ΒΙΒΛΙΟΘ ΗΚΗ Π Α Ν Ε Π ΙΣΤΗ Μ ΙΟ Υ ΙΩ Α Ν Ν Μ Ο Ν

Transcript

1 Λ» ΒΙΒΛΙΟΘ ΗΚΗ Π Α Ν Ε Π ΙΣΤΗ Μ ΙΟ Υ ΙΩ Α Ν Ν Μ Ο Ν

2 1e?4t Π Α Ν Ε Π Ι Σ Τ Η Μ Ι Ο Ι Ω Α Ν Ν Ι Ν Ω Ν ΤΜΗΜΑ ΦΙΛΟΣΟΦΙΑΣ-ΠΑΙΔΑΓΩΠΚΗΣ-ΨΥΧΟΛΟΠΑΣ ΤΟΜΕΑΣ ΦΙΛΟΣΟΦΙΑΣ ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΟ ΤΜΗΜΑ ΔΗΜ ΟΤΙΚΗΣ ΕΚΠ ΑΙΔΕΥΣΗ Σ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΚΡΗΤΗΣ ΤΜΗΜΑ ΦΙΛΟΣΟΦΙΚΩΝ Κ Α Ι ΚΟΙΝΩΝΙΚΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ ΤΟΜΕΑΣ ΦΙΛΟΣΟΦΙΑΣ ΔΙΑΤΜΗΜΑΤΙΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ Μ ΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΦΙΛΟΣΟΦΙΑ - ΦΙΛΟΣΟΦΙΑ ΤΩΝ ΕΠΙΣΤΉΜΩΝ \ * Τ Ο Κ Μ Α Κ Η Β Α Ϊ Α Η ΑΡΜΟΝΙΑ ΟΡΙΣΤΙΚΗ ΤΟΥ ΓΕΡΑΣΙΜΟΥ ΒΛΑΧΟΥ Κ Α Ι Τ Ο Ζ Η Τ Η Μ Α Τ Ω Ν Π Η Γ Ω Ν t Μ ΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΗ ΔΙΠΛΩΜ ΑΤΙΚΗ ΕΡΓΑ ΣΙΑ 4 ΙΩ Α Ν Ν ΙΝ Α 2001

3 Ο ΓΕΡΑΣΙΜΟΣ ΒΛΑΧΟΣ ΚΑΙ ΤΟ ΕΡΓΟ ΤΟΥ ΑΡΜΟΝΙΑ ΟΡΙΣΤΙΚΗ ΤΩΝ ΟΝΤΩΝ ΚΑΙ ΤΟ ΖΗΤΗΜΑ ΤΩΝ ΠΗΓΩΝ 3S

4 .* I 5 τ \»' Λ <- / ; iλ K 'k ι; f 1( i". ϋ 1. ϊι I %, * 4 f?! r 5 ' i it i ft Β α ϊα Τ ο κ μ ά κ η, Ιω ά ν ν ιν α 2001 v ( \

5 6 Α ρ. ε ιο. m W C Β Α Ι Α Τ Ο Κ Μ Α Κ Η Ο ΓΕΡΑΣΙΜΟΣ ΒΛΑΧΟΣ ΚΑΙ ΤΟ ΕΡΓΟ ΤΟΥ ΑΡΜΟΝΙΑ ΟΡΙΣΤΙΚΗ ΤΩΝ ΟΝΤΩΝ Κ Α Ι Τ Ο Ζ Η Τ Η Μ Α Τ Ω Ν Π Η Γ Ω Ν Μ Ε Τ Α Π Τ Υ Χ Ι Α Κ Η Δ Ι Π Λ Ω Μ Α Τ Ι Κ Η Ε Ρ Γ Α Σ Ι Α Ι Ω Α Ν Ν Ι Ν Α 20 01

6 7 Σ υ μ β ο υ λ ευ τικ ή Ε π ιτρ ο π ή : 1. Ν ίκ ο ς Κ. Ψ η μ μ έν ο ς 2. Π α ν α γ ιώ τ η ς Ν σ ύ τσ ο ς 3. Κ ώ σ τ α ς Π έ τ σ ιο ς ΐ % % «Η έγκρισις διδακτορικής διατριβής υπό της Φιλοσοφικής Σχολής του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων δεν υπόδηλοί αποδοχήν των γνωμών του συγγραφέως». (Ν. 5343/32, άρθρο 202/2).

7 9 Π Ε Ρ Ι Ε Χ Ο Μ Ε Ν Α Π Ρ Ο Λ Ο Γ Ο Σ Ε Ι Σ Α Γ Ω Γ Η Κ Ε Φ Α Λ Α Ι Ο Π Ρ Ω Τ Ο Κ Ε Φ Α Λ Α Ι Ο Δ Ε Υ Τ Ε Ρ Ο Κ Ε Φ Α Λ Α Ι Ο Τ Ρ Ι Τ Ο Σ Υ Μ Π Ε Ρ Α Σ Μ Α Τ Α Α Ρ Χ Α Ι Ε Σ Π Η Γ Έ Σ Β Ι Β Λ Ι Ο Γ Ρ Α Φ Ι Α G E R A S I M O S V L A C H O S A N D H I S B O O K H A R M O N I A D E F I N I T I V E O F B E I N G S : T h e issue o f the sou rces (Su m m a ry) Π Α Ρ Α Ρ Τ Η Μ Α I Π Α Ρ Α Ρ Τ Η Μ Α Π Β ιο γ ρ α φ ικ ό Σ η μ ε ίω μ α i

8 1 1 ΕΥΧΑΡΙΣΤΙΕΣ Η συγγραφή τη ς π α ρ ο ύ σ α ς ερ γ α σ ία ς έ γ ιν ε δυνατή χ ά ρ η σ τη ν ά ρ ι- στη σ υ ν ερ γ α σ ία κ α ι τ ις π ο λύ τιμ ες σ υ μ β ο υ λ ές π ο υ αφ ειδώ ς μου προσφ έρθ η κα ν α π ό ό λ α τ α μέλη τη ς σ υ μ β ο υ λ ευ τικ ή ς επ ιτρ ο π ή ς. Α ισ θ ά ν ο μ α ι, λο ιπ ό ν, τη ν α νά γκη ν α ευ χα ρ ισ τή σ ω, κ α τα ρ χή ν το ν επ ιβ λέπ ο ντα τη ν ερ γ α σ ία μου κ. Ν ίκ ο Ψ η μ μ έν ο, γ ια τη ν κ α θ ο δ ή γη σ η, τ ις ευ δ ό κ ιμ ες π α ρ α τη ρ ή σ εις του, τον χρ ό ν ο που μου δ ιέθεσ ε, κ α θ ώ ς επ ίσ η ς κ α ι γ ια τη ν α μ έρ ισ τη υ π ο σ τή ρ ιξη κ α ι ενθ ά ρ ρ υ ν σ η που π ά ν τα μου π ρ ο σ έ-, φ ερε στις δ ύ σ κ ο λ ες σ τιγμ ές. Ε ξ ίσ ο υ θ ερ μ ές ε ίν α ι ο ι ευ χ α ρ ισ τίες μου κ α ι σ τα υ π ό λ ο ιπ α μ έλη τη ς σ υ μ β ο υ λ ευ τικ ή ς επ ισ τρ οπ ή ς, το ν κ. Π α ν α γ ιώ τη Ν ο ύ τ σ ο, γ ια τ ις εύ σ τοχες ε π ισ η μ ά ν σ ε ις κ α ι τη ν κ α τα ν ό η σ ή το υ κ α ι το ν κ. Κ ω σ τ α ν τ ίν ο Π έ τ σ ιο γ ια τη ν κ α τα ν ό η σ ή του κ α ι τ ις κ α ίρ ιε ς υ π ο δ ε ίξ ε ις το υ, π ο υ π ά ν τα α π ο τελ ο ύ σ α ν π ρ ό κ λ η σ η γ ια β ελτίω σ η τ η ς εργ α σ ία ς μου. Τ έ λ ο ς θ α ή θ ε λ α ν α ευ χα ρ ισ τή σ ω κ α ι το ν κ. Γ ρ η γ ό ρ η Κ α ρ α φ ύ λ λ η, γ ια τη ν υ π ο σ τή ρ ιξη κ α ι τη ν εμψ ύχω ση π ου μου προσέφ ερε. Β α ΐα Τ ο κ μ ά κ η

9 Π Ρ Ο Λ Ο Γ Ο Σ T o 2001 σ υ μ π λη ρ ώ θ η κα ν τ ρ ια κ ό σ ια σ α ρ ά ν τα χ ρ ό ν ια α π ό τη ν η μ έ ρ α τη ς έκ δ ο σ η ς σ τη Β ε ν ε τ ία του έρ γο υ το υ ιερ ο μ ο ν ά χο υ κ α ι δ ιδ α σ κ ά λ ο υ Γ ε ρ α σ ίμ ο υ Β λ ά χ ο υ, Α ρ μ ο ν ία ο ρ ισ τ ικ ή τω ν δντω ν. Ω σ τ ό σ ο, ο ι μ ελετη τές, ο ι ο π ο ίο ι α σ χο λ ή θ η κα ν σ υ σ τ η μ α τ ικ ά μ ε το π ερ ιεχό μ εν ο κ α ι τη χρ η σ ιμ ό τη τα του έργου αυτού, δεν ήτα ν π ο λ λ ο ί. Ό σ ο ι ενδ ια φ έρ θ η κα ν γ ια τη ν Α ρ μ ο ν ία α ρ κ έσ τη κ α ν κ α τά κ α ν ό ν α σ τη ν ε π ιγ ρ α μ μ α τικ ή κα τα γρ α φ ή τη ς δο μ ή ς κ α ι σ τη σ υ νοπ τική α π ό δοσ η του π ερ ιεχ ο μ έν ο υ της. Ε ξ α ίρ ε σ η α π ο τελ εί η μ ο νο γρ α φ ία το υ Β α σ ιλ ε ίο υ Ν. Τ α τ ά κ η 1 γ ια τον Γ ε ρ ά σ ιμ ο Β λ ά χ ο, η ο π ο ία σ το τε λ ε υ τα ίο τη ς κ εφ ά λα ιο φ ιλ ο ξε ν εί μ ια σ ύ ντομ η, α λ λ ά ε ξα ιρ ε τ ικ ά ενδ ια φ έρ ου σ α π α ρ ο υ σ ία σ η τη ς Α ρ μ ο ν ία ς. Ε - ξ α ιτ ία ς τη ς σ υ ν το μ ία ς τη ς η π α ρ ο υ σ ία σ η α υ τή - α λ λ ά κ α ι ο δ ια φ ο ρ ετικ ό ς π ρ ο σ α ν α το λ ισ μ ό ς του Τ α τ ά κ η, ο ο π ο ίο ς ενδ ια φ έρ ετα ι κ υ ρ ίω ς γ ια τον συγγραφ έα κ α ι τα σ το ιχ εία που. π ρ ο κ ύ π το υ ν γ ια το ν ίδ ιο μ έσ α α π ό το σ ύ γ γ ρ α μ μ ά του κ α ι ό χ ι τό σ ο γ ια το σ ύ γ γ ρ α μ μ α α υ τό κ α θ α υ τό - α φ ή ν ει π ο λ λ ά α ν α π ά ν τη τα ερ ω τή μ α τα ω ς π ρ ο ς το είδ ο ς, τη δ ο μ ή, τη σ κ ο π ιμ ό τη τα κ α ι τη ν χ ρ η σ ιμ ό τη τα το υ έρ γο υ, α λ λ ά κ α ι ως π ρ ο ς τη ν α ξ ία το υ εν γ έ- ν ε ι. Σ Τ α υ τά τα ερ ω τή μ α τα ε π ιχ ε ιρ ε ί ν α δ ώ σ ε ι α π α ν τή σ ε ις η π α ρ ο ύ σ α μ ελέτη, η ο π ο ία υ π ο β ά λ λ ετα ι ω ς μ ετα π τυ χ ια κ ή δ ιπ λ ω μ α τ ικ ή ε ρ γ α σ ία σ το ν Τ ο μ έ α Φ ιλ ο σ ο φ ία ς του Τ μ ή μ α τ ο ς Φ ιλ ο σ ο φ ία ς Π α ιδ α γ ω γ ικ ή ς κ α ι Ψ υ χ ο λ ο γ ία ς του Πα ν επ ισ τη μ ίο υ Ιω α ν ν ίν ω ν. Η ε ρ γ α σ ία α π ο τελ εί το ν κ α ρ π ό μ ια ς τρ ίχ ρ ο ν η ς έρ ευ ν α ς κ α ι, όπ ω ς υ π ο δ η λ ώ ν ει κ α ι ο τίτλ ο ς τη ς, α ν α φ έρ ετα ι σ το ν Γ ε ρ ά σ ιμ ο Β λ ά χ ο το ν Κ ρ ή - τα, μ ια α π ό τις π λ έο ν α ξιο π ρ ό σ ε κ τες μορφ ές τω ν νε ο ε λ λ η ν ικ ώ ν γ ρ α μ μ ά τω ν γ ε ν ικ ά κ α ι τη ς ν εο ε λ λ η ν ικ ή ς φ ιλ ο σ ο φ ία ς ιδ ια ίτ ε ρ α ' α σ χ ο λ ε ίτ α ι ε ιδ ι κ ό τερ α μ ε το έργο Α ρ μ ο ν ία ο ρ ισ τ ικ ή τω ν δ ντω ν, το ο π ο ίο σ τη ν ελ λ η ν ικ ή φ ιλοσ οφ ική γ ρ α μ μ α τεία α π ο τ ε λ ε ί κ α ι το α κ ρ ο τε λ ε ύ τιο δ ε ίγ μ α τη ς μ α κ ρ α ίω ν η ς δ ο ξο γρα φ ική ς π α ρ ά δ ο σ η ς. Η ερ γ α σ ία δ ια ρ θ ρ ώ νετα ι ω ς εξή ς: μ ετά το ν π ρ ό λο γο κ α ι τη ν ε ισ α γω γή, α κ ο λ ο υ θ ε ί το πρώ το κ εφ ά λ α ιο, σ το ο π ο ίο μ ε α δ ρ ές γ ρ α μ μ ές κ α τα 1Βλ_. Β. Ν. Τατάκη;, Γεράσιμος Β /ό χ ο ς ο Κ ρής (1605/7-1685), Βιβλιοθήκη του Ελλ. Ινστ. Βενετίας Βυζαντινών και Μεταβυζαντινόν Σπουδών αρ Βενετία 1973, σσ

10 14 γράφ εται η ζω ή κ α ι η δράση του Γ ε ρ α σ ίμ ο υ Β λ ά χ ο υ κ α ι γίν ο ν τα ι κ ά π ο ιε ς σ ύντομ ες α ναφ ορ ές σ τα σ τά δ ια τη ς σ υ γγρ α φ ική ς του π α ρ α γω γή ς. T q κεφ άλιο σ το χεύ ει σ τη διαμόρφ ω ση α π ό το ν α να γνώ σ τη μ ια ς πρ ώ τη ς σ υ νο λ ικ ή ς ε ικ ό ν α ς γ ια τη ν π ρ ο σ ω π ική κ α ι σ υ γγρ αφ ική π ο ρ εία, τη ν ο π ο ία α κ ο λούθη σ ε ο Β λ ά χ ο ς. Τ ο δεύτερ ο κεφ ά λα ιο φ ιλ ο ξεν εί μ ία α ν α λ υ τικ ή π α ρ ο υ σ ία σ η τη ς δομή ς τη ς Α ρ μ ο ν ία ς εδώ π α ρ α τίθ εν τα ι λ επ το μ ερ ώ ς ο ι επ ιμ έρ ο υ ς ενό τη τες που σ υ γκρ οτο ύ ν το έργο σ υ ν ο δ ευ ό μ ενες α π ό σ ύ ν το μ α ερ μ η ν ευ τικ ά - επ εξη γ η μ α τικ ά σ χ ό λ ια που α ν α δ εικ ν ύ ο υ ν κ α ι τη ν λ ο γ ικ ή, η ο π ο ία δ ιέπ ει τη σ ειρ ά μ ε την ο π ο ία π α ρ ο υ σ ιά ζοντα ι. Σ το τρ ίτο κεφ ά λα ιο π α ρ ο υ σ ιά ζο ν τα ι ο ι πηγές τη ς Α ρ μ ο ν ία ς. Η διερ εύνη σ η τω ν πηγώ ν κ ιν ε ίτα ι σ ε δύο ά ξο ν ες. Α ρ χ ικ ά ε π ιχ ε ιρ ε ίτ α ι μ ία καταγραφ ή τω ν πηγώ ν, από τις ο π ο ίες ο Β λ ά χ ο ς επ η ρ εά σ τη κ ε ω ς προς τη σύλληψ η κ α ι τη σ ύνθεση του έργου με τη σ υ γ κ εκ ρ ιμ έν η μορφή. Σ τη σ υ ν έχ εια γ ίν ε τ α ι μ ία π ρ ο σ π ά θ εια να π α ρ ο υ σ ια σ το ύ ν λεπτο μ ερ ώ ς ό λ ες ε κ είν ες ο ι πη γές, σ τις ο π ο ίες α ν έτρ εξε ο σ υγγρ αφ έα ς σ τη ν π ρ ο σ π ά θ ειά του ν α σ υ γκεντρ ώ σ ει το κ α τά λ λ η λ ο υ λ ικ ό γ ια τη σ ύ νθ εσ η του έργου του. Η ερ γ α σ ία ο λ ο κ λ η ρ ώ ν ετα ι μ ε το τέτα ρ το μ έρ ος, το ο π ο ίο φ έρ ει το ν.τίτλ ο «σ υμπεράσματα» κ α ι στο ο π ο ίο ε π ιχ ε ιρ ε ίτ α ι μ ια σ υ ν ο λ ικ ή κ ρ ιτ ικ ή α π ο τίμ η σ η τη ς Α ρ μ ο νία ς. Τ έ λ ο ς, το π α ρ ά ρ τη μ α π ε ρ ιλ α μ β ά ν ει ένα σ υ ν ο π τικ ό κ α τά λ ο γ ο, σ τον ο π ο ίο κα τα γρ ά φ οντα ι τα σ η μ α ν τικ ό τερ α έρ γα, τα ο π ο ία ο Β λ ά χ ο ς κ λη ρ ο δ ό τη σ ε στη ν εο ελ λ η ν ικ ή γ ρ α μ μ α τε ία. Γ ια τη σ ύ ν τα ξη του κ α τ α λ ό γου αυτού ω ς οδ η γό ς χ ρ η σ ιμ ο π ο ιή θ η κ ε κ υ ρ ίω ς ο α ν τίσ το ιχ ο ς κ α τά λ ο γ ο ς του Β. Ν. Τ α τ ά κ η 2, στη γνω σ τή μ ο νο γρ α φ ία το υ γ ια το Β λ ά χ ο. Σ υ γ κ ρ ίν ο - ντα ς το ν κ α τά λ ο γ ο α υ τό μ ε το υ ς υ π ό λ ο ιπ ο υ ς -ό π ω ς του Σ ά θ α 3, του Δ η - * μ η τρ α κό π ο υ λο υ 4 κ α ι του Σ π υ ρ ιδ ά κ η 5- δ ια π ισ τώ θ η κ ε ό τ ι π έρ α α π ό το ό τ ι ε ίν α ι ο π ιο πρόσφ ατος, ε ίν α ι π α ρ ά λ λ η λ α κ α ι ο π λ η ρ έσ τερ ο ς κ α ι π λ έο ν α κρ ιβ ή ς. Ε π ιπ λ έ ο ν, σ το π α ρ ά ρ τη μ α κ α τ α τ ίθ ε τ α ι έν α ς α κ ό μ η κ α τά λ ο γ ο ς, ο ο π ο ίο ς π ε ρ ιλ α μ β ά ν ει σ υ ν ο π τικ ά β ιο γ ρ α φ ικ ά σ η μ ε ιώ μ α τα τω ν λ σ γ ίω ν α π ό το υ ς ο π ο ίο υ ς ο Β λ ά χ ο ς α ν τλ ε ί ο ρ ισ μ ο ύ ς γ ια τη σ ύ νθ εσ η τη ς Α ρ μ ο ν ία ς του, μ α ζί μ ε κ ά π ο ια α π ό τα σ η μ α ν τικ ό τερ α έ ρ γ α το υ ς -η π α ρ ά θ εσ η του κ α τα λό γο υ α υ τού κ ρ ίθ η κ ε α π α ρ α ίτη τη κ α θ ώ ς έν α β α σ ικ ό κ ο μ μ ά τ ι τη ς α ξ ία ς του σ υ γγρ ά μ μ α το ς π η γ ά ζει α π ό τη ν α ξ ία κ α ι τη ν επ ισ τη μ ο ν ικ ή εγκυ - ρότη τα τω ν έρ γω ν τω ν σ υ γ κ εκ ρ ιμ έν ω ν λ σ γ ίω ν. Ε π ιπ λ έ ο ν, σ το π α ρ ά ρ τη μ α 2Βλ., Β. Ν. Τατάκης, ό.π., σσ Βλ., Κ. Ν. Σάθας. Ν εοελληνική Φ ιλολογία, Β ιαγραφίω τω ν εν τοις γράμμασι όισλαψ άντω ν Ε λλήνω ν από της καταλύσεως της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας μέχρι της Ε λληνικής Ε θνεγερσίας ( ), εν Αθήναις 1868, σσ $. 4 Βλ., Ανδρόνικος Κ. Δημητρακόπσυλος, Π ροσθήκαι και διορθώ σεις ε ις την Ν εοελληνικήν φ ιλολογία ν Κ ω νσταντίνον Σάθα, εν Λειψία, τύποις Μέτζγερ και Βίττιγ, σσ Βλ., Γεώργιος Σπυριδάκης. Γεράσιμος Βλάχος (1605/7-1685), ανατ. από την Επετηρίδα του Μεσαιωνικού αρχείου, τομ. 8, Αθήνα 1949, σσ

11 15 i β ρ ίσ κ ο ν τα ι τέσ σ ερ ις εικ ό νες, ο ι ο π ο ίες α να π α ρ ισ το ύ ν Η π ρ ώ τη, τη ν προσ ω πογρ α φ ία του Β λ ά χ ο υ, η ο π ο ία π ρ ο έρ χ ετ α ι α πό τη ν Σ υ λ λ ο γ ή ς το υ Ε λ λ η ν ικ ο ύ Ινσ τιτούτου Β ε ν ετία ς, η δεύτερ η κ α ι η τρ ίτη το Σ ιν α ϊτ ικ ό μ ο ν α σ τή ρ ι τη ς Α γ ία ς Α ικ α τ ε ρ ίν η ς σ το Η ρ ά κ λ ε ιο κ α τ ά το έτο ς 1900 κ α ι σ ή μ ερ α κ α ι η τέτα ρ τη τη ν π ρ ο μ ετω π ίδ α τ η ς Α ρ μ ο ν ία ς. % % Β α ΐα Τ ο κ μ ά κ η ι 4

12 17 % Ε Ι Σ Α Γ Ω Γ Η Η ζω ή κ α ι η δρ ά σ η του κ ρ η τικ ο ύ ιερ ω μ ένο υ κ α ι δ ιδ α σ κ ά λ ο υ, Γ ε - ρ α σ ίμ ου Β λ ά χ ο υ, κ α λ ύ π τει μ ία ευ ρ εία π ερ ίο δ ο π ερ ίπ ο υ 80 χρ ό νω ν (1605/7-1685) η ο π ο ία π ε ρ ιλ α μ β ά ν ει σ χεδ ό ν ο λ ό κ λ η ρ ο το ν 17 α ιώ ν α. Η π ερ ίο δο ς αυτή υ π ή ρ ξε ε ξ α ιρ ε τ ικ ά δ ύ σ κ ο λ η κ α ι τα ρ α χώ δ η ς γ ια το ν ευρύτερο ελ λ α δ ικ ό χώ ρο, α λ λ ά κ υ ρ ίω ς γ ια τη ν ιδ ια ίτ ε ρ η π α τρ ίδ α το υ Β λ ά χου, το π ο λύ π αθ ο ν η σ ί τη ς Κ ρ ή τ η ς 6. Ο ι Τ ο ύ ρ κ ο ι ύ σ τερ α α π ό τη ν κ α τά ληψ η τη ς Ρ ό δο υ κ α ι τη ς Κ ύ π ρ ο υ, έσ τρ εψ α ν τ ις δ υ ν ά μ εις το υ ς εν α ν τίο ν τ η ς Κ ρ ή τη ς π ε ρ ί το 1645, οπ ότε κ α ι ε ισ έ β α λ α ν σ το νη σ ί. Ο ι Κ ρ η τ ικ ο ί στο πλευρό τω ν Β εν ετώ ν κ α ι τω ν Γ ά λ λ ω ν -τω ν έω ς τό τε κ α τα κ τη τώ ν του ν η σ ιού - π ο λ έμ η σ α ν γ εν ν α ία κ α ι με π ερ ισ σ ή α υ το θ υ σ ία. Μ ε τ ά κ α ι τη ν π τώ ση, όμ ω ς, του φ ρουρίου του Ρ εθ ύ μ νο υ, το σ ύ ν ο λ ο τω ν σ τ ρ α τιω τ ικ ώ ν δυνά μ εω ν τω ν Τ ο ύ ρ κ ω ν επ ικ εν τρ ώ θ η κε σ τη ν κ α τά λ η ψ η το υ Μ ε γ ά λ ο υ Λ ι μα νιού, δη λα δή του Η ρ α κ λ ε ίο υ : Η π ο λ ιο ρ κ ία του Χ ά ν τ α κ α δ ιή ρ κ ε σ ε π ο λ λ ά χ ρ ό ν ια με α π ο τέλ εσ μ α η κ α τα π ό ν η σ η κ α ι η σ ω μ α τικ ή κ α ι ψ υ χική εξα θ λίω σ η τω ν π ο λ ιο ρ κ ο ύ μ εν ω ν ν α ο δ η γ ή σ ει το Σ ε π τ έ μ β ρ ιο το υ 1669 σ τις τελ ικ ές δ ια π ρ α γ μ α τεύ σ εις γ ια τη ν π α ρ ά δ ο σ η ο λ ό κ λ η ρ η ς τ η ς ν ή σ ο υ Κ ρ ή τ η ς σ το υ ς εισ β ο λ είς. Ο ι σ υ ν έπ ειες α π ό την κ α τά λ η ψ η το υ ν η σ ιο ύ α π ό το υ ς Ο θ ω μ α ν ο ύ ς ή τα ν τρ α γ ικ ές γ ια το υς κ α το ίκ ο υ ς κ α ι, όπ ω ς ή τ α ν α ν α μ εν ό μ εν ο, ο το υ ρ κ ικ ό ς ζυγό ς υ π ή ρ ξε οδυνηρ ός τό σ ο σ ε π ο λ ιτ ικ ό κ α ι κ ο ιν ω ν ικ ό ό σ ο κ α ι σ ε ο ικ ο ν ο μ ικ ό επ ίπ εδ ο. Α ν υ π ο λ ό γ ισ τες ό μ ω ς υ π ή ρ ξ α ν ο ι σ υ ν έ π ε ιε ς τη ς το υ ρ κ ικ ή ς κ α τά χ τη σ η ς κ υ ρ ίω ς σ τη ν π ν ε υ μ α τικ ή, π ο λ ιτ ισ μ ικ ή κ α ι ε κ π α ι δευ τική π α ρ ά δ ο σ η τη ς Κ ρ ή τη ς. Η Κ ρ ή τ η σ τα μ έ σ α του 16ου κ α ι τ ις α ρ χές του 17ου α ιώ ν α α π ο τελ ο ύ σ ε μ ία α π ό τ ις σ η μ α ν τικ ό τερ ε ς ε σ τ ίε ς κ α λ λ ιέ ρ γ εια ς κ α ι α ν ά π τυ ξη ς τω ν γ ρ α μ μ ά τω ν κ α ι τω ν τεχν ώ ν, έν α π ρ α γ μ α τ ικ ό λ ί κνο π ο λ ιτισ μ ο ύ, μ έσ α σ το ν υ π ό δ ο υ λο ε λ λ α δ ικ ό χώ ρ ο. Τ ό σ ο λ α μ π ρ ή, μ ά λ ισ τα, υ π ή ρ ξε η π ν ευ μ α τικ ή π ρ ό ο δ ο ς του ν η σ ιο ύ ώ σ τε τη ν π ε ρ ίο δ ο ε κ ε ί νη -γύ ρ ω σ το ν α ιδ ρ υ θ εί σ το Χ ά ν τ α κ α α π ό το ν Α ν δ ρ έ α Κ ο ρ ν ά ρ ο η 6 Βλ., Κωνστανήνος Α. Βακαλόπσυλος, Ν εοελληνική Ιστορία ( % εκδ. Αδελφών Κυριακίδη, Θεσσαλονίκη 1993, σα

13 18 περίφ ημη Α κ α δ η μ ία τω ν Estravag anti ή S travaganti (τω ν Υ π ε ρ β ο λ ικ ώ ν ), στη ν οπ ο ία φ οιτούσ αν π ο λ λ ο ί Έ λ λ η ν ε ς λό γ ιο ι. ^ Ω σ τό σ ο, λό γω τω ν α πάνθρω πω ν σ υ νθ η κώ ν που επ ικ ρ α το ύ σ α ν στο ν η σ ί -τό σ ο π ρ ιν, α λ λ ά κ υ ρ ίω ς μ ετά τη ν το υ ρ κ ικ ή εισ β ο λ ή - π ο λ λ ο ί Κ ρ η τ ικ ο ί λ ό γ ιο ι α ν α γ κ ά σ τη κ α ν ν α μ ετα ν α σ τεύ σ ο υ ν σ τη Β ε ν ε τ ία, όπου κ α ι σ π ούδα σ αν σ ε ιτ α λ ικ ά -κ α ι ό χ ι μ ό νο - π α ν ε π ισ τ ή μ ια π υ κ ν ώ ν ο ν τα ς έ τ σ ι τ ις π ν ευ μ α τικ ές σ χ έσ εις Κ ρ ή τη ς - Β ε ν ετία ς. Η π ροσ φ ορά τω ν λ ο γ ίω ν α υ τώ ν στο ν η σ ί τους α λ λ ά κ α ι σ ε ο λ ό κ λ η ρ ο το Γ έ ν ο ς υ π ή ρ ξε τε ρ ά σ τ ια γ ια τ ί α φ ενός με τη ν α π ο δ η μ ία τους σ υ ν έβ α λ α ν ο υ σ ια σ τ ικ ά σ τη μεταφ ύτευση του α ρ χα ίο υ ελ λ η ν ικ ο ύ κ α ι β υ ζα ντινο ύ π ο λ ιτισ μ ο ύ στη Δ ύ σ η κ α ι αφ ετέρου γ ια τ ί μ ε τη δράση το υς ε κ ε ί σ υ ν τέλεσ α ν σ τη ν σ υ ν έχισ η τη ς α ν ά π τυ ξη ς κ α ι τη ς κ α λ λ ιέ ρ γ ε ια ς τω ν ε λ λ η ν ικ ώ ν γ ρ α μ μ ά τω ν. Τ α υ τό χ ρ ο ν α, η π α ρ ο υ σ ία τω ν Ε λ λ ή ν ω ν λ ο γ ίω ν σ τη Δ ύ σ η κ ρ ίν ε τ α ι ε ξ α ιρ ε τ ικ ά σ η μ α ν τικ ή κ α ι σ ε κ α θ α ρ ά π ο λ ιτικ ό π εδ ίο κα θ ώ ς, έχο ντα ς δ ια ρ κ ώ ς σ τρ α μ μ έν η τη ν προσ οχή τους π ρ ο ς τη ν σ κ λ α β ω μ ένη π α τρ ίδ α τους, μ ε α κ α τα π ό ν η τες ε ν έρ γ ειες επ εδ ίω κ α ν τη ν π ρ ο σ έλκ υ σ η του ενδ ια φ έρ οντο ς κ α ι τη ν εν η μ έ ρω σή τω ν Ε υ ρ ω π α ίω ν π ο λ ιτικ ώ ν, β α σ ιλ ιά δ ω ν κ α ι α ν θ ρ ω π ισ τώ ν π ά νω στο κα υ τό ζή τ η μ α τη ς α π ελευ θ έρ ω σ η ς τη ς Ε λ λ ά δ α ς, μ ε α π ώ τερ ο σ τό χο τη σ υ σ τρ ά τευ σ ή τους ε ν ά ν τια στο ν Ο θ ω μ α ν ό κ α τα κ τη τή. Δ εν εκ π λ ή σ σ ει, επ ομ ένω ς, το γεγ ο νό ς ό τ ι σ τη Δ ύ σ η κ α ι ιδ ια ίτ ε ρ α στη ν Ιτα λ ία κ α τά τον 16 κ α ι 17 α ιώ ν α, ξ εκ ιν ο ύ ν τη ν λ ε ιτ ο υ ρ γ ία το υς διάφ ορα ε λ λ η ν ικ ά σ χ ο λ εία, ό π ω ς το C o lle g io G re c o, που ιδ ρ ύ θ η κ ε το 1576 στη Ρ ώ μ η, το C o lle g io C o ttu n ia n o, ή α λ λ ιώ ς Κ ω τ τ ο υ ν ια ν ή Σ χ ο λ ή, που υπή ρ χε α π ό το 1653 στη Π ά δ ο β α κ α ι είχ ε ιδ ρ υ θ εί μ ά λ ισ τ α α πό το ν Έ λ λ η ν α κ α θ η γ η τή τη ς Φ ιλ ο σ ο φ ία ς στο το π ικ ό π α ν ε π ισ τ ή μ ιο Ιω άννη Κ ω ττο ύ νιο α κ ό μ η τη ν ίδ ια επ οχή α ν ο ίγ ε ι κ α ι το στή ριο» «Φ λ α γ γ ιν ια ν ό Φ ρ ο ν τιο στη Β ε ν ε τ ία με δα π ά νες του Κ ε ρ κ υ ρ α ίο υ ευ ερ γ έτη Θ ω μ ά Φ λα γγίνη κ α ι επ ίσ η ς α ρ κ ετά άλ λ α. Δ ια π ισ τώ ν ο υ μ ε, λ ο ιπ ό ν, ό τ ι π α ρ α τη ρ ώ ντα ς τη ζω ή κ α ι τη δρ ά σ η του Β λ ά χ ο υ μ α ς δ ίν ε τ α ι τα υ τό χρ ο ν α η δ υ ν α τό τη τα ν α μ ε λ ετή σ ο υ μ ε τη ν π ο ρ εία τη ς ε λ λ η ν ικ ή ς λ ο γ ιο σ ύ ν η ς τη ς π ερ ιό δ ο υ α υ τή ς κ α θ ώ ς ε π ίσ η ς κ α ι τω ν κιν ή σ εω ν που π ρ α γ μ α το π ο ιή θ η κ α ν τότε, α πό α υ το ύ ς το υ ς α νθ ρ ώ π ο υ ς του π ν εύ μ α το ς γ ια την π α ιδ ε ία του Γ έν ο υ ς. Μ έ σ α σ ε α υ τά τα δ ύ σ κ ο λα χ ρ ό ν ια ο Β λ ά χ ο ς χ ά ρ α ξ ε τη ν π ο ρ ε ία του με γνώ μ ο να τη ν επ ίτευ ξη τρ ιώ ν υ ψ η λώ ν σ τό χω ν. Ο π ρ ώ το ς ή τ α ν η δ ια ρ κ ή ς π ρ ο σ π ά θ ειά του γ ια την π α ιδ ε ία του ο δεύ τερ ο ς σ τό χο ς του υ π ή ρ ξε η π ρ ο ά σ π ισ η τη ς Ο ρ θ ό δ ο ξη ς Χ ρ ισ τ ια ν ικ ή ς π ίσ τη ς, ε ν ά ν τια σ το υ ς κ ιν δ ύ ν ο υ ς που το ν κ α ιρ ό εκ είν ο τη ν α π ειλ ο ύ σ α ν κ α ι τέλ ο ς το ν τρ ίτο σ τό χο του Κ ρ η τ ικ ο ύ δ ιδ α σ κ ά λ ο υ α π ο τελ ο ύ σ ε η ενίσ χυ σ η το υ α γ ώ να π ο υ έδ ιν α ν ο ι σ υ μ π α τρ ιώ τες του γ ψ τη ν α π ελευ θ έρ ω σ η το υ ς α πό το ν Τ ο υ ρ κ ικ ό ζυγ ό, 7* 7Βλ., Β. Ν. Τατάκης, Γεράσιμος Β )Λ χος ο Κ ρής (1605/7-1685), Βιβλιοθήκη του Ελλ. Ινστ. Βενετίας Βυζαντινών και Μεταβυζαντινών Σπουδών αρ.5, Βενετία 1973, σσ * Βλ., Αθανάσιος Ε. Καραθανάσης, Η Φ λαγγΐνειος Σχολή της Β ενετίας, Θεσσαλονίκη 1974.

14 19 κ α τα β ά λλο ντα ς ταυτόχρονα π ρ ο σ π ά θ εια ν α ευ α ισ θ η το π ο ιή σ ει κ α ι ν α κ ι ν η το π ο ιή σ ει γ ια το σ κο π ό αυτό το υς μ εγ ά λ ο υ ς χ ρ ισ τια ν ο ύ ς η γ εμ ό ν ες της Ευρ ώ π η ς. Κ α ι σ τα τρ ία α υ τά επ ίπ εδ α δ ρ ά σ η ς ο Β λ ά χ ο ς δ ια κ ρ ίθ η κ ε, όπω ς θα δ ια π ισ τώ σ ο υ μ ε α ν α λ υ τικ ό τερ α στη σ υ ν έχεια, κ α ι π μ ά τ α ι σ τη ν ισ το ρ ία τόσο ω ς δ ιδ ά σ κ α λ ο ς κ α ι ιερ ω μ ένο ς όσ ο κ α ι ω ς ένθ ερ μ ο ς π α τρ ιώ τη ς. Ο Τ α τά κ η ς κ ά ν ο ν τα ς ένα ν α π ο λ ο γ ισ μ ό της ζω ή ς κ α ι του έργου του Β λ ά χ ο υ τον χ α ρ α κ τη ρ ίζει πολύ εύ σ τοχα ω ς «ένα φ ο ρ έ α θ ερ μ ή ς π ίσ τ η ς κ α ι, τη ν ίδ ια ώ ρ α, έ ρ ε υ ν η τ ικ ό κ α ί σ υ ν θ ε τ ικ ό ν ο ύ, έ τ ο ιμ ο ν ά δ έ χ ε τ α ι τό ν έο. γ ια τ ί π ρ ό ς α υ τ ό τ ό ν φ έρ ν ει ή σ κ έψ η το υ, χ ω ρ ίς α ύ τ ό ν ά κ λ ο ν ίζ η τη ν κ α λ ά θ ε μ ε λ ιω μ έν η π ίσ τ η το υ. Π ιό ό λ ο κ λ η ρ ω μ έ ν ο ς λ ο ιπ ό ν ά ν θ ρ ω π ο ς κ α ί σ υ ν ε χ ισ τ ή ς το υ β υ ζ α ν τ ιν ο ύ ά ν θ ρ ω π ισ μ ο ύ» 9. Σ τη ν π α ρ ο ύ σ α ερ γα σ ία ε π ιχ ειρ ο ύ μ ε να π ρ ο σ εγγ ίσ ο υ μ ε τον Β λ ά χ ο ω ς δ ιδ ά σ κ α λ ο κ α ι ειδ ικ ό τερ α ω ς συγγραφ έα. Α λ λ ω σ τ ε, όπ ω ς ε ίν α ι γνω στό, η ν εο ελ λ η ν ικ ή π α ιδ εία τω ν χρό νω ν π ρ ιν α π ό την α π ελευ θ έρ ω σ η του Γ έν ο υ ς σ τό χευ ε κ υ ρ ίω ς - α ν ό χ ι α π ο κ λ ε ισ τικ ά - στη δ ιδ α σ κ α λ ία κ α ι την - εκπ α ίδ ευ σ ή του, κ α ι β ρ ισ κ ό τα ν σε μ εγ ά λ ο β αθμό σ τα χ έ ρ ια α νθ ρ ώ π ω ν της Ε κ κ λ η σ ία ς 10. Π ιο σ υ γ κ εκρ ιμ ένα, λ ο ιπ ό ν, θα α σ χ ο λ η θ ο ύ μ ε μ ε το έργο του Β λ ά χ ο υ, Α ρ μ ο ν ία ο ρ ισ τ ικ ή τω ν ό ντω ν, ένα από τα ση μ α ν τικ ό τέρ α.συγγράμματα του, το ο π ο ίο π έρ α α π ό τη μ εγά λη ε π ισ τη μ ο ν ικ ή κ α ι ε κ π α ι δευτική του α ξ ία κ α τέχ ει εξέχ ο υ σ α θέση σ το σ ύ νο λο της σ υ γγρ α φ ική ς του π αραγω γή ς, κα θ ώ ς α π ο τελ εί το ένα α π ό τα δύο μόνο έρ γα του, που πή ραν το δρ όμ ο γ ια το τυπογραφ είο. Μ έ σ α α π ό το π ρ ο ο ίμ ιο 11 κ ιό λ α ς τη ς Α ρ μ ο ν ία ς δ ια κ ρ ίν ο υ μ ε τη ν μ εγάλη αγάπ η που έτρεφ ε ο Β λ ά χ ο ς γ ια τη μ ά θ η σ η κ α ι τη ν α τα λ ά ν τευ τη π επ ο ίθ η σ ή του ό τ ι γ ια το ν ά νθρω πο η γνώ σ η ε ίν α ι α π α ρ α ίτη τη π η γή ζω ή ς κ α ι δύναμης ε ίν α ι αυτή που μ π ο ρ εί ν α επ ιφ έρ ει εσ ω τερ ικ ή ισ ο ρ ρ ο π ία κ α ι ψ υχική κ α ι π ν ευ μ α τικ ή α ν ά τα σ η σ το ν άνθρω πο ε ίν α ι αυτή που το ν ε ξυ ψ ώ νει α π ό τη ν γ ή ιν η φύση του, φ έροντάς το ν π ιο κ ο ν τά στο Θ ε ό. Σ τό χ ο ς α υ τή ς τη ς ε ρ γ α σ ία ς, επ ο μ ένω ς, ε ίν α ι ν α π ρ ο σ π α θ ή σ ε ι ν α π α ρ ο υ σ ιά σ ει μ ία έκθ εση τω ν σ υ σ τα τικ ώ ν μ ερ ώ ν τη ς Α ρ μ ο ν ία ς, ό π ου θα α ν α λ ύ ο ν τα ι τα δ ο μ ικ ά τη ς σ τ ο ιχ ε ία κ α θ ώ ς επ ίσ η ς κ α ι το σ κ ε π τ ικ ό π ά νω σ το ο π ο ίο σ τη ρ ίχ θ η κ ε ο συγγραφ έας για ν α δ ώ σ ει τη σ υ γ κ ε κ ρ ιμ έ ν η μ ο ρ φή σ το έρ γο του α κ ό μ η ν α κ α τ α δ ε ίξ ε ι τ ις του σ υ γ γ ρ ά μ μ α το ς, ο ι ο π ο ίες χρ ή ζο υ ν π ερ α ιτέρ ω λ επ το μ ερ έσ τερ η ς μ ελέτη ς. Ε π ίσ η ς ε π ιχ ε ιρ ή θ η κ ε μ ε τη β ο ή θ εια α ν α λ υ τικ ώ ν π ιν ά κ ω ν ν α κ α τα γ ρ α φ εί κ α ι ν α α π ο τυ π ω θ εί ο ε π ισ τη μ ο ν ικ ό ς κ α ι ο υ σ ια σ τ ικ ά γ ν ω σ τικ ό ς π λ ο ύ το ς, που ε ίν α ι κ ρ υ μ μ έν ο ς σ τις σ ελ ίδ ες τη ς Α ρ μ ο ν ία ς. Τ έ λ ο ς η π α ρ ο ύ σ α ερ γ α σ ία φ ιλ ο δ ο ξε ί ν α απ ο - τε λ έ σ ε ι μ ια ερ γ α σ ία, σ το υ ς κ ό λ π ο υ ς τη ς ο π ο ία ς θα μ π ο ρ εί κ α ν ε ίς ν α β ρ ει 9 Πρβλ. Β.Ν. Τατάκης, ό.π., Βλ., Νίκος Ψημένος, Η Ελληνική Φλοσ οφ ία οπ ό το 1453 ω ς το Η κυριαρχία του Α ριστοτελισμού, Γϊροκορνδαλική και κορυδσλική περίοδος,, τομ. Α\ Φιλοσοφική και Πολιτική Βιβλιοθήκη αρ.26, εκδ. Γνώση, Αθήνα 1988, σσ Π Γεράσιμος Βλάχος, Α ρμονία Οριστική τω ν όντων, σ. 1-3.

15 2 0 l σ υγκεντρ ω μ ένες σ ε έ ν α σ ώ μ α ό λ ε ς τ ις σ χ ε τικ έ ς μ ε τ ο Β λ ά χ ο κ α ι τη ν Α ρ μ ο ν ία του μ ελέτες, ο ι ο π ο ίες ω ς τώ ρ α β ρ ίσ κ ο ν τα ν δ ιά σ π α ρ τςς σ ε π ο ικ ίλ ε ς β ιογρ α φ ίες κ α ι ερ γα σ ίες, π ο υ κ α τ ά κ α ιρ ο ύ ς έχο υ ν ε κ π ο ν η θ ε ί γ ια το ν συγγραφ έα κ α ι το έρ γο του.

16 Η 22 Κ Ε Φ Α Λ Α Ι Ο Π Ρ Ω Τ Ο Η ζω ή κ α ι τ ο έρ γ ο το υ Γ ε ρ α σ ίμ ο υ Β λ ά χ ο υ Ο ιερ ο μ ό ν α χο ς κ α ι α ρ γό τερ α Μ η τ ρ ο π ο λ ίτ η ς Φ ιλα δ έλ φ εια ς, Γ ε ρ ά - σ ιμ ο ς Β λ ά χ ο ς 1 γεννή θ η κε σ τη ν Κ ρ ή τ η κ α ι σ υ γ κ εκ ρ ιμ έν α σ ε έν α α π ό τα χ ω ρ ιά τη ς ευ ρ ύτερ η ς π ερ ιο χή ς το υ Χ ά ν δ α κ α το έτος 1605 ή 1607 κ α ι πέθανε στη Β ε ν ε τ ία το έτο ς 1685, θ ε ω ρ είτα ι γ ε ν ικ ά ω ς ένα ς ε ξ α ιρ ε τ ικ ά σ η μ α ν τικ ό ς λ ό γ ιο ς του 17ου α ιώ ν α. Ο ι π λη ρ οφ ορ ίες, που δ ια θ έτο υ μ ε γ ια τα π ρ ώ τα χ ρ ό ν ια τη ς ζω ή ς του ε ίν α ι ελ ά χ ισ τες κ α ι σ υ χνά α ν τιφ α τικ ές2. Α μ φ ισ β η το ύ μ εν η ε ίν α ι α κ ό μ η κ α ι η α κ ρ ιβ ή ς χ ρ ο ν ο λ ο γ ία τη ς γ έν ν η σ ή ς του. Ό π ω ς π α ρ α τή ρ η σ ε ή δη ο Γ ε ώ ρ γ ιο ς Σ π υ ρ ιδ ά κ η ς3, σύμφ ω να μ ε τη ν επιγρ α φ ή τη ς π ρ ο σ ω π ο γρ α φ ία ς του, που β ρ ίσ κ ετα ι στο α ρ χείο τη ς ε λ λ η ν ικ ή ς κ ο ιν ό τη τα ς τ η ς Β ε ν ε τ ία ς, το 1685 είχ ε η λ ικ ία 78 ετώ ν, επ ο μ ένω ς π ρ έπ ει ν α γ εν ν ή θ η κ ε το 1607, ενώ από το β ιβ λ ίο θανάτω ν τη ς ε κ κ λ η σ ία ς το υ Α γ ίο υ Α ν τ ω ν ίο υ στη Β ε ν ε τ ία π ρ ο κύ π τει ό τι π έθ α νε σ ε η λ ικ ία 80, επ ο μ έν ω ς η χ ρ ο ν ο λ ο γ ία γέν ν η σ ή ς του ε ίν α ι το Α γ ν ω σ το ς όμ ω ς, π α ρ α μ έ ν ει κ α ι ο α κ ρ ιβ ή ς τό π ο ς γ έν ν η σ η ς κ α ι η κα τα γω γή του Γ ε ρ α σ ίμ ο υ Β λ ά χ ο υ. Λ α μ β ά ν ο ν τ α ς υπόψ η μ α ς ένα 'Για τη ζωή και το έργο του Γερασίμου Βλάχου βλ. προπάντων τον Β.Ν. Τατάκη, Γεράσιμος Β λάχος ο Κ ρής (1605/7-1685), Βιβλιοθήκη του Ελλ. Ινστ. Βενετίας Βυζαντινών και Μεταβυζαντινών Σπουδών αρ.5, Βενετία 1973, [Πρβλ, τη βιβλιοκρισία του έργου αυτού από την Βασιλική Μπόμπου-Σταμάτη στα Ελληνικά 28/1975, σσ ]. Βλ. επίσης, Κ. Ν. Σάθας, Ν εοελληνική Φ ιλολογία, Β ιογρσφίαι τω ν εν τοις γράμμσσι δισλαψ σντω ν Ε λλήνω ν από της κατα/.ύσεως της Βνζσντινής Α υτοκρατορίας μέχρι της Ελληνικής Ε θνεγερσίας ( ), ε ν Αθήναις 1868, σσ Ανδρόνικος Κ. Δημητρακόπουλος, Π ροσθήκαι και διορθώ σεις εις την Ν εοελληνικήν φιλολογία ν Κ ω νσταντίνου Σ άθα, εν Λειψία, τύποις Μετζγερ και Βιττιγ 1871, σσ Γεώργιος Κσυρνούτος, Λ όγιοι της Τουρκοκρατίας, τομ. Β', Βασική Βιβλιοθήκη Αετού αρ.5, Αθήνα χ.χ., σ.σ Γεώργιος Σπυριδάκης, Γ φ ά σ ιμ ο ς Β λάχος ( λ ανατ. από την Επετηρίδα του Μεσαιωνικού αρχείου, τόμ. 8, Αθήνα 1949, σσ Γεώργιος I. Ζαβίρας, Ν έα Ε λλάς ή Ε λληνικόν Θέατρον, Εταιρεία Μακεδονικών Σπουδών, Επιστημονικά! Πραγματείαν Σειρά Φιλολογική και Θεολογική, Αθήνα 1972, σσ Νίκος Κ. Ψημμένος, Η Ελληνική Φ ιλοσοφία από το 1453 ως το 1821, Η Κ υριαρχία του Αριστοτελισμού, Π ροκορυδαλική και κορυδαλική ττερίοδος, τομ. Α\ Φιλοσοφική και Πολιτική Βιβλιοθήκη αρ.26, εκδ. Γνώση, Αθήνα 1988, σ. 185 (βιογραφικό σημείωμα} σσ Πρβλ., Γεώργιος Κσυρνούτος, ό.π. σ. 47: «Για την οικογενειακή του προέλευση και τα πρώτα χρόνια της ζωής του οι πληροφορίες που κατέχουμε είναι λιγοστές και αντιφατικές. Αν η καταγωγή του δηλ. απ το Μεραμβέλλο είναι βέβαιη, τότε μπορεί αν είναι γόνος ή συγγενής κάποιου παπα-δημήτρη Βλάχου, που τον συναντάμε στο χωριό Φσυρνη κατά τα 1622.» Βλ. επίσης Β.Ν. Τατάκης, ό.π., σ. 3. 3Πρβλ,, Γεώργιος Σπυριδάκης, ό.π. σ. 70. Βλ. επίσης Β.Ν. Τατάκης, ό,π., σ. 3 κ.ε.

17 23 εκτενές π ο ίη μ α του Μ α ρ ίν ο υ Ζ ά ν ε Μ π ο υ ν ια λ ή 4, στο ο π ο ίο ο Β λ ά χ ο ς χ α ρ α κ τη ρ ίζετα ι ω ς σ τό λ ισ μ α κ α ι κ ό σ μ η μ α του Χ ά ν τ α κ α 5, μπορούμε^ να υ ποθέσουμε, ό τι ο ι ρ ίζες της ο ικ ο γ έν ειά ς του β ρ ίσ κο ντα ν σ τη ν, ενδ οχώ ρ α του Χ ά ν δ α κ α, π ιθ α νώ ς στην π ερ ιφ έρ εια Μ ε ρ α μ π έ λ ο υ 6. Α ν α φ ο ρ ικ ά με την ο ικ ο γ έν ειά του, ούτε ο ίδ ιο ς ο Β λ ά χ ο ς ού τε κ α ι κ ά π ο ιο ς από το υς μ ετα γενέσ τερ ου ς βιογράφ ους του κ α τα γ ρ ά φ ει σ χ ετικ ές πληροφ ορίες. Ο ι μόνες αναφ ορές που έχο υ μ ε γ ια σ υ γ γ εν ικ ά του π ρ ό σ ω π α π ρ ο έρ χο ν τα ι α πό το ν ίδ ιο κ α ι ε ίν α ι ελ ά χ ισ τες. Σ υ γ κ ε κ ρ ιμ έ ν α γ ν ω ρ ίζου μ ε ό τ ι ο Β λ ά χ ο ς είχ ε δύο α νη ψ ιού ς μ ε το υς ο π ο ίο υ ς είχ ε πολύ σ τενές σ χ έ σ εις, το ν ιερ ο μ ό ν α χο Γ ρ η γ ό ρ ιο Β λ ά χ ο κ α ι το ν ιερ ο μ ό ν α χ ο κ α ι δ ιδ ά σ κ α λ ο Α ρ σ έ ν ιο Κ α λ λ ο ύ δ η 7, ο ι οπ ο ίο ι το ν σ υ νόδ ευ α ν σ υ χ ν ά σ τα τ α ξ ίδ ια του κ α ι το ν βοηθ ούσ αν σ το έργο του. Ε π ίσ η ς, α π ό τη δ ια θ ή κ η του Β λ ά χ ο υ π ρ ο κ ύ π τει ό τ ι υ π ή ρ χε ένα ς θ είο ς του, π ο υ ο ν ο μ α ζό τα ν Γ ε ώ ρ γ ιο ς κ α ι του ή τα ν ε ξα ιρ ε τ ικ ά α γ α π η τό ς8, κα θ ώ ς επ ίσ η ς κ α ι μ ία αδελφ ή που ο ν ο μ α ζό τ α ν Ε λένη Β λ ά χ ο υ κ α ι είχ ε δύο κ ό ρ ες, τη ν Ε λ ε ο ν ώ ρ α κ α ι τη Μ α ρ ία Κ ο λ ω ν ά 9. Π ο υ θ εν ά ό μ ω ς δεν γ ίν ε τ α ι αναφ ορ ά στο υ ς γ ο ν ε ίς του, γ εγ ο ν ό ς π ο υ ο δ η γ ε ί το ν Κ ω ν σ τα ν τίν ο Μ έ ρ τ ζ ιο σ το σ υ μ π έρ α σ μ α ό τ ι ο Β λ ά χ ο ς ε ν δ έ χ ε τα ι ν α το υ ς ε ίχ ε χ ά σ ε ι σε πολύ μ ικ ρ ή η λ ικ ία 10. Ο ι εγ κ ύ κ λ ιες σπ ουδές το υ Γ ε ρ ά σ ιμ ο υ Β λ ά χ ο υ ε ίν α ι π ιθ α ν ό ν α π ρ α γ μ α το π ο ιή θ η κ α ν στο Σ ιν α ϊτ ικ ό μ ε τό χ ι τ η ς Α γ ία ς Α ικ α τ ε ρ ίν η ς 11, το οπ ο ίο φ α ίνετα ι πω ς ή τα ν το μ ο ν α δ ικ ό ε κ π α ιδ ευ τικ ό ίδ ρ υ μ α, π ο υ λ ειτο υ ρ γ ο ύ σ ε εκ είν η τη ν εποχή σ τη ν Κ ρ ή τ η κ α ι στο ο π ο ίο, ό π ω ς υ π ο σ τ η ρ ίζε τ α ι, φ οίτη σ α ν επ ιφ α νείς έλλ η νες λ ό γ ιο ι τη ς Κ ρ ή τ η ς του 16ου κ α ι 17ου α ιώ ν α 12. Γ ια τ ις π ερ α ιτέρ ω α νώ τερ ες σ π ο υ δ ές του ε ικ ά ζ ε τ α ι ό τ ι ο Β λ ά χ ο ς μ ετέβ η σ τη ν Ιτα λ ία κ α ι φ οίτησε π ιθ α ν ό τα τα σ ε κ ά π ο ια σ χο λή ή π α ν ε π ισ τ ή μ ιο - τη ς Π ά δ ο β α ς ή τη ς Β ε ν ε τ ία ς 13- η π λ ή ρ ο φ ο ρ ία αυ τή, ό μ ω ς, δεν επ ιβ ε β α ιώ ν ετα ι α πό τ ις πη γ ές14. ^Μαρίνου Τζάνε Μπσυνιαλή, Ο Κ ρητικόςπ όλεμος, εκδ. Α. Νενεδάκη, Αθήνα Στο ποίημα ομ Τ. Μπουνιαλής αναφέρει χαρακτηριστικά (Πρβλ, σχετικά: Ανδρόνικος Δημητρακόπσυλος, ό.π., σ. 53.): Καί τώρα πρέπει, Χάνδακα, μέ σένα νά συντρέξω μέ άνθη πολυποίκιλα στεφάνι νά σοϋ πλέξω γιά τόν λαμπρόν σου ήλιον κι' άξιον μητροπολίτην Βλάχον τόν Κυρ Γεράσιμον τόν νέον Σταγειρίτην γιά ν' άκουσθή έδώ καί κεΐ εις την κοσμογραφίαν πώς έχεις την Βεντιά μέγαν Φιλαδέλφειαν. 6 Βλ, Γεώργιος Σπυριδάκης, ό.π. σσ και Β.Ν. Τατάκης, ό.π. σσ Για τον Αρσένιο Καλλούδη βλ., επίσης στον Γεώργιο I. Ζαβίρα, ό.π., σσ Βλ., Κωνσταντίνος Μέρτζιος, Η διαθήκη του Γερασίμου Β λάχου του Κρητός, Ο Mikpoc Ελληνοανηucov. τεύχος 2 \ Ιωάννινα 1960, σ Βλ., Κωνσταντίνος Μέρτζιος, ό.π., σ Βλ, Κωνσταντίνος Μέρτζιος, ό.π., σ Αργίνη Γ. Φραγκσύλη, ίγ Σ ινσ ία Σ χολή της Αγ. Αικατερίνης στο Χάνδακα, Βιβλιοπωλείο των Βιβλιόφιλων, Αθήνα Βλ, Γεώργιος Κσυρνσύτος, ό.π. 13Βλ, Γεώργιος Σπυριδάκης, ό.π. σ 73 και Κωνσταντίνος Σάθας, ό.π., σ Βλ, Β,Ν.Τατάκης, ό.π., σσ. 5-6.

18 24 Μ ε τ ά την ο λ ο κ λ ή ρ ω σ η τω ν σ π ου δώ ν του κ α ι αφού δ έχτη κ ε j o ιε ρ α τικό σ χή μ α, η ζω ή του Γ ε ρ α σ ίμ ο υ Β λ ά χ ο υ μ ο ιά ζε ι ν α κ ιν ε ίτ α ι α ν ά μ εσ α στο τρίπτυχο: κ ή ρ υ γμ α, δ ιδ α σ κ α λ ία, συγγραφ ή. Σύ μ φ ω να μ ε ό λ ες τις μ α ρτυρίες, λο ιπ ό ν, ο Β λ ά χ ο ς α π ό το 1640 έω ς κ α ι το 1655 ζ ε ι κ α ι δρ α σ τη ρ ιο π ο ιείτα ι στον Χ ά ν δ α κ α, φ έρει το σ χ ή μ α του ιερ ο μ ο ν ά χο υ, ε ίν α ι «δη μόσ ιος δ ιδ ά σ κ α λ ο ς τω ν επ ισ τη μ ώ ν» κ α ι το υ έ χ ει α π ο ν εμ η θ εί ο τίτ λ ο ς του μέγα κ ή ρ υ κ α του ιερ ού Ε υ α γ γ ελ ίο υ. Τ η μ εγά λη φ ήμη, που ε ίχ ε ή δη α π ο κ τή σ ει ω ς «πεπα ιδευμ ένος θεολόγος» κ α ι «σοφός», τη ν επ ιβ εβ α ιώ ν ε ι ω ς ένα βαθμό κ α τά το ν Σ π υ ρ ιδ ά κ η 15 κ α ι το γ εγο νό ς ό τι α πό α υ τό ν ζή τη σ ε ο πρω τοψ άλτης της Μ η τρ ό π ο λ η ς του Χ ά ν δ α κ α Δ η μ ή τρ ιο ς Τ α μ ία ς ερ μ η νευ τική απάντη ση του ά σ μ α το ς «τερερέ». Τ α χρ ό νια αυτά, όμω ς, ο ι κ ά τ ο ικ ο ι τη ς Κ ρ ή τη ς δ ιεξή γ α γ α ν στο πλευρό τω ν Β εν ετώ ν π ό λεμ ο ενα ν τίο ν τω ν Τ ο ύ ρ κ ω ν εισ β ο λέω ν, ο ι ο π ο ίο ι μ ά λ ισ τα από το ν Μ ά ιο του 1648 είχ α ν α ρ χ ίσ ε ι την εν τα τικ ή π ο λ ιο ρ κ ία του Χ ά ν τ α κ α, που κ ρ ά τη σ ε 21 χρ ό ν ια. Α π έ ν α ν τ ι σ το ν α γ ώ να α υ τό ο Β λ ά χ ο ς δεν έμ ειν ε ούτε α σ υ γ κ ίν η το ς ού τε α μ έτο χ ο ς' με τη ν ιδ ιό τη τά του ω ς ιερ ο κ ή ρ υ κ α του Ε υ α γ γ ελ ίο υ ό χ ι μόνο δ ίδ α σ κ ε σ τους π ισ το ύ ς το λό γ ο του Θ εο ύ, α λ λ ά τα υ τόχρ ονα το υς π α ρ α κ ιν ο ύ σ ε ν α σ υ μ μ ετέχο υ ν ενερ γά κ α ι στον π ό λεμ ο κ α τά τω ν Τ ο ύ ρ κ ω ν. Ο ίδ ιο ς εξά λ λ ο υ α π ο τελ ε ί φ ω τεινό π α ρ ά δ ειγμ α γ ια το π ο ίμ ν ιό του κ α θ ώ ς σ υ ν έδ ρ α μ ε στον α γ ώ να ό χ ι μόνο κη ρ ύ σ σ ο ντα ς το λόγο του Θ εο ύ, α λ λ ά κ α ι έμ π ρ α κ τα εν ισ χ ύ ο ν τά ς το ν ο ι κ ο ν ο μ ικ ά, ή α κ ό μ η, όταν ο ι π ε ρ ισ τ ά σ εις το α π α ίτη σ α ν, μη δ ισ τά ζο ν τα ς ν α λ ά β ε ι μέρος σ ε ένο π λες σ υ μ π λ ο κ ές16. Δ ε ν ε ίν α ι μ ά λ ισ τα κ α θ ό λ ο υ τυ χ α ίο ό τι ο ι Τ ο ύ ρ κ ο ι τον είχ α ν ε π ικ η ρ ύ ξ ε ι κ α ι, ότα ν α ρ γ ό τερ α, μ ετά τη ν μ ετεγκα τά σ τα σ η του ιδ ίο υ στη Β ε ν ε τ ία, κ α τέ λ α β α ν το ν η σ ί, π ο ύ λ η σ α ν τη Μ ο ν ή, στη ν ο π ο ία ή τα ν ηγ ο ύ μ εν ο ς17. Τ η ν π ερ ίο δο τη ς π α ρ α μ ο νή ς του σ το Χ ά ν δ α κ α ο Β λ ά χ ο ς ξ ε κ ιν ά τη ν συγγραφ ική του δ ρ α σ τη ρ ιό τη τα Τ ο π ρ ώ το κ είμ εν ο, που π ρ ο έρ χ ετ α ι α πό τη γραφ ίδα του Β λ ά χ ο υ κ α ι έ χ ε ι γρ α φ εί σ το ν Χ ά ν δ α κ α το έτο ς 1640, ε ίν α ι το α νέκδ οτο Ε ι ς ά π α σ α ν τή ν φ υ σ ικ ή ν π ρ α γ μ α τ ε ία ν π ρ ο ο ιμ ια κ ά ζητήματα π α ρ ά Γ ερ α σ ίμ ο υ ιε ρ ο μ ο ν ά χ ο υ Β λ ά χ ο υ τ ο ϋ Κ ρ η τό ς έκτεθ έντα 19. Ε π ίσ η ς α ν ά μ εσ α σ το 1640 κ α ι το 1653 τ ο π ο θ ε τε ίτα ι κ α ι η ο λ ο κ λ ή ρ ω σ η ενό ς α π ό τα σ η μ α ν τικ ό τερ α, κ α τ ά γ εν ικ ή ο μ ο λ ο γ ία, έρ γα του: Ε ις ά π α σ α ν τή ν λ ο γ ικ ή ν π ρ α γ μ α τ ε ία ν το ϋ Ά ρ ισ τ ο τ έ λ ο υ ς π α ρ α φ ρ ά σ εις τε κ α ί ζητήματα 20. Λ ίγ ο α ρ γό τερ α, π ρ ο ϊό ν τη ς σ υ γγρ α φ ι 15Βλ, Γεώργιος Σπυριδάκης, ό.π., σ. 74, 16Για τη δράση του Γερασίμου Βλάχου κατά την διάρκεια της πολιορκίας του Χάντακα βλ.: Γεώργιος Σπυριδάκης, ό.π. σσ και Β.Ν.Τατάκης, ό.π., σσ Βλ., Β.Ν.Τατάκης, ό.π., σ.. 18 Για τον πλήρη κατάλογο των έργων του Βλάχου βλ.: Γεώργιος Σπυριδάκης, ό,π., σσ και Β.Ν.Τατάκης, ό.π:, σσ Πρβλ, Β.Ν.Τατάκης ό.π,, σ. 7. Βλ. επίσης Βασιλική Μπόμπου-Σταμάτη, στα Ελληνικά 28/1975,σσ Περίληψη του όλου έργου μας προσφέρει ο Τατάκης, ό.π., σ , αποσπάσματα του έργου αυτού δημοσίευσαν οι: Νίκος Ψημμένος ό.π., σσ , η συνάδελφος Μαρία Κουντσυράκη (με σύ

19 25 κή ς του δρ ά σ η ς θα α π ο τελέσ ου ν ο ι τρ ε ις π ρ ώ το ι τό μ ο ι ( A ', Β ', Γ ') τω ν Δ ιδ α χ ώ ν του21 2, ο ι οπ οίες π ερ ιλ α μ β ά ν ο υ ν τα κη ρ ύ γμ α τα του Β λ ά χ ο υ στο Χ ά ν τ α κ α κ α τά την περ ίοδο Τ ο α ξιο λ ο γ ό τα το αυτό σ υ γγρ α φ ικό εγχείρ η μ α, που σ υ ν ο λ ικ ά α ρ ιθ μ ε ί δώ δ εκα τόμους, μας π ρ οσ φ έρ ει π ο λύ τιμ ες πληροφ ορίες τόσο γ ια την κ η ρ υ γ μ α τικ ή δράση του Β λ ά χ ο υ ό σο κ α ι γ ια τις ισ το ρ ικ ο -κο ιν ω ν ικ ές σ υ ν θ ή κ ες του τόπου σ τον ο π ο ίο ζού σ ε ω ς ε κ κ λ η σ ια σ τικ ό ς λειτουργός. Α ν α φ ο ρ ικ ά μ ε τ ις Δ ιδ α χ ές ο Δ η μ η τρ α - κόπ ουλος χ α ρ α κ τη ρ ισ τικ ά α ναφ έρ ει ότι: «Σ υ ν έγ ρ α ψ ε δ έ κ α ί χ υ δ α ίρ γ λ ώ σ σ η π λ ε ίσ τ α ς κ α ί ύ π α ύ τ ο ΰ π ρ ο σ φ ω ν η θ ε ίσ α ς δ ιδ α χ ά ς, ο μ ιλ ία ς τε κ α ί λ ό γ ο υ ς» 23. Α ρ γ ό τερ α κ α ι ο Τ α τ ά κ η ς θα το ν ίσ ει: «Ο ί δ ιδ α χ ές είν α ι γραμμένες σ τή ν όμ ιλουμ ένη τότε γ λ ώ σ σ α κ α ί σ ν ν ισ τ ο ϋ ν ένα α π ό τά π ο λύ τιμ α ό ρ γα ν α μ έ τά ό π ο ια ό ά νώ τερ ο ς α υ τ ό ς Δ ά σ κ α λ ο ς έπ ιδ ιώ κ ει νά φ ω τίζη τό Γ ένος» Τ ο 1650 ο Β λ ά χ ο ς υ π ο β ά λ λ ει υπ ο ψ η φ ιότη τα γ ια τη θέση του δ ιδ α σ κ ά λο υ στη Σ χ ο λ ή τη ς ελ λ η ν ικ ή ς κ ο ιν ό τη τα ς τη ς Β ε ν ετία ς, υπ οψ ηφ ιότη τα, η ο π ο ία τ ε λ ικ ά έγινε δεκτή μ ό νο μ ετά α π ό πέντε χρ ό ν ια. Έ τ σ ι το Ο C 1655 φ εύγει γ ια τη ν Β εν ετία " μ α ζί με τους δύο α νεψ ιού ς του, τον ιε ρ ο μόναχο Γρ η γ ό ρ η Β λ ά χ ο κ α ι τον Α ρ σ έ ν ιο Κ α λ λ ο ύ δ η 26. Σ τη ν Β ε ν ε τ ία ο Β λ ά χ ο ς θα π α ρ α μ ε ίν ε ι π ερίπ ου οχτώ χ ρ ό ν ια, θα έρ θ ει σ ε επαφ ή με π ο λ λού ς πεφ ω τισ μένους έλλ η νες κ α ι μη λ ό γ ιο υ ς τη ς εποχή ς, με το υς ο π ο ίο υ ς στη σ υ ν έχεια θα δ ια τη ρ ή σ ει τα κ τικ ή α λ λ η λ ο γ ρ α φ ία κ α ι γ ό ν ιμ ε ς επαφ ές27. Η π ερ ίο δ ο ς τη ς π α ρ α μ ο νή ς του σ τη ν Β ε ν ε τ ία θ α α π ο τελ έ σ ε ι μ ία από τ ις π ιο δ η μ ιο υ ρ γ ικ ές π ερ ιό δ ο υ ς τη ς ζω ή ς του Β λ ά χ ο υ, τό σ ο ώ σ τε ν α επ ιτρ έπ ει στους σύγχρονούς μ α ς μ ελ ετη τές τη ς ζω ή ς κ α ι του έρ γο υ του ν α υποθέτουν ό τι κ ά π ο ια π ρ ο σ χέδ ια τω ν. ερ γ α σ ιώ ν του θ α π ρ έπ ει ή δ η ν α τα είχ ε ξ ε κ ιν ή σ ε ι σ τη ν Κ ρ ή τ η 28. Ο Τ α τ ά κ η ς σ η μ ε ιώ ν ε ι α ν α φ ο ρ ικ ά μ ε τη ν θ εμ α τικ ή τω ν έρ γω ν αυτώ ν: «Τ α κ υ ρ ία κ έντρ α τω ν σ υ γ γ ρ α φ ώ ν τ ο ν Β λ ά χ ο υ σ τη ν π ε ρ ίο δ ο τούτη, ε ίν α ι η φ ιλ ο λ ο γ ία κ α ί η φ ιλ ο σ ο φ ία, μ έ ά ρ ισ τ ο τ ελικ ά π ά λ ι κ υρίω ς θέματα. Έ δώ ά ρ χ ίζ ει κ α ί ή ά π α σ χ ό λ η σ ή το ν μ έ τη σ χ ο λ α σ τ ικ ή φ ιλ ο σ ο φ ία. Έ τ σ ι ο ν ο μ ά ζ ει ό Β λ ά χ ο ς τη ντομο εισαγωγικό σημείωμα), στο περιοδικό Τα Νέα του ΚΕ.ΝΕ.Φ.. τευχ. 2, Ιωάννινα, φθινόπωρο 1998, σσ , υπό τον τίτλο: δείγματα Ν εοελληνικού Φ ιλοσοφικού Λ όγου: Γερασίμου Β λάχου και ο Κώστας Θ. Πέτσιος στο ανθολόγιο, Η Λογική στη Ν εότερη Ελλάδα, τόμ. Β', Ιωάννινα 1999, σσ, Οι πλήρεις τίτλοι των έργων είναι: Τόμος Α' Διδαχών Γερασίμου Φιλαδέλφειας ένθα εισί διδαχαί λεχθείσαι εν Κρήτη κατά το αχνβ' έτος* έχει φύλλα 124. Τόμος Β' Διδαχών ένθα εισί διδαχαί λεχθείσαι κατά το αχνγ' έτος έως Αυγούστου ιε' αχνδ'* έχει φύλ Τόμος Γ ' Διδαχών λεχθεισών αχνδ'εν Κρήτη έως αχνε'(α) έχει φύλ Βλ., Γεώργιος Σπυριδάκης ό.π., σσ και Β.Ν. Τατάκης ό.π., σσ Πρβλ., Ανδρόνικος Κ. Δημήφακόπσυλος ό.π., σ Πρβλ., Β.Ν.Τατάκης ό.π., σ Βλ., Β.Ν.Τατάκης ό.π., σσ Περισσότερες πληροφορίες για τους ανεψιούς του Βλάχου βλ. Γεώργιος Σπυριδάκης ό.π., σ Βλ., Γεώργιος Σπυριδάκης ό.π., σσ Βλ., Β. Ν. Τατάκης ό.π., σ. 52.

