«Δημοκρατία, ανάπτυξη και ασφάλεια: Πολιτική σε συνθήκες αβεβαιότητας»

Transcript

1 Συνέδριο Τμήματος Πολιτικής Επιστήμης και Διεθνών Σχέσεων ΛΟΥΤΡΑΚΙ 08-10/12/2017 «Δημοκρατία, ανάπτυξη και ασφάλεια: Πολιτική σε συνθήκες αβεβαιότητας» Προτεινόμενη συνεδρία: Από το Grexit στο Brexit: προκλήσεις για την Ελλάδα, την Ευρώπη και τις Ευρωατλαντικές σχέσεις ΘΕΜΑΤΙΚΗ: Το μέλλον της Ευρωπαϊκής Ένωσης: Προκλήσεις για τη θεωρία και την πολιτική. ΕΠΙΜΕΡΟΥΣ ΘΕΜΑΤΑ ΚΑΙ ΠΕΡΙΛΗΨΕΙΣ ΣΥΝΕΔΡΙΑΣ Κωνσταντίνα Ε. Μπότσιου Αναπλ. Καθηγήτρια Τμήματος Πολιτικής Επιστήμης και Διεθνών Σχέσεων Το μέλλον της Ευρώπης μετά την εκλογή Trump και το Brexit Η ετυμηγορία του βρετανικού δημοψηφίσματος στις 23 Ιουνίου 2016 υπέρ του Brexit και η εκλογική νίκη του Donald Trump στις προεδρικές εκλογές της 8ης Νοεμβρίου 2016 στις ΗΠΑ ήταν αναμφίβολα δύο ορόσημα του έτους 2016 που θα ασκήσουν σημαντική επιρροή στη διεθνή πολιτική για πολλά χρόνια. Και τα δύο αγγίζουν άμεσα και δραματικά την ευρωπαϊκή ολοκλήρωση καθώς το μεν Brexit τραυματίζει και το Ηνωμένο Βασίλειο, αλλά και την ΕΕ από άποψη οικονομική, αμυντική και ιδεολογική, ενώ η στάση του νέου Αμερικανού Προέδρου απέναντι στην ΕΕ υποδεικνύει έντονες αμφιβολίες για την συνεκτικότητα και αποτελεσματικότητα της ολοκλήρωσης όπως και για τις ηγετικές φιλοδοξίες της 1

2 Γερμανίας. Ιστορικά, η ΕΕ εισέρχεται σε νέα φάση με αυτές τις δύο αλλαγές πολιτικής: οι μεν ΗΠΑ δεν συμμετείχαν αλλά υποκίνησαν την ευρωπαϊκή ολοκλήρωση, ενώ το Ηνωμένο Βασίλειο έδωσε αγώνα για να ενταχθεί αφού επί μία δεκαετία αμφιβητούσε την ιδέα της κοινοτικής ολοκλήρωσης. ΗΠΑ και Ηνωμένο Βασίλειο έπαιξαν πρωταγωνιστικό ρόλο στη διαμόρφωση της ευρω-ατλαντικής κοινότητας, βασική διάσταση μέχρι σήμερα και της ευρωπαϊκής ιδέας. Ερωτήματα, όπως, αν θα ακολουθήσουν και άλλες χώρες τη Βρετανία σε έξοδο ή αν θα πυροδοτήσει το Brexit χαλαρά μοντέλα μερικής συμμετοχής στην ΕΕ (π.χ. «ειδική σχέση») τίθενται έντονα σε διεθνή fora. Οι ασυμφωνίες της αμερικανικής και της βρετανικής ηγεσίας με τη γερμανική πλευρά και η δύσκολη πορεία της Γαλλίας προς μια οικονομική και πολιτική ανάκαμψη επηρεάζουν τις ευρωπαϊκές πολιτικές και άλλων χωρών, ιδίως των χωρών που διέρχονται οικονομικές δυσκολίες στον ευρωπαϊκό Νότο. Η νέα αμερικανική οικονομική πολιτική σε θέματα παγκοσμιοποίησης και σε γεωπολιτικές αλλαγές της ΕΕ στο near abroad (Μέση Ανατολή), ενθαρρύνουν την αναθεώρηση πολιτικών μέσα σε μια περιρρέουσα ατμόσφαιρα ανόδου του λαϊκισμού και αντιεευρωπαϊκών τάσεων. Η προτεινόμενη εισήγηση θα αναλύσει τα παραπάνω στοιχεία με ειδικότερη αναφορά και στη ελληνική ευρωπαϊκή πολιτική υπό το φως των παραπάνω εξελίξεων. Βασίλης Θώδας Υποψήφιος διδάκτορας Τμήματος Πολιτικής Επιστήμης και Διεθνών Σχέσεων Αντιευρωπαϊκά φαινόμενα στην Ελλάδα ως πρόκληση για την ευρωπαϊκής της πορεία Η ιδέα της ευρωπαϊκής ενοποίησης γοήτευε διαχρονικά τις ελληνικές κυβερνήσεις και η επιδίωξη της συμμετοχής της Ελλάδας σε ένα ευρύτερο διακρατικό σχήμα θεωρείτο απαραίτητος παράγοντας για την ενδυνάμωση της ελληνικής οικονομίας 2

