνικ ό Αρχωολογικό Μ ουσείο.

4 ΝΙΑΟΥΣΤΑ "κράση" Π Ρ011λθ ε η λέξη κρασί της νεοελλη νικ ή; γλώ σσας. Στη συνέχεια οι υπηρ έτ ε ς αν τλούσαν μ ε ο ινοχόες από τον κρα τήρα τον κεκραμένο ο ίνο κα ι γέμιζαν τα κύπ ελλα των συμποτών που έπ ιναν ξαπλωμένοι σ ε ανάκλιντρα, γεγο νός π ου συ ντελούσε πολύ στην από λαυση το υ πότου. Το μ έγεθο ς του κραηι ρα εξαρ τιόταν από τον αρ ιθμ ό των καλ ε σμένων ο ιυπη ρέτες τονξαναγέ μ ι ζαν κά θ ε φο ρά που η δ ίψα των συ μποτών το επ έβαλλ ε. Ομω ς ο Διό νυσο ς δίδασκε τη φρό ν η ση με τα λόγ ια που ο Αθήνα ιο ς του απο δίδει στο συ μπόσιό του: ΕρυΟρόμορ φο ς σκύφο ς μ ε παρ άσταση άντλη ση; οίνου από κρατήρα κατά Ώ] δ ιάρκε ια συμποσίου. Οξφόρδ η. Μουσ ε ίο Ashmolean. Τα αγγεία του κεραμικής πότου της αττικής Τρ εις γαρ μ όνους κρ ατιjρας εγκεραννύω το ις ε υ φρο νούσι τον μ εν υγι είας ένα, όν πρώτον εκπίνουσι το δ ε δ ε ύτερον έρω το ς ηδονής τε τον τρίτον δ ' ύπνου, ον εκπι όντες οι σοφοίκ εκλιμ ένοι οι καδ ε βαδι'ζο υσ ' Ο δε τέτα ρτος ουκέτι ημ έτε ρός εστί, αλλ ' ύβρεως. (Τρε ις μόνο κραηιρ ε ς προ ετοιμάζω για τους. φ ρ ό ν ιμο υ ς το μ εν ένα της υγείας, αυτόν που π ίνο υ ν π ρώτ ο το δε δ εύτ ε ρ ο του έρωτα κ αι τη ς ευχαρ ίστηση ; τον τρ ίτο του ύπνου που, αφού τον πιου ν οι σώφρον ες ξαπλωμ έν οι, γυρίζου ν στο σπίτι. Ο τέταρτος δεν είναι δικός μου αλλά της ύβρ η ς. ) "Μη δ έν άγαν" ήταν ένα από τα σοφά αποφθέγματα που ήταν γραμ μένο στο ναό του Απόλλωνα στου ς Δελφού ς. Μ ε αυτά το ιερατείο είχε θέσει τις η θι κ έ ς βάσ ε ις στο υ ς Ελλη νες και τους δίδα σκ ε την αρ ετή. "Μη δ έν άγαν" και για το κρασί, που σύ μφωνα με τον Ιπποκράτη, πατ έρ α τη ς ιατρικι1 ς, είναι θαυ μα στά κατάλλη λο γ ια τον άν θρωπο - τόσο για τον υγ ιή, όσο και γ ια τον άρρωστο - μόνο όμω ς όταν χορηγε ίται μ ε μέτρο ανάλογα με την κράmι του. Η ελληνική θρησκεία, δεν βασιζότανε ούτε σε δόγματα, ούτε σε ιερά κ ε ίμε να. αλλά σε προφο ρ ικές παραδόσεις ήταν η έκφραση μια ς ζωντα νή ς συνείδη σης. Η γνώση που είχαν οι Ελλην ε ς για του ς Θ ε ο ύ ς πή γαζ ε κυρίως από την τ έχνη και τη λογοτεχνία. Ο Ομη ρο ς, η Ησ ίοδο ς. ο ι τραγικο ί και λυρ ικοί πο ιητ ές, ο Π ίνδαρος. δεν αρκέστηκαν να μεταδώσου ν τις θρησκευτικές δοξασίες του καιρού του ς οραματιστές ο ι ίδ ιο ι, τι ς πλο ύτι σαν και τις τελειοποίησαν. Ετσ ι, τα έ ργ α των ποι ητώ ν και των συγγραφέων αποτελούν την κυριότ ε ρη πη γι1 πληροφοριών σχ ετικά μ ε την ελλη νική θρησκ εία, ό μως σημαντικό ρόλο παίζει και η αττικ Ι1 αγγειογρα φ ία. Οπως είναι γνωστό, γύρω στα τ έ λη το υ Ίου π.χ. αιώνα, οι αγγειογράφο ι άρχισαν να αναπα ριστάνουν τους μύθους και τις δοξασίες, αρχικά στο λαιμό των μεγάλων αμφορέων και, στη συνέχεια, κατά τον 60 π.χ. αιώνα, στο κυρίω ς σώμα τους. Ετσ ι, η αγγε ιογραφία έδωσε γ ια πρώτη φορά, στου ς μύθους που τραγούδη σαν οι ποιητ έ ς, μια συ γκ εκριμένη μορφή. Ειδικότ ε ρα η πλούσια εικονογραφία των αγ γ ε ίων του πότου της αττικ 11ς κ εραμική ς μαρτu - 39

5 ΝΤΑΠ ΥΣΤΑ 40 ράει την καταπληκτυτή επιτυχία της διονυσιακή; λατρείας. Η αγγειογραφία που σχετίζεται με το Διόνυσο διαφοροποιείται απ ' αυτή των άλλων Θεών, γιατί ο γιος της Σεμέλ ης σπάνια απεικο νίζεται μόνος, συνηθω; συνοδεύεται από τα μέλη του θιάσου του, όπως αρμόζει σε θεότητα που η λατρεία της διαδίδεται με ομαδικές εκδηλώσεις. Εξάλλου οι παραστάσεις έχουν συνηθω; μια έντονη κινητικότ ητα, όταν παριστάνουν το Διό νυσο και τα παιχνίδια των συντρόφων του. Ακό μ η και όταν ο ίδιος δε ν απεικονίζεται, η παρουσία του μαντεύεται. Με την εμφάνιση των Σ ε ιληνών και των Μαι νάδων στην ελληνική αγγειογραφία, οι βακχικοί θ ίασοι, προάγγ ε λο ι του κωμο υ, της εύθυμης πα ρέας των ανθρώπων του πότου, έγιναν το αγαπη μ έν ο θέμα τω ν αγγειογράφων. Κατά τον 60 π. Χ. α ιώνα είναι τόσο πολλές ο ι διονυσιακές παρα στάσεις πάνω σε αγγεία, που θα έλεγε κανείς ότι ο Διόνυσος είχε εισβάλει στην Αθ ήνα. Και πραγματικά, ο Διόνυσος μπήκε θριαμβευ τικά στην Αθήνα κατά το δεύτερο μισό του 60υ π.χ, αιώνα. Εχοντας επίγνωση του ρόλου τη ς λατρείας, ο Π ε ισ ίστρατο ς, φωτισμένος τύραννος των Αθηνών από το 560 μέχρι το 527 π.χ., έφερε τη λατρεία του Διονύσου από τις Ελευθερές της Βο ιωτ ίας στην Αθήνα. Το ι ε ρό του Θ εού χτίστη κε στη νότια πλαγιά της Ακρόπολης και οι αγών ε ς προς τ ιμή του γίνονταν πια στην πόλη τη ς Παλλάδας Α θηνά ς. Το γε γ ο νός αυτό, απλό από μ όν ο του, είχε σημαντικ ές συν έπ ει ε ς γ ια να προλάβουν τον κ ίν δυνο μυ στικ ιστικώ ν τάσε ων, οι άρχοντες τη ς Αθήνας ευνόησαν την εξωτερίκευmι της λατρείας, μ ε συνέπεια η λατρεία του Δ ιονύσου στην κεντρ ι κή Ελλάδα και στη ν Αττ ική να οργανωθεί και να αναπτυχθεί γύρω από την αμπελοκαλλιέργεια και την οινοπαραγωγ ή. Τα Λήνα ια, τα Ανθ εστή ρ ια, η τελευταία η μέρα των Ελ ευσ ιν ίων Μυστη ρ ίων, όλες αυτές οι τοπικ έ ς γιορτές που είχαν για κορωνίδα τα μ ικρά και μ ε γάλα Δ ιο νύ σ ια, δείχνουν πό σο ο Θ ε ό ς τη ; α μπέλου κ αι του οίνου λατρεύτηκε σαν έ νας Θ ε ό ς εθν ικός, αγροτικός και λα"ίκός, ισό θ εο ς μ ε τον Απόλλωνα ( Ηλιος) και τη Δήμητρα (Γη). Στις γιορτές αυτές, που η σπουδαιότη τα και η λα μπρότητα του ς δεν σταμάτησαν να 'αυξάνονται όλο τον 60 και 50 π.χ. αιώνα, προστέθηκαν κατά το δεύτερο μισό του 60υ αιώνα, οι θεατρικές παραστάσεις κατά τη δ ιάρκεια των εαρινών Δ ιο ν υ σ ίων. Στο "θέατρο του Δ ιον ύσου ", πουτα ερείπ ιά του βρίσκονται στη νότια πλαγ ιά της Ακρόπολης, γεννήθ ηκε από το διονυσ ιακό διθύραμβο, το δρ ά μα, αυτό το λαμπρό κεφάλαιο τη ς ευρωπαϊκή; κουλτούρας που συνδέεται αναμφισβ ή τητα με το Δι ό νυσο. Στα μέσα το υ 60υ π.χ, α ιώνα, η προσωπικότητα των κεραμοπο ιών τείνε ι να καθ ιερωθεί, αγ γειοπλάστες και ζωγράφοι αποκτούν τη συνηθε ια να υπογράφουν τα έργα το υ ς. Ετσι μας είναι γνωστά τα ονόματα μεγάλων καλλιτεχνών που δεν δ ίστασαν να υπογράψουν τα αγγεία του πότου και να κερδίσουν την αθανασία. Τα έργα του ς αποτελούν τι ς πολυτιμότερες συλλογές αγ γείων του Β ατικανο ύ, του Λού βρου, του Μονάχου, του Βρ εταν ικού Μουσείου και άλλων μεγά λων μουσείω ν. Τα ελλη νικά μουσ ε ία δε ν μπο ρ ο ύν να συναγω νι στούν τα ξένα σε έργα της ελλ η νι κή; αγγειο πλαστ ική ; του 60υ κα ι 60υ π.χ. αιώνα. Ωστόσο, στο Μουσ ε ίο τη ς Αγοράς των Αθηνών βρίσκ ο νται συναρμολογ η μένα τα πολύ τιμα θραύσματα ε νός καλυκωτού κ ρ αη1 ρα π ου επ ι βε β αιων ε ι ότι ο Διόνυσο ς και ο θ ίασό ς του βρ ή καν στο μεγάλο κ ε ραμ έα καιαγγε ιογφράφο Εξηκ ία, τον πι ο γοητευτικό εκφοαστή του ς. Από τις λαβές του κρ ατή ρα ξεκινάει ο κορμός ενός κληματο; που δ ιακλαδώνεται και φέρει στιςκλη μ ατίδ ε ς του φύλλα και μεγάλα τσαμπιά σταφύλια. Σ' ένα από τα κλα δ ιά, το πιο λεπτό, κάθεται μ ια νύ μφη που έχει μια εξωπραγματικ ή ισορροπία. Π ρ ό κ ειται για μια εικόνα ο νειρική. Μπροστά σ' αυτά τα αγγεία μέ νε ι κανείς κα τάπληκτος από τη δύναμη της ελληνικής τέχνης, που ήταν ικ ανή να δ η μ ιουργ ήσε ι, ακόμη και μ' ένα υλ ικό τόσο φτωχό όσο και ο πηλός, αρ ι στου ργήμ ατα τ έτοια ς ο μορφ ιάς.