20 θ εο λο γικ ή φ ιλ ο σ ο φ ία τώ ν Β υ ζ α ν τ ιν ώ ν Π α τέρ ω ν» 29 Σ υ ν ο λ ικ ά ο Β λ ά χο ς κλη ρ ο δότη σ ε στη ν εο ελ λ η ν ικ ή γ ρ α μ μ α τεία, τη σ υ γ κ εκρ ιμ ένη π ερ ίο δο, ένα σώμ α δεκα οκτώ έρ γω ν2930, μ ετα ξύ τω ν ο π ο ίω ν π ε ρ ιλ α μ β ά ν ο ν τα ι τα σ υγγρ άμ μ α τά του: Θ η σ α υρός τής έ γ κ υ κ λ ο π α ιδ ικ ή ς βά σ εω ς τετρ ά γλω σ σ ος μ ετά τής τω ν έπ ιθ έτ ω ν έκ λ ο γή ς και' δ ιτ τ ο ύ τώ ν λ α τ ιν ικ ώ ν τε κ α ί ιτ α λ ικ ώ ν λέξεω ν π ίνα κ ο ς. Έ κ δ ια φ ό ρ ω ν π α λ α ιώ ν τε κ α ί νεω τέρω ν λεξικ ώ ν σ υ λ λ εχ θ είς π α ρ ά Γ ερ α σ ίμ ο υ Β λ ά χ ο υ τοϋ Κ ρητός, κ α θ η γο υ μ ένο υ τής μ ο νή ς τοϋ μ ε γ ά λ ο υ Γ εω ρ γίο υ σ κ α λω το ϋ, κ ή ρυκος τοϋ ίερ ο ϋ ε υ α γ γ ε λ ίο υ κ α ί τώ ν επ ισ τη μ ώ ν κ α τ ά μ φ ο τέρ α ς τάς δ ια λ έκ το υ ς δ ιδ α σ κ ά λ ο υ, που τυ π ώ θη κε στη Β ε ν ε τ ία το έτο ς 1659 κ α ι Α ρ μ ο ν ία ο ρ ισ τ ικ ή τώ ν ό ν τ ω ν κ α τά τούς Ε λ λ ή ν ω ν σ ο φ ο ύ ς σ υντεθ εϊσ α π α ρ ά Γ ερ α σ ίμ ο υ Β λ ά χ ο υ τοϋ Κ ρητός, κ α θ η γο υ μ ένο υ τοϋ Μ ε γ ά λ ο υ Γ εω ρ γίο υ Σ κ α λω το ϋ, ε υ α γ γ ε λ ικ ο ύ κ ή ρ υ κ ο ς κ α ί τών έπ ισ τη μ ώ ν δ ιδ α σ κ ά λ ο υ, που τυ π ώ θη κε στο τυπογραφ είο του A n d ree Ju lia n i, επ ίσ η ς στη Β εν ετία, κ α τά το έτος Α ξ ιζ α ν α σ η μ ειώ σ ο υ μ ε ό τ ι τα δύο α υ τά έρ γα του ε ίν α ι κ α ι τα μ ο ν α δ ικ ά που τυ π ώ θ η κα ν Ό λ ο ι σ χεδόν ο ι β ιογρ άφ οι του Κ ρ η τ ικ ο ύ ιερ ω μ ένο υ κ α ι δ ιδ α σ κ ά λο υ δέχο ντα ι ό τ ι κ α τά τη ν δ ιά ρ κ ε ια τη ς π α ρ α μ ο ν ή ς του σ τη ν Β ε ν ε τ ία ο -Β λ ά χο ς δ ιετέλ εσ ε ιερ ο κ ή ρ υ κ α ς του Ε υ α γ γ ε λ ίο υ κ α ι εφ η μ έρ ιο ς τη ς Ε λ λ η - ν ικ ή ς Κ ο ιν ό τη τα ς σ τη ν ε κ κ λ η σ ία το υ Α γ ίο υ Γ ε ω ρ γ ίο υ Μ ο ν α δ ικ ή ε ξ α ί ρεση α π ο τελ εί, όσ ο γ ν ω ρ ίζου μ ε, ο Τ α τ ά κ η ς, ο ο π ο ίο ς ισ χ υ ρ ίζ ε τ α ι ό τι «Π ρ ό κ ειτα ι π ε ρ ί π λά νη ς, δ ιό τ ι ή μ ό νη π η γή θ ετικ ή ς π λ η ρ ο φ ο ρ ία ς, τά ά ν τ ίσ τ ο ιχ α β ιβ λ ία π ρ α κ τ ικ ώ ν τής Ε λ λ η ν ικ ή ς Κ ο ιν ό τ η τ ο ς, δ έν π ε ρ ιέχ ο υ ν π ρ ά ξη έκ λ ο γή ς τ ο ν Β λ ά χ ο υ ώς έφ η μ ερ ίο υ 33». Ω σ τό σ ο, κ η ρ ύ γμ α τα του Β λ ά χ ο υ από τη ν π ερ ίο δ ο σ υ γ κ α τα λ έγ ο ν τα ι σ τους τρ εις επ όμ ενους τό μ ο υ ς ( Δ ', Ε ', Σ Τ ') τω ν Δ ιδ α χ ώ ν το υ 34, ο ι ο π ο ί ο ι μ ά λ ισ τα κα τα λα μ β ά ν ο υ ν σ υ ν ο λ ικ ή έκ τα σ η 620 φ ύ λλω ν35. Η σύγχυσ η αυτή, ενδεχομ ένω ς, π ρ ο κ α λ ε ίτα ι α π ό το γεγο νό ς ό τι κ α τ ά τη ν σ υ γ κ ε κ ρ ι μένη π ερ ίο δο ο Β λ ά χ ο ς έφερε επ ίσ η ς το ν τίτ λ ο του κ α θ η γ ο υ μ έν ο υ τη ς μονής του Α γ ίο υ Γ εω ρ γ ίο υ του Σ κ α λ ω το ύ σ τη ν Κ ρ ή τ η 36, π λη ρ ο φ ο ρ ία που π ρ ο έρ χ ετα ι από τον ίδ ιο το Β λ ά χ ο, που ε κ είν ο το δ ιά σ τη μ α υπέγραφ ε τα σ υ γγρ ά μ μ α τά του μ ε α υτόν το ν τίτ λ ο Πρβλ., το ίδιο. 30 Βλ., Β.Ν. Τατάκης, ό.π., σσ Βλ., Β.Ν.Τατάκης, ό,π., σ Βλ., Γεώργιος Σπυριδάκης, ό.π., σ.78 και Γεώργιος Κουρνούτος, ό.π., σ Πρβλ., Β.Ν.Τατάκης, ό.π., σσ Οι πλήρεις τίτλοι είναι: Τόμος Δ' Διδαχών λεχθεισών,^ν Βενετίαις, αχως'. Έχει φύλλα 191. Τόμος Ε' Διδαχών λεχθεισών εν Βενετίαις άχνη' και αχνθ'. Έχει φύλλα 186. Τόμος Στ' Διδαχών λεχθεισών εν Βενετίαις, αχξα'(και) αχξβ\έχει φύλλα Βλ., Β.Ν.Τατάκης, ό.π., σ Βλ., Γεώργιος Σπυριδάκης, ό.π., σ Βλ., Γεράσιμος Βλάχος, Α ρμονία Οριστική των Όντων, προμετωπίδα.

21 27 Ο ι πο λυ ά ρ ιθ μ ες ασ χ ο λ ίες του, ω σ τό σ ο, δεν εμ π ό δ ισ α ν το Β λ ά χ ο ν α σ υ ν εχίσ ει τ ις πρ ο σ π ά θ ειές του γ ια την α π ελευ θ έρ ω σ η τη ς πατρίδας»του. Θ α μπορ ούσ ε κ α ν είς να ισ χ υ ρ ισ τεί μ ά λ ισ τα ό τ ι ο Β λ ά χ ο ς α ν ή κ ε ι σ ε ε κ ε ί νη τη ν ο μ ά δ α τω ν λογίω ν τη ς Τ ο υ ρ κ ο κ ρ α τία ς, ο ι ο π ο ίο ι γ ια την επ ίτευ ξη του πολυπόθητου στόχου τη ς δ ια τή ρ η σ η ς τη ς ελ ευ θ ερ ία ς στο ν η σ ί της Κ ρ ή τη ς κ α ι τη ς α π ελευθέρ ω σ η ς ο λ ό κ λ η ρ ο υ του Γ έ ν ο υ ς α π ό τον Τ ο υ ρ κ ι κό ζυγό, έκ ρ ιν α ν α π α ρ α ίτη τη τη ν σ υ νδρ ο μ ή τω ν υ π ο λο ίπ ω ν χ ρ ισ τια ν ικ ώ ν κρ α τώ ν της Ευρώπης"*8. Κ ιν ο ύ μ εν ο ς α π ό α υ τή ν την κ ρ ίσ η του έ σ τε ιλ ε ε πιστολές"*9 προς τους μ εγάλους η γ εμ ό ν ες τη ς Ε υ ρ ώ π η ς, όπ ω ς τον Γ α λ η νότα το Μ έ γ α Δ ο ύ κ α τη ς Β ε ν ετία ς (το 1656 κ α ι το 1662) κ α ι τον α υτοκρ ά το ρ α τη ς Ρ ω σ ία ς Α λ έ ξ ιο Μ ιχ α η λ ο β ίτ ζη ν (το 1656) πρ ο τρ έποντά ς τους ν α επ έμ β ο υν σ τα ε λ λ η ν ικ ά ζη τή μ α τα. Σ τ ο ίδ ιο π νεύ μ α ε ίν α ι γ ρ α μ μ έ νη κ α ι η α φ ιερ ω τική του σ η μ είω σ η π ρ ος τον Λ ε ο π ό λ δ ο τον Α \ τον α υτοκρ ά το ρ α τη ς Γ ε ρ μ α ν ία ς, στο γνω σ τό μ α ς έργο του. Α ρ μ ο ν ία 'Ο ρ ισ τικ ή τώ ν Χ )ντω ν41. Ο Β λ ά χ ο ς θα δ ια τη ρ ή σ ει τη θ έσ η του σ τη Σ χ ο λ ή τη ς ε λ λ η ν ικ ή ς κ ο ινό τη τα ς επ α νεκλεγό μ ενο ς κ ά θ ε χρ ό ν ο μ έ χ ρ ι το 1662, ο π ό τε τον δ ια δ έ χτη κε ο Α λ ο ϊσ ιο ς Γρ α δ εν ίν ο ς. Ο Β λ ά χ ο ς π ερ ιή λ θ ε τό τε σ ε δυ σ μ ενή ο ικ ο δ ο μ ικ ή κ α τά σ τα σ η κα θώ ς τα μ ό να του έσ ο δ α ή τα ν το μ η ν ια ίο επ ίδ ο μ α τω ν δ έκ α δουκά τω ν, που του χ ο ρ η γ ο ύ σ ε το Δ η μ ό σ ιο Τ α μ ε ίο τη ς Β ε ν ε τ ί α ς, επ ίδ ο μ α το ο π ο ίο ό μ ω ς δεν επ α ρ κ ο ύ σ ε γ ια τη ν σ υ ν τή ρ η σ η του ίδ ιο υ κ α ι τω ν ανηψ ιώ ν του. Α ν α γ κ ά ζε τ α ι έ τσ ι ν α προσφ ύγει μ ε α ίτη σ ή του σ τον γ α λη ν ό τα το π ρ ίγ κ ιπ α τη ς Β ε ν ε τ ία ς κ α ι να του ζη τ ή σ ε ι ν α του πα ρ α - χω ρ η θ εί α π ό τη Γ ε ρ ο υ σ ΐα η πρώ τη μ ονή, που θα εκ κ εν ω θ εί σ τη ν Κ έ ρ κ υ ρα, δ η λώ νο ντα ς τα υ τόχρ ονα τη ν π ρ ό θ εσή του ν α π α ρ α ιτη θ εί από το δ ι κ α ίω μ α του επ ιδ ό μ α το ς42 σ την π ερ ίπ τω σ η που το α ίτη μ ά του γ ίν ε ι δεκτό. Τ ο ίδ ιο έτος η Γ ε ρ ο υ σ ία του π α ρ α χ ω ρ εί το μ ο να σ τή ρ ι τη ς Π α ν α γ ί α ς τη ς Π α λ α ιο π ό λ ε ω ς στην Κ έ ρ κ υ ρ α 43. Η μ ετά β α σ η του Β λ ά χ ο υ στο μ ο ν α σ τή ρ ι έγ ιν ε με α ρ κετή κ α θ υ σ τέρ η σ η λό γ ω α ν τιρ ρ ή σ εω ν που π ρ ό β α λα ν σ τη ν απόφ αση τη ς Γ ε ρ ο υ σ ία ς το π ικ ο ί π α ρ ά γ ο ν τες τη ς Κ έ ρ κ υ ρ α ς 44. Μ ε τ ά από τη ν ε κ νέο υ π α ρ έμ β α σ η τη ς Γ ε ρ ο υ σ ία ς, ο Β λ ά χ ο ς φ τά νει σ τη ν Κ έ ρ - 38 Βλ., Β.Ν.Τατάκης, ό.π., σ Περισσότερα για το περιεχόμενο και τους αποδέκτες των επιστολών αυτών βλ.: Γεώργιος Σπυριδάκης ό.π., σ. 79 και Β.Ν. Τατάκης ό.π., σ Πρόκειται για το έργο: Θ ρίαμβος κανά της των Τούρκων βασιλείας. ήτοι λόγος πσραθσρρυντικός προς τον ενσεβεσταχον και αήττητον βασιλέα της Μ οσκοβίας κύριον Α λέξιον Μ ιχσλοβίτζην, εκδοθείς παρά τον Γερασίμου Βλάχου του Κρητός, αββά και καθηγουμένου της μ ονής του μεγάλου Γ εω ργίου Σκαλωτού, προεστώτος του μοναστηριού της Στροβηλεας, κήρυκος τον ιερού ευαγγελίου, και κοινού τ?/ς φ ιλοσοφίας τε και θεολογίας διδασκάλου, κατά ελληνικήν και λατινικόjv διάλεκτον εν τσις κ λείνω ς Βενετίσις κατά το άχνστ'έτος το σωτήριον.. (Β λ σχετικά Γεώ ργιος Στνυριδάκης, ό.π, σ. 86). 4 Βλ., Γεράσιμος Βλάχος, ό.π., φ Βλ., Β.Ν.Τατάκης, ό.π., σ.^ Βλ., το ίδιο. 44 Στην Κέρκυρα πριν ληφθεί η απόφαση από τη Γερουσία για την κάλυψη της θέσης του ηγουμένου στη μονή της Παλαιοπόλεως, οι τοπικοί άρχοντες είχαν ήδη αποφασίσει με ψηφοφορία να την παραχωρίσουν στον Αθανάσιο Μπούα, (για περισσότερες λεπτομέρειες βλ, Γεώργιος Σττυριδάκης ό.π, σ. 82)

22 28 κυ ρ α το 1663 κ α ι π α ρ α λα μ β ά νει έ ν α μ ο ν α σ τή ρ ι μ ε π ά ρ α π ο λ λ ά π ρ ο β λή μ α τα κ α ι σχεδόν ετοιμ όρ ρ οπ ο45.. Μ ε α ίτη σ ή του π ρ ος τη ν Γ ε ρ ο υ σ ία π ε τ ύ χ α ιν α τη χο ρ ή γη σ η βο η θήματος γ ια επ ισ κευ ές κ α ι κ α το ρ θ ώ ν ει με μ εγά λη π ρ ο σ ω π ικ ή ερ γα σ ία, μ ετά από οχτώ χρό νια, ν α β ε λ τιώ σ ει τη ν ε ικ ό ν α του μ ο να σ τη ρ ιο ύ 46. Τ ο 1673, κα τα π ο νη μ ένος ο Β λ ά χο ς, με ν έ α α ίτη σ ή του προς τη Β ε ν ετικ ή Γ ε ρουσ ία, «π α ρ α κ α λ ε ΐ νά έγκ ρ ίν η τήν π α ρ α χώ ρ η σ η τής μ ο νή ς μετά το ν θ ά να τό το ν σ τ ο ν ά ν εψ ιό τ ο ν Α ρ σ έ ν ιο Κ α λ ο νδ η», α ίτη μ α το ο π ο ίο γ ίν ετα ι δεκτό47. Σ τ ο ήρ εμ ο περ ιβ ά λ λο ν τη ς Κ έ ρ κ υ ρ α ς ο Β λ ά χ ο ς έχ ει τη δυ να τό τη τα ν α αφ ιερ ω θεί στη ν μελέτη κ α ι τη συγγραφ ή. Σ τ α δ ε κ α έ ξι χ ρ ό ν ια τη ς π α ρ α μ ονή ς του σ την Κ έρ κ υ ρ α σ υ γγρ άφ ει μ ία σ ε ιρ ά έργω ν π ο ικ ίλ η ς θ εμ α τογραφ ίας, τα ο π ο ία ο υ σ ια σ τικ ά θα α π ο τελ έσ ο υ ν κ α ι το επ ισ τέγ α σ μ α τη ς σ υγγρ αφ ική ς του δ ρ α σ τη ρ ιό τη τα ς48. Η π λ ειο ν ό τη τα τω ν έρ γω ν το υ α υ τή ς τη ς π ερ ιό δο υ έχουν θ εο λο γικ ό π ερ ιεχ ό μ εν ο : εξέχ ο υ σ α θέσ η α ν ά μ εσ ά το υ ς κ α τέ χ ε ι η π ρ α γ μ α τεία που φ έρ ει το ν τ ίτ λ ο Δ ιδ α σ κ α λ ία π ε ρ ί τ ο ν ά κ ρ α ιφ ν ο ϋ ς τρ ό π ο ν το ν ό ιδ ά σ κ ε ιν τό θ ε ιο ν κ α ί ιε ρ ό ν Ε ύ α γ γ έ λ ιο ν π α ρ ά Γ ερ ά σ ιμ ο ν Β λ ά ο ν το ϋ Κ ρ η τός, τ α π ε ιν ό ν τώ ν έπ ισ τη μ ώ ν δ ιδ α σ κ ά λ ο ν, κ ή ρ νκ ο ς τού ιε ρ ό ν ε ύ α γ γ ε λ ίο ν κ α ί κ α θ η γ ο ν μ έ ν ο ν το ν τής Π α λα ιο π ό λ εω ς σ εβ ά σ μ ιο ν μ ο να σ τη ρ ιο ύ * 9.Στην π ρ α γ μ α τ ε ία το υ αυτή, όπ ω ς π α ρ α τή ρ η σ ε ήδη ο Μ α ν ο υ ή λ Γ εδ εώ ν, «π ρ ώ τ ο ς α υ τ ό ς έ π ε χ ε ίρ η σ ε ν ά χ ε ιρ α γ ώ γ η σ η τ ο ύ ς κ η ρ ύ τ τ ο ν τ α ς τ ό ν θ ε ιο ν λ ό γ ο ν κ λ η ρ ικ ο ύ ς ε ις τ ή ν ε π ισ τ η μ ο ν ικ ή ν σ ύ ν τ α ξ ιν τ ώ ν ε κ κ λ η σ ια σ τ ικ ώ ν ο μ ιλ ιώ ν» 50. Ε π ιπ λ έο ν η π λ ο ύ σ ια κ η ρ υ γ μ α τικ ή του δρ ά σ η σ το ν η σ ί μ έχρ ι κ α ι το έτος 1680 α π ο τυ π ώ νετα ι σ το υ ς τέ σ σ ε ρ ε ις ν έο υ ς τό μ ο υ ς ( Ζ ', Η ', Θ ', Γ ) τω ν Δ ιδ α χ ώ ν του, σ το υς ο π ο ίο υ ς ο φ είλο υ μ ε ν α π ρ ο σ θ έσ ο υ μ ε κ α ι τον η μ ιτελ ή τόμο Ι Α ' Σ υ ν ο λ ικ ά το σ ώ μ α τω ν ν έω ν α υ τώ ν τό μ ω ν τω ν μ Δ ιδ α χ ώ ν ξεπ ερ ν ά τα 800 φ ύλλα Τ ο 1679 π εθ α ίν ει ο μ η τρ ο π ο λ ίτη ς Φ ιλ α δ έλ φ εια ς Μ ε θ ό δ ιο ς Μ ο ρ ώ - ν η ς ο ε κ Κ ρ ή τ η ς κ α ι το Σ επ τέμ β ρ ιο το υ ίδ ιο υ έτους η Κ ο ιν ό τ η τ α τη ς Β ε ν ετ ία ς εκ λ έγ ει στη θέση του τον Γ ε ρ ά σ ιμ ο Β λ ά χ ο. Η χ ειρ ο τό ν η σ η το υ ό μω ς, κα θ ώ ς κ α ι η άφ ιξή του σ τη ν Β ε ν ε τ ία κ α θ υ σ τερ ο ύ ν π ερ ισ σ ό τερ ο α π ό 45 Βλ, Γεώργιος Σπυριδάκης ό.π., σ Βλ., Β.ΚΤατάκης, ό.π., σ Πρβλ, το ίδιο. 48 Βλ., το ίδιο. 49 Πληροφορίες σχετικές με το χειρόγραφο βλ., Βασιλική Μπόμπσυ-Σταμάτη, στα Ελληνικά 28/1975, σσ Πρβλ, Γεώργιος Σπυριδάκης ό,π., σ Οι πλήρεις τίτλοι είναι: Τόμος Ζ' διδαχών λεχθασών ^ Κερκύραις αχξε'. έχει φύλλα 90. Τόμος Η' Διδαχών εν Κερκύράις αχξς'. Έχει φύλλα 213. Τόμος Θ' Διδαχών εν Κερκύραις αχξη' και αχξθ'. έχει φύλλα 238. Τόμος Γ Διδαχών εν Κερκύραις αχός' αχοζ' αχοη'. Έχει φύλλα 195 Τόμος ΙΑ' Διδαχών εν Κερκύραις και εν Βενετίαις αχπ' αχπα' αχπβ'. έχει φύλλα Βλ,, Β. Ν. Τατάκης ό.π., σ. 21.

23 29 ένα χρ ό νο κ υ ρ ίω ς λόγω τω ν π ερ ιο ρ ισ μ έν ω ν ο ικ ο ν ο μ ικ ώ ν του π όρ ω ν53. Σ τη Β ε ν ε τ ία φ τάνει τ ε λ ικ ά τον Ιανο υ ά ρ ιο το υ 1680, η υ γ εία του ω σ τό σ ο ε ίν α ι α ρ κ ετά κ λο ν ισ μ έν η κα θώ ς εδώ κ α ι α ρ κ ετό κ α ιρ ό υπέφ ερε α π ό τη ν α σ θ έν εια τη ς χειρ ά γρ α ς, ενώ το 1681 θα υ π ο σ τεί ημ ιπ λ η γ ία. Η εξασ θ ενη μ ένη του υ γ εία σ ε σ υ ν δ υ α σ μ ό μ ε τα α υ ξη μ έν α του μη- τρ ο π ο λ ιτικ ά κ α θ ή κ ο ντα τον α ν ά γ κ α σ ε ν α π ε ρ ιο ρ ίσ ε ι τη συγγραφ ή έρ γω ν54, η ο π ο ία σ τα χρ ό ν ια τη ς α ρ χ ιερ ε ία ς του σ υ ρ ρ ικ ν ώ ν ετα ι σ τη ν σ υ μπλήρω ση του Ι Α ' τόμου, την ο λ ο κ λ ή ρ ω σ η του Ι Β ' τόμου τω ν Δ ιδ α χ ώ ν του55 καθώ ς κ α ι στη συγγραφή του ογκώ δ ο υ ς κ α ι π ο λύ τιμ ου κ ώ δ ικ α τω ν π ρ ά ξεώ ν του, ο ο π οίος β ρ ίσ κ ετα ι σ ή μ ερ α α ν έκ δ ο το ς στο Α ρ χ ε ίο του Ε λ λ η ν ικ ο ύ Ινσ τιτούτου Β ε ν ετία ς56. Η εξα ετή ς θ η τεία του Γ ε ρ α σ ίμ ο υ Β λ ά χ ο υ σ το ν μ η τρ ο π ο λ ιτικ ό θρ ό ν ο τερ μ α τίζετα ι με τον θάνατό του σ τις 24 Μ α ρ τ ίο υ του Ο Τ α τ ά κ η ς αναφ έρει σ χετικ ά : «Ή ά ρ χ ιερ α τ εια τ ο ν Β λ α χ ο ν, π α ρ ά τή μ ικ ρ ή δ ιά ρ κ εια της, ά π έσ π α σ ε τή γ ενικ ή έκτίμ η σ η κ α ι τό θ α υμ α σ μ ό κ α ί έσ τεφ ά νω σ ε μ ε λ α μ π ρ ό τρ όπο τή ζωή το υ.» 57 58Τ η ν η μ έρ α του θανάτου α ν ο ίγ ετα ι η δ ια θ ή κη του, η ο π ο ία σ ύμφ ω να με το Μ έ ρ τ ζ ιο, α π ο τελ εί το επ ισ τέγ α σ μ α τη ς βιογρ αφ ία ς του κ α ι «ε ίν α ι ό καθρέπττις τής ψ υχής το ν. co κ α ι'ε ίν α ι, ό μ ο λο γο νμ ένω ς, ά ξιο σ η μ είω τος.» Κ α θ ώ ς, λ ο ιπ ό ν, ο Β λ ά χ ο ς δεν ε ίχ ε α π ο κ τ ή σ ε ι μ εγάλη χ ρ η μ α τικ ή π ερ ιο υ σ ία, το σ η μ α ν τικ ό τερ ο κ λ η ρ ο δ ό τη μ α τη ς δ ια θ ή κ η ς του ή τα ν η π α ραχώ ρη ση τη ς π ρ ο σ ω π ικ ή ς το υ β ιβ λ ιο θ ή κ η ς σ τη ν ε λ λ η ν ικ ή κ ο ιν ό τη τα τη ς Β ε ν ετία ς, μ ια ς β ιβ λιο θ ή κ η ς γ ια τη ν ο π ο ία υ π ή ρ χ ε ρητή πρόβλεψ η ν α λ ειτο υ ρ γ ή σ ει ω ς δ α ν εισ τικ ή. Μ ά λ ισ τ α ο Β λ ά χ ο ς σ το κ ε ίμ ε ν ο τη ς δ ια θ ή κ η ς του π ερ ιελ ά μ β α ν ε κ α ι λ επ το μ ερ είς ο δ η γ ίες γ ια τη ν σ τελ έχ ω σ η κ α ι τη ν λ ειτο υ ρ γ ία τη ς59. Ω σ τό σ ο, η τ ε λ ε υ τ α ία α υ τή επ ιθ υ μ ία -εν έρ γ ειά του δεν τελεσ φ όρ η σ ε γ ια τ ί, αν κ α ι α π ό το Β λ ά χ ο δ ω ρ ίθ η κ ε μ ία β ιβ λ ιο θ ή κ η «π λ ο υ σ ία ν κ α ί ά ξ ιο λ ο γ ω τ ά τ η ν ε ις σ π ά ν ια χ ε ιρ ό γ ρ α φ α κ α 'ι β ιβ λ ία β ιβ λ ιο θ ή κ η ν τ ο υ, έκ τή ς ό π ο ια ς δ υ σ τ υ χ ώ ς σ ή μ ε ρ ο ν δ ε ν σ ώ ζ ε τ α ι ο ύ τ ε εν σ ώ μ α, ε κ τ ό ς το ΰ κ α τ α λ ό γ ο υ τ ώ ν ύ π α υ τ ο ύ σ υ γ γ ρ α φ ε ισ ώ ν π ρ α γ μ α τ ε ιώ ν, ό ό π ο ιο ς φ υ λ ά σ σ ε τ α ι ε ις τό ά ρ χ ε ΐο ν τ ή ς κ ο ιν ό τ η τ ο ς» Βλ., το ίδιο, σσ Βλ., το ίδιο, σ Ο πλήρης τίτλος είναι: Τόμος ΙΒ' διδαχών εν Βενετίαις αχπγ' αχπδ'. 56 Βλ-, το ίδιο, σ Πρβλ., το ίδιο, σ.26. ^ 58Πρβλ-, Κωνσταντίνος Μερτζιος, ό.π., σ Το πλήρες κείμενο της διαθήκης του Βλάχου υπάρχει στο δημοσίευμα του Κωνσταντίνου Μέρτζισυ, ό.π., σσ , επίσης αποσπάσματα και πληροφορίες για το περιεχόμενο της διαθήκης βλ-, Β.Ν. Τατάκης, σσ και Γεώργιος Σπυριδάκης, ό.π., σ Πρβλ., Γεώργιος Σπυριδάκης, το ίδιο.

24 31 Δ Ε Υ Τ Ε Ρ Ο Κ Ε Φ Α Λ Α Ι Ο Η Α ρμονία Ο ριστική τω ν όντω ν Κ α τ ά τη δ ιά ρ κ εια της π ρ ώ τη ς π ερ ιό δ ο υ της π α ρ α μ ο νή ς του στη Β ε ν ετία ( ) ο Γ ε ρ ά σ ιμ ο ς Β λ ά χ ο ς επ ιδ ό θ η κ ε με ιδ ια ίτε ρ ο ζή λ ο, όπω ς σ η μ ειώ σ α μ ε ήδη στο π ρ ο η γο ύ μ ενο κ εφ ά λα ιο, στη συγγραφ ή π ο ικ ί λω ν έργων εσ τιά ζο ν τα ς το ενδιαφ έρον το υ κ υ ρ ίω ς σ ε θ έμ α τα λ ε ξ ικ ο γ ρ α φ ίας κ α ι φ ιλοσοφ ίας. Α ς μην ξεχ ν ά μ ε ό τ ι ο εν τυ π ω σ ια κ ό ς ό γ κ ο ς τη ς σ υ γ γρ αφ ική ς π α ρ α γω γή ς του τη ν π ερ ίο δ ο α υτή επέτρ εψ ε σε ο ρ ισ μ έν ο υ ς μ ε λ ετ η τ έ ς το υ 12ν α υποθέσουν ό τι π ρ ο σ χέδ ια ή τμ ή μ α τα τω ν ερ γ α σ ιώ ν του ενδ έχετα ι να τα είχ ε ήδη ε το ιμ ά σ ε ι όσ ο α κ ό μ η β ρ ισ κ ό τα ν σ τη ν Κ ρ ή τ η. Η συγγραφ ική δ ρ α σ τη ρ ιό τη τα αυτώ ν τω ν χρ ό ν ω ν θα α π ο δ ειχ θ εί ε ξ α ιρ ε τ ικ ά γ ό ν ιμ η κ α θ ώ ς θα οδ η γή σ ει, γ ια πρώ τη φ ορά, σ το τυπογραφ είο δύο α π ό τ α σ η μ α ν τικ ό τερ α έρ γα του, το έργο Θ η σ α υ ρ ό ς τής έ γ κ ν κ λ ο π α ιδ ικ ή ς βάσεω ς τετρ ά γλω σ σ ο ς 2 κ α ι το έρ γο Α ρ μ ο ν ία ο ρ ισ τ ικ ή τω ν ό ν τ ω ν, τα ο π ο ία θα π α ρ α μ είν ο υ ν τ ε λ ικ ά κ α ι τα μ ό ν α τυ π ω μ έν α σ υ γ γ ρ ά μ μ α τα το υ Β λ ά χο υ. Χ ρ ο ν ικ ά π ρ ο η γ είτα ι η έκ δ ο σ η το υ Θ η σ α υ ρ ο ύ, που π ρ α γ μ α το π ο ιή θ η κ ε το Π ρ ό κ ε ιτ α ι γ ια έ ν α λ ε ξ ικ ό γ ρ α μ μ έν ο σ ε τέ σ σ ε ρ ε ις γλώ σ σ ες (κοινή ν έ α ελ λ η ν ικ ή, α ρ χ α ία ε λ λ η ν ικ ή, λ α τ ιν ικ ή κ α ι ιτα λ ικ ή ), που γ νώ ρ ισ ε δύο επ α νεκδ ό σ εις κ α τ ά το ν Ι Η ' α ιώ ν α (το 1723 κ α ι το 1784)3 κ α ι το ο π ο ίο χ ά ρ ισ ε σ το Β λ ά χ ο το ν τίτ λ ο του «πρώ του ν ε ο έ λ λ η ν α λ εξικ ο γ ρ ά φ ο υ».4 Μ ε τ ά α π ό δύο χ ρ ό ν ια α κ ο λ ο υ θ ε ί η έκ δ ο σ η του έργου Α ρ μ ο ν ία ο ρ ισ τ ικ ή τω ν ό ν τ ω ν. Η έκδοσ η α υ τού το υ σ υ γ γ ρ ά μ μ α το ς π ρ α γ μ α το π ο ιή θ η κ ε το 1661 στο β εν ετσ ιά ν ικ ο τυ π ο γρ α φ είο του A n d rea e Io u lia n i. Γ ια το ν τό π ο κ α ι το ν χρόνο τη ς έ κ δ ο σ η ς τη ς Α ρ μ ο ν ία ς π λη ρ ο φ ο ρ ο ύ μ α 1Βλ., Β.Ν. Τατάκης, Γεράσιμος ΒλΑχος ο Κ ρής (1605/7-1685), Βιβλιοθήκη του Ελλ. Ινστ. Βενετίας Βυζαντινών και Μεταβυζαντινών Σπουδών αρ.5, Βενετία 1973, σ Βλ., B.R Τατάκης, ό.π., σσ.^8-61 και Ανδρόνικος Κ. Δημητρακόπσυλος, Π ροσθήκαι και διορθώ σεις εις την Νεοεϊλ-ηνικήν φιλολογίαν Κ ω ν/νου Σάθα, εν Λειψία, τύποις Μετζγερ και Βιττιγ, 1871, σ Σχετικά με τις επανεκδόσεις του έργου βλ., ό.π., σ. 58 και επίσης στον Κ.Ν. Σάθα, Ν εοελληνική Φιλολογία, Β ιογραφίαι τω ν εν τοις γράμμασι διαλαμψάντων Ε λλήνω ν από της καταλϋσεως της Β υζαντινής Αυτοκρατορίας μέχρι της Ελληνικής Εθνεγερσίας ( ), Σύγγραμμα, εν Αθήναις 1868, σσ Πρβλ, Β.Ν. Τατάκης, ό.π., σσ και Κ. Ν. Σάθας, ό.π., σ. 337.

25 32 στε τό σ ο από την πρ ομ ετωπ ίδα το υ έρ γου σ ε λ α τ ιν ικ ή γρ αφ ή 5 ό σ ο κ α ι από τη ν τελ ευ τα ία του σ ελίδ α σ τη ν ε λ λ η ν ικ ή 6. Ε π ιπ λ έο ν σ το τέλος-,του συγγράμ ματος μ α ς γνω σ το π ο ιείτα ι ό τ ι τη ν ε π ιμ έ λ ε ια κ α ι τη διό ρ θ ω σ η τη ς Α ρ μ ο ν ία ς είχ ε α ν α λ ά β ει ο ιερ ο δ ιά κ ο ν ο ς Γ ρ η γ ό ρ ιο ς Β λ ά χ ο ς 7, ανη ψ ιός, όπω ς γ νω ρ ίζο υ μ ε, του Γ ερ α σ ίμ ο υ Β λ ά χ ο υ. Η Α ρ μ ο ν ία α π ο τελ εί ένα είδ ο ς φ ιλο σ οφ ικού λ εξικ ο ύ, που έ χ ε ι τη ν μορφή α νθ ολογίο υ. Σ τ ις σ ελίδες τη ς φ ιλ ο ξεν ο ύ ν τα ι ο ρ ισ μ ο ί π ο ικ ίλ ω ν βασ ικώ ν θ εο λο γικώ ν, φ ιλοσοφ ικώ ν, ε π ισ τη μ ο ν ικ ώ ν κ α ι ά λλ ω ν ενν ο ιώ ν, ο ι ο π ο ίο ι έχουν δια τυ π ω θ εί από έν α μ εγ ά λ ο α ρ ιθ μ ό δ ια κ εκ ρ ιμ έν ω ν λ ο γ ίω ν του πα ρ ελθόντος. Ο Τ α τά κ η ς σ τη ν π ρ ο σ π ά θ ε ιά το υ ν α π ρ ο σ δ ιο ρ ίσ ε ι το συγγραφ ικό είδος, στο οπ οίο α ν ή κ ε ι η Α ρ μ ο ν ία, έκα νε λ ό γ ο γ ια ένα «ένα έ π ίτ ο μ ο ε γ κ υ κ λ ο π α ιδ ικ ό ή σ ω σ τ ό τ ε ρ α φ ιλ ο σ ο φ ικ ό λ ε ξ ικ ό, π ο υ π ε ρ ιέ χ ε ι σ χ ε δ ό ν μ ό ν ο ο ρ ισ μ ο ύ ς» 8. Ω σ τό σ ο, τον ιδ ια ίτερ ο χ α ρ α κ τή ρ α του β ιβ λ ίο υ α π ο δ ίδ ει α κ ρ ιβ έ σ τατα ο ίδ ιο ς ο τίτλο ς του, ο ο π ο ίο ς α ν α φ έρ ετα ι σ ε μ ία «ορ ισ τική» α ρ μ ο ν ία τω ν όντω ν. Σ τ ις πρώ τες σ ελίδ ες τη ς Α ρ μ ο ν ία ς, στην «Π ροθεω ρία», ο ίδ ιο ς ο Β λ ά χ ο ς α π ο σ α φ ή ν ιζα το ιδ ια ίτ ε ρ ο ν ό η μ α που ε μ π ε ρ ιέ χ ε τα ι σ τη λ έξη «ορ ισ τική» «... δ ιό κ α ί τ ό β ιβ λ ίο ν Α ρ μ ο ν ία ό ρ ισ τ ικ ή τ ω ν ό ν τ ω ν π ρ ό ς ή μ ΐν ε π ιγ ρ ά φ ε τ α ι. Ό τ ι τ ο υ ς τ ω ν σ ο φ ώ ν ο ρ ισ μ ο ύ ς (ο ύ ς π ε ρ ί τω ν ό ν τ ω ν ά π ο δ ε δ ώ κ α σ ιν ) ε ις έν σ υ ν ά ψ α ν τ ε ς φ έρ ο μ εν, κ α ί τ ά π ρ έ π ο ν τ α τ ο ΐς ο ύ σ ι π ρ ο σ τ ιθ έ μ ε ν ο ι ά γ ο μ ε ν 9 10.» Δ ιε υ κ ρ ιν ίζε ι, λ ο ιπ ό ν, πω ς με το ν όρ ο αυτό εννο εί μ ία «α ρ μ ο νία» ο ρ ισ μ ώ ν, το υ ς ο π ο ίο υ ς μ α ς έχουν κ λ η ρ ο δ ο τή σ ει ο ι «σοφοί» κ α ι το υ ς ο π ο ίο υ ς, αφού το υ ς σ υ γ κ έ ντρ ω σ ε σ ε έν α σ ώ μ α, τους σ υ μ π λή ρ ω σ ε ο ίδ ιο ς, όπου ν ό μ ιζε π ω ς ή τα ν α ν α γ κ α ίο. Ό π ω ς, ά λλω σ τε, χ α ρ α κ τ η ρ ισ τ ικ ά σ η μ ε ιώ ν ε ι κ α ι ο Τ α τ ά κ η ς : «Ό ό ρ ο ς ό ρ ισ τ ικ ή δ έ σ η μ α ίν ε ι τ ε λ ε ιω τ ικ ή, α λ λ ά κ ά τ ι π ο ύ έ π ιτ ε λ ε ΐτ α ι μέ ο ρ ισ μ ο ύ ς. Α ν α φ έ ρ ε τ α ι λ ο ιπ ό ν σ έ κ ε ίν η τ η ν α ρ μ ο ν ία π ο υ φ ε ρ ν ε ι σ τ ο ν ο υ ή α π ό κ τ η σ η τ ή ς γ ν ώ σ η ς μ έ σ ο ν τ ω ν ό ρ ισ μ ω ν.» Ε π ο μ ένω ς, η Α ρ μ ο ν ία του Β λ ά χ ο υ τιτ λ ο φ ο ρ ε ίτα ι κ α τ α υ τό ν το ν τρ ό π ο ό χ ι γ ια τ ί φ ιλο δ ο ξεί ν α α π ο τελ έσ ει έν α ν «α κ ρ ο γ ω ν ια ίο λ ίθ ο γνώ σ η ς» γ ια τα θ έμ α τα που π ρ α γμ α τεύ ετα ι ο ύ τε γ ια τ ί ε π ιδ ιώ κ ε ι να π α ρ ο υ σ ιά σ ε ι σ το υ ς α να γνώ σ τες τη ς μ ία τελ ικ ή, α μ ετά τρ επ τη κ α ι τε λ ε σ ίδ ικ η α ρ μ ο ν ία τω ν ό ντω ν, α λ λ ά επ ειδ ή α π α ρ τίζετα ι α π ό ο ρ ισ μ ο ύ ς π ου, σύμφ ω να μ ε το ν Α ρ ι σ το τέλη, το ν ο π ο ίο ε ίν α ι φ ανερό ό τ ι ο Β λ ά χ ο ς έ χ ε ι μ ε λ ετή σ ει σ ε β ά θ ο ς κ α ι το υ ο π ο ίο υ τ ις απόψ εις σ υ μ μ ε ρ ίζε τ α ι, α π ο δ ίδ ο υ ν τη ν ο υ σ ία τω ν ό ντω ν. Γ ια τη ν εκπ λή ρ ω σ η αυτού το υ σ τό χο υ, εξά λ λ ο υ, σ το κ ά θ ε κεφ ά 5Οι παραπάνω πληροφορίες στην προμετωπίδα αναγράφονται ως εξής: VENETIIS, TYPIS ANDREW IVLIANI. M DCLXI, Superioru Permissu. 6 Οι παραπάνω πληροφορίες <5*0 οπισθόφυλλο αναγράφονται ως εξής: «Ετυπώθη εν Βενετίαις παρά Ανδρέα Ισυλιανώ έτη της ενσάρκσυ οικονομίας αχξ 7«Επιμελεία και διορθώσει Γρηγορίου Ιεροδιακσνσυ Βλάχου του Κρητός». 8 Πρβλ,, Β.Ν. Τατάκης, ό.π., σ Βλ., Γεράσιμος Βλάχος, Α ρμονία Οριστική τω ν όντω ν, σ Πρβλ., Β.Ν. Τατάκης, ό.π., σ.139.

26 33 λ α ιο π α ρ α τίθ εν τα ι μόνο ο ι σ η μ α ν τικ ό τερ ο ι, σύμφ ω να π ά ν τα με τη ν κ ρ ίσ η του Β λ ά χο υ, ο ρ ισ μ ο ί, ο ι ο π ο ίο ι, έχουν δ ια τυ π ω θ εί γ ια το κ ά θ ε θ έμ α χ ω ρ ίς ν α ε π ιχ ειρ είτα ι περ α ιτέρ ω α νά λυ σ η ή α νά π τυ ξή τους. Α ν α φ ο ρ ικ ά με τα γ εν ικ ό τερ α γ ν ω ρ ίσ μ α τα τη ς δο μ ή ς το υ σ υ γ κ εκ ρ ι μένου έργου οφ είλουμε ν α επ ισ η μ ά ν ο υ μ ε κ α τα ρ χή ν ό τι η Α ρ μ ο ν ία ε ίν α ι γρ αμ μ ένη «κατ' ά μ φ ο τέρ ο νς τά ς δ ια λ έκ τ ο υ ς», δη λα δή σ τη ν ελ λ η ν ικ ή κ α ι στη λ α τιν ικ ή γλώ σ σ α. Τ ο σ ύ γγρ α μ μ α κ α τα λ α μ β ά ν ε ι σ υ ν ο λ ικ ή έκτα σ η εκα τόν ογδόντα δύο (182) φ ύλλων, από τα ο π ο ία ο ρ ισ μ έν α ε ίν α ι α ρ ιθ μ η - μένα, ενώ α ντίθ ετα κά π ο ια ά λ λ α δεν α ρ ιθ μ ο ύ ν τα ι. Τ ο έργο ε ίν α ι χω ρ ισ μ έν ο σ ε δύο μ έρ η. Σ τ ο πρώ το μ έρ ος, το συν τομ ό τερ ο, το οπ οίο φ α ίνετα ι ν α α π ο τελ ε ί ένα είδ ο ς εισ α γ ω γ ή ς σ τη ν όλη φ ιλοσοφ ική θ εμ α τική, π ερ ιλ α μ β ά ν ο ν τα ι π ο ικ ίλ ε ς π λη ρ οφ ο ρ ίες γ εν ικ ο ύ ενδιαφ έροντος, όπω ς α φ ιερ ω μ α τικές ε π ισ το λ ές, επ ιγ ρ ά μ μ α τα, χ α ιρ ε τ ι σ μ ο ύ ς κ.τ.λ., καθώ ς επ ίσ η ς κ α ι ένα τμ ή μ α μ ε π ίν α κ ε ς κ α ι ευ ρ ετή ρ ια ' στο δεύτερο μ έρ ος - τ ο εκ τεν έσ τερ ο -, που α π ο τ ε λ ε ί το κ υ ρ ίω ς σ ώ μ α του έργου, κα τα γρά φ οντα ι ο ι ο ρ ισ μ ο ί. Ιδια ίτερ ο ενδιαφ έρον π α ρ ο υ σ ιά ζε ι η π ρ ο μ ετω π ίδ α 11 του σ υ γγρ ά μ μ α το ς, στην ο π ο ία κα τα γρά φ οντα ι κ α ι ο ι ιδ ιό τη τες του συγγραφ έα τη ς ω ς κα θη γουμ ένου κ α ι ω ς δ ιδ α σ κ ά λ ο υ : "Α ρμονία ο ρ ισ τ ικ ή τώ ν δ ντω ν κ α τά τους Ε λ λ ή ν ω ν σ ο φ ο ύ ς σ υ ν τ εθ εϊσ α π α ρ ά Γ ερ α σ ίμ ο υ Β λ ά χ ο υ τοϋ Κ ρητός, κ α θ η γο υ μ ένο υ το ΰ Μ ε γ ά λ ο υ Γ εω ρ γίο υ Σ κ α λω το ύ, ε υ α γ γ ε λ ικ ο ύ κ ή ρυκος κ α ί τώ ν έπ ισ τη μ ώ ν δ ιδ α σ κ ά λ ο υ Α κ ο λ ο υ θ ε ί ο π λή ρ η ς τίτλ ο ς του έργου σ τα λ α τ ιν ικ ά, ο ο π ο ίο ς είν α ι: HARMON1A DE- FINITIVA Entium, de mente Grceeoru D octorum, AVCTORE GERASIMO VLACHO CRETENSI A bbate D. G eorgij Scalotce, concionatori, ac scientiaru M agistro. Σ τη σ υ ν έχεια κ α ι μόνο σ το λ α τ ιν ικ ό τίτλ ο, δ η λ ώ ν ετα ι ό τι το σ υ γκεκρ ιμ ένο π ό νη μ α ε ίν α ι α φ ιερ ω μ ένο σ το ν γερ μ α ν ό α υ τοκρ ά το - ρ α Λ ε ο π ό λ δ ο τον A ' ( A D L E O P O L D V M I N V I C T I S S I M V M ΙΜ - P E R A T O R E S E M P E R A V G V S T V M ). Τ έ λ ο ς η π ρ ο μ ετω π ίδ α ο λ ο κ λ η ρ ώ ν ε τ α ι με μ ία επ ιγ ρ α μ μ α τική αναφ ορ ά σ το ν τό π ο κ α ι το χρ ό νο τη ς έκ δ ο σ η ς του έργου κ α ι στο όνο μ α του εκδότη τ ο υ 1-3. Ό π ω ς α ναφ έρ α μ ε κ α ι π α ρ α π ά ν ω, του κ υ ρ ίο υ σ ώ μ α το ς του έργου π ρ ο τά σ σ ετα ι ένα σύντομ ο ε ισ α γ ω γ ικ ό τμ ή μ α. Π ρ ό κ ε ιτ α ι γ ια ένα κ είμ εν ο ε ίκ ο σ ι σ ελίδ ω ν, το ο π ο ίο δεν σ ε λ ιδ α ρ ιθ μ ε ίτ α ι κ α ι σ υ γ κ ρ ο τε ίτα ι α π ό τρ εις α φ ιερ ώ σ εις - μ ία σ ε π εζό κ α ι δύο σ ε έμ μ ετρ ο λ ό γ ο -, δύο επ ιγ ρ ά μ μ α τα, 11 Για όσα περιλαμβάνονται στην προμετωπίδα και την εισαγωγή του έργου βλ., Emile Legrand, B ibliograph ie hellenique ou description rcdsonnie des ou tra g e s p u b lies p a r d es g rec s au dix-sepiiem e s iic le, tome deuxieme, Paris, Alphonse Picard et Fils editeurs, libraires des archives nationales et de la societe de Γ ecole des chartes, 1894, σσ (αριθμ. 443) καθώς επίσης και στον Γεώργιο Σπυριδάκη, ό.π., σσ Πρόκειται για τον Λεοπόλδο τον Α\ ( ) αυτοκράτορα της Γερμανίας, ο οποίος δημιούργησε ισχυρό αυτοκρατορικό στρατό, αναδιάρθρωσε την κεντρική Αυστριακή διοίκηση και διεύρυνε τις κτίσεις των Αψβαύργων, μετά από πολέμους κατά των Τούρκων και των Γάλλων. 13VENETIIS, TYPIS ANDREW IVLIAM. M.DCLXI, Superioru Permissu. Venetiis, tyris Andreae

27 34 μ ία προσφ ώ νηση καθώ ς επ ίσ η ς δύο π ίν α κ ε ς κ α ι ένα ευ ρ ετή ρ ιο του π ε ρ ιεχομ ένου της Α ρμονία ς, γρ α μ μ ένα ό λ α ε ίτ ε σ τα ε λ λ η ν ικ ά είτε σ τ α Λ α - τινικά. Λ επ το μ ερ έσ τερ α : Α μ έ σ ω ς μ ετά τη ν π ρ ο μ ετω π ίδ α του έργου π α ρ α τίθ ετα ι ένα π εζό α φ ιερ ω μ α τικό κ ε ίμ ε ν ο 14 π ρ ος τον Λ ε ο π ό λ δ ο Α ', αυτο- κρ ά τορ α τη ς Γερ μ α ν ία ς, γρ α μ μ ένο σ τα λ α τ ιν ικ ά, το ο π ο ίο εκ τείν ε τα ι σε έ ξ ι σ ελίδ ες (φ. 2-4)15. Σ τη ν α φ ιερ ω μ α τική α υτή επ ισ το λ ή, όπ ω ς κ α ι στο λ α τ ιν ικ ό έμμετρο κ ε ίμ ε ν ο 16 17, που τη σ υ ν ο δ εύ ει κ α ι α π ευ θ ύ νετα ι επ ίσ η ς π ρ ος τον α υ τοκρ ά το ρα Λ ε ο π ό λ δ ο (φ. 5-6α), ο Β λ ά χ ο ς π α ρ ο τρ ύ ν ει τον α υ το κρ ά το ρ α ν α εκ δ η λώ σ ει έμ π ρ α κ τα το ενδ ια φ έρ ον του γ ια τα ε λ λ η ν ικ ά ζη τή μ α τα το νίζοντα ς: «Εη Grcecia, quam ducliim a d nuissim a cernmnarum exem pla Othomana barbaries vexat, a Te vno libertatem expectat, pristinum que decorum...» 17 'Ο πω ς χα ρ α κ τ η ρ ισ τ ικ ά π α ρ α τη ρ εί ο Τ α τά κ η ς, με το κ είμ εν ο αυτό ο Β λ ά χο ς κ α λ ε ί το ν α υ σ τρ ια κ ό α υ το κρ ά το ρ α : «νά σ τρ έψ η τ η ν π ο λ ε μ ικ ή ά ρ ε τ ή τ ο υ κ α ί π ρ ό ς τ η ν ά π ε λ ε υ θ έ ρ ω σ η τ ω ν Ε λ λ ή ν ω ν α π ό τ ό ν Ο θ ω μ α ν ικ ό ζυ γ ό.» 18 Σ τ η σ υ νέχεια, ο Β λ ά χ ο ς π α ρ α θ έτει ένα α κ ό μ η έμ μ ετρ ο κ ε ίμ ε ν ο γρ α μ μ ένο κ α ι αυτό μόνο σ τα λ α τ ιν ικ ά, το ο π ο ίο, ό μ ω ς, έ χ ε ι ω ς α π ο δέκτη του τον Λ ε ο π ό λ δ ο, Α ρ χ ιδ ο ύ κ α τη ς Α υ σ τ ρ ία ς. Τ ο έμ μ ετρ ο α υτό κ είμ εν ο σ υ νο π τικό τερ ο, α ναπ τύ σ σ ετα ι σ ε έκ τα σ η μ ό λ ις δύο σ ελ ίδ ω ν (φ. 6β-7α) κ α ι από τη μελέτη του π ρ ο κύ π τει ό τ ι υ π η ρ ετεί το ν ίδ ιο α π ώ τερ ο σ κ ο π ό, όπ ω ς τα δύο προηγούμενα. Ε δ ώ π ρ έπ ει ν α σ η μ ειώ σ ω, ό τ ι π α ρ ά τ ις προ- σ π ά θ ειές μου δεν κα τόρ θ ω σ α ν α εντο π ίσ ω κ α ι ν α δ ια σ τα υ ρ ώ σ ω π ερ ισ σ ό τερ α σ το ιχ εία γ ια την ύπ α ρ ξη το υ.σ υ γ κ εκ ρ ιμ έν ο υ πρ ο σ ώ π ο υ. Τ ο γεγονός αυτό ε ν ισ χ ύ ει την υπόθεση του Σ ά θ α, ό τ ι δη λα δή κ α ι α υτό το κ είμ εν ο α π ευ θ ύ νετα ι στο ίδ ιο πρόσω πο - τ ο ν α υ το κ ρ ά το ρ α Λ ε ο π ό λ δ ο Α ' τη ς Α υ σ τρ ία ς-, κα θ ώ ς ε ίν α ι γνω σ τό π ω ς ο ι α υ το κ ρ ά το ρ ες εκ είν ω ν τω ν χρ ό νω ν έφ εραν π ερ ισ σ ότερ ου ς τίτλους. Τ ις α φ ιερ ώ σ εις α κολου θ ο ύ ν δύο ε π α ιν ε τ ικ ά επ ιγ ρ ά μ μ α τα (φ 7β) π ρ ος το Β λ ά χ ο σ τα ελλ η νικ ά. Τ ο π ρ ώ το α ν ή κ ε ι σ το ν ιε ρ ο μ ό ν α χ ο Α ρ σ έ ν ιο Κ α λ λ ο ύ δ η, ανηψ ιό του Β λ ά χ ο υ, ο ο π ο ίο ς ε ίχ ε α ν α λ ά β ε ι π α λ α ιό τερ α την ε π ιμ έλ εια κ α ι τη διόρθω ση τη ς έκ δ ο σ η ς του Θ η σ α υ ρ ο ύ κ α ι εκ είν ο το δ ιά σ τη μ α δ ίδ α σ κ ε στο Κ ω ττο υ ν ια ν ό Φ ρ ο ν τισ τή ρ ιο του Π α τα β ίο υ. Τ ο 14 Στην προσφώνηση έχουμε τα εξής: LEOPOLDO I, ROMANORVM IMPERATORI SEMPER AVGVSTO. 15Στην αρίθμηση των πρώτων εισαγωγικών φύλλων, ακολουθώ αυτήν που παρατίθεται στο έργο του Γεώργιου Σπυριδάκη, Γεράσιμος Βλάχος ( ), ανατ. από την Επετηρίδα του Μεσαιωνικού αρχείου, τόμ. 8, Αθήνα 1949, σσ Στην προσφώνηση έχουμε τα εξής: EIVSDEM ABB ATI S VLACHI. ELOGIVM AD LEO- POLDVM OESAREM. 17Βλ., Γεράσιμος Βλάχος, ό,κ^ψ Βλ,, Β.Ν. Τατάκης ό.π., σ Στην προσφώνηση υπάρχουν τα εξής: EIVSDEM ABBATIS VLACHI. AD LEOPOLDVM AR- CHIDVCEM AVSTRLC MAGNANTMVM. 20 Βλ., K. N. Σάθας ό.π., σ Βλ., Γεώργιος Σπυριδάκης ό,π., σ. 81

28 35 δεύτερο επ ίγ ρ α μ μ α π ρ ο έρ χετα ι από τη γρ α φ ίδ α το υ Σ ιν α ϊτ η ιερ ο μ ο ν ά χο υ Γρ η γ ο ρ ίο υ Μ ελ λ ισ η ν ο ύ του Κ ρ η τό ς, ο ο π ο ίο ς ε ίχ ε επ ίσ η ς κ ο σ μ ή σ ε ι με επ ίγρ α μ μ ά του το έργο Θ η σ α υρός22. Ο π ω ς δ ια π ισ τώ νο υ μ ε κ α ι τα 1)ύο κ είμ εν α π ε ρ ιο ρ ίζον τα ι σε λίγ ο υ ς μόνο σ τίχ ο υ ς κ α ι α να φ έρ ο ντα ι επ α ιν ε τικά σ τον Β λ ά χ ο κ α ι στο έργο του Α ρ μ ο ν ία. Κ α ι σ τα δύο ε ξυ μ ν ε ίτ α ι η π ρ ο σ ω π ικό τη τα κ α ι η π νευ μ α τική κ α τά ρ τισ η του Β λ ά χ ο υ κ α ι ε γ κ ω μ ιά ζε τ α ι η π α ιδ ευ τικ ή κ α ι η επ ισ τη μ ο ν ικ ή α ξ ία του π ο νή μ α το ς του. Τ α δύο επ ιγ ρ ά μ μ α τα δ ια δ έχ ετα ι μ ία δ ισ έλ ιδ η π ρ ο σ φ ώ νη σ η 23 24του συγγραφ έα προς τους αναγνώ σ τες του έργου του (φ. 8), γ ρ α μ μ έν η μόνο στα λ α τ ιν ικ ά. Σ τη ν προσφ ώ νηση α υτή ο Β λ ά χ ο ς α φ ή νει ν α δ ια φ α ν εί ο «καημός» του πρόσφ υγα -έ ν α ς «καημός» που σ υ ν ο ψ ίζετα ι σ τη ν ενα ρ κ τή ρ ια φ ράση του, η ο π ο ία ε ίν α ι δ α ν εισ μ έν η α π ό το ν Κ ικ έ ρ ω ν α : «Non nobis solis nos esse natos, se d patrice et amicis.»~4 Κ α ι σ υ ν ε χ ίζε ι π ε ρ α ι τέρω π ρ ο σ θ έτοντα ς ότι: «P a trid a Barbarorum im m anitate iam dudum vexate, nullas possum ipse fe rre suppetias, a d ea etiam propulsatus; am i- cis, quorum in numero vniuersos litterarum asseclas collo, m e prosuturum spero, si aliquid subinde Typis sussiciam.»25 Δ ια π ισ τώ ν ο υ μ ε λ ο ιπ ό ν, ό τ ι δ ρ ά ττετα ι τη ς ευ κ α ιρ ία ς ν α θ ίξ ε ι εκ ν έο υ το θ έμ α τη ς υ π ο δ ο ύ λ ω σ η ς τω ν Ε λ λ ή ν ω ν α πό το υς Ο θ ω μ α νο ύ ς, ένα ζή τ η μ α το ο π ο ίο π α ρ ά τη ν α π ο δ η μ ία του από τη ν π α τρ ίδα, δεν π α ύ ε ι ν α το ν α π α σ χ ο λ ε ί' α υ τό ά λ λ ω σ τε α π ο δ εικ ν ύ ετα ι κ α ι από τις σ υ ν εχείς π ρ ο σ π ά θ ε ιε ς που κ α τ α β ά λ λ ε ι, μ ε ό π ο ιο μ έσ ο δ ια θ έτει, γ ια την α π ελευ θ έρ ω σ η το υ Γ έ ν ο υ ς. Α π ό το σ η μ είο αυτό κ α ι ω ς το τ έ λ ο ς το υ εισ α γ ω γ ικ ο ύ μ έρ ο υ ς ο Β λ ά χ ο ς π α ρ α θ έτει ορ ισ μ ένο υ ς κ α τα λ ό γ ο υ ς κ α ι ευ ρ ετή ρ ια, τ α ο π ο ία υ π η ρετούν τη ν ευ χερ έστερη μ ελέτη του έρ γο υ. Ο π ρ ώ το ς κ α τά λ ο γ ο ς ε ίν α ι ο «Κ α τ ά λ ο γ ο ς τω ν δ ιδ α σ κ ά λ ω ν έ ξ *ώ ν σ ννετέθ η ή Π α ρ ο ύ σ α Π ρ α γμ α τεία», ο ο π ο ίο ς π ερ ιλ α μ β ά ν ει, σ υ χ ν ά σ ε σ υ ντο μ ογρ α φ ίες, τα ο ν ό μ α τα εκ α τό ν εβ δο μ ή ντα οκτώ (178) λ ο γ ίω ν δια φ όρ ω ν π ερ ιό δ ω ν, ο ρ ι σ μ ο ύ ς τω ν ο π ο ίω ν κα τα γρ ά φ ει ο Β λ ά χ ο ς σ τη ν Α ρ μ ο ν ία. Σ τ ις δύο π ρ ώ τες σ ελ ίδ ες (φ. 9) κα τα γρ ά φ οντα ι σ ε α λ φ α β η τικ ή σ ε ιρ ά τα ο ν ό μ α τα τω ν λ ο γ ίω ν ε λ λ η ν ισ τί, σ τις δύο επ ό μ ενες σ ε λ ίδ ε ς λ α τ ιν ισ τ ί (φ. ΙΟ)26. Ε δ ώ οφ είλ ο υ μ ε ν α π α ρ α τη ρ ή σ ο υ μ ε, ό τ ι ο κ α τά λ ο γ ο ς ε μ φ α ν ίζε ι α ρ κ ετά λ ά θ η σ τα ο ν ό μ α τα, λάθ η τα οπ ο ία, σύμφ ω να μ ε τη γ ν ώ μ η του Τ α τ ά κ η 27, π ρ έπ ει ν α α ποδοθ ούν ε ίτ ε στο γεγο νό ς τη ς φ ω ν η τικ ή ς ο ρ θ ο γ ρ α φ ία ς μ ε λ α τ ιν ικ ο ύ ς 22 Βλ_, Γεώργιος Σπυριδάκης, ό.π., σ ACTOR BENEVOLO LECTORI SALVTEM. 24«Δέ γεννηθήκαμε μόνο γιά τόν έαυτό μας, άλλά για τήν πατρίδα καί τούς φίλους.» βλ., Β.Ν. Τατάκης, ό.π., σελ «Στην πατρίδα μου, πού βασανίζεται άπό τήν άπανθρωπιά των βαρβάρων, καμιά βοήθεια δεν μπορώ νά προσφέρω, ε[μαι ιόλας έξορισμένος άπ αυτήν, στους φίλους, στον άριθμό των όποιων βάζω δλους δσοι άάχολοΰνται μέ τά γράμματα, έλπίζω νά προσφέρω κάτι μέ τά έργο μου.μου.» βλ., Β.Ν. Τατάκης ό.π., σ Ο τίτλος του πίνακα στα λατινικά είναι: "Syllabus Doctorum ex quibus praefens Opera Gompilata eft. 27 Βλ., Β.Ν. Τατάκης ό.π., σ. 136.

29 36 χα ρ α κτή ρ ες, που χρ η σ ιμ ο π ο ιο ύ σ α ν τότε σ τη ν Κ ρ ή τ η, είτε σ το ν διορθω τή του σ υγγρ άμ μ α τος, δηλαδή στον α νη ψ ιό του Γ ε ρ α σ ίμ ο υ Β λ ά χ ο υ ιερ ο μ ό ναχο Γ ρ η γ ό ρ ιο Β λ ά χο. Ε κ τενέσ τερ ες π α ρ α τη ρ ή σ εις γ ια το είδ ο ς τω ν λ α - θών καθώς κ α ι γ ια τις διο ρ θ ώ σ εις τους θα εκ τεθ ο ύ ν στο τρ ίτο μ έρ ος της ερ γα σ ία ς αυτής. Α κ ο λ ο υ θ ε ί ο «Π ίν α ξ τω ν τής Β ίβ λ ο ν Κ εφ α λ α ίω ν», που ε κ τείν ε τα ι σ ε πέντε σ ελ ίδ ες (φ α) κ α ι ε ίν α ι χ ω ρ ισ μ έν ο ς σ ε δύο σ τή λ ες - στη ν α ρ ισ τερ ή κ α τα χω ρ ο ύ ντα ι ο ι τίτ λ ο ι τω ν κεφ α λα ίω ν σ τα λ α τ ιν ικ ά, ενώ στη δ ε ξ ιά στα ελλη νικά. Τ α κ εφ ά λα ια ε ίν α ι α ρ ιθ μ η μ έν α κ α ι συνοδεύον τα ι α πό την παραπομπή της α ν τίσ το ιχ η ς σ ε λ ίδ α ς της Α ρ μ ο ν ία ς. Π ρ έπ ει ν α π α ρ α τη ρ ή σ ο υ μ ε ότι στην σ τή λη, σ τη ν ο π ο ία ο ι τίτλ ο ι τω ν κ εφ α λα ίω ν π α ρ α τίθ εν τα ι στα λ α τιν ικ ά, η α ρ ίθ μ η σ ή τους γ ίν ε τ α ι με α ρ α β ικ ο ύ ς α ρ ιθ μ ούς (1, 2, 3 κ.τ.λ.), ενώ σ τη ν σ τή λ η τω ν ε λ λ η ν ικ ώ ν α κ ο λ ο υ θ ε ίτα ι η α ρ χ α ία ελ λ η ν ικ ή α ρ ίθ μ η σ η (α ', β ', γ 'κ.τ.λ.). Τ ο εισ α γ ω γ ικ ό τμ ή μ α τη ς Α ρ μ ο ν ία ς ο λ ο κ λ η ρ ώ ν ε τα ι με ένα α ν α λ υ τικ ό ευ ρ ετή ρ ιο λ έξεω ν -«Index rerum omnium notatu dignarum»- το ο π ο ίο φ α ίνετα ι ν α ε ίν α ι ε ξα ιρ ε τ ικ ά π ε ρ ιε κ τικ ό, κ α θ ώ ς ε κ τ ε ίν ε τ α ι σ ε 14 σ ελ ίδ ες (φ. 13 β - 19α) π ερ ιλ α μ β ά ν ει π ο λ υ ά ρ ιθ μ ο υ ς όρ ο υς κ α ι μ ά λ ισ τα μ ό ν ο σ τα λα τ ιν ικ ά. Σ τ ις επ ό μ ενες τρ ια κ ό σ ιες ε ίκ ο σ ι τρ εις (323) σ ελ ίδ ες, που α κ ο λ ο υ θούν, α ν α π τύ σ σ ετα ι το κ υ ρ ίω ς τμ ή μ α του έρ γο υ, το ο π ο ίο π α ρ ο υ σ ιά ζε τα ι υπό τον μ ερ ικ ό τίτλο «Α ρ μ ο ν ία ό ρ ισ τ ικ ή τώ ν δ ντω ν, π α ρ α Γ ερ ά σ ιμ ο ν Β λ ά χ ο ι' κ α θ η γο ύ μ ενο ν τ ο ν Κ ρ η τό ς, έκ δ ο θ εϊσ α.» 28 Η Α ρ μ ο ν ία, όπ ω ς έχουμ ε ήδη επ ισ η μ ά ν ε ι, ε ίν α ι γ ρ α μ μ έν η κ α ι σ τη λ α τ ιν ικ ή κ α ι σ τη ν ε λ λ η ν ικ ή κ α ι η α νά π τυ ξη του έρ γο υ γ ίν ε τ α ι ταυ τό χρ ο ν α κ α ι σ τις δύο γ λώ σ σ ες. Ό σ ες από τις 323 α υ τές σ ε λ ίδ ε ς, που α ρ ιθ μ ο ύ ν τα ι - μ ε ε ξ α ίρ εσ η τη ν π ρ ώ τη - φ έρουν ά ρ τιο α ρ ιθ μ ό κ α ι β ρ ίσ κ ο ν τα ι σ τη ν α ρ ισ τερ ή π λ ευ ρ ά φ ιλο ξενο ύ ν το κ είμ εν ο σ τη λ α τ ιν ικ ή, ενώ α υ τές μ ε το ν π ερ ιττό α ρ ιθ μ ό σ τη ν δ ε ξ ιά π λευρ ά π α ρ ο υ σ ιά ζο υ ν το α ν τ ίσ τ ο ιχ ο κ ε ίμ ε ν ο σ τη ν ελ λ η ν ικ ή. Π ρ ιν α π ό τη ν καταγραφ ή, ω σ τό σ ο, τω ν ο ρ ισ μ ώ ν τω ν ό ν τω ν α ν ά κ εφ ά λα ιο, ο Β λ ά χ ο ς π ρ ο τά σ σ ει τη ν «Π ροθεω ρία» του. Η «Π ροθεωρία» α π ο τελ ε ί έν α είδ ο ς π ρ ο ο ιμ ίο υ του σ υ γ γ ρ ά μ μ α το ς, σ το ο π ο ίο ο Β λ ά χ ο ς π α ρ α θ έτει το υ ς λό γο υ ς, που το ν ο δ ή γ η σ α ν σ τη ν σ ύ νθ εσ η το υ έρ γο υ α υ το ύ κ α ι μ ε τη σ υ γ κ εκρ ιμ ένη μορφή π ο υ π α ρ ο υ σ ιά ζε τ α ι, κ α θ ώ ς επ ίσ η ς κ α ι το ν τρ ό π ο μ ε το ν ο π ο ίο ερ γά σ τη κ ε γ ια τη σ ύ νθ εσ η του. Ε π ιπ λ έο ν, σ το κ είμ εν ο τη ς «Προθεωρίας» ο Β λ ά χ ο ς ε π ιχ ε ιρ ε ί κ α ι φ α ίν ετα ι π ω ς έ χ ε ι κ α το ρ θ ώ σ ει ν α σ υ γ κ ερ ά σ ει τη ν α ρ χ α ία μ ε τη ν χ ρ ισ τ ια ν ικ ή π α ρ ά δ ο σ η α ιτ ιο λ ο γ ώ ντα ς την ασ ίγ α σ τη επ ιθ υ μ ία κ α ι α ν υ π έρ β λ η τη α ν ά γ κ η του α νθρ ώ π ου γ ια τη ν απ ό κ τη σ η της^γνώσης. 2* Ο μερικός τίτλος στα λατινικά είναι: HARMONIA DEFINITIVA ENTIVMA Gerasimo Vlacho Abbate Cretensi Edita.