3 και της σταθερότητας της πολιτικής ζωής. Η είσοδός της στην ΕΟΚ το 1981 και στην ΟΝΕ δύο δεκαετίες αργότερα αποτέλεσαν κορυφαίες στρατηγικές επιλογές και πιστώθηκαν στις μεγάλες διπλωματικές επιτυχίες την περίοδο της Μεταπολίτευσης. Η οικονομική κρίση που ξέσπασε το 2008 επηρέασε αρνητικά αρκετές ευρωπαϊκές χώρες, ιδιαίτερα αυτές του ευρωπαϊκού Νότου, με αποτέλεσμα ένα κύμα ευρωσκεπτικισμού να διαποτίσει ακόμη και χώρες της Ε.Ε, που δεν αντιμετώπιζαν έντονα οικονομικά προβλήματα. Η ισλαμική τρομοκρατία και οι αυξανόμενες προσφυγικές ροές αποτέλεσαν σημείο τριβής μεταξύ των χωρών μελών της ΕΕ και σημαντικό ανατρεπτικό παράγοντα εμβάθυνσης της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης. Στην Ελλάδα τα στοιχεία του ευρωσκεπτικισμού έγιναν έντονα μετά την εφαρμογή των μνημονίων φθάνοντας στα όρια του αντιευρωπαϊσμού, μέσω μιας εκτεταμένης λαϊκίστικης προβολής εθνοκεντρισμού και μιας ψευδεπίγραφης σωτηρίας, ακόμη και εκτός της Ευρώπης. Αντικείμενο της προτεινόμενης εισήγησης είναι να αναλύσει την εμφάνιση και εξέλιξη αντιευρωπαϊκών τάσεων στην Ελλάδα της κρίσης, όπως αυτές εμφανίστηκαν μέσα σε διάφορα κόμματα και κατέληξαν σε έναν διάχυτο αντιευρωπαϊσμό στην κοινή γνώμη. Θα ανιχνευθεί αν και κατά πόσον ο αντιευρωπαϊσμός που παρατηρήθηκε από το 2011 μέχρι σήμερα αποτελεί διακομματικό φαινόμενο, σύμπτωμα της οικονομικής κρίσης, τοπική έκφραση του αντι-ελίτ φαινομένου σε πολλές δυτικές χώρες και αν η έκταση και έντασή του διαταράσσουν η απειλούν την ευρωπαϊκή πορεία της χώρας. Χαράλαμπος Παναγιωτίδης Υποψήφιος διδάκτορας Τμήματος Πολιτικής Επιστήμης και Διεθνών Σχέσεων Ο λαϊκισμός ως τροχοπέδη για την ευρωπαϊκή συνοχή Η άνοδος του λαϊκισμού στην Ευρώπη προέκυψε ως αποτέλεσμα των εγγενών αδυναμιών της Ευρωπαϊκής Ένωσης (ΕΕ) να διαχειριστεί, αρχικά την οικονομική κρίση του 2008 και, εν συνεχεία, την πολιτικοστρατιωτική κρίση στην ανατολική της 3

4 περιφέρεια (Ρωσία - Μέση Ανατολή). Η πραγματικότητα αυτή αντιμετωπίζεται με παρόμοιο τρόπο από τα λαϊκίστικα κόμματα, που καταδικάζουν τα πεπραγμένα της ΕΕ και προάγουν την έννοια της Ευρώπης των Εθνών ή/και την αντίθεσή τους στο φιλελεύθερο οικονομικό σύστημα της ΕΕ. Τα παραπάνω, σε συνδυασμό με την αδυναμία της ευρωπαϊκής πολιτικής ελίτ να διαμορφώσει ένα συνεκτικό και ρεαλιστικό όραμα για την Ευρώπη, έχει καταστήσει τα λαϊκίστικα κόμματα, σε μεγάλο βαθμό, ρυθμιστές της πολιτικής ατζέντας. Με αυτόν τον τρόπο, το ευρωπαϊκό οικοδόμημα αντί να κάνει βήματα προς τα εμπρός, οπισθοχωρεί σε μια εποχή που η Ευρώπη ήταν περισσότερο διαιρεμένη και διχασμένη Αντικείμενο της προτεινόμενης εισήγησης είναι οι επιδράσεις που ασκεί η άνοδος του λαϊκιστικού φαινομένου στην ιδέα της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης, στην ετοιμότητα των χωρών-μελών να υποστηρίξουν καινοτόμες πολιτικές εμβάθυνσης και στις διαφοροποιήσεις του φαινομένου σε διάφορες χώρες. Έμφαση θα δοθεί σε δύο επιρροές: την ελληνική κρίση και το Brexit. Στελλίνα Σιαράπη Τελειόφοιτος Τμήματος Πολιτικής Επιστήμης και Διεθνών Σχέσεων Εθνικές εκλογές και αντιευρωπαϊσμός στη Γερμανία και τη Γαλλία Το 2017 στα δύο μεγαλύτερα κράτη της Ευρωπαϊκής Ένωσης, Γαλλία και Γερμανία διεξάγονται κρίσιμες εθνικές εκλογές. Από τα αποτελέσματά τους θα κριθεί εάν η ευρωπαϊκή ολοκλήρωση θα συνεχίζει να αποτελεί κεντρική προτεραιότητα των ηγεσιών των χωρών αυτών ή όχι και εάν η γαλλογερμανική συνεργασία, πυλώνας της ΕΕ, θα συνεχιστεί σε ισότιμη και πολιτικότερη βάση. Η νίκη Μακρόν στη γαλλία και η διαφαινόμενη (σήμερα) επικράτηση της Άνγκελα Μέρκελ με τους Χριστιανοδημοκράτες στη Γερμανία φαίνεται να εγγυώνται αυτούς τους δύο στόχους. Αλά η αντιπολίτευση που θα αντιμετωπίσουν θα είναι σκλήρή, καθώς τα φαινόμενα Λεπέν και AfD, αντίστοιχα, θα εξακολουθήσουν να ασκούν επιρροή σε ευρέα τμήματα του εκλογικού σώματος με την επίκληση του προσφυγικού 4