6 ΝΙΑ ΟΥΣΤΑ Χάρη σ ' αυτή την τέχνη, τα αγγ εία του πότου, αφιλόδοξα αντικείμενα καθημεοινήτχρήσητ; κατέχουν ξεχωριστl1 θεση στην πολιτιστική κληρονομιά της Ευρώπης. Η δ ιάδοση της χρήσης του κρασιού Ανάμεσα στα δοχεία του πότου που βρέθηκαν το 1962 στους τάφους του Δερβενιού, στα περίχωρα της Θεσσαλονίκη ς, ξεχωριστ11 θ έση κατέχ ει ένας μεγάλος χάλκινος κρατήρα ς του 330 π.χ, κατάφορτος μ ε ολόγλυφες διωωσμήσεκ, που δεν έχ ε ι όμοιό του στον κόσμο. Οι διακοσμήσεις αυτές αναπαριcπάνoυν το γάμο του Διονύσου και της Αριάδνης που περιγράφε ι ο Ησίοδος στη Θεογονία, αυτό το μεγάλο έπος του Ίου Π.Χ. αιώνα: Χρ υσοκόμης δ ε Διόν υσος ξα νθήν Α ρ ιά δ νη ν κούρην Μίνωος, θαλερήν ποπ]σατ ' άκοιτιν τη δε οι αθάνατον και αγήρω θήκε Κρονίων. (Ο Δ ι όνυ σο ς με τα χρυσά μαλλιά Π11ρ ε γυναίκα ακμαία την ξανθή Αριάνδη, την κόρη του Μίνωα, που ο γιος του Κρόνου έκα μ ε αθάνατη και αγέραστη). προ-ελληνική ΚΡ 11τη. Στη Νάξο οργανώνανε χαρούμενες γιορτ ές, για να τιμήσουν αυτό τον ιερό γάμο, από τον οποίο γ εννήθηκαν δύο γιοι με τα συμβολικά ονόματα Στάφυλος και Ο ινοπ ίωνα ς που διαδω σανε, σύμφωνα με τ ην παράδοση, την αμπελοκαλλιέργεια και την οινοπαραγωγή. Ειδικότερα ο Στάφυλος, αφού αποίκισε την Πεπάρηθο, τη σημερινή Σκόπελο, πήρε μέρος στην Αγοοναυτική εκστρατεία. Καθώς σκοπός της εκστρατείας αυτή; ήταν η κυριαρχία στις περιοχές του Εύξεινου Πόντου και του Καύκα σου, που ήταν πλούσιες σε πολύτιμα μέταλλα (χρυσός, άργυρος κ.λ.π.) και σε σιτάρι, η παρουσία του γιου του Διονύσου ανάμεσα στους Αγροναύτες εξηγ είται, αφού ο οίνος. όπως και το λάδι, ήταν προϊόντα ανταλλαγηο. Ο μω ς, για τη γόνιμη φαντασία των ανθρώπων της ηρωικι1ς εποχ11ς, οι οικονομικοί και πολιτι κoί στόχοι μιας εκστρατείας ήταν έννοιες πολύ Πρόκ ειται για την ίδια εκείνη Αριάδνη που βοήθησε το Θησέα να σκοτώσει το Μινώταυρο και να βγει ζωντανός από το ανάκτορο - λαβύρινθο του πατέρα της, του μυθικού Μίνωα. Ο Θεός συνάντησε αποκοιμισμένη την όμορφη Κρητικοπούλα σε μια ακρογιαλιά της Νάξου. του Διονύσου έφτασε στις Κυκλάδες από την Το γεγονός ότι ο μύθος τοποθετεί τους γάμους του Διονύσου με την κόρη του θρυλικού βασιλιά της Κρήτη; στην περιοχή των Κυκλάδων, επιτρέπει να υποθέσουμε ότι οι Ελληνε ς αναγνώριζαν την κρητική καταγωγή της διονυσιακής λατρείας. Οπως δε αποδείχτηκε από τις αρχαιολογικές έρευνες, τα νη σ ιά του Αιγαίου κα ι ιδιαίτερα οι Κυκλάδες, αποτελούσαν μια φυσική σφαίρα ε ΠΙΡρΟ11ς των Κρηnδν, λόγω της μινωικής θαλασσοκρατίας κατά τη διάρκεια της λεγόμενης Νεοανακτορικής περιόδου ( π.χ), που ε ίν αι η πιο λαμπρή και γόνιμη φάση του μινωικού πολιτισμού. Φαίνεται λοιπόν ότι η λατρεία σκηνές από τον Οεϊκό γάμο του Διονύσου κω της Ο χάλκινο ; κρατήρας: του Δεοβενϊου, που παριστάνει ΑΡΗίδνη ς. 330 Π.Χ. Λ οχαι ολογυω Μουσείο θ εσσαλονίκης. 41