30 37 Η «Προθεωρία» έχ ε ι ω ς αφετη ρ ία τη ς μ ία ε ρ μ η ν εία τω ν σ υ νεπ ειώ ν τη ς πτώ σ η ς του ανθρώ που. Η πτώ σ η αυτή επ ή λθ ε, ό τα ν ο Α δ ά μ π α ρ α β ιά ζον τα ς τη ν εντολή του δη μ ιου ρ γού του «ά π η μ α ύρω σ ε το τής Θείας ε ίκ ό ν ο ς κ ά λλο ς» κ α ι «το'ν κ α θ ό μ ο ίω σ ιν θ εό ν π λ α σ θ έντος ά νθ ρ ω π ο ν τοϊς ά νο ή το ις κ τ ή σ εσ ιν π α ρ α σ νμ β λη θ ή να ι κ α ί ό μ ο ιω θ ή να ι κ α τέδρασεν». Η ε ν έρ γ ειά του α υ τή ε ίχ ε ω ς ο λ έθ ρ ιο α π ο τέλ εσ μ α το α νθ ρ ώ π ινο γένος ν α «ά π ο λ έσ ει το ϋ λ ο γ ικ ο ύ τό δ ώ ρ ο ν», ν α α π ο σ τερ η θ εί «τοϋ ξ ν λ ο ν τής γνώ σ εω ς κ α ί τής ζωής» κ α ι τέ λ ο ς ν α κ α τα δ ικ α σ τε ί από το Θ εό «έν ίδ ρ ώ τι τ ο ν π ρ ο σ ώ π ο ν κ α ί τοϋ τής δ ιδ α σ κ α λ ία ς τε κ α ί μαθήσεω ς μ ό χ θ ο ν, έ σ θ ίε ιν τ ό ν ά ρ τ ο ν τής τώ ν ο ντω ν γνώ σεω ς». Κ α ι αυτό σ υ νέβ η γ ια τ ί «τής α ρ χ α ία ς ά θ ω ότη τος ό ά νθ ρ ω π ο ς ο ν κ ά γα θ ή τύχη έκπεπ τω κ ώ ς, τό ν ο ίκ ε ΐο ν ν ο ϋ ν ά γ ν ο ια ς τε κ α ί ά μ α θ ία ς ένεπ λη ρ ώ σ α το. κ α ί τή λ ο γ ικ ή π α ν δ α ισ ία κ α θ ω ρ α ϊσ θ είς, ιδ ία π ρ ο α ιρ έσ ει τή ά λογι'α κ α θ ω π λίσ α το». Τ ρ α γ ικ ή α π ό λη ξη της π ρ ά ξη ς τω ν Π ρ ω τό π λ α σ τω ν θα ή τα ν ν α κ ιν δυ νεύσ ουν να π α ρ α μ είν ο υ ν «(οία τά π ο λ λ ά τώ ν ζώ ω ν) ό λικ ώ ς π ά σ η ς είδή σ εω ς ά μέτοχος». Ω σ τό σ ο, σ ύ μ φ ω να με τη ν χ ρ ισ τ ια ν ικ ή θ ρ η σ κ ε ία - η ο π ο ία δ ιδ ά σ κ ε ι την ελπ ίδ α κ α ι τη ν π ίσ τη σ ε έν α Θ ε ό σ π λ α χ ν ικ ό α π έν α ν τ ι στο δ η μ ιο ύ ρ γ η μ ά του κ α ι ό χ ι ε κ δ ικ η τ ικ ό - ο λ ό κ λ η ρ ο ς ο κ ό σ μ ο ς διέπε- τ α ι α π ό μ ία ορ ισ μ ένη τά ξη κ α ι α ρ μ ο ν ία. Α υ τ ή η τά ξη π ο ρ εύ ετα ι α π ό την Θ ε ία Π ρ ό ν ο ια, την «το ν Θ εού ύ π έ ρ σ ο φ ο π ρ ό ν ο ια», η ο π ο ία θ α μ π ο ρ ού σ ε ν α π α ρ α λ λ η λ ισ τεί με το ν «σ ο φ ό Π ρ ομ η θ έα» τη ς α ρ χ α ία ς ε λ λ η ν ι κ ή ς π α ρ ά δ ο σ η ς, γ ια τί, όπ ω ς εκ είν ο ς σ υ ν έδ ρ α μ ε σ τη ν β ελτίω σ η τη ς ζω ή ς του α νθ ρ ώ π ινου γένο υς, έ τ σ ι κ α ι α υ τή «τ ό π ϋ ρ τής γνώ σ εω ς τε κ α ί έπ ισ τή μ η ς έξ ο ν ρ α ν ο ν το ϊς ά ν θ ρ ώ π ο ις π α ρ έσ χ ε τ ο δ ί ώ ν τούς ά ν θ ρ ω π ο ν ς εις την κατ ά ρ χ ά ς μ ετ εσ τ ή σ α το ά ξ ιό τη τα κ α ί τώ ν α λ ό γ ω ν ζώ ω ν δ ιε ν η ν ο χ έ ν α ι π επ ο ίη κ εν. ώ ν ένεκ α κ α ί Θ α λή ς ό φ ιλ ό σ ο φ ο ς φ ιλ ο φ ρ ό ν ω ς το ϊς π ά σ ιν έ φ θ έγγετ ο. δ ν σ χ ερ ές μ ε ν τό έπ ίσ τ α σ θ α ι, μ α κ ά ρ ιο ν δε, κ α ί α ν τ ή έ σ τ ιν ή κ α τ α φ ύ σ ιν ζω ή». Ε ν τ υ π ω σ ια κ ό ς ε ίν α ι σ αυτό το σ η μ ε ίο ο α ρ ισ τ ο τ ε χ ν ικ ό ς τρ ό π ο ς μ ε το ν ο π ο ίο ο Β λ ά χ ο ς π λ έ κ ε ι τη ν θ ρ η σ κ ευ τικ ή π α ρ ά δ ο σ η τω ν χ ρ ισ τια ν ώ ν κ α ι τω ν α ρ χ α ίω ν ελ λ ή ν ω ν μ ε τη ν ε π ισ τη μ ο ν ικ ή κ α ι φ ιλο σ ο φ ικ ή δ ιά θ εσ η του α νθ ρ ώ που σ υ νδ έο ντα ς το ν Π ρ ο μ η θ έα μ ε τ η ν Θ ε ία Π ρ ό ν ο ια κ α ι τον Α δ ά μ με το ν Θ α λ ή. Η α ναφ ορ ά σ το π ρ ό σ ω π ο του Θ α λ ή δεν ε ίν α ι τυ χ α ία, αφ ού α υ τό ς θ ε ω ρ είτα ι α π ό το σ ύνολο σ χεδ ό ν τη ς ε π ισ τ η μ ο ν ικ ή ς κ ο ιν ό τη τα ς ω ς ο π ρ ώ το ς φ ιλόσοφ ος -ό π ω ς ο Α δ ά μ ε ίν α ι ο π ρ ώ το ς ά ν θ ρ ω π ο ς - μ ε το ν ο π ο ίο α ρ χ ίζε ι η έρ ευ να τω ν φ ιλο σ ο φ ικώ ν κ α ι επ ισ τη μ ο ν ικ ώ ν ζητη μ ά τω ν κ α ι από το ν ο π ο ίο α ν τλ ε ί κ α ι ο Β λ ά χ ο ς κ ά π ο ιο υ ς ο ρ ισ μ ο ύ ς τη ς Αρμονίας του. Έ χ ο ν τ α ς κα λύ ψ ει, λ ο ιπ ό ν, σ ε θ εω ρ η τικ ό επ ίπ εδ ο τη ν α ιτιο λ ό γ η σ η το υ α ιτή μ α το ς το υ ανθρώ που γ ια α π ό κ τη σ η γ ν ώ σ η ς, ο Β λ ά χ ο ς π ρ ο χ ω ρ εί κ α τα θ έτο ν τα ς τα κ ίν η τρ α, τα ο π ο ία τ ο ν ο δ ή γ η σ α ν σ τη ν απόφ ασ η ν α α-

31 38 σχοληθεί μόνο με τους ορισμούς κ α ι ό χ ι με την ανάλυση του περιεχομένου των εννοιών, καθώς επίσης κ α ι με το σκοπό, η εξυπηρέτηση τδυ ο ποίου, τον οδήγησε στην πεποίθηση ότι ένα τέτοιο σύγγραμμα είναι χρήσιμο. Επειδή, λοιπόν, σύμφωνα με τον Α ρ ισ το τέλη «ή έπιστή μ η έ σ τ ιν έξις δ ί ά π οδείξεω ς τήν έπ ίκ τη σ η ν έ'χονσα, κ ά κ είνη ς μ έσ ο ν ά ν α γ κ α ιό τ α τ ο ν ό ορισ μ ός π έφ υ κ εν, ο ν δ ίχ α εκ τε τω ν π ρ ο τέρ ω ν κ α ί τω ν ύσ τερω ν ο ν δ έν σ υμ π έρασμα φ έρ ετα ι, το ύ το ν χ ά ρ ιν ήμεϊς τό τώ ν ό ρ ισ μ ώ ν άμα ά ν α γ κ α ϊο ν κ α ί χ ρ ή σ ιμ ο ν κ α τά ν ο υ ν ά να π ο λη σ ά μ εν ο ι, ά π α ντα ς τους σ π ο ρ ά δ η ν κ ειμ ένο υ ς τώ ν δ ντω ν ο ρ ισ μ ο ύ ς σ ν ν α θ ρ ο ϊσ α ι ( ή δ υ ν α τ ό ν ) κ α ίέκ δ ο ϋ να ιώ ή θ η μ εν». Υπέρτατη παρότρυνση επομένως, για τον συγγραφέα, όπως αποκαλύπτει ο ίδιος, στάθηκε «κατά τό τής ήμετέρας δ ια ν ο ία ς σ τενόν». Γ ι αυτό το λόγο και «έκ τε τώ ν έξω τερ ικ ώ ν κ α ί έσ ω τερ ικ ώ ν Ε λ λ ή ν ω ν δ ιδ α σ κ ά λ ω ν τους ο ρ ισ μ ο ύ ς τώ ν ό ν τ ω ν έρ α ν ισ α μ εν ο ις, τά έ λ λ ε ίπ ο ν τ α έ ξ ημών α υ τ ώ ν ά να π λη ρ ώ σ α ι. τοϊς σ π ο υ δ α ίο ις ενχερ εσ τέρ α ν κ α ί ρ α δ ιο τ έρ α ν τής ά π ο δ είξ εω ς ε ν ρ ετικ ή ν έ π ιπ ρ ο τ ε ϊν α ι μ έθ οδον». Ε δ ώ οφ είλουμε να σταθούμε στην επισήμανση που κάνει ο ίδιος ο Β λάχος διευκρινίζοντας πω ς η συμπλήρω ση ορισμένω ν ορισμώ ν (τά έλλείπ ο ν τ α ά ν α π λ η ρ ώ σ α ι) έγινε από μέρους του ε πειδή βαθύτερος πόθος του ήταν ν α α ν α δ είξει κ α ι ν α διευκολύνει τις π α ι δευτικές παραμέτρους, που ενυπάρχουν στο έργο του καταστώ ντας «ενχερ εσ τ έρ α ν κ α ί ρ ςιδ ιοτέρ α ν τής ά π ο δ είξ εω ς ενρ ε τ ικ ή ν μ έθ ο δ ο ν» κ α ι έτσι να ευτυχήσει να παραδώ σει στο κοινό ένα σύγγραμμα που δικαίω ς θα φέρει τον τίτλο "Α ρμονία ο ρ ισ τ ικ ή τώ ν όντω ν. Σ τη ν κατα κλείδ α της «Προθεωρίας» του ο Β λ ά χο ς δεν μπορούσε ν α μην περ ιλάβει μία επίκληση στην Θ ε ία Χ ά ρ η Τ ο υ κ α ι ταυτόχρονα ν α τοποθετήσει το έργο του στην «ανθρώπινη» του διάσταση δηλώ νοντας τα εξής: «Έκ Θ εο ύ διερχόμεθ α κ α ί ε ις θ εό ν λ ή γ ο μ ε ν α νθ ις. το ν γα ρ ν ψ ισ τ ο ν Θ εό ν ώς ά ρ χ ή ν κ α ί τ ο ύ τ ο ν α υ τ ό ν ώς τ ό τέλος τή ήμετέρςχ β ίβ λω μ εθ α ρ μ όττομ εν ο ρ ιζό μ ενο ι» Μ ε την ολοκλήρω ση αυτού του προοιμ ίου α ρ χίζει το κυρίω ς τμήμα της Α ρ μ ο ν ία, το οποίο συγκροτείται από εκατόν εβδομήντα δύο κεφ άλαια, που καταλαμβάνουν έκταση τρ ια κ ο σ ίω ν είκ ο σ ι σελίδω ν. Τ ο κ ά θε κεφ άλαιο αναφ έρεται σε διαφ ορετικό θέμα κ α ι μπορεί ν α συμπεριλαμ β ά νει ένα ή περισσότερους ορισμούς. Γ ι αυτό κ α ι η έκταση τω ν κεφ αλαίων, ο αριθμός των ορισμώ ν, α λ λ ά κ α ι τω ν λογίω ν ο ι οποίοι τους διατύπωσαν, π ο ικ ίλ λει ανάλογα με το αντικείμενό τους. Η τυπική δομή ενός κεφ αλαίου της Α ρ μ ο ν ία έχει συνήθω ς την α κόλουθη μορφή: Σ τη ν πλειονότητα τω ν κεφ αλαίω ν απαντάται καταρχήν μία εισαγω γική φράση του Β λάχου, η οποία ενδέχεται ν α έχει κ α ι τη μορφή ορισμού, χω ρίς αυτό όμω ς ν α σ υ μ β α ίνει πάντα. Σ τη σ υνέχεια παρατίθενται ο ι ορισ μ οί -ε ν ό ς ή περισσοτέρω ν λογίω ν- που αναφ έρονται

32 39 είτε στο ίδιο το αντικείμενο που ερευνάται είτε σε παρεμφερείς έννοιες ο ι οποίες περιγράφουν ή είναι συστατικές του θέματος. Σ αυτήν την διαδικασία, όμως, ο συγγραφέας αποφεύγει ν α υπεισ έλθει σε λεπτομέρειες ή σε διεξοδική ανάλυση και διερεύνηση της συνάφ ειας κ α ι του σκεπτικού που συνοδεύει τους ορισμούς. Ο ι ορισμοί παρατίθενται όχι τυχαία, α λλά με μία σειρά που είναι ενδεικτική της πρόθεσης του Β λάχου ν α οδηγήσει τον αναγνώστη του έργου του βαθμιαία και σταθερά στην ολοκληρω μ ένη κ α ι πολύπλευρη γνώση του νοήματος κάθε ορισμού. Σ το κάθε κεφ άλαιο της Α ρ μ ο ν ία ς διακρίνουμε δηλαδή μία εσω τερική α λληλο υ χία των ορισμώ ν, που παρατίθενται, η οποία βοηθά τον αναγνώ στη να σ υ λλά β ει ευκολότερα το νόημά τους. Έ τσ ι αντισταθμίζεται η έλλειψ η της, ίσως, αναμενόμενης ανάλυσης ή ανάπτυξης των ορισμών, από την προσεκτική κ α ι εξα ιρ ετικά α κριβή διαδοχή του ενός ορισμού από τον άλλο. Κ α τ αυτόν τον τρόπο, ο αναγνώ στης έχει την δυνατότητα να οδηγηθεί βαθμιαία στη γνώ ση του νοήματος της έννοιας, που αναπτύσσεται σε κάθε κεφ άλαιο, καθώ ς ο ε- κάστοτε ορισμός λειτουργεί συμπλη ρ ω μ α τικά προς τον άλλο ολοκληρώ νοντας το νόημα του όρου μέσα από τη σύνθεση. Έ ν α ς ακόμη παράγοντας, που διευκολύνει στην κλιμακω τή αυτή ολοκλήρω ση του νοήματος μέσω της α λληλο υ χία ς των ορισμώ ν, είναι η ένταξη ορισμώ ν που προέρχονται από την γραφ ίδα του ίδιου του Β λ ά χου39. Ή δ η σημειώ σαμε πως στα π ερισσότερα κεφ άλαια ο Β λ ά χ ο ς προσθέτει εισαγω γικές φράσεις ή κ α ι ορισμούς, πολύ συχνά όμω ς συναντάμε ορισμούς του και στο μέσον ή -κ υ ρ ίω ς - στο τέλο ς ενός κεφ αλαίου. Γ ια παράδειγμά, στο εκατοστό δέκατο κεφ άλαιο, το «Π ε ρ ί Γ ρ α μ μ α τ ικ ή ς», διαβάζουμε: «Ή Γ ραμματική κ α ί τά έ κ είν η ο ύ τ ω σ ί π ε ρ ιγ ρ ά φ ο ν τ α ι. Ά μ μ ω νίίο υ Ί εις τάς Ε ωωνάς. Δ ιο ν ν σ ίίο ν ] Θ ο α κ ό ς έ ν π α ο α ν - γελ[ει'αν1, Μ α ν ο ν ή λ ο ν Μ ο σ ν ο π [ο ύ λ ο υ ] Έ ο ω τή μ ία τα ]. Γ ρ α μ μ α τικ ή έ σ τ ίν ε μ π ε ιρ ία τω ν π α ρ ά π ο ιη τ ά ϊς τε κ α ί σ ν γ γ ρ α φ ε ϊσ ιν ώ ς έ π ί τό π ο λ ύ λεγομ ένω ν. Έκ τω ν Ν ικ α σ ίο ν Έ π ιτ ο μ ίώ ν ] Κ ρ ά τ ν τ ο ς. Γ ρ α μ [μ α τικ ή ] έ σ τ ιν έξις α π ό τέχνη ς δ ια γ ν ω σ τ ικ ή τω ν π α ρ έ'λλησι λεκ τώ ν κ α ί νοη τώ ν έ π ί τό ά κ ρ ιβ έσ τερ ο ν. A m m o io v Χ λ ω ο ο ΰ. Γ ρ α μ [μ α τικ ή ] έ σ τ ιν τεχνητώ ν π α ρ ά π ο ιη τ ά ϊς τε κ α ί τω ν κ α τά τή ν κ ο ιν ή ν σ υ ν ή θ εια ν είδησις. Γ ε ρ α σ [ίμ ο ν ] α π ε ρ ί Γ ρ α μ [μ α τ ικ ή ς] α. Γ ρ α μ [μ α τικ ή ] έ σ τ ί τέχνη κ α τ α γενο μ έν η π ε ρ ί τ ό ν π ρ ο φ ο ρ ικ ό ν λ ό γ ο ν, τέλος ςχονσ α τό όρθώ ς λ έ γ ε ιν κ α ί γ ρ ά φ ε ιν. Κ ω ν σ τ α ν τ [ίν ο ν ] Λ α σ κ ά ο [εω ς ] α Γ ραμ[μ α τικ ή ]. Γράμμα έ σ τ ί μ έρ ο ς ε λ ά χ ισ τ ο ν φ ω νή ς α δ ια ίρ ετο ν. Σ υ λλα β ή έ σ τ ί σ ύ λ λη ψ ις το ϋ λ ά χ ισ τ ο ν δ ύ ο γραμμάτω ν. Λ έ ξ ις έ σ τ ί μ έρ ος έ λ α χ ισ τ ο ν τοϋ σ υ ν τ α κ τ ικ ο ύ λ ό γ ο υ δ ια ιρ ετικ ό ν. Μ ιγ α ή λ Ψ ελλο ϋ π ε ο ί Γ οαιιβματικήςΐ. Ο ρ θ ο γ ρ α φ ία έ σ τ ί θ εμ έλιο ς Για τους ορισμούς του Βλάχου μέσα στην Αρμονία βλ. επίσης, Τατάκης Β.Ν., ό.π., σσ έ

33 ί 40 κ α ί β ά σ ις ποιημάτω ν. Γ ε ρ ά σ ιμ ο ν ] Π ε ρ ί Γ ρ α μ [μ α τικ ή ς]. Ο ρ θ ο γρ α φ ία έσ τι μ έθοδος το ν όρθώ ς γ ρ ά φ ε ιν κ α τά τους''της π ρ ο σ ω δ ία ς κ α νόνα ς. Γ ρα μ μ α τικός έ σ τ ί ό τό ν κ α ν ό ν α κ α ί τό ν ό ρ ο ν το ν γ ρ ά φ ε ιν κ α ίά ν α γ ν ώ σ κ ε ιν ά π ο δ ιδ ο ν ς. Γ ραμματισ τη ς έ σ τ ίν ό τά πρώ τα σ τ ο ιχ εία διδάσκω ν. Γ ράμματα ε ίσ ίν ο ι τω ν σ τ ο ιχ είω ν χα ρ α κ τή ρ ες»30 Η μελέτη αυτού του κεφαλαίου μας επιτρέπει ν α διαπιστώ σουμε ότι η λειτουργία, που καλούνται να εκπληρώ σουν ο ι ορισ μοί του Β λάχο υ μέσα στο ευρύτερο πλαίσιο του έργου του, είν α ι πολυεπίπεδη. Π έρ α λοιπόν από τον εισαγω γικό χαρακτή ρ α που έχουν ο ι ορισ μ οί του συγγραφέα, διακρίνουμε ότι παίζουν επίσ ης κ α ι ένα ρόλο συνδετικό, επεξηγηματικό κ α ι πολύ συχνά αποσαφ ηνιστικό του νοήματος. Π αραθ έ τοντας, λοιπόν, ο Β λάχος έναν δικό του ορισμό στο μέσο τω ν κεφ αλαίω ν επιδιώ κει να συνδράμει στην ομαλότερη σύνδεση μεταξύ των διαφ ορετικών ορισμώ ν ενός ή περισσότερω ν λογίω ν ή ακόμη κ α ι ν α επ ιδ είξει ε ναργέστερα την συνοχή των νοημάτω ν κ α ι ενδεχομένω ς να συμπληρώ σει με τις απαραίτητες διευκρινήσεις τη λογική αλληλουχία. Επιπλέον, παρατηρούμε ότι ο ι ορισ μ ο ί του συγγραφέα της :Α ρ μ ο νία ς, οι οποίοι εμφ ανίζονται στο τέλος κάποιω ν κεφ αλαίω ν - μ ε μεγαλύτερη ακόμη συχνότητα α π ότι σε ά λλα σημεία- επιτελούν κ α ι έ ναν «καταληκτικό» - συμπερασματικό ρόλο, βοηθώντας, μ αυτόν τον τρόπο την ολοκληρω μένη κατάδειξη του εύρους του νοήματος του όρου, που αναλύθηκε στο κεφάλαιο. Λ ειτο υργούν επομένω ς, ό χι ω ς ένας απλός επίλογος, α λλά ως μία νοηματική α π ό λη ξη ή κατα σ τά λαγμ α της κ λιμ α κω τής αυτής παράθεσης όλων των προηγούμενω ν ορισμώ ν. Διαπιστώ νουμε, ωστόσο, ότι αυτή η λογική κ α ι η τάξη, που διέπει την παράθεση τω ν ορισμών, α κολουθείτα ι επίσ ης κ α ι στο επίπεδο της παρουσίασης τω ν κεφ αλαίων που α π α ρ τίζουν το σύγγραμμα. Τ α κεφάλ α ια της Α ρ μ ο ν ία ς δεν παρατίθενται χ ω ρ ίς εσω τερική συνοχή του περιεχομένου τους κ α ι αυτό παρά τη δυσκολία που δημιουργείται από το γεγονός ότι η θεματική της καλύπτει μ ία ευρύτατη περιοχή της γνώ σης, που εκτείνεται από ζητήματα της φ ιλοσοφ ικής έρευνας ω ς τη συζήτηση προβλημάτω ν της Φ υσικής. Α ναλυτικότερα, ως προς τη σ ειρ ά τω ν κεφ αλαίω ν, α ντιλαμ βανόμαστε ότι τα δύο περί Θ εού ζη τή μ α τα -το «Π ε ρ ί θεού α ρ χ ή ς π ά ν τω ν» κ α ι το «Π ε ρ ί θ εο ύ τέλους»- στην αρχή κ α ι στο τέλος της Α ρ μ ο ν ία ς, μας αποκαλύπτουν την βαθιά θρησκευτική πίστη του Β λ ά χο υ κ α ι την πεποίθησή του ότι ό λ α αρχίζουν κ α ι τελειώ νουν από κ α ι με τον Θ εό -π επ ο ίθ η ση η οπ οία αντανακλάται κ α ι μέσ α στην δομή του ίδιου του συγγράμματος. Κ α ι τα ά λ λ α κεφ άλαια όμως, όπω ς ήδη επισημάναμε, δεν παρατίθεντα ι τυχαία, α λλά ακολουθούν μία συγκεκριμένη σ ειρ ά στο βαθμό που 30 Βλ., Βλάχος Γεράσιμος ό.π., σελ 217.

34 41 επιχειρείται μία σχετικά χαλαρή, α λ λ ά πάντα ευκρινής ομαδοποίησή τους31. Συγκεκριμένα μετά το κεφ άλαιο «Π ε ρ ί θεοϋ α ρ χ ή ς π ά ν τω ν» α ναπτύσσονται σε έξι κεφάλαια, από το 2 έω ς το 7, κύρια δογματικά ζη τήματα, που απασχόλησαν κατά καιρούς φιλοσόφους κ α ι θεολόγους. Σ τα επόμενα τριάντα επτά κεφ άλαια - από το 8 έω ς το 45 - η θεματική αφορά ζητήματα γενικής φιλοσοφίας. Σ τη συνεχεία τον Β λ ά χο απασχολούν πιο εξειδικευμένα ζητήματα, όπως στα κεφ άλαια 46 έως 53, στα οποία προσεγγίζονται θέματα της κοσμογραφ ίας, κ α ι στα κεφ άλαια 54 μέχρι κ α ι 67, στα οποία υπεισέρχεται στη σφ αίρα της γεω λογίας. Α κ ο λ ο υ θ εί μία μεγάλη ομάδα κεφαλαίων -α π ό το 68 κεφ άλαιο έως το 146 κεφάλαιο - στην οποία ο Β λάχος θίγει π ο ικ ίλ α θέματα, που αφορούν τον άνθρωπο, κάνοντας και ορισμένες αρκετά συνοπτικές αναφορές σε άλλες επιστήμες. Τ ο επιστέγασμα της Α ρ μ ο ν ία ς αποτελούν τα κεφ άλαια 147 έως κ α ι 171, όπου θίγονται θεμελιακά ζη τή μ α τα της μεταφ υσικής κ α ι της θεολογίας. Α ναλυτικότερα, τα κεφ άλαια που έχουν ως θέμα τους πρω ταρχικής σημασίας δογματικά ζητήματα είναι: το 2 κεφ άλαιο «Π ερί τρίοδος», το 3 κεφ άλαιο «Π ερί των λεγομένων περί θεού», το 4 κεφ άλαιο «Π ερί θείων ονομάτων», το 5 κεφ άλαιο «Π ερί αγγέλων», το 6 κεφ άλαιο «Περί δαιμόνων» κ α ι το 7 κεφ άλαιο «Π ερί αγαθού και κακού». Σ τη συνέχεια επιχειρείται μ ία εξέταση τω ν εννοιών, που ανήκουν στον ευρύτερο χώρο της φιλοσοφίας, όπω ς η έννοια της ύλης, του είδους, του χρόνου της κίνησης κ.τ.λ.: κεφ άλαιο 8: «περί αρχής», κεφ άλαιο 9: «περί ύλης», κεφάλαιο 10: «περί είδους», κεφ άλαιο 11: «περί στερήσεως», κεφ άλαιο 12: «περί αιτιών και αποτελεσμάτων», κεφ άλαιο 13:«περί των γενώ ν των αιτιών», κεφάλαιο 14: «περί ανάγκης», κεφ άλαιο 15 «περί ιδέας», κεφ άλαιο 16 «περί ειμαρμένης και μοίρας», κεφ άλαιο 17 «περί τύχης και αυτομάτου» ' κεφ άλαιο 18 «π ερί στοιχείου», κ εφ ά λα ιο 19 «π ερί (ρύσεω ς και φυσικού», κεφάλαιο 20 «περί τέρατος και θαύματος», κεφ άλαιο 21 «περί κινήσεως κινητού και ηρεμίας», κεφ άλαιο 22 «περί των της κινήσεω ς ειδώ ν» ' κεφ άλαιο 23 «περί αιώ νος και χρόνου», κεφ άλαιο 24 «περί των του χρόνου μερών», κεφ άλαιο 25 «περί ω ρώ ν και τροπών» ' κεφάλαιο 26 «περί του όντος», κεφ άλαιο 27 «περί όλου και μερώ ν», κεφ άλαιο 28 «περί καθόλου μερικού και ατόμου», κεφ άλαιο 29 «περί ενός και ενότητος», κεφ άλαιο 30 «περί κατηγορουμένου και κατηγορίας», κεφ άλαιο 31 «περί ουσίας», κεφ άλαιο 32 «περί των επομένω ν τη ουσία» ' κεφ άλαιο 33 «περί συμβεβηκότος», κεφάλαιο 34 «περί ποσότητος», κεφ άλαιο 35 «περί ποιότητος», κεφ άλαιο 36 «περί των προς τι», κεφ άλαιο 37 «περί ενεργείσς», κεφ άλαιο 38 «περί δυνάμεως», κεφ άλαιο 39 «περί πάθους», κεφάλ α ιο 40 «περί τόπου», κεφ άλαιο 41 «περί κενού», κεφ άλαιο 42 «περί σώ- 31Βλ., Β.Ν. Τατάκης, ό.π., σ.

35 42 μστος», κεφ άλαιο 43 «περί των μεθεπομένων τω σώμστι», κεφ άλαιο 44 «περί απείρου», κεφ άλαιο 45 «περί φω τός και σκότους». " Α κολούθω ς ο Β λάχο ς προβαίνει σε μία ακριβή διερεύνησή του πεδίου της κοσ μογραφ ίας με τα εξή ς κεφ άλαια: κεφ ά λα ιο 46 «περί κόσμου», κεφάλαιο 47 «περί ουρανού», κεφ άλαιο 48 «περί των του ουρανού μορίων», κεφ άλαιο 49 «περί των πλανητών αστέρων», κεφ άλαιο 50 «περί των ζωδίων», κεφάλαιο 51 «περί ήλιου», κεφ άλαιο 52 «περί σελήνης», κεφ άλαιο 53 «περί αστέρων». Σύμφ ω να με το πρότυπο που διαρθρώ θηκε η ανάπτυξη των θεμάτων της κοσμογραφ ίας πραγματοποιείται κ α ι η ανάλυση των κεφ αλαίω ν που αφορούν τη γεω λογία και είναι τα εξής κεφ άλαια: κεφ άλαιο 54 «περί 'γης», κεφάλαιο 55 «περί των της γης μερώ ν» ' κεφ άλαιο 56 «περί λίθων», κεφάλαιο 57 «περί μετάλλ.ων», κεφ άλαιο 58 «περί δένδρων ξύλω ν και β ο τάνων» κεφ άλαιο 59 «περί ύδατος», κεφ άλαιο 60 «περί θαλάσσης» ' κεφάλαιο 61 «περί αέρος», κεφ άλαιο 62 «περί ανέμω ν» κεφ άλαιο 63 «περί πυρός», κεφ άλαιο 64 «περί μετεώρων», κεφ άλαιο 65 «περί των εν τη γη τετελεσμένων μετεώρων αποτελεσμάτων» ' κεφ άλαιο 66 «περί χρω μάτων», κεφ άλαιο 67 «περί ζώ ω ν». Στη συνέχεια συναντούμε μία μεγάλη ομάδα κεφ αλαίων, που ανα- φέρονται σε γενικότερα θέματα του ανθρώπου -από το κεφ άλαιο 68 ως το κεφ άλαιο 147. Π ιο συγκεκριμένα η ομάδα αυτή ξεκινά θίγοντας ζη τή ματα φ υσιολογίας κ α ι ιατρικής, τα οπ οία είναι: κεφ άλαιο 68 «περί ανθρώπου», κεφ άλαιο 69 «περί των του ανθρώπου παθών», κεφ άλαιο 70 «περί ανθρωπίνου σώματος και των μορίω ν αυτού», κεφ άλαιο 71 «περί τω ν παθώ ν χυ μ ώ ν και περιττωμάτων του ανθρω πίνου σώματος», κεφ ά λαιο 72 «περί νοσήματος», κεφ άλαιο 73 «περί πυρετών», κεφ άλαιο 74 «περί των όλω ν νόσω ν του σώματος», κεφ άλαιο 75 «περί ηλικίας». Α κολούθω ς, υπάρχει μ ία ενότητα με ζη τή μ α τα της ψ υχολογίας κ α ι με τις «εσαπερικές και εξω τερικές αισθήσεις» το υ α νθρώ που σ το κεφ ά λ α ιο 76 «περί ψυχής», κεφ άλαιο 77 «περί των της ψυχής μερώ ν», κεφάλ α ιο 78 «περί των της ψυχής δυνάμεων», κεφ άλαιο 79 «περί αισθήσεως», κεφ άλαιο 80 «περί των εξωτερικών αισθήσεων», κεφ άλαιο 81 «περί ήχου και ψόφου», κεφ άλαιο 82 «περί της ηχώ», κεφ άλαιο 83 «περί φωνής», κεφ άλαιο 84 «περί οδμής», κεφ άλαιο 85 «περί χυμού ή χυλού», κεφ άλαιο 86 «περί των εσωτερικών αισθήσεων», κεφ άλαιο 87 «περί αρετής και κακίας», κεφ άλαιο 88 «περί αμαρτίας», κεφ άλαιο 89 «περί πάθους ψυχής», κεφ άλαιο 90 «περί οργής και των ειδώ ν αυτής», κεφ άλαιο 91 «περί ειρμένης και των ειδώ ν αυτής», κεφ άλαιο 92 «περί λύττης και των ειδώ ν αυτής», κεφ άλαιο 93 «περί ηδονής και τω ν ειδώ ν αυτής», κεφ άλαιο 94 «περί φόβου και τω ν ειδώ νώ υτού», κεφ άλαιο 95 «περί επιθυμίας και τω ν ειδώ ν αυτής» Το κεφάλαιο αυτό, μέσα στο κείμενο, τιτλοφορείται λανθασμένα «Π ερί ψυχής μερών».

36 43 Α κολουθούν τρία κεφάλαια γ ια την πίστη κ α ι το τυπικό των θρησκειών: κεφάλαιο 96 «περί πίστεως», κεφ άλαιο 97 «περί εορτών καΐ'θυσιών και ευχώ ν», κεφ άλαιο 98 «περί βλασφημίας»' εν σ υ ν εχεία π α ρ ε μ βάλλονται κάποια κεφάλαια γενικότερου φιλοσοφ ικού ενδιαφέροντος κ α ι της αρετολογίας: κεφ άλαιο 99 «περί ελπίδας», κεφ ά λα ιο 100 «περί αγάπης και έχθρας», κεφάλαιο 101 «περί έρωτος», κεφ άλαιο 102 «περί φρονήσεως», κεφ άλαιο 103 «περί σω φροσύνης», κεφ άλαιο 104 «περί ανδρείας», κεφ άλαιο 105 «περί δικαιοσύνης», κ εφ ά λα ιο 106 «περί των του α ν θρώπου επιθέτων», κεφάλαιο 107 «περί των της ψυχής του σώματος και του συνθέτου αγαθόν κατά τον φιλόσοφον», κεφ άλαιο 108 «περί των της ψυχής έξεω ν». Α π ό την θεματική των «Περί ψυχής έξεων» ο Β λάχο ς μεταβαίνει σε μία μακροσκελή ενότητα, στην οπ οία ασχολείτα ι με αρκετές επιμέ- ρους επιστήμες, η θεματική των οποίω ν δεν εξετάστηκε σε ιδ ια ίτερ α κεφάλαια κ α ι περιλαμβάνει τα εξής: κεφ άλαιο 109 «περί φιλοσοφίας», κεφ άλαιο 110 «περί γραμματικής», κ εφ ά λα ιο 111 «περί λόγου και τω ν μ ε ρ ώ ν αυτού», κεφ άλαιο 112 «περί ρημάτω ν», κ εφ ά λα ιο 113 «περί συντάξεως», κεφ άλαιο 114 «περί προσωδίας», κεφ άλαιο 115 «περί διαλέκτου», κεφ άλαιο 116 «περί ονομάτω ν», κ εφ ά λ α ιο 117 «περί ποιητικής», κεφ ά λαιο 118 «περί μετρικής», κεφ άλαιο 119 «περί ιστορίας», κεφ άλαιο 120 «περί επιστολικής μεθόδου», κεφ άλαιο 121 «περί ρητορικής», κεφ άλαιο 122 «περί των της ρητορικής γενώ ν», κεφ άλαιο 123 «περί φράσεων», κ ε φάλαιο 124 «περί σχημάτων», κεφ άλαιο 125 «περί διαλόγου», κεφ άλαιο 126 «περί λογικής», κεφ άλαιο 127- «περί όρω ν», κεφ άλαιο 128 «περί ορισμών», κεφ άλαιο 129 «περί προτάσεως», κεφ άλαιο 130 «περί διαιρέσεως», κεφ άλαιο 131 «περί συλλογισμών», κεφ άλαιο 132 «περί αποδείξεως», κεφ άλαιο 133 «περί αναλύσεως», κεφ άλαιο 134 «περί φυσικής», κεφάλαιο 135 «περί ιατρικής», κεφ άλαιο 136 «περίμαθηματικής», κεφ άλαιο 137 «περί αριθμών», κεφ άλαιο 138 «περί φθόγγου», κεφ άλαιο 139 «περί σφαίρας», κεφ ά λα ιο 140 «περί ηθικής», κ ε φ ά λ α ιο 141 «περί οικονομ ι κής», κεφ άλαιο 142 «περί πολιτικής», κεφ ά λα ιο 143 «περί βασιλείας», κεφ άλαιο 144 «περί στρατηγικής», κεφ ά λα ιο 145 «περί νομοθετικής», κ ε φ άλαιο 146 «περί συμμίκτων λέξεω ν». Τ η ν Α ρ μ ο ν ία ολοκληρώ νει η ο μ ά δ α τω ν κεφ αλαίω ν, η ο π ο ία α- ναφέρεται σε θέματα που συγκαταλέγονται στην σφ αίρα της θεολογίας κ α ι απαρτίζεται από τα εξής κεφ άλαια: κεφ άλαιο 147 «περί μεταφυσικής», κεφ άλαιο 148 «περί θεολογίας», κεφ άλαιο 149 «περί προφιμείας», κεφάλαιο 150 «περί Χριστού του Κ υρίου ημών», κεφ άλαιο 151 «περί της αεί παρθένου Θεοτόκου», κεφ άλαιο 152 «περίχριστιανώ ν», κεφ άλαιο 153 «περί εκκλησίας», κεφ άλαιο 154 «περί τω ν αγίω ν», κεφ άλαιο 155 «περί μοναχώ ν», κεφ άλαιο 156 «περί αιρετικώ ν», κ εφ ά λα ιο 157 «π ερ ί μυστηρίω ν», κεφ άλαιο 158 «περί βαπτίσματος», κεφ άλαιο 159 «περί περιτομής», κεφ άλαιο 160 «περί χρίσματος», κεφ άλαιο 161 «περί της θείας λει-

37 44 τουργίας», κεφ άλαιο 162 «περί ιεροσύνης», κεφ άλαιο 163 «περί εξομολογήσεως», κεφάλαιο 164 «περί γάμου», κεφ άλαιο 165 «περί συγγένειας», κεφάλαιο 166 «περί ευχελαίου», κεφ άλαιο 167 «περί του αντίχριστου», κεφάλαιο 168 «περί παραδείσου», κεφ άλαιο 169 «περί του Άδου», κεφάλ α ιο 170 «περί αναστάσεως», κεφ άλαιο 171 «περί μσκαριότητος». Μ ε την ολοκλήρωση του πονήματος του κ α ι αντί επιλόγου ο Β λ ά χος, όπως γινόταν σχεδόν από κάθε ιερω μένο συγγραφέα την περίοδο ε κείνη, σημειώ νει: «Τέλος κ α ί τώ Θ Ε Ω δ ό ξ α κ α ί τώ Θ Ε Ο Μ Η Τ Ο Ρ Ι κλέος.» Σ ε αυτά τα λόγια αν κ α ι συνηθισ μένα γ ια τα «συγγραφικά» ήθη της εποχής, μπορούμε να αναγνω ρίσουμε τον πνευματικό άνθρωπο, α λλά ταυτόχρονα κ α ι τον ιερωμένο, που έχοντας περατώ σει την πνευματική του εργασία, την αφιερώνει στο Θ εό κ α ι τη Θ εοτόκο, εναποθέτοντας κ α τά κάποιον τρόπο στα χέρια τους την τύχη του συγγράμματος του. Σ το τέλος της Α ρ μ ο νία ς, όπω ς ήδη αναφ έραμε, αναγράφ ονται ο τόπος κ α ι ο χρόνος της έκδοσης, το όνομα του εκδότη κ α ι ακόμη το όνομα του επιμελητή κ α ι διορθωτή της έκδοσης. Επιπλέον, πιθανότατα από το χέρι του διορθωτή της έκδοσης, το Γρ η γ ό ρ ιο Β λάχο, κατα τίθετα ι ένας κατάλογος, ο οποίος περιέχει ογδόντα επτά (87) «σ φ ά λ ^ μ α τα ε ξ α ίρ ε τ α δ ιο ρ θ ω θ έ ν τα» ' πρόκειται γ ια λάθη τα οπ οία βρίσ κονται μόνο στο ελληνικό κείμενο κ α ι όχι στο λατινικό. Σ τ α διορθω τέα π ερ ιλαμβάνονται, ό μως, μόνο τα «εξα ίρ ετα» λάθη, με α π ο τέλεσ μ α π ο λλά ορθογραφ ικά κυρίω ς λάθη ν α αποσιωπώνται. - I

38 46 Τ Ρ Ι Τ Ο Κ Ε Φ Α Λ Α Ι Ο Οι Π ηγές τ?/ς Α ρ μ ο νία ς Τ ο ζήτημα των πηγών της Α ρ μ ο ν ία ς του Γερ α σ ίμ ο υ Β λάχο υ θα ε πιχειρήσουμε να το προσεγγίσουμε προς δύο κατευθύνσεις. Α ρ χ ικ ά, μας προβληματίζει η προέλευση της σύλληψ ης της ιδέας για την συγγραφή ενός έργου με αυτήν τη μορφή - οι πηγές, δηλαδή, έμπνευσης κ α ι καθοδήγησης του Β λάχου στο συγκεκριμένο συγγραφ ικό εγχείρημα. Α κολούθω ς μας ενδιαφέρει η καταγραφ ή κ α ι η ανάδειξη τω ν λ ο γιώ ν κ α ι των έργων τους, που φ ιλοξενούνται στην Α ρ μ ο ν ία, καθώ ς αποτελούν τις πρω ταρχικές πηγές, από τις οποίες ο Β λ ά χο ς άντλησε το υλικό γ ια την σύνθεση αυτού του έργου. Ω σ τό σ ο εδώ, οφ είλουμε ν α επισημάνουμε το γεγονός ότι η αδυναμία μας ν α έχουμε πρόσβαση σ τα χειρ ό γραφα των λογίω ν αυτών υψ ώνει ασφ αλώ ς μ εγάλα εμπόδια στην έρευνά μας. Μ έ σ α από την αναλυτική παρουσία σ η της δομής κ α ι του περιεχομένου της Α ρ μ ο νία ς, που προηγήθηκε, α λλά κ α ι από την μελέτη τω ν πηγών της, που ακολουθεί, καθίσ ταται αρκούντω ς ευδιάκριτη η επιρροή που φ αίνεται πως δέχτηκε ο Β λ ά χο ς κατά τη σύνθεση του συγκεκριμένου έργου από δύο σημαντικές πηγές, την α ρ χα ία ελληνική φ ιλοσοφ ία κ α ι την χριστιανική σοφία, στοιχεία τω ν οποίω ν με περισσή α ρ μ ονία κατόρθωσε ν α συνταιριάσει στο σύγγραμμά του. Η παρουσία της αρχαίας ελλη νικής φ ιλοσοφ ικής σκέψ ης είν α ι ο ρατή σε ό λ α τα σ η μ εία της Α ρ μ ο ν ία ς καθώ ς π ισ τοπ οιείτα ι κ α ι με το α πλό φ υλλομέτρημα του συγγράμματος. Η Α ρ μ ο ν ία αυτή κ α θ αυτή θα μπορούσε καταρχήν -κ α θ ώ ς π ληροί τις φ ιλολογικές κ α ι ουσιαστικές προϋποθέσεις- να ενταχθεί στο γραμ μ α τεια κό είδος της δοξογραφ ίας, το οποίο άνθησε κυρίω ς από τους ελληνισ τικούς χρόνους ως την ύστερη αρχαιότητα. Θ α μπορούσαμε, μάλιστα, ν α υποστη ρ ίξουμε ακόμη κ α ι την υπόθεση, σύμφωνα με τή^ οποία η Α ρ μ ο ν ία όχι μόνο α νήκει στη δοξογραφική παράδοση, αλλά κ α ι την ολοκληρώ νει. Η θέση αυτή υποστηρίχθηκε, μάλιστα, ήδη στην έρευνα: «Τό έρ γο α π ό κ ά π ο ια ά π ο ψ η ε ύ κ ο λ α θ ά μ π ο ρ ο ύ σ ε ν ά χ α ρ α κ τ η ρ ισ τ ε ί ώ ς ή κ α τ α λ κ ε ίδ α τή ς δ ο ξ ο γ ρ α φ ικ ή ς

39 47 π α ρ ά δ ο σ η ς π ο ύ ά ρ χ ισ ε β α σ ικ ά μέ την έ π ιτο μ ή τω ν Φ υσ ικώ ν Δ ο ξώ ν του Θ εο φ ρ ά σ το υ Vetusta placita (1 μισό του 1ου π.χ. αι.).»1 'Οπως είναι γνωστό, δοξογράφ οι στην ισ τορία των γραμμάτω ν ο νομάζονται οι συγγραφείς της ελλη νιστικής κυρίω ς εποχής, ο ι οποίοι διέσωσαν στα έργα τους τις γνώ μες ή τις απόψ εις -δόξαι- των παλαιότερω ν φιλοσόφων. Ο ι πρώτοι που διέσω σαν κάποιες «δόξες» των προγενέστε- ρών τους φιλοσόφων, είναι βέβαια ο Π λά τω νας κ α ι ο Αριστοτέλης, οι ο ποίοι όμως δεν μπορούν να χαρακτηριστούν ως δοξογράφοι, γιατί τις ό ποιες «δόξες» κατέγραψαν, τις ενοφ θάλμισαν στη δική τους φιλοσοφική επιχειρηματολογία και κατά τρόπο απόλυτα οργανικό. Έ τ σ ι η δοξογρα- φία ως είδος φιλοσοφικής ιστοριογραφ ίας αρχίζει ουσιαστικά με το Θ εό- φραστο, ο οποίος υλοποιώντας σχετική συμβουλή του δασκάλου του Α ριστοτέλη συνέθεσε το περίφημο έργο Φ υσ ικ ώ ν Δ ό ξ α ι (18 βιβλία). Σ αυτό το έργο περιέλαβε τις γνώμες, τις απόψ εις τω ν πρώτων φυσικών φιλοσόφων, δηλαδή των προσω κρατικώ ν. Α π ό τον τίτλο αυτού ακριβώ ς του έργου του Θ εόφ ραστου -σ ώ θ η κε μόνο ένα εκτενές τμ ή μ α του, το Π ε ρ ί αισθήσεων- έλαβαν τελικά το όνομα δοξογράφ οι, ό λοι όσοι αργότερα συνέθεσαν ανάλογα έργα, δηλαδή ό σ ο ι συγκέντρω σαν τις «δόξες» προ- γενέστερών τους φιλοσόφων, ενώ αντίστοιχα το γρ αμ ματεια κό αυτό είδος ονομάστηκε δοξογραφία. Τ ο Φ υσ ικ ώ ν Δ ό ξ α ι χρησίμεψ ε ως πηγή και σε μεταγενέστερους συγγραφείς. Α π ό αυτά τα έργα σώ θηκαν κ α ι έ φτασαν ω ς τα χέρια μας δύο επιτομές, το έργο Π ερί των αρεσκόντων φιλοσόφοις φυσικών δογμάτων (μέσα 2ου αι. μ.χ.), που εσφ αλμένα απέδιδαν παλαιότερα στον Π λούταρχο κ α ι μ ία ακόμη επιτομή που περιέλαβε στο έργο του Εκλογαί (πρώτο βιβλίο) ο Ιωάννης Στο βαίο ς. Π έρα από την σύνδεση της Α ρ μ ο ν ία ς με την δοξογραφ ική παράδοση, ο αναγνώστης της αναγνω ρίζει επίσης την καταλυτική παρουσία του Α ρ ισ το τέλη στο κείμενό της. Η επίδραση του Στα γειρ ίτη είναι διάχυτη σ όλο το έργο. Ό πω ς έχουμε ήδη ε7τισημάνει στο προηγούμενο κεφάλαιο, στον ίδιο τον τίτλο του έργου ο Τ α τά κ η ς διέκρινε την επίδραση του μεγάλου φιλοσόφου υπογραμμίζοντας πως: «Α ρ ισ τ ο τ ε λ ικ ό π ν ε ύ μ α ά π ο π ν έ ε ι κ α ί ό τίτ λ ο ς κ α ί τό π ε ρ ιε χ ό μ ε ν ο το ύ έργου. Τ ή ν π ίσ τ η δ τ ι ό ό ρ ισ μ ό ς δ ίν ε ι τήν ο υ σ ία το ύ δντος. Γ ιά τή ν νεώ τερ η σκέψ η, δ π ω ς κ α ί γ ιά τήν π λ α τ ω ν ικ ή, ό ό ρ ισ μ ό ς δε δ η λ ώ ν ε ι κ ά τ ι τό τ ε λ ε ιω τ ικ ό, ά λ λ ά ένα σ τα θ μ ό σ τή ν π ο ρ ε ία το ύ ν ο ύ σ τα θ μ ό π ο ύ ή σ κέψ η π ρ έ π ε ι ν ά ε ίν α ι έτοιμ η ν ά ξ επ ερ ά σ ε ι, ά ν χ ρ ε ια σ θ ή.» 2 Στο ν τίτλο Α ρ μ ο ν ία ό ρ ισ τικ ή τώ ν ό'ντων διαθλάται, δηλαδή, κατά τον Τ α τά κ η, η αριστοτέ- λεια αντίληψ η πως η ουσία τω ν όντων ενυπάρχει κ α ι π η γάζει από τους ορισμούς. 1Βλ., Νίκος Κ. Ψημμένος, Η Ελληνική Φιλοσοφία από το 1453 ως το 1821, τομ. Α\ Φιλοσοφική και Πολιτική Βιβλιοθήκη αρ.26, εκδ. Γνώση, Αθήνα 1988, σ. 267, σημ. αρ Βλ., Β. Ν. Τατάκης, Γεράσιμος Βλάχος ο Κρής (1605/7-1685) yβιβλιοθήκη του Ελλ. Ινστ. Βενετίας Βυζαντινών και Μεταβυζαντινών Σπουδών αρ.5, Βενετία 1973, σ. 141.

40 48 Α λλω σ τε από τις πρώτες ακόμη σελίδες του έργου, στην «Προθεωρία», ο Β λάχο ς κάνει ρητή αναφ ορά τόσο στον Α ρ ισ το τέλη όσο-'και στην αριστοτέλεια θεωρία περί ορισμώ ν, όταν μιλώ ντας γ ια τον «φιλόσοφο» αναφέρει χαρακτηριστικά: «Ε π ε ιδ ή δε κ α τ ά τό ν φ ιλ ό σ ο φ ο ν ή επισ τή μη έσ τιν έξις δ ι ά π ο δ ε ίξ ε ω ς τη ν έ π ίκ τ η σ η ν έχο υ σ α, κ α κ ε ίν η ς μέσον ά ν α γ κ α ιό τ α τ ο ν ό ο ρ ισ μ ό ς π έφ υ κεν, ο ύ δ ίχ α έκτε τω ν π ρ ο τέρ ω ν κ α ί τω ν ύ σ τερ ω ν ο ύ δ έν σ υ μ π έ ρ α σ μ α φ έρ ετα ι.» 3 Η μελέτη επίσης του κειμένου μας οδηγεί στη διαπίστω ση ότι στις θεματικές ενότητες τις οποίες περιλαμβάνει στο έργο του ο Β λάχος, πιο συγκεκριμένα στους όρους, καθώ ς κ α ι στις διαφ οροποιήσεις που κάνει στις επιμέρους κατηγορίες, είναι βαθειά επηρεασμένος από τον Α ρ ισ τ ο τέλη. Δ ιαφ ω τιστικές ως προς αυτό το σημείο είναι οι παρατηρήσεις του Τατά κη, ο οποίος σημειώ νει πως τις δ ια κρίσ εις του γ ια το «είδος» ο Β λ ά χος, «συνηθέστερα τις ά ν τ λ ε ΐ α π ό τ ό ν Α ρ ισ τ ο τ έ λ η, ά λ λ α κ α ί ά π ό την π α ρ ά δ ο σ η τοΰ Χ ρ ισ τ ια ν ισ μ ο ύ τή ς σ χ ο λ α σ τ ικ ή ς μ ά λ ισ τ α φ ιλο σ ο φ ία ς. Π α ρ ά δ ε ιγ μ α, τό κ ε φ ά λ α ιο 12 "Π ερί α ιτ ιώ ν κ α ί α π ο τελεσ μ ά τ ω ν, ό π ο υ έ π ε ιτ α ά π ό τ ίς δ ια κ ρ ίσ ε ις π ο υ φ α ν ε ρ ά έχο υ ν π η γ ή τό ν Α ρ ισ τ ο τ έ λ η, π α ρ α τ ίθ ε τ α ι ή χ ρ ισ τ ια ν ικ ή δ ιά κ ρ ισ η.» 4 Κ α ι διαπιστώ νει ότι: «στά κ ε φ ά λ α ια π ο υ ά κ ο λ ο υ θ ο ϋ ν ά ν α φ έ ρ ε τ α ι κ υ ρ ίω ς σ τό θέμα τω ν σ τ ο ιχ ε ίω ν τ ά ό π ο ια ά ν τ λ ε ΐ ά π ό τ ό ν Α ρ ισ τ ο τ έ λ η κ α ί σ τό ν τρ ό π ο μέ τό ν ό π ο ιο τά ε ν τ ά σ σ ε ι σ τ η ν χ ρ ισ τ ια ν ικ ή σκέψ η.» 5 Ά λλω στε, ο Βλάχος εκτός από διάκονος των γραμμάτω ν κ α ι λόγιος με ευρύτατη μόρφωση, ήταν κ α ι ιερω μένος, εκπρόσω πος της εκκλη σ ία ς και, όπως είναι αναμενόμενο, μέσα στο κείμ ενο του συγγράμματος του καθρεφτίζονται αρχές της χρισ τιανικής παράδοσης. Η επίδραση αυτή μάλιστα λειτούργησε σε δύο άξονες. Α π ό τη μία πλευρά παρατηρούμε ότι»ν με το συγκεκριμένο έργο γίνεται μ ία προσπάθεια ν α συνεχιστεί η βυζαντινή παράδοση της συναγωγής τω ν γνω μώ ν κυρίω ς τω ν Π α τέρω ν της εκκλη σίας για κάθε θεολογικό θέμα ξεχω ριστά. Π ιο συγκεκριμένα, ο ί διος ο Τ α τά κ η ς συμπεραίνει πως, όσον αφορά την σύνθεση της Α ρ μ ο ν ία ς : «Α φ θ ο ν ο θ ά ά ν τ λ η σ ε ά σ φ α λ ώ ς ό Β λ ά χ ο ς υ λ ικ ό ά π ό τό Β ιβ λ ίο ν Η σν τώ ν Σ υ ν α γω γώ ν τό 'Έ π ιγ εγρ α μ μ ένο ν Γ νω μικώ Ψ.»6 Τ ο λογοτεχνικό αυτό είδος τη ς συναγω γής τω ν γνω μώ ν Π α τέρ ω ν της εκκλη σ ία ς ήταν εξα ιρ ετικά διαδεδομένο στους Β υ ζα ντινο ύ ς λογίους κ α ι τους πνευματικούς ανθρώ πους της εκκλη σία ς. Ο ι συναγωγές αυτές χαρακτηρίζονται από την π ο ικ ιλ ία τω ν πηγών, γεγονός που τις προσδίδει ιδιαίτερο ενδιαφέρον γ ια τους ισ τορικούς της φ ιλοσοφ ίας κ α ι της θεολογίας, καθώς, λόγω της ευρύτητας του περιεχομένου τους κ α ι της πιστότη τας -κατά κανόνα- των γνω μώ ν που φιλοξενούν, αποτελούν μ ία άριστη 3 Βλ., Γεράσιμος Βλάχος, Αρμονία οριστική των Όντων, σ. 3. 4Βλ., Β.Ν. Τατάκης, ό.π., σ Βλ., Β. Ν. Τατάκης, ό.π., σελ Βλ., Β. Ν. Τατάκης, ό.π., σελ. 140 και επίσης σ. 34.

41 49 > πηγή γνώ σης κ α ι άντλησης πληροφ οριώ ν γ ια τους λογίους του παρελθόντος7 8. -> Λ α μ π ρ ό δείγμα του συγγραφικού αυτού είδους αποτελεί, η περίφημη Μ υριόβιβλος ή Βιβλιοθήκη του Φ ωτίου. Η Μ υριόβιβλος περιέχει περιλήψεις 279 ιστορικών, θεολογικώ ν φιλοσοφ ικών κ α ι άλλω ν έργων του ελληνικού κόσμου, που συνοδεύονται από σ χόλια κ α ι πολύτιμες βιο- γραφικές κ α ι άλλες πληροφορίες γ ια τους συγγραφείς τους. Η ιδιαιτερότητα αυτού του έργου έγκειται στο γεγονός ότι σ αυτό σώ ζονται πληροφορίες για έργα που χάθηκαν κ α ι δεν υπάρχουν σε κάποιο άλλο σύγγραμμα αναφορές για αυτά. Δ ιαπιστώ νουμε, λοιπόν, -και θα το δούμε α ναλυτικότερα στη συνέχεια- ότι η Α ρ μ ο ν ία έχει πετύχει να αποτελεί άξιο συνεχιστή της παράδοσης αυτής κ α ι επιπλέον, ότι ο Β λ ά χο ς έχει κατορθώσει να δώ σει στη θεματολογία «ευρύτερη β ά σ η γ ια τ ί ή σ ικ ή του σ υ ν α γ ω γ ή ο ρ ισ μ ώ ν σέν π ε ρ ιο ρ ίζ ε τ α ι σ τ ά θ ε ο λ ο γ ικ ά, α λ λ ά α γ κ α λ ιά ζ ε ι ή θέλει ν α α γ κ α λ ιά σ η δ λ α τ ά ό ν τ α π ο ύ α π α σ χ ο λ ο ύ ν τό ν ο ϋ τού ά ν θ ρ ώ π ο υ, στή θ ε ο λ ο γ ία, τή φ ιλ ο σ ο φ ία κ α ί τη ν επ ισ τή μ η». Α π ό την άλλη πλευρά διακρίνουμε πω ς κ α ι στην Α ρ μ ο ν ία κατα βάλλεται προσπάθεια ν α επιτευχθεί μία α ρ μ ονική σύνθεση του αρχαίου ελληνικού κόσμου με τη χριστιανική φιλοσοφ ία, προσπάθεια η οπ οία θεμελιώθηκε από τους εκπροσώ πους του κινήματος του ανθρω πισμού, που άνθησε κατά τους Βυζαντινούς χρόνους. Ε ίν α ι γνω στό πω ς μετά τους πρώτους ταραγμένους αιώ νες των διω γμώ ν κ α ι των αγώ νω ν τω ν χριστιανών, που οδήγησαν σε έναν ανηλεή π όλεμο μεταξύ των δύο π ο λιτισμών -τ ο ν αρχαίο ελληνικό κ α ι τον χρισ τιανικό- κ α ι κατέλη ξα ν στην α διαμφισβήτητη εγκαθίδρυση του Χ ρ ισ τια ν ισ μ ο ύ στον κόσμο, π ο λλοί Π α τέρες της εκκλησίας, φωτεινά πνεύματα κ α ι εξέχουσες προσω πικότητες της διανόησης, όπως ο Φώτιος, ο Μ ιχ α ή λ Ψ ελλός κ.α. προσπάθησαν ν α συμφ ιλιώσουν κ α ι να συνθέσουν τον χρισ τια νικό κόσ μο με την α ρ χα ία ελλη νική σκέψη. Ο Φ ώ τιος9 έτρεφε ζω ηρό ενδιαφ έρον γ ια τη φ ιλοσοφ ία «καθ αυτήν» κ α ι όχι ως βοηθό της θεολογίας, όπω ς την έβλεπαν ω ς τότε. Κ α ι αυτό είναι το χαρακτηριστικό του ανθρω πισμού τον 9 αιώ να, χα ρ α κτη ρ ι στικό το οποίο εμφ ανίζεται έντονο κ α ι στον Β λ ά χο. Α ρ κ ε τ ά αργότερα έ νας άλλος σημαντικός λόγιος, ο Ψ ελλό ς10, στα συγγράμματά του συνδυάζει την ελληνοκεντρική εξέταση τω ν φ ιλοσοφ ικώ ν προβλημάτω ν με την εκ βαθέων ομ ολογία του γ ια την πίστη στα χρισ το λο γικά δόγματα της Ορθοδοξίας. Θ εω ρώ ντας τους αρχαίους Έ λ λ η ν ε ς ως ατελείς χριστιανούς κ α ι την ελληνική σκέψη ως προπαρασκευαστικό στάδιο γ ια το Χ ρ ισ τ ια 7Βλ., Herbert Hunger, Ο κόσμβς του Βυζαντινού βιβλίου, Γραφή κω ανάγνωοη στο Βυζάντιο, Ινστιτούτο του Βιβλίου - Μ. Καρδαμίτσα, Αθήνα 1995, σσ Βλ., Β.Ν. Τατάκης ό.π., σελ Για το Φώτιο βλ., Β.Ν. Τατάκης Η Βυζαντινή Φι}χ>σοφίσ^ Βιβλιοθήκη Γενικής Παιδείας αρ.5, Εταιρεία Σπουδών Νεοελληνικού Πολιτισμού και Γενικής Παιδείας, Αθήνα 1977, σελ Για το Μιχαήλ Ψελλό βλ., Β. Ν. Τατάκης ό.π., σσ

42 50 νισμό ο Ψ ελλός θα συμβάλλει αποφ ασιστικά στη σύνδεση της βυζαντινής σκέψης με την αρχαιότητα κ α ι στην αποκατάσταση των αρχαίω ν. ' Εξαίρετο δείγμα της προσπάθειας βυζαντινώ ν λογίω ν κ α ι φ ιλοσόφων, όπως του Φ ωτίου και του Ψ ελλού, να συνθέσουν την ελληνική με τη χριστιανική σκέψη, αποτελεί ασφ αλώ ς κ α ι η Α ρ μ ο ν ία ο ρ ισ τ ικ ή τω ν όντω ν του Γερασίμου Βλάχου. Α υ τ ό καταδεικνύεται από την π ο ικ ιλ ία αρχαίω ν ελληνικώ ν και βυζαντινών πηγών, που χρησιμοποιήθηκαν γ ια τη σύνθεση του έργου και αναλυτικότερα θα παρουσιάσουμε στη συνέχεια. Ω στόσο, στα π λαίσ ια της διερεύνησης των παραγόντω ν που πιθανόν να άσκησαν επιρροή στο Β λ ά χο κατά τη σύλλη\ /η κ α ι τη σύνθεση του έργου του, ενδιαφέρον π α ρ ουσιά ζει κ α ι η εξέταση σύγχρονων της Α ρ μ ο νία ς συγγραμμάτων, τα οπ οία διέπονται από την ίδ ια φιλοσοφία. Σ αυτή την παρατήρηση μας οδηγεί κ α ι η άποψη του Τ α τά κ η, ο οποίος διαπιστώ νει σχετικά: «Α ν ά λ ο γ ο δ ρ ό μ ο είχε ά κ ο λ ο υ θ ή σ ε ι σ τ α χ ρ ό ν ια τοΰ Β λ ά α χ ο υ κ α ί ό Κ α ρ τ έ σ ιο ς.» 11 Τ ο έργο του Ν τεκάρτ, στο οποίο αναφ έρεται ο Τατά κης, θα πρέπει ν α είναι ο ι Αρχές της φάοσοφίας κ α ι το συμπλήρω μα του που φέρει τον τίτλο Πάθη της Ψυχής, κ α ι εκδόθηκε επτά χρόνια αργότερα. Ο Ν τεκ ά ρ τ έδωσε στο έργο του Αρχές της Φ ιλοσοφίας, (Principia Philosophiae), που δημοσιεύτηκε στα λατινικά το δ εκ α επ τά χρόνια πριν από την έκδοση της Α ρ μ ο ν ία ς - τη μορφή διδακτικού βιβλίου. Τ ο σύγγραμμα είν α ι διαιρεμένο σε τέσσερεις θεματικές ενότητες, ο ι οποίες αποτελούνται από πολλές παραγράφους, με πλαγιότιτλους κ α ι επεξηγήσεις κ α ι καλύπτουν τις εξής περιοχές: αρχές της ανθρώ πινης γνώ σ ης ή γνω σιοθεω ρία, αρχές των υλικώ ν πραγμάτων, ο ορατός κόσ μ ος κ α ι η γη. Π α ρ ά τον όγκο του -το σύγγραμμα α ριθμεί γύρω στις πεντακόσιες σελίδες- το έργο δεν είναι ολοκληρω μένο, καθώ ς κατά το αρχικό σχέδιο έπρεπε ν α έχει δύο ακόμα μέρη, τα φυτά κ α ι τα ζώ α κ α ι ο άνθρωπος, γ ια τα οποία ο Ν τεκάρτ έκρινε πως δεν είχε α κ ό μ α συγκεντρω μένο αρκετό υλικό ώστε να τα συντάξει. Α υ τή η έλλειψ η αφήνει κάποια κενά στο σύνολο της Φ υσικής του Ν τεκ ά ρ τ κ α ι έτσ ι το πέρ α σ μ α από τις Αρχές της Φιλοσοφίας στο τελευταίο έργο του δεν εμφ ανίζεται απόλυτα συνεχές. Τ ο τελευταίο αυτό έργο, Τα Πάθη της Ψυχής, οδηγήθηκε στο τυπογραφείο το 1647 κ α ι παρά τον τίτλο του δεν είναι βιβλίο ψ υχολογίας. Α ρ χ ίζε ι με μ ία προσπάθεια ερμηνείας του τρόπου με τον οποίο η άϋλη ψυχή ενώ νεται με το υλικό σώμα. Σ τη συνέχεια, εκθέτει πώς τα πάθη είν α ι ψυχικές καταστάσεις, που έχουν όμω ς πάντα γ ια αφ ετηρία τους τις λειτουργίες του σώματος. Κ α τό π ιν κ ά ν ει την απαρίθμηση των έ ξ ι π ρ ω ταρχικώ ν παθών, που είναι: ο θαυμασμός, η αγάπη, το μίσος, ο πόθος, η χαρά κ α ι η λύπη. Τ έλος καταλήγει κάνοντα ς μ ία α ξιολόγηση γ ια την χρησιμότητα της ύπαρξης των παθών, καθώ ς επίσ ης κ α ι ο ι προϋποθέσεις 11Βλ,, Β. Ν. Τατάκης, Γεράσιμος ΒΜ χος ο Κρής (1605/7-1685), Βιβλιοθήκη του Ελλ. Ινστ. Βενετίας Βυζαντινών και Μεταβυζαντινών Σπουδών αρ.5, Βενετία 1973, σ. 140.

43 51 που πρέπει να εξασφ αλίζονται έτσι ώ στε τα πάθη να μην λειτουργούν καταστρεπτικά για τον άνθρω πο1. Α ν κανείς συγκρίνει το σχεδιάγραμμα των Αρχών της Φιλοσοφίας του Ν τεκάρτ και της Α ρ μ ο ν ία ς του Β λάχο υ τότε θα διαπισ τώ σει εντυπω σιακές ομοιότητες όσον αφορά την επιλογή των θεμάτων με τα οποία ασχολούνται οι δύο συγγραφείς κ α ι συχνά μάλιστα τη σ ειρά με την οποία επιλέγουν ν α ασχοληθούν με αυτά. Έ νας, όμως, από τους βασικούς συντελεστές της δημιουργίας του έργου, που ταυτόχρονα αποτελεί κ α ι κριτήριο της αξιοπ ιστίας του, είναι οι λόγιοι των οποίων οι ορισμοί συνθέτουν την Α ρ μ ο νία. Α π ό την μελέτη αυτού του παράγοντα έχουμε τη δυνατότητα να εξάγουμε σημαντικά συμπεράσματα για την επιστημονική φερεγγυότητα του συγγράμματος κ α ι την ιστορικοφιλοσοφική - κ α ι όχι μόνο- α ξία του ακόμη όμω ς έχουμε στα χέρια μας μία εξαιρετική απόδειξη της εντυπω σιακής ευρυμάθειας, της πνευματικής καλλιέργειας κ α ι της επισ τημονικής κατάρτισης του ί διου του Βλάχου. Ο κατάλογος των λογίω ν λοιπ όν που βρίσ κεται στο εισαγω γικό τμήμα της Α ρ μ ο ν ία ς και είναι γραμμένος κ α ι στις δύο γλώ σσες, λατινική κ α ι ελληνική -ό π ω ς έχουμε ήδη αναφ έρει- σ υ μπεριλαμβάνει τα ονόματα 181 λογίων, τα οποία καταγράφ ει κ α τ αλφ αβητική σειρά, αν κ α ι ορισμένες φορές η σειρά αυτή δεν τη ρ είτα ι1213. Η μελέτη του έργου, ωστόσο, μας βοήθησε να διαπιστώ σουμε αρκετές σημαντικές αναντιστοιχίες κ α ι λάθη στον παραπάνω κατάλογο. Συχνές είναι γ ια παράδειγμα, ο ι διπλές κατα χω ρ ή σ εις λογίω ν. Δ η λαδή στην αλφ αβητική απαρίθμησ η συναντάμε τον ίδιο λόγιο καταχω - ρημένο μ ία φορά με πρώτο το «όνομά» του κ α ι μ ία φορά με πρώ το το «επίθετό». Π ρ όκειτα ι γ ια τις εξή ς περιπτώ σεις: Α π ο ύ λ ιο ς - Λ ο ύ κ ιο ς, Β λά σ τα ρ η ς - Μ α τθ α ίο ς Β λάστα ρ η ς, Δ α μ α σ κ η νό ς - Ιωάννης Δ α μ α σ κ η νός, Ιωάννης Χ ρυσόστομος - Χ ρ υ σ ό σ το μ ο ς, Ιω άννης Γ ρ α μ μ α τικ ό ς - Φ ι λόπονος, Κ λαύδιο ς Π τολεμ α ίος - Π το λ εμ α ίο ς, Κων/νος Λ ά σ κ α ρ ις - Λ ά - σκαρις, Μ α ν ο υ ή λ Μ οσχόπ ουλος - Μ ο σ χ ό π ο υ λ ο ς14. Επίσ η ς παρατηρούμε -σε λίγες περιπτώ σεις- λανθασμένη αναγραφή των ονομάτω ν ορισμένω ν λογίω ν, η οποία, ω στόσο, κάποιες φορές δυσκολεύει την αναγνώρισή τους. Π α ρ ό λ αυτά, σύμφ ωνα με τα ό σ α ισχυρίζεται ο Τα τά κης «από τ ά ό ρ θ ο γ ρ α φ ικ ά λ ά θ η π ο λ λ ά ο φ ε ίλ ο ν τ α ι ά σ φ α λ ώ ς α τό γ εγ ο νό ς τής φ ω ν η τ ικ ή ς ο ρ θ ο γ ρ α φ ία ς μέ λ α τ ιν ικ ο ύ ς χ α ρ α κ τή ρ ε ς, π ο ύ χ ρ η σ ιμ ο π ο ιή θ η κ ε τό τε σ τη ν Κ ρ ή τ η, τ ά π ε ρ ισ σ ό τ ε ρ α όμ ω ς ε ίν α ι ά σ φ α λ ώ ς λ ά θ η το ΰ δ ιο ρ θ ω τ ή, το ΰ ά ν η ψ ιο ΰ 12 Ντεκάρτ, Λόγος Περί της Μεθόδου, μετφρ. Χριστόφορος Χριστίδης, εκδ. Παπαζήση, Β' έκδοση, Αθήνα 1976, σσ. νθ-ξ. 13Για τον πρωτότυπο κατάλογο των λογίων βλ., Γεράσιμος Βλάχος, Αρμονία Οριστική των όντων, φ. 9. ΜΣε αυτήν την κατηγορία ενδεχομένως να κατατάσσεται και η καταχώρηση του ονόματος «Κλεόδημος», και Κλεομήδης, καθώς για τον «Κλεόδημο» δεν βρέθηκαν καθόλου πληροφορίες για τη ζωή και το έργο του.