5 ζητήματος, της τρομοκρατίας, της οικονομικής αδυναμίας πολλών ευρωπαϊκών χωρών του Νότου και της ανάγκης δραστικώ μεταρρυθμίσεων στην ίδια τη Γαλλία. Η απρούσα εισήγηση θα αναλύσει την εκλογική αποτύπωση των κύριων αντιευρωπαϊκών τάσεων στις δύο χώρες, την επίδρασή τους γενικά στην ευρωπαϊκή κοινή γνώμη και τονν απόηχο οπου θα αφήσουν μετά και από τις γερμανικές εκλογές του Σεπτμεμρίου Αναστάσιος Φιλντίσης Υποψήφιος διδάκτορας Τμήματος Πολιτικής Επιστήμης και Διεθνών Σχέσεων Η τρομοκρατία ως απειλή για το μέλλον της Ευρώπης Η αύξηση των τρομοκρατικών επιθέσεων στην Ευρώπη την τελευταία τριετία ήρθε να προστεθεί στις πολλαπλές κρίσεις που αντιμετωπίζει η Ένωση και θέτουν υπό αμφισβήτηση το ενοποιητικό εγχείρημα. Η συχνότητα των επιθέσεων, η γεωγραφική τους διασπορά και η τυχαιότητα των στόχων και των χρησιμοποιούμενων μέσων από τους τρομοκράτες αποτελούν μείζονα πρόκληση για τις ευρωπαϊκές υπηρεσίες ασφαλείας. Η αστάθεια στη Μέση Ανατολή και κυρίως ο συριακός εμφύλιος προκάλεσαν δύο αντίρροπα κύματα μετακινήσεων, με τη μετάβαση χιλιάδων μεταναστών δεύτερης και τρίτης γενιάς, με ευρωπαϊκή υπηκοότητα, στα πεδία μαχών της Συρίας και του Ιράκ για να πολεμήσουν στο πλευρό τζιχαντιστικών ομάδων και κυρίως του Ισλαμικού Κράτους και με την αύξηση των προσφυγικών ροών προς την Ευρώπη, ασκώντας αμφότερα πιέσεις, για διαφορετικούς λόγους, στην ασφάλεια των ευρωπαϊκών χωρών. Η ένταση της ξενοφοβίας συνεπεία της έλευσης των προσφύγων/μεταναστών και της τρομοκρατίας έχουν ενισχύσει τις ευρωσκεπτικιστικές αντιλήψεις στις ευρωπαϊκές κοινωνίες. Ως αποτέλεσμα αυτού παρατηρείται, ιδιαίτερα από το 2015 και την εκδήλωση της προσφυγικής κρίσης, αυστηροποίηση των συνοριακών 5

6 ελέγχων στο εσωτερικό της Ένωσης, ενώ αυξάνονται οι πιέσεις για πλήρη κατάργηση της συνθήκης Σένγκεν και επανεθνικοποίηση αρμοδιοτήτων που συνδέονται με την ασφάλεια και τη μετανάστευση. Η προτεινόμενη εισήγηση θα εξετάσει αν η τρομοκρατία δύναται να αποτελέσει απειλή για το μέλλον της Ένωσης και ποιες είναι οι πολιτικές που ασκούνται ανά χώρα στον τομέα της αστυνόμευσης, της διεθνούς ασφάλειας, της ενσωμάτωσης προσφύγων και ενημέωσης της κοινής γνώμης ιδιαίτερα στις πιο εκτεθειμένες στην τρομοκρατία (π.χ. Γαλλία, Ηνωμένο Βασίλειο)- και σε επίπεδο ΕΕ για να ανασχεθεί η τρέχουσα τάση, έχοντας όμως και αρνητικές συνέπειες στην σε σημαντικές κατακτήσεις, όπως ο χώρος Σένγκεν και οι δημοκρατικές ελευθερίες. 6