7 ΝΙΑ ΟΥΣΤΑ Μ ια από τις δύο αση μέν ι ες ο ινοχό ες του "Τάφου του Φιλϊππου ", Εκτος από τη λε πτότατη διακ ό σμηση του χ ε ίλου ς κα ι τι] ς λα Ι~ ή ς, ο ι ο ινοχό ες αυτ έ ς κοσμούνται μ ε θα υ μάσ ια κ ε φά λι α Σιληνων. Αρχαιολογ ικό Μ ουσείο Θ εσσαλονίκ η ς. α φ η ρ η μέ ταν έτο ιμα να γ ια μια Ωραία Ελ ένη, για έ ν α Χρυ σόμαλλο που έθρε φαν τη φα ντασία τους και 0 δηγούσαν σε γο ητ ευ τικ έ ς νε ς. Τα πλήθη 11 σκοτωθούν μυ θοπλα σίες. Σ ' α ντάλλαγμα του οίνου και του λα δ ιού που ε ξήγαν α ρχ ικά οι Αιγαίοι και στη συνέχεια οι Ελληνες, φέρνανε πίσω δημητριακά από την Αίγυπτο και τις περιοχές της Μαύρ ης Θάλασσα ς, χαλκό από τη Συρία και την Κύπρο, κασσίτερο και ασήμι από την Ισπανία και τη Σαρδηνία, χρυσό από την Αίγυπτο και τη Νουβία. Το ήλεκτρο ερχόταν μαζί μ ε άλλα είδη, από τις χώρες της Βαλτικής και το ελεφαντόδοντο, εμπόρευμα περιζήτητο στα χρόνια της μινωική ς και μυκηνα"ίκής εποχής, από την Αφρική. Ο Αθήναιος παραθέτει στο έργο του Δειπνοσοφιστέ ς, τον ύμνο στο Δ ιόνυσο ποντοπόρο ένα ύμνο που αναφέρεται άμεσα σ ' αυτ ές τις ανταλ λαγές που οι Ελληνες θαλασσοπόροι πραγματοποιούσαν στον τότε γνωστό κόσμο συντελώντας, μ ' αυτό τον τρόπο, στ η διάδοση της χρήση ς του κρασιού. σαι, Εσπετε νύνμοι, Μούσαι Ολψιπια δώμ ατ ' έχο υ εξ ο ύ ναυκληρε! Δ ιόνυσος επ ' oivona πόντον, όσ' άγα θ ' ανθρώποις δ ευρ ' ήγαγε νη ι μελαiνη. (Πέστε μου τώρα Μούσες που κατοικείτε στον Ολυμπο από τότε που ο Διόνυσος πλέει στη θ άλασσα μ ε το χρώμα του οίνου, πόσα αγαθά έ φε ρ ε ε δω στου; ανθρώπους μέσα στο μαύρο καράβι). Οι Βακχικοί θησαυροί της Ελλάδος του Βορρά Τα εντυπωσιακά σε ποσότητα και πο ιότητα μετάλλινα εκθ έματα που κοσμούν τις βιτρίνες του Αρχαιολογικού Μουσείου Θεσσαλονίκης είναι έργα της μακεδονική; μεταλλοτεχνίας, η ακμή της οποίας συμπίπτει με την εποχή που η πολιτικ11 και πνευματική ηγεμονία των Μακ ε δ ό νων βασιλέων κυριαρχούσε σε όλη τη Μ ε σογ ε ιακή λεκάνη μέχρι και τα βάθη της Ασίας. Αυτή η περίοδος, που εκτείνεται από το 340 μέχρι το 200 π.χ; ήταν αναμφίβολα η πιο γόνιμη για τα εργαστήρια της Βόρειας Ελλάδος, που έφθασαν ακριβώς τότ ε σε υψηλό ε π ίπ εδο καλλιτεχνικής ποιότητας. Ανάμεσα σ ' αυτά τα εκθέματα, ξεχωριστή θέση κατέχουν τα καλλιτεχνήματα της Β ε ργ ίνας : κτερίσματα που βρέθηκαν σε τρεις ασύλητους βασιλικούς τάφους του 40υ αιώνα Π.Χ. στη Μ ε γάλη Τού μπα του νεκροταφείουτων Αιγών, πρώ της πρωτεύουσας των Μακεδόνων. Εάν είναι παγκόσμ ια αναγνωρισμένο ότι τα ευρήματα της Βεργίνας πλουτίσανε ανεκτίμητα την πολιτιστική κληρονομιά ολόκληρ ης της αν θρωπότητας, είναι το ίδιο αδ ιαφιλονίκητο ότ ι οι ανασκαφές φέρανε στο φως την πιο πλούσια συλλογή αγγείων πότου των ιστορικών χρόνων, κατασκευασμένων από πολύτιμα μέταλλα. Μόνο στο λεγόμενο τάφο του πρίγκιπα, βρέθ η καν είκοσι εννέα ασημένια αγγεία πότου θαυμαστής τέχνης, που παρά ταύτα δε φθάνουν στην αρτιότητα των αγγείων του πότου που έδωσε η ανασκαφή του λεγόμενου "τάφου του Φιλϊππου", πατ έρα του Μεγάλου Αλεξάνδρου. 42

8 Ονομαστοί οίνοι ΝΙΑ ΟΥΣ ΤΑ της α ρχαιότη τας Σύμφωνα με τους μύθους που σχετίζονται με τη διάδοση του κρασιού, ο ένας από τους γιους του Διονύσου και της Αριάδνης, ο Οινοπίωνας, αφού έγ ινε βασιλιάς της Χίου, δίδαξε στους υπήκοους του τον τρόπο να nagciyouv το πιο ονομαστό οίνο της αρχαιότητας: τον περίφημο Αριούσιο της Χίου. Μ ια σφραγίδα τυπωμ ένη στον (tργ ιλο των θασ ιακών α μοφοεω ν. Αποτελού σ ε εγγύη ση, ή δη από τον 40 ω. π.χ.. γι α την αυ θ εντικότητα του Θ ά σιου οίνου. Πολλά από τα αγγεία του ότου που εκτίθενται στο Αρχαιολογικό Μουσείο Θ ε σσαλον ίκη ς, είτε αυτά προέρχονται από τους βασιλικούς τάφους της Βεργίνας, είτε από αστικούς τάφους άλλων μακεδονιπων περιοχών, αποτελούν κορυφαία δη μ ιουογηματα της μεταλλοτεχνίας και τορευτικής του 40υ π.χ. αιώνα και μαρτυρούν την υψηλή στάθμη Ώις καθ ημερινή; ζω11ς στις βόρειες περιοχές τη ς Ελλάδοτ, που ήταν κατάσπαρτες από ορυχεία μετάλλων και όπου ο Διόνυσος ήταν κυρίαρχη θεό τητα, όπως άρμοζε σε περιοχές πλούσιες σε αμπέλια και ονομαστές για την ποιότητα της οινοπαραγωγής τους. Οπως πιστοποιείται από πολλές ιστορικές πηγές, οι οίνοι των νησιών του Αιγαίου ήταν φημισμένοι στην αρχαιότητα και μάλιστα ο χίος, ο λέσβιος και ο θάσιος υπήρξαν οι πιο ακριβοπληρωμένοι οίνοι κατά τον 40 Π.Χ. αιώνα. Η προστασία του; από τις παραποιήσει; και τις απομιμήσεις ήταν αναγκαία. Και αυτή η προστασία ήταν κύριο μέλημα των αρχόντων, όπως αποδεικνύεται από τους αρχαιότερους ο ινικούς νό μοικ, που οι αρχαιολόγοι είχαν την τύχη να ανακαλύψουν κατά τις ανασκαφές στη Θάσο. Σύμφωνα με τους νόμους αυτούς, κανένα καράβι με ξένο κρασί δεν επιτρεπότανε να πλησιάσει στα χωρικά ύδατα της Θάσου. οι οίνοι της οποίας έπρεπε να πωλούνται μέσα σε σφραγισμένους αμφορείς, ώστε η αυθεντικότητά τους να είναι εγγυημέν η. Για την εξαγωγή του θάσιου οίνου, οι αγγείοπλάστες του νη σ ιού κατασκεύαζαν πολυάριθ μους αμφορείς από τοπικό πηλό. Π ο λλο ί απ' αυτούς έχουν βρεθεί στην ίδια τη Θάσο, κι άλλοι πάλι στη Μακεδονία, στη Θράκη και στον Εύξεινο Π όντο μέχρι τις ακτές της θάλασσας του Αζωφ. Μεγάλος αριθμός απ ' αυτούς βρέθηκαν κατεσπαρμένοι στην Αίγυπτο, στη Σικελία και ακόμη μέσα στην καρδ ιά της Ασίας, στα Σούσα και στην Καμπούλ αδιάψευστη μαρτυρία της εξάπλωσης του αιγαιοπελαγίτικου οινεμπορίου. Αυτοί οι αμφορείς έχου ν ένα ορθογώνιο ε μπίεστο σφράγισμα, που έγινε στο νωπό πηλό πάνω στη ράχη της λαβή; πριν από την όπτηση, στις περισσότερες περιπτωσευ; έχει την επιγραφ 11: Θασίων, δηλωτικ11 της προέλευσή; του. Κύλικα μ ε εσωτ ερική διακόσμηση καράβιιι πο υ πραγματοποιοιιοαν το ε μπό ρ ιο του κρασιοι! ο' ό λο τον Οι οινικοί νόμοι της Θάσου του 50υ αιώνα τότ ε γνωστό κόσμο π.χ, Λονδίνο, Βρ ετανικό π.χ, οι χαραγμένοι πάνω σε άσπρο μάρμαρο, Μουσ είο. θεωρούνται δίκαια ως τα αρχαιότερα νομοθετι- 43