44 52 δηλ. το ϋ Β λ ά χ ο υ Γ ρ η γ ο ρ ίο υ κ α ί τ υ π ο γ ρ α φ ικ ά. Δ ιό τ ι ά π ο κ λ ε ίε τ α ι π.χ. ν ά μ η ν γ ν ώ ρ ιζε σ ω σ τ ά τ ά ο ν ό μ α τ α Π τ ο λ ε μ α ίο ς, Κ λ ε ά ν θ η ς κ α ί ν ά τά έγρ α ψ ε Π τ ο λ ο μ α ΐο κ α ί Κ λ έ α ν θ ο ς» 15. Α ντίσ το ιχα λάθη δια πιστώθηκαν στα ονόματα των: Α ν δ ρ έα ς Κ α ισ α ρ ία ς- Α νδρέα ς Κ α ισ α ρ εία ς, Α π ο ύ λιο ς - Απουλή ιος, Δ ημήτριος Φ α λιρ εύ ς - Δ ημήτριος Φ αληρεύς, Ε - πκράνειος Κύπρου - Επιφ άνιος Κύπρου, Ε ύ δ η ξο ς - Εύδοξος, Εφ ρέμ Σ ύ ρος - Εφ ραίμ Σύρος, Η ράκλητος - Η ρ ά κλειτο ς, Κ λέα νθος - Κ λεά νθης, Κ λεομέδης - Κλεομήδης, Μ αγνέντιος Μ υ τιλ η ν α ίο ς - Μ αγεντίνος Μ ιτυ - ληναίος, Μ ιχ α ή λ Σύγγελος- Μ ιχ α ή λ Σ ύ γκελλος, Π τολεμ α ίο - Π το λ εμ α ί ος, Στομβαίος - Στοβαίος, Σ υ μ π λίκιο ς - Σ ιμ π λ ίκ ιο ς, Ψ ελλόσ Μ ιχ α ή λ - Ψ ελλός Μ ιχ α ή λ. Επιπλέον, μετά την αντιπαραβολή του καταλόγου των λογίω ν, ο ο ποίος βρίσκεται στην αρχή της Α ρ μ ο ν ία ς κ α ι της καταγραφ ής τω ν λ ο γίων, που προέκυψε από τη μελέτη του ίδιου του κειμένου, διαπιστώ θηκαν δυο εξα ιρ ετικά σημαντικές αναντιστοιχίες. Σ τη ν πρώτη περίπτω ση αποδείχτηκε ότι υπάρχει μία ομάδα λ ο γ ίω ν ο ι οπ ο ίο ι αν κ α ι αναγράφ ο νται στον κατάλογο, δεν αναφ έρονται σ ε κα ν έν α κεφ άλαιο του συγγράμματος κ α ι δεν αποδίδεται σ αυτούς κανένας ορισμός πρόκειτα ι γ ια τους λογίους: Α ρ ίσ τα ρ χο, Α ρ ισ τείδη, Α ρ ίσ τω ν α, Β α σ ίλ ε ιο Β α σ ιλ έα, Β η ρ ω σ - σό, Γρ η γόριο Θεσ/νίκης, Δ α μ ά σ κ ιο, Θ εόδω ρ ο Φ ιλόσοφ ο, Κ α ρ νεά δ η, Κ λεά νθη, Π ιττακό, Τατιανό, Τ ιμ α ίο Λ ο κ ρ ό. Ω σ τό σ ο, η παρέκκλισ η αυτή ενδέχεται να οφ είλεται στο γεγονός ότι συχνά ο Β λ ά χο ς γ ια την συλλογή των ορισμώ ν αρκετώ ν λογίω ν λόγω της έλλειψ ης των χειρογράφ ων, α ναγκαζόταν ν α καταφεύγει σε έργα που είχαν τη μορφή «συναγωγής γνω μών», όπου κ α ι καταγράφ ονταν ο ι απόψ εις κ α ι ο ι θεωρίες τω ν συγκεκριμένων λογίω ν -όπως είναι γ ια παράδειγμα το έργο του Δ ιογένη Λ α έ ρ τ ιο υ Φιλοσόφων Βίοι ή η Βιβλιοθήκη του Φ ω τίου-, χω ρίς όμω ς πάντα ν α εν- διαφέρεται ν α καταγράψ ει μ α ζί με τη δευτερεύουσα πηγή κ α ι το λ όγιο στον οποίο ανήκε ο ορισμός που κατατίθεται. Σ τη δεύτερη περίπτωση αποκαλύφ θηκε το ακριβώ ς α ντίθετο με το προηγούμενο, ότι υπάρχουν, δηλαδή, 14 λόγιο ι, στους οποίους ενώ ο Β λάχο ς σ τα επιμέρους κεφ άλαια της Α ρ μ ο ν ία ς παραπέμπει κ α ι παραθέτει ορισμούς τους, τα ονόματά τους δεν αναφ έρονται στον κατά λο γό του. Α υ τό σ υμβαίνει με τους: Α ν α σ τά σ ιο Α ', Α ν α σ τ ά σ ιο Σ ινα ϊτη, Α ρ χύ τα, Διόδω ρο, Ευστάθιο, Ιουστίνο Β α σ ιλ έ α, Ιω άννη Ευαγγελιστή, Ιώσηππο, Κ ρ ιτό λ α ο, Κων/νο Μ έγ α, Λ ο υ κ ια ν ό Σ α μ ο σ α κ κ ά, απόστολο Π α ύ λο, Σπεύσιπο, Συμεώ ν Θεσ/νίκης. Α κ ό μ η στο κεφ άλαιο 16 γίνετα ι αναφ ορά σε «Π αλαιούς Φιλοσόφους», στα κεφ ά λα ια 95 κ α ι 102 ο Β λ ά χ ο ς π α ρ α πέμπει σ ε έργο αγνώστου συγγραφέα, τον οποίο κατα χω ρ εί ω ς «Ά δηλο» κ α ι τέλος στο κεφ άλαιό 121 παραπέμπει στον «Α θ η ν α ίο 16». 15Βλ, Β.Ν. Τατάκης ό.π., σ Ενδεχομένως, να πρόκειται για τον περίφημο Έλληνα σοφιστή και γραμματικό Αθήναιο από τη Ναύκρατι της Αίγυπτου, συγγραφέα των Δ ειτζνοσοφιστώ ν, έργου που ανήκει στην κατηγορία της συ-

45 53 Μ ε τ ά τις παραπάνω π αρατηρήσεις κ α ι διορθώ σεις λοιπόν, ο κατάλογος των λογίω ν διαμορφώνεται ω ς εξής: ^ Κατάλογος Λογιών: - Α - 1. Α θ α ν ά σ ιο ς Α λεξά νδ ρ εια ς 2. Α θηναγόρας 3. Α ιλ ια ν ό ς Κ λαύδιο ς 4. Α κ α δ η μ ια κ ο ί 5. Α λέξα νδ ρ ο ς Αφ ροδισιεύς 6. Α λ κ ίν ο ο ς 7. Α λ κ μ α ίω ν Κ ρ οτω νιά της 8. Α μ έ λ ιο ς Γ εντιλιανός 9. Α μ μ ώ ν ιο ς Ερμείο υ 10. Α ν α ξα γ ό ρ α ς Κ λαζο μ ενεύ ς 11. Α ν α ξίμ α ν δ ρ ο ς Μ ιλ ή σ ιο ς 12. Α ν α ξιμ έν η ς Μ ιλ ή σ ιο ς 13. Α ν α σ τά σ ιο ς A ' 14. Α ν α σ τά σ ιο ς Σ ινα ϊτη ς 15. Α ν δ ρ έα ς Κ α ισ α ρ εία ς 16. Α νδρόνικος Ρόδιος 17. Α π ο υ λ ή ϊο ς Λ ο ύ κ ιο ς 18. Α ρ ίσ τα ρ χος Σα μ ο θ ρ ά ξ 19. Α ρ ισ τείδ η ς 20. Α ρ ισ το τέλη ς 21. Α ρ ίσ τω ν 22. Α ρ μ ενό π ο υλος Κων/νος 23. Α ρ χό τα ς 24. Α σ κ λ η π ιά δ η ς Φ λιά σ ιος 25. Α σ τέρ ιο ς Α μ α σ ε ία ς - Β Β α λ σ α μ ώ ν Θ εόδω ρος 27. Β α ρ ίν ο ς 28. Β α σ ίλ ε ιο ς βασιλεύς 29. Β α σ ίλ ειο ς Μ έγ α ς 30. Β η ρ ω σ σ ός 31. Β λαστά ρ η ς Μ α τθ α ίο ς 32. Β λ ά χο ς Γερ ά σ ιμ ο ς 33. Β όηθος Σιδώ νιος 34. Βρυέννιος Ιωσήφ - Γ Γ α β ρ ιή λ Φ ιλαδέλφ ειας 36. Γα λη ν ό ς 37. Γερ μ α νό ς Α ' Κω ν/πόλεω ς 38. Γ ρηγόριος Θ εο λόγος 39. Γ ρηγόριος Θ εσ σ α λ ο ν ίκ η ς 40. Γ ρηγόριος Ν ύ σ σ η ς - Δ Δ α μ ά σ κ ιο ς 42. Δ η μ ή τρ ιος Φ α λη ρ εύς 43. Δ η μ ή τρ ιος Χ λ ω ρ ό ς 44. Δ η μ ό κριτο ς Α β δ η ρ ίτη ς 45. Δ ιά δοχος Φ ω τικής 46. Δ ικ α ία ρ χος 47. Δ ιο γένης Κ υ ν ικ ό ς 48. Δ ιο γένης Λ α έ ρ τ ιο ς 49. Δ ιό δω ρ ος Σ ικ ελ ιώ τη ς 50. Δ ιο νύ σ ιο ς Α λ ικ α ρ ν α σ σ εύ ς 51. Δ ιο νύ σ ιος Α ρ εο π α γ ίτη ς 52. Δ ιο νύ σ ιο ς Θ ρ ά ξ -Ε Ε μ π εδ ο κλής Α κ ρ α γ α ν τιν ό ς μποτικής λογοτεχνίας και περιλαμβάνει ποικίλη ύλη. Δυστυχώς, όμως, ο τονισμός του ονόματος ο ο ποίος είναι ευκρινής καθώς κα^η απουσία του τίτλου του έργου, στο οποίο γίνεται η παραπομπή, μας υποχρεώνει να τον δεχτούμε ως Αθηναίο.

46 Επιγένης 55. Επίκουρος 56. Επιφ άνιος Κ ύπρου 57. Ερατοσθένης 58. Ερμής Τρισμέγιστος 59. Ερμογένης 60. Εύδοξος Κ νίδ ιο ς 61. Ευθύμιος Μ οναχός 62. Ευκλείδ η ς Μ εγαρεύς 63. Ευριπίδης 64. Ευσέβιος Κ α ισ ά ρ εια ς 65. Ευστάθιος Θεσ/νίκης 66. Ευστράτιος Ν ίκ α ια ς 67. Εφ ρ α ίμ Σύρος - Ζ Ζ ή νω ν Κ ιτιεύ ς 69. Ζω ροάστρης - Η Η λ ία ς Έ κ δ ικ ο ς 71. Η ρ α κλείδ η ς Π οντικός 72. Η ρ ά κλειτο ς Εφ έσιος 73. Η σίοδος 74. Η σ ύ χιος Π ρεσβύτερος 75. Η φ αιστίω ν - Θ Θ α λά σ σ ιο ς 77. Θ α λ ή ς Μ ιλ ή σ ιο ς 78. Θ εμ ίσ τιος 79. Θ έογνυς 80. Θ εόδοτος 81. Θ εοδώ ρητος Κ ύρου 82. Θ εόδω ρος Φ ιλόσοφ ος 83. Θ εόφ ιλος Σύρος 84. Θεόφ ραστος 85. Θ εοφ ύλακτος 89. Ιουλιανός Π α ρ αβ ά τη ς 90. Ιουστίνος Φ ιλόσοφ ος ^ 91. Ιουστίνος Β α σ ιλεύ ς 92. Ιπποκράτης 93. Ισοκράτης 94. Ιωάννης Ευαγγελιστή ς 95. Ιωάννης Φ ιλόπονος 96. Ιωάννης Δ α μ α σ κηνό ς 97. Ιωάννης Χ ρ υ σ ό σ το μ ο ς 98. Ιώβ Μ ο ναχό ς 99. Ιώ βιος Μ ο ν α χό ς 100. Ιώσηππος Φ λάβιο ς - Κ Ι 01. Κ α ρ ν εά δ η ς 102. Κ α σ σ ια ν ό ς 103. Κ α σ σ ιό δ ω ρ ο ς 104. Κ λ εά ν θ η ς 105. Κ λ εό δ η μ ο ς 106. Κ λ εο μ ή δ η ς 107. Κ λ ή μ η ς Α λ εξα ν δ ρ εύ ς 108. Κ ρ ιτ ό λ α ο ς Φ α σ η λίτη ς 109. Κ ρ ά τη ς Θ η β α ίο ς 110. Κ ρ ιτ ία ς 111. Κ ύ ρ ιλ λ ο ς Α λ εξά ν δ ρ εια ς 112. Κ ύ ρ ιλ λ ο ς Ιεροσολύμω ν 113. Κ ω νσ τα ντίνος Μ έ γ α ς 114. Κ ω νσ τα ντίνος Ζ ' - Λ Λ ά σ κ α ρ ις Ιανός 116. Λ ά σ κ α ρ ις Κ ω ν σ τα ν τίν ο ς 117. Λ εύ κ ιπ π ο ς 118. Λ έ ω ν βασιλεύς 119. Λ έ ω ν ο σοφός 120. Λ ιβ ά ν ιο ς σοφ ιστής 121. Λ ο υ κ ια ν ό ς Σ α μ ο σ α κ ά ς I " > 86. Ιάμβλιχος 87. Ιγνάτιος Θ εοφ όρου 88. Ιερόθεος - Μ Ι 22. Μ α γεντη νό ς Μ ιτυ λ η ν α ίο ς 123. Μ α κ ά ρ ιο ς Α ιγ ύ π τιο ς 124. Μ α ν ο υ ή λ Χ α ρ το φ ύ λα κας

47 Μ ά ξ ιμ ο ς Ο μολογητής - Σ Μ ά ρ κ ο ς Α β β ά ς 159. Σ ιμ π λ ίκ ιο ς 127. Μ εθόδιος Π ατάρω ν 160. Σ ό λ ω ν 128. Μ ένανδρος 161. Σ ο υ ίδ α ς 129. Μ έν ω ν Θ ετταλός 162. Σπεύσιπος 130. Μ έτω π ος πυθαγ Στο β α ίο ς Ιωάννης 131. Μ ητρόδω ρος Χ ίο ς 164. Στρ ά τω ν Λ α μ ψ α κ η ν ό ς 132. Μ ιχ α ή λ Σύγκελλος 165. Σ τω ϊκ ο ί 133. Μ οσχόπουλος Μ α ν ο υ ή λ 166. Σ υ μ εώ ν Θ εσ σ α λ ο ν ίκ η ς 167. Σ υ μ εώ ν Μ εταφ ραστής - Ν Σ υ μ εώ ν Ν έ ο ς Θ εο λ ό γ ο ς 134. Ν ε ίλ ο ς 169. Σ υ ρ ια νός 135. Ν ικ ά σ ιο ς 170. Σ ω κράτη ς 136. Ν ικ ή τα ς Σερ ρ ώ ν 171. Τ α τια ν ό ς - Τ Ξενοκράτη ς 172. Τ ιμ ο κ λ ή ς 138. Ξενοφ άνης Κολοφ ώ νιος 139. Ξενοφ ώ ν Α θ η ν α ίο ς - Φ Φ ιλή μ ω ν κω μ ικ ό ς - Ο Φ ίλ ω ν Ιουδαίος 140. Ό μ η ρ ο ς 175. Φ ο ίν ικ ες Θ εο λ ό γ ο ι 141. Ορφ εύς 176. Φ ώ τιος Κω ν/πόλεω ς JL - Π - - X Π α ρ μ ενίδης Ελεά τη ς 177. Χ α λ κ ίδ ιο ς 143. Π α ύ λ ο ς Α π ό σ τολος 178. Χ ο ιρ ο β ο σ κ ό ς 144. Π α χυ μ έρ η ς Γ εώ ργιος 179. Χ ρ ύ σ ιπ π ο ς 145. Π ερίανδρος 146. Π ίνδαρος - Ψ Π ιττα κ ό ς 180. Ψ ελ λό ς Μ ιχ α ή λ 148. Π λά τω ν 149. Π λο ύτα ρ χο ς Χ α ιρ ω νεύ ς - Ω Π λω τίνο ς 181. Ω ρ ιγ ένη ς 151. Π ο λ έμ ω ν 152. Π ορφ ύριος 153. Π ο σ ειδ ώ ν ιο ς Α π α μ εύ ς 154. Π ρ ό κ λ ο ς διάδοχος 155. Π το λ εμ α ίο ς Κ λ α ύ δ ιο ς 156. Π τω χοπρόδρομ^ ς 157. Π υθαγόρας 158. Π υ θ α γορικοί

48 Α υ τό που μας εντυπω σιάζει διαβάζοντας τα ονόματα τόσω ν διακεκριμένω ν ανθρώπων του πνεύματος, είναι η ευρύτητα της χρονικής^πε- ριόδου δράσης όλων αυτών των λογίω ν, των οποίω ν ορισμοί κοσμούν την Α ρ μ ο ν ία ' επίσης κ α ι η π ο ικ ιλ ία τω ν φιλοσοφικών ρευμάτων κ α ι σχολών που αντιπροσωπεύουν, καθώ ς διαπιστώ νουμε ότι στον κατάλογο συμπεριλαμβάνονται λόγιοι που εκπροσω πούν τόσο την αρχαία κ α ι την ελληνιστική παιδεία, όσο την παράδοση των Βυζαντινώ ν κ α ι μεταβυζαντινών χρόνων, την χριστιανική σκέψ η της Ε λ λη ν ικ ή ς Α νατολία ς, α λλά κ α ι σημαντικούς εκπροσώπους της δυτικής δια νό η σ η ς17. Α π ό την πρώτη στιγμή γίνεται αντιληπτό το βασικό στοιχείο που χαρακτη ρ ίζει την Α ρ μ ο ν ία, το στοιχείο δηλαδή της πολυσυλλεκτικότητας. Στο επίπεδο της χρονολογικής κατανομής, οι λόγιοι, που απαντιόντα ι στο σύγγραμμα του Βλάχου καλύπτουν μία περίοδο δράσης εικοσ ι- τεσσάρω ν αιώνων, η οποία ξεκινά από τον 8-7 αιώ να π.χ., όταν έζη- σαν κ α ι δημιούργησαν ο Ό μηρος κ α ι ο Η σίοδος, κ α ι φτάνει ω ς τον 16 αιώ να μ.χ., στον Γα β ρ ιή λ Φ ιλαδέλφ ειας κ α ι στον Μ α ν ο υ ή λ Χ α ρ τοφ ύ λακα -π ρ έ π ε ι να σημειώ σουμε εδώ ό τι δεν προσμετρούμε στους λογίους τον ίδιο τον Γεράσιμο Βλάχο, αν κ α ι ο ίδιος έχει καταθέσει ορισμούς του στο έργο, γεγονός που θα διεύρυνε τη χρονική αυτή περίοδος έως κ α ι τον 17 αιώνα. Επιπλέον, ο Β λάχο ς σ υλλέγει απόψ εις όλω ν σχεδόν των σ η μ α ντικότερω ν φιλοσοφικών σχολώ ν κ α ι ρευμάτω ν της αρχαιότητας κ α ι στις περισσότερες των περιπτώσεων καταγράφ ει ορισμούς που διατύπω σαν οι ιδρυτές τω ν φιλοσοφικών αυτών σ χολώ ν. Μ έ σ α στην Α ρ μ ο ν ία φ ιλοξενούνται θέσεις της Π ροσω κρατικής φιλοσοφ ίας: τω ν Μ ιλ ή σ ιω ν, τω ν Π υ θαγόρειων, τω ν Ελεα τώ ν τω ν Α το μ ισ τώ ν κ α ι άλλω ν φυσικών φ ιλοσόφων. Σ τη συνέχεια υπάρχουν, απόψ εις του Σ ω κ ρ ά τη κ α ι θέσεις ορ ισ μ έ νω ν Σω κρατικώ ν σχολών, όπως της Μ ε γ α ρ ικ ή ς κ α ι της Κ υ ν ικ ή ς Σχολής. Φ υ σ ικά δεν θα μπορούσε ν α μην υ π ά ρ χει η παρουσία του Π λ ά τω ν α κ α ι της Α κ α δ η μ ία ς, ούτε βέβαια του Α ρ ισ το τέλη κ α ι των Π εριπατητικώ ν. Α πό την περίοδο των ελληνιστικώ ν κ α ι Ρ ω μ α ϊκώ ν χρόνω ν καταγράφ ονται στην Α ρ μ ο ν ία απόψεις της Σ τω ϊκ ή ς φιλοσοφ ίας, του Επίκουρου, της Σκέψ ης, κ α ι φυσικά του Ε κ λεκ τικισ μ ο ύ, του Ν εοπλα τω νισ μού, του Ν εο - πυθαγορισμού και της Α λεξα νδ ρ ιν ή ς Σχολής. Α κ ό μ η κ α ι από τα π ρ ω το χρ ισ τια νικά χρόνια διακρίνουμε εκπροσώπους της Ιουδαϊκής παράδοσης κ α θ ώ ς κ α ι απολογητές του Χ ρ ισ τ ια ν ι κής Ε κκλη σ ία ς. Ε π ίσ η ς υπάρχει π λ ο ύ σ ια π α ρ ουσία όλω ν των πνευματικώ ν ρευμάτων, που αναπτύχθηκαν την περίοδο των Βυζαντινώ ν χρόνων, όπως αυτό του μοναχισμού, του ανθρω πισμού, του μυστικισμού, α λλά κ α ι το κίνημα του ησύχασμού κ α ι τω ν αντιπάλω ν του, που εμφ ανίστηκε μεταξύ 13 ου κ α ι 15 ου αιώνα. 17 Σχόλια για τις λατινόγλωσσες πηγές που απαντώνται στο έργο του Βλάχου βλ., Β.Ν. Τατάκης, ό.π., σσ. 137 και

49 57 Μ ια τελευταία επισήμανση, που οφ είλουμε ν α κάνουμε όσον αφορά το επίπεδο της επιλογής των λογιώ ν, είναι το γεγονός πως ο Β λάχο ς δεν περιορίζεται απλά στην συγκομιδή ορισμώ ν, που έχουν διατυπώ σει ορισμένοι από τους επιφανέστερους θεολόγους κ α ι φιλοσόφους αντιθέ- τως, όπως μας αποδεικνύει κ α ι ο παραπάνω κατάλογος, όλες σχεδόν οι επιστήμες κ α ι τα λογοτεχνικά είδη εκπροσω πούνται μέσα στην Α ρ μ ο νία. Π έρ α λοιπόν, από τους φιλοσόφους κ α ι τους θεολόγους ο Β λάχο ς φιλοξενεί στο έργο του ορισμούς ποιητώ ν -μ ά λ ισ τ α αρκετά από τα πιο σημαντικά είδη της ποίησης της αρχαιότητας αντιπροσω πεύονται στην Α ρ μ ο ν ία - φιλολόγων, ιστορικώ ν, μαθηματικώ ν, φυσικών, γεωγράφων, αστρονόμων, κανονολόγων, υμνογράφων, γιατρώ ν κ.α. Δ εν είναι τυχαίο, επομένως, το γεγονός ότι ο Β λ ά χο ς παραπέμπει στον καθένα από αυτούς τους λογίους ανάλογα με την επιστήμη ή την τέχνη στην οποία έχουν διαπρέψ ει, ενισχύοντας την φ ερεγγυότητα του έργου του. Α υ τ ό το σ το ι χείο απεικονίζεται παραστατικότερα στον π ίνα κα που ακολουθεί κ α ι παρουσιάζει ομαδοποιημένα τα ονόματα τω ν λογίω ν, στους οποίους π α ρ α πέμπει ο Β λάχο ς, ανάλογα με την θεματική ενότητα στην οπ οία εμφ ανίζονται. Κατανομή ανά θεματική ενότητα Κ α ίρ ια δ ο γ μ α τ ικ ά θ έμ α τα : Α θ α ν ά σ ιο ς Μ έγ α ς Α κ α δ η μ ια κ ο ί Α μ έ λ ιο ς Α π ο υ λή ϊο ς Β α ρ ίνος Β λάχο ς Γ ρηγόριος Θ εολόγος Δ η μόκριτος Δ ιονύσιος Αρεοπαγίτης Ε ρ μ ή ς Τρισμέγιστος Ζω ροάστρης Θ εμίσ τιος Θ εόδοτος Θ εόφ ιλος Α ν τιό χεια ς Ιερόθεος Ιωάννης Δ αμασκηνός Ιώ βιος Κ ύ ρ ιλ λο ς Α λεξά νδ ρ ειά ς Κ ω νσταντίνος Β ασιλεύς Μ ά ξ ιμ ο ς Ο μολογητής Π λάτω ν Κ ε φ ά λ α ια 1-7 Α θ η ν α γό ρ α ς Α λ κ ίν ο ο ς Α ν α σ τ ά σ ιο ς Α ' Α ρ ισ το τέλη ς Β α σ ίλ ε ιο ς μέγας Β ρ υ έννιος Γ ρηγόριος Ν ύ σ σ η ς Δ ιο γένη ς Κ υ ν ικ ό ς Ε π ιφ ά νειος Κ ύπρου Ζ ή ν ω ν Θ α λ ή ς Θ έογνυς Θ εοδώ ρ η το ς Κ ύρου Θ εοφ ύλακτος Ιουστίνος Φ ιλόσοφ ος Ιω άννης Χ ρ υ σ ό σ το μ ο ς Κ λ ή μ η ς Α λεξα νδ ρ εύ ς Κ ύ ρ ιλ λ ο ς Ιεροσολύμω ν Μ α κ ά ρ ιο ς Α ιγύπτιος Μ εθ ό δ ιο ς Π α τά ρ ω ν Π λ ω τίν ο ς

50 58 Π ρ όκλος Συμπλίκιος Σ τω ϊκ ο ί Χ α λ κ ίδ ιο ς Π υθαγόρας Σουίδ α ς Σ ω κ ρ ά τη ς Ω ρ ιγ ένη ς Γ ε ν ικ ή φ ιλοσοφ ία : Κ ε φ ά λ α ια 8-45 Α θ α νάσιο ς Μ έγ α ς Α κ α δ η μ ια κ ο ί Α λέξα νδ ρ ος Αφ ροδισιεύς Α λ κ ίν ο ο ς Α μ μ ώ ν ιο ς Α ν α ξα γ ό ρ α ς Α ναξίμ α νδρος Α ν α ξιμ έν η ς Α π ο υ λή ϊο ς Α ρ ισ το τέλη ς Α ρχύτας Β α ρ ίν ο ς Β α σ ίλειο ς Μ έγ α ς Β λ ά χ ο ς Βρυέννιος Γ α λ η ν ό ς Γ ρηγόριος Θ εολόγος Δ η μ ό κ ρ ιτο ς Δ ιογένης Κ υ ν ικ ό ς Δ ιο γένης Λ α έ ρ τ ιο ς Δ ιονύσιος Α ρεοπαγίτη ς Ε μ π εδ ο κ λ ή ς Επίκουρος Ε ρ α τοσ θένη ς Ευκλείδης Ζ ή ν ω ν Η ράκλειτος Η σ ίο δ ο ς Θ α λή ς Θ εοδώ ρ η το ς Κ ύρου Θ εόφ ραστος Ιάμβλιχος Ιουλιανός Α κ ά δ η μ ο ς Ιω άννης Γρ α μ μ α τικό ς Ιωάννης Δ αμασκηνός Κ ύ ρ ιλ λ ο ς Α λεξά νδ ρ εια ς Λ εύ κ ιπ π ο ς Μ ο σ χ ό π ο υ λ ο ς Π αρμενίδης Π ίν δ α ρ ο ς Π λά τω ν Π λούτα ρ χο ς Π λω τίνο ς Π ορφ ύριος Π ρ όκλος Π το λ εμ α ίο ς Π υθαγόρας Π υ θ α γ ο ρ ικ ο ί Σ υ μ π λίκιο ς Σ ο υ ϊδ α ς Σ τω ϊκ ο ί Σ υ ρ ια ν ό ς Φ ιλή μ ω ν Κ ω μ ικ ό ς Φ ιλόπονος Φ ίλω ν Ιουδαίος Χ ρ ύ σ ιπ π ο ς Κ ο σ μ ο γ ρ α φ ία : Κ ε φ ά λ α ια Α κ α δ η μ ια κ ο ί Α λ έ ξ α ν δ ρ ο ς Α φ ροδισ ιεύς Α ν α ξα γόρας Α ν α ξιμ έ ν η ς Α ρ ισ το τέλη ς Β α σ ίλ ε ιο ς Μ έγ α ς Β λ ά χο ς & Β ρ υ έννιο ς Γ ρηγόριος Θ εολόγος Γ ρηγόριος Ν ύ σ σ η ς Δ η μ όκριτος Δ ιο γένη ς Κ υ ν ικ ό ς Ε μ π εδ οκλής Ε π ίκ ο υ ρ ο ς

51 59 Ευκλείδης Η σίοδος Κ λεομήδης Ν ικ ά σ ιο ς Ορφέας Π λούταρχος Π υθαγόρας Φ οίνικες Θ εολόγοι Η ρ ά κ λειτο ς Ιω άννης Δ αμασκηνός Μ η τρ ό δω ρ ο ς Ξενοφ άνη ς Π λά τω ν Π λ ω τίν ο ς Σ τ ω ϊκ ο ί Ψ ελλός Μ ιχ α ή λ Γ ε ω λ ο γ ία : Κ ε φ ά λ α ια Α ναξα γόρας Α ν α ξιμ έν η ς Β αρίνος Β λάχος Βρυέννιος Γρηγόριο ς Θ εολόγος Δ ιογένης Κ υ ν ικ ό ς Δ ιόδω ρος Επιγένης Η ρ α κλείδ ης Θ α λή ς Θ εόφ ραστος Ιωάννης Δ αμασκηνός Μ ητρόδω ρος Π αρμενίδης Π λούταρχος Π οσειδώ νιος Σουϊδας Σ τω ϊκ ο ί Α ν α ξίμ α ν δ ρ ο ς Α ρ ισ το τέλη ς Β α σ ίλ ε ιο ς Μ έγ α ς Β ό η θ ο ς Γ α λ η ν ό ς Δ η μ ό κ ρ ιτο ς Δ ιο γένης Λ α έ ρ τ ιο ς Ε μ π εδ ο κ λ ή ς Ζ ή ν ω ν Η ρ ά κ λ ε ιτο ς Θ εο δ ώ ρ η το ς Κ ύ ρ ο υ Ιπποκράτης Κ λ εό δ η μ ο ς Ξ ενοφ άνη ς Π λ ά τω ν Π ορφ ύριος Π υ θ α γ ο ρ ικ ο ί Σ τρ ά τω ν Π ε ρ ί α ν θ ρ ώ π ο υ κ α ι ε π ισ τ η μ ώ ν : Κ ε φ ά λ α ια Α θ α ν ά σ ιο ς Μ έγ α ς Α ιλ ια ν ό ς Α κ α δ η μ ια κ ο ί Α λ κ ίν ο ο ς Α λ κ μ α ίω ν Α μ μ ώ ν ιο ς Α ν α ξα γόρας Α ν α σ τ ά σ ιο ς Σ ιν α ίτη ς Α νδρόνικος Α π ο υ λ ή ϊο ς Α ρ ισ το τέλη ς Α ρ μ ενό π ο υ λ ο ς Α σ κ λ η π ιά δ η ς Α σ τ έ ρ ιο ς Α μ α σ ε ία ς Β α ρ ίνος Β α σ ίλ ε ιο ς Β α σ ιλεύ ς Β α σ ίλ ειο ς Μ έγ α ς Β λ ά χ ο ς Βρυέννιος Γ α λ η ν ό ς Γ ρηγόριος Θ εολόγος Γ ρηγόριος Ν ύ σ σ η ς Δ η μήτρ ιος Φ αληρεύς Δ η μ ή τρ ιο ς Χ λ ω ρ ό ς

52 60 Διάδοχος Δ ιογένης Κ υ νικός Δ ιονύσιος Αρεοπαγίτης Δ ιονύσιος Θ ρ α ξ Επίκουρος Ερμογένης Ευκλείδης Ευσέβιος Εφ ρέμ Σύρος Η ράκλειτος Η σ ύ χιος Π ρεσβύτερος Θ α λά σ σ ιο ς Θ εμίστιος Θ εοδώ ρητος Κ ύρου Θεοφ ύλακτος Ιουστίνος Ισοκράτης Ιωάννης Δ α μ α σ κηνός Κ α σ σ ια ν ό ς Κ ρ ιτό λαος Κ ρ ιτ ία ς Κ ω νσ τα ντίνος Β α σ ιλεύ ς Λ ά σ κ α ρ η ς Κ ω νσ τα ντίνος Λ έ ω ν Β α σ ιλεύ ς Μ αγεντίνος Μ υ τιλ η ν α ίο ς Μ ά ξ ιμ ο ς Ο μολογη τή ς Μ ένανδρος Μ έτω π ος Μ ο σ χόπ ουλος Ν ικ ά σ ιο ς Ξενοφ άνης Ό μηρος Π α ύ λος Π ερίανδρος Π λούταρχος Π ολέμ ω ν Π ρ όκλος Π υθαγόρας Συμπλίκιο ς Σ ο υ ϊδ α ς ;?> Στοβαίος Συμεώ ν Ν έ ο ς Θ εολόγος Τ ιμ ο κ λ ή ς Δ ικ α ία ρ χ ο ς Δ ιο γένη ς Λ α έρ τιο ς Δ ιο νύ σ ιο ς Α λικ α ρ ν α σ σ εύ ς Ε μ π εδ ο κλής Ε ρ μ ή ς Τρισ μ έγισ το ς Ε ύ δ ο ξο ς Ε υ ρ ιπ ίδ η ς Ε υ σ τρ ά τιο ς Ζ ή ν ω ν Η σ ίο δ ο ς Η φ α ισ τίω ν Θ α λ ή ς Θ έογνυς Θ εόφ ραστος Ιερόθεος Ιπποκράτης Ιω άννης Γραμματικό ς Ιω άννης Χ ρ υ σ ό σ το μ ο ς Κ λ ή μ η ς Α λεξα νδ ρ εύ ς Κ ρ ά τ η ς Κ ύ ρ ιλ λ ο ς Α λ εξά ν δ ρ εια ς Λ ά σ κ α ρ η ς Ιανός Λ ε ύ κ ιπ π ο ς Λ ιβ ά ν ιο ς Μ α κ ά ρ ιο ς Α ιγ ύ π τιο ς Μ ά ρ κ ο ς Α β β ά ς Μ έ ν ω ν Μ ιχ α ή λ Σύγγελος Ν ε ίλ ο ς Ξ ενοκράτη ς Ξενοφ ώ ν Ο ρφ έας Π α χυ μ έρ η ς Γεώ ργιος. Π λ ά τω ν Π λ ω τίν ο ς Π ορφ ύριος Π το λ εμ α ίο ς Π υ θ α γ ο ρ ικ ο ί Σ ό λ ω ν Σ π εύ σ ιπ ο ς Σ τ ω ϊκ ο ί Σ ω κ ρ ά τη ς Φ ιλό π ο νος

53 61 Φ ίλω ν Ιουδαίος Χ οιροβοσκός Ψ ελλός Μ ιχ α ή λ Φ ώ τιος Κων/πόλεως Χ ρ ύ σ ιπ π ο ς Μ ε τ α φ υ σ ικ ή κ α ι Θ ε ο λ ο γ ία : Κ ε φ ά λ α ια Α θ α νάσιο ς Μ έγ α ς Α μ μ ώ ν ιο ς Α ναστά σ ιο ς Α ' Α ν α σ τά σ ιο ς Σινα ίτη ς Α νδρέα ς Κ α ισ α ρ εία ς Α ρ ισ το τέλη ς Α ρμενόπουλος Α σ τέρ ιο ς Α μ α σ ε ία ς Β α λσ α μ ώ ν Β α ρ ίν ο ς Β α σ ίλειο ς Μ έγ α ς Β λ ά σ τα ρ η ς Β λάχο ς Γ α β ρ ιή λ Φ ιλαδελφ είας Γερ μ α νό ς Κων/πόλεως Γ ρηγόριος Θ εολόγος Γ ρηγόριος Ν ύ σ σ η ς Δ ιο νύ σ ιο ς Α ρ εο π α γίτη ς Επιφ άνειος Κύπρου Ε ρ μ ή ς Τ ρ ισ μ έγισ το ς Ευθύμιος Μ ο ναχό ς Ευριπ ίδ η ς Ευστάθιος Α ν τιό χεια ς Η λ ία ς Έ κ δ ικ ο ς Θ εοφ ύλακτος Ιάμβλιχος Ιγνάτιος Θεοφόρου Ιουλιανός Ιουστίνος Ιω άννης Δ α μ α σ κηνό ς Ιωάννης Ευαγγελιστής Ιω άννης Χ ρ υ σ ό σ το μ ο ς Ιώβ Ιώ βιος Ιώσηπος Κ α σ σ ιό δ ω ρ ο ς Κ λ ή μ η ς Α λεξα νδ ρ εύ ς Κ ύ ρ ιλ λ ο ς Α λ εξά ν δ ρ εια ς Κ ω νσ τα ντίνος Β α σ ιλεύς Λ έ ω ν Β α σ ιλ εύ ς Λ έ ω ν Σοφ ός Λ ο υ κ ια ν ό ς Μ α κ ά ρ ιο ς Α ιγ ύ π τιο ς Μ α ν ο υ ή λ Χ α ρ τοφ ύ λακας Μ ά ξ ιμ ο ς Ο μολογη τή ς Μ εθ ό δ ιο ς Π ατάρω ν Ν ε ίλ ο ς Ν ικ ή τ α ς Σερ ρ ώ ν Ο ρφ έας Π α χυ μ έρ η ς Π λά τω ν Π λ ω τίν ο ς Π ορφ ύριος Π τω χο π ρ όδρομος Σουϊδας Σ υ μ εώ ν Θ εσ σ α λ ο ν ίκ η ς Σ υ μ εώ ν Μ εταφ ραστής Σ υ μ εώ ν Ν έ ο ς Θ εολόγος Φ ιλόπονος Φ ίλ ω ν Ιουδαίος Ψ ελλός Μ ιχ α ή λ Ω ρ ιγ ένη ς Τ ο υ ς λογίους, από τω ν οπ οίω ν τ α έργα ο Β λ ά χο ς ά ντλη σε τους ο ρισμούς προκειμένου να συνθέσει την Α ρ μ ο ν ία του, θα μπορούσε κανείς ν α χαρακτη ρ ίσ ει ασφαλώς ω ς τις κορυφ ώ σεις της ελληνικής διανόησης α νά τους αιώ νες. Α υ τό, επιβ εβαιώ νει, κ α τά κάποιο τρόπο, τη θέση, που παρουσιά σ α με στην αρχή αυτού του κεφ αλαίου, ό τι δηλαδή με την Α ρ μ ο ν ία του ο Β λάχο ς επ ιχειρ εί ν α κ α τα θ έσ ει όχι μόνο στο αναγνω στι-

54 6 2 κό κοινό της εποχής του αλλά κ α ι σε εκείνο των επερχόμενων γενεώ ν ένα έργο στο οποίο καθίσταται φανερή η δυνατότητα σύνδεσης δύο φ αινομενικά αντίθετων κόσμω ν και π ολιτισμώ ν -του αρχαίου ελληνικού, κ α ι του χριστιανικού και η προσέγγιση αυτή γίνεται εφικτή μέσα από τη μελέτη και τη σπουδή των κειμένω ν όλω ν εκείνω ν τω ν διακεκριμένω ν λογίω ν, φιλοσόφων κ α ι θεολόγων, που με το έργο τους κοσμήσανε ο καθένας ξεχω ριστά την εποχή τους και προσφ έρανε σ ημαντικά εφόδια στην κ α λ λιέργεια της ανθρώπινης διανόησης κ α ι των επιστημών. Α κ ό μ η, η παρουσία των λογίω ν εικοσιτεσσάρω ν αιώ νω ν εξασφ α λ ίζει σε σημαντικό βαθμό την σφ αιρική κ α ι πλέον ολοκληρω μένη π ρ ο σέγγιση του συγγραφέα στα ζη τή μ α τα που πραγματεύεται στο έργο του. Η Ά ρμονι'α, δηλαδή, δεν θα μπορούσε ν α χαρακτηρισ τεί απλά ως ένα θεολογικό έργο με «ιστορικοφ ιλοσοφ ικές απολήξεις», γραμμένο από έ ναν λόγιο ιερωμένο. Κ α τα δ εικνύ ετα ι από τα παραπάνω πως π ρ ό κειτα ι γ ια ένα έγκυρο ιστορικοφ ιλοσοφ ικό, ισ τορικοθεολογικό - κ α ι ό χι μόνο- έργο, που αποτελεί πολύτιμη πηγή γνώ σ ης γ ια τη σύγχρονη επισ τη μονική έ ρευνα. Τ η ν εγκυρότητα του επισ τη μ ονικού συγγράμματος, όμω ς, έρχεται να επιβεβαιώ σει κ α ι ο πλούτος τω ν παραπομπώ ν, σε συγκεκριμένα, δηλαδή, έργα τω ν λογίων, α π όπου κ α ι αντλήθηκαν ο ι ο ρ ισ μ ο ί της Α ρ μ ο νία ς. Τ α κείμενα αυτά, όπω ς θα έχουμε τη δυνατότητα ν α δ ια π ι στώ σουμε στη συνέχεια, αποτελούν στο σύνολό τους σχεδόν τα σ η μ α ν τικότερα κ α ι χαρακτηριστικότερα κ είμ εν α που ο κάθε λόγιος κλη ρ οδότησ ε στην επιστημονική κοινότητα κ α ι ανεπιφ ύλακτα θα μπορούσαν ν α χα ρ α κτηριστούν ως το απαύγασμα του επ ισ τη μ ονικού ή φ ιλοσοφ ικού τους έργου. Π α ρ ό λ αυτά η καταγραφ ή τω ν π η γώ ν αυτώ ν από το Β λ ά χ ο δεν γίνεται πάντα με συνεπή κ α ι μεθοδικό τρόπο. Ε δ ώ πρέπει ν α επισ ημ ά- νουμε ότι η παραπομπή στα συγγράμματα, όπω ς άλλω στε κ α ι αυτή στους λογίους, δεν ακολουθεί την σύγχρονη επ ισ τη μ ονική μέθοδο παραπομπής, σύμφ ωνα με την οποία αναγράφ εται το ό ν ο μ α του συγγραφέα, ο π λή ρ η ς τίτλος του συγγράμματος, ο εκδοτικός οίκος, ο χρόνος κ α ι ο τόπος της έκδοσης κ α ι τέλος η συγκεκριμένη σ ελίδ α ή ο ι σελίδες, στις οποίες βρίσκεται το σχετικό κάθε φορά παράθεμα. Ο Β λ ά χ ο ς ακολουθεί μ ία α π λ ο ποιημένη μέθοδο, η οποία είναι ελλιπής, καθώ ς αναφ έρει μόνο το όνομα του λογίου συνοδευόμενο τις π ερ ισ σ ότερ ες φορές κ α ι από τον τίτλο του συγγράμματος, χω ρίς όμως ποτέ ν α αναφ έρεται σε οποιαδήποτε σ το ιχ εία γύρω από την έκδοση ή το σ υγκεκρ ιμένο σ η μ είο στο οποίο σ υναντάμε τον ορισμό μέσα στο σύγγραμμα. Τ ο πρόβλημα ορμτό διογκώ νεται καθώ ς αρκετές είν α ι ο ι π α ρ α π ο μπές, στις οποίες λείπ ει παντελώ ς η αναφ ορά του συγγράμματος. Α υ τ ή η παράλειψ η δυσχεραίνει σ η μ α ντικά την προσπάθεια εξα κρίβ ω σ η ς κ α ι α πόδοσης τω ν ορισμώ ν στους λογίους, γεγονός που δεν μας επιτρέπει να

55 63 είμαστε απόλυτα βέβαιοι, σε όλες τις περιπτώ σεις, για την αυθεντικότητα των ορισμώ ν '8. Επιπλέον, προβληματική είναι κ α ι η καταγραφή των ελάχιστω ν αυτών βιβλιογραφ ικών πληροφ οριώ ν που μας παρέχει ο συγγραφέας της Α ρ μ ο νία ς, με την τάση του να παραθέτει τα ονόματα των λογίω ν κ α ι τους τίτλους των έργων τους συντομογραφ ικά. Μ ά λ ισ τ α στην περίπτω ση, στην οποία ο Β λάχο ς καταθέτει κάποιον δικό του ορισμό κ α ι παραπέμπει σε δικό του σύγγραμμα, η παραπομπή αυτή γίνετα ι σχεδόν απρόσω πα, χω ρίς να γράφει ολόκληρο το όνομά του, κάνοντας αναφ ορά μόνο στο όνομα «Γεράσιμος». Μ ία ακόμη αρνητική παρατήρηση που διαπιστώ θηκε σ χετικά με τις παραπομπές είναι το γεγονός ό τι κάποιες από αυτές ήταν λανθασμένες1819. Π αρατηρήθηκε, λοιπόν, κ α ι από τον Τ α τά κ η 20 21, ότι σε ορισμένες παραπομπές το παράθεμα που υπάρχει στην Α ρ μ ο ν ία δεν α ντιστοιχεί με απόσπασμα από το έργο στο οποίο μας παραπέμπει. Επιπρόσθετα, προβλήματα δη μιουργεί το γεγονός ότι σε αρκετούς ορισμούς η παραπομπή για τον ίδιο ορισ μ ό γίνετα ι σε περισσότερους από έναν λογίους κ α ι φ υσικά σε περ ισ σ ότερ α από ένα συγγράμματα, όπω ς γ ια παράδειγμα στο κεφ άλαιο 165 «Π ε ρ ί σ υ γ γ έ ν ε ια ς» έχουμε στον πρώ το ορισμό την παρακάτω παραπομπή: «Β α λ σ α μ [ώ ν ] δ β φ λ [ ίο ν ] Τ ίτ λ ο ς ς, Μ α τθ [α Ιο ς] Β λά σ τ[α ρτις] β Σ τ ο ιχ [ε ϊα ] η, Μ α ν ο ν ή λ ο ν Χ α ρ - ι τ ο φ [ύ λ α κ ο ς ] 'Έ κθεσις.» Α κ ό μ η παρατηρούμε ότι σε αρκετές περιπτώ σεις η παραπομπή δεν γίνεται σε πρωτογενή, α λλά κ α ι σε δευτερεύουσα βιβλιογραφ ία. Δ η λα δ ή, όπως παρατηρήσαμε ήδη, ο Β λ ά χο ς συχνά δεν παραπέμπει στις α υθεντικές πηγές, α λλά σε λεξικά, εγκυκλοπαίδειες ή ά λ λ α έργα με τη μορφή «συναγωγών γνωμών» ίσω ς λόγω έλλειψ η ς ή σπανιότητας τω ν πρω τοτύπων κ α ι επιπλέον, περ ιορίζετα ι στην αναφ ορά της δευτερεύουσας πηγής, χω ρίς την παραμικρή νύξη γ ια την πρω τότυπη. Τ ο μοναδικό ίσ ω ς στοιχείο που μ α ς βοηθά ν α ξεπ εράσουμε κ ά π ο ια από τα προβλήματα τω ν ελλειπώ ν β ιβλιοπαραπομπώ ν είναι ο κατά λο γο ς των συγγραμμάτω ν που π ερ ιελά μ β α νε η προσω πική βιβλιοθήκη του Β λάχου, γραμμένος από τον ίδιο, ο οποίος σ ή μ ερ α βρίσ κεται καταχω ρη- μένος στο Α ρ χ ε ίο του Ε λ λη ν ικ ο ύ Ινστουτούτου Βενετίας. Τ η ν π λ ο υ σ ιό τατη βιβλιοθήκη του συγκροτούσαν 1115 τίτλο ι χειρογράφ ων κ α ι εντύπων22, τα οποία ο Β λ ά χο ς τα παραχώ ρ η σ ε μ ετά το θάνατό του στη ν Ε λ ληνική κοινότητα της Βενετίας. Σ το ν κατά λο γο αυτό μπορούμε ν α δ ια 18 Βλ., Β.Ν. Τατάκης ό.π., σελ Βλ., Νίκος Κ. Ψημμένος, Η Ε λλη νικ ή Φ ιλο σ ο φ ία α π ό το 1453 ω ς το , τομ. Α \ Φιλοσοφική και Πολιτική Βιβλιοθήκη αρ.26, Γνώση, Αθήνα 1988, σ. 237 σημ. αρ. 9, σελ* 238 σημ. αρ. 12, σ. 241 σημ. αρ. 18 και 20, σ. 245 σημ. αρ Βλ., Β.Ν. Τατάκης, ό.π., σελ Βλ., Γεράσιμος Βλάχος, ό.π., σελ Για το περιεχόμενο του καταλόγου βλ., Β.Ν. Τατάκης, ό.π., σσ

56 64 κρίνουμε αρκετά έργα λογίων, τα οπ οία ο Β λ ά χο ς χρησιμοποίησ ε γ ια τη σύνθεση της Α ρ μ ο ν ία ς του κ α ι θα μπορούσαν ν α βοηθήσουν το μελλοντικό ερευνητή στην προσπάθειά του ν α δια πισ τώ σει ποιες ήταν ό ι εκδόσεις των συγγραμμάτων των παραπομπώ ν, που χρησιμοποίησ ε ο Β λάχος. Τ η ν διαδικασ ία αυτή διέκρινε κ α ι ο Τ α τά κ η ς ο οποίος μάλισ τα παρατηρεί μετά την μελέτη του καταλόγου τω ν έργων της ιδιω τικής β ιβ λιο θήκης του Β λάχου ότι: «Γ ιά τό έ ρ γ ο το ΰ Α λ κ ίν ο ο υ Λ ό γ ο ς δ ιδ α σ κ α λ ικ ό ς τω ν Π λά τω νο ς Δ ο γμ ά τω ν, χ ρ η σ ιμ ο π ο ιή θ η κ ε ή έκ δ ο σ η α π ό τό ν Α ρ σ έ ν ιο Α π ο σ τ ό λ η π ο ύ π ε ρ ιέ χ ε τ α ι κ α ί σ τ ό ν κ α τ ά λ ο γ ο τής β ιβ λ ιο θ ή κ η ς του.» 23 Στο σημείο αυτό παραθέτουμε τον κατάλογο, όπου εκθέτονται α νά κεφ άλαιο όλες ο ι παραπομπές, που γίνοντα ι στους λογίους κ α ι τα έργα τους. Π α ρ α π ο μ π έ ς κ α τ ά κ ε φ ά λ α ιο 1. Περί θεού αρχής πάντων Αθανάσιος Αλε άνδοειας Ε ις τας ρήσεις και ερμηνευτικός ερωτήσεις Ε ις τας ρήσεις και ερμηνευτικός ερωτήσεις Αθηνανόρας Πρεσβεία2* ττερί των χριστιανών Ακαδημιακοί - Αλκίνοος Λόγος διδασκαλικός των Πλάτωνος δογμάτων ι Αναστάσιος Αντιόγειας Έκθεσις Πίστεως & Κύοιλλος Αλεζάνδοειας Αοεοπανίτης Διονύσιος Π ερί θείων ονομάτων ε ' Περί μυστικής θεολογίας ε ' Αριστοτέλης ιβ Μεταφυσικά ζ Βασίλειος Μεγάλος Ομιλίαι εις την Εξοήμερον, ομιλία a ' Βλάνος Γεοάσιαος Περί θεού Π ερί θεού Βουέννιος Ιωσή α ' Π ερί τριάδος Γ οηνόοιος Να ιαν πνός Π ερί του Υιού β ' Όροι/ Προς Ευάργιον Δαμασκηνός β ' Π ερί πίστεως a ' β ' Π ερί πίστεως a ' Δηιιόκοιτος Eomfa Τοισαένιστος - Ζήνων - Ζωροάστοης - Θαλής - Θεμίστιος a ' Π ερί ψυχής Θεοδώοητος Κύοου α Π ερί πρόνοιας Θεόωιλος Αντιόγειας Προς Αυτόλυκον α ' Θεοφύλακτος ** Υπόμνημα εις το κατά Λουκά Ευαγγέλιον ιβ ' Ιουστίνος Φιλόσοφος Διάλογος προς Τρύφωνα 23 Βλ., Β. Ν. Τατάκης, ό,π., σελ Στο κείμενο η πηγή τιτλοφορείται ως «Απολ. Υπέρ Χριστι.», εννοώντας προφανώς το «Πρεσβεία».

57 65 Κλήμης ΑλεΕανδρεύς Κύριλλος Ιεροσολύμων Κωνσταντίνος βασιλέας ΜάΕιμος Ομολογητής Πλάτων Πλωτίνος Πυθαγόρας Στωικοί Σωκράτης Ωριγένης 2. Περί τριάδος Αθανάσιος Αλεξάνδρειας Αρεοπαγίτης Διονύσιος Βασίλειος Μέγας Βλάνος Γεράσιαος Βρυέννιος Ιωσήφ Γ ρηγόριος ΝαΕιανΕηνός Δαμασκηνός Επιφάνειος Κύπρου Λόγος Προτρετπικός προς Έλληνας25 Κατηχήσεις δ [Ομιλία] προς την Σύνοδον β ' Περί θεολ [ογίας] Όροι Εννεάδες ς, βιβλίο ζ κεφάλαιο λβ a ' Περί αρχών Εις τας ρήσεις και ερμηνευτικός ερωτήσεις Περί θείων ονομάτων a Ομιλία περί Πίστεως/ ΟμΟΛα εναντίων των Σαβε/λ.ιανών και του Αρείου και των Ανομοίων Περί τριάδος α Περί τριάδος α Περί τριάδος Περί του Υιού α ' Περί του Υιού α ' α Περί Πίστεως ιε' Αιρέ[σεις] ξβ # * 3. Περί των λεγομένων περί θεού Αθανάσιος Αλεξάνδρειας Όροι Αναστάσιος Αντιότειας & Κύριλλος Αλεξάνδρειας Αρεοπαγίτης Διονύσιος Αρεοπαγίτης Διονύσιος & Ιεροθέου Βαοίνος Βασίλειος Μένας Βλάγος Γ εράσιμος Βρυέννιος Ιωσήαι Γ ρηγόριος ΝαΕιανΕηνός Γ ρηγόριος Νύσσης Δαμασκηνός Ιουστίνος Φιλόσοφος 25Σχο κείμενο «Κατά Ελλήνων». Όροι Έκθεσις πίστεως Περί θείων ονομάτων ιβ Περί θείων ονομάτων δ Περί των Ερωτικών ύμνων/ ζ/ια/ιβ Περί θείων ονομάτων ιβ Λεξικόν Λεξικόν Ομιλίαι εις την Εξαήμερον, ομιλία β Περί τριάδος Περί τριάδος Περί τριάδος α Περί τριάδος α Περί τριάδος α Κατά Ιουλιανού Λόγος Μέγας Κατηχητικός-Μακαρισμοί ε Περί των νηπίων προ ώρας αφαρπαζομένων α Περί πίστεως η /β Περί πίστεως με/ β Περί πίστεως μζ/ α Περί πίστεως ιδ /Λογική μβ ^ Εις το κατ εικόνα/ Εις την Εισαγο/γήν ς Απολογίαν Α ' Προς αυτοκράτορα Αντωνίνο τον Ευσεβή %

58 66 Ιωάννης Χρυσόστομος ΜάΕιμος Ομολογητής 4. Περί θείων ονομάτων Αρεοπαγίτη Διονύσιος Bλάyoc Γεράσιμος Δαμασκηνός Θεόφιλος26 Αντιόγειας Ιωάννης Χρυσόστοιιος Ιώβιος Μακάριος Αιγύπτιος Ιωάννης Χρυσόστομος & Θεοφύλακτος Υπόμνημα εις την Εφεσίους επιστολήν, Λόγος ιβ Όροι - Προς Μαρίνον Περί θείων ονομάτων β Περί θείων ονομάτων a Περί θείων ονομάτων α /δ /ε /θ /1/ ιγ/ ε/ Περί ουρανίου ιεραρχίας δ Περί θεού Περί τριάδος α Περί πίστεως η/ α Περί εικόνων/ α Περί πίστεως θ α περί πίστεως ιγ /α Περί πίστεως ιδ/α Περί πίστεως ιγ Προς Αυτόλυκον α Εις την εξήγ[ησιν] του συμβ[όλου] Εις την ενσάρκ[ωσιν των] Οίκων Ομιλίες πνευματικές, ομιλία ιε Ομιλίες πνευματικές, ομιλία ιζ Υπόμνημα εις το κατά Ιωάννου Ευαγγέλ-iov δ ^ 5. Περί Αγγέλων Αθανάσιος Αλεξάνδρειας Αρεοπαγίτης Διονύσιος Αριστοτέλης Βασίλειος Μέγας Βλάγος Γεράσιμος Γ ρηγόριος ΝαΟανζηνός Δααασκηνός Θεόδοτος Θεοδώρητος Κύοου Ιωάννης Χρυσόστομος 6. Περί Δαιμόνων Αμέλιος Απούλιος Βλάγος Γεράσιμος Γ ρηγόριος ΝαΕιανΕηνός Θεοδώρητος Κόρου Θεοφύλακτος Κύριλλος Ιεροσολύμων Μεθόδιος Πατάρων Πρόκλος ΔιάδοΥος Σουϊδας Χαλκίδιος Προς Α ντιοχ[είς] λ Περί ουρανίου ιεραρχίας γ/ε/ς/ζλ η/θ Περί ουρανίου ιεραρχίας ε/ δ ιβ Μεταφυσικά κ Ομιλίαι εις Ψαλμούς, εις τον ψαλμόν μδ Περί αγγέλ.ων Γενέθλια - β Περί πίστεως γ Επιτομαί * * Ελλήνων Θεραπευτική Παθημάτων λγ Περί ακαταλήπτου, λόγος γ Περί Σωκράτους Δαίμονος) Περί δαιμόνων) Όροι/ Γενέθλια) Ελλήνων Θεραπευτική Παθημάτων γ) Υπόμνημα εις το κατά Ματθαίου Ευαγγέλιον δ) Κατηχήσεις β) Περί Αναστάσεως) Λεξικόν) Σχόλια εις τον Τιμαίον) 26Στο κείμενο γίνεται αναφορά για τον Θεοφύλακτο Αντιόχειας, κάτι που αποτελεί εμφανές λάθος.

59 67 7. Περί Αγαθού και Κακού Ακαδηιηακοί Αρεοπαγίτηο Διονΰσκκ Αοιστοτέλτκ Baoivoc Βλάνοε Γεοάσιαοο Διονένοικ (:) Πλάτωναο Πλωτίνοο Πυθανόοαε Σουίδαο Σιαπλίκιοε Περί θείων ονομάτων δ α Ρητορική ς/ α Ηθικά Νικομάχεια a Λεξικόν Περί αγαθού Όροι α Εννεάδες βιβ?.ίο ζ, κεφά).αιο α α Περί πρόνοιας Βλ, Αριστοτέλης, α Ηθικά Νικομάχεια Λεξικόν [Σχόλια] εις Επίκτ[ητον] να [Σχόλια] εις Επίκτ[ητον] να 8. Περί Αρχής Αοιστοτέλτκ Βλάνοί Γ εοάσιιιοο Πλούταονοο 9. Περί Ύλης Ακαδηαιακών Αλκίνοοο Αοιστοτέλτκ BXdvoc ΓεDάσmoc Γ omooioc NatiavCnvoc Πλάτωναο Πλωτίνοε Στωικοί 10. Περί Είδους Αοιστοτέλτκ B M yoc Γεοάσιικκ Γ οττνόοκκ NaCiavCnvoc Πλάτωναο Πυθανόοαο 11. Περί Στερήσεως ADιστoτέλτlc BXavoc Γ εοάσιικκ α Φ υσικάε/εμ εταφυσική α Περί αρχών Πλούταρχος, αβίοι παράλληλοι... β Λόγος διδασκαλικός των ΠλΛτωνος Δογμάτων η α Φυσικά θ Περί Ύλης Όροι Τίμαιος β Εννεάδες βιβλίο δ, κεφάλ&ιο ι α Φυσικά θ / β Φυσικά α/ β Περί Ψυχής α Περί Είδους Όροι ε Μεταφυσική κβ/ α Φυσικά θ Περί στερήσεως 12. Περί Αιτιών και Αποτελεσμάτων Αριστοτέλης ε Μεταφυσική a Baoivoc Λεξικόν BXdvoc Γ εοάσιικκ Περί αιτιών Πλούταογοο α Βίοι παράλληλοι... ια 13. Περί των Γενών των Αιτιών Αριστοτέληο β Φυσικά γ Βλάνοο Γεράσιμοο Περί αιτιών

60 Περί Ανάγκης Βλάγος Γεράσιμος Δημόκριτος & Παοιιενίδτκ Δηαόκριτος. & Χρύσιππος. & Επίκουρος Ειιπεδοκλής Θαλής Πλάτωνας Παρμενίδης 15. Περί Ιδέας Αλκίνοος Αρεοπαγίτης Διονύσιος Πλούταρχος Φίλων Ιουδαίος Περί ανάγκης Λόγος Διδασκαλικός των Πλάτωνος Δογμάτων θ Περί θείων ονομάτων α Βίοι παράλληλοι... ι Περί μοναρχ[ίας] a ι * 16. Περί Ειμαρμένης και Μοίρας Απουλήϊος Βλάγος Γεράσιμος Περί μοιρών Γ ρηγόριος ΝαίάανΕηνός Όροι Ζήνων Ηράκλειτος Θεοδώρητος Κύρου Ελλήνων Θεραπευτική Παθημάτων ς & Χρύσιππος Θεοδώρητος Κύρου Ελλήνων Θεραπευτική Παθημάτων ς & Χρύσιππος Παλαιοί Φιλόσοωοι Πλάτωνας Β λ, Πλούταρχος, α Βίοι παράλληλοι... κη Στωικοί Χρύσιππος «t 17. Περί τύχης και αυτομάτου Ανο&ω & Δημόκριτος Αριστοτέλης β Φυσικά ς Γ ρηγόρης ΝαΕιανϋτινός Όροι Θεοδώρητος Κύρου Ελλήνων Θεραπευτική Παθημάτων ς & Πλάτίωνοεϊ Φιλήμων Κωυ,ικός 18. Περί στοιχείου Αριστοτέλης Βλάγος Γεράσαιος Γαληνός Γρηγόριος ΝαΕιανΕττνός ' > Μοσγόπουλος Μανουήλ Πλάτωνας Φίλωνας Ιουδαίος δ Μεταφυσική γ Περί στοιχείου Ιατρικοί Όροι Όροι Γραμματική Όροι Περί βίου Θεωρίαι

61 Περί φύσεως και φυσικού Αθανάσιος ΑλεΕάνδοειας Όροι Αοιστοτέλης Βλάγος Γεοάσιιιος Γαληνός Γοηνόοης ΝαΕιανΕηνός Ειιπεδοκλής Επίκουοος Ζήνων Ιωάννης Φιλόπονος Στωικοί β Φυσικά a Περί φύσεως Ιατρικοί Όροι Όροι Σχόλια εις το β Φυσικά a Β λ, Διογένης Λαέρτιος Βίοι και γνώμαι Περί τέρατος και θαύματος Αριστοτέλης δ Περί ζώων γενέσεως γ και δ Βλάγος Γεράσιμος Περί τεράτων 21. Περί κινήσεως και κινητού και ηρεμίας Βλάγος Γεράσιμος Περί κινήσεως Πυθανόοας & Πλάτωνας & Αοιστοτέλης γ Φυσικά/ Φυσικά β Φιλόπονος Σχόλια εις τα γ Φυσικά ο / β Φυσικά a 22. Περί των της κινήσεως ειδών Αθανάσιος Αλεξάνδρειας Όροι Αααώνιος Υπόμνημα εις τας Κατηγορίας ΑναΕαγόρας Βλάγος Γεοάσιιιος Περί κινήσεως Δααασκηνός β Περί πίστεως μ ζ/γ Περί πίστεως οε Δημόκοιτος & Λεύκιππος & Επίκουοος Εαπεδοκλής Θαλής & Διογένης (;) & Ηοάκλειτος Παραενίδης Πλάτωνας Όροι Πυθαγόρας % * 23. Περί Αιώνος και χρόνου Ακαδημιακοί ΑναΕιμένης & ΑναΕάιανδοος Αριστοτέλης Αρχύτας Βουέννιος Ιωσήφ Γ ρηνόοιος ΝαΕιανϋηνός Ερατοσθένης Θεόφραστος δ Φυσικά ια Λόγος μα Όροι BL, Διογένης Λαέρτιος Βίοι και γνώμαι ε

62 70 Πίνδαρος Πλάτωνα»: Πλούταργος Πλωτίνος Πυθαγόρας Στωικοί Σιμπλίκιος Β λ, Πλούταρχος, Βίοι παράλληλοι, Όροι γ Εννεάδες, Βιβλίο ζ κεφ. ι Β λ, Πλούταρχος, Βίοι παράλληλ.οι Σχόλια εις τα δ φυσικά 24. Περί των του χρόνου μερών Αστρονόμοι Αριστοτέλη Αριστοτέλη Βασίλειος Μεγάλος ΒΧάνος Γεράσιμος Βρυέννιος Ιωσήω Δαμασκηνός Πλάτωνας Πτολεμαίος Κλαύδιος δ Φυσικά ιγ Κατηγορίαι ιβ/ ιγ Ομιλίαι εις την Εξαήμερον β Περί χρόνου Λόγος μα Λόγος μα Λόγος μα Λογική ζ β Θεολ[ογία] ις γ Μείζων a ι > 25. Περί ωρών και τροπών Βρυέννιος Ιωσήφ Λόγος μα Δαμασκηνός β Περί πίστεως 26. Περί του όντος Αριστοτέλης Βλάνος Γεράσιμος 27. Περί όλου και μερών Αριστοτέλης Βλάχος Γεράσιμος ε Μεταφυσική ζ Περί όντος ε Μεταφυσική κς/ κε Περί όλου 28. Περί καθόλου μερικού και Ατόμου Αριστοτέλης ζ Μεταφυσική με/ α Αναλυτικά Ύστερα σ/ η) Βλάνος Γεράσιμος Περί καθόλου Πορφύριος Εισαγωγή γ 29. Περί ενός και ενότητος Αριστοτέλης Βλάνος Γεράσιμος ε Μεταφυσική ς Περί ενός 30. Περί κατηγορουμένων και κατηγορίας Αμμώνιος Υπόμνημα εις τας Κατηγορίας Αριστοτέλης α Τοπικά ε α Τοπικά ε Βλάχος Γεράσιμος Περί κατηγορίας Περί κατηγορίας Πορφύριος Εισαγωγή β/γ/δ

63 71 Σιαπλίκιος 31. Περί ουσίας Αριστοτέλη Βλάγος Γεοάσιαος Δααασκηνόο Εισαγωγή ε Υπόμνημα εις τας Κατηγορίας ε Μεταφυσική η Κατηγορίαι ε Π ερί ουσίας Λογική λθ 32. Περί των επομένων τη ουσία Βαρίνος Λεξικόν Βλάγοε Γεοάσιαος Π ερί ουσίας Δααασκηνόε Λογική μα 33. Περί συμβεβηκότος Δαμασκηνός ΠοοΦύοιος 34. Περί ποσότητος Αριστοτέλης Βλάνος Γεοάσιιιος Δαιιασκηνόε 35. Περί ποιότητος Αοιστοτέλης 36. Περί των προς τι Αριστοτέλης Βλάγοε Γεοάσιιιος 37. Περί ενεργείας Αθανάσιος Αλεξάνδρειας Βλάγος Γεράσιμος Δαιιασκηνός 38. Περί δυνάμεως Αριστοτέλης Βλάγος Γεοάσιιιος Σουίδας 39. Περί πάθους Αριστοτέλης Βλάγος Γεοάσιμος Δαμασκηνός 40. Περί τόπου \ Ακαδπιιιακοί & Φιλόπονης Αριστοτέλης Λογική δ Εισαγωγή ε ε Μεταφυσική ιγ/γ Φυσικά δ και ς/γ Φυσικά ς Π ερί ποσότητος Λογική μθ Κατηγορίαι η/ε Μεταφυσική ιδ Κατηγορίαι ζ Π ερί σχέσεως Όροι Π ερί ενεργείας β Θεολ[ογία] λθ/ β Θεολ[ογία] μ θ Μεταφυσική ε Π ερί δυνάμεως Π ερί δυνάμεως Λεξικόν ε Μεταφυσική κα Π ερί πάθους β Π ερί πίστεως λθ δ Φυσικά δ/ β

64 72 Βλάγος Γεοάσιαος Δαμασκέ:) Δηιιόκοιτος & Λεύκιππος & Επίκουοος Πλάτωναν Ποόκλος Στωικοί Σιαπλίκιος Συοιανός 41. Περί κενού Αοιστοτέλης Δημόκριτος & Μητοόδωοος Επίκουοος Ησίοδος * Πλάτωναο Πυθανοοικοί 42. Περί σώματος A uugm oc27 & Ευκλείδης Βλάγος Γεοάσιικχ Γ οηνόοιος Να ιανίηνός Πλάτωνας Πλούταργος Π ερί τόπου Όροι δ Φυσικά ς, ζ Β λ, Πλούταρχος, ε Β ίοι παράλληλοι Πλούταρχος ιη, ιθ Π ερί σώματος Όροι Β λ, Πλούταρχος, α Β ίοι παράλληλοι ιβ % 43. Περί των μεθεπομένων τω σώματα Αλκίνοος Λόγος Διδασκαλικός των Πλάτωνος Δογμάτων Αοιστοτέλης δ Π ερί ουρανού α/δ Βλάνος Γ εοάσιαος Π ερί σώματος Δηιιόκοιτος & Λεύκιππος & Επίκουρος Πλάτωνας Τίμαιος 44. Περί Απείρου Αριστοτέλης γ Φυσικά ζ/ ς 45. Περί φωτός και σκότους Αλέ ανδρος Αωροδισιεύς Αοιστοτέλης Βλάγος Γ εοάσιαος Γ οηνόοιος Ναίιανίινός Δααασκηνός Ιάαβλιγος?Λ Ιουλιανός Ακάδημος β Π ερί ψυχής ζ Π ερί φωτός Όροι β Π ερί ττίστεως κβ Π ερί των Αιγυπτιακών μυστηρίων θ 27Σχο κείμενο αναγράφεται ως Ά μ μ ω νσ ς, πιθανότατα όμως πρόκειται για τον Αμμώνιο Ερμε(συ.

65 73 Πλωτίνος Πρόκλος Σιμπλίκιος 46. Περί κόσμου ΑναΕανόρας & Ησίοδος & Οροέας Αριστοτέλης Βασίλειος Μένας Βλάγος Γεοάσιαος Γ ρηγόριος Νύσσης Εμπεδοκλής Κλεοιιήδτις Πλάτωνας Πυθαγόρας Στωικοί 47. Περί ουρανού Ακαδημιακοί ΑναΕηιένης Αριστοτέλης Αριστοτέλης Βασίλειος Μένος Βλάγος Γεράσιαος Γ ρηγόριος ΝαΕιανΕηνός Δαμασκηνός Ειιπεδοκλής Ορωέας Πλάτωνας Πλωτίνος Πυθαγόρας Στωικοί Φοίνικες Θεολόγοι Ψελλός Μιγαήλ Σχόλια εις τον Τιμαίον Σχόλια εις το ς Φυσικά κγ Π ερί κόσμου προς Αλέξανδρον β/ α Π ερί ουρανού ια α Ομιλίαι εις την Εξαήμερον Π ερί κόσμου Ε ις τας Επτγραφάς των Ψα/μών Κυκλική θεωρία Μετεώρων α Τιμαίος Β λ, Πλούταρχος, α Β ίο ι παρά)3μλοι Π ερί κόσμου β/γ Ομιλίαι εις την Εξαήμερον, ομιλία α Π ερί ουρανού Όροι β Π ερί πίστεως κα Β λ, Πλούταρχος, β Β ίοι παράλληλοι ια β Εννεάδες, βιβλίο γ, κεφάλαιο ζ Αστρονομία \ > *% 48. Περί των του ουρανού μορίων Ευκλείδης Στοιχεία α Ψελλός Μιναύλ Αστρονομία 49. Περί των πλανητών αστέρων Δααασκηνός β Π ερ ί πίστεως κα Ψελλός Μιγαήλ Αστρονομία 50. Περί των ζωδίων Βλάγος Γεράσιμος ;?> Π ερί ουρανού Π ερί ζωδίων Νικάσιος Επιτομαί Ψελλός Μιγαήλ Αστρονομία

66 Περί ηλίου Ακαδημιακοί Ava&rvooac & Δημόκοιτοί & Μητοόδωοοί Αοιστ.ί;) Βρυέννιοί Ιωσιίω Δαμασκηνοί Επίκουροί Ξενοφάνηο Ορφέας Πλάτωνας Στωικοί i Λόγος μα β Π ερί πίστεως κβ Β λ, Πλούταρχος, β Βίοι παράλληλοι κ Όροι 52. Περί σελήνης Αναέανόραί & Δημόκριτος Βουέννιοί Ιωσήω Δαμασκηνός Ηράκλειτοί Ξ,ενοωάντκ 53. Περί αστέρων Βουέννιοί Ιωσήω Γ οηνόοιοί NaCiavCnvoi Διογένης (:~) Μητοόδωοοί 54. Περί γης Βουέννιοί Ιωσιίω Γ οηνόοιοί Να ιαν ηνόί Δαμασκηνοί Μητοόδωοοί Β λ, Πλούταρχος, β Β ίοι παράλληλοι κς Λόγος μα β Π ερί πίστεως κβ Λόγος μα Όροι Βλ., Πλούταρχος, β Βίοι παράλληλοι ιγ * Λόγος μα Όροι β Π ερί πίστεως κ ζ Β λ, Πλούταρχος, γ Β ίοι παράλληλοι ια 55. Περί των της γης μερών Βαρίνοί Λεξικόν Βλάνοί Γεοάσιαοί Π ερί γης Π ερί γης Σουίδαί Λεξικόν 56. Περί λίθων Βλάνοί Γεοάσιαοί Βουέννιοί Ιωσιίω Π ερί λίθων Λόγος μα 57. Περί μετάλλων Βλάνοί Γεοάσιαοί Π ερί μετάλλων 'ΙΑ V 58. Περί δένδρων, ξύλων και βοτάνων Βαρίνρς Λεξικόν Βλάνοί Γεοάσιαοί Π ερί ξύλων

67 Περί ύδατος Βασίλειος Μέγας Βλόγος Γεοάσιαος Γ οηνόοιος NaCiavCnvoc Δααασκπνός 60. Περί θαλάσσης Αναξίμανδρος Βλάνος Γεοάσιαος Βουέννιος Ιωσή Δααασκπνός Εαπεδοκλης 61. Περί αέρος Αριστοτέλης Βλάγος Γ εοάσιαος Γ DWODioc NaCiavCnvoc Δαμασκηνός Θεοδώοητος Κύοου Πλάτωνας Ομιλίαι εις την Εξαήμερον, ομιλία β/ ομιλία δ Περίύδατος Όροι β Π ερί πίστεως (ή κ)ηδ Β λ, Πλούταρχος, γ Βίοι παραλλ/^λοι ις Π ερί θάλ.ασσας Λόγος μα β Π ερί πίστεως κδ δ Π ερί ουρανού δ Π ερί σέρος Όροι β Π ερί πίστεως κγ β Π ερ ί πρόνοιας Όροι 62. Περί ανέμων Αναϋίαανδοος Βλ., Πλούταρχος, γ Β ίοι παράλληλοι ζ Αοιστοτέλης α Π ερί μετεώρων ιγ Βλάνος Γ εοάσιαος Π ερί ανέμων Δααασκπνός β Π ερ ί πίστεως κγ/ κς Ιπποκράτης Μητοόδωοος Στωικοί Περί πυράς - Αριστοτέλης β Γέννεσις δ Βλάνος Γεράσιμος Π ερί πυρός Γρηνόοιος Ναίιανίπνός Όροι Δααασκπνός β Π ερ ί πίστεως κβ 64. Περί μετεώρων Ανα&χνόοας Βλ., Διογένης Ααέρτιος, Β ίοι και γνώμαι β Ανα ανόοας Αναίανόοας Αναξανόοας Αναέανόρας Αναέίαανδοος Βλ., Πλούταρχος, γ Β ίοι παράλληλοι γ Ανα ιαένης Αριστοτέλης Αριστοτέλης 'Κ Β λ, Πλούταρχος, γ Β ίοι παράλληλοι δ Β λ, Πλούταρχος, γ Β ίοι παράλληλοι ε α Π ερ ί μετεώρων ζ α Π ερ ί μετεώρων η β Π ερ ί μετεώρων θ δ Π ερ ί κόσμου προς Αλέξανδρον α Π ερ ί μετεώρων ζ

68 76 & Αναξαγόρας & Δημόκριτος Βλάνος Γεράσιμος Βόηθος Δτηιόκριτος Διογένους_(;) Διόδωρος Εμπεδοκλής Επινένης Επίκουρος Ηρακλείδης Ποντικός Θεόωοαστος Ιπποκράτης Χίος Κλεόδημος Μπτοόδωρος Μητρόδωρος Μητρόδωρος Μητρόδωρος Μητρόδωρος Ξενοφάνης Ξενοοάνης Παρμενίδης Πλούταργος Πλούταργος Πλούταργος Ποσειδώντος Πυθαγόρειοι Πυθαγόρειοι Πυθανορικοί & ΔιογένηςΓΡ Στωικοί Π ερ ί μετεώρων Π ερί μετεώρων Π ερί μετεώρων Β λ, Πλούταρχος, γ Β ίοι παράλληλοι, y (Στρατών) B L, Πλούταρχος, β Β ίοι παράλλ,ηλοι ιη ) Β λ, Πλούταρχος, γ Β ίοι παράλληλοι α) I * Περί των εν τη γη τετελεσμένων μετεώρων αποτελεσμάτων Αριστοτέλης β Π ερ ί μετεώρων ζ Βλάχος Γεράσιμος Θαλής Στωικοί ε Π ερί ζώων ιστορίαι κβ Π ερί μετεώρων Β λ, Πλούταρχος, γ Β ίο ι παράλληλοι ιε) 66. Περί χρωμάτων Αριστοτέλης Βλάτος Γεράσιμος Ειιπεδοκλης Ζήνων Πλάτωνας Πλούταρχος Πυθαγορικοί β Π ερ ί ψυχής ζ Π ερί χρωμάτων Τιμαίος Β λ, Πλούταρχος, α Β ίο ι παράλληλοι ιε

69 Περί ζώων Αριστοτέλη Βλάνος Γεράσιαος Βρυέννκχ: Ιωσήα) Γαληνός Πορωύοιος 68. Περί ανθρώπου Αθανάσιος ΑλεΕάνδοειας Ακαδηιιιακοί Απούλιος Λούκιος Αριστοτέλης Βασίλειος Μένας Βλάνος Γεράσιιιος Γαληνός Γ ρηνόοιος NaCiavCrrvoc Γ ρηγόοιος Νύσσης Δαμασκηνός Ερμής Τρισμέγιστος Ηράκλειτον: Θεοδώρητος Κύρου Ιωάννης Χρυσόστομος Κλήμης ΑλεΕανδρεύς Περίανδρος Πλάτωνας Πορφύριος Σπεύσιππος Στοβαίος Τιμοκλής Φίλωνας Ιουδαίος α Πολιτικά γ/ β Π ερί ζώων γενέσεως β Π ερί ζώων Λόγος μα Ιατρικοί Όροι Εισαγωγή Όροι α Πολιτικά β/βλ, Στοβαίος, Λεξικόν ς Ομι/Λαι εις την Εξαήμερον ι Π ερί ανθρώπου Ιατρικοί Όροι Όροι/ Λόγος με, Ε ις το Πάσχα/ Γτνέθλια Π ερί παρθενείας, κεφάλ.αιον ιβ/ Ε ις τας Επιγραφάς των Ψαλμών β Π ερί πίστεως κθ Ποιμάνδωρ Απορίαι εις την γέν[νεσιν Ε ις την εξορίαν του Αδάμ/Σύνοψις Παλαιός και Καινής Διαθήκης, Ποιητικά ή Διδακτικά βιβλία, Ιώβ/ Ε ις τον σεισμόν, εις τον πλούσιον και τον Λάζαρον ε Στρωματείς Όροι Βλ., Στοβαίος, Λεξικόν, ρκα (ή σ) Π ερί του χείρον % % 69. Περί των του ανθρώπου παθών Γρηγόριος ΝαΕιανΕηνός Ε ις τον Πατέρα αυτού, Επιτάφια νε-ξε Δαμασκηνός β Π ερί πίστεως μζ/ γ Π ερί πίστεως οε Ιωάννης Χρυσόστομος Ε ις την Ενανθρώπισην 70. Περί ανθρωπίνου σώματος και των μορίων αυτού Bapivoc Λεξικόν Γαληνός Ιατρικοί Όροι 71. Περί των παθών χυμών και περιττωμάτων του ανθρωπίνου σώματος Βλάχος Γεράσιμος Π ερί μορίων Γαληνός ^ Ιατρικοί Όροι 72. Περί νοσήματος Γαληνόε Ιατρικοί Όροι

70 Περί πυρετών Γαληνός Ιατρικοί Όροι 74. Περί των όλων νόσων του σώματος Γαληνός Ιατρικοί Όροι Ιατρικοί Όροι Θεόωραστος Π ερί λιποθυμίας 75. Περί ηλικίας Αριστοτέλης Βαρίνος Βλάνος Γεράσιαος Γαληνός Φίλωνας Ιουδαίος & Ιπποκράτης & Σάλωνας 76. Περί ψυχής Αθανάσιος Αλεξάνδρειας Ακαδημιακοί Αλκαίονας 28 Αναξαγόρας Αριστοτέλης & Δημόκριτος & Λεύκιππος Αριστοτέλης Ασκληπιάδης Βλάνος Γεράσιμος Γ αληνός Γ ρηγόριος ΝαΕιανΕηνός Γ ρηγόριος Νύσσης Δαμασκηνός Δικαίαρτος ΔωγένηςΙΟί Εμπεδοκλής Επίκουρος Ηράκλειτος Θαλής Θεοδώρητος Κύρου Κριτίας Ξενοκράτης Πλάτωνας Πορφύριος μ, Πυθαγόρας Πυθαγοοικοί β Ρητορική ιβ Λεξικόν Π ερί ανθρώπου Ιατρικοί όροι Π ερί κοσμοπ Όροι α Π ερ ί ψυχής β Π ερί ψυχής a β Π ε ρ ί ψυχής Π ερί ψυχής Π ερί ψυχής γ Πεπονθ[ότων] τόπων Όροι Διάλογος Π ερί Ψυχής και αναστάσεως, «Τα Μακαρίνια» β Π ερί πίστεως κθ Β λ, Πλούταρος, δ Β ίοι παράλληλοι β Απορ[ίαι] εις την γένεσιν Π ερί ευκαιρίας \ % 6 28 Προφανώς αναφέρεται στον Αλκμαίωνα.

71 79 Πυθανοοικοί 77. Π ερ ί των της ψυχής μερών Αθανάσιοc Αλε άνδοειοκ: Όροι Αθανάσκκ Αλεάχνδοεκκ: Όροι & Γοττνόοκκ Νύσσικ Προς Λητοίον Επίσκοπον γράφουσιν Αριστοχέλικ Π ερί αφετών και κακιών B?Ayoc Γeodciuoc Π ερί ψυχής Δαμασκηνός β Π ερί πίστεωςλθ Πλάτωναν 78. Π ερ ί των της ψυχής δυνάμεων Αριστοτέλτκ β Π ερί ψυχής δ/ γ Π ερί ψυχής ι Βλάγοο Γεοάσιικχ: Π ερί ψυχής ronvooioc Na iavcnv<k Όροι Δαμασκττνό<: β Π ερί πίοτεως κκ/μ/ μα/ ) / β, μα Διάδογα: Φωττκτκ: Εκατοντάς ε 79. Π ερ ί αισθήσεως Αλκίνοο: Γ pnvooioc Na^iflvCnvoc AauaoKTrvoc Επίκοΐχχκ: WAziovoc Γίυθαγό oac Σεωτκοί Συιιπλίχκκ: Λόγος διδασκαλικός των Π/Λχωνος δογμάτων η Όροι β Π ερί πίστεωςλε B L, Φώτιος Βιβ/τοθήκη Β λ, Π'/οίπαρος, δ Β ίοι παρά)1τ]/οι η Υπόμνημα εις το β Π ερί ψυχής ε 80. Π ε ρ ί τω ν εξω τερικών αιοθήοεω ν Αλκμαίων B L, Πλχηπαρος, δ Β ίο ι nap0)jjj/xn ιη Αοκποτέλικ β Π ε ρ ί ψ υχήςζ β Π ε ρ ί ψυχής η β Π ε ρ ί ψυχής ι β Π ερί ψυχής ια B/Aroc Γεράσιυος Π ερ ί ψιήτής A aaacicnvoc ' Aauacncnvoc Δαμασκηνά * A auacncnvoc Δαιιασκπνό: Διονένικί:) Πυθανόοαε Πυθανόοαχ: Πυθανόοαχ: Πυθανόροκ: β Π ερ ίπ ίσ ιεω ςλε δ Π ερ ί αισθήσεως Β λ, Φώτιος Βιβ/τοθήκη Παρά βιβ/τοθήκης Φωτίου 81. Π ε ρ ί τω ν τη ς ψυχής μερών Αριστοτέλης δ Π ερί ζώων ιστορίαι Θ B a0 toc Γ εο ά σ ιικχ Π ερί ψυχής

72 80 Θειιίστιος 82. Περί της ηχώ Αλέξανδρος Αωοοδισιεύς Βλάγος Γεράσιμος Πλάτωνας Σιμπλίκιος 83. Περί φωνής Αριστοτέλη ά_βλάχος Δαιιασκπνός Επίκουρος Ζήνων Πλάτωνας Στωικοί 84. Περί οδμής Αριστοτέλης Εμπεδοκλής Θεόφραστος &Γαληνός &Πλάτωνας 85. Περί χυμού ή χυλού Αριστοτέλης Θεόφραστος Υπόμνημα εις το β Π ερί ψυχής ς Φαιδρός Υπόμνημα εις το β Π ερί ψυχής β Π ερί ψυχής η/δ περί ζώων ιστορίαι θ ε Διαλεκτική Βλ, Διογένης Λαέρτιος, Βίοι και γνώμαι,ζβιβλίο Βλ., Πλούταρος, δ Βίοι παράλληλοι ιθ ιγ Τμη. Προβλ Ε Βλ., Πλ.ούταρος, δ Β ίοι παράλληλοι ιζ ς Π ερί φυτών ε Π ερί οργάνων όσφρησης Τιμαίος <5Π ερί αισθήσεων ς Π ερί φυτών a ι * 86. Περί των εσωτερικών αισθήσεων Αλκίνοος Λόγος Διδασκαλικός των Πλ,άτωνος Δογμάτων θ, ι Αριστοτέλης γ Π ερί ψυχής γ/ς/ζ Βλάχος Γεράσιμος Π ερί ψυχής Γ ρηγόριος ΝαΕιανΕηνός Όροι Δαμασκηνός β Π ερί πίστεως λδ/ λγ Ζήνων Β λ, Διογένης Λαέρτιος, Β ίοι και γνώμαι, βιβλίο ζ Χρύσιππος Β λ, Πλούταρος, δ Β ίοι παράλληλοι ιβ I 87. Περί αρετής και κακίας Αλκίνοος Λόγος Διδασκαλικός των Πλάτωνος Δογμάτων Αριστοτέλης ι Ηθικά Νικομάχεια ε/ α Ρητορική θ Βασίλειος Μένας Όροι κατά πλάτος Β 'με ερώτηση και απόκρισιν, Ερώτη σις ιζ Βλάγος Γεράσιμος Π ερί παθών Βρυέννιος Ιωσήφ Λόγος μα Γρηγόοιος ΝαΕιανΕηνός Όροι Εύδοξρς ^ & Επίκουρος Μένων Β λ, Πλάτωνας, Μένων Μέτωπος Πλάτωνας Όροι

73 81 Πλωτίνος Στωικοί 88. Περί αμαρτίας Αθανάσιος Αλεξάνδρειας Bapivoc Βλάγος Γεράσιμος Γ ρηνόοιος ΝαΕιανΕηνός ΓρηγόριοςΝύσσης Δαμασκηνός Ιωάννης Χρυσόστομος Πλάτωνας 89. Περί πάθους ψυχής Αθανάσιος Αλεξάνδρειας Αλκίνοος Ανδρόνικος ωιλόσοωος Δαμασκηνός α Εννεάδες, βιβλίο ς, κεφάλαιο ς Επιστολήν προς Αμούν Μονάζοντα Λεξικόν Π ερί Ηδονής Όροι Ε ις τον ς Ψαλ.μόν, περί της ογδόης/ Εγκώμιον εις τους Αγίους Τεσσαράκοντα Μαρτύρους δ Π ερί πίστεως ςθ Ε ις την Γένεσιν, ΟμιλΛα ιζ Όροι Όροι Λόγος Διδασκαλικός των Πλάτωνος Δογμάτων κβ Π ερί παθών β Π ερί πίστεως λγ ^ 90. Περί οργής και των ειδών αυτής Ανδρόνικος Φιλόσοφος Π ερί παθών Βαρίνος Λεξικόν Γ ρηγόριος ΝαΕιανΕηνός Όροι Δαμασκηνός β Π ερί τπστεως λγ Πλάτωνας Όροι 91. Περί ειρήνης και των ειδών αυτής Ανδρόνικος Π ερί παθών» Γ ρηγόριος ΝαΕιανΕηνός Όροι Διάδονος Εκατοντάςβ9, ό ρ ο ςζ Ησίοδος Πλάτωνας Όροι Σπεύσιπος 92. Περί λύπης και των ειδών αυτής Ανδρόνικος Π ερί παθών Βασίλειος Μένας Ομιλίαι εις Ψαλμούς, Ε ις τον Ψαλμόν ριδ Γ ρηγόριος ΝαΕιανΕηνός Όροι Δαμασκηνός β Π ερί πίστεως λα 93. Περί ηδονής και των ειδών αυτής Ανδρόνικος Π ερί παθών 94. Περί φόβου και των β^δών αυτού Ανδρόνικος Π ερί παθών Δαμασκηνός β Π ερί πίστεως λβ 'Μ Στο κείμενο ήταν καταγεγραμμένο ως «των ρ κεφ. όροι ζ».

74 Περί επιθυμίας και των ειδών αυτής Άδηλου Ανδρόνικος Αριστοτέλης Bapivoc Βασίλειος!:) Βλάγος Γ εράσιαος Γρηνόοιος NaCiavCnvoc Δαμασκηνός Εφραία Σύρος Ιωάννης Χρυσόστομος Κασσιανός Νείλος Μοναγός Περί αρετήν και κακίαν Π ερί παθών Π ερί αρετής και κακίας Λεξικόν Π ερί ηδονής Περί αμαρτίας Όροι β Περί πίστεως κθ Ασκητική Υπόμνημα εις την A ' προς Θεσσα?.ονικείς επιστολήν, Ομιλία ε Β λ, Φώτιος, Βιβλιοθήκη Π ερί φιλαργνρίας γ/ζ 96. Περί πίστεως Βασίλειος ο Μένας Βασίλειος Μένας Βλάγος Γεράσιαος Γ ρηνόοιος ΝαώανΕηνός Δαμασκηνός Δαμασκηνός Διάδογρς Μακάριος Αιγύπτιος Παύλου(;) Πλάτωνας Συμεών Νέος Θεολόγος Όροι κατ επιτομήν, Λόγος σλ Ομιλία Π ερί Πίστεως Π ερί πίστεως Όροι/Ειρήνη a α Π ερί εικόνων δ Π ερί πίστεως πς/πζ Εκατοντάς Λόγοι, Λόγος κγ εβρ. κα Όροι Κεφάλαια Πρακτικά και Θεολογικά εκατόν» * 97. Περί εορτών και θυσιών και ευχών Αστέριος Αμασείας Βασίλειος Βλάχος Γεράσιμος Π ερί θυσιών Γ ρηνόριος ΝαΟανΕηνός ΓρηγόριοςΝύσσης Δαμασκηνός Θεοδώρητος Κύρου Ιωάννης Χρυσόστομος Μάρκος Αββάς Νείλος Μοναγός Πλάτωνας Ε ις τον τελώνη και φαρισαίο Ειςίουλίτιον Λόγος με, Ε ις το Πάσχα/Λόγος μα, Ε ις την Πεντηκοστήν Όροι Όροι Ε ις το πάτερ ημών ομιλία β γ Π ερί ταστεως οα Λευιτικόν ΕρώτησιςΑ Ε ις την ενανθρώπισην Κεφάλαιο η Κεφάλαια Π ερί προσευχής, κεφ. ι Όροι 98. Περί βλασφημίας Βλάγος Γεράσιιιος Π ερί κακιών Γρηγόριος Να ιαν ηνός ^ Όροι Θεοφύλακτος κ Υπόμνημα εις το κατά Ματθαίου ιβ

75 Περί ελπίδος Βασίλειος Μέγας Γ otiyodioc NaCtavCnvoc Διάδογος Ιωάννης Χουσόστοιιος Κασσιανός Ασκητική Διατάξις ιγ Όροι Εκατοντάς Υπόμνημα εις την προς Ρωμαίους επιστολήν, Ομιλία ι Β λ, Φώτιος Βιβλιοθήκη 100. Περί αγάπης και έχθρας Βασίλειος Μύγας Ασκητική Διάταξις ιγ Γ οπύοοκχ Ναίιανίηνός Όροι MaSiuoc Οαολονπττίς Εκατοντάς α περί αγάπης a Διάδογος Εκατοντάς Αρι.ί;) Γνωμικά 101. Περί έρωτος Γ dtiyodioc Ναίιανίπνός Διονύσιος Αοεοπανίτης Θεόωραστος Ιερόθεος Ορωέας Πλάτωνας Πλούταογος Πλωτίνος Πρόκλος 102. Περί φρονήσεως Άδηλου Αθανάσιος Αλείάνδοειας Αναστάσιος Σινάΐτης Ανδοόνικος Αριστοτέλης Βαρίνος Βασίλειος Μένας Γ οτινόοιος NatiavCnwk Διάδογος Ησύχιος Ιωάννης Χουσόστοιιος Κασσιανός Νείλος Πλάτωνας Στοβαίος Σωκράτης Σωκράτης 103. Περί σωφροσύνης Ανδρόνικος Αριστοτέλης Όροι δ Π ερί θείων ονομάτων Βλ., Διονύσιος Αρεοπαγίτης, δ περί θείων ονομάτων Ύμνοι Πολιτεία θ Συμπόσιο Π ερί έρωτος κεφ. a Π ερί ψυχής και δαίμονος Π ερί φρονήσεως Λόγος κβ Π ερί Αντιοχείς Π ερί του τριμερούς της ψυχής Π ερί παθών Π ερί αρετής και κακίας Λεξικό Όροι κατ επιτομή, ερώτησις κα/κδ/ οζ/ρςη Επιστολή ξε, ξη, ξθ, Προς τον Ιουλιανόν Όροι Εκατοντάς Προς Θεόδουλον ς Λόγος κα προς Εφεσίους Β λ, Φώτιος, Βιβλιοθήκη Π ερί φιλαργυρίας ς/ξ/η Όροι Όροι Όροι Λεξικόν, β Β λ, Στοβαίος, Λεξικόν, a Β λ, Στοβαίος, Λεξικόν Π ερί παθών Π ερί αρετής και κακίας

76 84 < Βασίλειος Μένας Γ οηνόοιος Ν αίιανζηνός Γρ.ηγ6ϋίΩ.Νύ77ης ΛαμασκηνΑς. Hgyxtos Θαλάσσιος Κύριλλος Αλεξάνδρειας Πλάτωνας 104. Π ερ ί ανδρείας Ανδοόνικος Αριστοτέλης Γ ρηγόοιος ΝαΕιανΟτνός Πλάτωνας 105. Π ερ ί δικαιοσύνης Ανδρόνικος Αοιστοτέλης Γρηγόοιος ΝαΕιανΟτνός Πλάτωνας Προς Λητοίον περί παρθενίας/ Λόγος α, Π ερί νηστείας/ Όροι κατά πλάτος Β 'με ερώτησιν και απόκρισιν, ερώτη- σις ιζ Όροι/Λόγος λβ, Π ερί ευταξίας Περί παρθενείας, Περί αρετής ήτοι εις τον βίον του Μωυσέως δ Περί πίστεως ρα Προς ΘεόδουλονA β Εκατοντάς Εορτ. A Όροι Περί παθών Π ερί αρετής και κακίας Όροι Όροι, % Περί παθών Π ερί αρετής και κακίας Όροι Όροι 106. Περί των του ανθρώπου επιθέτων Αριστ.ί;) ζ Αριστοτέλης Π ερί αρετών και κακιών Βαρίνος Λεξικόν. Βασίλειος Μ ένας Όροι κατ επιτομήν, ερώτησις κε/μδ/ σκβ/ρος/ σπ/ σιε/ ρκσ/ σε/ Ομιλίαι ε ις Ψαλμούς, εις τον Ψαλμόν ιδ/ Ε κ των % Ασκητικών διατάξεων Βλάνος Γεοάσιαος Γ οηνόοιος Ναώανίηνός Γ οηνόοιος Νύσσης Δημόκριτος Δημόκριτος Ευριπίδης Ευσέβιος Hgifl-S-QS Θεόγνυς Μ άειιιος Οαολονητής Μένανδρος Ν είλος ΞενοΦώντας Πλάτωνας Πλάτωνας Σουίδας Σωκράτης Σωκράτης ' '* Π ερί αρετής Όροι Ε ις τους Μακαρισμούς, Λόγος ζ γ σ η β C Π ερί θεολογίας και ενσαρκώσεως Οικονομίαν σιε/ις/κζ/κη Λόγος Ασκητικός κεφ. μβ Απομνημονεύματα δ Νόμοι ε Όροι Λεξικόν Βλ., Στοβαίος, Λεξικόν, a

77 Περί των της ψυχής του σώματος και του συνθέτου αγαθών κατά τον φιλόσοφον " Αριστοτέλη Βασίλειο»: Μένας Βλάτος Γεράσιμος Γ οηνόοιος ΝαΕιανΕηνός Επίκουρος Θαλάσσιος Πλάτωνας α Ρητορική ε/ α Ρητορική ια Όροι κατ επιτομήν, ερώτησις σνγ Ρητορική α Ε ις Γοργόνιον, επιτάφια νε-ξε/ Λόγος πδ, Ε ις τοος α π Αιγύπτου επιόημήσαντας/ Όροι γ Εκατοντάς οη Όροι 108. Περί των της ψυχής έξεων Αριστοτέλης δ Μεταφυσική κ/ ς Ηθικά κγ/ 3/ ε/ς/ Ο β Π ερί ψυχής Βλάχος Γεοάσιιαος Βρυέννιος Ιωσήω Γ ρηγόριος ΝαΕιανΕηνός Διογένης Λαέρτιος Ευστράτιος Μάρκος Αββάς Πλάτωνας Πυθαγόρας ρνδ/ ζ Ηθικά ζ Π ερί έξεων Λόγος μα Λόγος ιστ, Ε ις τον πατέρα σιωπώντα δια την πληγήν) της χα).άζης / Ό ροι Βίοι και γνώμαι, ζ βιβλίο Σχόλια εις το ς Ηθικά Νικομάχεια ζ Π ερί των οιομένων εξ έργων δικαιούσθαι Όροι Β λ, Φώτιος, Βιβλιοθήκη \ % 109. Περί φιλοσοφίας Αλκίνοος Αμμώνιος Αριστοτέλης Βασίλειος Μέγας Αμιιώ νιος & Δααασκηνός & Παγυαέρης Γεώργιος Ιουστίνος Φιλόσοοος Πλάτωνας Πλάτωνας Λόγος Διδασκαλικός Πλάτωνος Δογμάτων α/β/γ/κδ Πέντε φωναί β Μεταφυσική α Ομιλίαι εις την αρχήν των παροιμιών Πέντε φωναί Διαλεκτική ξε Λογικ[ή] Πυθαγ[όρου] Διάλογος προς Τρύφωνα Β λ, Διογένης Λαέρτιος, Β ίοι και γνώμαι Φαιδρός / Θεαίτητος «ft ΙΙΟ.Περί γραμματικής Αμμώνιος Πέντε φωναί & Διονύσιος Θρά εν παραγγελ (η) & Μ ανουήλ Μοστόπουλος Ερωτήματα Βλάνος Γεράσιμος α Π ερί γραμματικής α Π ερί γραμματικής Κράτης Β λ, Νικάσιος, Επιτομαί) Λάσκαρης Κωνσταντίνος Π ερί Γραμματικής α Χλωρός Δημήτριος Ψελλός Μ ιχαήλ & Π ερί γραμματικής

78 Π ερί λόγου κ α ι των μερών αυτού Βλότος Γεράσιαος Λάσκαρτκ Λάσκαρης * Λάσκαοτκ Κωνσταντίνοε Περί Γραμματικής a Μοσνόπουλοε Μανουήλ Μοσνόπουλοε Μανουήλ Μοσνόπουλοε Μανουήλ Ερωτήματα 112.Περί ρημάτων Βλάγοε Γεοάσιαοε Λάσκαοπε Κωνσταντίνοε 113. Π ερ ί συντάξεως Βλάγοε Γεοάσιαοε Μοσγόπουλοε Μανουήλ 114. Π ερ ί προσω δίας Λάσκαοτκ Κωνσταντίνοε Μοσγόπουλοε Μανουήλ 115. Π ερ ί διαλέκτου Αθανάσιοε Αλεέάνδοειαε Ιωάννηε Γ οαααα-ηκόε Xotoo6ooK0c Γ εώρνιοε Π ερί Γραμματικής β β Περί γραμματικής aj γ Π ερί γραμματικής ια Π ερί Γραμματικής a Όροι Γραμματική I % 116. Π ερ ί ονομάτων Ααιιώ νιοε & Δαυασκηνόε Αοιστοτέληε Βλάγοε Γ εοάσιαοε Μοσγόπουλοε & Σύνκελοε Μ ιγαήλ 117. Π ερ ί ποιητικής Βλάγοε Γ εοάσιαοε Περί ποιητικής) Πλάτωναε Υπόμνημα εις τας Κατηγορίας Λόγος λγ α Π ερί ερμηνείας, β / Κατηγορίαι a Περί ονομάτων * * Ερωτήματα Μέθοδος γραμμ[ατικής] top Π ερί ποιητικής Ιω ν/ δ Νόμοι 118. Π ερ ί μετρικής Βλάγοε Γεοάσιαοε Ηφαμ7τί.φν 119. Π ερ ί ισ τορίας Βλάνοο Γεράσιαος Εγχειρίδιον Μετρικής Εγχειρίδιον Μ ετρικής Π ερί ποιητικής 120. Π ερ ί επιστολικής μέ&όδου Διβάνι&ς & Πολέμων & Δημήτριος Φαληρεύς Περί Ειαστ[ολικού] Χαρακι[ήρος]

79 Π ερ ί ρητορικής Αθηναίου Ααμώνιος Ανδοόνικος Φιλόσοωος Αοιστοτέλης Βλάνος Γεοάσιαος Διονύσιος Αλικαονασσεύς Αριστ.Ι;) & Κοιτολάου Εομογένης Ισοκράτης Ξενοκράττκ Πλάτωνας Στωικοί Πέντε φωναί Π ερί παθών α Ρητορική β α Ρητορική δ/θ/β Ρητορική α γ Ρητορική α Π ερί Ρητορικής Β λ, Νικάσιος, Επιτομαί Π ερί στασ. Π ερί ιστορίας Γοργίας Βλ, Διογένης Λαέρτιος, Β ίοι και γνώμαι, βιβλίο ζ '* 122. Π ερ ί των της ρητορική γενών Βλάγος Γεοάσιαος α Ρητορική ς/ β Ρητορική ιζ/ α Ρητορική ς/ γ Ρητορική κε 123. Π ερ ί φράσεων Βλάνος Γεοάσιιιος 124. Π ερ ί σχημάτων Βλάνος Γεοάσιαος 125. Π ερ ί διαλόγου Βλάνος Γ εοάσιαος Πλάτωνας 126. Π ερ ί λο γική ς Ανδρόνικος ωιλόσοωος Αοιστοτέλης Βλάνος Γεοάσιαος Βουέννιος Ιωσήα> Ζήνων Πλάτωνας Στω ικοί Περιπατητικοί γ Ρητορική α γ Ρητορική ιγ γ Ρητορική κς Β λ, Διογένης Λαέρτιος, Β ίο ι και γνώμαι Π ερί παθών Β λ, Φιλόπονος, Σχόλια σεις τα α Φυσικά Εισαγωγή «Λογική διδάσκουσα»/α Ρητορική α Λόγος μα Β λ, Διογένης Λαέρτιος, Β ίο ι και γνώμαι, βιβλίο ζ Φαιδρός Β λ, Αμμώνιος, Σόλ,ια εις τας Κατηγορίαις * % 127. Π ερ ί όρων Αοιστοτέλης Βλάγος Γεοάσιαος α Αναλυτικά Πρότερα α Εισαγωγή α 128. Π ερ ί ορισμών Άααωνας Βλάνος Γ εοάσιαος Δαμασκηνός Ά Πέντε φωναί α Εισαγωγή Λογική η

80 Π ερ ί προτάσεως Βλάχος Γεοάσιιιος 130. Π ερ ί διαιρέσεω ς Αμμωνας & Δαμασκηνός Βλάνος Γεράσιμος 131. Π ερ ί συλλογισμών Αριστοτέλης Βλάνος Γ εράσιμος 132. Π ερ ί αποδείξεω ς Αριστοτέλης Βλάνος Γ εράσιμος Στω ικοί Φιλόπονος 133. Π ερ ί αναλύσεως Β λάνος Γ εράσιμος Μαγνέντιος Μ ιτυληναίος Φιλόπονος 134. Π ερ ί φ υσικής Αμμώνιος Ανδρόνικος Φιλόσοφος Αριστοτέλης Βλάχος Γεράσιμος 135. Π ερ ί ια τρ ικ ή ς Αμμώνιος Βλάχος Γεράσιμος Γαληνός Ιπποκράτης 136. Π ερ ί μαθηματικής Αμμώ νιος Αμμώ νιος & Δαμασκηνός Βαρίνος Βρυέννιος Ιωσήω Βρυέννιος Ιωσήφ Βρυέννιος Ιωσήφ Ν ικάσιος Ν ικάσιος Πτολεμαίος Κλαύδιος Ψελλός Μ ιχαήλ β Εισαγωγή ε Πέντε φωναϊ Λογική ς α Εισαγωγή ιε α Αναλυτικά Πρότερα a γ Εισαγωγή α α Αναλ.ντικά Ύστερα β α Ύστερα ζητήματα η Β λ, Διογένης Λαέρτιος, Β ίοι και γνώμαι, βιβλίο ζ (Ζήνων) Σχόλια εις τα Α ναλ.ντικά Ύστερα α» γ Εισαγωγή ιδ Σχόλια εις το α Αναλυτικά πρότερα Σχόλια εις τα Αναλυτικά Πρότερα α Πέντε φωναί Π ερί παθών ζ Μεταφυσική ια Προοίμιον εις φυσικήν Πέντε φωναί Π ερί ιατρικής Π ερί ιατρικής τέχνης α/δ/ε/όροι ιατρικοί Π ερί φυσών Πέντε φωνάς Λογική Λεξικόν Λόγος μα Ειτιτομαί α Γεωγραφική Υφήγησις α Μουσβική]

81 Π ερ ί αριθμών Ψελλός Μ ιγar\kaoi0pfητική]) 138. Π ερ ί φθόγγου Βασίλειος Μέγας Ομιλίαι εις τους Ψαλμούς; Ε ις τον Ψαλμόν κθ) Βλάχος Γ εράσιμος/7ερ/μουσικής) Γρηγόριος Νύσσσης 7ς τας Επιγραφάς των Ψαλμών η/ Q Ευκλείδης Μουσική Ν ικάσιος Επιτομαί Ψελλός Μ ιναήλ Μουσική 139. Π ερ ί σφαίρας Ευκλείδης Ψελλός Μ ιναήλ Ψελλός Μ ιναήλ 140. Π ερ ί η θ ική ς. Αααώνιος Ανδοόνικος Φιλόσοωος Αριστοτέλης Βλάνος Γεοάσιαος Κλήαης Αλείανδοεύς Πλάτωνας Σάλωνας 141. Π ερ ί οικονομ ικής Α ιιαώ νιος Ανδοόνικος Φιλόσοωος Αριστοτέλης 142. Π ερ ί π ο λιτική ς Αααώνιος Ανδοόνικος Φιλόσοωος Αοιστοτέλης Πλάτωνας Γεωμετρία Γεωμετρία Αστρονομία Πέντε φωναί Π ερί παθών α Ηθικά ς/ β Ηθικά ς/ Ηθικά ενδημ. β Ηθικά ε Ηθικά Παιδαγωγός β Β λ, Διογένης Ααέρτιος, Β ίοι και γνώμαι Β λ, Διογένης Λαέρτιος, Β ίοι και γνώμαι, βιβλίο α Πέντε φωναί Π ερί παθών α Πολιτικάβ/ ζ/ η/ ιο/ γ Πολιτικά ιδ/ α Πολιτικά δ Πέντε φωναί Π ερί παθών δ Ηθικά και Ενδιετήματα. Ε/ α Πολιτικά α/β /β Πολιτικά α/ γ Πολιτικά α/η/ δ Πολιτικά η Βλ., Διογένης Λαέρτιος, Β ίο ι και γνώμαι 143. Π ερ ί βασ ιλείας Αααώ νιος Π ερί ομοίων και διαφόρων λέξεων Ανδοόνικος Φιλόσοωος Π ερί παθών Αριστοτέλης γ Πολιτικά ιδ/ δ Πολιτικά η Αραενόπουλος Κων/ντίνος Πρόχειρον των νόμων βιβλίο ς, τιτ. α/ α βιβλίο/ια/τιτ. ιη/βιβλίο γ τίτ. ο/βιβλίο ε τιτ. η Βαρίνος Λεξικόν Λεξικόν Βασίλειος Μ έγας Ομιλίαι εις την αρχήν των παροιμιών Βασιλιάς Κων/νος & ΛέοψχιοΕκλογή Νόμων βασ. Β τιτλ Βλάχος Γεράσιμος Όροι Όμηρος. Ιλιάδα β

82 90 Πλάτωνος 144. Περί στρατηγικής Α ιλιανός Αμμώνιος Ανδρόνικος Φιλόσοωος Βλάγος Γεοάσιιιος 145. Περί νομοθετικής Αθανάσιος Αλε άνδοειας Ανδρόνικος Φιλόσοωος Αομενόπουλχκ: Κων/ντίνος Bapivoc Βλάγος Γεράσιαος Γ οηγόριος NaCtavCnvoc Δααασκηνός Θεοιούλακτος Ιωάννης Χουσόστouoc Κύριλλος Αλεξάνδρειας Κων/voc & Λέω ν βασιλείς Πλάτωνας Σουίδοvl Στω ικοί Β λ, Διογένης Λαέρτιος, Βίοι και γνώμαί Περί στρατηγικών ονομάτων και τάξεων Περί ομοίων και διαφόρων λχξεων Περί παθών Πολιτικά a Σννοψις Επίτομος της Θείας Γραφής, Παλαιός και Καινής Διαθήκης Π ερί παθών Πρόχειρον των νόμων, α βιβλίο α τ/ς βιβλίο β τ Λεξικόν Περί νόμων Όροι δ Περί πίστεως ηθ Υπόμνημα εις το Καχά Μ ατθαίον Ευαγγέλιο a Υπόμνημα εις το κατά Ματθαίου Ευαγγέλιον α, ομιλία a Π ερί /χηρείας και πνευμάτων Εκλχτγή Νόμων τη. Α ΌροιI Τιμαίος / Φαιδρός Λεξικόν Βλ., Στοβαίος, Λεξικόν, λόγος μβ Περί συμμίκτων λέξεων Bapivoc & Σουίδας & Βλάνος Γεράσιμος & ετέρων ανωνύμων 147. Περί μεταφυσικής Αριστοτέλης Βλάγος Γεράσιμος Φιλόπονος ς Μεταφυσική α/ ια Μεταφυσική ς / α Μ εταφυσική β α Φυσικά Σχόλ,ια εις τα α Φυσικά» 148. Περί θεολογίας Αμμώνιος Βασίλειος Μ ένας Βλάγος Γ εράσμιος Βλάγος Γεράσιιιος Κ λιία τκ Αλεςανδοευς M aciuoc ΟαολοΎητής 149. Περί προφητείας Αοιστ. Baoivoc Β)ρχς>ςΓppamm Γ onvopioc NaCiavCnvdc Π έντε φ ω να ί Ομιλίαι εις την αρχήν των παροιμιών α Φυσικά ε Στρωματείς Σ χόλια ε ις την Δ ιο νυ [σια χ ή ν] Θ εο/χτγίαν Ε ρμηνεία ε ις την Α π οκά λυψ η Ιω άνναν Λ εξικόν Ό ροι

83 91 Ευριπίδης Θεοφύλακτος Ιάμβλιγος Ιωάννης Χρυσόστομος Κασσιόδωοος Πλάτωνας Πλωτίνος Πορφύριος Φίλωνας Ιουδαίος Ωριγένης Υπόμνημα εις το Κατά Ματθαίου Ευαγγέλιο a Π ερί των Αιγυπτιακών μυστηρίων Υπόμνημα στον Προφήτη Ησαϊαν, κεφάλαιο γ. Προοίμιον Ησαϊου Όροι/ Φαιδρός/ Απολογία Σωκράτους/ Τιμαίος β Π ερί πρόνοιας Περί μοναρχ[ίας] ιγ Ομιλία εις τους αριθμούς ιγ Ομιλία εις τους αριθμούς 150. Περί Χριστού του Κυρίου ημών Αθανάσιος Αλεξάνδρειας Αναστάσιος Σιναϊτης Βλάτος Γεοάσιιιος Γρηγόριος Να ιαν πνός Γ ρηγόριος Νύσσης Δαμασκηνός Θεοφύλακτος Ιωάννης Χουσόστοιιος Μ ακάριος Αιγύπτιος Νικήτας Σερρών Συαεών Μεταφραστής Ωριγένης Όροι Ερωτ[ήματα] Θεολογία γ Όροι Προς τον Ολύμπιον, Π ερί τε/ειότητος γ Π ερί πίστεως ν/ ξ/ ξς/ δοη/ βξς/δπδ/ πη Υπόμνημα εις το α κατά Ματθαίου Ευαγγέλιον Υπόμνημα εις την προς Ρωμαίους επιστολήν, Ομιλία ια/ Υπόμνημα εις την προς Εφεσίους επιστολήν, λόγος α/ δ Ομιλίες Πνευματικές, ομιλία εε/ ομιλία κς Ε ις την λαμπρόν του Θεολόγου Οικονομία Ε ις την περιτομήν β Κατά Κέλσου % 151. Περί της αειπάρθενου Θεοτόκου Δαμασκηνός γ Π ερί πίστεως νθ 152. Περί χριστιανών Αθανάσιος Αλεξάνδρειας Αναστάσιος Αντιόνειας & Κύριλλος Αλεξάνδρειας Βασίλειος Μ ένας Γ ρηγόριος Νύσσης Ιωάννης Χουσόστοιιος Λουκιανός Σαιιοσατάς Μ ακάριος Αιγύπτιος Μ άξιμος Ομολογητής 153. Περί εκκλησίας Αθανάσιος Αλεξάνδρειας Βλάχος Γεράσιμος Γερμανός Κων/πόλεως Γ ρηγόριος ΝαΕιανΕηνός Επιφάνειος Κύπρου ^ Ιωάννης Χρυσόστοιιος Μ άειμος Ομολογητής Μεθόδιος Πατάρων Όροι Έκθεσις Πίστεως Ομιλ,ίαι εις την Εξαήμέρον, Ομιλία ι Λόγος Κατηχητικός Μέγας Παράκλ,ησις προς τον λαόν, κα Π ερί της τελευτής Ομιλ,ίες Πνευματιές, ομιλία ις Ομιλίες Πνευματικές Ε ις ταςρήσεις και ερμηνευτικός εροηήσεις λ ζ Π ερί εκκλησίας Εκκλησιαστική ιστορία Όροι Υπόμνημα εις την προς Ρωμαίους επιστολήν, ομιλία ις Μυσταγωγική θεωρ[ία Εκλογή των γεννητών %

84 92 '* Συαεών Θεσσαλονίκης 154. Π ερ ί των αγίω ν Βασίλειοε Μ ένας Βλάγοε Γεοάσηχοε Γ οηγόοιοε Ν α Ε ια ν ^ ό ε Δαμασκηνόε ΠτωΥοποόδρομοε Ιωάννηε Χουσόστοαοε 155. Π ερ ί μοναχών Γεραανόε Κων/πόλεωε Γ ρηνόοιοε Ναώαν ηνός Διονύσιοε Αρεοπαγίτηε Ιώβιοε M ovaroc Λέω ν Σοφόε Νείλοε Μονατόε Συμεών Θεσσαλονίκηε Συμεών νέος Θεολόνοε 156. Π ερ ί α ιρ ετικώ ν Αθανάσιοε Αλε άνδοειαε Αρμενόπουλοε Κων/νοε Βαρίνοε Δαμασκηνόε Επιωάνειοε Κύπρου Επιωάνειοε Κύπρου & Δαμασκηνόε Ευθύμιοε Μοναγόε Κ λήμης Αλεάανδρεύε 157. Π ερ ί μυστηρίω ν Βλάγοε Γεράσιμος Γαβριήλ Φιλαδέλωειαε Περί μυστηρίων ς Ομιλίαι εις Ψαλμούς, Εις τον Ψαλμόν ιδ Περί αγίων Όροι δ Περί πίστεως ηβ Όροι Υπόμνημα εις την προς Ρωμαίους επιστολήν, ομιλία κα/ Εις τους δώδεκα αποστόλους Εκκλησιαστική ιστορία Όροι ς Περί εκκ).ησιαστική ιεραρχίας Περί μυστηρίων Π ερί αρετών γεωργίας Εις τα ρνα κεφάλαια Περί μυστηρίων θ Ηθικός Λόγος ιε, Π ερί Ησυχίας Όροι/ Εις τας ρήσεις και ερμηνευτικός ερωτήσεις λη Περί αιρέσεων βιβλίο θ Λεξικόν Π ερί αιρέσεων βιβλίο α τόμος β / βιβλίο α τόμος γ/ βιβλίο β τόμος α/ β ι βλίο β τόμος α/ βιβλίο γ τόμος α/ βιβλίο γ τόμος β α Κατά αιρέ[σεων] Τόμος α Π ερί αιρέσεων Πανοπλία Δογματική Μ έρος β τίτλος κγ η Στρωματείς Περί μυστηρίων β Περί μυστ[ηρίων] δ 158. Π ερ ί βαπτίσματος Βασίλειοε Μ ένας Γ ρηγόριοε NaCiavCnvdc Δαμασκηνόε Διονύσιοε Αρεοπαγίτης Ιωάννης Χρυσόστομος Περί βαπτίσματος β Λόγος μ, εις το Άγιον Βάπτισμα/ Όροι δ Π ερί πίστεως πς β Π ερί εκκλησιαστικής ιεραρχίας Ομιλίαι Κατηχητικοί προς τους μέλλοντας φωτίζεσθαι και προς τους νεοφώτιστουςκαι εις την επιγραφήν των πράξεωντων αποστόλων, Κατήχησις α/ Κατήχησις ς 159. Περί περιτομής»«δμμμμκηνός. Μ Αξιμος ΟαολοΥητήε 6 Π ερί πίστεως ρβ Π ερί Θεολ[ογίας] και ενσαρκώσεως κεφ. σιε μ

85 Π ερ ί χρίσματος Γ αβριήλ Φιλαδέλφειας Συιιεών Θεσσαλονίκης Π ερί μυστηρίων Π ερί μυστηρίων a 161. Π ερ ί της θ είας λειτουργίας ΓαΒοιήλ Φιλαδέλφειας Π ερί μυστηρίων Γ οηνόοιος Ν α ίια νίη νό ς Όροι Δαμασκηνός δ Π ερί πίστεως η Σουίδας Λεξικόν Συαεών Θεσσαλονίκης Π ερί μυστηρίων 162. Π ερ ί ιεροσύνης Βαρίνος Βλάνος Γ εράσιμος ΓαΒοιήλ Φιλαδέλφειας Γ οηνόοιος Να ιανίηνός Διονύσιος Αοεοπανίτης Ιννάτιος Θεοφόοου Ιουστίνος Βασιλεύς Ιωάννης Χουσόστοαος Λέω ν & Κων/νος Βασιλείς Συαεών Θεσσαλονίκης 163. Π ερ ί εξομολογήσεως Δαμασκηνός ΓαΒοιήλ Φιλαδέλφειας Γ οηνόοιος Ν α ίια νίη νό ς Ιωάννης Χουσόστοαος Συαεών Θεσσαλονίκης Λεξικόν Π ερί μυστηρίων Π ερί μυστηρίων Π ερί μυστηρίων Όροι Π ερί εκκλησιαστικής ιεραρχίας ε Προς Τραλλιανούς Νεαρά Διάταξις ρλα Λόγοι Π ερί Ιεροσύνης, λόγος γ Εκλογαί Νόμων α Π ερί μυστηρίων β πηγή σωτηρίας/β περί πίστεως μ ζ Π ερί μυστηρίων Λόγος λθ, Ε ις τα Άγια Φώτα/ Όροι Π ερί Μετάνοιας ομιλία β/π ερί Μετάνοιας ομιλία a α Π ερί μυστηρίων 164. Π ερ ί γάμου Αοαενόπουλος Κων/νος Πρόχειρον των νόμων, βιβλίο δ, κεφ.δ/κεφ. α/κεφ. ς Βαλσααών βιβλίο δ τίτλος ς) & Βλάσταοης βκεφ η Γ οηνόοιος Ναίιαν&τνός Λόγος λζ, Ε ις το ρητόν του Ευαγγελίου «ότε ετέλεσεν ο Ιησούς τους λόγους τούτους» και τα εξής Ιώβ Μονανός Π ερί μυστηρίων 165. Π ερ ί συγγένειας Βαλσααών & Βλάσταοης & Μ ανουήλ Χαοτοωύλακας Αστέοιος Ααασείας δ βιβλίο τιτ. ς Σύνταγμα κατά στοιχείονβ, στοιχείον η Έκθεσις βαθμών Ε ις τον έμπορον Ε ις τους ληστάς 166. Π ερ ί ευχελαίου Γαβριήλ Φιλαδέλφειας ^ Π ερί μυστηρίων Ιώβ Μονανός Π ερί μυστηρίων Συαεών Θεσσαλονίκης α Π ερί μυστηρίων

86 94 '* 167. Π ερ ί του Α ντίχριστου Γ ρηγόριος NaCtavCnvoc Δαμασκηνός 168. Π ερ ί παραδείσου Αναστάσιος Σιναϊτης Γρηγόριος Νύσσης Δαιιασκηνός Ηλίας Έ κδικος Νικήτας Σεοοών Ψελλός Μ ιγαόλ Όροι δ Π ερί πίστεως py Ερωτ[ήσεις] Διάφ[οραι] Π ερί παρθενείας, Π ερί αρετής ήτοι εις τον βίον του Μ ω- υσέως β Π ερί ττίστεως κη Κεφάλ.αια σμ Ε ις τα γενέθλια του Θεολόγου Προς Μιχαήλ Πατριάρχην 169. Π ερ ί του Α δου Γρηγόριος ΝαΕιανΕηνός Δαιιασκηνός Ευσταθίου ΑντιόΥειας Ιώσηπος Νικήτας Σεοοών Σουίδας Όροι δ Π ερί ιτίστεως ρδ Ε ις τας παραβ[ολάς] του Ομήρου a Σχόλια εις τα γενέθλιαχου Θεολόγου Λεξικόν 170. Π ερ ί αναστάσεω ς Baoivoc Γ ρηγόριος ΝαΕιανΕηνός Γ ρηγόρκκ: Νύσσης Λεξικόν Όροι Π ερί παρθενείας, Π ερί αρετής ήτοι εις τον βίον του Μ ω- υσέως 171. Π ε ρ ί μακαριότητας Bapivoc Γρηνόριος ΝαΕιανΕηνός Γρηνόριος Νύσσης Ιουστίνος Φιλόσοφος Μ άχιμος Ομολογητής Λεξικόν * Όροι/ Λόγος κα, Ε ις τον Μέγαν Αθανάσιον/ Π ερ ί του Υιού β Ε ις τους Μακαρισμούς λόγος α/ )Λγος ς Ε ις τας εταγραφάς των Ψαλ,μών,μέρος α, κεφάλιο a Διά).ογος προς Τρύφωνα Ιουδαίον) Π ερί θεολογίας και ενσαρκώσεως οικον. ηα) 172. Π ε ρ ί θεού τέλους Αριστοτέλης Γ ρηγόριος ΝαΕιανΕηνός Διονύσιος Αρεοπαγίτης Ιωάννης Χρυσόστομος Ιωάννου Ευαγγελιστού Μ άχιμος Ομολογητής Παγυμέρης Γεώργιος Αριστοτέλης & Ορωέας Πλάτωνας & Ερμής Τρισμέγιστος Πλάτωνας ^ ιβ Μεταφυσική ι Όροι Π ερί θείων ονομάτων ε/ δ Π ερί θείων ονομάτων Ε ις τον λγ Ψαλμόν α Αποκαλυψις δ Π ερί θείων ονομάτων δ Π ερί θείων ονομάτων Π ερί κόσμου προς ΑΜξ[ανδρον] ς Τιμαίος και Νόμοι δ Προς των κεφ. ε Β λ, Αριστοτέλης, Π ερ ί κόσμου ζ

87 95 I Π α ρ ά τις όποιες ελλείψ εις στη μέθοδο, που α κολούθησε ο Β λ ά χ ο ς κατά την καταγραφ ή τω ν παραπομπώ ν τη ς Α ρ μ ο νία ς, κ α τορθώ θ η κε ν α ανευρεθούν στο σύνολό τους κ α ι ν α αναγραφ ούν ολοκλη ρ ω μ έν α τό σ ο τα ονόματα τω ν λογίω ν, όσο κ α ι ο ι τίτλο ι τω ν έργω ν τους - ο ι ο π ο ίο ι παρουσ ιά ζα ν κ α ι τις μεγαλύτερες ελλείψ εις30 Μ ε αυτή, λοιπόν, την καταγραφ ή τω ν παραπομπώ ν τη ς Α ρ μ ο ν ία ς μας αποκαλύπτεται σε όλο του το μ εγαλείο το εντυπ ω σ ια κό εύρος κ α ι ο επιβλητικός όγκος τω ν πηγώ ν, η οποίες σ υνέβαλα ν στη σ ύνθεση αυτού του συγγράμματος. t % 30 Για επιπλέον πληροφορίε^για τα έργα των λογίων επίσης βλ. σ τα βιογραφικά σημειώματα στο παράρτημα. 4

88 Σ Υ Μ Π Ε Ρ Α Σ Μ Α Τ Α Μ ε την ολοκλή ρω σ η της μελέτης κ α ι της παρουσία σ η ς του έργου του Γερ α σ ίμ ο υ Β λ ά χο υ Α ρ μ ο ν ία ό ρ ισ τ ικ ή τω ν δ ντω ν, έχουμε τη δυνατότητα να κάνουμε μία γενική κριτική θεώ ρηση του σ υ γγράμ ματος και, π α ρ άλλη λα,να εξάγουμε ορ ισ μ ένα ασφ αλή σ υμπερ ά σ μ ατα α ναφ ορικά με το χαρακτή ρα κ α ι την γενικότερη σκο π ιμ ό τη τα κ α ι α ξ ία του. Κ α τα ρ χ ή ν, ωστόσο, οφ είλουμε ν α παραδεχτούμε το γεγονός ότι π α ρ όλο που έχουν περάσει τρεις αιώ νες από την έκδοση της Α ρ μ ο ν ία ς, αυτή π α ρ α μ έν ει μέχρι σήμερα ένα εξα ιρ ετικ ά σ η μ α ντικό φ ιλοσοφ ικό έργο. Π ρ ώ τα α π όλα, είναι φανερό ότι η Α ρ μ ο ν ία α π ο τελ εί μ ία ε ξ α ίρ ε τη πηγή γνώ σ ης γ ια την ισ το ρ ία της φ ιλοσοφ ίας, της θ εολογία ς, κ α ι ά λ λω ν επιστημώ ν κ α ι τεχνών, κα θώ ς σ υ γκατα λέγει ο ρ ισ μ ο ύς που δια τυπώ θηκαν ανά τους αιώ νες από τους επιφ ανέστερους εκπροσώ π ους τους, ο ι οποίοι ανήκαν σε π ο ικ ίλ ες κ α ι π ο λυ ά ρ ιθμες σχολές, τά σ ε ι κ α ι ρεύματα. 'Οπως χα ρ α κτη ρ ισ τικά γράφ ει κ α ι ο Τ α τά κ η ς: «Κ α ί ε π ε ιδ ή ο ί ό ρ ισ μ ο ί α ν τ λ ο ύ ν τ α ι α π ό τη ν Ι σ τ ο ρ ία τή ς φ ιλ ο σ ο φ ία ς, π α ρ έ χ ε ι τ η ν ίδ ια ώ ρ α κ α ί κ ά π ο ια γ ν ώ σ η τή ς τ ε λ ε υ τ α ία ς. Α π ο τ ε λ ε ί έ τ σ ι τ ό έ ρ γ ο μ ία σ τ ο ιχ ε ιώ δ η μ ύ η σ η γ ιά κ ά θ ε φ ιλ ο μ α θ ή κ α ί " σ π ο υ δ α ίο " α ν α γ ν ώ σ τ η σ τ ο υ ς χ ώ ρ ο υ ς τή ς θ ε ο λ ο γ ία ς, φ ιλ ο σ ο φ ία ς, ε π ισ τ ή μ η ς κ α ί τέχνη ς.» 12 Η αναφ ορά που γίν ετα ι π α ρ α π ά νω α πό τον Τ α τ ά κ η, σ τον «σπουδαίο» αναγνώ στη, δεν είν α ι τυχαία, α π εναντία ς α π ο τελ εί σ το ιχείο, το ο ποίο αποδεικνύει τον εκπαιδευτικό κ α ι π α ιδαγω γικό χ α ρ α κ τή ρ α κ α ι π ρ ο σανατολισμό του συγγράμματος. Η λέξη αυτή χρη σ ιμ ο π ο ιή θ η κ ε α πό τον ίδιο το Β λ ά χ ο στη ν «Π ροθεω ρία» της Α ρ μ ο ν ία ς κ α ι μ ά λ ισ τα στο σ η μ είο, στο οποίο ο συγγραφ έας εξη γούσε τον σκοπό γ ια τον ο π οίο γράφ τη κε το συγκεκριμένο έργο. Ε κ ε ί, λοιπόν, εκτός τω ν ά λλω ν, αναφ έρει πω ς στόχος του ήταν με τη ν συγγραφή της Α ρ μ ο ν ία ς «το ΐς σ π ο υ δ α ίο ις ε ύ χερ εσ τέρ α ν κ α ί ρ ρ δ ιω τ έ ρ α ν τή ς ά π ο δ ε ίξ ε ω ς ε ύ ρ ε τ ικ ή ν Λ έ π ιπ ρ ο τ ε ΐν α ι μ έθ ο δ ο ν». Μ ε τον όρο «σ π ο υ δ α ίο ις» ο Β λ ά χ ο ς, δεν εννοούσε, φυσικά, τους'λσημαντικούς ή φ ημισμένους εκ τω ν α ναγνω σ τώ ν 1Βλ., Τατάκης Β. Ν., σελ Βλ., Γεράσιμος Βλάχος, ό.π., σελ. 3.

89 9 8 -* του έργου του, α λλά τους «εν σπουδή όντας», δηλαδή τους σπουδαστές. Εμμέσω ς, λοιπόν, υπονοείται στο σ η μ είο αυτό η πρόθεση του συγγραφ έα να χρησιμοποιηθεί το πνευματικό του πόνη μ α γ ια σ χολική χ ρ ή σ η / Έ ξ άλλου, η υπόθεση αυτή α ιτιολογεί π εισ τικά τον λόγο γ ια τον οπ όίο δόθηκε στο έργο αυτή η μορφή κ α ι αυτό το περιεχόμενο κ α ι σ υ γκεκριμ ένα ε πεξηγεί την ευρύτατη π ο ικ ιλ ία των θεμάτω ν του, τα ο π ο ία τον κ α ιρ ό ε κείνο αποτελούσαν τον κορμό πάνω στον οπ οίο στη ρ ιζότα ν η εκπαίδευση των νέω ν' επίσης δικαιολογεί τον τρόπο με τον οποίο έχει συγκροτη θεί η Α ρ μ ο ν ία, δηλαδή με την απλή παράθεση ορισμώ ν, χω ρ ίς περιττές αναλύσεις τω ν νοηματικώ ν σχέσεω ν τω ν εννοιώ ν, λιτά κ α ι ξεκάθαρα, ώ στε να είναι εύκολη η κατανόηση κ α ι η εκμάθησή τους. Ε π ιπ λέο ν η συγκεκριμένη υπόθεση σ τη ρ ίζετα ι κ α ι από την ενέρ- γειά Β λ ά χο υ ν α χαρίσ ει τον σ η μ α ντικό αριθμό των εκατό α ντιτύπω ν της Α ρ μ ο ν ία ς στη Φ λαγγίνειο Β ιβ λ ιο θ ή κ η.3 Ε ξά λ λ ο υ, ένας τέτοιος σκοπός δεν θα πρέπει ν α μας παραξενεύει, καθώ ς η μελέτη της π ρ οεπ εναστατι- κής νεο ελληνικής φ ιλοσοφ ίας μας κατα δεικνύει με τον πιο κατη γο ρ η μ α τικό τρόπο το γεγονός ότι η τελευ τα ία «α ν α π τ ύ χ θ η κ ε ώ ς τη ν Ε π α ν ά σ τ α σ η το υ 21 ά λ λ α ώ ς ε ν α σ η μ ε ίο κ α ί ά ο γ ό τ ε ρ α - σ έ σ χ ε δ ό ν δ ια ρ κ ή κ α ί σ χ ε δ ό ν ά π ο κ λ ε ισ τ ικ ή σ υ ν ά ρ τ η σ η μέ τη σ χ ο λ ικ ή π ρ ά ξ η 4». Ε π ιπ λέο ν, ας μην ξεχνούμε ότι το σ ύγγραμ μα αυτό μ α ζί, βεβαίω ς, με πολλά ά λλα έργα ελλήνω ν λογίω ν, α π ο τελ εί κ α τά κ ά π ο ιο τρόπο ένα δείγμα γραφ ής κ α ι ένα φορέα προβολής τω ν ελληνικ ώ ν γ ρ α μ μ ά τω ν στη Δύση. Ε ιδ ικ ό τερ α με την Α ρ μ ο ν ία, μ έσ α στους κόλπους τη ς ο π ο ία ς ο Β λ ά χο ς κατορθώ νει ν α επιτύχει την α ρ μ ο ν ικ ή σύνθεση τη ς α ρ χ α ία ς ελληνικής σκέψ ης με τη χ ρ ισ τια ν ικ ή σοφ ία, κ α ι ο υ σ ια σ τικ ά ν α σ υ μ φ ιλ ιώ σ ει έτσι τους δύο κόσμους, ο παραπάνω σ κοπός εκπ λη ρ ώ νετα ι με το ν κ α λ ύ τερο τρόπο. Ε ίν α ι φανερό, λοιπόν, ότι η Α ρ μ ο ν ία είν α ι σαφ ώ ς π ρ ο σ δ ιο ρισμένη γ ια την επίτευξη αυτού του στόχου κ α ι σ ε αυτό σ υ ν η γο ρ εί το γ ε γονός, το οποίο έχουμε ήδη επ ισ ημ άνει, ό τι δηλαδή είν α ι γρ α μ μ ένη στην ελληνική α λ λ ά κ α ι στη λατινική γλώ σ σ α, α κ ό μ η π ερ ιλ α μ β ά ν ει α ρ κετές λατινόγλω σσες πηγές κ α ι τέλος - α ς μη ξεχνάμ ε- είν α ι αφ ιερω μένη σ ε η γεμ όνα της Δ ύσης. Α π ο τελ εί, λοιπ όν, ε ξα ιτία ς της φύσης κ α ι τη ς διευρυ- μένης θεματογραφ ίας της, ένα εξα ιρ ετικ ό μέσ ο προς την εξυπηρέτη σ η της ά μ εσ η ς επαφής του Δ υ τικ ο ύ κ όσ μ ου τό σ ο με την α ρ χ α ία ελληνικ ή, όσο κ α ι με την Α ν α το λ ικ ή ορθόδοξη σοφ ία κ α ι παράδοση. Ε π ιπ λέο ν, οφ είλουμε ν α προσμετρ ή σ ουμε το γεγονός ότι με την καταγραφ ή τω ν ορ ισ μώ ν λογίω ν τω ν οπ οίω ν τ α χειρόγραφ ά σ π α ν ίζο υ ν -ή κ α ι έχουν χαθ εί- η Α ρ μ ο ν ία αποτελεί κ α ι γ ια τις νεώ τερ ες γενιές τω ν Ε λ λή νω ν μ ια πρώ τη πηγή γνω ρ ιμ ία ς τους με σ π ά ν ια ή δυσεύρετα κ ε ίμ ε ν α της ελλη νικής γραμ ματείας. 3Βλ., Νίκος Κ. Ψημμένος, ό.π., σελ268 σημ. αρ.4 και Αθανάσιος Ε. Καραθανάσης, Η Φ χ /γγίνειο ς Σχολή της Βενετίας, Διδακτορική Διατριβή, Θεσσαλονίκη 1974, σσ Β>-, Νίκος Κ. Ψημμένος, ό.π., σ. 32.

90 99 Γ ια το λόγο αυτό, και στον ισχυρισμό κάποιου ότι η α ξ ία της Α ρ μ ο ν ία ς δεν είναι τόσο μεγάλη, εφόσον αυτή υστερεί σ ε πρω τότυπες ιδέες κ α ι καινοτόμες θεωρίες, καθώ ς στην πλειονότητά τους οι ορισ μ ο ί που τη συγκροτούν είναι έργο κυρίω ς άλλω ν λογίω ν και όχι α π ο κ λ εισ τικά του συγγραφέα της, θα μπορούσε κανείς να αντιτείνει το επ ιχείρ η μ α ότι σε τέτοιου είδους έργα προέχει η σύνθεση κ α ι όχι η συγκέντρω ση του υλικού. Α λλω σ τε, δεν μπορούμε να παραλείψ ουμε το γεγονός ότι στον Β λάχο πιστώ νεται η σύλληψ η της ιδέας να δημιουργηθεί ένα έργο, το ο ποίο θα καλύπτει μ ια τόσο ευρεία θεματογραφ ία. Η σημαντικότερ η προσφορά του, όμω ς, είν α ι η συλλογή και κατά τα ξη όλω ν αυτώ ν τω ν ο ρ ι σμώ ν κ α ι η τοποθέτησή τους με περισσή σπουδή και αρμονία, ώ στε από το απάνθισμα της σοφ ίας τόσω ν αιώ νιον να αναδεικνύεται ένα ά ρ τιο έργο. Ά λ λ ω σ τε όπω ς πολύ σοφά έχει εκτιμ η θ εί «όλες ο ί μ α ρ τ υ ρ ίε ς γ ιά τη ν φ ιλ ο σ ο φ ικ ή π α ρ α γ ω γ ή έ ν ό ς λ α ο ύ σ έ μ ία δ εδ ο μ ένη έ π ο χ ή τής Ισ το ρ ία ς το υ ά ξ ιο λ ο γ ο ΰ ν τ α ι ό χ ι ώ ς π ρ ό ς τό ν β α θ μ ό π ο ύ σ υ μ β ά λ λ ο υ ν σ τ ή ν ά ν ά δ ε ιξ η τή ς π ρ ω τ ο τ υ π ία ς ή τή ς δ η μ ιο υ ρ γ ικ ή ς π ν ο ή ς π ο ύ δ ια κ ρ ίν ε ι τή ν σ κ έψ η κ ά π ο ιω ν έ π ιφ α ν ώ ν φ ιλ ο σ ό φ ω ν, ά λ λ ά ώ ς π ρ ό ς τό ν β α θ μ ό π ο ύ μ ά ς δ ιε υ κ ο λ ύ ν ο υ ν ν ά γ ν ω ρ ίσ ο υ μ ε κ α τ α ρ χ ή ν τις π ρ ο γ ε ν έσ τερ ε ς π ν ε υ μ α τ ικ έ ς δ ιε ρ γ α σ ίε ς κ α ί ζυ μ ώ σ ε ις κ α ί σ τή ν σ υ ν έ χ ε ια τό ν τ ρ ό π ο, μέ τό ν όποτο π α λ α ιό τ ε ρ α τ έ θ η κ α ν κ α ί λ ύ θ η κ α ν, ό σ ο λ ύ θ η κ α ν, τά σ η μ α ν τ ικ ό τ ε ρ α π ρ ο β λ ή μ α τ ά τ ο υ 5». Τ έλ ο ς, μέσ α από την μελέτη της Α ρ μ ο ν ία ς, πέρα ό λ ω ν τω ν ά λ λων, έχουμε την ευ καιρ ία να γνω ρ ίσ ουμε κ α ι να α ναγνω ρ ίσ ο υ μ ε την πνευματική κ α ι επισ τημονική συγκρότηση του Β λ ά χο υ, κα θώ ς επ ίσ η ς να πληροφ ορηθούμε, έστω κ α ι τμηματικά, μέσα από τους δ ιά σ π α ρ το υς ο ρ ι σμούς του, την δική του κοσμοθεω ρία. Μ α ς προσφ έρεται δηλαδή η ευκ α ιρ ία ν α γνω ρ ίσ ουμε τη φ ιλοσοφ ία του πνευματικού ά ντρ α Β λ ά χο υ, μέσα από τις «δόξες» του ιδίου, ο ι οποίες είν α ι πολυάριθμες κ α ι απαντιόνται σε μία μεγάλη π ο ικ ιλ ία θεμάτων. Τ α υ τό χρ ο να, λοιπόν, με την συναγωγή των υπολοίπω ν γνω μώ ν, έχουμε σ τα χέρ ια μας κ α ι ένα α νθολόγιο των θεω ριώ ν κ α ι απόψ εω ν που είχε διατυπώ σει ο Β λάχο ς, μ ία α δια μ φ ι σβήτητη απόδειξη της βαθύτατης επ ισ τη μ ονικής του κατάρτισης. 7Λ 5 Πρβλ., Νίκος Κ. Ψημμένος, ό.π., σ. 31.

91 101 ΑΡΧΑΙΕΣ ΠΗΓΈΣ 1. Α θ α ν ά σ ιο ς Α λ ε ξ ά ν δ ρ ε ια ς, Άπαντα, Τ ό μ ο ς 1 ^- 12ος, Έ λ λ η ν ε ς Π α τ έ ρες της Ε κ κ λ η σ ία ς, Π α τερ ικ α ί Ε κ δ ό σ ε ις «Γρ ηγόριος ο Π α λα μ ά ς», Ιερά Μ η τρόπολ ις Θ εσ σ α λονίκης, Θ ε σ σ α λ ο ν ίκ η Α θ η ν α γ ό ρ α ς, Π ρεσβεία περί Χριστιανώ ν, Τ ό μ ο ς 4 =, Β ιβ λ ιο θ ή κ η Ε λ λήνω ν Π α τέρω ν κ α ι Ε κ κ λ η σ ια σ τικ ώ ν Συγγραφ έω ν, έκδοσ ις της Α π ο - σ το λικ ή ς Δ ια κ ο ν ία ς της Ε κ κ λ η σ ία ς τη ς Ε λ λ ά δ ο ς, Α θ ή ν α A ilia n u s C la u d iu s, Π οικίλη Ιστορία (Varia H istoria), translated b y James G. D evoto, A re s Publ., C h ica g o, Illin o is Α λ έ ξ α ν δ ρ ο ς Α φ ρ ο δ ισ ιε ύ ς, On f a te, text, translation and com m entary ' R. W. Sharpies, D uckw orth, L o n d o n Α μ μ ώ ν ιο ς, Π ερί ομοίω ν και διαφόρω ν λέξεω ν, Ζ ω σ ιμ ά ς Ε σ φ ιγμ ενίτης, Α θ ή ν α Α ν α σ τ ά σ ιο ς Α ' Α ν τ ιό χ ε ια ς, Άπαντα τα σω ζόμενα γνήσια έργα, Σ. Σ ά κ κ ο υ. 7. Α ν α σ τ ά σ ιο ς Σ ιν α ϊτ η ς, Άπαντα τα Έργα, τόμ. Π 05 ( Α ', Β \ Γ ') Φ ιλ ο κ α λ ία τω ν Ν η π τικ ώ ν κ α ι Α σ κ η τ ικ ώ ν, Π α τ ε ρ ικ α ί Ε κ δ ό σ ε ις «Γρ η γ ό ρ ιο ς ο Π α λα μ ά ς», Θ εσ σ α λ ο ν ίκ η Α ν δ ρ ό ν ικ ο ς Ρ ό δ ιο ς, Ethicorum N ichom acheorum P araph rassis, cu m interpretatione D a n ielis H e in sii, cu i subjungitur euisdem, L ib e llu s Π ε ρ ί παθώ ν, excudebant Johannes H a yes, Cantabrigiae A n d le r A., Suidae Lexicon, vols. I-IV, Stutgardiae 1928/35/67/ A p u le e, A pologie F lorides, texte etabi et traduit par Paul V allette, Societe d E d itio n Les belles lettres, Paris Ι Ι.Α ρ ίσ τ α ρ χ ο ς Σ α μ ο θ ρ ά ξ, U ntersuchhungen zu r G ram m atik A ristarchs, texte und interpretation zu r W ortartenlehre/ Stephanos M atthaios, V a n d en h o e ck & Ruprech, G ottingen Α ρ ισ τ ε ίδ η ς, Απολογία, Τ ό μ ο ς 3 *, Β ιβ λ ιο θ ή κ η Ε λ λ ή ν ω ν Π α τέρ ω ν κ α ι Ε κ κ λ η σ ια σ τικ ώ ν Συγγραφ έω ν, Έ κ δ ο σ ις τη ς Α π ο σ τ ο λ ικ ή ς Δ ια κ ο ν ία ς της Ε κ κ λ η σ ία ς της Ε λ λά δ ο ς, Α θ ή ν α Α ρ ισ τ ο τ έ λ η ς, Άπαντα, in tw enty-three volum es, W illia m L td., H a r vard U n iv e rsity Prfeks, Cam bridge, M assachusetts M C M L I I.