9 ΝΙΑ ΟΥΣ ΤΑ ότι η ε λλη ν ι κή αντίληψ η για το χαρακτήρα του νομίσματος επη ρ έασ ε τα περισσότερα νό μισματα που κόπηκαν έκτοτε στ ον ευρωπαϊκό χώρο. Οι Ελληνες είχαν τη ν ιδιότητα ν α στολίζουν με ευα ισθη σία και λεπτότητα κάθε αντικείμενο της καθημ ερινής ζω ή ς, γι ' αυτό και δ η μιούργησαν τους πιο έξοχους νομισματικούς τύπους που έγιναν ποτ έ, φιλοτεχνημένου ς από ονο μαστούς τ ε χ νίτ ε ς που Ι1 ξ ε ρ αν να δουλεύουν με ασυ ν ήθιστη δεξιοτεχνία τα ευγενή μ έταλλα. Ζ εύγο.; χο ρ ειl1 ι ίιν σ ε δ ιονυσ ιακή έκσηωη ε λεφαντο οτεϊνο αρ ιστο ύργ η μα, πο υ αποκαλύφθ ηκε σ ε έναν από το ικ βαοιλικ ού ; τάφοικ τη ; Β ε ργ ίνας. Μ έσα του 40υ α ι, Π.Χ. Α ρχα ιολογικ ό Μου σ είο Θ εσσα λονίκη ;. κά κείμενα που θεσπίστηκαν για την προστασία της "ονομασίας προέλευσης"των οίνων, στα πλαίσ ια μιας γενικότερ ης αμπελοοινιπή ; πολιτικής, που αποσκοπούσε στη διασφάλιση της πο ιοτητας του προ"ίό ντο ς και στη ν προστασία του υ γιούς οιν εμπορίου. Αν ο περίφημος Αριούσιος της Χίου όφειλε την ποιότητά του στη συνταγή που ο Ο ινοπίωνας έδωσε στους Χιώτε ς οι νοποιούς, όπως το θέλει η παράδοση, και η ποιότητα του Θάσιου οίνου προστατεύτηκε από δρακόντειους νόμους, όπως απ έδειξε η αρχαιολογική σκαπά ν η, ο τρίτος μεγάλο ς οίνος, ο λέσβιος, ε ν έπν ε υ σ ε δύο μεγάλου ς λυρικούς: τον Αλκαίο και τη Σαπφώ που έζη σαν τον 60 αιώνα στη Λέσβο, αγαπημένο τόπο τω ν Μουσών και είναι γνωστοί για τους ε ρωτ ικο ύ ς και βακχικούς στίχους του ς. Τα ελληνικά νομίσματα, και ειδικότερα τα ασ ημένια με τις μεγαλύτερες διαστάσεις, θεωρούνται απότα ωραιότερα δ η μιουογηματα που η ελλη νική τ έχνη μας κληροδότ ησε. Π ρ ό κ ε ιτ αι για πραγματικά αρ ιστουργ ή ματα μ ε παραστάσεις μ ιας ομορφ ιάς απρόσμενη ς σε τόσο μικρή κλ ίμακ α. Εκτός από το καθαρά αισθητικό ενδ ιαφέρον τους, τα ελλην ικά νομίσματα ε ίν αι το κλε ι δί ενός κόσμου σε μικρογραφ ία δίνου ν πληροφορίες πολύτιμες για την ιστορία, την πολιτικ11, τα έθ ιμα και τις καλλιέργειες. Σ ' αυτό ακρ ιβώς έγκε ιται το ενδιαφέρον του ς για το μύ θο του Δ ιονύσου ως Θ ε ού της αμπέλου κα ι του οίνου, κα θώ ς και για τη μελέτη των μεγάλων αμπελοο ι ν ικώ ν κέντρω ν της Ελλάδος. Απόδειξη αποτελούν τα νο μ ίσματα που τα αιγαιοπελαγίτικα νη σ ιά είχαν κόψε ι ήδη από την αρχαϊκή εποχ 11 και τα οποία συγκαταλέγο νται μ εταξύ τω ν ωραιότερων ν ομισμ άτων τη ς διονυσιακη; θεματολογίας, όπως : 44 Βακχικά νομίσματα Το καθαυτό νόμισμα, δηλαδή ένα κομμάτι μέταλλο σταθερού βάρου ς με τυπωμένη στην κυκλι ΚΙ1 επ ιφάν ε ια του μια χαρακτηριστική παράστα ση που αποτ ελεί ουσιαστική τη σφραγ ίδα τη ς αρχι1 ς που το έχε ι εκδώσ ε ι, γ εννήθηκ ε μό λις τον 70 αιώνα π.χ. Παρόλο που δεν είναι με βεβαιότητα γνωστό, εάν εφευρέτες ήταν ο ι Λυδοί 1 οι Α ιγινήτεξ, είναι σή μερα γ ενικά παραδεκτό ότι η εξέλιξη του νο μ ίσματο ς ήταν έργο των Ελλήνων και ακόμη - το τετράδραχ μο τη ς Π επα οη θ ου (ση μερινή Σκόπελος) μ ε τον βότρυ, - ο στατήρας της Θάσου με παράσταση αρπαγής νύφης από Σ άτυ ρ ο, - το ανατολικής επιρροής τ ετράδ ρ αχ μο της Χίου με μια σφίγγα καθι στή μπρο στά σ ' ένα βότρυ ακουμπισμένο σ' έναν α μφορέα, - το τετράδραχ μο της Θ άσου με την κεφαλή του γε νειοφόρου Διο νύσου,

10 - ο αρχα'ίκός στατήρας τη ς Νάξου που ανήκει σ ' αυτά τα υπ έροχα ασημ ένια νομίσματα το υ 60υ α ι ώ να Π.Χ. τα οποία παριστάν ουν στη μια όψη την κεφαλή του Διονύσου και στην άλλη ένα κάνθαρο στολισμένο με δύο μικρά τσαμπιά σταφύ λ ια. ΝΙΑΟΥΣΤΑ νη τους τα αγγ εία του πότου. Αυτά τα αγροτικά όντα. τα βρίσκουμε και σε μερικά αρχαϊκά νομίσματα τη ς Βόρ ειας Ελλάδος, περιοχής πλούσιας σε αμπέλια, όπου ο Διόνυσος ήταν κυρίαρχη θεότητα. Ολα αυτά τα νομίσματα αποτ ελούν πολύτιμη μαρτυρία τη ς σπουδαιότητας που είχ ε η διονυσιωιη λατρε ία στα νη σιά του Αιγα ίου Πελάγου ς, σ' αυτό το λίκνο όπ ου γε νν ή θ η κε ο οινικός πλο ύ τος τη ς αρχαίας Ελλάδος. Οι μύθοι του Διονύσο υ. όπως όλο ι ο ι ελλην ικοί μ ύθοι, πλουτίστηκαν ση μαντ ικά με το πέρασμα του χρόνου, έτσ ι που δεν είναι πια εύκολο να διαπιστωθ εί η προ έλευση και η χρον ολο γ ία τη ς κάθ ε προσθήκη ς. Απ' αυτούς, ιδια ίτερο ενδ ια φέρον παρουσιάζουν εκ ε ίνο ι που έχουν σχέση μ ε τη φύση της θ εότητα ς και την εξάπλωση τη ς δ ιονυσιακή ; λατρε ία ς. Σύμφωνα με τον πιο κλασικό από τους μύθου ς. αυτ όν που αναφέρεται στη γέννηση του Διονύσου, γ ιου της Σ εμέλης και του Δία, ο Ερμή ; πήγ ε το νεογέννητο στις νύμφες της Νύσας, για να το σώσει aπό την οργή της Ήρας εκεί ανατράφηκε μ έσα στην άγρια φύση από το Σειλην ό, αγροτικό δ αίμονα, κι όταν μεγάλωσε άρχισ ε να ταξιδ εύει συνοδ ευόμενος από Σ άτυρους και Μαινάδες. Απ ' που π ερνο ύ σ ε, μάθαινε τους άνθρωπου; να καλλιεργούν αμπ έλια και το υ ς δίδασκε την τ έχνη να παράγσυν το Θεϊπο του δώρο. Οι περιοχές αυτές και ειδικότερα η χερσόνησος της Χαλκιδικη; και οι ακτ ές της Θράκης, ήταν κατάσπαρτες, ήδη aπό την αρχαϊκή εποχή, μ ε ακμάζουσες aπoικίες και π ό λεις ε λλη ν ικ έ ς. από τις οποίε ς μερικ έ ς, ονομαστ ές για την ποιότητα τη ς οινοπαοαγωγη ; τους (Μ ένδη, Ακανθος κ. λ.π.), διέθ εταν και ορυχεία αργύρο υ. από τα πλουσι ότερα του αρχαίου κόσμου. Το γεγονό ς αυτό έδ ινε ώθηση στην παραγωγή των νομισματοκοπ ε ίων τοικ, η τέχνη των οποίων έ φτασε στο από γ ειό της ήδη από τον 50 αιώνα π.χ. Εξαίρετο δείγμα αυτή; της τέχνης είναι το τετράδραχμο τη ; Μένδη ς. αυτό το υπέροχο νόμισμα που κόπηκε γύρω στο 330 π.χ. και παριστάν ει το Θεό καθισμένο στη ράχη του ιερού όνου, να κρατά ει το κρασοπότηρό του : τον κάνθαρο. ΣΤην ά λλη όψη απεικονίζ εται έ να κλή μα, από το οποίο κρέμονται τέσσερα τσαμπιά σταφύλια. Καθώς πολλ ές απ ' αυτ ές τις παραλιακ ές πόλε ισ του Βορρά ε ίχαν στ εν έ ς σχ έσεις με την Αυτός ο πεοιπλανωμ ενο; θ εός είχε υπό την προστασία του όλα τα ξωτικά που συμβόλιζαν τισ δυνάμ εις τη ς βλά- - - στηση ς. Τα όντα αυτά αποτ ε- λούσαν μια πολυάριθμη ακολουθία θαυμαστών που τα ε ρωτι κά παιχν ίδια του ς αποδόθηκανχωρίουπωφιτιεή αιδώ από τους αγγειογράφου ς που διακοσμούσαν με την τεχ- Ι. Στατή ρας. Θάσοτ, 20 μισό του 5 0 υ α ι, π.χ. Α ΟήνΗ. Ν ομισματυω Μουσ ε ίο. 2. Στατη ρατ. Θήβα, Yl1Qo! στο 364 Π.Χ. 3. Τ ε τράδρ αχμ ο. Θ ι ίσο ς, 370 Π.Χ. 4. Στιιτήρα ς. Νάξο ς, Π.Χ. Α θήνα, Ν ομ ισματικ ό Μουσείο 5. Τετράδ ραχμο. Τορ ώνη, γύρω στο 500 Π.Χ. 6. Τετράδ ραχμο, Π επά ρη Ο ο ς π.χ, 45