92 102 -* 1 4.Α ρ μ ενόπουλο ς Κ ω ν σ τ α ν τ ίν ο ς, Π ρόχειρον Ν όμω ν ή Εξάβιβλος, επιμ έλεια Κ ω νσ τα ντίνος Γ. Μ π ιτσ ά κ η ς, Β υ ζα ν τιν ά κ α ι Ν ε ο ε λ λ η ν ικ ά Κ είμ ενα, εκδόσεις Δ ω δώ νη, Α θ ή ν α A rn im I Α Β., Stoicorum veterum fra g m en ta, I-IV, Stutgardiae Ιό.Α ρ χ ύ τ α ς, Pseudo-Archytas iiber die K ategorien, texte sur griechis- chen Aristoteles - Exegese, H rsg., ubersetzt und K om m entiert von Thom as A lexander Szlezak, B e rlin N e w Y o rk, Π.Α σ τ έ ρ ιο ς Α μ α σ ε ία ς, H om ilies I-XIV, text, introduction and notes, E. J. B rill, Leid e n B a c h N ic o la u s, D e C ritiae Tyranii p o litiis elegiacis, V ratisla via e Β α σ ίλ ε ιο ς Μ έ γ α ς, Άπαντα, Τ ό μ ο ς I05- ΙΟ0, Έ λ λ η ν ε ς Π α τέρ ες της Ε κ κλησίας, Π α τερ ικ α ί Ε κ δ ό σ εις «Γρ η γόριος ο Π α λα μ ά ς», Ιερά Μ η τρό- πολις Θ εσ σ α λονίκης, Θ εσ σ α λ ο ν ίκ η B e k k e r \., A necdota G raeca, B e rlin B ic k e r m a im E. - S y k u tris J., S peysippe briefan konig phillip, text ubersetzung, untersuchungen, H ir z e l, L e ip z ig Β λ ά σ τ α ρ η ς Μ α τ θ α ίο ς, Άπαντα τα υμνογραφικά του Μ ατθαίου Βλά- σταρη, Α σ τή ρ, Α θ ή ν α G a le n i C la u d ii, O pera Omnia, tom. 1-20, editionem curavit C. G. K U H N, G e o rg O lm s V erlagsb u ch h andlu n g H ild e sh e im, Γ ρ η γ ό ρ ιο ς Θ εο λ ό γ ο ς, Άπαντα, Τ ό μ ο ς l 05 - δ05, Έ λ λ η ν ε ς Π α τέρ ες της Ε κ κ λ η σ ία ς, Π α τερ ικ α ί Ε κ δ ό σ ε ις «Γρηγόριο ς ο Π α λα μ ά ς», Ιερά Μ η - τρόπ ολις Θ εσ σ α λ ο ν ίκ η ς, Θ ε σ σ α λ ο ν ίκ η Γ ρ η γ ό ρ ιο ς Θ ε σ σ α λ ο ν ίκ η ς, Άπαντα, Τ ό μ ο ς 105-9ος, Έ λ λ η ν ε ς Π α τέρ ε ς της Ε κ κ λ η σ ία ς, Π α τερ ικ α ί Ε κ δ ό σ ε ις «Γρ η γ ό ρ ιο ς ο Π α λ α μ ά ς», Ιερά Μ η τρ ό π ο λ ις Θ εσ σ α λ ο ν ίκ η ς, Θ ε σ σ α λ ο ν ίκ η Γ ρ η γ ό ρ ιο ς Ν ύ σ σ η ς, Άπαντα, Τ ό μ ο ς Ι05, Έ λ λ η ν ε ς Π α τέρ ες τη ς Ε κ κλη σ ίας, Π α τερ ικ α ί Ε κ δ ό σ ε ις «Γρ η γ ό ρ ιο ς ο Π α λα μ ά ς», Θ ε σ σ α λ ο ν ίκ η Δ α μ α σ κ η ν ό ς Ιω ά ν ν η ς, Έκδοσις ακριβής της Ο ρθοδόξου τπστεως, κεί- μενο-μτφ ρ.-σχόλια Ν. Μ α τ σ ο ύ κ α, εκδ. Π ο υ ρ νάρα, Θ ε σ σ α λ ο ν ίκ η Δ α μ α σ κ η ν ό ς Ν ικ ό λ α ο ς, Π ρόδρομος ελληνικής βιβλιοθήκης περιέχω ν Ά ιλισνού Π οικίλην Ιστορίαν Η ρακλείδου του Π οντικού, Ν ικ ο λ ά ο υ Δ α μ α σ κ η νο ύ τα σ ω ζόμενα, Π α ρ ισ ίο ις Δ α μ ά σ κ ιο ς, Traite des p rem iers p rin cip es, vol. I-III, texte etabi et traduit, Societe d E d itio n L e s belles lettres, Paris 1986/89/ D e v a riu s M a tth e i, Eustratius A rch iepiscopi Tessalonicensis com entarii a d Hom erum, vols. I-IV, W e ig e l, L ip sia e Δ ιά δ ο χ ο ς Φ ωτική'φ, Κ εφάλαια Γνω στικά Εκατόν, τό μ ος 9ος, Φ ιλ ο κ α λ ία τω ν Ν η π τικ ώ ν κ α ι Α σ κ η τ ικ ώ ν, Π α τ ε ρ ικ α ί Ε κ δ ό σ ε ις «Γρ η γ ό ρ ιο ς ο Π α λα μ ά ς», Θ εσ σ α λ ο ν ίκ η %

93 D ie ls H e rm a n n, D oxographi G raeci, collegit recensuit prolegom enis indicibusque instruxit, D e G iyteret Socios, B erolin i Διογένης Λαέρτιος, Βίοι και γνώμαι των εν τη φιλοσοφία ευδοκιμησάντων, Επιστημονική Ε τα ιρ εία τω ν Ε λ λ η ν ικ ώ ν Γρ α μ μ ά τω ν «Π άπυρος», εν Α θ ή ν α ις Διόδωρος Σικελός, Bibliotheca H istorica, vol. 1-13, Β. Teubneri, Lip sia e Διόδωρος Σικελός, Απαντα, in tw elve volum es, W illia m L td., H a r vard U nivercity press, Cam bridge, Massachusetts M C M L X V I I I. 36. Διονύσιος Αλικαρνασσεύς, O pera Omnia, Τ ό μ ο ς l 05-6 *, sumtibus et typis Taichnitii, Lipsiae Διονύσιος Αρεοπαγίτης, Άπαντα, Φ ιλ ο κ α λ ία των Ν η π τικ ώ ν κ α ι Α σκητικώ ν, Τό μ ο ς 3 *, Π α τερ ικ α ί Ε κ δ ό σ εις «Γρηγόριος ο Π αλαμάς», Θ εσσαλονίκη Διονύσιος Θραξ, Appendix artis D ion ysii Thracis, ab G. U h lig io re- censitae,teubner, L ip sia e Επίκουρος, Επιστολή προς Μ ενοικέα, Κύριαι Δόξαι, Επικούρου Π ροσφώνησις, μετάφραση Ν. Μ. Σκουτερόπουλου, Στιγμ ή, Α θ ή ν α Επίκουρος, Ηθική, εισαγω γή, μετάφραση, σ χόλια Γιώ ρ γ ο ς Ζω γραφ ί- δης, Εξάντας, Α θ ή ν α Επιφάνειος, Epiphanii E piscopi constantiae opera, adidit G. D in dor- fius, W eigel, Lipsiae Ερμής Τρισμέγιστος, Corpus H erm eticnm, Fragm ents extraits de Stob0e, tom. I-IV, texte etabi et traduit p a r Festugiere, Societe d E d i tion Le s belles lettres, Paris Ερμογένης, Opera, edidit H u g o R abe, adjectae sunt II tabulai, Teub- ner, Lip siae, Ευάγγελος Σπανδάγος, Οι χαμένες πραγματείες του Ευκλείδου, Α ί- θρα, Α θ ή ν α Εύδοξος Κνίδιος D ie fragm en te des Eudoxus von K nidos, herausge- geben, ubersetzt und kom m entiert v o n Francois Lasserre, D e G ru b e r, B e rlin Ευκλείδης, Phaenom ena et scripta m usica, adidit H. M enge, frag- menta collegit et disposuit I. L. H eiberg, Teubner, Lip sia e Ευριπίδης, Άπαντα, in four volum es, W illia m Ltd., H arvard U n iv e r city press, Cam bridge, Massachusetts M C M X L V I I. 48. Ευσέβιος Καισαρείας, Άπαντα, Τ ό μ ο ς Ι"5-4ος, Έ λ λ η ν ε ς Π α τέρ ες της Εκκλη σ ία ς, Π α τερ ικ α ί Ε κ δ ό σ εις «Γρ ηγόριος ο Π α λα μ ά ς», Ιερά Μ η - τρόπολις Θ εσσαλονίκης, Θ εσ σ α λ ο ν ίκ η Εφραίμ Σύρος, Ασκητικά, εκδ. Β α σ. Ρηγοπούλου. 50. Ηράκλειτος, Απαντα, πρόλογος, μετάφ ραση Τ ά σ ο ς Φ ά λ κ ο ς - Α ρ β α - νιτάκης, επίμετρο I. Σ. Χ ρ ισ το δούλο υ, Ζ ήτρ ο ς, Θ εσ σ α λ ο ν ίκη 1999.

94 Η σ ίο δ ο ς, Τα Άπαντα, εκ του τυπογραφ είου των αδελφών Π έρρη, Α - θήνησι, Η φ α ισ τ ίω ν, Enchiridion cum com entariis veteribus, edidit M a x Consbruch accedunt M etricorum G raecorum Relquiae, Teubner, L ip - siae Θ ε μ ίσ τ ιο ς, Paraphrases A ristotelis librorum quae supersunt, vol. I-II, edidit L. Spengel, Teubner, L ip sia e Θ έο γ ν ις, Ελεγείαι, τόμος A ', εισαγίογή κ α ι μετάφραση Στ. Κ ο ρ ρ έ, Τυπογραφείον Ελλη νικώ ν Επιστημόνω ν, Α θ ή ν η σ ι Θ εο δ ώ ρ η το ς, Graecorum affectionum curatio, recensuit I. Raeder, Teubner, Lip sia e Θ εό φ ιλ ο ς Α ν τ ιό χ ε ια ς, Π ρος Αυτόλυκον Α '-Γ \ Τό μ ο ς 1 \ Έ λ λ η ν ε ς Π ατέρες της Εκκλη σ ία ς, Π α τερ ικ α ί Ε κ δ ό σ εις «Γρηγόριος ο Π α λα - μάς», Θ εσσαλονίκη Θ εό φ ρ α σ το ς, Characteres, Lip sia, H oltz, Θ εόφ ρ α σ τος, Χαρακτήρες, κείμενο-εισαγω γή-μετφ ρ. Μ α ρ ίν ο υ Σιγο ύ- ρου, Ζαχαρόπουλος, Α θ ή ν α Ιά μ β λιχο ς, Les M ysteres d E gypte, texte etabi et traduit par E. des, Places, Societe d E d ition Les belles lettres, Paris Ιγνά τιο ς Θ εοφ όρου, Π ρος Τραλλιανούς, Τό μ ο ς 2ος, Β ιβ λιο θ ή κη Ε λ λήνω ν Π ατέρω ν και Ε κ κ λ η σ ια σ τικ ώ ν Συγγραφ έων, Έ κ δ ο σ ις της Α π ο - στολικής Δ ια κονία ς της Ε κ κ λ η σ ία ς της Ελλά δος, Α θήνα. 61. Ιο υ λ ια ν ό ς Α υ τ ο κ ρ ά τ ο ρ α ς, O uevres co m p etes, tom. I-II, texte etabi et traduit par J. Bidez, Societe d E d itio n Les belles lettres, Paris συλιανός Α υ τ ο κ ρ ά τ ο ρ α ς, The works o f the E m peror Joulian, in three volum es, W illia m H einem ann Ltd., H arvard U n iv e rcity press, Cam bridge, Massachusettes, Lo n d o n, M C M L X I I. 63. Ιο υ σ τίνο ς Φ ιλόσοφ ος, Α πολογία A ', Δ ιάλογος προς Τρύφωνα, Τ ό μ ο ς 30ς, Β ιβ λιο θ ή κη Ε λλή νω ν Π α τέρ ω ν κ α ι Ε κ κ λ η σ ια σ τικ ώ ν Συγγραφ έω ν, Έ κ δ ο σ ις τη ς Α π ο σ το λ ικ ή ς Δ ια κ ο ν ία ς τη ς Ε κ κ λ η σ ία ς της Ε λ λά δ ο ς, Α θή να Ιπ π ο κ ρ ά τη ς, Τα Απαντα, τό μ 1-5, κείμενο-εισαγω γή-μτφ ρ.- σημειώ σεις Γ. Κ. Π ουρναρόπουλος, Π ρ όλογος Γ. Θ. Φ ω τεινού, Π ά πυρος, Α θ ή ν α Ισ ο κ ρ ά τη ς, Τα Άπαντα, Τ ό μ ο ς I 015-2ος, εν τυπογραφ ία της Π ροόδου, Α θ ή ν α ι Ιω ά ν ν η ς Δ α μ α σ κ η ν ό ς, Έκδοσις Ακριβής της Ορθοδόξου Πίστεως, Τ ό μ ο ς 1 % Έ λ λ η ν ες Π α τέρες τη ς Ε κ κ λ η σ ία ς, Π α τερ ικ α ί Ε κ δ ό σ ε ις «Γρηγόριος ο Π αλαμάς», Ιερά Μ η τ ρ ό π ο λ ις Θ εσ σ α λονίκης, Θ ε σ σ α λ ο ν ίκ η ί > 67.1ω άννης Χ ρ υ σ ό σ το μ ο ς, Απαντα, Τ ό μ ο ς I05-36^, Έ λ λ η ν ε ς Π α τέρ ες της Ε κ κ λη σ ία ς, Π α τερ ικ α ί Ε κ δ ό σ εις «Γρηγόριος ο Π α λ α μ ά ς, Θ ε σ σ α λονίκη 1984.

95 Ιώσηπος, Ιιοσήπου Φλσβίου κ α τ Απιώ νος, α ρ χ α ίο κ είμ εν ο -εισ α γ ω γ ή - μ ετφ ρ.-σ η μ ειώ σ εις υπό Β α σ ιλ ε ίο υ Μ. Β έ λ λ α, Π ά π υ ρ ος, εν' Α θ ή ν α ις 1938/ Κλεάνθης, door G. V e b e k e, P aleis d er A ca d e m ie n, B russe l Κλεομήδης, D e m ow circulari corporum caelestium, lib ri duo, ad novorum co d icu m fidem. e d id it et le lin a intepretatione instuxit H. Z ie g le r, Teubner, Lip sia e Κλήμης Αλεςανδρεύς, Προτρετττικός προς Έ/^ηνας. Παιδοςχυγός, Τ ό μ ο ς 7 \ Β ιβ λ ιο θ ή κ η Ε λ λ ή ν ω ν Π α τέ ρ ω ν κ α ι Ε κ κ λ η σ ια σ τ ικ ώ ν Σ υ γ γραφέω ν, ΊΕκόοσις της Α π ο σ τ ο λ ικ ή ς Δ ια κ ο ν ία ς της Ε κ κ λ η σ ία ς της Ε λ λ ά δ ο ς. Α θ ή ν α Κλήμης Αλεςανδρεύς, Στρωματείς, Τ ό μ ο ς 7^ - 8^, Β ιβ λ ιο θ ή κ η Ε λ λή νω ν Π α τέρ ω ν κ α ι Ε κ κ λ η σ ια σ τ ικ ώ ν Συ γγρ αφ έω ν, Έ κ δ ο σ ις της Α π ο σ το λ ικ ή ς Δ ια κ ο ν ία ς της Ε κ κ λ η σ ία ς τη ς Ε λ λ ά δ ο ς. Α θ ή ν α Κύριλλος Ιεροσολύμων, Τ ό μ ο ς 39"s, Β ιβ λ ιο θ ή κ η Ε λ λ ή ν ω ν Π α τέρ ω ν κ α ι Ε κ κ λ η σ ια σ τ ικ ώ ν Συγγραφ έω ν, Έ κ δ ο σ ις της Α π ο σ τ ο λ ικ ή ς Δ ια κ ο ν ία ς της Ε κ κ λ η σ ία ς της Ε λ λ ά δ ο ς, Α θ ή ν α ι Λάσκαρις Κωνσταντίνος, Γραμματική της Ε/Σηνικής γλώσσΐ)ς, εκ - της Ε λ λ η ν ικ ή ς Τυ π ογρ α φ ία ς του Φ οίντκος, Ε ν Β ε ν ε τ ία Λιβάνιος, Selected Works, in three v o lu m e s, L o n d o n W illia m H ein em an n L td., H aarvard U n iv e rc ity press, C a m b rid g e, M a ssa ch u setts M C M L X I X. 76. Λουκιανός Σαμοσατάς, O pera, V o l. I, Sum ptibus et typ is B. G. Te u b n eri, L ip sia e M D C C C L X X X I. 77. Μακάριος Αιγύπτιος, Έτεροι Ο μ ΰ ία ι, Τ ό μ ο ς 42^, Β ιβ λ ιο θ ή κ η Ε λ λήνω ν Π α τέρ ω ν κ α ι Ε κ κ λ η σ ια σ τ ικ ώ ν Συ γγρ α φ έω ν, Έ κ δ ο σ ις τη ς Α π ο σ το λ ικ ή ς Δ ια κ ο ν ία ς της Ε κ κ λ η σ ία ς τη ς Ε λ λ ά δ ο ς, Α θ ή ν α Μακάριος Αιγύπτιος, Ο μ ΰία ι Π νευματικοί α ' -ν ', Τ ό μ ο ς 4 Γ \ Β ι β λιο θ ή κη Ε λ λ ή ν ω ν Π α τέρ ω ν κ α ι Ε κ κ λ η σ ια σ τ ικ ώ ν Συ γγρ α φ έω ν, Έ κ - δ ο σ ις της Α π ο σ τ ο λ ικ ή ς Δ ια κ ο ν ία ς τη ς Ε κ κ λ η σ ία ς τη ς Ε λ λ ά δ ο ς, Α θ ή ν α Μάξιμος Ομολογητής, Μυσταγωγία, Έ κ δ ο σ ις τη ς Α π ο σ τ ο λ ικ ή ς Δ ια κ ο ν ία ς τη ς Ε κ κ λ η σ ία ς τη ς Ε λ λ ά δ ο ς, Α θ ή ν α ι Μεθόδιος Πατάρων, Αγλαοφώ ν ή Π ερί Αναστάσεως, Π ερί γεννψ ώ ν, Τ ό μ ο ς 18 % Β ιβ λ ιο θ ή κ η Ε λ λ ή ν ω ν Π α τέ ρ ω ν κ α ι Ε κ κ λ η σ ια σ τ ικ ώ ν Συγγραφ έω ν, Έ κ δ ο σ ις τη ς Α π ο σ τ ο λ ικ ή ς Δ ια κ ο ν ία ς τη ς Ε κ κ λ η σ ία ς της Ε λ λ ά δ ο ς, Α θ ή ν α Μένανδρος, Απαντα, in three v o lu m e s, H a rva rd U n iv e rc ity press, C a m b rid g e, M assachusetts, L o n d o n, W illia m L td., M C M L X X I X. 82. M ig n e J. P., P attblogiae G raecae, tom us 1-161, T y p o g ra p h i B re p o ls editores p o n tific ii T u m h o lti (B e lg iu m ).

96 M ig n e J. P., Ελληνική Πατρολογία (Patrologia G raeca), τό μ ο ς 1-154, γενική επ ιμ έλ εια τη ς ε λ λ η ν ικ ή ς εκ δ ό σ εω ς ιερ έω ς Ιω άννου Κ. δ ια η η, Κ έν τρ ο ν Π α τερ ικ ώ ν Εκ δ ό σ εω ν ( Κ Ε.Π.Ε.), Α θ ή ν α 1987/ Μ ιχ α ή λ Ψ ελλό ς, Chronographie ou histoire d un siecle de Byzance ( ), tom. 1-2, texte etabi et traduit par E m ile R en a u ld, S ociete d E d itio n Le s belles lettres, P aris 1926/ Ν ε ίλ ο ς Μ ο ν α χ ό ς, Απαντα τα Έργα, Φ ιλ ο κ α λ ία τω ν Ν η π τ ικ ώ ν κ α ι Α σ κ η τικ ώ ν, Τ ό μ ο ς 1105 ( Α ', Ε Γ, Γ ') Π α τ ε ρ ικ α ί Ε κ δ ό σ ε ις «Γρ η γ ό ρ ιο ς ο Π α λα μ ά ς», Θ εσ σ α λ ο ν ίκ η Ξ εν ο φ ώ ν, Απομνημονεύματα, ε κ τη ς τυπογρα φ ία ς I. Μ. Ε β ερ ά το υ, εν Π α ρ ισ ίο ις Ό μ η ρ ο ς, Iliad, in tw o v o lu m e s, H a rva rd U n iv e rsity Press, C a m bridge, M assachusetts - L o n d o n E n g la n d, ρ φ έ α ς, Orphica, T a u ch n itiu s, L ip s ia e Π ε ρ ία ν δ ρ ο ς, B ' Πυθιακοί, Επινίκιοι Ύμνοι, μτφρ. Π α ν α γ ή Λ ε κ α τ σ ή, Α θ ή ν α Π ίν δ α ρ ο ς, Le odi d i Pindaro, tom 1-4, texte et. et trad, da A n to n io M ezzanotte, pres. N ic o lo C a p u rro, P isa 1819/ Π λ ά τ ω ν, Ouevres com pletes, tom. 1-13, texte etabi et traduit, S ociete d E d itio n L e s belles lettres, P a ris Π λ ά τ ω ν, Άπαντα Πλάτωνος, α π ό δ ο σ η - εισ α γω γή - σ χ ό λ ια Γ ιά ν ν η Κ ο υ χτσ ό γ λο υ, Ε τ α ιρ ε ία Ε λ λ η ν ικ ώ ν Ε κ δ ό σ ε ω ν, Α θ ή ν α. 93. Π λ ά τ ω ν, Επιστολαί και Όροι, μτφρ. Κ υ ρ. Ζ ά μ π α, Φ έξη ς, Α θ ή ν α Π λ ο ύ τ α ρ χ ο ς, Βίοι Π αράλληλοι, Τ ό μ ο ς 1 = - 2 =, Ε π ισ τ η μ ο ν ικ ή Ε τ α ι ρ ε ία τω ν Ε λ λ η ν ικ ώ ν Γρ α μ μ ά τω ν «Π ά π υρος», Α θ ή ν α ις Π λ ω τ ίν ο ς, Enniades, T o m e V - V I, texte etabi et traduit, S o cie te d E d itio n L e s belles lettres, P a ris Π ο ρ φ ύ ρ ιο ς, Opuscula tria, rec. A u g. N a u ck, Teu b n er, L ip s ia Π ρ ό κ λ ο ς Δ ιά δ ο χ ο ς, In P latonis Timaeum Com m entaria, tom. I-III, e d id it Em estus D ie h l, T e u b n e r, L ip s ia e, 1903/4/6, (R e p r A m sterdam ). 98. Σ υ μ ε ώ ν Θ ε σ σ α λ ο ν ίκ η ς, Τα Άπαντα, π α ρ ά τω εκδότη Ε π. Κ ο υ σ ο υ λ ί- τη, Ε ν Α θ ή ν α ις Σ υ μ ε ώ ν Ν έ ο ς Θ ε ο λ ό γ ο ς, Τα ευρισκόμενα, μετφρ. Δ. Ζ α γ ο ρ α ίο υ, Σ π α ν ό ς, Α θ ή ν α α.χ Τ α τ ια ν ό ς, Π ρος Έλληνας, Τ ό μ ο ς 4 ο ς, Β ιβ λ ιο θ ή κ η Ε λ λ ή ν ω ν Π α τ έ ρω ν κ α ι Ε κ κ λ η σ ια σ τ ικ ώ ν Συ γγρ α φ έω ν, έκ δ ο σ ις τη ς Α π ο σ τ ο λ ικ ή ς Δ ια κ ο ν ία ς της Ε κ κ λ η σ ία ς τη ς Ε λ λ ά δ ο ς, Α θ ή ν α Φ ίλ ω ν Ιο υ δ α ίο ς, O pera Omnia, v o ls I-V III, textus editus et fid e m optim arum editionum, L ip s ia e

97 Φ ώ τ ιο ς, B ibliothique, T o m e I -V, texte etabi et traduit p a r R. H e n ry, C o lle c tio n B yza n tin e, S o cie te d E d itio n L e s b e lle s lettees, P aris 1959, 1960, 1962, 1965, Χ ο ιρ ο β ο σ κ ό ς Γ ε ώ ρ γ ιο ς, Ορθογραφία^ A n e cd o ta G rae ca, v o l. I, B ib lio th e ca rum O x o n ien siu m, a d a lf. M. H a k k e rt - P u b lishe r, A m sterdam Ω ρ ιγ έ ν η ς, Κατά Κέλσου, Β ιβ λ ιο θ ή κ η Ε λ λ ή ν ω ν Π α τέρ ω ν κ α ι Ε κ κ λ η σ ια σ τικ ώ ν Συγγραφ έω ν, έκ δ ο σ ις τη ς Α π ο σ τ ο λ ικ ή ς Δ ια κ ο ν ία ς τη ς Ε κ κ λ η σ ία ς τη ς Ε λ λ ά δ ο ς, Α θ ή ν α Ω ρ ιγ έ ν η ς, Π ερί αρχών, Τ ό μ ο ς 1ό09, Β ιβ λ ιο θ ή κ η Ε λ λ ή ν ω ν Π α τ έ ρω ν κ α ι Ε κ κ λ η σ ια σ τικ ώ ν Συ γγρ α φ έω ν, έκ δ ο σ ις τη ς Α π ο σ τ ο λ ικ ή ς Δ ια κ ο ν ία ς τη ς Ε κ κ λ η σ ία ς της Ε λ λ ά δ ο ς, Α θ ή ν α W a c h s m u th C. H e n se Ο., Ioanni S tobaei A nthologii, v o ls I-IV, lib ri duo p rio res rec. W ach m u th et lib ri d u o p osteriores rec. H en se, W eid m an n, B e rlin 1958.

98 108 Β Ι Β Λ Ι Ο Γ Ρ Α Φ Ι Α 1. Α π ο σ τ ο λ ό π ο υ λ ο ς Γ. Δ η μ ή τ ρ η ς, Το Υπόμνημα του Γερασίμου Βλάχου στα «Φυσικά» του Αριστοτέλη και ο Αλέξανδρος Μ αυροκορδότος ο εξ απορρήτων, Ο Ε ρ α ν ισ τή ς, 17/ Α ρ γ ίν η Γ. Φ ρ α γ κ ο ύ λ η, Η Σ ιναία Σ χολή της Ay. Αικατερίνης στο Χ άνδακα, Β ιβ λ ιο π ω λ ε ίο τω ν Β ιβ λ ιό φ ιλ ω ν, Α θ ή ν α Β α κ α λ ό π ο υ λ ο ς Α. Κ ω ν σ τ α ν τ ίν ο ς, Νεοελληνική Ιστορία ( ), εκδ. Α δ ελφ ώ ν Κ υ ρ ια κ ίδ η, Θ ε σ σ α λ ο ν ίκ η B e c k H a n s -G e o rg, Ιστορία της Βυζαντινής Δημώδους Λογοτεχνίας, μετφρ. Ν ίκ η E id e n e ie r, Μ ο ρ φ ω τικ ό Ί δ ρ υ μ α Ε θ ν ικ ή ς Τ ρ α π έ ζη ς, Α θ ή ν α Δ η μ η τ ρ α κ ό π ο υ λ ο ς Κ. Α ν δ ρ ό ν ικ ο ς, Ο ρθόδοξος Ελλάς ήτοι Π ερί τω ν Ελλήνων των γραψάντων καπά Λατίνω ν και Π ερί των συγγραμμάτων αυτών, τύ π ο ις Μ έτζγ ερ κ α ι Β ίτ τ ιγ, Λ ε ιψ ία Δ η μ η τ ρ α κ ό π ο υ λ ο ς Κ. Α ν δ ρ ό ν ικ ο ς, Προσθήκαι και διορθώ σεις εις την Νεοελληνικήν φιλολογίαν Κωνσταντίνου Σάθα, τύ π ο ις Μ έ τ ζ γ ε ρ κ α ι Β ίτ τ ιγ, Λ ε ιψ ία H u n g e r H e rb e r t, Ο κόσμος του Βυζαντινού Βιβλίου, Γραφή και Ανάγνωση στο Βυζάντιο, Ινσ τιτο ύ το το υ Β ιβ λ ίο υ - Μ. Κ α ρ δ α μ ίτ σ α, Α θ ή ν α Ζ α β ίρ α ς I. Γ ε ώ ρ γ ιο ς, Ν έα Ελλάς ή Ελληνικόν Θέατρον, Ε τ α ιρ ε ία Μ α κ ε δ ο ν ικ ώ ν Σπ ουδώ ν, Ε π ισ τ η μ ο ν ικ ο ί Π ρ α γ μ α τε ία ι, Σ ε ιρ ά Φ ιλ ο λ ο γ ικ ή κ α ι Θ εο λ ο γ ικ ή, Α θ ή ν α Κ α ρ α θ α ν ά σ η ς Ε. Α θ α ν ά σ ιο ς, Η Φ λαγγίνειος Σχολή της Βενετίας, Δ ι δ α κ το ρ ικ ή Δ ια τρ ιβ ή, Θ ε σ σ α λ ο ν ίκ η Κ α ρ α θ α ν ά σ η ς Ε. Α θ α ν ά σ ιο ς, Τα κεφάλαια MB', Μ Γ', Μ Δ ', ΜΕ', του έργου του Γερασίμου Βλάχου «Π ερί Ρητορικής Δυνάμεω ς Β ιβλία τρία», α νατ. Ε π ισ τ η μ ο ν ικ ή ς Ε π ε τη ρ ίδ α ς Θ ε ο λ ο γ ικ ή ς Σ χ ο λ ή ς, Τ μ ή μ α Π ο ιη - μ α ντική ς, τό μ ο ς I, Θ ε σ σ α λ ο ν ίκ η Ι Ι.Κ α ρ ά ς Γ ιά ν ν η ς, «,ζίι επιστήμες στην Τουρκοκρατία\» Χειρόγραφα και έντυπα, τό μ ο ς Β ', «Ο ι επ ισ τή μ ες τη ς Φ ύσ ης», Β ιβ λ ιο π ω λ ε ίο ν τη ς «Ε στίας».

99 Κουντουράκη Μαρία, Δείγματα Νεοελληνικού Φιλοσοφικού Λόγου: Γερασίμου Βλάχου, Τ α Ν έ α του Κ Ε.Ν Ε.Φ., τευχ. 2, Ιω άννινα, φ θινόπω ρο Κουρνούτος Γεώργιος, Λόγιοι της Τουρκοκρατίας, τομ. Β ', Β α σ ικ ή Β ιβ λ ιο θ ή κ η Α ε το ύ αρ. 5, Α θ ή ν α χ.χ. 14. Κουτσόπουλος Γ. Νικόλαος, Τα εν Βενετία τυπογραφεία Ελληνικών βιβλίω ν κατά την Τουρκοκρατίαν, Α θ ή ν α 58, Krumbacher Κ., Ιστορία της Βυζαντινής Λογοτεχνίας, μετφρ. Γ. Σ ω - τηριάδη, 3 τόμοι, Α θ ή ν α Legrand Emile, Bibliographie hellenique ou description raisonnee des ouvrages ρ ιώ ϋ έε p a r des grecs au dix-septiim e siecle, tome deuxiem e, A lp h o n se P ica rd et F ils editeurs, lib raires des a rch ives na- tionales et de la societe de F eco le des chartes, Paris Lesky Albin, Ιστορία της Α ρχαίας Ελληνικής Λ ογοτεχνίας, μετφρ. Α γαπητού Γ. Τ σ ο π α ν ά κ η, Θ ε σ σ α λ ο ν ίκ η Ιδ.Μανούσακας Μ. L, Δύο άγνωστα έργα του Γερασίμου Βλάχου εις Α- γιορείτικον κώδικα, Κ ρ η τ ικ ά Χ ρ ο ν ικ ά. Η Μέρτζιος Κωνσταντίνος, Η Διαθήκη του Γερασίμου Βλάχου του Κρητός, Ο M ik p o c Ε λ λ η ν ο α ν η ιιω ν. τεύ χο ς 2m, Ιω ά ν ν ιν α Μπενάκης Γ. Λίνος, Η χειρόγραφη παράδοση των σχολίω ν στο «Π ερί ψυχής» του Αριστοτέλη των Ν ικολάου Κ ούρσουλα και Γερασίμου Βλάχου, τό μ ος Β ', ανατ. από το «Δ ελτίο ν» τη ς Ιονίο υ Α κ α δ η μ ία ς, Κ έ ρ κ υ ρα Μπόμπου - Σταμάτη Βασιλική, Παρατηρήσεις στα χειρόγραφα των έργων του Γερασίμου Βλάχου, α νατ. α π ό τα Ε λ λ η ν ικ ά, τομ. 28ο ς, Θ ε σ σ α λ ο ν ίκ η Ντεκάρτ, Λόγος Π ερί της Μ εθόδου, μετφρ. Χ ρ ισ τό φ ο ρ ο ς Χ ρ ισ τ ίδ η ς, εκδ. Π α π α ζή σ η, Β ' έκδοσ η, Α θ ή ν α Παναγιωτάκης I. Γεώργιος, Κρήτη: Ιστορία - Εικόνες, τόμος Β ', «Τουρκοκρατία - Κρητική Π ολιτεία», Η ρ ά κ λ ε ιο Παπαδόπουλος Βρεττός Ανδρέας, Ν εοελληνική Φ ιλολογίας A Β', εν Α θ ή ν α ις Πέτσιος Θ. Κώστας, Η Λογική στη Νεότερη Ελλάδα, το μ. Β ', Π α ν α - π ισ τή μ ιο Ιω αννίνω ν, Ιω ά ννινα Σάθας Κ. Ν., Νεοελληνική Φιλολογία, Βιογραφίαι των εν τοις γράμμασι διαλαψάντων Ε λλήνω ν οπό της καταλύσεω ς της Βυζαντινής Α υτοκρατορίας μέχρι της Ελληνικής εθνεγερσίας ( ), Σ ύ γ γ ρ α μ μα, εν Α θ ή ν α ις Σττυριδάκης Δ. Γεώργιος, Γεράσιμος Β λάχος ( ), α νατ. εκ της Επ ετη ρ ίδ ο ς το ίγ Μ ε σ α ιω ν ικ ο ύ α ρ χείο υ, το μ. Β ', Α θ ή ν α ι Τατάκης Β. Ν., Γεράσιμος Βλάχος ο Κ ρης (1605/7-1685), Β ιβ λ ιο θήκη του Ε λ λ η ν ικ ο ύ Ινσ τιτούτου Β ε ν ε τ ία ς Β υ ζα ν τιν ώ ν κ α ι Μ ε τ α β υ ζαντινώ ν Σ π ο υ δ ώ ν αρ. 5, Β ε ν ε τ ία 1973.

100 Τ α τ ά κ η ς Β. Ν., Η Βυζαντινή Φιλοσοφία, Β ιβ λ ιο θ ή κ η Γ ε ν ικ ή ς Π α ιδ ε ί ας αρ. 5, Ε τα ιρ ε ία Σ π ου δώ ν Ν ε ο ε λ λ η ν ικ ο ύ Π ο λ ιτισ μ ο ύ κ α ι Γ ε ν ικ ή ς Π α ιδ εία ς, Α θ ή ν α Θ.Τ α τ ά κ η ς Β. Ν., Θέματα Χριστιανικής και Βυζαντινής Φιλοσοφίας, εκ του τυπογραφ είου της Α π ο σ τ ο λ ικ ή ς Δ ια κ ο ν ία ς της Ε κ κ λ η σ ία ς τη ς Ε λ λάδος, Α θ ή ν α ι Τ ζ ά ν ε Μ π ο υ ν ια λ ή ς Μ α ρ ίν ο ς, Ο Κρητικός Πόλεμος, εκδ. Α. Ν εν εδ ά - κη, Α θ ή ν α Τ ω μ α δ ά κ η ς Β. Ν ικ ό λ α ο ς, Εισαγωγή εις την Βυζαντινήν Φιλολογίαν, τόμος Α ', έκδοσης Δ ευτέρ α, τυ π ο γρ α φ είον Μ η ν ά Μ υ ρ τ ίδ η, Α θ ή ν α ι Ψ η μ μ έν ο ς Ν ίκ ο ς, Η Ελληνική Φ ιλοσοφία από το 1453 ως το 1821, Η κυριαρχία του Αριστοτελισμού, Π ροκορυδαλική και κορυδαλική περίοδος, τομ. Α ', Φ ιλο σ οφ ική κ α ι Π ο λ ιτ ικ ή Β ιβ λ ιο θ ή κ η αρ. 26, εκδ. Γ ν ώ ση, Α θ ή ν α W a rte lle A n d r e, Inventaire des m anuscrits Grecs d A ristote et des ses commentateurs, societe d e d itio n L e s b e lle s lettres, P aris 1963, G erasim ou s B lach u s. Γ ι α τ ις β ιο γ ρ α φ ίε ς τ ω ν λ ο γ ίω ν χ ρ η σ ιμ ο π ο ιή θ η κ α ν : 1. B u ch w a ld W o lfg a n g, H o h lw e g A n n in, P rin z O tto, TUSCULUM - ΑΕΞΙΚΟΝ, Ελλήνων και Λατίνω ν συγγραφέω ν της Αρχαιότητας και του Μ εσαίωνα, Τ ό μ. Π ρ ώ το ς, εκδ. Α θ α ν. Φ ο ύ ρ λα ς, Α θ ή ν α Φιλοσοφικό Κ οινω νιολογικό Λ εξικό, Ε κ δ. Κ. Κ α π ό π ο υ λ ο ς, Ε Τ ό μ ο ι, Α θ ή ν α Ε γ κ υ κ λ ο π α ίδ ε ια, Επιστήμη και Ζωή, Ε κ δ. Χ α τ ζη ια κ ώ β ο υ Α.Ε. 4. Ε γ κ υ κ λ ο π α ίδ εια, Πάπυρος Λ αρούς Μ πριτόννικα, Ε κ δ. Π ά π υ ρ ο ς. 5. Ε γ κ υ κ λ ο π α ίδ εια, Χριστιανική και Ηθική. Ο ι ε ικ ό ν ε ς α π ό τ ο Σ ιν α ΐτ ικ ό Μ ο ν α σ τ ή ρ ι τ η ς Α γ ία ς Α ικ α τ ε ρ ίν η ς π ρ ο έ ρ χ ο ν τ α ι α π ό τ ο έρ γο Π α ν α γ ιω τ ά κ η ς Γ ε ώ ρ γ ιο ς, Κρήτη: Ιστορία-Εικόνες, τό μ ο ς β ', «Τ ο υ ρ κ ο κ ρ α τία -Κ ρ η τικ ή Π ο λ ιτ ε ία, Η ρ ά κ λ ε ιο 1991.

101 Ill I Η προμετωπίδα της Αρμονίας και η προσωπογραφία του Γερασίμου Βλάχου προέρχονται από το έργο» Τατάκης Β.Ν., Γεράσιμος Βλάχος ο Κρής (1605/7-1685), Βιβλιοθήκη του Ελλ. Ινστ. Βενετίας Βυζαντινών και Μεταβυζαντινών Σπουδών αρ.5, Βενετία 1973.

102 Ο1 *κ 'Γτ Γ-~ :.$ ' ϊ *;.-* 4-?*- «:?»!.'. Γ^ν; >^ ' >* ' \ _ :*v'ϊμ/*^ V ι α%» # Τ.'. ST v *.. jvcl VvTi V 1 : l Τ;;ν' m 'Vi.'-^ FJ; ^ :«C P t ^ j6 r * > i '. W $ r ^ y h. ^ i y~ < vf& 6? K e & a. r t iiv u M v c c. ^ a o?.> - jp u sk ri0.i κ «. v & 'ix s a 0. N. Τ ^ τ ό κ η ;., &.K ;r* l j l M S C Χ& φ->ς ΚΪΠ) 3ffl 0CUf&.Ki: *;M> SiVitt Φ Μ Ζ Χ & & '? ~\>ί»γ - p6^kii'w- ii?sy και σπ λ : :;.. 6 φ 0 Λ Μ ϊ^ ϋ ζ γι&ΐ?ν *mem&:feu: $εν f : ' i vu owaifirs^ 9.Γξνή γ \ α χ ψ r>v*» «i «νν Χ νί* _ ^.??< ^.'ν μ '< ί1 > μ 3 λ ΐ^ κ :< > σ ί1 ":.. F^i i ) «a m i«y t v f c it a r '.. _. Λυίί - yu\ na^r* «-r^a!τ Λ ν O P t * 4 i'vv ' V to^» k. Π Α Ρ Α Ρ Τ Η Μ Α I...:,, t $*?; v -in - n ii n r r - : v ;:v i'rrt:^..r^ v n-avir A ;.. rt ^^v.ukv:-:. / ' *' :<iuv / M:.'V <r- -;^ i-: ;VA- :<*ν T T i< ^ a r c t i m.c< =:. :-. a - (Γ^φίνρΧο'Γ f^-v?* Vc.ufoMaca**, Γιάννη Κ.ιφ>Χ \ Afy^ Λ 1 ' -/K. l ju. M -. '. '.«- :»: Tr- v - -.«. *: - *i; X'^Cv >. *5 *r * * s %ΚΙ\%*»jz i ; I ii- Is; *. ' j: *Τ< ηα & & $*- w > S H * *, vrfrtiftngn gw/. 5 i l t s v ^ - 5^: %* * a u A M * * «* -*V ,-. :. f., mmwpws -;v -w&:..t i^ fc?:ai tkrcsf, MTf ϊ. $ «5^ ^ #ϊ»ηρΐμίε5ΐις i. Γ < 5 ^ ; i i l.: i :.. T»(*i fiv :i%^!%vus 2-^M^*iS?5. A#S ' '....' /^ϊλ>'^κγ.4 $Ηχιφβ*, ΐ&ύ&.& i --" R'w-iSSevi^t; Αώ?.<*:ΐΓ«ν. 7 - '.s^f^rsf i * $, W ' '.-Μ Λ ' - - *fk;μf*fr?rvikat9c^': 1* :ΐ*Τί χ h'v-.yl v»»*. 'H ^ b # * * * * &* Τί^ν:'.: :*WZ\?A ^ - l *^-i-.- ^... ;5 / -.c c S ^ ^ > -... :^t; -' c>v /.> ζ-. i- ΓΓ '^v#* Λ>Ν ' ' *?> - :i.,...,* - ;; ' '.. ^ ;**T * ' ΐ»8*Λ l' ' - * % ' ' *' 'ϊγγ Γ.: ς?> τ, -, ^ν.-. ίγ^.ΐ,,-. <;>,. 'i#\ :l ;i^. " - - A.t ί- V ' κ ;:'<ύς ^ ' - fe-^η'γ ; -Γ: f'i: kjt ~*.'f '* ' * *'"/ ^τ,,?' ΐ Γ-ΐ.^' -; --. ;:n <*&$ $&i& i =:. i-.*a^ :^.^..: *;>ο C. - *' - <>.:;, t

103 115 % Κατάλογος των συγγραμμάτων του Γερασίμου Βλάχου Γ ια την κα τά ρ τισ η του κ α τα λό γο υ που α κ ο λ ο υ θ εί β α σ ικ ό ς οδ η γό ς σ τάθη κε ο α ντίσ το ιχο ς κ α τά λο γο ς που β ρ ίσ κ ε τ α ι κα τα χω ρ η μ ένο ς σ το έρ γο του Β. Ν. Τ α τά κ η Γεράσιμος Βλάχος ο Κ ρής (1605/7-1685)6. Ο κ α τά λογος που π α ρ α τίθ ετα ι εδώ ε ίν α ι σ υ ν ο π τικ ό ς, χ ω ρ ίς αναφ ορές σ τα χ ε ι ρόγραφ α τω ν σ υγγραμ μάτω ν κ α ι σ τις β ιβ λ ιο θ ή κ ε ς που β ρ ίσ κ ο ν τα ι, κ α θώ ς ο σ κο π ός γ ια τον οπ οίο κ α τα τίθ ε τα ι δεν ε ίν α ι γ ια ν α α π ο τελ έσ ει ο υ σ ια σ τικ ή πη γή γ ια την πλ ο ύ σ ια σ υ γγρ αφ ική π α ρ α γω γή του Β λ ά χ ο υ, α λ λ ά γ ια ν α σ υ μ π λη ρ ώ σ ει τη ν π ερ ιο ρ ισ μ έν η - κ α ι ενδ εχο μ ένω ς ελ λ ιπ ή - αναφ ο ρά η ο π ο ία γ ίν ετ α ι στο πρώ το κ εφ ά λ α ιο τη ς π α ρ ού σ α ς ερ γ α σ ία ς, σ τα σ υ γγρ άμ μ α τα του Κ ρ η τικ ο ύ ιερ ω μ ένο υ κ α ι δ ιδ α σ κ ά λ ο υ. Α ν α λ υ τ ικ ο ί κ α τά λ ο γ ο ι γ ια το συγγραφ ικό έργο του Β λ ά χ ο υ κ α τα θ έτο υ ν επ ίσ η ς ο ι: Σ ά - θας7, Δ η μ η τρ α κό π ο υ λο ς8, Σ π υ ρ ιδ ά κ η ς9, Ζ α β ίρ α ς 10, η επ ιμ έλ εια ό μ ω ς με την ο π ο ία έγινε η καταγραφ ή τω ν σ υ γ γ ρ α μ μ ά τω ν από το ν Τ α τ ά κ η φ α ίνετ α ι ν α είν α ι η σ η μ α ντικό τερ η. Ε π ιπ λ έο ν π ο λυ ά ρ ιθ μ ες ερ γ α σ ίες έχο υ ν εκ π ο ν η θ εί π ά νω σ ε χ ε ιρ ό γραφα του Β λ ά χ ο υ, από τους Α θ α ν ά σ ιο Κ α ρ α θ α ν ά σ η 11, Δ η μ ή τρ η Α π ο - σ το λό π ο υ λ ο 12, Ιω άννη Μ α ν ο ύ σ α κ α 13, Γ ιά ν ν η Κ α ρ ά 14, Λ ίν ο Μ π ε ν ά κ η 15, 6 Τατάκης Β.Ν., Γεράσιμος Βλάχος ο Κρής (1605/7-1685), Βιβλιοθήκη του Ελλ. Ινστ. Βενετίας Βυζαντινών και Μεταβυζαντινών Σπουδών αρ.5, Βενετία 1973, σσ Σάθας KL Ν., Νεοελληνική Φιλολογία, Βιογραφίαι των εν τοις γράμμασι διαλαψάντων Ελλήνων από της καταλύσεως της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας μέχρι της Ελληνικής εθνεγερσίας ( ), Σύγγραμμα, εν Αθήναις 1868, σσ Δημητρακόπουλος Κ. Ανδρόνικος, Προσϋήκαι και διορθώ σεις εις την Ν εοελληνικήν φιλολογίαν Κ ω ν σταντίνου Σάθα, Λειψία, τύποις Μετζγερ και Βιττιγ, 1871, σσ Σπυριδάκης Δ. Γεώργιος, Γ φ άσιμος Βλάχος ( ), ανατ. εκ της Επετηρίδας του Μεσαιωνικού αρχείου, Τομ. Β', Αθήναι 1949, σσ Ζαβίρας, Ν έα Ελλάς ή Ελληνικόν Θέσχρον, Εταιρεία Μακεδονικών Σπουδών, Επιστημσνικαί Πραγματείας Σειρά Φιλολογική και Θεολογική, Αθήνα 1972, σσ Καραθανάσης Ε. Αθανάσιος, Τα κεφάλαια M B', ΜΓ', ΜΔΜΕ', του έργου του Γερασίμου Β λάχου «Π ερί Ρητορικής Δυνάμεω ς Β ιβλία τρία», ανατ. Επιστημονικής Επετηρίδας Θεολογικής Σχολής, Τμήμα Ποιημαντικής, τόμος I, Θεσσαλονίκη 1990, σσ Αποστολόπσυλος Γ. Δημήτρής, Το Υπόμνημα τον Γ ερασίμου Β λάχου στα «Φ υσικά» του Αριστοτέλη και ο Αλέξανδρος Μ αυροκορδάτος ο ε ξ απορρήτων, ΟΕρανιστής. 17/1981. σσ Μανσύσακας Μ. I., Δ ύο άγνωστα έργα του Γερασίμου Β λάχου εις Α γειορίτικον κώδικα, Κρητικά Χρονικά Η71954, σσ Καράς Γιάννης, «Οι επιστήμες στην Τουρκοκρατία» Χ ειρόγραφα και έντυπα, τόμος Β', «Οι επιστήμες της Φύσης», Βιβλιοπωλίσν της «Εστίας», σσ

104 116 Β α σ ιλ ικ ή Μ π ό μ π ο υ - Σ τα μ ά τη , κ.α. όπ ου κ α ν είς έ χ ε ι τη δυνα τότητα ν α μ ελετή σ ει λεπ τομερέστερες α ν α λ ύ σ εις επ ιμ έρ ο υ ς έργων. > Α ) Α ν έ κ δ ο τ α χ ε ιρ ό γ ρ α φ α Δ ιδ α χ α ί Γ ε ρ α σ ίμ ο υ Φ ιλ α δ έ λ φ ε ια ς 7 7 ε ις τό μ ο υ ς δ ιη ρ η μ έ ν α ιή ρ 69ν - 7Or) Τ όμος α 05 Δ ιδ α χ ώ ν Γ ερ ά σ ιμ ο ν Φ ιλ α δ έλ φ εια ς ένθ α ε ίσ ί δ ιδ α χ α ί λεχθεϊσ α ι έ ν Κ ρήτη κατά α χ ν β έτος, έχει φ ύ λ λ α 124. Τ όμος β ^ Δ ιδ α χ ώ ν ένθα ε ίσ ί δ ιδ α χ α ί λ εχ θ εϊσ α ι κ α τά τό α χ ν γ έτος έως Α ύ γ ο υ σ τ ο ν ιε α χνδ. εχ ει φ ύ λ λ α 171. Τ όμος γος Δ ιδ α χ ώ ν λεχ θ εισ ώ ν α χ ν δ έ ν Κ ρήτη έ ω ς αχνέ, εχ ει φ ύ λ λ α 232. Τ όμ ος δ 05 Δ ιδ α χ ώ ν λεχ θ εισ ώ ν έ ν Β ε ν ε τ ία ις αχνς. εχ ει φ ύ λ λ α 191. Τ όμος ε05 Δ ιδ α χ ώ ν λεχ θ εισ ώ ν έ ν Β ε ν ε τ ία ις ά χνη κ α ί αχνθ. εχ ει φ ύ λ λ α 186. Τ όμος ς ^ Δ ιδ α χ ώ ν λεχ θ εισ ώ ν έ ν Β ε ν ε τ ία ις α χ ξα κ α ί αχξβ. εχ ει φ ύ λ λ α 243. Τ όμος ζ * Δ ιδ α χ ώ ν λεχ θ εισ ώ ν έ ν Κ ε ρ κ ύ ρ α ις α χξε. εχει φ ύ λ λ α 90. Τ όμος η05 Δ ιδ α χ ώ ν έ ν Κ ερ κ ύ ρ α ις αχξς. εχ ει φ ύ λ λ α 213. Τ όμ ος θ ς Δ ιδ α χ ώ ν έ ν Κ ερ κ ύ ρ α ις α χξη κ α ί αχξθ. εχει φ ύ λ λ α Τ όμος ι * Δ ιδ α χ ώ ν έν Κ ερ κ ύ ρ α ις α χξο ς, α χοζ, α χοη έχει φ ύ λ λ α 195. Τ όμος ια 05 Δ ιδ α χ ώ ν έ ν Κ ε ρ κ ύ ρ α ις κ α ί έ ν Β ενετία ις α χπ, α χ π α, αχπβ. εχ ει φ ύ λ λ α 187. Τ όμ ος ιβ05 Δ ιδ α χ ώ ν έ ν Β ενετία ις α χ π γ, α χπδ. Β ιβ λ ία χ ε ιρ ό γ ρ α φ α Γ ε ρ α σ ίμ ο υ Τ ό μ ο υ δ ε υ τ έ ρ ο υ Γ ρ α μ μ α τ ικ ά Γ ε ρ α σ ίμ ο υ Β λ ά χ ο υ 1. Γ ερ α σ ίμ ο υ Β λ ά χ ο υ π ε ρ ί Γ ρ α μ μ α τικ ή ς β ιβ λ ία τρία. 2. Τ ο ϋ α υ το ύ, Τ εχ ν ο λ ο γία Γ ρ α μ μ α τικ ή ς 3. Τ ο ϋ α υ το ύ, Π ε ρ ί Γ ρα μ μ α τικής π ρ ό ς Λ α τ ίν ο υ ς 4. Τ οϋ α υ τ ο ύ, Λ ε ξ ικ ό ν Λ α τ ιν ό γ ρ α ικ ο ν. 5. Τ οϋ α υ το ύ, Γ ρα μ μ α τικά κ α ί π ε ρ ί τώ ν π έ ν τ ε δ ια λ έκ τ ω ν 15Μπενάκης Γ. Λίνος, Η χειρόγραφη παράδοση τω ν σχολίω ν στο «Π ερί ψυχής» του Αριστοτέλη τω ν Ν ικολάου Κούρσουλα και Γερασίμου Βλάχου», τόμος Β\ ανατυπ. από το «Δελτίον» της Ιονίου Ακαδημίας, Κέρκυρα 1986, σσ. 141 ~ ί67. 16Μπόμπου - Σταμάτη Βασιλική, Παρατηρήσεις στα χειρόγραφ α τω ν έργω ν του Γερασίμου Β λάχου, ανατ. από τα Ελληνικά. Τομ. 28, Θεσσαλονίκη 1975, σσ Ο κατάλογος των χειρόγραφων έργων του Βλάχου προέρχεται από τον αντίστοιχο της δωρεάς του προς την Κοινότητα, χωρίς όμως να περιλαμβάνονται σε αυτόν τα τυπωμένα έργα του αλλά ακόμη και πολλά άλλα από τα χειρόγραφά του.

105 117 Γ ε ρ α σ ίμ ο υ Β λ ά χ ο υ ε γ κ ύ κ λ ιο ς π α ίδ ε υ σ ις 1. Έ γ χ ε ιρ ίδ ιο ν τής μ ετρικής τέχνη ς ** 2. Ε ισ α γω γή τής μ ετρικής τέχνης 3. Θ εω ρία ε ις τά τοϋ Ά φ θ ο ν ίο υ π ρ ο γνμ νά σ μ α τα. 4. Π ε ρ ίέ π ισ τ ο λ ικ ο ϋ χα ρ α κ τή ρ ο ς Γ ε ρ α σ ίμ ο υ Β λ ά χ ο υ ρ η τ ο ρ ικ ά 1. Γ ερ α σ ίμ ο υ Β λά χου, Π ε ρ ί ρ η το ρ ικ ή ς δ υ νά μ εω ς β ιβ λ ία τρία. 2. Τ ο ϋ α ύ το ϋ, Π ε ρ ί ρη τορικ ή ς δ υ νά μ εω ς σ υ ν ο π τ ικ ή δ ιδ α σ κ α λ ία 3. Α ν θ ο λ ο γ ία έκ τής ρ η τορικ ή ς το ϋ Ά ρ ισ τ ο τ έ λ ο υ ς Γ ε ρ α σ ίμ ο υ Β λ ά χ ο υ ε ις τη ν Λ ο γ ικ ή ν 1. Ε ισ α γω γή εις ά π α σ α ν τή ν λ ο γ ικ ή ν π ρ α γμ α τ εία ν, π ρ ο ο ίμ ιο ν διη ρ η μ ένο ν εις β ιβ λ ία τρία. 2. Τ ο ϋ α ύ το ϋ, Ε ις τήν ε ισ α γ ω γ ή ν το ϋ Π ο ρ φ υ ρ ίο υ π α ρ α φ ρ ά σ εις τε κ α ί ζητήματα 3. Τ ο ϋ α ύ το ϋ, Ε ις τάς δ έκ α κ α τ η γ ο ρ ία ς το ϋ Ά ρ ισ τ ο τ έ λ ο υ ς π α ρ α φ ρ ά σ εις τε κ α ί ζητήματα 4. Τ ο ϋ α ύ τ ο ϋ, Ε ις τό π ε ρ ί έρ μ η νεία ς, π ρ ό τερ α κ α ί υ σ τέρ α ά ν α λ υ τ ικ ά τοϋ Ά ρ ισ τ ο τ έλ ο υ ς ζητήματα 5. Τ ο ϋ α ύ το ϋ, Ά λ λ η δ ό σ ις ε ις τή ν ε ισ α γ ω γ ή ν κ α ί ε ις ά π α σ α ν τή ν λ ο γ ικ ή ν π ρ α γ μ α τ εία ν π α ρ α φ ρ ά σ ε ις τε κ α ί ζητήματα 6. Τ ο ϋ α ύ το ϋ, Ε ις τήν λ ο γ ικ ή ν π ρ ο ο ιμ ια κ ά ζητήματα Γ ε ρ α σ ίμ ο υ Β λ ά χ ο υ φ ιλ ο σ ο φ ικ ά 1. Γ ερ α σ ίμ ο υ Β λά χου, Ε ις τά οκτώ β ιβ λ ία τής φ υ σ ικ ή ς ά κ ρ ο ά σ εω ς π α ρ α φ ρ ά σ εις τε κ α ί ζητήματα τόμ ος α ος π ερ ιέχ ω ν τά τρ ία α ύ τή ς β ιβ λ ία τοϋ Ά ρ ισ τ ο τ έλ ο υ ς 2. Τ ο ϋ α ύ τ ο ϋ, Τ όμος β ο ς τής φ υ σ ικ ή ς ά κ ρ ο ά σ εω ς Ά ρ ισ τ ο τ έ λ ο υ ς έκ το ϋ τετά ρ το υ εω ς τοϋ ό γ δ ο ο υ υ σ τ ά τ ο υ τής φ υ σ ικ ή ς 3. Τ ο ϋ α ύ τ ο ϋ, Ε ις τά τρία β ιβ λ ία τω ν μ ετεώ ρ ω ν Ά ρ ισ τ ο τ έ λ ο υ ς 4. Τ ο ϋ α ύ το ϋ, Ε ις τά δ ύ ο β ιβ λ ία π ε ρ ί γενέσ εω ς κ α ί φ θ ο ρ ά ς Ά ρ ισ τ ο τ έλ ο υ ς 5. Τ ο ϋ α ύ το ϋ, Ε ις τά τρ ία β ιβ λ ία π ε ρ ί ψ υχή ς π α ρ α φ ρ ά σ ε ις τε κ α ί ζητήματα

106 118 Β ) Τ υ π ω μ έ ν α β ιβ λ ία 1. 'Ε π ισ το λή "Τώ π α να ιδ εσ ιμ ο τά τ ω κ α ί σοφ ω τά τω τής τω ν ιερ οκηρύκω ν τάξεω ς Κ ν ρ ίω π α τ ρ ί Φ ραγκίσ κω Κ ομ βέφ ις, θ εολόγω, κ α ί τω ν 'Ε λ λ ή ν ω ν π α τέρ ω ν π α ν ε ν φ ρ α δ ε ϊ π α ρ α φ ρ α σ τή, Γ ερ ά σ ιμ ος Β λ ά χ ο ς ό έκ Κ ρήτης ά ββά ς τοϋ Μ ε γ ά λ ο υ Γ εω ρ γίου Σ κ α λω το ύ, κ ή ρ υ ξ τοϋ ιερ ο ύ Ε υ α γ γ ε λ ίο υ κ α ί τω ν έπιστη μ ώ ν κατ ά μ φ ο τέρ α ς τά ς δ ια λ έκ τ ο υ ς π α ρ ά το ϊς ε ν Β ενετ ία ις Γ ραικοις δ ιδ ά σ κ α λ ο ς, ευ π ρ ά τ τ ε ιν έδόθη ε ν τα ϊς κ λ ε ιν α ις Β ε ν ε τ ία ις, Κ υ ρ ίο υ τ ό ά χ ν η έτο ς, Ι ο υ ν ίο υ ιγ" 2. 'Ε π ίγρ α μ μ α εις τήν τοϋ θ ε ίο υ Μ α ξ ίμ ο υ β ίβ λο ν. Δ ώ δεκ α έλεγεια κ ά δίστιχοι'. 3. "Θ ησαυρός τής έ γ κ υ κ λ ο π α ιδ ικ ή ς β ά σ εω ς τετρ ά γλω σ σ ο ς μ ετά τής τώ ν έπ ιθ έτω ν έκ λογή ς κ α ί δ ιτ τ ο ύ τώ ν λ α τ ιν ικ ώ ν τε κ α ί ιτ α λ ικ ώ ν λέξεω ν π ίνα κ ος. Έκ δ ια φ ό ρ ω ν π α λ α ιώ ν τε κ α ί νεω τέρω ν λ εξικ ώ ν σ υ λ λεχ θ είς π α ρ ά Γ ερ α σ ίμ ο υ Β λ ά χ ο υ το ϋ Κ ρητός, κ α θ η γο υ μ ένο υ τής μ ονή ς τοϋ μ εγά λ ο υ Γ ε ω ρ γ ίο υ σ κ α λω το ύ, κ ή ρ υκος τοϋ ίερ ο ϋ ε υ α γ γ ε λ ίο υ κ α ί τώ ν έπ ισ τη μ ώ ν κ α τ ά μ φ ο τέρ α ς τάς δ ια λ έκ τ ο υ ς ~ δ ιδ α σ κ ά λ ο ϋ ' 4. "Α ρμονία ο ρ ισ τικ ή τώ ν δ ν τ ω ν κ α τά τούς Ε λ λ ή ν ω ν σ ο φ ο ύ ς σ υ ντεθ εϊσ α π α ρ ά Γ ερ α σ ίμ ο υ Β λ ά χ ο υ τοϋ Κ ρ η τός, κ α θ η γο υ μ ένο υ τοϋ Μ ε γ ά λ ο υ Γ ε ω ρ γ ίο υ Σ κ α λω το ύ, ε υ α γ γ ε λ ικ ο ύ κ ή ρ υκος κ α ί τώ ν έπ ισ τη μ ώ ν δ ιδ α σ κ ά λ ο υ 5. "Θ ρίαμβος κ α τά τής τώ ν Τ ο ύ ρ κ ω ν β α σ ιλ εία ς, ή τοι λ ό γ ο ς π α ρ α θ α ρ ρ υ ν τ ικ ό ς π ρ ό ς τ ό ν ε ύ σ ε β έ σ τ α τ ο ν κ α ί ά ή ττη το ν β α σ ιλ έ α τής Μ ο σ κ ο β ία ς κ ύ ρ ιο ν Α λ έ ξ ιο ν Μ ιχ α λ ο β ίτ ζ η ν, έκ δ ο θ είς π α ρ ά Γ ερ α σ ίμ ο υ Β λ ά χ ο υ τοϋ Κ ρ η τό, ά β β ά κ α ί κ α θ η γο υ μ ένο υ τής μ ο νή ς το ϋ Μ ε γ ά λ ο υ Γ ε ω ρ γ ίο υ Σ κ α λω το ύ, π ρ ο εσ τώ το ς το π ϋ μ ο ν α σ τ η ρ ιο ύ Σ τροβη λέα ς, κ ή ρ υ κ ο ς το ϋ ίερ ο ϋ Ε υ α γ γ ε λ ίο υ κ α ί κ ο ιν ο ύ τής φ ιλ ο σ ο φ ία ς τε κ α ί θ ε ο λ ο γ ία ς δ ιδ α σ κ ά λ ο υ, κ α τά έ λ λ η ν ικ ή ν κ α ί λ α τ ιν ικ ή ν δ ιά λ ε κ τ ο ν, ε ν τα ϊς κ λ ε ιν α ις Β ε ν ε τ ία ις " Ε γ κ ύ κ λ ιο ς π α ίδ ε υ σ ις 1. "Π ερί ρ η τορικ ή ς τέχνης σ ύ ν τ ο μ ο ς π α ρ α δ ο σ ις π α ρ ά Γ ερ α σ ίμ ο υ Β λ ά χ ο υ τοϋ τώ ν έπ ισ τη μ ώ ν ύ φ η γ η τ ο ϋ έκδοθεϊσα: βιβλίου π ρ ώ τον, Ε ίς β ί α ι ο υ 13 ρ ξ ά μ η ν τώ ν τής ρ η τορικ ή ς β ιβ λίω ύ ' 2. 'Έ γ χ ε ιρ ίδ ιο ν π ά σ η ς τής μ ετρ ικ ή ς τέχνη ς π α ρ ά Γ ερ σ ίμ ο υ Β λάγ ' τοϋ Κ ρ η τό ς σ υ ν τ ε θ έ ν

107 119 Λογικά 1. "Ε ισαγω γή λογικ ή ς, έκ τεθ εϊσ α π α ρ ά τοϋ λ ο γ ιω τ ά τ ο ν κ α ί σ ο φ ω τά το υ κ υ ρ ίο υ κ υ ρ ίο υ Γ ερ α σ ίμ ο υ Β λά χου, τοϋ τώ ν έπ ισ τη μ ώ ν κατ ά μ φ οτέρας τάς δ ια λ έκ τ ο υ ς δ ιδ α σ κ ά λ ο υ κ ή ρ υ κ ος τε τοϋ θ είο υ κ α ί ίερ ο ϋ Ε υ α γ γ ε λ ίο υ 2. "Εις ά π α σ α ν την λ ο γ ικ ή ν π ρ α γ μ α τ ε ία ν τοϋ Ά ρ ισ τ ο τ έλ ο υ ς π α ρ α φ ρ ά σ εις τε κ α ί ζητήματα π α ρ ά τοϋ σ ο φ ω τά το υ κ α ί λ ο γ ιω τ ά τ ο υ κ υ ρ ίο υ Γ ερ α σ ίμ ο υ ίερ ο μ ο ν ά χ ο υ τοϋ Β λ ά χ ο υ κ α ί κήρυκος κ ο ιν ο ϋ τής π ερ ιφ ή μ ο υ π ό λ εω ς Κ ρ ή τη ς" 3. "Γερασίμου Β λά χου, Λ ο γ ικ ή ' > Φιλοσοφικά 1. Ε ις ά π α σ α ν τήν φ υ σ ικ ή ν π ρ α γ μ α τ ε ία ν π ρ ο ο ιμ ια κ ά ζητήματα π α ρ ά Γ ερ α σ ίμ ο υ ίερ ο μ ο ν ά χ ο υ Β λ ά χ ο υ το ϋ Κ ρ η τό ς έκ τεθ έντα 2. "Εις τά π ε ρ ί ψ υχής τοϋ Ά ρ ισ τ ο τ έ λ ο υ ς β ιβ λ ία, π ρ ο ο ίμ ιο ν ' Γ ερ α σ ίμ ο υ Βλάχο" 3. "Ό π ω ς δ ιά τής α ψ ευ δ ο ύ ς γνώ σ εω ς ή ν έχ ει έκ α σ τος π ε ρ ί έ α ν τ ο ϋ δ ύ ν α τ α ι β α θ μ η δ όν έ λ θ ε ϊν έφ έ κ α τ έρ α ς κ α θ ό λ ο υ Θεολογικά 1. " Δ ιδα σ κ α λία π ε ρ ί τοϋ ά κ ρ α ιφ ν ο ϋ ς τ ρ ό π ο υ τοϋ δ ιδ ά σ κ ε ιν τό θ ε ιο ν κ α ί ιε ρ ό ν Ε ϋ α γ γ έ λ ιο ν π α ρ ά Γ ερ α σ ίμ ο υ Β λ ά ο υ τοϋ Κ ρ η τός, τ α π ε ιν ο ύ τώ ν έπ ιστη μ ώ ν δ ιδ α σ κ ά λ ο υ, κ ή ρ υκος το ϋ ίε ρ ο ϋ =ε υ α γ γ ε λ ίο υ κ α ί κ α θ η γο υ μ ένο υ το ϋ τής Π α λ α ιο π ό λ ε ω ς σ εβ α σ μ ίο υ μ ο να σ τη ρ ιο ύ ' 2. "Εις τό π ρ ώ το ν β ιβ λ ίο ν τής ίε ρ ά ς σ χ ο λα σ τ ικ ή ς Θ ε ο λ ο γ ία ς π α ρ α φ ρ ά σ εις τε κ α ί ζητήματα έκ δ ο θ έν τ α έ ν τώ α ν β ιβ λ ίω π ε ρ ί ρ θ ο δ ό ξ ο υ π ίσ τεω ς το ϋ έ ν ά γ ίο ις π α τ ρ ό ς ημών Ί ω ά ν ν ο υ Δ α μ α σ κ η νο ύ π α ρ ά Γ ερ α σ ίμ ο υ ίε ρ ο μ ο ν ά χ ο υ Β λ ά χ ο υ το ϋ Κ ρ η τό ς, τοϋ τώ ν έπ ισ τη μ ώ ν κ α τ ά μ φ ο τ έρ α ς τά ς δ ια λ έκ τ ο υ ς κ ο ιν ο ϋ δ ιδ α σ κ ά λ ο υ κ α ί τοϋ ίερ ο ϋ Ε υ α γ γ ε λ ίο υ τ α π ε ιν ο ύ κήρυκος. Τ ό μ ο ς δ εύ τερ ο ς" 3. "Εις τ ό β?ν β ιβ λ ίο ν τής Θ ε ο λ ο γ ία ς τ ο π ϋ έ ν ά γ ίο ις π α τ ρ ό ς ημώ ν Ί ω ά ννο υ το ϋ Δ α μ α σ κ η νο ύ π α ρ α φ ρ ά σ ε ις τε κ α ί ζητήματα έκ δ ο θ έντα π α ρ ά Γ ερ α σ ίμ ο υ Β λ ά χ ο υ το ϋ Κ ρητός, κ ή ρ υ κ ο ς το ϋ ίε ρ ο ϋ Ε υ α γ γ ε λ ίο υ κ α ί τώ ν έπ ισ τη μ ώ ν κ α τ ά μ φ ο τέρ α ς τά ς δ ια λ έκ τ ο υ ς κ ο ιν ο ϋ δ ιδ α σ κ ά λ ο ύ '

108 "Εις τή ίερ ά ν σ χ ο λα σ τ ικ ή ν Θ ε ο λ ο γ ία ς ζητήματα π ρ ο ο ιμ ια κ ά έκ δ οθέντα π α ρ ά Γ ερ α σ ίμ ου ίε ρ ο μ ο ν ά χ ο ν Β λ ά χ ο υ τοϋ Κ ρη τός, τοϋ τώ ν έπιστη μ ώ ν κ α Γ ά μ φ ο τ έρ α ς τά ς δ ια λ ά κ τ ο υ ς κ ο ιν ο ϋ δ ιδ α σ κ ά λ ο υ κ α ί τοϋ ίερ ο ϋ Ε υ α γ γ ε λ ίο υ τ α π ε ιν ο ύ κήρυκος? 6. "Β λάχου π ρ ό ς Μ ιχ α ή λ ο ν τ ό ν Δ έκ α ρ χ ο ύ ' Α ν τ ιρ ρ η τ ικ ά 1. "Κατά Ι ο υ δ α ίω ν 2. "Π ερί τής τοϋ Μ ω άμεθ Θ ρησκείας κ α ί κ α τά Τ ούρκω ν εκ δ ο σ ις π α ρ ά Γ ερ α σ ίμ ο υ Β λ ά χ ο υ τοϋ Κ ρ η τ ό ς a Ε κ κ λ η σ ια σ τ ικ ή ισ τ ο ρ ία * 1. "... δέδω κε δε τήν ά π ό κ ρ ισ η ν Γ ερ ά σ ιμ ο ς ιερ ο μ ό ν α χ ο ς ό Β λ ά χ ο ς κ α ί Κ ρής... Ε ρ μ η νεία θ α υ μ ά σ ιο ς το ϋ τερ ερ έ κ α ί ά π ό δ ε ιξ ις π α ρ ά ' δ ια φ ό ρ ω ν δ ιδ α σ κ ά λω ν, ό τι κ α λώ ς κ α ί εϋ λ ό γ ω ς π α ρ ά Γ ρ α ικ ο ις ά δ ετα ι έ ν τή ά γ ία τοϋ Θ εο ϋ κ α θ ο λ ικ ή έκκλη σίςι κ α ί π ρ ό σ εχ ε καλώξ* 2. " Α νθ ο λο γία τής π α π α δ ικ ή ς κ α τά το ύ ς Κ ρ ή τα ςί Δ ιά φ ο ρ ο ί. "Σ κοτοδίνη τώ ν μή όρθώ ς φ ρ ο ν ο ύ ν τ ω ν π α ρ ά το ϋ λ ο γ ιω τ ά τ ο υ κ α ί σ ο φ ω τά το υ κ υ ρ ίο υ κ υ ρ ίο υ Γ ε ρ α σ ίμ ο υ Β λ ά χ ο υ το ϋ Κ ρ η τό ς το ϋ θ είο υ κ α ί ίερ ο ϋ ε υ α γ γ ε λ ίο υ κ ή ρ υ κ ο ς κ α ί τώ ν έπ ισ τη μ ώ ν κ α ύ ά μ φ ο τέρ α ς τάς δ ια λ έκ το υ ς κ α θ η γη το ϋ, συντεθεΐσα" 2. Τώ έκλα μ π ρ οτά τω κ α ί ύψ η λο τά τω κ υ ρ ίω Ίακώ βω Β α ρ β ά ρ φ τής Κ ρήτη ς ύπάτω, ήμετέρφ κυρίω" 3. T riom fo del illustrissim o... Signor M ocen igo, sec;ondo procu rator d i San M arco... com posto e p re d ic a to d a l p a d re D on G irassim o Vlaho greco d i Creta predica to re nella fe stiv ita della G loriosa Vergine Santa Caterina nel m on asterio delli reverendi p a d ri Sinaiti. L i 2 5 novem bre 1649

109 . C-Ά' _,*«*» «* -1Λ / νν?'r - ' v ; ' fe / *?;,.. X, * ****.,"'^' **,'' *' " ^ " 'r ^ A' nt ίκ-ΐ #*.T r, X-: ; "iw ' V : ;'.s ; -; ::ΐ > «.* Λ.'?.. * ζ Ρ ί ( '.. <;" ** v!>, i\,, /. ::&' -[' v «% ^ ;.v,.; : ίθ Γ?A3rffcX. X Q T U V S. ''-./r ''.'': j.iv. ' ϊ. ΪΙλΦΚ.->; :' V :? '- ϊ.. λ ;». 0^ή>??ί =ίί Π ί?. Χ ^ ^ ; Χ ΐ ; ': ί ' «μ ο α ί μ ί '» Β λ ά χ ο ι! >. Λ 0 *?' '\«V i ΐν vi ^ sv u i.y >.; 'U W X Λ,.XfSV ι<λ -- να, ^ 0 ' ί ΠΑ'*^>-;:" inx-^' u-yfluyi" &c.%s -hi* M. <i'i ixi XiVfyiii,; tn s iv Λ *,ίψ :;ορ!*ϊ Α & φ κ τ * 'ϊ κ ι*. ν': : AVT-:', t \ - 1 ;. r& l^ irco c xv;«a&v^ _'':iv ' ' -Ι^ ΐ " ' ' '"";'ir ί«*ρ**«' vc* «vi«.t%3 -> '! 'K ΛΓΚ ^>*{^ΙΚής <ρ*λθλ^**.ί. : i'ivi* :- ** s b & q c i i g t,.. Ύνίν f*! "' * '* f Μ Λ β ί -w. <. * ή *ν i -i,. Ί' v :' >^ \.ι - is SI-1 V i j. - f :* - r '* 1# *::.' ; : -«-.'ΐν l j, : / v r ':. ν <, 1. ί Κ ; 1 f? OUHwEii --ipy#..?wb 4ΪΗ : *τ~=*. ~ } ϊ ί φ, ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ Π Q V ti% 2. ^? *ίί; Λί ; ν ;»...-' ;.$ &.«%' ΐδ ΐί '.*» *'.... &; -0$ V,- ^ '. ;*tf.-'h **& iis n /^ TAn:) ;, :^ ; Va^^nc^ie*;-set»?' *>?..-.«ffst^ v r*k y& t ftw!urttis& 'r 6-<. f i ^ V ' V ^ l^m t^x n rtjjicc r- > (j;c lr f... 4! : ψ.> ; t» je, (! 4 n» i K ^. ^b ti^ s iy s ί;:'ί 3 jl $*Λ ' - 2 «t ^. X. j - ye. ( k u > ; sck ήβφμ&ζ* -0ty& $ φ η τ &»%ρή%ξά*i ; ^<2t?r'w ;-S # &.>!> & v t& 1»^ '. 'tf^ ': f λ*?γ * " ; V. 1 V>>Tj y:v ;;i1:i > ^ 5^α < i -., > < ' * :K Γ ia H * ia.!. ί i i ; 5' > m irsa C> e *s ^X. f - v v T ri - ί Λ/ 1» 'M ^ -7? > if ;- «I \ ;' 3 *. *, * : Cl S? I- '. ΜΓΪ,«!( '. ν* Λ ' fc. fcl i. P # ( * Λ#.ι ;;$ίτ?γήθ ΐζΛ ^ί^ ψ : φ ^ 3 ί?ί :1 Τ 5 ; >). % f t.,'i!';: i A ' ".% V v^- ^ revv ί f>ii ϊ(5-1 ^ *. ί. :, #

110 122 ΒΙΟΓΡΑΦΙΕΣ ΛΟΓΙΩΝ Στην Αρμονία Οριστική των Όντων του Γερασίμου Βλάχου 1) Αθανάσιος Πατριάρχης Αλεξάνδρειας ( μ,χ.) Α π ό το υς πρώ τους Χ ρ ισ τια ν ο ύ ς Π α τέρ ες, ο επ ιφ α νέσ τερ ος τω ν α λ ε ξ α νδ ρ ιν ώ ν επ ισ κό π ω ν κ α ι π ρ ω τα γω νισ τική μορφή σ τις δ ια μ ά χες του 4ου α ι ώ να, που αφ ορούσαν τη ν σ χέσ η του Χ ρ ισ τ ο ύ μ ε το ν Θ εό. Ε ξ α ιτ ία ς του α γώ να που έδ ιν ε κ α τά τω ν Α ρ ε ια ν ώ ν υπ ο χρ εώ θ η κ ε ν α ζή σ ε ι σ υ ν ο λ ικ ά 17 χ ρ ό ν ια σ τη ν εξο ρ ία. Τ α π ο λ υ ά ρ ιθ μ α έρ γα του ε ίν α ι α π ο λο γη τικ ά, δ ο γ μ α τικ ά, ισ το ρ ικ ά κ α ι εξη γ η τικ ά. Κ υ ρ ιό τ ε ρ α έργα: Λόγοι κατά Αρειανώ ν τέσσαρες, Λ όγος κατά Ελλήνων, Λ όγος περί ενανθρωπίσεως του λ ό γου. 2) Αθηναγόρας (τέλη 2 au μ,χ.) Α θ η ν α ίο ς π λ α τω νικ ό ς φ ιλόσοφος. Έ γ ιν ε χ ρ ισ τ ια ν ό ς κ α ι εγκ α τα σ τά θ η κ ε σ τη ν Α λ ε ξ ά ν δ ρ εια. Ε π η ρ έα σ ε τη ν Π ε ρ ιπ α τ η τ ικ ή Σ χ ο λ ή τη ς εποχή ς του. Ή θ ε λ ε ν α ε π ιτ ύ χ α το συνδυασμό, τη ς χ ρ ισ τ ια ν ικ ή ς δ ιδ α σ κ α λ ία ς κ α ι τη ς ελ λ η ν ικ ή ς φ ιλοσοφ ίας. Θ ε ω ρ ε ίτα ι ένα ς α π ό το υ ς α π ο λο γη τές π α τέρ ες τη ς εκ κ λ η σ ία ς. Κ υ ρ ιό τε ρ α έργα: Π ρεσβεία Π ερί Χριστιανών, Π ερί αναστάσεω ς των νεκρών (;), καθώ ς κ α ι η Επιστολή προς τον αυτοκράτορα Μ άρκο Αυρήλιο. 3) Αιλιανός Κλαύδιος ( μ,χ.) Ρ ω μ α ίο ς φ ιλόσοφ ος κ α ι δ ά σ κ α λ ο ς τη ς ρ η το ρ ικ ή ς. Έ μ α θ ε κ α λ ά τη ν ε λ λ η ν ικ ή γ λ ώ σ σ α, μ ελέτη σ ε τους α ρ χ α ίο υ ς έ λ λ η ν ε ς σ υγγραφ είς κ α ι μ ά λ ισ τα τα έρ γα του τα έγραψ ε μόνο σ τα ελ λ η ν ικ ά. Ο Α ιλ ια ν ό ς έγρ α ψ ε π ο λ λ ά έρ γ α όπ ω ς τα, Π ερί πρόνοιας, Π ερί θείω ν ενεργειώ ν, Κατηγορία του Γ ύννιδος, π ου ό μ ω ς χάθ η κα ν. Α υ τ ά που σ ώ θ η κ α ν ε ίν α ι μόνο τρ ία : α) Π ερί ζώ ω ν ιδιότητος σε 17 β ιβ λ ία όπ ου υ π ά ρ χ ο υ ν π λη ρ ο φ ο ρ ίες γ ια διά φ ορ α ζώ α κ α ι β) Ποικίλη Ιστορία σε 14 β ιβ λ ία, που π ε ρ ιέ χ ε ι π ο ικ ίλ ε ς σ ύ ν το μ ες δ ιη γή σ εις, βιογραφ ικές πλη ρ οφ ο ρ ίες, δ ιά φ ο ρ ες περιγραφ ές, ισ τ ο ρ ικ ά α ν έκ δ ο τα κ τλ. γ) 20 Επιστολαί αγροικιακαί..'λ 4) Ακαδημιακοί Η Α κ α δ η μ ία ιδρ ύθη κε από το ν Π λ ά τ ω ν α το 387 π.χ. Τ ο κ ύ ρ ιο έργο τη ς ή τα ν φ ιλοσ οφ ικό κ α ι επ ισ τη μ ο ν ικ ό, ω σ τό σ ο, τη σ υ νόδ ευ ε ω ς δεύτερ ος

111 123 σ κο π ός η π ρ ά ξη, δηλ. η π ο λ ιτικ ή π ρ ά ξη. Ό λ ο ι ο ι γ νω σ το ί κ α ι σ η μ α ν τικ ο ί συγγραφ είς γεω μ ετρ ικώ ν εγ χ ειρ ιδ ίω ν που έζη σ α ν σ το δ ιά σ τη μ α μεταξύ της ίδ ρ υσ η ς της Α κ α δ η μ ία ς κ α ι τη ς εμ φ ά νισ η ς τω ν επ ισ τη μ ο ν ικ ώ ν σ χο λ ώ ν της Α λ ε ξά ν δ ρ εια ς ή ταν «Α κ α δ η μ εικ ο ί». Η μ ετά τον Π λ ά τω ν α ζω ή της Α κ α δ η μ ία ς χ ω ρ ίζετα ι σ υχνότερα, σ ε τρ ε ις π ερ ιό δο υς. Η α ρ χ α ία Α κ α δ η μ ία, με εξέχοντες σ χολά ρ χες όπ ω ς το ν Σ π εύ σ ιπ ο ( π.χ.) κ α ι τον Ξ εν ο κ ρ ά τη ( π.χ.). Η μέση Α κ α δ η μ ία που α ν α λ ώ θ η κ ε σ το ν π ό λ ε μο ενα ντίο ν τω ν Σ τω ϊκώ ν, με κ ύ ρ ιο υ ς εκ π ρ ο σ ώ π ο υ ς κ α ι σ χο λ ά ρ χες το ν Α ρ κ ε σ ΐλ α ο κ α ι τον Κ α ρ ν εά δ η. Ε ν ώ α ρ γό τερ α με το Φ ίλ ω ν α το Λ α ρ ισ α ίο κ α ι το ν Α ν τ ίο χ ο μειώ θη κε η έντασ η με το υ ς Σ τω ϊκ ο ύ ς. Τ ο ν 5 α ιώ ν α ά ρ χ ισ ε ν α κ α λ λ ιερ γ είτα ι στην Α κ α δ η μ ία ο Ν ε ο π λ α τω ν ισ μ ό ς μ ε εξέχο ν τες εκπ ρ οσ ώ π ου ς του τους σ χο λ ά ρ χες Π ρ ό κ λ ο κ α ι Δα μ ά σ κ ιο. 5) Αλέξανδρος ο Αφροδισιεύς ( περίπου 300 μ.χ.) Έ λ λ η ν α ς π ερ ιπ α τη τικό ς φ ιλόσοφος. Ε ίν α ι ο σ π ο υ δ α ιό τερ ο ς ερ μ η νευ τή ς κ α ι σχ ο λ ια σ τή ς του Α ρ ισ το τέλ η. Μ έ σ α σ τα έρ γα του π ρ ο σ π α θ εί να κ α τα ν ο ή σ ε ι πλή ρ ω ς τις φ ιλο λο γικές τ ά σ ε ις του Α ρ ισ τ ο τ έ λ η, κρ α τώ ντα ς τ ις π ρ ο σ ω π ικ ές του κο σ μ ο θ εω ρ η τικ ές α π ό ψ εις μ α κ ρ ιά. Α π ό τα σ χ ό λ ιά του σ ώ θ η κα ν μόνο μ ερ ικά, όπω ς γ ια τ α έρ γα : Π ερί ειμαρμένης, Π ερί Η θικών Προβλημάτων, Π ερί ψυχής, Π ερί κράσεως και αυξήσεως. 6) Αλκίνοος (;) Π λ α τω ν ικ ό ς φ ιλόσοφος, με το ό ν ο μ α του ο π ο ίο υ φ έρεται ο δ ιά λο γο ς μ ε τον τίτλ ο Λόγος διδασκαλικός των Π λάτω νος Δογμάτων. 7) Αλκμαίων ο Κροτωνιάτης (γύρω στο 500 π.χ.) Φ ιλό σ οφ ος κ α ι φ υσιοδίφ ης που θ ε ω ρ είτα ι ιδ ρ υ τή ς τη ς φ υ σ ιο λ ο γ ία ς τω ν α ισ θ ή σ εω ν κ α ι γ εν ικ ά τη ς ε π ισ τη μ ο ν ικ ή ς Ιατρ ική ς. Α υ τ ό ς πρ ώ το ς π ρ ο σ δ ιό ρ ισ ε τη ν ιδ ιό τη τα του εγκεφ άλου ω ς κ έντρ ο τω ν α ισ θ ή σ εω ν κ α ι τω ν λειτο υ ρ γιώ ν. Λ έ γ ε τ α ι ό τι υ π ή ρ ξε μ α θ η τή ς του Π υ θ α γ ό ρ α κ α ι ό τι έγραψ ε το πρώ το ια τρ ικ ό β ιβ λίο, που το ο ν ό μ α σ ε Π ερί φύσεως, από το ο π ο ίο ό μω ς έχουν σ ω θ εί μόνο α π ο σ π ά σ μ α τα. 8) Αμέλιος Γεντιλιανός (3ος αιώνας μ,χ.) Ν ε ο π λ α τω ν ικ ό ς φ ιλόσοφος, ο σ π ο υ δ α ιό τερ ο ς μ α θ η τή ς κ α ι σ υ νεργά τη ς του Π λ ω τίν ο υ στη Ρ ώ μ η (περίπου ). Ο Α μ έ λ ιο ς υ π ο σ τή ρ ιζε ό τ ι η ψ υχή, α ν κ α ι ε ίν α ι εν ια ία, γ ίν ε τ α ι π ο λ λ α π λ ή μ έσ α σ το χρ ό νο, ό τ ι ο ι ιδ έες, ή ο ι μορφές, ε ίν α ι ά π ειρ ες σ ε π λ ή θ ο ς κ α ι ό τ ι ο ν ο υ ς ε ίν α ι τρ ια δ ικ ό ς. 9) Αμμώνιος ο Ερμείου ( μ,χ.) Έ λ λ η ν α ς φ ιλόσοφ ος σ χο λ ά ρ χη ς τη ς ν εο π λ α τω ν ικ ή ς Σ χ ο λ ή ς τη ς Α λ ε ξ ά ν δ ρ εια ς. Μ ε τ ις δ ιδ α κ τικ ές του π α ρ α δ ό σ εις κ α ι μ ε το Υπόμνημά του σ το ν

112 124 Α ρ ισ το τέλ η επέδρασε στους μ αθη τές του, ο ι ο π ο ίο ι κ α ι εξέδω σ αν ενμ έρ ει τα χειρόγραφ α τω ν παραδόσεώ ν του ή τα χ ρ η σ ιμ ο π ο ίη σ α ν σ τα δ ικ ά το υ ς υπομνήματα. 10) Αναξαγόρας ο Κλαζομενεύς ( π.χ.) Φ ιλόσ οφ ος κα ι επ ισ τήμονας, μ α θ η μ α τικ ό ς κ α ι ασ τρ ο νό μ ος. Ή τ α ν ο πρ ώ τος δ ια ρ χικ ό ς κ α ι ο πρώ τος μ ετα φ υ σ ικός τη ς α ρ χα ιό τη τα ς. Φ έρ ετα ι ω ς μαθητής του Α ν α ξιμ έν η. Α υ τό ς π ρ ώ τος μεταφ ύτεψ ε την ελλ η νικ ή φ ιλοσοφ ία από την ιω νική της π α τρ ίδ α σ τη ν Α θ ή ν α, όπου κ α ι ίδρ υσ ε φ ιλοσ ο φική σ χολή, στην οπ οία π α ρ α κο λο υ θ ο ύ σ α ν, α ν ά μ εσ α σε ά λλο υ ς, ο Π ε ρ ι κ λή ς κ α ι ο Ε υ ρ ιπ ίδ η ς. Α π ό το έργο του Π ερί φύσεως σ ώ θη κα ν μόνο α π ο σπ άσ μ α τα. Σ π ο υ δ α ία επ ίσ η ς ήτα ν η επ ίδ ρ α σ ή του πάνω σ τους Σ τω ϊκ ο ύ ς. 11) Αναξίμανδρος ο Μιλήσιος ( π.χ.) Φ υ σ ικός, βιολόγος, αστρολόγος, γεω γράφ ος, φ ιλόσοφος, μα θη τή ς του Θ α λ ή. Δ ιευ θ ύ ν ει τη φ ιλοσοφ ική σ χο λ ή τη ς Μ ιλ ή τ ο υ. Α π ό το έργο του σ ώ ζετα ι μ ία π ερ ικοπ ή την ο π ο ία α να φ έρ ει ο Α ρ ισ το τέ λ η ς. Ο Α ν α ξ ίμ α ν δρος δ έχ ετα ι ω ς αρχή όλω ν τω ν όντω ν κ α ι του σ ύ μ π α ντο ς το ά π ειρ ο, το οπ ο ίο ε ίν α ι ε ν ια ία κ α ι α ιώ ν ια ύ λη. Τ ο έρ γο του Π ερί φύσεως, του οπ οίου σ ώ θη κα ν μόνο λ ίγ α α π ο σ π ά σ μ α τα, υ π ή ρ ξε το π ρ ώ το ε λ λ η ν ικ ό φ ιλοσ οφ ι κ ό έργο. 12) Αναξιμενης ο Μιλήσιος ( π.χ.) Α ρ χ α ίο ς Έ λ λ η ν α ς φ ιλόσοφος. Μ α θ η τ ή ς το υ Α ν α ξ ίμ α ν δ ρ ο υ κ α ι δ ιά δ ο χό ς του σ τη ν σ χο λ ή της Μ ιλ ή το υ. Ε ίν α ι ο τ ε λ ε υ τα ίο ς θ εω ρ η τικ ό ς τ η ς σ χο λή ς. Σύ μ φ ω να μ ε το ν Α ν α ξιμ έ ν η η α ρ χή το υ κ ό σ μ ο υ ε ίν α ι ο α έρ α ς. Σ ώ θ η κ α ν μόνο λ ίγ α α π ο σ π ά σ μ α τα από το έρ γο το υ Π ερί φύσεως. 13) Αναστάσιος Α' (6ος αu μ.χ.) Π α τρ ιά ρ χ η ς Α ν τ ιό χ ε ια ς που κ α τα γ ό τα ν α π ό τη ν Π α λ α ισ τ ίν η. Α π ό τα έρ γα του σ ώ θ η κ α ν πέντε δ ο γ μ α τικ ο ί λ ό γ ο ι, κ α ι ο μ ιλ ίε ς σ ε διά φ ορ ες ε κ κ λ η σ ια σ τικ ές εορ τές. Π ο λ λ ά έργα που το υ α π ο δ ίδ ο ν τα ι δ εν είν α ι β έβ α ιο ό τ ι ε ίν α ι δ ικ ά του. Ε π ί της π α τρ ια ρ χία ς το υ θ εσ π ίσ τη κ ε η N otitia Antiochena. 14) Αναστάσιος Σιναϊτης (705 αι. μ,χ.) Μ ο ν α χ ό ς σ το όρ ος Σ ιν ά, που π έθ α νε λ ίγ ο μ ε τά τ ο 700 μ.χ. Σ τ ο κ ύ ρ ιο έρ γ ο του π ερ ιλ α μ β ά ν ο ν τα ι ένα Εγχειρίδιο για την καταπολέμηση των α φ έ σεων, ένα Ανθολόγιο κατά των Μ ονοφυσιτώ ν, μ ία α λ λ η γ ο ρ ικ ή Ερμηνεία (σε λ α τ ιν ικ ή μετάφ ραση) της -περί δημιουργίας διηγήσεως, κ α θ ώ ς επ ίσ η ς κ α ι 154 Ερωταποκρίσεις. Ε π ίσ η ς μ α ς π α ρ α δ ό θ η κ ε κ α ι μ ία σ ε ιρ ά Ομιλιώ ν κ α ι η υ π ό ν ο ια ν α α ν ή κ ε ι σ ε α υ τό ν το έρ γο Διηγήματα ψυχωφελή. Τ έ λ ο ς θ εω ρ είτα ι ο συγγραφ έας του έργου Διδαχή περί ενσαρκώσεως του λόγου.

113 125 15) Ανδρέας Καισαρείας ( τέλη 6ου au μ.χ.) Κ α τα γ ό τα ν από την Κ α ισ α ρ ε ία της Κ α π π α δ ο κ ία ς, όπου κ α ι ή τα ν επ ίσ κ ο πος μ ετα ξύ του 563 κ α ι 614. Έ γ ρ α ψ ε το Υπόμνημα εις τ?/ν Αποκάλυψιν του Ιωάχνου, το οπ οίο επ η ρ έα σ ε π ολύ τις μ ετέπ ειτα β υ ζα ντινές ερ μ η ν είες αυτού του έργου. Δ υσ τυχώ ς από το έρ γο του Θεραπευτικήν σ ώ θ η κα ν μ ό ν ο αποσ πά σ μ α τα. 16) Ανδρόνικος Ρόδιος (Ι*5αιώνας π.χ.); Π ερ ιπ α τη τικ ό ς φ ιλόσοφος. α ν α ν εω τή ς του α ρ ισ το τελ ισ μ ο ύ, μ ε φ ιλο λο γική κ α ι εκ κ λ η σ ια σ τικ ή δράση. Δ ιε τ έ λ ε σ ε δ ιευ θ υ ντή ς τη ς Π ερ ιπ α τη τικ ή ς Σ χ ο λ ή ς. Ή τ α ν ο πρώ τος που έκ α ν ε κ α τ ά τ α ξη σ τα έρ γα του Σ τ α γ ε ιρ ίτ η κ α ι εξέδ ω σ ε κ α ι σ χ ο λ ία σ ε τον Α ρ ισ το τέ λ η 17) Απουλήΐος Λούκιος/Λεύκιος (γύρω στο 125 π.χ.) Ε κ λ α ϊκ ευ τή ς φ ιλόσοφος από τη M ad a u ra. ρ η το ρ ικ ά μορφ ω μένος φ ιλόσοφ ος ο ο π ο ίο ς πρέσβευε τον ε κ λ ε χ τ ικ ό Π λ α τω ν ισ μ ό. Τ α γ νω σ τά έρ γα του τα ο π ο ία ε ίν α ι γρ α μ μ ένα σ τα λ α τ ιν ικ ά ε ίν α ι τα D e deo Socrates κ α ι D e Platone et ejus dogmate. 18) Αρίσταρχος ο Σαμοθράξ ( π.χ.) Υ π ή ρ ξ ε γ ρ α μ μ α τικ ό ς τω ν ε λ λ η ν ισ τικ ώ ν χρ ό ν ω ν κ α ι μα θη τή ς του Α ρ ι στοφ άνη του Β υ ζα ν τίο υ. Δ ια δ έχ τη κ ε το ν δ ά σ κ α λ ό του σ τη ν διεύθ υνσ η της Β ιβ λ ιο θ ή κ η ς της Α λ ε ξ ά ν δ ρ εια ς. Έ γ ρ α ψ ε 800 β ιβ λ ία, τα ο π ο ία ε μ ε ίς ξέρ ο υ μ ε α π ό αναφ ορές τω ν μ α θ η τώ ν του. Τ ο ν ενδιέφ ερ α ν π ερ ισ σ ό τερ ο τα ο μ η ρ ικ ά έπ η, στο κ είμ εν ο τω ν ο π ο ίω ν έ κ α ν ε δ ιο ρ θ ώ σ εις σ το χεύ ο ντα ς σ τη ν π λη ρ έστερ η α π ο κα τά σ τα σ ή τους. Σ ε α υ τό ν ο φ είλετα ι η δ ιά κ ρ ισ η τω ν μ ερ ώ ν του λόγου σ ε οκτώ. Έ κ α ν ε ε π ίσ η ς σ χ ό λ ια κ α ι κ ρ ιτ ικ έ ς π ά νω σ τα έρ γα του Η σ ιό δ ο υ, του Α λ κ α ίο υ, το υ Π ιν δ ά ρ ο υ, του Α ρ ισ το φ ά ν η κ.τ.λ. 19) Αριστείδης (I05-2 * au μ.χ.) Α π ο λ ο γ η τή ς του χρ ισ τια ν ισ μ ο ύ κ α ι πρώην' π λ α τω ν ικ ό ς φ ιλόσοφ ος. Δ έ χ ε τ α ι ό τ ι μόνο ο ι χ ρ ισ τια ν ο ί σ ε σχέσ η μ ε τ ο υ ς εθ ν ικ ο ύ ς έχουν α λ η θ ιν ή γνώ ση π ερ ί του θεού. Γ ε ν ικ ά ό μ ω ς α π έ ν α ν τι σ το υ ς εθ ν ικ ο ύ ς κ ρ α τά ή π ια σ τ ά σ η κ α ι π ρ ο σ π α θ εί ν α σ υ ν δ έσ ει τη ν χ ρ ισ τ ια ν ικ ή μ ε τη ν εθ ν ικ ή θ ρ η σ κ εία. Σ η μ α ν τικ ό έρ γο του, που όμ ω ς σ ω ζό τα ν μ έ χ ρ ι πρόσφ ατα α π ό π α ρ α π ο μπές που γ ινό τα ν σ ε αυτό, ε ίν α ι η Απολογία. 20) Αριστοτέλης Ο'Σταγειρίτης ( π.χ.) Α π ό το υς μεγαλύτερους Έ λ λ η ν ε ς φ ιλόσ οφ ους ό λ ω ν τω ν εποχώ ν, ιδ ρ υ τή ς της Π ε ρ ιπ α τη τικ ή ς Σ χ ο λ ή ς, κ α τα γ ό τα ν α π ό τα Σ τ ά γ ιρ α τη ς Μ α κ ε δ ο ν ία ς. Ο π ρ ώ το ς φ ιλόσοφος που δ ίν ε ι σ υ σ τ η μ α τ ικ ή μορφή σ τη ν φ ιλο σ οφ ία ς

114 126 του. Μ α θ η τή ς του Π λά τω να. Τ ο 335 ιδ ρ ύ ει το Λ ύ κ ε ιο σ τη ν Α θ ή ν α. Κ υ - ρ ιό τερ α έργα: Όργανον, Ρητορυα), Ποιητική, Μεταφυσική, Φ υσικά Μ ετεω ρολογικά Π ερί ζώων μορίων, Π ερί ψυχής, Ηθικά Νικομάχεια, Π ο/απκά κ α. 21) Αρίστων ο Χίος (3^ αιώνας π.χ.) Σ τ ω ικ ό ς φιλόσοφος, μαθητής του Ζ ή ν ω ν α του Κ ιτ ιέ α, που ίδ ρ υ σ ε την Σ τω ικ ή σ χολή. Μ ερ ικ έ ς επ ισ το λ ές του π ρ ο ς το ν Κ λ ε ά ν θ η έχουν σ ω θ εί, ενώ απ ό τα συγγρ άμ μ α τά του δε σ ώ θ η κ ε τίπ ο τα. 22) Αρμενόπουλος Κωνσταντίνος ( μ,χ.) Β υ ζα ν τιν ό ς νομ ο μ α θ ή ς από τη Θ ε σ σ α λ ο ν ίκ η, σ π ο ύ δ α σ ε ν ο μ ικ ά κ α ι κ α τέλ α β ε τα ανώ τατα δ ικ α σ τικ ά α ξιώ μ α τα. Ή τ α ν δ ικ α σ τικ ό ς σ ύ μ β ο υ λο ς του Ιω άννη Κ α ν τα κ ο υ ζη ν ο ύ κ α ι του Ιω άννη Π α λ α ιο λ ό γ ο υ. Τ ο σ π ου δα ιότερ ο έργο του ε ίν α ι η Ε ζόβιβ/ος ή Π ρόχειρον των νόμω ν (1345). Δ η μ ο σ ιε ύ τη κ ε γ ια πρώ τη φ ορά σ το Π α ρ ίσ ι το Τ η ν Εξάβιβ/jo εφ ά ρ μ οζα ν, ω ς προς τ ις α σ τικ ές σ χ έσ εις τω ν χ ρ ισ τια ν ώ ν, τα ε κ κ λ η σ ια σ τ ικ ά δ ικ α σ τή ρ ια σ τη ν Τ ο υ ρ κ ία από το 1453 κ α ι μ ετά. Ο ι ε θ ν ικ ές σ υ ν ελ εύ σ εις του εφ ά ρ μ οζα ν τους β υ ζα ντινο ύ ς ν ό μ ο υ ς, δ η λ α δ ή τα ΒασύΛκά κ α ι τις μ ετα γενέσ τερ ές τους Νεαρές, ω ς το ν α σ τικ ό ν ό μ ο που ίσ χ υ ε σ τη ν Ε λ λ ά δα. Λ ό γ ο της δ υ σ κ ο λ ία ς τους ό μ ω ς α π ό 15/12/1828 κ α θ ιερ ώ θ η κ ε η Ε ξ ά - β ιβ λ ο ς ω ς α σ τικ ό ς νόμ ο ς. Ά λ λ α έρ γ α του: Επιτομή θείω ν και ιερώ ν κανόνω ν, Π ερί της ορθοδόξου πίστεως, Π ερί τω ν τριών συνοδικών τόμων, Π ε ρ ί α φ έσεω ν, Λ όγος εις την τφοεόρτιον εορτήν του μεγάλου Δημητρίου του μυροβ/ήτου.., Π ερί νηστειών κ.α 23) Αρχύτας ( π.χ.) Π υ θ α γ ό ρ ειο ς φ ιλόσοφος, μ α θ η μ α τικό ς, σ τ ρ α τιω τ ικ ό ς κ α ι π ο λ ιτικ ό ς η γ έ της του Τ ά ρ α ν τα. Α ν τ ίθ ε τ α α π ό τους π α λ α ιό τε ρ ο υ ς Π υ θ α γ ό ρ ε ιο υ ς ο Α ρ χύ τα ς δ ια κρ ίνσ ντα ν γ ια τα δ η μ ο κ ρ α τικ ά του φ ρ ονή μ α τα, κ α θ ώ ς κ α ι γ ια τα μ εγ ά λ α η γ ετικ ά του προσόντα. Σ υ ν δ έθ η κ ε φ ιλ ικ ά μ ε τον Π λ ά τω ν α κ α ι α π ο τέλ εσ ε το πρότυπο του τελευ τα ίο υ σ το έρ γο του Π ο λ ιτ ε ία. Ω ς Π υ θ α γ ό ρ ειο ς φ ιλόσοφ ος θεω ρούσ ε τα μ α θ η μ α τικ ά το κ λ ε ιδ ί γ ια την ε ρ μ η ν εία τη ς φ ύσης σ το σύνολο κ α ι τα μ έρ η της. Π α ρ ά λ λ η λ α μ ε τα μ α θ η μ α τικ ά α σ χο λ ή θ η κε μ ε την α σ τρ ο νο μ ία, τη γ εω μ ετρ ία, τη σ τερ εο μ ετρ ία, τη ν α κ ο υ σ τικ ή κ α ι την θ εω ρ ία της μ ο υ σ ικ ή ς. 24) Ασκληπιάδης ο Φλιάσιος (350;-280; π.χ.) Φ ιλόσ οφ ος. Π α ρ α κ ο λο ύ θ η σ ε μ α θ ή μ α τα π ρ ώ τα σ τη ν Π λ α τ ω ν ικ ή α κ α δ η μ ία κ α ι σ τη ν σ υ νέχεια α κ ο λ ο ύ θ η σ ε το ν Μ ε ν έ δ η μ ο σ τη ν Ε ρ ε τ ρ ικ ή σ χ ο λ ή φ ιλοσ οφ ία ς που ίδρ υσ ε. Σ ύ μ φ ω να μ ε τ ις υ π ά ρ χο υ σ ες μ α ρ τ υ ρ ίε ς ο Α - σ κ λ η π ιά δ η ς εγκ α τα σ τά θ η κ ε μ ό ν ιμ α σ τη ν ιδ ια ίτ ε ρ η π α τρ ίδ α του φ ίλου του

115 127 την Ε ρ έτρ ια, όπου κ α ι ο λο κλή ρ ω σ ε τη ζω ή κ α ι το έργο του σ υνεργα ζό- μενος με το φ ίλο του. 25) Αστέριος Αμασείας (4ος αι. μ.χ.) Ετυίσκοπος στην Α μ ά σ ε ια του Π ό ντο υ. Δ ια κ ρ ίθ η κ ε γ ια το π ο ιμ α ν τικ ό του έργο, την κη ρ υ κτική του δράση κ α ι τη ν ρ η το ρ ικ ή του δεινό τη τα. Δ ια σ ώ θηκαν 16 από τις ο μ ιλ ίες του, μόνο ό μ ω ς 14 α π ό αυτές ε ίν α ι γνή σ ιες. 26) Βαλσαμών Θεόδωρος (τέλη 12ου au) Θ εο λ ό γ ο ς κ α ι νομομαθής, π α τρ ιά ρ χ η ς τη ς Α ν τ ιό χ ε ια ς σ τα τέλη του 12ου α ιώ να, χ α ρ α κ τη ρ ίζετα ι ω ς ο γνω σ τό τερ ο ς α π ό το υς τρ εις μ εγά λου ς β υ ζαντινο ύ ς κανονολόγου ς του 12ου α ι. Α σ χ ο λ ή θ η κ ε ιδ ια ίτε ρ α μ ε το κ α ν ο ν ικ ό Δ ίκ α ιο, σ χ ο λ ία σ ε α ρ κετά ν ο μ ικ ά κ ε ίμ ε ν α κ α ι έγραψ ε διάφ ορες μελέτες. Ύ σ τ ε ρ α από εντολή του Α υ το κ ρ ά το ρ α Μ ιχ α ή λ Α ' Κ ο μ ν η ν ο ύ κ α ι του Π α τρ ιά ρ χ η Μ ιχ α ή λ έγραψ ε τους Ιερούς Κ α νόνες, έργο μ ε το ο π ο ίο έγινε γνω σ τός. Ε κ τ ό ς από αυτό έγραψ ε κ α ι εκτενή σ χ ό λ ια σ τους α π ο κ α λ ο ύ μ ε- νο υ ς Α π ο σ το λ ικ ο ύ ς κα νόνες, σ το υ ς κ α ν ό ν ες τω ν συνόδω ν κ α ι τω ν εκ κ λ η σ ια σ τικ ώ ν πατέρω ν, κα θώ ς ε π ίσ η ς κ α ι πο λ λ ές επ ισ το λ ές κ α ι επ ιγ ρ ά μ ματα. 27) Βαρίνος (Favorino Guerrino) ( ) Ιταλός Β εν εδ ικ τίν ο ς μοναχός του 16ου α ιώ ν α α π ό τη Φ α β έρ α. Ή τ α ν μ α θητής του Ιανού Λ ά σ κ α ρ η κ α ι του Α γ γ έ λ ο υ Π ο λ ιτ ια ν ο ύ κ α ι δ ά σ κ α λ ο ς του Λ έ ο ν τ α του Γ. Έ γ ιν ε διευθ υντή ς τη ς β ιβ λ ιο θ ή κ η ς τω ν Μ ε δ ίκ ω ν στη Φ λ ω ρ εν τία κ α ι ύ σ τερ α επ ίσ κ ο π ο ς Ν ο υ κ ε ρ ία ς ω ς το θ ά να τό του το Έ γ ρ α ψ ε το μ εγάλο Λεξικό της ελληνικής -γλώσσας με βάση τα λ ε ξ ικ ά τη ς Σ ο ύ δ α ς, του Ε υ σ τα θ ίο υ, του Μ ο σ χ ό π ο υ λ ο υ, του Θ ω μ ά Μ ά γ ισ τ ρ ο υ κ α ι του Μ εγ ά λ ο υ Ε τυ μ ο λο γικ ο ύ (M a g n u m E tym o lo g ic u m ), που τυ π ώ θ η κε στην Ρ ώ μ η το ) Βασίλειος Α' (9^ αι. μ,χ.) Β υ ζα ν τιν ό ς αυ τοκρ ά το ρα ς , ιδ ρ υ τή ς τη ς α π ο κ α λ ο ύ μ εν η ς Μ α κ ε δ ο ν ικ ή ς δυνα σ τεία ς. Π ρ ο γ ρ α μ μ ά τισ ε μ ία α να θ εώ ρ η σ η τη ς Ιο υ σ τιν ιά ν εια ς Ν ο μ ο θ ε σ ία ς, το έργο αυτό όμ ω ς έ μ ειν ε η μ ιτε λ ές, α π ο τέλ εσ ε ό μ ω ς τη β ά ση γ ια τ α Βασιλικά. Α ρ χ ικ ά εκ δ ό θ η κ ε Ο Π ρόχειρος Νόμος, σε 40 Τ ίτ λ ο υ ς με τ ις σ π ου δα ιότερ ες δ ια τά ξεις τη ς α σ τικ ή ς δ η μ ό σ ια ς ζω ή ς. Ε ίν α ι α μ φ ι λ εγό μ ενο α ν ε π ί τω ν ημερώ ν του εκ δ ό θ η κ ε κ α ι η α π ο κ α λ ο ύ μ εν η Επαναγωγή των νόμω ν η οπ ο ία σ το ιχ ειο θ ετεί τ ις σ χ έσ εις μ ετα ξύ κ ο σ μ ικ ή ς κ α ι ε κ κ λ η σ ια σ τικ ή ς εξο υ σ ία ς. Τ έ λ ο ς δύο π α ρ α ιν ε τ ικ ά έρ γα Κεφάλαια Π αραινετικά κ α ι Ετέρα παραίνεσις πρ ος το γ ιο του, θα π ρ έπ ει ν α π ρ ο έρ χ ο ν τα ι από ά λ λ ο συγγραφέα.

116 128 29) Βασίλειος ο Μέγας ( μ.χ.) Π α τέρ α ς κ α ι ά γ ιο ς της Ε κ κ λ η σ ία ς, ένα ς α π ό το υ ς Τ ρ ε ις Ιεράρχες, έγινε επ ίσ κοπ ο ς σ τη ν Κ α ισ α ρ ε ία τη ς Κ α π π α δ ο κ ία ς. Δ ια κ ρ ίθ η κ ε γ ια το α υ σ τη ρό του ή θος κ α ι τ ις α σ κ η τικ ές τά σ ε ις του κ α ι σ τερ έω σ ε τη ν ορ θόδοξη δ ι δ α σ κα λ ία, όπω ς αυτή διαμορφ ώ θηκε από το Μ έ γ α Α θ α ν ά σ ιο. Έ γ ρ α ψ ε έρ γα δ ο γμ α τικά, α σ κ η τικ ά, ο μ ιλ ίε ς κ α ι επ ισ το λ ές. Α π ό τα σ υ γγρ ά μ μ α τά του δ ια κ ρ ίν ο ν τα ι ο ι Όροι, η Πραγματεία προς τους Ν έους κ α ι ο ι Ομιλίαι θ ' εις την Εξσήμερον. Π λ ο ύ σ ιο υ π ή ρ ξε κ α ι το φ ιλα νθρ ω π ικό του έργο. Ίδρυσε τη Β α σ ιλ ε ιά δ α, σ υ γκρ ότη μ α φ ιλα νθ ρ ω π ικώ ν ιδ ρ υ μ ά τω ν μ ε π ρ ο σ ω π ικό μονα χούς κ α ι τους διέθ εσε την π α τρ ικ ή του π ερ ιο υ σ ία. 30) Βηρωσ(σ)ός (305 au π.χ.) Κ α τα γ ό τα ν από τη Β α β υ λ ώ να κ α ι υ π ή ρ ξε ιε ρ έ α ς του Μ α ρ δ ο ύ κ (Β ά α λ ). Α ρ γ ό τε ρ α έζη σ ε σ τη ν Κ ω. Τ ο έργο του Βαβυλωνισκά ε ίν α ι γρ α μ μ ένο στα ελ λ η ν ικ ά κ α ι το έχ ε ι α φ ιερ ώ σ ει σ το β α σ ιλ ιά Α ν τ ίο χ ο Α ' κ α ι π ρ α γ μ α τεύ ε τα ι τη ν εποχή από τη ν π ρ ο ϊσ το ρ ία μ έχρ ι το θ ά να το του Μ εγ ά λ ο υ Α λ ε ξάνδρου. Τ ο έργο αυτό, αν κ α ι σ ώ θ η κ α ν μόνο α π ο σ π ά σ μ α τά το υ, μετέφερε στον ελ λ η ν ικ ό κό σ μ ο μ ερ ικ ές φ ιλο σ ο φ ικές π α ρ α δ ό σ εις, που θεω ρ ού ντα ι π α νά ρ χα ιες. 31) Βλαστάρης Ματθαίος (14^ au μ,χ.) Ιερομόναχος κ α ι κα νονολόγος. Έ ζ η σ ε κ υ ρ ίω ς στη μονή Ισ α ά κ σ τη Θ ε σ σ α λο νίκη κ α ι στο Ά γ ιο όρος. Ε λ ά χ ισ τ α σ τ ο ιχ ε ία υ π ά ρ χου ν γ ια τη ζω ή του. Τ ο 1335 έγραψ ε το έργο Σύνταγμα κατά στοιχείον των εμπεριειλημμένω ν απασών υποθέσεων τοις ιεροίς και θείοις κανόσι, ποιηθέν τε άμα και συντεθέν τω εν ιερομονάχοις ελαχίστω Ματθαίω Βλαστάρει, που τον έκα νε γνω σ τό. Τ ο έργο δ ια ιρ ε ίτ α ι σ ε 24 μέρη κ α ι έ χ ε ι κ α τ α τ ά ξε ι σ ε αυτό με α λφ α β η τική σ ειρ ά όλη τη β υ ζα ντινή ε κ κ λ η σ ια σ τ ικ ή ν ο μ ο θ εσ ία. Ε ίν α ι ένα είδ ο ς νο μ ικ ο ύ λ εξικ ο ύ. Ο Β λ ά σ τ α ρ η ς στο σ ύ ν τα γ μ ά του χ ρ η σ ιμ ο π ο ί η σ ε τις π ρ ο ηγο ύμ ενες ν ο μ ο κ α ν ο ν ικ ές σ υ λ λ ο γ ές του Ζ ω ν α ρ ά κ α ι του Β α λ σ α μ ώ ν α κα θ ώ ς επ ίσ η ς κ α ι του Φ ω τίο υ. Τ ο έργο αυτό μ ετα φ ρ ά σ τη κε σ τα σ έρ β ικ ά σ τα β ο υ λγά ρ ικα κ α ι σ τα ρ ώ σ ικ α. Ά λ λ ο γνω σ τό έργο του ιε ρ ομόναχου που έχ ε ι εκδοθ εί ε ίν α ι ο Έλεγχος της πλάνης των Λατίνων. Π ο λ λ ά ά λ λ α έρ γα του ε ίν α ι α νέκδ οτα. 32) Βλάχος Γεράσιμος (1605/ μ,χ.) Έ λ λ η ν α ς λ ό γ ιο ς, φ ιλόσοφος κ α ι θεολόγος, που κ α τα γ ό τα ν α π ό το Χ ά ν δ α κ α τη ς Κ ρ ή τη ς. Έ χ ε ι ν α ε π ιδ ε ίξε ι π λ ο ύ σ ιο σ υγγρ αφ ικό έργο. Έ γ ρ α ψ ε π ο λ λ ά φ ιλοσοφ ικά, φ ιλο λο γικά κ α ι θ εο λ ο γ ικ ά σ υ γγρ ά μ μ α τα, α π ό τα ο π ο ία όμ ω ς τα π ερ ισ σ ό τερ α π α ρ α μ ένο υ ν α νέκδ ο τα. Ε κ λ έ χ τ η κ ε Μ η τ ρ ο π ο λ ίτη ς Φ ιλα δ έλ φ εια ς το 1679.

117 129 33) Βόηθος ο Σιδώνιος (2ος au π.χ.) Σ τω ϊκ ό ς φ ιλόσοφος, μαθητής το υ Δ ιο γ έ ν η το υ Β α β υ λ ώ νιο υ. Ο Β ό η θ ο ς α ν ή κ ει σ τους εκπροσώ πους της Μ έ σ η ς Σ τ ο ά ς, που τρ οπ οπ ο ίη σ α ν τα δ ι δάγμ α τα τη ς π α λ α ιό ς κ α ι ο ίδ ιο ς φ α ίνετα ι ν α επ η ρ εά σ τη κ ε από τ α κ ο σ μ ο λ ο γ ικ ά κ ρ ιτή ρ ια του Α ρ ισ το τέλ η. Α σ χ ο λ ή θ η κ ε κ υ ρ ίω ς μ ε τη φ υσική θεω ρ ία, τη ν α σ τρ ο νο μ ία κ α ι τη μ ετεω ρ ο λ ο γ ία κ α ι ανα φ έρ ο ντα ι ω ς έρ γα του τα Π ερί φύσεως, Π ερί ειμαρμένης κ α ι έν α υ π ό μ ν η μ α σ τα Φαινόμενα του Άρστου. 34) Βρυέννιος Ιωσήφ ( μ.χ.) Β υ ζα ν τιν ό ς θεολόγος κ α ι συγγραφ έας. Γ ια τη ζω ή του ο ι π λη ρ οφ ορ ίες ε ίν α ι ελά χισ τες. Α π ό το 1381 ω ς το 1401 π ρ ο σ π ά θ η σ ε ν α ρ υ θ μ ίσ ει δ ιά φορα ε κ κ λ η σ ια σ τικ ά ζητή μ α τα τη ς Κ ρ ή τ η ς κ α ι ν α εν ισ χ ύ σ ει το υς ο ρ θ ό δο ξο υς που β ρ ίσ κοντα ν στο ν η σ ί. Α ν ά λ ο γ η α π ο σ το λή του α ν α τέθ η κ ε κ α ι γ ια την Κ ύ π ρ ο. Ο Β ρ υ ένν ιο ς εκ τιμ ή θ η κ ε ιδ ια ίτ ε ρ α από τον α υ το κρ ά το ρ α Μ α ν ο υ ή λ Π α λ α ιο λ ό γ ο κ α ι το Π α τ ρ ια ρ χ ε ίο. Ω ς π ο λ έμ ιο ς τη ς ένω σ η ς τω ν εκ κ λ η σ ιώ ν σ τράφ ηκε με τρ εις Διαλέξεις κ α ι 21 λό γο υ ς κ α τά τη ς λ α τ ιν ι κ ή ς δ ιδ α σ κ α λ ία ς π ερ ί τη ς εκπ ο ρ εύ σ εω ς του Α γ ίο υ Π ν εύ μ α το ς. Ε π ίσ η ς έ χ ε ι γρ άψ ει μ ια σ ε ιρ ά Π α νη γ υ ρ ικ ώ ν Λ ό γ ω ν, ε π ίσ η ς τα Κεφάλαια επτάκις επτά, μ ία π ερ ικο π ή σ υλλογώ ν τω ν ιε ρ α π ο σ το λ ικ ώ ν του κ η ρ υ γμ ά τω ν σ τη ν Κ ρ ή τη, κα θ ώ ς κ α ι πο λυ ά ρ ιθ μ ες επ ισ το λ ές. 35) Γαβριήλ Φιλαδέλφειας ( μ,χ.) Μ η τ ρ ο π ο λ ίτ η ς Φ ιλα δ έλφ εια ς, το π ρ α γ μ α τικ ό του ό νο μ α ή τα ν Σ εβ ή ρ ο ς. Σ π ο ύ δ α σ ε σ τη ν Π ά δ ο β α κ α ι κ α τείχ ε μ εγ ά λ α ε κ κ λ η σ ια σ τ ικ ά κ α ι δ ιο ικ η τ ι κ ά α ξιώ μ α τα. Ε π ίσ η ς έχ ει ν α ε π ιδ ε ίξ ε ι π λ ο ύ σ ιο συ γγραφ ικό έργο. Δ ιά φ ο ρα από τα έρ γα του είν α ι: Συνταγμότιον περί τω ν αγίων και ιερώ ν μυστηρίων, Κατά των λεγόντων του ορθοδόξους της Ανατολικής εκκλησίας υιούς κακώ ς..., Έκθεσις κατά των αμαθώ ς λεγόντω ν και παρανόμω ς διδασκόντων, Λ όγος εις την επάνοδον του λειψ άνου του ίω άννου του Χρυσοστόμου, Ακολουθεία εις Μ άρκον τον Ευγενικόν, Λ όγος περί ιεροσύνης. 36) Γαληνός ( μ.χ.) Σ π ο υ δ α ίο ς Έ λ λ η ν α ς γ ια τρ ό ς κ α ι φ ιλόσοφ ος τη ς α ρ χα ιό τη τα ς. Έ κ α ν ε έ ρευνες στη ν φ υ σ ιολογία, α να το μ ία, φ α ρ μ α κ ο λ ο γ ία κ α ι φ ιλοσοφ ία. Ε π ε ιδ ή ο ι φ λ ο σ ο φ ικ ές του ιδ έες ή τα ν σύμφ ω νες μ ε τη χ ρ ισ τια ν ικ ή α ντίλη ψ η τη ς εποχής το έργο του έγινε δεκτό α π ό τ ις ε κ κ λ η σ ια σ τ ικ έ ς α ρ χές. Ο ύ τ ε το έ ν α τρ ίτο δεν σ ώ θη κε από τα έρ γα το υ, που ξεπ ερ ν ά ν ε τα 250. Σ η μ α ν τ ικ ό τερο έργο του ο Προτρεπτικός εττί ιατρικήν, σ το ο π ο ίο α ν τλ ε ί α π ό τον Π ο σ ειδ ώ ν ιο.

118 130 37) Γερμανός Α' Κων/πόλεως ( μ.χ.) Γενν ή θ η κ ε στην Κ ω νσ τα ντινο ύ π ο λη. Ε κ λ έ χ τ η κ ε το 706 μ η τρ ο π ο λίτη ς Κ υ ζίκ ο υ κ α ι το 715 π α τρ ιά ρ χη ς Κ ω ν σ τα ν τιν ο υ π ό λ εω ς. Ε ρ γ ά σ τη κ ε γ ια την κα τα π ο λέμ η σ η των α ιρ έσ εω ν, α ν α θ εμ α τίσ τη κ ε από τη Σ ύ ν ο δ ο της Ιέρειας (754), α λλ ά δ ικ α ιώ θ η κ ε στη Ζ 'Ο ικ ο υ μ ε ν ικ ή Σ ύ νο δ ο. Υ π ή ρ ξ ε έ να ς από τους πρω ϊμ ότερους π ο λ έμ ιο υ ς της Ε ικ ο ν ο μ α χ ία ς. Ε ίν α ι συχνά δύ σ κολος ο δ ια χω ρ ισ μ ός μ ετα ξύ τω ν έρ γω ν του Γερ μ α νο ύ του Α ' κ α ι του Γερ μ α νο ύ του Β '. Π α ρ ό λ αυτά σ το ν ίδ ιο π ρ έπ ει ν α α νή κο υ ν τα έργα Π ερί όρω ν ζωής, Π ερί αιρέσεων και συνόδω ν κ α ι το σ η μ α ν τικ ό τα το Ιστορ ία εκκ/.ησιαστική και μυστική θεω ρία. 38) Γρηγόριος Θεολόγος ή Ναζιανζηνός ( μ.χ.) Ά γ ιο ς από τους μεγάλους Π α τέρ ες της Ε κ κ λ η σ ία ς, ο επ ο ν ο μ α ζόμ εν ο ς Θ εο λ ό γ ο ς. Έ γ ιν ε επ ίσ κοπ ο ς Σ α σ ίμ ω ν το 372 κ α ι π α τρ ιά ρ χη ς Κ ω ν σ τ α ν τ ι νο υ π ό λεω ς το 380. Α ν κ α ι φ ίλος της ζω ή ς τω ν μοναχώ ν, ε ίν α ι ο πλέον δ ό κιμ ο ς χ ρ ισ τια ν ό ς συγγραφ έας κ α ι π ο ιη τή ς της επ οχή ς του, ε ξ ο ικ ε ιω μ έ ν ο ς με ό λ α τα ρ η τορ ικά υφ ο λο γικά μέσ α. Α π ό τα έργα του σ ώ θ η κ α ν 45 ΟμΟΑες σ ε διάφ ορα θέματα, όπω ς ο π ερ ίφ η μ ος Λόγος περί φυγής. Ε π ίσ η ς Π οιήματα εν μ έρ ει θεο λο γικά κ α ι α υ το β ιο γ ρ α φ ικ ά κ α ι τέλο ς τα Επιγράμματα που α π οτελούν το Η ' Β ιβ λ ίο της Ε λ λ η ν ικ ή ς Α ν θ ο λ ο γ ία ς (A n th o lo - g ia Palatina). Ο ι 245 Επιστολές ε ίν α ι π λ ο ύ σ ιε ς σ ε αποφ θέγματα. Μ ε γ ά λ η ή τα ν κ α ι η συμ β ολή του στη δια μ όρ φ ω σ η τω ν Ο ρ θ ό δ ο ξω ν δογμ ά τω ν. 39) Γρηγόριος Θεσσαλονίκης ή Παλαμάς ( μ,χ.) Β υ ζα ν τιν ό ς θεολόγος, ο ο π ο ίο ς γ εν ν ή θ η κ ε σ τη ν Κ ω ν σ τα ν τιν ο ύ π ο λ η. Τ ο 1334 α ν έλ α β ε τη ν υ π ερ ά σ π ισ η του μ υ σ τικ ισ τικ ο ύ κ ιν ή μ α το ς του Η σ υ χ α σμ ού, ενα ν τίο ν του λ ό γ ιο υ μ ονα χού Β α ρ λ α ά μ του Κ α λ α β ρ ο ύ. Τ ο 1346 χειρ ο το ν ή θ η κ ε α ρ χιεπ ίσ κ ο π ο ς Θ ε σ σ α λ ο ν ίκ η ς. Γ ύ ρ ω σ το 1335 δ η μ ο σ ίευ σ ε δύο π ρ α γ μ α τείες π ερ ί της εκ π ο ρ εύ σ εω ς το υ Α γ ίο υ Π ν εύ μ α το ς μ ε τίτλ ο Λόγοι αποδεικτικοί περί της εκπορεύσεως του Α γίου Πνεύματος. Α ν έ π τ υ ξ ε γ εν ικ ά μ ια π λ ο ύ σ ια συγγραφ ική δ ρ α σ τη ρ ιό τη τα που π ερ ιλ α μ β ά ν ει π έρ α από τ ις 61 Ο μ ιλ ίε ς, μ ία ερ μ η ν εία του Δ ε κ ά λ ο γ ο υ, 150 Κεφάλ.αια φυσικός ηθικά και θεολογικά μ ία Έ κ θ ε σ η τη ς π ρ α κ τικ ή ς, α σ κ η τικ ή ς κ α ι μ υ σ τικ ή ς δ ιδ α σ κ α λ ία ς, το Εγκώμιο στον Πέτρο Αθωνίτη, τρ εις Τ ρ ιά δ ε ς Π ερί των ιερών ησυχαζόντων I. II, Έλεγχος των συμβαινόντω ν άτοπων. Τ έ λ ο ς ε ξ α ί ρ ετα θ εω ρ ού ντα ι τα έργα του: Ο μολογία της Πίστεως, Θεοφάνης, κα θ ώ ς κ α ι πο λυ ά ρ ιθ μ ες πο λ εμ ικ ές π ρ α γ μ α τείες κ α ι επ ισ το λ ές. Μ ε τ ά το ν θ ά να τό του α να κη ρ ύ χτη κε άγιος. 40) Γρηγόριος Νύσσης ( μ.χ.) Π α τέρ α ς τη ς εκ κ λ η σ ία ς, αδελφ ός του Μ ε γ ά λ ο υ Β α σ ιλ ε ίο υ, α ν ή κ ε ι σ το ν κύ κ λο τη ς Κ α π π α δ ο κ ία ς. Α π έ κ τ η σ ε χ ρ ισ τ ια ν ικ ή κ α ι γ εν ικ ή π α ιδ ε ία κ α ι

119 131 μ ελέτησε τη φ ιλοσοφ ία του Π λά τω ν α. Κ ή ρ υ τ τ ε το ν μ ο να χικ ό κ α ι παρθε- ν ικ ό βίο κ α ι προσπάθησε ν α σ υ γ κ ερ ά σ ει τη χ ρ ισ τια ν ικ ή π ίσ τη μ ε το ν ν ε οπ λατω νισ μ ό. Κ υ ρ ιό τερ α έργα: Γένεσις, Ομιλία εις το Άσμα Ασμάτων, Βίος Μωυσέως. 41) Δαμάσκιος ( μ,χ.) Έ λ λ η ν α ς ν εο π λα τω νικ ό ς φ ιλόσοφος, ο τελ ευ τα ίο ς σ χο λ ά ρ χη ς τη ς Π λ α τω νική ς Α κ α δ η μ ία ς. Δ ιετέλ εσ ε επ ίσ η ς κα θ η γη τή ς ρ η το ρ ικ ή ς κ α ι φ ιλο σ ο φίας στην Α λ ε ξ ά ν δ ρ εια. Α ν έπ τυ ξε π λ ο ύ σ ια συγγραφ ική δ ρ α σ τη ρ ιότη τα. Έ ρ γ α του: Απορίαι και λύσεις περί των πρώτων αρχών, τα Παράδοξα, Π ερί αριθμού και τόπου και χρόνου, Εις τον Π λάτωνος Παρμενίδη απορίαι και λύσεις, όπω ς επ ίσ η ς κ α ι σ χ ό λ ια σ το υ ς Π λ α τω ν ικ ο ύ ς δ ια λό γο υ ς Φίληβος, Τιμαίος, Φαίδων, Αλκιβιάδης κ α ι σ ε Α ρ ισ τ ο τ ε λ ικ ά έρ γα όπ ω ς τα Μ ε τεωρολογικά, Π ερί ουρανού κ.α. Τ έ λ ο ς έγραψ ε μ ία Βιογραφία του κ α θ η γητή κ α ι π ρ οκατόχου του Ισίδω ρου Α λ ε ξ ά ν δ ρ ε ια ς. 42) Δημήτριος Φαληρεύς ( π.χ.) Α θ η ν α ίο ς π ο λ ιτικ ό ς κ α ι φ ιλόσοφος, εκ π ρ ό σ ω π ο ς τη ς π ερ ιπ α τη τικ ή ς σ χ ο λή ς. Μ α θ η τ ή ς του Θ εόφ ρ α σ του κ α ι οπ α δ ό ς τη ς μ α κ εδ ο ν ικ ή ς μ ερ ίδ α ς. Α π ό τα έρ γα του τα ο π ο ία π ρ α γ μ α τεύ ο ν τα ι φ ιλο λο γικ ά, φ ιλοσ οφ ικά, ισ το ρ ικ ά κ α ι σ υ ν τα γ μ α τικ ά θέμ α τα, σ ώ θ η κ α ν μ ό νο α π ο σ π ά σ μ α τα σ ε ά λ λ α β ιβ λ ία, τα ο π ο ία έχουν σ υ γκεντρ ω θ εί σ ε ένα τόμο. Τ α α π ο σ π ά σ μ α τα α υτά α ντισ το ιχο ύ ν στους τίτλο υ ς Π ερί τύχης, Π ερί γήρως, Π ερί καιρού, Π ερί γάμου, Π ερί πίστεως, Π ερί ρητορικής, Π ερί ονείρων, Πολίτικοι, Στρατηγικά. 43) Δημήτριος Χλωρός18 44) Δημόκριτος ο Αβδηρίτης ( π.χ.) Α τ ο μ ικ ό ς φ ιλόσοφ ος κ α ι επ ισ τή μ ο ν α ς, εγ κ υ κ λ ο π α ιδ ισ τή ς κ α ι μ α θ η τή ς του Λ εύ κ ιπ π ο υ. Κ α τ ά τη ν π α ρ ά δ ο σ η τα ξίδ εψ ε π ο λύ κ α ι ερ γ ά σ τη κ ε μ ε το υς Αιγ ύ π τ ιο υ ς γεω μ έτρες. Κ α τ α π ιά σ τ η κ ε μ ε ό λ ες τ ις τό τε γ νω σ τές π ε ρ ιο χές τη ς επ ισ τή μ η ς. Μ ε τη ν δ ιδ α σ κ α λ ία του τρ ο π ο π ο ιεί κ α τ ά β ά θο ς τ ις ελ εα τικ ές θ έσ εις. Δ έ χ ε τα ι ό τ ι το ον υ π ά ρ χ ει ό σ ο κ α ι το μη ον. Ε π ίσ η ς δ ί δα σ κε π ε ρ ί τη ς συνθέσεω ς το υ σ ύ μ π α ντο ς α π ό «άτομα». Α π ό τ α π ο λ υ ά ρ ιθ μ α έργα του σ ώ θ η κα ν μόνο λ ίγ α α π ο σ π ά σ μ α τα. 45) Διάδοχος Φωτικής (5^ οα. μ.χ.) Κ λ η ρ ικ ό ς κ α ι συγγραφέας, ο ο π ο ίο ς χ ειρ ο το ν ή θ η κ ε το 457 επ ίσ κ ο π ο ς Φ ω τική ς. Σ τ ο έργο του α σ χ ο λ ή θ η κ ε μ ε τ α π ρ ο β λ ή μ α τα τη ς ο υ σ ία ς του θεού, τη ς φ ύσεω ς, τω ν α γγέλω ν κ α ι τω ν α νθρώ πω ν. Έ γ ρ α ψ ε μ ία επ ιτο μ ή 18Δεν βρέθηκαν στοιχεία για την ταυτότητά του.

120 132 του πνευ μ α τικο ύ βίου, με τίτλο: Κ εφάλαια πρακτικά γνώσεως και διακρίσεως πνευματικής, όπου πα ρ ά τη ν α π ο δοχή μ εγάλου μέρους τω ν ιδ εώ ν τω ν Ε υ χ ιτώ ν, δ ια χ ω ρ ίζει σ ε ο ρ ισ μ έ ν α σ η μ ε ία τη θέση του α π ό τη δ ιδ α σ κ α λ ία τους. 46) Δικαίαρχος ( π.χ.) Φ ιλόσοφ ος από τη Μ εσ σ ή νη τη ς Σ ικ ε λ ία ς, οπ α δός τη ς Π ε ρ ιπ α τη τικ ή ς σχολής, μαθητής του Α ρ ισ το τέλ η. Α π ό τα έρ γα του σ ώ ζο ν τα ι ελ ά χ ισ τα αποσ π ά σ μ α τα, ενώ υπάρχουν ε λ ά χ ισ τα σ το ιχ εία γ ια τη ζω ή του. Έ ρ γ α του θεω ρούνται: Βίος Ελλάδος (η π ρ ώ τη ισ το ρ ία του ελλ η νικ ο ύ π ο λ ιτ ι σμού), Πολιτείαι, Τριπολιτικός, Π ερί ψυχής, Π ερί ανθρώπων φθοράς, Εις Τροφωνίου Κατάβσσις, Π ερίοδος Γης, Επτά σοφοί, Πυθαγόρας, Αλκαίος, Πλάτων. 47) Διογένης Κυνικός (4ος au π.χ.) Έ λ λ η ν α ς φ ιλόσοφος, ιδρυτής τη ς φ ιλο σ οφ ία ς τω ν Κ υ ν ικ ώ ν, κα τα γ ό τα ν από τη ν Σ ιν ώ π η του Π όντου. Υ π ή ρ ξ ε μ α θ η τή ς του Α ν τισ θ έν η. Π ερ ιφ ερ ό - ταν σ χεδόν γυμ νός κ α ι κ ο ιμ ό τα ν σ ε ένα π ιθ ά ρ ι κά τω από τη ν Α κ ρ ό π ο λ η. Δ ια κ ρ ιν ό τα ν γ ια το σ α ρ κ α σ τικό π ν εύ μ α του κ α ι δή λω νε «π ολίτη ς του κ ό σμου». Α π ό τα έργα του Διάλογοι, Τραγωδίες, δεν σ ώ θ η κε σχεδ ό ν τίπ ο τα. 48) Διογένης Λαέρτιος (3 ** au μ,χ.) Α ρ χ α ίο ς Έ λ λ η ν α ς συγγραφ έας μ ια ς β ιο γ ρ α φ ικ ή ς ισ το ρ ία ς τη ς α ρ χ α ιο ε λ λ η ν ικ ή ς φ ιλοσοφ ίας, με τίτλο: Βίοι και γνώμαι τω ν εν φιλοσοφία ευδοκιμησάντων και των εν εκάστη αιρέσει αρεσκόντων εν επιτόμω συναγωγή. Τ ο υ λ ικ ό του εκ τίθ ετα ι χ ω ρ ίς κ α μ ιά κ ρ ιτ ικ ή. 49) Διόδωρος ο Σικελιώτης (1** au π.χ.) Ε ίν α ι ο συγγραφ έας μ ια ς ελ λ η ν ικ ή ς Χ ρ ο ν ο γ ρ α φ ία ς με τίτ λ ο Βιβλιοθήκη, η ο π ο ία α ρ χ ίζε ι από τη ν π ρ ώ ιμ η μ υ θ ικ ή επ οχή κ α ι φ τάνει μ έ χ ρ ι τη ν κ α τάληψ η τη ς μ εγά λη ς Β ρ ε τα ν ία ς α π ό το ν Κ α ίσ α ρ α κ α ι ε κ θ έτει α π ό κ ο ιν ο ύ τη ν Ε λ λ η ν ικ ή μ ε τη Ρ ω μ α ϊκ ή ισ το ρ ία. Α π ό τα 40 β ιβ λ ία σ ώ θ η κ α ν α κ έ ρ α ια μόνο τα ) Διονύσιος Αλικαρνασσεύς (60 π.χ. -7μ.Χ.) Έ λ λ η ν α ς ισ το ρ ικ ό ς κ α ι κ ρ ιτικ ό ς. Υ π ο σ τ ή ρ ιξ ε το ν α ττικ ισ μ ό κ α ι υ π ή ρ ξε η θ ικο λό γο ς σ τη ν α ξιο λ ό γ η σ η του π ερ ιεχ ο μ έν ο υ. Έ γ ρ α ψ ε θ εω ρ η τικ ά σ υ γ γ ρ ά μ μ α τα κ α ι μονογραφ ίες κ ρ ιτ ικ ή ς τη ς λ ο γ ο τεχ ν ία ς, Π ερί συνθέσεω ς ο νομάτων, Π ερ ί ρητορικής, Ρω μαϊκή Α ρχαιολογία, Υπέρ πολιτικής φ ιλοσ ο φίας προς τους κατέχοντας αυτήν αδίκως.