11 ΝΙΑ ΟΥΣ ΤΑ Τ ετρά δρ αχμο που πα{}ιση ίν ει το Δι όνυσο στη ΡC'ίΧ I] ε ν6 ; από ΤΗ ι ε ρ ( ί του ζιί) α. Στην πϊσω όψ η π ρ έμνο αμπ έ λου. Η x((gco~nj ε π ιγ ραφή ΜΕΝΔΑΙΟΝ ε π ι β ε β αιων ει ότ ι το νομ ιομ «ΙΙ11TιJ κ6πηκ ε στη Μ έν δη. 430 Π.Χ. Επίλογος Αθήνα, όπου η διονυσιακ η λατρ εία ε ίχ ε στο μ εταξύ χαλιναγωγηθ εί και η οργάνωσ η των βακχικών γιορτών είχε ε π ιση μοπο ιη θεί μ ε βάση την ά μπ ελοκαι τον οίνο, αυτό το νόμισμα τη ς Μ ένδη ς παραμ έν ει μια πο λύτιμη μαρτυρ ίατου ' 'εξη μερωμ ένου" πια Θ εού, η εικόνα του ο π ο ί ο υ υπάρχ ει στο ίδιο νόμισμα με το πρ έμνο τη ς α μπέλου και τον κάν θαρο, ι ερά εμβληματα που καθορίζουν τη φύση της θε ότητας. Φαίνεται ότι τα βακχικά νομίσματα σταμα τούν γύρω στα μέσα του 40υ αιώνα π.χ. μ ε την ηγ ε μον ία των Μακεδόνων. Τα πορτρ έτα των βασιλέων και αργ6τερα των αυτοκρατόρων στα χρόνια της Ρωμαιοκρατίας παίρνουν τη θέση της κεφαλη; των Θ ε ων και των συμβόλων του ς. Θα έλεγ ε καν ε ίς ότι σε αντάλλαγμα, η ηγεμο νία αυτή μας έδωσε ένα από ωραιότερα γλυπτά τη ς αρχαιότητας σε ελεφ αντόδοντο: ένας μ ικρό ς Πάνας οδηγεί με τον αυλό του ένα ζεύγο ς χορ ευτων σ ε διονυσιακ ή έ κ σταση. Ολα ε ίνα ι δοσμ ένα με απαράμιλλη χάρη σ ' αυτό το μικρό αριστούργημα των μέσων του 40υ π.χ. αιών α. Μ ερικά θαυμάσια ψη φιδωτά που βρίσκονται στο Αρχαιολογικό Μουσ είο τη ς Π έλλα ς, δεύτ ε ρης πρωτεύουσα ς των Μακ εδόνων βασιλέων, αποτελούν ανεκτίμητη πολιτιστική κληρονομιά. Ενα απ ' αυτά απεικονίζει το Διόνυσο πάνω σ' έ να από τα ιερά του ζώα. Το Διόνυσο που πρό- σφε ρ ε στου ς πιστού ς του αυτό που κανένας άλλο ς Θ ε ό ς του ελλη ν ικού πανθέου δ εν είχε υποσχεθ εί : την αιώνια σωτηρία. Και η Ελλάδα στά θ ηκε (ιξια τη ς αιώνια; σωτηρία ς και κέρδισε την αθανασία, χcί.ρις στους ποιητές, του φιλοσόφους, του ς γλύπτες και του ς ζωγράφους τη ς, που δ εν ξέφυγαν την επίδραση τη ς διονυσιακής λατρείας, από την οποία άντλησαν ανεκτίμ ητους θ ησαυ ρού ς έ μπνευ ση ς. ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ AND l~on I KO S Μ.. 11)84. VcrgiIH1. Ektlotikc Α ι ί ι ο ιιο ιι. AtllCllS. AN I) I~ON [ KOS 1\'1. 191\:'. Μυ εο ο Ν ειί ο ιι ε]. Ektlot ikc AlllCl10n. Atllcncs. AN[) IZO NIKOS Μ. Ι CJ8(). Μικο ο ιlι: TIlcssiI!oniCjllc. Ekllot ikc Atllcnon. Atllcncs. BI~() USK AIH Μ Κ<ιn c ΙΙ ιψοu! οs Μυεουιη. Ει ]. B ΓOtlsk nr i. A ιjl c ns. C IIA lιb 0NNEU X J.. MAln[N Κ. ν[ιι ΛΗ.!) (JΓC CC ArCllniI)UC. ( ; ηιιίιll ηrιι ΡUΓί s. JΞ( :ΟLΕ Π~ΛΝC:ΑΙ SΕ D ' Hocc<lrd. Ρ Π Γί s. An IE NES CJtlillc dc Tl1<ISOSΕι!. σe I~ NET Ι, , A n t l lγo ro log ic dc Ιπ (;ΓC C C,1ntiIluc. f l<lmnl<1rion. I"tris. GIZACE V.. Αω ρ ίιο τιυ nnd ιίιο <lncient winc trnd e. Amcricnn SCI ' C'Inssic<t! Studies ιιι Atllcns (Ε σ.), Atllcns. Ι ΙΟΜΑΝΝ - WEDEΚlNC, Ε Ι,Ι C:Ι-ccc ArchaiI]uc. Αldίl1 MicllCl. Ρ 'IΓί s. JEANM AII~E Η.. Ι CJ8:'. Dionysos. Η ίsιοίγc ( Ι ιι CLllte dc I3ncchus. Ι ' <ΙΥΟι. p,tris. JENKIN S σ.κ.. 11)72. Μ ο ιυιο ίοε gγccιj U CS. I3ib1ioth eque des ΛΓΙ I'<ΙΓ ί s. MAUI,N]ER ΤΗ ( 'ctte (J rccc ο υ nous sommcs nes. 1~lnmm nri oll. P<Jris. MANTZOUI ~AS G.. 1% 7. Ιη Ιο ί tl1<isicnnc sur Ι ο coml11crcc du ν ί ιι. Atllencs. ΜΛΖΟΝ Ι' II csiode. I~s BclIes Ι,ctt CΓS. l ' aγίs. ΜΥΛΩΝΑΣ Γ.. 19R3. Πολυχο υσο : Μυκήναι. Εκδοτι κη Αθηνιύν. Αθ ήνα ι. SΑΚΕUλ Ι~ΙΟU Μ.. J977. l'clιplc s ΡΓc lιc l l cnίφjcs d' originc indo- ο ιπο ρε ε η η ε. Ekdotike Λιίιωι ο». Athcncs. SEI_TMAN σι.. 196:'. Grce k Coins. Lond on. SIMO N Λ I3il1l ioti1cch B nccl1ίcn. I-I ollnnd ΡΓess. London. S I'A I~ KES Β.. ΤΑΙ.cσπ ι Κ Pots <lnd Pans ο Ι' a,lssicnl Α ι ίιε ι υ; AnlCriC<lll School ο Γ Onssicnl Studies ε ι Atllcns (Εο.), Atllcns. Σ Υ ΚΟΥ I1' I Ι Π λατωνο ; Συ μποσιον. Δ. Κολλάρο ; κ αι Σ ια, Α θ ήνα ι. 'niompson ' Πι ο ΛΙhcn ί,ιil ΑgΟΓη. ΛlnCΓίcηn SCllool01' O nssical S ιu d ics <ι! Atllcns (Ed.). Λ ι ίιε ιι ε, \VERN E I~ Ρ.. 191\2. [ _ Η νίο CIIC iγccc,ilix tcmrs nntii)ucs. Μίιι οτνιι (Εο.), Gcncvc. YOυNσ EI~ \V.. ι9c>6. Cilx ls. Mcn,Incl\Vinc, 'Π ιο \Υ ί η c nnd Γο οο Socicty (Ε σ.). I~()ηι l oη zsaiietzsc:iimann \v )ι: ι : OIYInre πυ foγum. Ρ nn ΟΓ <ιm π <Jes Hrts g Γ CC ct Γοιη <ιίn, 1-I<IcllCttC. I'nris. 46

Η ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΙΚΗ ΣΚΕΨΗ

Η ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΙΚΗ ΣΚΕΨΗ Η ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΙΚΗ ΣΚΕΨΗ ΠΡΑΚΤΙΚΑ ΤΟΥ ΔΕΥΤΕΡΟΥ ΠΑΝΕΛΛΗΝΙΟΥ ΣΥΜΠΟΣΙΟΥ. ΚΑΣΣΑΝΔΡΑ ΧΑΛΚΙΔΙΚΗΣ, 16-18 ΟΚΤΩΒΡΙΟΥ 1987 CHRONICA OF CHALKIDIKI JOURNAL OF ΤΗ Ε HI SΤORICA L Α ΝΟ FOLKLORE SOCIETY OF CHA L K I D IΚ

Διαβάστε περισσότερα

ΤΕΙ ΠΕΙΡΑΙΑ i Π ΤΥΧΙΑΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΜΕ ΘΕΜΑ : ΙΔΡΥΜΑ Π ΕΙΡΑΙΑ (Α.Τ.Ε.Ι. ΑΝΩΤΑΤΟ Τ Ε ΧΝΟΛΟΓΙΚΟ ΕΚ Π Α Ι ΔΕ ΥΤΙΚΟ ΣΧΟΛΗ ΔΙ Ο ΙΚΗΣΗΣ ΚΑΙ ΟΙΚΟ ΝΟΜ ΙΑΣ

ΤΕΙ ΠΕΙΡΑΙΑ i Π ΤΥΧΙΑΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΜΕ ΘΕΜΑ : ΙΔΡΥΜΑ Π ΕΙΡΑΙΑ (Α.Τ.Ε.Ι. ΑΝΩΤΑΤΟ Τ Ε ΧΝΟΛΟΓΙΚΟ ΕΚ Π Α Ι ΔΕ ΥΤΙΚΟ ΣΧΟΛΗ ΔΙ Ο ΙΚΗΣΗΣ ΚΑΙ ΟΙΚΟ ΝΟΜ ΙΑΣ ΑΝΩΤΑΤΟ Τ Ε ΧΝΟΛΟΓΙΚΟ ΕΚ Π Α Ι ΔΕ ΥΤΙΚΟ ΙΔΡΥΜΑ Π ΕΙΡΑΙΑ (Α.Τ.Ε.Ι. Π ΕΙΡΑ ΙΑ} ΣΧΟΛΗ ΔΙ Ο ΙΚΗΣΗΣ ΚΑΙ ΟΙΚΟ ΝΟΜ ΙΑΣ ΤΜΗΜΑ Δ Ι ΟΙΚΗΣΗΣ ΕΠΙΧΕ ΙΡ ΗΣΕ ΩΝ Π ΤΥΧΙΑΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΜΕ ΘΕΜΑ : Ε ΠΙΒΛΕΠ Ω Ν ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ : Κος

Διαβάστε περισσότερα

Κείμενο Αρχαιολογικού Πάρκου Πάφου Ελληνικά

Κείμενο Αρχαιολογικού Πάρκου Πάφου Ελληνικά 1 Κείμενο Αρχαιολογικού Πάρκου Πάφου Ελληνικά 2 ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΚΟ ΠΑΡΚΟ ΠΑΦΟΥ Γραπτή ξενάγηση για audio guide Περιεχόμενα -Εισαγωγή -Οικία του Διόνυσου -Οικία του Θησέα -Οικία του Ορφέα -Οικία του Αιώνα 3 ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΚΟ

Διαβάστε περισσότερα

Κίνα. Τσισμετζόγου Λεωνίδας Α 4 Λυκείου Εργασία ιστορίας Διδάσκουσα:Ν.Τρίγκα

Κίνα. Τσισμετζόγου Λεωνίδας Α 4 Λυκείου Εργασία ιστορίας Διδάσκουσα:Ν.Τρίγκα Τσισμετζόγου Λεωνίδας Α 4 Λυκείου Εργασία ιστορίας Διδάσκουσα:Ν.Τρίγκα Κίνα Ο πολιτισμός της Κίνας μοιάζει σαν να έχει ακολουθήσει μια εξέλιξη τελείως διαφορετική από τη υπόλοιπη ανθρωπότητα. Σαν να ξεπήδησε

Διαβάστε περισσότερα

Η ευτυχής ανωνυμία της προϊστορίας

Η ευτυχής ανωνυμία της προϊστορίας Η ευτυχής ανωνυμία της προϊστορίας Γιάννης Σακελλαράκης Αρχαιολόγος ρέπει να το δηλώσω κατηγορηματικά από την αρχή πως, τελικά, είμαι ευτυχής που ανασκάπτω τα ανώνυμα, προϊστορικά χρόνια. Τι κι αν είναι

Διαβάστε περισσότερα

2. Ãι συνûπειες των κατακτüσεων 2.1 ÃικïνïµικÛς, κïινωνικûς και πïλιτιστι- κûς αλλαγûς Η ïικïνïµýα 1. Η δηµιïυργýα των µεγàλων κτηµàτων ρωµαϊκþ Þøλï

2. Ãι συνûπειες των κατακτüσεων 2.1 ÃικïνïµικÛς, κïινωνικûς και πïλιτιστι- κûς αλλαγûς Η ïικïνïµýα 1. Η δηµιïυργýα των µεγàλων κτηµàτων ρωµαϊκþ Þøλï ÛÎ ÛÂÈ - Ú ÛÙËÚÈfiÙËÙ V. ΟΙ ΜΕΓΑΛΕΣ ΚΑΤΑΚΤΗΣΕΙΣ Ψηφιδωτ απ την Ποµπηία (1ος αι. π.χ.). Είναι έργο Έλληνα καλλιτέχνη και παρουσιάζει σκηνή απ κωµωδία. Απηχεί τις επιλογές και τις αντιλήψεις της «νε πλουτης»

Διαβάστε περισσότερα

Greek Margins: Mysteries of Samothrace Ελληνική Περιφέρεια: Τα μυστήρια της Σαμοθράκης

Greek Margins: Mysteries of Samothrace Ελληνική Περιφέρεια: Τα μυστήρια της Σαμοθράκης Greek Margins: Mysteries of Samothrace Ελληνική Περιφέρεια: Τα μυστήρια της Σαμοθράκης Walter Burkert Ομότιμος καθηγητής Κλασικής Φιλολογίας Παν/μίον Ζυρίχης Απόδοση στα ελληνικά: Αφροδίτη Α. Αβαγιανον*

Διαβάστε περισσότερα

Ε Γ Χ Ε Ι Ρ Ι Δ Ι Ο διδασκαλίας της Π Ο Ν Τ Ι Α Κ Η Σ διαλέκτου σε

Ε Γ Χ Ε Ι Ρ Ι Δ Ι Ο διδασκαλίας της Π Ο Ν Τ Ι Α Κ Η Σ διαλέκτου σε ΠΑΝΕΛΛΗΝΙΟΣ ΣΥΝΔΕΣΜΟΣ ΠΟΝΤΙΩΝ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΩΝ Ε Γ Χ Ε Ι Ρ Ι Δ Ι Ο διδασκαλίας της Π Ο Ν Τ Ι Α Κ Η Σ διαλέκτου σε Ε Ν Η Λ Ι Κ Ε Σ ΑΘΗΝΑ 2013 ΕΓΧΕΙΡΙΔΙΟ ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑΣ ΤΗΣ ΠΟΝΤΙΑΚΗΣ ΔΙΑΛΕΚΤΟΥ ΓΙΑ ΕΝΗΛΙΚΕΣ ΠΑΝΕΛΛΗΝΙΟΣ

Διαβάστε περισσότερα

βρισκόταν στα ψηλά βουνά της σερραϊκής γης, να τους αποκαλύψει το πεπρωμένο

βρισκόταν στα ψηλά βουνά της σερραϊκής γης, να τους αποκαλύψει το πεπρωμένο 124 Κυριάκου Κυρ. Παπακυριάκου βρισκόταν στα ψηλά βουνά της σερραϊκής γης, να τους αποκαλύψει το πεπρωμένο της ζωής τους 200. ε) Ο Στρυμόνας. Από το πολύστιχο ψήφισμα του δήμου της Αμφιπόλεως του 357 π.χ.

Διαβάστε περισσότερα

ΤΗΣ ΣΙΑΤΙΣΤΑΣ. ένδειξη σχετική µε τον καλλιτέχνη και την προέλευσή τους 1. Το ξεχωριστ ενδιαφέρον στην εικ να της Σιάτιστας εντοπίζεται, κυρίως,

ΤΗΣ ΣΙΑΤΙΣΤΑΣ. ένδειξη σχετική µε τον καλλιτέχνη και την προέλευσή τους 1. Το ξεχωριστ ενδιαφέρον στην εικ να της Σιάτιστας εντοπίζεται, κυρίως, ΣΥΝΘΕΤΗ ΕΙΚΟΝΑ ΤΗΣ ΑΓΙΑΣ ΠΑΡΑΣΚΕΥΗΣ ΜΕ ΣΚΗΝΕΣ ΤΟΥ ΒΙΟΥ ΤΗΣ ΣΤΟ ΕΚΚΛΗΣΙΑΣΤΙΚΟ ΜΟΥΣΕΙΟ ΤΗΣ ΣΙΑΤΙΣΤΑΣ Στο Εκκλησιαστικ Μουσείο της Σιάτιστας φυλάσσεται φορητή εικ να της αγίας Παρασκευής, η οποία συντίθεται

Διαβάστε περισσότερα

36. Η κινεζική θρησκεία

36. Η κινεζική θρησκεία 36. Η κινεζική θρησκεία Κινεζική θρησκεία, είναι η παραδοσιακή θρησκεία του κινεζικού λαού. Επικρατεί στην Κίνα και την Ταϊουάν, αλλά και στη μεγάλη κινέζικη διασπορά των νησιών της νοτιοανατολικής Ασίας,

Διαβάστε περισσότερα

Η αρχέγονη Ελλάδα : μεταξύ ονείρου και αρχαιολογίας

Η αρχέγονη Ελλάδα : μεταξύ ονείρου και αρχαιολογίας Η αρχέγονη Ελλάδα : μεταξύ ονείρου και αρχαιολογίας Εισαγωγή Οι πολιτισμοί του Αιγαίου στο Γαλλικό Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο «Αυτή η παράδοξη μορφή [ ] φανερώνει την ύπαρξη μιας άγνωστης Ελλάδας μέσα

Διαβάστε περισσότερα

ΕΝΑΛΛΑΚΤΙΚΕΣ ΜΟΡΦΕΣ ΤΟΥΡΙΣΜΟΥ & ΠΡΟΟΠΤΙΚΕΣ ΑΝΑΠΤΥ -ΗΣ ΤΟΥΣ ΣΤΗΝ ΗΜΑΘΙΑ

ΕΝΑΛΛΑΚΤΙΚΕΣ ΜΟΡΦΕΣ ΤΟΥΡΙΣΜΟΥ & ΠΡΟΟΠΤΙΚΕΣ ΑΝΑΠΤΥ -ΗΣ ΤΟΥΣ ΣΤΗΝ ΗΜΑΘΙΑ ΕΝΑΛΛΑΚΤΙΚΕΣ ΜΟΡΦΕΣ ΤΟΥΡΙΣΜΟΥ & ΠΡΟΟΠΤΙΚΕΣ ΑΝΑΠΤΥ -ΗΣ ΤΟΥΣ ΣΤΗΝ ΗΜΑΘΙΑ το υ Νίκου Ι. Πάζη πτυχιούχου Του ρ ιστικών Επ ιχε ιρή σεων Ε ΙΣΑΓΩ ΓΉ στα θ έματα του περιβάλλοντο ς και δεύ τε ρ ον γιατί από τη

Διαβάστε περισσότερα

Το βιβλίο στον κινηματογράφο. Μικρό αφιέρωμα: Το Γρ μμα του Τόπου ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΤΟΠΟΣ: ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ ΔΟΚΙΜΙΟ NON-FICTION ΑΚΑΔΗΜΑΪΚΕΣ ΕΚΔΟΣΕΙΣ

Το βιβλίο στον κινηματογράφο. Μικρό αφιέρωμα: Το Γρ μμα του Τόπου ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΤΟΠΟΣ: ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ ΔΟΚΙΜΙΟ NON-FICTION ΑΚΑΔΗΜΑΪΚΕΣ ΕΚΔΟΣΕΙΣ MAΪΟΣ-ΙΟΥΝΙΟΣ 2009 Μικρό αφιέρωμα: Το βιβλίο στον κινηματογράφο ΠΕΡΙΟΔΙΚΗ ΕΝΗΜΕΡΩΣΗ #2 Το Γρ μμα του Τόπου ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΤΟΠΟΣ: ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ ΔΟΚΙΜΙΟ NON-FICTION ΑΚΑΔΗΜΑΪΚΕΣ ΕΚΔΟΣΕΙΣ Περιεχόμενα Του Εκδότη 3 Του

Διαβάστε περισσότερα

Αρθρογραφία/Μελέτες #1 Αθήναι, Απρίλιος 2788 Από πρώτης καταγεγραμμένης Ολυμπιάδος, «2012» Τάσος Πετούρης. «Μαρούσι» * Το Αρχαίο Άθμονον*

Αρθρογραφία/Μελέτες #1 Αθήναι, Απρίλιος 2788 Από πρώτης καταγεγραμμένης Ολυμπιάδος, «2012» Τάσος Πετούρης. «Μαρούσι» * Το Αρχαίο Άθμονον* Αρθρογραφία/Μελέτες #1 Αθήναι, Απρίλιος 2788 Από πρώτης καταγεγραμμένης Ολυμπιάδος, «2012» Τάσος Πετούρης «Μαρούσι» * Το Αρχαίο Άθμονον* Εικόνα εξωφύλλου: Επιτύμβια Στήλη των αδελφών Ζωσιμένους και Σωκράτους,

Διαβάστε περισσότερα

Τ 45 45 ΜΑΡΤΙΟΣ ΜΑΡΤΙΟ

Τ 45 45 ΜΑΡΤΙΟΣ ΜΑΡΤΙΟ Μηνιάτικη ηλεκτρονική έκδοση του Πανελλήνιου Σωματείου Θεάτρου Σκιών Τεύχος 45 ΜΑΡΤΙΟΣ 2011 28 Μάρτη Ο 4ος γιορτασμός της Παγκόσμιας μέρας Θεάτρου Σκιών Την μέρα αυτή, όπου παίζεται παράσταση Θεάτρου Σκιών,

Διαβάστε περισσότερα

ΟΜΙΛΟΣ UNESCO ΗΜΟΥ ΑΜΑΡΟΥΣΙΟΥ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΣ ΑΤΤΙΚΗΣ

ΟΜΙΛΟΣ UNESCO ΗΜΟΥ ΑΜΑΡΟΥΣΙΟΥ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΣ ΑΤΤΙΚΗΣ Η εφηµερίδα των νέων µας ΟΜΙΛΟΣ UNESCO ΗΜΟΥ ΑΜΑΡΟΥΣΙΟΥ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΣ ΑΤΤΙΚΗΣ Η εφημερίδα των νέων μας -Τεύχος 3, εκέµβριος 2008 URL: www.unesco.gr - E-mail: info@unesco.gr - - ΓΙΝΕΤΕ ΚΙ ΕΣΕΙΣ ΜΕΛΟΣ!!! UNESCO

Διαβάστε περισσότερα

ΤΑ ΣΚΕΛΕΤΙΚΑ ΚΑΤΑΛΟΙΠΑ ΤΟΥ ΤΑΦΙΚΟΥ ΚΥΚΛΟΥ Α ΤΩΝ ΜΥΚΗΝΩΝ ΑΠΟ ΤΟΝ 19ο ΣΤΟΝ 21ο ΑΙΩΝΑ

ΤΑ ΣΚΕΛΕΤΙΚΑ ΚΑΤΑΛΟΙΠΑ ΤΟΥ ΤΑΦΙΚΟΥ ΚΥΚΛΟΥ Α ΤΩΝ ΜΥΚΗΝΩΝ ΑΠΟ ΤΟΝ 19ο ΣΤΟΝ 21ο ΑΙΩΝΑ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΙΩΑΝΝΙΝΩΝ 2012 ΤΑ ΣΚΕΛΕΤΙΚΑ ΚΑΤΑΛΟΙΠΑ ΤΟΥ ΤΑΦΙΚΟΥ ΚΥΚΛΟΥ Α ΤΩΝ ΜΥΚΗΝΩΝ ΑΠΟ ΤΟΝ 19ο ΣΤΟΝ 21ο ΑΙΩΝΑ ΑΝΑΣΤΑΣΙΑ ΜΠΙΛΙΤΟΥ ΤΜΗΜΑ ΙΣΤΟΡΙΑΣ ΚΑΙ ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΑΣ ΤΟΜΕΑΣ ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΑΣ ΚΑΙ ΙΣΤΟΡΙΑΣ ΤΗΣ ΤΕΧΝΗΣ

Διαβάστε περισσότερα

Γνωρίζω τις βυζαντινές εικόνες

Γνωρίζω τις βυζαντινές εικόνες ΒΙΒΛΙΟ ΓΙΑ ΤΟΝ ΕΚΠΑΙ ΕΥΤΙΚΟ Γνωρίζω τις βυζαντινές εικόνες Μ Ο Υ Σ Ε Ι Ο Β Υ Ζ Α Ν Τ Ι Ν Ο Υ Π Ο Λ Ι Τ Ι Σ Μ Ο Υ Ε Κ Π Α Ι Ε Υ Τ Ι Κ Α Π Ρ Ο Γ Ρ Α Μ Μ Α Τ Α Ε Κ Π Α Ι Ε Υ Τ Ι Κ Ο Π Ρ Ο Γ Ρ Α Μ Μ Α Γνωρίζω

Διαβάστε περισσότερα

AKPOΛIΘOΣ MYKHNAΪKOΣ «KOYPOΣ» AΠO TH ΓPOTTA THΣ NAΞOY 1

AKPOΛIΘOΣ MYKHNAΪKOΣ «KOYPOΣ» AΠO TH ΓPOTTA THΣ NAΞOY 1 11_B AXO OY O_TE IKO_KA E_2 18-01-10 10:46 ÂÏ 103 AKPOΛIΘOΣ MYKHNAΪKOΣ «KOYPOΣ» AΠO TH ΓPOTTA THΣ NAΞOY 1 E ρηµα της δε τερης ανασκαφικής περι δου (1950) στον µυκηναϊκ οικισµ της Γρ ττας, το µικρ λίθινο

Διαβάστε περισσότερα

ΟΨΟΜΕΘΑ ΤΟΝ ΘΕΟΝ ΚΑΘΩΣ ΕΣΤΙ

ΟΨΟΜΕΘΑ ΤΟΝ ΘΕΟΝ ΚΑΘΩΣ ΕΣΤΙ ΑΡΧΙΜ. ΣΩΦΡΟΝΙΟΣ ΤΟΥ ΕΣΣΕΞ ΤΟΜΟΣ 1 Η ΖΩΗ ΤΟΥ ΖΩΗ ΜΟΥ & ΟΨΟΜΕΘΑ ΤΟΝ ΘΕΟΝ ΚΑΘΩΣ ΕΣΤΙ Η ΖΩΗ ΤΟΥ ΖΩΗ ΜΟΥ ΕΚΔ. ΠΟΥΡΝΑΡΑ 1983. Μετάφραση Rosemary Edmonds ΟΨΟΜΕΘΑ ΤΟΝ ΘΕΟΝ ΚΑΘΩΣ ΕΣΤΙ ΕΚΔ. ΙΕΡΑ ΜΟΝΗ ΤΙΜΙΟΥ ΠΡΟΔΡΟΜΟΥ

Διαβάστε περισσότερα

2. ΡΗΤΟΡΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ - ΡΗΤΟΡΙΚΗ - ΑΡΧΑΙΟ ΡΑΜΑ 4. ΧΑΡΤΕΣ 5. ΧΡΟΝΟΛΟΓΙΟ 1. ΙΣΤΟΡΙΑ

2. ΡΗΤΟΡΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ - ΡΗΤΟΡΙΚΗ - ΑΡΧΑΙΟ ΡΑΜΑ 4. ΧΑΡΤΕΣ 5. ΧΡΟΝΟΛΟΓΙΟ 1. ΙΣΤΟΡΙΑ Περιοδικό RAM, Ιούλιος-Αύγουστος 2005 Αρχαία Ελληνική Γραμματεία 3 ΙΣΤΟΡΙΑ - ΡΗΤΟΡΙΚΗ - ΑΡΧΑΙΟ ΡΑΜΑ 1. ΙΣΤΟΡΙΑ 2. ΡΗΤΟΡΙΚΗ 3. ΑΡΧΑΙΟ ΡΑΜΑ ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΤΡΑΓΩ ΙΑ ΚΩΜΩ ΙΑ 4. ΧΑΡΤΕΣ 5. ΧΡΟΝΟΛΟΓΙΟ 6. ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

Διαβάστε περισσότερα

ΑΚΑΔΗΜΙΑ ΕΝΕΡΓΕΙΑΣ. Υλικό Βάσης Περίοδος Α

ΑΚΑΔΗΜΙΑ ΕΝΕΡΓΕΙΑΣ. Υλικό Βάσης Περίοδος Α ΑΚΑΔΗΜΙΑ ΕΝΕΡΓΕΙΑΣ Θεματική Ενότητα: Αιολική Ενέργεια & Χωροταξία Υλικό Βάσης Περίοδος Α Ιούλιος Οκτώβριος 2013 Διδάσκων: Γεώργιος Χ. Κάραλης Δρ Μηχανολόγος Μηχανικός ΕΜΠ 1 ΠΙΝΑΚΑΣ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΩΝ ΑΝΑΛΥΤΙΚΉ

Διαβάστε περισσότερα

Το Φυσικό Περιβάλλον στην Αρχαία Ελλάδα. Επιμέλεια Ευάγγελος Ι. Μανωλάς

Το Φυσικό Περιβάλλον στην Αρχαία Ελλάδα. Επιμέλεια Ευάγγελος Ι. Μανωλάς Το Φυσικό Περιβάλλον στην Αρχαία Ελλάδα Επιμέλεια Ευάγγελος Ι. Μανωλάς Το Φυσικό Περιβάλλον στην Αρχαία Ελλάδα Έκδοση Τμήματος Δασολογίας και Διαχείρισης Περιβάλλοντος και Φυσικών Πόρων του Δημοκρίτειου

Διαβάστε περισσότερα

ΕΤΟΣ 34 ον - ΤΕΥΧΟΣ 177

ΕΤΟΣ 34 ον - ΤΕΥΧΟΣ 177 ΕΤΟΣ 34 ον - ΤΕΥΧΟΣ 177 Απρίλιος - Μάιος - Ιούνιος 2011 Κωδικός 2130 ΤΡΙΜΗΝΙΑΙΟ ΔΕΛΤΙΟ ΚΑΘΟΛΙΚΩΝ ΕΝΟΡΙΩΝ ΚΑΘΟΛΙΚΗΣ ΑΡΧΙΕΠΙΣΚΟΠΗΣ ΚΕΡΚΥΡΑΣ, ΚΕΦΑΛΛΗΝΙΑΣ - ΖΑΚΥΝΘΟΥ και ΑΠΟΣΤΟΛΙΚΟΥ ΒΙΚΑΡΙΑΤΟΥ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ

Διαβάστε περισσότερα

ΕΠΙΤΡΟΠΗ ΜΟΡΦΩΤΙΚΩΝ ΥΠΟΘΕΣΕΩΝ Π Ρ Α Κ Τ Ι Κ Ο

ΕΠΙΤΡΟΠΗ ΜΟΡΦΩΤΙΚΩΝ ΥΠΟΘΕΣΕΩΝ Π Ρ Α Κ Τ Ι Κ Ο ΕΠΙΤΡΟΠΗ ΜΟΡΦΩΤΙΚΩΝ ΥΠΟΘΕΣΕΩΝ (Α Τµήµα) Η ΠΡΟΕ ΡΟΣ ΟΙ ΓΡΑΜΜΑΤΕΙΣ Π Ρ Α Κ Τ Ι Κ Ο Στην Αθήνα σήµερα, 3 Σεπτεµβρίου 2005, ηµέρα Σάββατο και ώρα 09.00', στην Αίθουσα Γερουσίας του Μεγάρου της Βουλής, συνεδρίασε

Διαβάστε περισσότερα

«Ερωφίλη» Κρητική Λογοτεχνία

«Ερωφίλη» Κρητική Λογοτεχνία ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΧΟΡΤΑΤΣΗΣ (19ος αιώνας) «Ερωφίλη» Κρητική Λογοτεχνία I Κρητική λογοτεχνία Η παρουσία του νησιού στη νεοελληνική λογοτεχνία αρχίζει με τα δημοτικά τραγούδια. Τα θέματα των δημοτικών τραγουδιών

Διαβάστε περισσότερα

Κοινωνική και Πολιτική Αγωγή. Στ ΗΜΟΤΙΚΟΥ

Κοινωνική και Πολιτική Αγωγή. Στ ΗΜΟΤΙΚΟΥ Κοινωνική και Πολιτική Αγωγή Στ ΗΜΟΤΙΚΟΥ ΥΠΟΥΡΓΕΙΟ ΕΘΝΙΚΗΣ ΠΑΙ ΕΙΑΣ ΚΑΙ ΘΡΗΣΚΕΥΜΑΤΩΝ ΠΑΙ ΑΓΩΓΙΚΟ ΙΝΣΤΙΤΟΥΤΟ Σουζάννα-Μαρία Νικολάου Ασηµίνα Βατσίτση Νταίζη-Μαργαρίτα ανιηλίδου Βασιλική Πασχαλιώρη Ã ƒ

Διαβάστε περισσότερα

ΜΕΓΑΛΟΣ ΓΑΣΤΡΟΝΟΜΙΚΟΣ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΣΜΙΚΟΣ ΓΥΡΟΣ ΠΕΛΟΠΟΝΝΗΣΟΥ. ΔΙΑΡΚΕΙΑ: 15 ημέρες

ΜΕΓΑΛΟΣ ΓΑΣΤΡΟΝΟΜΙΚΟΣ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΣΜΙΚΟΣ ΓΥΡΟΣ ΠΕΛΟΠΟΝΝΗΣΟΥ. ΔΙΑΡΚΕΙΑ: 15 ημέρες ΜΕΓΑΛΟΣ ΓΑΣΤΡΟΝΟΜΙΚΟΣ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΣΜΙΚΟΣ ΓΥΡΟΣ ΠΕΛΟΠΟΝΝΗΣΟΥ ΔΙΑΡΚΕΙΑ: 15 ημέρες Ένας υπέροχος πολιτισμικός και γαστρονομικός γύρος μιας περιοχής πλούσιας σε αρχαία Ελληνικά και Βυζαντινά μνημεία, η οποία

Διαβάστε περισσότερα