121 133 51) Διονύσιος Αρεοπαγίτης (6<>ςαιώνας μ.χ.) Ψ ευδώ νυμο γ ια έναν από τους σ π ο υ δα ιότερ ου ς χ ρ ισ τια ν ο ύ ς συγγραφ είς. Σ τ α έργα του τα χ ρ ισ τια ν ικ ά δό γμ α τα σ υ γ κ ερ ά ζο ν τα ι με ν εο π λ α τω νικ ές δ ιδ α σ κ α λ ίες ω ς υποδομή ενός μ υ σ τικο ύ θ εϊκο ύ κράτους. Μ ε ρ ικ ά από τα έργα του είν α ι: Π ερί μυστικής θεολογίας, Επιστολαί (1-11), Π ερί της ουρανίου ιεραρχίας, Π ερί της εκκλησιαστικής ιεραρχίας κ α ι Π ερί θείων ονομάτων. 52) Διονύσιος Θράξ ( π.χ.) Α λ ε ξα ν δ ρ ιν ό ς γρ α μ μ α τικό ς, που κα τα γ ό τα ν α π ό τη Θ ρ ά κ η. Ή τ α ν μ α θη τής του Α ρ ίσ τα ρ χ ο υ κ α ι δ ίδ α ξε σ τη ν Ρόδο κ α ι την Ρώ μη. Σ η μ α ν τικ ό τερ ο έργο του ε ίν α ι η Τέχνη Γραμματική, η ο π ο ία α π ο τελ εί την βάση ό λω ν τιον ευ ρ ω π α ϊκώ ν έργων γ ια τη γ ρ α μ μ α τικ ή. Ε π ίσ η ς ε ίν α ι ο συγγραφ έας του έργου Εισαγωγικοί κανόνες του Θεοδοσίου, σ ύ γγρ αμ μ α στο ο π ο ίο σ τη ρ ί- χθ η κε η σ χ ο λ ικ ή εκπ α ίδ ευσ η μ έχρ ι τον 14 α ιώ να. 53) Εμπεδοκλής ο Ακραγαντινός ( π.χ.) Α ρ χ α ίο ς Έ λ λ η ν α ς φ υσικός φ ιλόσοφ ος κ α ι γ ια τρ ό ς, από τους σ η μ α ν τικ ό τερους π ρ ο σ ω κρ α τικού ς. Ή τ α ν από το υ ς πρώ τους που έδω σ ε ιδ ια ίτερ η π ρ οσ οχή στην π ο ιο τικ ή σύνθεση του κ ό σ μ ο υ. Υ π ο σ τ ή ρ ιξ ε ό τι γ ια τα π ά ντα υ π ά ρ χ ει μ ία δ ια ρ κ είς α λλ α γ ή. Κ υ ρ ιό τ ε ρ α έρ γα του ε ίν α ι τα Π ερί φύ- σεως κ α ι Καθαρμοί, από τα ο π ο ία ό μ ω ς δ ια σ ώ θ η κ α ν μόνο α π ο σ π ά σ μ α τα. 54) Επιγένης (1^ αι. μ.χ.) Α σ τρ ο λ ό γ ο ς κ α ι μ α θ η μ α τικό ς από το Β υ ζ ά ν τ ιο, έ χ ε ι γ ρ ά ψ ει το Π ερί των χα λδα ϊκώ ν μαθηματικών. 55) Επίκουρος ( π.χ.) Υ λ ισ τ ή ς φ ιλόσοφος. Ίδρυσε σ τη ν Α θ ή ν α, ομ ώ νυ μ η σ χο λή κ α ι δ ίδ α ξ ε ό τι ο ά νθρ ω π ος π ρ έπ ει ν α έχ ει σ κ ο π ό του τη ν π ν ευ μ α τικ ή η δο νή. Η η θ ικ ή του φ ιλοσοφ ία επ η ρ έα σ ε ο λ ό κ λ η ρ η τη ν ρ ω μ α ϊκ ή φ ιλοσοφ ική σ κέψ η. Α πό τα έρ γα του σ ώ ζο ν τα ι τρ εις δ ιδ α κ τικ έ ς επ ισ το λ ές π ρ ο ς το ν Η ρ ό δ ο το, το ν Π υ θ ο κ λ έα κ α ι τον Μ ε ν ο ικ έ α, 37 β ιβ λ ία α π ό το έργο του Π ερί (ρύσεως, ο Κ ανώ ν κ α ι 40 Κύριαι Δόξαι μ ε α ξιο π ρ ό σ ε κ τες γνώ μ ες. 56) Επιφάνιος Κύπρου ( μ,χ.) Α ρ χ ιε π ίσ κ ο π ο ς Κ ύ π ρ ο υ κ α ι ά γ ιο ς τη ς ε κ κ λ η σ ία ς μας. Α σ χ ο λ ή θ η κ ε α π ό ν εα ρ ή η λ ικ ία μ ε τη ν φ ιλοσ οφ ία κ α ι γ ν ώ ρ ιζε π έντε γ λώ σ σ ες. Γ ια ν α π ο λ ε μ ή σ ε ι το υς α ιρ ετικ ο ύ ς "έγραψε το έρ γο Αγκυρωτός κ α ι το Π ανάριον, όπου α να φ έρ ετα ι σ ε 80 π ερ ίπ ου α ιρ έ σ ε ις. Ε κ τ ό ς α π ό π ο λ λ ά ε κ κ λ η σ ια σ τ ικ ά έρ γ α έγραψ ε κ α ι ια τρ ικ ά, εξο ρ κ ισ μ ο ύ ς γ ια α ρ ρ ώ σ τιες κ α ι το ν π ερ ίφ ημ ο Φυσιολόγο. Τ α έρ γα του Ε π ιφ ά ν ιο υ μ ετα φ ρ ά σ τη κα ν π ρ ώ τα σ τα λ α τ ιν ικ ά,

122 134 ενώ η ελλ η νο λα τινικ ή έκδοσ η α π ό το Δ ίο Π ε τά β ιο έγινε σ το Π α ρ ίσ ι (1622) κ α ι στη Λ ιψ ία (1682). 57) Ερατοσθένης ( π.χ.) Φ ιλό λο γο ς, γεω γράφ ος, α σ τρ ο νό μ ο ς, φ ιλόσοφ ος με π λ α τω ν ικ ές κ α ι σ τω ικ ές επ ιδ ρ ά σ εις. Α π ό το 235 π.χ. δ ιετέλ εσ ε διευθυντής τη ς μ εγ ά λ η ς Β ιβ λ ιο θ ή κ η ς της Α λ εξά ν δ ρ εια ς. Ε ξ α ίρ ε τ ο ς ερ μ η νευ τή ς του Ο μ ή ρ ο υ κ α ι συγγραφέας, ή τα ν ο πρώ τος που έδ ω σ ε σ το ν εα υ τό του τον χ α ρ α κ τη ρ ι σ μ ό «φ ιλόλογος». Α π ό τα έρ γα του που σώ θηκαν' πολύ λ ίγ α γ ν ω ρ ίζου μ ε γ ια τους Κσταστερισμούς, που π ρ α γ μ α τεύ ο ν τα ι εικ ό ν ες κ α ι θρ ύ λου ς τω ν α σ τέρ ω ν κ α ι τα Γεωγραφικά, που π ερ ιλ α μ β ά ν ο υ ν π λο ύ σ ια γεω γρ α φ ικά σ το ιχ εία τη ς επ οχή ς του. 58) Ερμής Τρισμέγιστος (τέλος 3ου αι. μ.χ.) Α π ό ένα ν α ιγ υ π τια κό κλά δ ο της Ν εο π υ θ α γ ο ρ ικ ή ς κ α ι Π λ α τω ν ικ ή ς σ χ ο λ ή ς πρ οήλθα ν, καθώ ς (ραίνεται, τα π ερ ισ σ ό τερ α α π ό τα σ υ γ γ ρ ά μ μ α τα που μας πα ρ α δό θ η κα ν μ ε το ό νο μ α του Ε ρ μ ή Τ ρ ισ μ έγ ισ το υ. Α π ό τον τίτλ ο της πρώ τη ς από τις 18 π ρ α γ μ α τείες, ό λ η η σ υ λλο γή ο ν ο μ ά ζετα ι Ποιμάντωρ. Κ α ι εδώ π ρ ο β ά λ λ ει το β α σ ικ ό γ ν ώ ρ ισ μ α τη ς σ χ ο λ ή ς α υ τή ς, η προσ π ά θ εια ν α γ εμ ίσ ο υ ν το χ ά σ μ α α ν ά μ ε σ α σ το ν κ ό σ μ ο κ α ι τη θ εό τη τα μ ε ενδ ιά μ εσ α όντα. Β α σ ικ ό τους κ ίν η τρ ο ό μ ω ς μ ο ιά ζ ε ι ν α ε ίν α ι η υ π ε ρ ά σ π ι ση της εθ νικ ή ς κ α ι πρώ τα της α ιγ υ π τια κ ή ς λ α τρ εία ς τω ν θ εώ ν έν α ν τι στον χρ ισ τια ν ισ μ ό, που τη ν ίκ η του τη θ εω ρ ο ύ σ α ν σ χεδόν α να π ό τρ επ τη. 59) Ερμογένης (β' μισό 2ου au π.χ.) Έ λ λ η ν α ς α ρ χιτέκτο να ς. Έ χ τ ισ ε το ν α ό τη ς Ά ρ τ ε μ η ς Λ ευ κ ο φ ρ υ ή ν η ς σ τη Μ α γ ν η σ ία, του Δ ιο νύ σ ο υ στην Τ έ ω κ α ι τον ν α ό του Α ν ώ τερ ο υ Γ υ μ ν α σ ί ου της Π ερ γά μ ο υ. Έ γ ιν ε γνω σ τό ς γ ια τ ις κ α ιν ο το μ ίε ς του σ το ν ιω ν ικ ό ρυθμό, τις ο π ο ίες εκθ έτει σε σ υ γ γ ρ ά μ μ α τά του. 60) Εύδοξος ο Κνίδιος ( π.χ.) Έ λ λ η ν α ς μ α θ η μ α τικό ς, α σ τρ ο νό μ ο ς, γεω γράφ ος κ α ι φ ιλόσοφ ος. Μ α θ η τή ς κ α ι σ υνεργά τη ς του Α ρ χ ύ τ α κ α ι του Π λ ά τ ω ν α σ τη ν Α κ α δ η μ ία, α π ό τον οπ ο ίο επ η ρ εά σ τη κ ε κ α ι δια μ ό ρ φ ω σ ε τ ις δ ικ ές του φ ιλο σ ο φ ικές α π ό ψ εις. Έ ρ γ α του: Π ερί Αναλογιών, Φαινόμενα, Ηθική. 61) Ευθύμιος Μοναχός ( l l 0*5au μ.χ.) Μ ο ν α χ ό ς κ α ι έμ π ισ το ς του α υ το κ ρ ά το ρ α Α λ έ ξ ιο υ Α ' Κ ο μ ν η ν ο ύ σ τη ν Κ ω ν/πολη. Τ ο π ρ α γμ α τικό του ό ν ο μ α ε ίν α ι Ζ ιγ α β η ν ό ς ή Ζ ιγ α δ η ν ό ς Ιω άννη ς. Τ ο σ η μ α ν τικ ό τερ ο έργο του ε ίν α ι η Π ανοπλία δογματική, σ το ο π ο ίο α ν α ιρ εί ό λ ες τ ις α ιρ έσ εις σ ε 28 τίτλο υ ς. Τ α π ερ ισ σ ό τερ α α π ό τα επ ιμ έ- ρ ους κε ίμ ε ν α που φ έρουν το ό ν ο μ α το υ Ε υ θ υ μ ίο υ εν τά σ σ ο ν τα ι σ ε κ ά π ο ιο

123 135 κεφ ά λα ιο της Πανοπλίας. Σ π ο υ δ α ίες ε π ίσ η ς ε ίν α ι ο ι εξη γ η τικ ές του ερ γα σίες. 62) Ευκλείδης ο Μεγαρεύς ( π.χ.) Ιδρυτής της περίφ ημης Μ ε γ α ρ ικ ή ς σ χολή ς. Α ρ χ η γ ό ς της «ερ ισ τική ς» ή «διαλεκτική ς» φ ιλοσοφίας. Α π ό το έργο του σ ώ θη κα ν μόνο τα Στοιχεία, που αναφ έρεται στην επ ιπ εδ ο μ ετρ ία, την α ρ ιθ μ η τικ ή, τους ά λο γο υ ς α ρ ιθ μούς κ α ι τη στερ εομ ετρ ία, τα Δεδομένα, που α π οτελούν μ ια εισ α γω γή στη γεω μ ετρ ική ανάλυση κ α ι τα Οπτικά, που π ρ α γμ α τεύ ετα ι την δ ιά δ ο σ η κ α ι τον κα το π τρ ισ μ ό του φωτός, π ο λ λ ά ά λ λ α όμ ω ς έργα του έχουν χαθ εί. 63) Ευριπίδης ( π.χ.) Έ ν α ς από τους μεγαλύτερους τρ α γ ικ ο ύ ς π ο ιη τές της α ρ χα ιό τη τα ς. Έ γ ρ α ψε 88 δ ρ α μ α τικ ά έργα, από τα ο π ο ία σ ώ θ η κα ν 19: Βάκχαι, Ηλεκτρα, Ικέτιδες, Ιππόλυτος, Ιφιγένεια εν Αυλίδι, Ιφιγένεια εν Ταύροις, Ιων, Μήδεια^ Ορέστης, Τρωάδες, Φοίνισσαι κ.α. Στα έρ γα του δ ια κ ρ ίν ει κ α ν είς επ ιδ ρ ά σ εις της σ ο φ ισ τική ς κ α ι της ρ η το ρ ικ ή ς. 64) Ευσέβιος Καισαρείας ( μ.χ.) Ε κ κ λ η σ ια σ τ ικ ό ς συγγραφ έας κ α ι ισ το ρ ικ ό ς. Θ εω ρ είτε ο π α τέρ α ς τη ς ε κ κ λ η σ ια σ τικ ή ς ισ το ρ ία ς, λόγω του έργου του Εκκλησιαστική Ιστορία, σ το οπ οίο π α ρ ο υ σ ιά ζει τα γεγο νό τα α π ό τη ν γέννη σ η του Χ ρ ισ τ ο ύ ω ς τ ις μ έ ρες του. Σ τ ο συγγραφ ικό του έρ γο π ερ ιλ α μ β ά ν ο ν τα ι ερ γα σ ίες σ τη ν κ ρ ιτ ι κή κ α ι ερ μ η ν εία τη ς Α γ ία ς Γ ρ α φ ή ς α π ο λ ο γ η τικ ά έρ γα κ.α. όπ ω ς, η Ευαγγελική προπαρασκευή, Ευαγγελική σπόδειξις, Εις τον β ίο ν Κωνσταντίνου, Αρχαίω ν μαρτύρων συναγωγή, Κ αθόλου στοιχειώσης εισαγωγή, Π ερί εκκλησιαστικής θεολογίας. 65) Ευστάθιος Θεσσαλονίκης ( μ.χ.) Λ ό γ ιο ς μ η τρ οπ ολίτη ς, θ ρ η σ κ ευ τικ ό ς κ α ι π ν ευ μ α τικ ό ς α ν τιπ ρ ό σ ω π ο ς τη ς β υ ζα ντινή ς εποχής. Τ ο 1175 ε κ λ έ χ θ η κ ε μ η τρ ο π ο λ ίτη ς Θ ε σ σ α λ ο ν ίκ η ς. Ω ς αυτόπ τη ς τω ν θλιβερ ώ ν γεγο νό τω ν σ υνέγρ α ψ ε το Ιστορία της αλώ σεω ς της Θεσσαλονίκης υπό των Νορμανδών. 66) Ευστράτιος Νίκαιας ( μ,χ.) Υ π ή ρ ξ ε μα θη τή ς του Ιω άννη Ιτα λο ύ κ α ι π ο λ έ μ ιο ς τω ν Α ρ ε ια ν ώ ν. Σ χ ο λ ία σ ε τα Η θ ικ ά Ν ικ ο μ ά χ ε ια σ τη ν Εξήγησις κ α ι το ΞΓ β ιβ λ ίο τω ν Α ν α λ υ τικ ώ ν του Α ρ ισ το τέ λ η σ το Υπόμνημα. Έ γ ρ α ψ ε επ ίσ η ς ένα έρ γο Π ερί ορισμού του Είναι, π λη θώ ρ α π ρ α γ μ α τειώ ν κ α τά τω ν Λ α τ ίν ω ν κ α ι τω ν Α ρ μ ε ν ίω ν, α λ λ ά κ α ι Π ερί της προσκυνήσεως των εικόνω ν κατά του Λ έοντα Χαλκηδόνος. Ό τα ν κ α τη γο ρ ή θ η κ ε α ν α κ ά λ εσ ε στο έργο του Εξομολόγησις τ ις π λά νες του π ερ ί του π ρ ο σ ώ π ο υ του Χ ρ ισ τ ο ύ, π α ρ ό λ α α υ τ ά ε κ

124 136 θρονίστηκε. Γ ν ω ρ ίζου μ ε επ ίσ η ς κ α ι μ ία μ ετεω ρ ο λο γ ικ ή -ασ τρ ο ν ο μ ικ ή του πραγματεία. 67) Εφραίμ Σύρος ( μ.χ.) Π α τέρ α ς τη ς εκ κ λη σ ία ς, ιδρ υτή ς τη ς «Σ χο λ ή ς τω ν Π ερσώ ν». Α ν έ π τ υ ξ ε μεγάλη δράση κα τά τω ν α ιρ έσ εω ν. Σ τ α έρ γα του ερ μ η νεύ ει τη ν Π α λ α ιά κ α ι τη ν Κ α ιν ή Δ ια θ ή κ η. Τ α σ υ γ γ ρ ά μ μ α τά του ε ίν α ι κ α τά τω ν α ιρ έσ εω ν, α σ κη τικά, λ ειτο υ ρ γ ικ ά κ α ι Ύ μ ν ο ι. 68) Ζήνων ο Κιτιεύς ( π.χ.) Ιδρυτής τη ς Σ το ά ς, τη ς σ χολή ς τω ν Σ τ ω ϊκ ώ ν φ ιλοσόφων. Δ ο υ λ εύ ο ν τα ς μεθοδικότερα τα θ έμ α τα της π α λ α ιό τερ η ς φ ιλοσοφ ίας, δ ιά ρ θ ρ ω σ ε π ρ ώ το ς αυτός το σύνολο της ύ λη ς της σ ε τρ ε ις ενό τη τες, τη Λ ο γ ικ ή, τη Φ υ σ ικ ή κ α ι τη ν Η θ ικ ή. Τ ο συγγραφ ικό έργο του Ζ ή ν ω ν α ήταν π ο λύ π λευ ρ ο κ α ι εκτεταμ ένο όμ ω ς έγινε γνω σ τό μ ό νο από μ ε ρ ικ ά α π ο σ π ά σ μ α τα κ α ι μ α ρ τυρίες μεταγενέστερω ν συγγραφ έω ν. Α π ό τα σ υ γγρ άμ ατά του τα σ η μ α ν τικ ό τερ α ήτα ν τα: Π ερί του όλου, Π ερί φύσεως, Π ερί ορμής, Π ερί παθών, Πολιτεία, Π ερί νόμου, απομνημονεύματα Κ ράτψ ος Ηθικά κ.τ.λ. 69) Ζωροάστρης ή Ζαρατούστρα (600 αιώνα π.χ.) Ιδρυτής του ζω ρ ο α σ τρ ισ μ ο ύ, ιρ α ν ικ ή -π ε ρ σ ικ ή θ ρ η σ κ εία που δ έ χ ετ α ι δύο θεούς. Ο ζω ρ ο α σ τρ ισ μ ό ς επ έδ ρ α σ ε π ά νω στο χ ρ ισ τια ν ισ μ ό κ α ι π ιο φ ανερ ά σε ο ρ ισ μ ένες α ιρ έσ εις του. 70) ΗλίαςΈκδικος (11^ ή 12^ αι. μ.χ.) Β υ ζα ν τιν ό ς π ο ιη τή ς, μελω δός κ α ι κ ή ρ υ κ α ς. Ά φ η σ ε μ ία π ρ α γ μ α τεία, η ο π ο ία α ναφ έρ ετα ι σ τη ν π ν ευ μ α τικ ή ζω ή. Φ α ίν ε τ α ι να έχει ε π η ρ εα σ τεί α π ό τους Σ τω ϊκ ο ύ ς. 71) Ηρακλείδης ο Ποντικός (4^ αιώνας π.χ.) Α ρ χ α ίο ς Έ λ λ η ν α ς φ ιλόσοφος, μ έλ ο ς τη ς π α λ α ιό ς Α κ α δ η μ ία ς το υ Π λ ά τ ω να. Α σ χ ο λ ή θ η κ ε με τη φ υσική, τη γ ρ α μ μ α τικ ή, τη ρ η το ρ ική, τη ν ισ τ ο ρ ία, τη λογοτεχνία, τη μ ο υ σ ική κ α ι τη ν α σ τρ ο λ ο γ ία. Έ γ ρ α ψ ε π ο λ λ ά έρ γα με την μορφή π ρ α γμ α τεία ς κ α ι κ α τά το π ρ ό τυ π ο του Π λ ά τω ν α. Κ υ ρ ιό τ ε ρ α έργα του τα Π ερί των εν άδου, Π ολιτικώ ν Υπόμνημα. 72) Ηράκλειτος ο Εφέσιος ( π.χ. ) Έ ν α ς από το υς Ίω νες φ ιλοσόφους. Π ίσ τ ε υ ε ό τ ι τα π ά ντα σ τη ν ζω ή μ ετα β ά λ λο ντα ι κ α ι ό τ ι η.μεταβολή α υ τή ε ίν α ι η α ιτ ία της ύ π α ρ ξή ς το υς. Τ ις θεω ρίες του αυτές τ ις δια τύ π ω σ ε σ το έργο του Π ερί Φύσεως. Τ ο ύφ ος του ήταν α ρ κ ετά δυσ νόητο, γ ι αυτό κ α ι ο ι σ ύ γχρ ο νο ί του το ν ο ν ό μ α ζα ν

125 137 «σκοτεινό φιλόσοφο». Τ α έρ γα του κ α τα σ τρ ά φ η κα ν κ α ι μας έχουν απο- μ είν ει μόνο αποσπάσματα. * 73) Ησίοδος (μεταξύ 8ου και 7ου αι. π.χ.) Έ λ λ η ν α ς π ο ιη τή ς κ α ι επ α γ γελ μ α τία ς ραψ ω δός, φ ημισμένος εκ π ρ ό σ ω π ο ς του δ ιδα κτικο ύ έπους. Γ ια τη ζω ή του δεν έχο υ μ ε π ο λλές π λη ρ οφ ο ρ ίες. Α π ό τα έργα του, τα ο π ο ία σ ώ θ η κ α ν α κ έ ρ α ια, ξεχω ρ ίζου ν η Θ εογονία κ α ι το Έργα και Ημέραι. 74) Ησύχιος Πρεσβύτερος ο Ιεροσολυμίτης (δ05 au μ.χ.)* Ε κ κ λ η σ ια σ τικ ό ς συγγραφ έας. Υ π ή ρ ξ ε ρ ή τορ α ς κ α ι α λ λ η γ ο ρ ικ ό ς ερ μ η νευ τή ς της Α γ ία ς Γραφ ής. Έ ρ γ α του ε ίν α ι Υπομνήματα, Γλώσσαι, Εκκ/.ησιαστική Ιστορία κ α ι Λεξικόν. 75) Ηφαιστίων (2ος αιώνας μ.χ.) Ο σ η μ α ν τικ ό τερ ο ς από το υς γ ρ α μ μ α τικ ο ύ ς τη ς α ρ χα ιό τη τα ς που α σ χ ο λ ή θη κα ν με τη ν μ ετρ ική, κ α τά γ ετα ι α π ό τη ν Α λ ε ξ ά ν δ ρ ε ια. Σ τ ο έρ γο του Π ερί μέτρων που σ ώ θη κε σ ε επ ιτο μ ή, μ α ς δ ίν ε ι π ο λύ τιμ ες π λ η ρ ο φ ο ρ ίες γ ια την μ ετρ ική τω ν α ρ χα ίω ν. Τ ο έρ γο α υ τό έ χ ε ι γραφ εί α π ο κ λ ε ισ τ ικ ά γ ια σ χο λική χρή σ η. 76) Θαλάσσιος (7ος au μ.χ.) Ιερέας κ α ι η γούμενος μ ια ς μ ο νή ς σ τη Λ ιβ ύ η. Ή τ α ν φ ίλος του Μ ά ξ ιμ ο υ του Ο μ ο λο γη τή κ α ι υ π ή ρ ξε όπ ω ς κ α ι ε κ είν ο ς α να νεω τή ς του β υ ζα ν τιν ο ύ μ υ σ τικισ μ ού. Μ α ς άφησε τέ σ σ ερ εις Εκατοντάδες Π ερί αγάπης και εγκράτειας και της κατά νουν πολιτείας, μ ία σ υ λ λο γή α φ ορισ μ ώ ν π ε ρ ί τη ς ζω ή ς τω ν κ λη ρ ικώ ν, η ο π ο ία κ α ι α ν ή κ ε ι σ τα ά ρ ισ τ α π ρ ο ϊό ν τα τη ς φ ιλ ο λ ο γ ία ς κ λη ρ ικώ ν τη ς εποχής. 77) Θαλής ο Μιλήσιος ( π.χ. ) Φ η μ ισ μ ένο ς Έ λ λ η ν α ς σοφ ός κ α ι φ ιλόσοφ ος, έν α ς α π ό τους επ τά σοφ ούς. Γενν ή θ η κ ε στη Μ ίλ η τ ο, όπ ου ίδ ρ υ σ ε τη ν Ιω νική σ χο λή κ α ι δ ίδ α ξ ε τη ν επ ισ τη μ ο νικ ή σκέψ η, δ ια χ ω ρ ίζο ν τα ς τη φ ιλο σ οφ ία από τη θ ρ η σ κ ε ία κ α ι ερ μ η νεύοντα ς τον κό σ μ ο κ α ι τ α φ α ινό μ ενα του μ ε τη λ ο γ ικ ή. Θ ε μ ε λ ιω τ ή ς τη ς ελ λ η ν ικ ή ς α σ τρ ο νο μ ία ς κ α ι γ εω μ ετρ ία ς. Ε ίν α ι α μ φ ίβολο το α ν δ η μ ο σ ίευσ ε τη δ ιδ α σ κ α λ ία του σ ε κ ά π ο ιο σ ύ γγρ α μ μ α. 78) Θεμίστιος ( μ.χ.) Β υ ζα ν τιν ό ς φ ιλόσοφός, ένα ς α π ό το υ ς σ ο φ ισ τές του 4ου α ιώ ν α π ο υ ε ίχ ε μεγάλη επ ιρ ρ οή. Δ ίδ α ξ ε φ ιλο σ οφ ία κ α ι ρ η το ρ ικ ή σ τη ν Κ ω ν σ τα ν τιν ο ύ π ο λη κ α ι δ ιετέλ εσ ε σ ύ μ β ου λος β υ ζα ν τιν ώ ν α υ τοκρ α τό ρ ω ν. Μ ετέ φ ρ α σ ε κ α ι υ π ο μ νη μ ά τισ ε τ α εξή ς έρ γα του Α ρ ισ τ ο τ έ λ η : Αναλυτικά Ύστερα, Φυσικά,

126 138 Π ερί ψυχής, Π ερί ουρανού κ α ι σ το Ι Ζ ' τω ν Μετά τα Φυσικά. Ε π ίσ η ς έ γραψ ε 34 λόγους που π ερ ιέχο υ ν σ π ο υ δ α ίες ισ το ρ ικ ές πληροφ ορίες. 79) Θέογνις (6^ au π.χ.) Έ λ λ η ν α ς ποιη τή ς. Α π ό τα έρ γα του σ ώ θ η κ ε μ ία σ υ λλο γή, από δύο β ιβ λ ία με 700 περίπου δ ίσ τιχα μ ε π ο λ ιτ ικ ά κ α ι ερ ω τικ ά θέματα. Η π ο ίη σ ή του ε ίχ ε διδ α κτικό κ α ι σ υ μ β ο υ λ ευ τικ ό χ α ρ α κ τή ρ α κ α ι γ ι αυτό δ ιδ α σ κ ό τα ν σ τα σ χο λεία. 80) Θεόδοτος (2ος αιώνας μ,χ.) Ο επω νομ α ζόμ ενος γνω σ τικός. Α ιρ ε τ ικ ό ς συγγραφ έας, α ν ή κ ε ι σ τη ν α ν α το λικ ή μ ερ ίδ α της σ χο λή ς του Ο υ α λ έ ν τιο υ. Ε ίν α ι γνω σ τός α π ό τη ν σ υ λ λογή χω ρίω ν του Κ λ η μ έν τα του Α λ ε ξ α ν δ ρ ιν ο ύ, η ο π ο ία έ χ ε ι τον τίτλ ο Εκ των του Θεοδότου και της ανατολικός καλούμενης διδασκαλίας κατά τους ουαλεντίνου χρόνους επίτομαί. Α πό τα 86 α π ο σ π ά σ μ α τα τη ς σ υ λ λ ο γ ή ς ο Θ έο δ ο το ς α ναφ έρεται σ ε 4 μόνο, α λ λ ά α π ό τ α έρ γα του π ρ ο έρ χ ο ν τα ι π ο λύ π ερ ισ σ ότερ α. 81) Θεοδώρητος Κύρου (α' μισό 5ου au μ.χ.) Έ λ λ η ν α ς εκ κ λ η σ ια σ τικ ό ς σ υγγρ αφ έα ς που κ α τα γό τα ν α π ό τη ν Α ν τ ιό χ ε ια. Ε ρ μ ή ν ευ σ ε π ο λλά έργα (ψ α λμ ο ύς, επ ισ το λ ές) κ α ι έγραψ ε π ο λ λ ά ά λ λ α. Κ α τα δ ικ ά σ τη κ ε από την Ε ' Σ ύ ν ο δ ο ω ς α ιρ ετικ ό ς. Τ α έρ γα του υ π ή ρ ξα ν σ η μ α ντική πηγή γνώ σ η ς γ ια τη ν ε κ κ λ η σ ία τη ς Α ν τ ιό χ ε ια ς. Τ ο π ιο σ π ο υ δ α ίο α π ο λο γη τικ ό του έργο ε ίν α ι η Ελλήνω ν θεραπευτική παθημάτων. Ε π ίσ η ς μ α ς έχ ε ι αφή σ ει μ ία Εκκλησιαστική Ιστορία, όπου σ υ ν εχ ίζον τα ς α π ό ε κ ε ί που σ τα μ ά τη σ ε ο Ε υ σ έ β ιο ς, π ρ α γ μ α τεύ ετα ι τ α έτη κ α θ ώ ς κ α ι τα έρ γα Ερμηνευτικά της Α γία ς γραφής, Αιρετικής κακομυθίας επιτομή, Φ ιλόθεος ιστορία. 82) Θεόδωρος Φιλόσοφος (α μισό 7ου au μ,χ.) Ιερ ομ όνα χος στη μ ο να σ τική π α ρ ο ικ ία κ ο ν τά σ τη Ρ ά ίθ ώ τη ς Χ ε ρ σ ο ν ή σ ο υ του Σ ιν ά. Α ρ γ ό τερ α έγινε η γ ο ύ μ εν ο ς α υ τού του μ ο να σ τικ ο ύ σ υ ν ο ικ ισ μ ο ύ κ α ι τέλ ο ς επ ίσ κ ο π ο ς τη ς π ό λ η ς Φ α ρ ά ν. Υ π ή ρ ξ ε ο π ρ ώ το ς σ π ο υ δ α ίο ς ε κ π ρ όσ ω π ος του Μ ο ν ο θ ελ η τισ μ ο ύ. Λ ό γ ω τη ς π ο λ υ μ ά θ ειά ς του έ λ α β ε το π α ρ ω νύ μ ιο «Φ ιλόσοφος». Ε ίν α ι ο σ υγγραφ έας ενό ς έργου μ ε το ν τίτ λ ο Προπαρασκευή. Από το ν ίδ ιο π ρ ο έρ χ ετα ι ίσ ω ς κ α ι το έργο D e seeds, α κ ό μ η μ α ς έχουν δ ια σ ω θ εί α π ο σ π ά σ μ α τα μ ια ς ε π ισ το λ ή ς κ α ι μ ια ς σ υ λ λ ο γ ή ς π α τερ ικ ώ ν χω ρίω ν. /Λ 83) Θεόφιλος Σύριος (β' μισό του2ου au μ.χ.) Ο τελευ τα ίο ς από τους π ιο σ η μ α ν τικ ο ύ ς α π ο λο γη τές. Δ ιε τέ λ ε σ ε α ρ χ ιε π ί σ κο π ο ς Α ν τ ιό χ ε ια ς. Σ η μ α ν τικ ό τερ ο έργο του ε ίν α ι το Π ρος Αυτόλυκον

127 139 (1,2,3). Γ ια πρώτη φ ορά σ υ να ντά κ α ν ε ίς σ το ν Θ εό φ ιλο τον όρ ο «τριας», γ ια την Α γ ία Τρ ιά δ α κ α ι την ιδ έα της θ εο π νευ σ τία ς της Κ α ιν ή ς Δ ια θ ή κ η ς. 84) Θεόφραστος ( π.χ.) Α ρ χ α ίο ς Έ λ λ η ν α ς φ ιλόσοφος κ α ι επ ισ τή μ ο ν α ς, εταφανής εκπ ρ ό σ ω π ο ς τη ς Π ερ ιπ α τη τικ ή ς σ χολή ς. Δ ιε τέ λ ε σ ε διευθ υ ντή ς του «Λ υκείου». Τ ο σ η μ α ντικό τερ ο έργο του ε ίν α ι ο ι Η θικοί Χαρακτήρες όπου π ερ ιγρ ά φ ει 30 α ν θρώ πινους χαρ α κτή ρ ες. Α π ό τα έρ γα το υ, Φυτών αιτίαι, Π ερί φυσικών ιστοριών κ α ι Π ερί αισθήσεων σ ώ ζο ν τα ι μ ερ ικ ά α π ο σ π ά σ μ α τα. Τ έ λ ο ς το έργο του Φυσικών δόξαι έγινε θ εμ ελ ιώ δ ες γ ια τη μ ετα γενέσ τερ η δ ο ξο - γραφ ία. 85) Θεοφύλακτος ( ll05 au μ.χ.) Α ρ χ ιεπ ίσ κ ο π ο ς Α χ ρ ίδ α ς. Υ π ή ρ ξ ε μ α θ η τή ς του Ψ ελλο ύ σ τη ν Κ ω ν/π ο λη, χρ η μ ά τισ ε π αιδαγω γός του γιο υ του α υ το κ ρ ά το ρ α Μ ιχ α ή λ Ζ ' κ α ι δ ιετέ- λ εσ ε κ λ η ρ ικ ό ς του κα θ εδρ ικο ύ να ο ύ. Ε κ τ ό ς α π ό τα ε κ κ λ η σ ια σ τ ικ ά του καθή κοντα, α σ χο λή θ η κε κ α ι με τη συγγραφ ή υ π ο μ νη μ ά τω ν σ τα Ε υ α γ γ έ λ ια, σ τις Π ρ ά ξε ις κ α ι σ τις επ ισ το λ ές τω ν Α π ο σ τ ό λ ω ν κ α ι π ο λ υ ά ρ ιθ μ α ά λ λ α συγγρ άμ μ α τα επ ισ το λές, ο μ ιλ ίε ς κ α ι εγκ ώ μ ια. Τ έ λ ο ς θ α π ρ έ π ε ι ν α μνημονευτούν η Παιδεία βασιλική, ο δ η γ ίες σ το υ ς μαθητές, έν α ς Π α ν η γ υ ρ ικό ς Λ ό γ ο ς στον α υ τοκρ ά το ρ α Α λ έ ξ ιο Α ' Κ ο μ ν η ν ό κ α ι Π ο ιή μ α τ α. 86) Ιάμβλιχος ( μ,χ.) Ν εο π λ α τω ν ικ ό ς φ ιλόσοφος μ α θ η τή ς κ α ι σ τη ν σ υ ν έχεια α ν τίπ α λ ο ς του Π ορφ ύριου. Σ υ νένω σ ε το ν ν εο π λ α τω ν ισ μ ό μ ε τη ν θεουργία. Κ υ ρ ιό τ ε ρ α έργα τα, Συναγω γή των πυθαγόρειω ν δογμάτων, Π ερ ί αιγυπτιακώ ν μ υ στηρίων, Βίος Πυθσγόρου, Προτρεπτικός, Π ερ ί μυστηρίων, Λόγοι Π ροτρεπτικοί εις Φιλοσοφίαν. Μ ε τον Ιά μ β λ ιχ ο ε γ κ α τα λ είπ ε ι ο Π λ α τ ω ν ισ μ ό ς το.δ ρ όμ ο τη ς α υ σ τη ρ ή ς επ ισ τη μ ο σ ύ ν η ς, η ο π ο ία ε ίχ ε τη ρ η θ εί α κ ό μ α κ α ι από τον Π λω τίνο. 87) Ιγνάτιος Θεοφόρου (Ι05 αι. μ.χ.) Π α τέρ α ς τη ς εκ κ λ η σ ία ς κ α ι θεολόγος. Ο ι Επιστολές του, η α υ θ εν τικ ό τη τα τω ν ο π ο ίω ν α μ φ ισ β η τείτα ι γ ια π ο λ λ ά χ ρ ό ν ια, α π ο τελο ύ ν έξο χ ο λ ο γ ο τε χ ν ικ ό μ νη μ είο, π α ρ έχο ντα ς σ η μ α ν τικ έ ς π λη ρ ο φ ο ρ ίες γ ια τη ν μορφ ή τη ς πρώ της εκ κ λ η σ ία ς. 88) Ιερόθεος ( Ι0*5αιώνας μ.χ.) Ο πρώ τος σύμφ ω να μ ε μ ία πα ρ ά δ ο σ η, επ ίσ κ ο π ο ς Α θ η ν ώ ν. Ή τ α ν μορφ ω μένος κ α ι ευ γενή ς Α θ η ν α ίο ς Α ρ ε ο π α γ ίτ η ς. Ο ι σ υ ν α ξα ρ ισ τές α ναφ έρ ο υν ό τ ι ο α π ό σ το λο ς Π α ύ λ ο ς το ν κ α τή χ η σ ε σ το χ ρ ισ τια ν ισ μ ό. Δ ιά δ ο χ ο ς κ α ι

128 140 μαθητής του ή τα ν ο Δ ιο ν ύ σ ιο ς ο Α ρ εο π α γ ίτη ς α ν κ α ι η π α ρ ά δο σ η αυτή α μ φ ισ β η τείτα ι από ά λλ ες πηγές. 89) Ιουλιανός Παραβάτης (4 * αι. μ.χ.) Ρ ω μ α ίο ς α υτοκρ ά τορα ς , που α π ο κ λή θ η κ ε Α π ο σ τά τη ς α π ό τη ν ε κ κ λ η σ ία γ ια τ ί απέρριψ ε τον χ ρ ισ τ ια ν ισ μ ό κ α ι εισ ή γα γε μ ια ελ λ η ν ο ρ ω μ α ϊκή θ ρ η σ κ εία εμ π λο υ τισ μ ένη π ν ευ μ α τικ ά από το Ν εο π λ α τω ν ισ μ ό. Τ α έργα του τα έγραψ ε στα ε λ λ η ν ικ ά, από α υτά σ ώ θηκαν: Λόγοι, Ετπστολή προς την βουλήν και τον δήμον των Αθηναίων, μ ία α υ τοβ ιογρ α φ ική α π ολογη τική έκθεση, σ υ γγρ ά μ μ α τα κ α τά τω ν Κ υ ν ικ ώ ν, διάφ ορες ε π ισ το λές, Συμπόσιον, Κατά Γ σλιλαίω ν. 90) Ιουστίνος Βασιλέας (6^ αι. μ.χ.) Ο Α ' α υ τοκρ ά το ρ α ς του Β υ ζα ν τίο υ α π ό το 518 έω ς το 527. Γ ια τη δ ια κ υ βέρνηση της α υ το κρ α το ρ ία ς του ε ίχ ε ω ς στενό συνεργάτη του το ν ανη- ψ ιό του Ιουσ τια νια νό, τον οπ ο ίο λ ίγ ο π ρ ιν π εθ ά ν ει τον υ ιο θ έτη σ ε κ α ι τον α να κή ρ υ ξε α ν τιβ α σ ιλέα. Κ α τ ά τη δ ιά ρ κ ε ια τη ς β α σ ιλ εία ς του π έτυ χε ν α εκ χ ρ ισ τια ν ίσ ε ι τους λα ο ύ ς του Κ α υ κ ά σ ο υ, κ έρ δ ισ ε τη φ ιλία τω ν Α ιθ ιό - πω ν, υ π ο σ τή ρ ιξε τους ορ θο δό ξο υ ς κ α ι κ α τα δ ίω ξε τους μ ο νο φ υ σ ίτες κ α ι τους αιρ ετικ ο ύ ς. Π έτυ χε τη σ υ μ φ ιλίω σ η μ ε τη Δ υ τικ ή εκ κ λ η σ ία. 90) Ιουστίνος Φιλόσοφος ( μ,χ.) Μ έσ ω τη ς π λ α τω νικ ή ς φ ιλοσ οφ ία ς κ α τέ λ η ξε σ το ν χ ρ ισ τια ν ισ μ ό. Γ ύ ρ ω στο 165 υπ έσ τη μ α ρ τυ ρ ικό θ ά να το σ τη Ρ ώ μ η. Κ υ ρ ιό τ ε ρ α έρ γα το υ ο ι δύο Απολογίες, η πρώ τη α π ευ θ ύ νετα ι σ το ν α υ το κ ρ ά το ρ α Α δ ρ ια ν ό κ α ι η δ εύ τερη η π ιο σύντομ η σ τον α υ το κ ρ ά το ρ α Μ ά ρ κ ο Α υ ρ ή λ ιο, Δ ιάλογος προς Τρύφωνα κ α ι το Απολογία υπέρ τω ν χριστιανώ ν. Τ ο έργο Π αραίνεσις προς Έλληνας γ ια α ρ κετό δ ιά σ τη μ α α π ο δ ίδ ο ν τα ν λ α ν θ α σ μ έν α σ το ν Ιο υ σ τίνο. 91) Ιπποκράτης ο Χίος (2 μισό 5ου αι. π.χ.) Έ λ λ η ν α ς μ α θ η μ α τικό ς από τη Χ ίο. Ε ίν α ι ο συγγραφ έας του π ρ ώ το υ δ ιδ α κτικ ο ύ Ε γ χ ε ιρ ιδ ίο υ Μ α θ η μ α τικ ώ ν, σ το ο π ο ίο εκ θ έτει τα π ο ρ ίσ μ α τ α τη ς π υ θ α γόρ εια ς γεω μ ετρ ία ς. Τ ο τμ ή μ α το υ έργο π ο υ σ ώ θ η κε ε ίν α ι το μ ο να δ ικ ό α π ό σ π α σ μ α γ ια π ρ ο α λ εξα ν δ ρ ιν ά μ α θ η μ α τικά. 92) Ισοκράτης ( π.χ.) Μ α θ η τή ς του Γ ο ρ γ ία, ίδ ρ υ σ ε σ χο λ ή έντεχνη ς ρ η το ρ εία ς σ τη ν Α θ ή ν α κ α ι θ εω ρ είτα ι ο π ιο π ετυχημ ένος ρ ή το ρ α ς κ α ι ρ η το ρ ο δ ιδ ά σ κ α λο ς τη ς επ ο χή ς του. Ύ σ τ ε ρ α στράφ ηκε στη π ο λ ιτ ικ ή. Σ τ ο ν Α λ ικ α ρ ν α σ σ έ α α π ο δ ίδ ο ν τα ι 25 λ ό γ ο ι του σαν γ ν ή σ ιο ι, ό μ ω ς σ ώ ζο ν τα ι μόνο 21: Πανηγυρικός, Ευαγόρας, Αρεοπαγιτικός, Π ερί ειρήνης, Π ρος Φίλιππον, Παναθηναϊκός, Κατά των σοφιστών, Πλαχαϊκός, Π ερί αντιδόσεως. Σ ώ ζο ν τ α ι α κ ό μ η ε ν ν ιά Ε π ι-

129 141 * σ το λές του κ α ι ένα εγ χ ειρ ίδ ιο ρ η το ρ ικ ή ς, τα α π ο σ π ά σ μ α τα του οπ ο ίο υ ε ίν α ι αμφ ίβολης γνη σ ιότη τα ς. >. 93) Ιωάννης ο Ευαγγελιστής (Ιος π.χ μ.χ. αι) Α κ ο λ ο ύ θ η σ ε από νωρ ίς τον Χ ρ ισ τ ό κ α ι έζη σ ε α π ό κ ο ντά τα γ εγ ο νό τα τη ς ζω ή ς του. Υ π ή ρ ξ ε ίσ ω ς ο π ιο α γ α π η μ έν ο ς μ α θ η τή ς του Χ ρ ιτ ο ύ. Τ ο έργο που α π ο δίδ ετα ι στον Ιω άννη ε ίν α ι π ο λύ σ η μ α ν τικ ό, π ρ ό κ ειτα ι σ υ γ κ εκ ρ ι μένα γ ια την Αποκάλυψη κ α ι γ ια το Τέταρτο Ευαγγέλιο, το ο π ο ίο π ε ρ ι λ α μ β ά νει επ ίσ η ς κ α ι τρεις επ ισ το λές. 94) Ιωάννης Δαμασκηνός ( μ.χ.) Κ α τα γ ό τα ν από ευγενή χ ρ ισ τια ν ικ ή ο ικ ο γ έ ν ε ια εγκ α τεσ τη μ ένη σ τη ν π ε ρ ιοχή της α ρ α β ικ ή ς επ ικ ρ ά τεια ς. Μ π ο ρ ε ί ν α θ εω ρ η θ εί ω ς ο π ιο γ ν ή σ ιο ς εκπρόσ ω π ος μ ια ς σ υνεπούς χ α λ κ η δ ό ν ια ς θ εο λ ο γ ία ς. Ή τ α ν ο μ εγα λύ τερ ο ς θεολόγος τη ς εποχή ς του κ α ι έν α ς π ισ τό ς φ ρουρός της π α ρ ά δ ο σ η ς. Τ α σ υγγρ άμ μ α τά του α γ κ α λ ιά ζο υ ν το σ ύ νο λο τω ν το μ έω ν τη ς τό τε Θ ε ο λ ο γ ί ας. Τ ο κύ ρ ιο δο γμ α τικό έργο του ε ίν α ι η Πηγή γνώσεων, έ χ ε ι γ ρ ά ψ ει α κόμ η όμ ω ς, μ ία σ ύντομ η ισ τ ο ρ ία τω ν α ιρ έσ εω ν κ α ι μ ία Έ κδοσις ακριβής της ορθοδόξου πίστεως. Π α ρ ά λ λ η λ α υ π ά ρ χο υ ν κ α ι ά λ λ α μ ικ ρ ά δ ο γ μ α τι- κ ο -πο λ εμ ικ ά έρ γα όπω ς: Δ ια λ ε κ τ ικ ή, π ο λ λ ά Σ ύ μ β ο λ α π ίσ τεω ς, το μ ο να σ τικό μ υ θισ τόρ η μ α Βαρλαάμ και Ιωάσαφ Ω σ τ ό σ ο ιδ ια ίτ ε ρ α σ η μ α ν τικ ή υπ ή ρ ξε η σ υμβ ολή του σ τη ν ε κ κ λ η σ ια σ τ ικ ή π ο ίη σ η κ α ι μ ο υ σ ικ ή. Έ γ ρ α ψ ε πολυάριθμ ους «κανόνες». Θ ε ω ρ ε ίτ α ι επ ίσ η ς β α σ ικ ό ς σ υ ν τά κ τη ς τη ς ο κτω ήχου. 95) Ιωάννης Χρυσόστομος ( μ,χ.) Α π ό τους μεγαλύτερους ε κ κ λ η σ ια σ τικ ο ύ ς ρ ή το ρ ες κ α ι ο π ο λυ γρ α φ ότερ ο ς από τους Π α τέρ ες τη ς Ε κ κ λ η σ ία ς. Υ π ή ρ ξ ε μ α θ η τή ς του εθ ν ικ ο ύ σοφ ισ τή Λ ιβ ά ν ιο υ. Ω ς π α τρ ιά ρ χη ς Κ ω ν/π ό λεω ς δ ρ ο μ ο λ ό γ η σ ε α υ σ τη ρ ές μ ετα ρ ρ υ θ μ ίσ εις, κ ά τ ι που τον έκ α ν ε α ν τιδ η μ ο κ ρ α τικ ό. Τ ο συγγραφ ικό έργο του ε ίν α ι τερ ά σ τιο σε όγκο κ α ι π ο ιό τη τα κ α ι α π ο τ ε λ ε ίτ α ι από ο μ ιλ ίε ς, π ρ α γ μ α τείες κ α ι επ ισ τολές. 96) Ιώβ Μοναχός ( μ.χ.) Η γο ύ μ ενο ς τη ς μονής του Π ο τσ ά εφ (1651). Ο κ α τά κ ό σ μ ο Ιω ά ννη ς Γ έ λ ε - ζος, Ο υ κ ρ α νό ς σ τη ν κα τα γω γή, μ π ή κε ν έο ς στη μονή τη ς Ν το υ μ π έ ν κ α (Π ο λ ω νία ), στην ο π ο ία α ρ γό τερ α έγ ιν ε η γο ύ μ ενο ς. Δ ιω γ μ έν ο ς α π ό τη ν Ο υ ν ία, κατέφ υγε στο Π οτσα εφ. Ω ς η γ ο ύ μ ενο ς τη ς μ εγ ά λ η ς α υ τή ς μ ο νή ς δ ια δ ρ α μ ά τισ ε μετά.ϊη ν ένω σ η μ ε τη ν Ρ ώ μ η (1566), σ η μ α ίν ο ν τα ρόλο στην α π ο κα τά σ τα σ η της Ορ θ ό δ ο ξη ς ε κ κ λ η σ ία ς σ τη ν Ο υ κ ρ α ν ία, ιδ ίω ς χά- ρ ιν του τυπογραφ είου που εγκ α τέσ τη σ ε σ το μ ο να σ τή ρ ι. Ο ό σ ιο ς Ιώ β ά φησε μεταφ ράσεις κ α ι π ρ α γ μ α τείες κ α τά του π ρ ο τεσ τα ντισ μ ο ύ κ.α.

130 142 97) Ιώβιος Μοναχός (4^ αιώνας μ.χ.) Α π ο λ ιν α ρ ισ τή ς θεολόγος τον ο π ο ίο ο Λ ε ό ν τ ιο ς ο Β υ ζα ν τιν ό ς μ ν η μ ο ν εύ ει στο σύγγραμ μα Κεφαλ.αί Απολογίας σνασκευάζον κατηγορίας περί του ότι οι Απολινάρισταί εθεώρουν το σώμα ομοούσιον τη θεότητι του Λόγου. 98) Ιώσηπος Φλάβιος (37-95 μ,χ.) Ε β ρ α ίο ς ισ το ρ ικ ό ς κ α ι στρ α τη γός, γ εννη μ ένο ς σ τη ν Ιερ ουσ α λή μ. Π ρ ο ε ρ χότα ν από ιερ α τικ ή ο ικ ο γ έν εια κ α ι έτυχε σ η μ α ν τικ ή ς μόρφ ω σης, ή τα ν μ ά λ ισ τα ά ρ ισ το ς γνώστης τη ς ε λ λ η ν ικ ή ς γ λώ σ σ α ς. Α ν α δ είχ θ η κ ε σ ε έναν από τους σ η μ α ντικό τερ ο υ ς συγγραφ είς τη ς ελ λ η ν ισ τικ ή ς π ερ ιόδου κ α ι το έργο του σ υ νισ τά π ολύτιμ η π η γή γ ια την π ερ ίο δ ο αυτή. Σ τ α δύο μ εγ ά λ α έρ γα του, Ιουδαϊκή Αρχαιολογία κ α ι Ιουδαϊκοί πό/εμοι αναφ έρ θ ηκε κ α ι στο π ο λ ιτικ ό ή κο ινω ν ικ ό γ εγ ο νό ς που δ ια δ ρ α μ α τίσ τη κ ε σ τη ν Ιου δ αία, από την εποχή του Η ρώ δη του Α ', μ έχρ ι τη ν καταστροφ ή του Ν α ο ύ. 99) Καρνεάδης ( π.χ.) Α ρ χ α ίο ς 'Ε λ λ η ν α ς φ ιλόσοφος, δ ιευ θ υ ντή ς της Α κ α δ η μ ία ς σ τη ν Α θ ή ν α κ α ι ιδρυτή ς τη ς α π ο κα λο ύ μ ενη ς Ν έ α ς Α κ α δ η μ ία ς. Μ ε τον α ν τιδ ο γ μ α τισ μ ό κ α ι τη ν κ ρ ιτικ ή του α νέπ τυ ξε π ερ ισ σ ό τερ ο τ ις θ έσ εις του Α ρ κ ε σ ίλ α ο υ γνω σ τές ω ς «α κα δ η μ α ϊκός σ κ επ τικ ισ μ ό ς». 'Ο τι ξέρ ο υ μ ε γ ια τ ις α π ό ψ εις του ε ίν α ι α π ό τα κ είμ εν α τω ν μ α θ η τώ ν του. Θ εω ρ ή θ η κ ε θ εμ ελ ιω τή ς τη ς π ιθ α νο κρ α τία ς. 100) Κασσιανός Ιωάννης (4^-5^ au p.x.)cassianus Johannes Μ ο ν α χ ό ς κ α ι συγγραφέας α σ κ η τικ ώ ν έργων. 101) Κασσιόδωρος ( μ.χ.) (Φλάβιος Αυρήλιος) Ρ ω μ α ίο ς π ο λ ιτικ ό ς άνδρας κ α ι σ υγγραφ έας σ υ ρ ια κ ή ς κα τα γω γή ς. Τ ο 540 δ έχτη κε το μ ο να σ τικό σ χή μ α. Υ π ή ρ ξ ε το πρώ το π α ρ ά δ ειγ μ α π επ α ιδ ευ μ έ νο υ α νθ ρ ω π ισ τικο ύ μ ο να χισ μ ού. Ε π ίσ η ς π ή ρ ε σ π ο υ δ α ία δ η μ ό σ ια α ξ ιώ ματα. Κ υ ρ ιό τ ε ρ α έργα: Institutiones theologicae, Saeculares lectiones, Οδηγόν σπουδών των μοναχών, Chronica, Institutiones divinarum et humanarum rerum Π ράξεις Α ποστόλω ν, Π ερ ί ορθογραφίας, Εκκλησιαστική Ιστορία, Π ερί ψυχής, Υπομνήματα εις τους Ψαλμούς, τσς Επιστολός, τις Π ράξεις των Αποστόλων, την Αποκάλυψη κ.α. 102) Κλεάνθης ( π.χ.) Φ η μ ισ μ έν ο ς έλλ η να ς σ τω ικ ό ς φ ιλόσοφ ος, μ α θη τή ς του Ζ ή ν ω ν α σ τη ν Α θήνα, μ ετά το ν θ ά ν α ΐό του ο π ο ίο υ, διη ύ θ υ νε τη σ τω ική σ χολή. Π ρ ο ώ θ η σε τη σ τω ικ ή δ ιδ α σ κ α λ ία κ α ι έθ εσ ε τη ν α ρ χή ό τ ι με το ν όρο «φύση» δη λώ νο υ μ ε τη ν εξω τερ ική εκ δ ή λω σ η του Θ εο ύ. Τ ο υ α π ο δ ίδ ο ν τα ι τα έρ γα

131 143 Π ερί Θεών, Π ερί χρόνου, Π ερί Ζήνωνος, Π ερί διαλεκτικής. Α π ό τα έρ γα του σ ώ ζο ντα ι μόνο σ τίχ ο ι ενός Ύ μ ν ο υ σ το Δ ία. >. 103) Κλεόόημος19 104) Κλεομήδης (μέσα 2ου au μ.χ.) Α σ τρ ο νό μ ο ς γ ια τον ο π ο ίο πολύ λ ίγ α π ρ ά γ μ α τα έχουν δ ια σ ω θ εί. Ε ίν α ι ο συγγραφέας μ ικρ ή ς λ α ϊκ ή ς α σ τρ ο νο μ ία ς μ ε τίτλ ο Κυκλική θεωρία μετεώ ρω ν που γ ια εκατοντά δες χ ρ ό ν ια χ ρ η σ ιμ ο π ο ιή θ η κ ε ω ς σ χ ο λ ικ ό β ιβ λ ίο α στρ ονομ ία ς κ α ι μ α θ η μ α τική ς γεω γρ α φ ία ς σ τη ν Ευ ρ ώ π η. Σ τ ο έργο αυτό επ ικ α λ είτα ι δ ιδ α σ κ α λ ίες π α λ α ιό τερ ω ν α σ τρ ο νό μ ω ν κ α ι μελετη τώ ν, όπω ς τη μέτρηση της περ ιμ έτρ ου τη ς γ η ς από το ν Ε ρ α το σ θ έν η κ α ι α π ό τον Π ο σ ειδ ώ ν ιο. 105) Κλήμης Αλεξανδρεύς (2^ au μ.χ.) Χ ρ ισ τ ια ν ό ς θ εολόγος κ α ι συγγραφ έας. Π ρ ο σ π α θ ο ύ σ ε ν α π ετύ χ ει τη σ ύ ν θεση του Ε λ λ η ν ικ ο ύ π ο λ ιτισ μ ο ύ κ α ι τη ς χ ρ ισ τ ια ν ικ ή ς π ίσ τεω ς, ή τα ν φαν α τικ ό ς π ο λ έμ ιο ς του γ ν ω σ τικ ισ μ ο ύ. Α π ό τα έρ γα του μ α ς έχο υ ν σ ω θ εί τα: Λόγος προτρεπτικός προς Έλληνας, Στρωμσχείς, Παιδαγωγός, Τις ο σω ζόμενος πλούσιος. 106) Κριτόλαος ο Φασηλίτης ( 2^ au π.χ.) Έ λ λ η ν α ς π ερ ιπ α τη τικ ό ς φ ιλόσοφος. Σ π ο ύ δ α σ ε δ ίπ λ α σ τον Α ρ ίσ τ ω ν α το ν Κ ε ίο, τον οπ ο ίο δ ια δ έχτη κ ε στην διεύ θ υ νσ η τη ς σ χολή ς τω ν Π ε ρ ιπ α τ η τ ι κών. Δ ια κ ρ ίθ η κ ε γ ια την π ρ ω το τυ π ία τη ς δ ιδ α σ κ α λ ία ς του κ α ι χ ά ρ α ξ ε ε π ισ τη μ ο ν ική οδό σ τη ν έρευνα, τη ν ο π ο ία α κ ο λ ο ύ θ η σ ε ο δ ιά δ ο χό ς του Δ η μ ή τρ ιο ς ο Τ ύ ρ ιο ς. Τ ο 155 π.χ. σ τά λ θ η κ ε στη Ρ ώ μ η, όπου δ ίδ α ξ ε ε λ λ η ν ικ ή φ ιλοσοφ ία, έχοντας μ ετα ξύ τω ν μ α θη τώ ν του κ α ι τον Κ ικ έ ρ ω ν α. Α πό το φ ιλοσοφ ικό του έργο δεν έ χ ε ι δια σ ω θ ε ί τίπ οτα. 107) Κράτης ο Θηβαίος ( π.χ.) Κ υ ν ικ ό ς φ ιλόσοφος, μαθητής του α ρ χη γο ύ τω ν κ υ ν ικ ώ ν, Δ ιο γ έ ν η το υ Σ ι- νω πέα, δ ά σ κα λ ο ς του Ζ ή ν ω ν α του Κ ιτ ιέ α. Θ ε ω ρ ε ίτ α ι η κεφ α λή τ η ς Σ χ ο λ ή ς τω ν Γ ρ α μ μ ά τω ν σ τη ν Π έρ γ α μ ο. Τ α μ α θ ή μ α τά του σ τη Ρ ώ μ η κ έ ν τ ρ ι σαν ε κ ε ί το ενδιαφ έρον γ ια τα γ λ ω σ σ ικ ά π ρ ο β λή μ α τα. Α π ό τ α έρ γα το υ έχουν σ ω θ εί μόνο α π ο σ π ά σ μ α τα. 19Δεν βρέθηκαν πληροφορίες για τη ζωή και τη δράση του. Από τις παραπομπές των βιβλίων που συνοδεύουν το όνομά του υποθέτουμε ότι πρόκειται για τον Κλεομήδη και όχι για κάποιο διαφορετικό πρόσωπο.

132 ) Κριτίας ( π.χ.) Π ο λ ιτικ ό ς, ρήτορας, σοφ ιστής κ α ι π ο ιη τή ς, ένα ς από τους 30 τύ ρ α ννο υ ς της Α θ ή ν α ς. Ενδιαφ έρ θη κε γ ια π ο λ λ ά θ έμ α τα σ χ ετικ ά με τη ν γ ν ω σ ιο λ ο γία, ψ υχολογία η θική, π ο λιτικ ή φ ιλοσ οφ ία κ.α. Ή τ α ν πολύ κ α λ ό ς ρ ή το ρας κ α ι έγραψ ε α ρ κετές ελεγ είες, σ α τ ιρ ικ ά δ ρ ά μ α τα, ρ η το ρ ικ ά κ α ι π ο λ ι τικ ά έργα κ α ι τραγω δίες. Μ ε ρ ικ ά α π ό τα έρ γα του ε ίν α ι Π ερί φύσεως, έ- ροπος ή αρετών, Πολιτεία Θεσσσλών, Αφορισμοί, Σίσυφος. 109) Κύριλλος Αλεξάνδρειας ( μ.χ.) Φ η μ ισ μ ένο ς θ εολόγος κ α ι ε κ κ λ η σ ια σ τ ικ ό ς συγγραφ έας, ο ο π ο ίο ς α ν ή κ ε στους Π α τέρ ες της Ε κ κ λ η σ ία ς. Δ ιε τ έ λ ε σ ε π α τρ ιά ρ χη ς Α λ ε ξ ά ν δ ρ ε ια ς τη ν περίοδο ( ). Δ ια κ ρ ίθ η κ ε γ ια το υς α γώ νες του ενα ντίω ν τω ν α ιρ ε τ ι κών. Η συγγραφ ική του δράση ε ίν α ι π λ ο ύ σ ια. Σ η μ α ν τ ικ ά έρ γα του ε ίν α ι τα εξή ς: Γλαφυροί, Δώδεκα Αναθεματισμοί, Υπέρ της των Χριστιανών ευαγούς θρησκείας προς τον ε ν αθέοις Ιουλισνόν. 110) Κύριλλος Ιεροσολύμων ( μ.χ.) Π α τέρ α ς τη ς εκ κ λ η σ ία ς που α ν α κ η ρ ύ χ θ η κ ε ά γ ιο ς, ή τα ν π α τρ ιά ρ χ η ς Ιερ ο σ ο λύμ ω ν α π ό το 348 ω ς το 386. Υ π ό μ ε ιν ε δ ιω γμ ο ύ ς κ α ι εξο ρ ίες. Κ ύ ρ ιο έργο ε ίν α ι ο ι Κατηχήσεις, μ ε τ ις ο π ο ίες π ρ ο ετο ιμ ά ζο ν τα ι ο ι π ισ τ ο ί π ο υ π ρ ό κ ειτα ι ν α βαπτιστούν. 111) Κωνσταντίνος Μέγας ( μ.χ.) Λ έ γ ε τ α ι κ α ι Ισαπόσ τολος. Ε π έ δ ε ιξ ε μ εγ ά λ ο ενδια φ έρ ον γ ια τη ν εν ό τη τα της π ίσ τη ς. Μ ετέφ ερ ε τη ν π ρ ω τεύ ο υ σ α τη ς α υ το κ ρ α το ρ ία ς α π ό τη ν Α ν α τολή στη Δ ύ σ η κ α ι το σ η μ α ν τικ ό τερ ο επ έβ α λ ε α ν εξ ιθ ρ η σ κ ε ία σ τ α π λ α ί σ ια της α υ το κ ρ α το ρ ία ς του. 111) Κωνσταντίνος Ε' ο Κωπρόνυμος (δ05 au μ.χ.) Σ υ μ β α σ ίλ εψ ε μ ε τον πα τέρ α του το ν Λ έ ο ν τ α Γ ' α π ό το έτος 720 κ α ι έγ ιν ε μ ο να δ ικό ς κ ά το χ ο ς του θρόνου μ ετά το θ ά να το του τελ ευ τα ίο υ το 740. Ο π ω ς κ α ι ο π α τέρ α ς του π ο λ έμ η σ ε το υ ς Ά ρ α β ε ς α λ λ ά κ α ι το υ ς Β ο ύ λ γ α ρους. Ή τ α ν οπ αδός τη ς ε ικ ο ν ο μ α χ ία ς κ α ι κ υ ν ή γ η σ ε α λ ύ π η τα το υ ε ικ ο ν ο λ ά τρ ες κ α ι το υ ς μοναχούς. 112) Λάσκαρις Ιωάννης /Ιανός ( μ.χ.)20 Π ερ ίφ η μ ος β υ ζαντινό ς λ ό γ ιο ς κ α ι ελλ η ν ισ τή ς. Σ π ο ύ δ α σ ε φ ιλ ο λ ο γ ία σ το π α ν επ ισ τή μ ιο τη ς Π ά ν το β α κ α ι τη ς Φ λ ω ρ εν τία ς με τη ν β ο ή θ εια του κ α ρ δινά λιο υ Β η σ σ α ρ ίω ν ά. Σ υ γ κ έντρ ω σ ε α π ό τη ν το υ ρ κ ο κ ρ α το ύ μ ενη α ν α τ ο 20 Μέσα στον επίσημο κατάλογο του παραθέτει ο Βλάχος αναγράφεται το όνομα Λάσκαρις Κων/νος και Λάσκαρις, οπότε υποθέσμε ότι πρόκειται για τον Λάσκαρι Ιανό. Παρ όλ αυτά από τις παραπομπές δεν προκύπτει ότι υπάρχουν και δικοί του ορισμοί στην Αρμονία.

133 145 λή χειρόγραφ α α ρ χα ίω ν ελλή νω ν συγγραφ έω ν κ α ι α π ο τέλεσ α ν τον πυρή- ν α τη ς Λ α υ ρ εν τια ν ή ς β ιβ λιο θ ή κ η ς. Τ ο κ ύ ρ ιο ενδιαφ έρον του ή τα ν σ υ γκεντρω μένο γύρω από τις φ ιλο λο γικ ές μ ελέτες κ α ι τα ζη τή μ α τα τη ς π α ιδ ε ί ας. Α σ χ ο λ ή θ η κ ε με την έκδοσ η α ρ χα ίω ν σ υ γγρ α φ έα ν δ ια τη ρ ο ύ σ ε τ α κ τ ι κή επ ικ ο ιν ω ν ία με του κορ υφ α ίου ς ο υ μ α ν ισ τές τη ς εποχής του Έ ρ α σ μ ο κτλ. Έ γρ α ψ ε σ χ ό λ ια σ τη ν Ιλιά δ α κ α ι σ το ν Σ ο φ ο κλή, π ρ α γ μ α τείες, κ α ι διάφ ορα ά λ λ α έργα, από τα ο π ο ία σ π ο υ δ α ιό τερ ο ε ίν α ι η A voohr/ia Ελληνικώ ν Επιγραμμάτων. 113) Λάσκαρις Κωνσταντίνος ( μ.χ.) Λ ό γ ιο ς κ α ι καθηγητής της Ε λ λ η ν ικ ή ς σ τη ν Ιταλία. Α ν ή κ ε σ τον κύ κ λο του Β η σ σ α ρ ίω ν α στη Ρώ μη κ α ι το 1466 ό ιετέλ εσ ε κ α ι κα θη γητή ς τ ο ν Ε λ λ η ν ικ ώ ν στο π α νεπ ισ τή μ ιο τη ς Μ εσ σ ή ν η ς. Έ ρ γ α του: Βίοι tojv Επιφανών Σικε/χυν και Κσϊ.αβρών φύυοαόφων, Ετατομή tojv οκτώ του h r/ο υ μορών, Π ερί προθέσεων, Π ερί επιχειpημάτojv, Επιστολικοί χαρακτήρες, Π ερί ρ η τορικής, Π ερί γραμματικής. Ε π ίσ η ς μετέφ ρ α σ ε σ τ α λ α τ ιν ικ ά δ ιά φ ο ρ α ε λ λ η ν ικ ά κείμ εν α. 114) Λεύκιππος (γύρω στο 460 π.χ.) Α ρ χ α ίο ς Έ λ λ η ν α ς φ ά ό σ οφ ος, θ εμ ελ ιω τή ς τη ς α το μ ικ ή ς θεω ρ ία ς. Γ ια τη ζω ή του δεν υπάρχουν σ α φ είς πλη ρ οφ ο ρ ίες. Α μ φ ιβ ο λ ίε ς έχο υ ν εκ φ ρ α σ τεί τόσο γ ια το ν ίδ ιο όσ ο κ α ι γ ια το έρ γο του. Έ ρ γ α του: Π ερί νου και Μάγος Διάκοσμος. 115) Λέω νογ'οίσαυρος(8 **αu μ,χ.) Κ α τα γ ό τα ν από τη ν γ εν ιά τ ο ν Ισ α ύ ρ ο ν. Μ ε τ ά α π ό μ ία λ α μ π ρ ή σ τα δ ιο δ ρ ο μ ία σ τα σ ώ μ α τα του σ τρ α τού σ τέφ θη κε το 717 α υ το κ ρ ά το ρ α ς. Σ υ ν έ δεσ ε το όνομ ά του με σ η μ α ν τικ ό τα τες ν ίκ ε ς κ α τ ά τ ο ν Α ρ ά β ο ν u jjji κ α ι μ ε τη ν εικ σ ν ο μ α χία. Σ η μ α ν τ ικ ό όμοχ; ή τα ν κ α ι το ν ο μ ικ ό έργο του σ τη ν περίφ ημη συλ/,σγή ν ό μ ο ν π ρ ο ερ χό μ ενη α π ό τη ν Ιο υ σ τιν ιά ν εια νο μ ο θ ε σ ί α, όμ ω ς «φ ιλανθρω πότερη», που εκ δ ό θ η κ ε το 726 μ ε το ν τίτ/χ> Εκλ/τγή tojv νόμοιν εν σύντομο) γενομένη παρά. Δ έοντος και Κοτνσταντίνου tojv σοφώ ν και φύευσεβοτν ημών βσ/τύέω ν αχό tojv ivanm in ojv, tojv Διγεστών, του Κώδικας, tojv Νεαρών, του μεγά/jou Ιουστινιανού dioxa&ojv και επιδιόρθοοσις εις το φύχ/νθροτπότερον εκτεθείσα εν μ η νί μapτίoj, ινδ. Θ ' έτους από κτίσετος κόσμου, ςσμη'. 116) Λέων ο σοφός ( ) Στέφ θ η κε α υ το κρ ά το ρ α ς το 886, μ ε τά το θ ά να το του Β α σ ιλ ε ίο υ το υ Α ' του Μ α κ εδ ό ν α. Κ α τ ά τη δ ιά ρ κ ε ια τ η ς β α σ ιλ ε ία ς του χ ρ ε ιά σ τη κ ε ν α α ν τ ι μ ετω π ίσ ει π ο λυ ά ρ ιθ μ ου ς εςοττερ ικούς εχθρ ού ς. Ή τ α ν ε π ίσ η ς α ρ κ ετά μορφ ω μένος κ α ι υ π ή ρ ξε συγγρ αφ έα ς π ο λ λ ώ ν έρ γ ο ν. Α π ό α υ τά σ ώ ζο ν τ α ι

134 146 τουλά χισ το ν 33 λ ό γ ο ι του, επ ίσ η ς λειτο υ ρ γ ικ ά κ α ι δο γ μ α τικ ά έργα, ευχές, γνω μ ικά, π ο ιή μ α τα, α κόμ η τα σ τρ α τιω τικ ο ύ π ερ ιεχο μ ένο υ Τακτικά jm \. Προβλήματα, τα ν ο μ ικ ά Πρόχειρος κανώ ν, Επαγωγή, Νεαραί κ α ι τέλ ο ς το Επαρχιακόν βιβλίον. 117) Λιβάνιος σοφιστής ( μ.χ.) Έ λ λ η ν α ς ρ ή τορ α ς κ α ι σοφ ιστής α π ό τη ν Α ν τ ιό χ ε ια, μαθητής το υ Δ ιόφ α- ντου. Μ ε λ έ τ η σ ε τους κ λ α σ σ ικ ο ύ ς σ υγγρ αφ είς κ α ι δ ια κ ρ ίθ η κ ε ω ς δ ά σ κ α λος τη ς ρ η το ρ ική ς τέχνης. Υ π ή ρ ξ ε δ ά σ κ α λ ο ς του Ιω άννη του Χ ρ υ σ ό σ τ ο μου κ α ι στενός φ ίλος του Ιου λια νο ύ του Π α ρ α β ά τη. Ίδρυσε δ ικ ή του σχολή ρ η το ρ ική ς στην Κ ω ν σ τα ν τιν ο ύ π ο λ η, α λ λ ά α ρ γό τερ α α ν α γ κ ά σ τη κ ε να την μεταφ έρει στην Ν ικ ο μ ή δ ε ια. Α π ό τους 64 λόγους, τα Προγυμνάσματα του ιδ ια ίτερ ο ενδιαφ έρον π α ρ ο υ σ ιά ζου ν ε κ ε ίν ο ι που α ναφ έρ ο νται στον Ιο υ λια νό τον Π α ρ α β ά τη. Σ υ ν ε ρ γ ά σ τη κ ε μ ε τον Ιου λια νό γ ια τη ν α π ο κα τά σ τα σ η της α ρ χα ία ς θ ρ η σ κ εία ς κ α ι π ο λέμ η σ ε τον χ ρ ισ τια ν ισ μ ό. Σ τ ο όλο συγγραφ ικό του έργο ξεχ ω ρ ίζου ν π ερ ισ σ ό τερ ο ο ι επ ισ το λ ές του. Α π ό τους λό γο υ ς του σ η μ α ν τικ ό τερ ο ι ε ίν α ι ο Βασλ.ικός, ο Αντιοχικός, πέντε λ ό γ ο ι προς τιμ ή του Ιου λ ια ν ο ύ κ α ι τρ ε ις επ ιτά φ ιο ι γ ια το ν θ ά να το του ίδ ιο υ αυτοκρ ά τορα. 118) Λουκιανός ( μ,χ.) Κ α τα γ ό τα ν από τα Σ α μ ό σ α τα του Ά ν ω Ε υ φ ρ ά τη. Έ μ α θ ε ε λ λ η ν ικ ά σ το σ χολείο, α ρ γό τερ α τα ξίδ εψ ε ω ς π ερ ιη γ η τή ς σ τη ν Ιτα λ ία κ α ι τη ν Γ α λ α τ ία κ α ι τέλο ς εγκα τα σ τά θ η κε σ τη ν Α θ ή ν α όπου ερ γά σ τη κ ε ω ς συγγραφ έας. Α π ό τα έρ γα του σ ώ θη κα ν γύρω σ τα 80, Π ρ ό κ ε ιτ α ι γ ια α σ τε ίε ς φ λύαρες κουβέντες, τ ις π ερ ισ σ ότερ ες φ ορές σ ε μορφή δ ια λό γο υ κ α ι επ ισ το λ ή ς, π ερ ί α ν ο η σ ιώ ν κ α ι ελα ττω μ ά τω ν τη ς επ ο χή ς με οξύ χ λ ευ α σ μ ό π ερ ί τη ς θ ρ η σ κεία ς κ α ι της φ ιλοσοφ ίας, όπ ω ς τ α Π λοίον ή Ευχαί, Λσπίθαι, Β ίω ν πράσις, Ικαρομένιππος, Θεών εκκλησία, Ερμότιμος. Σ υ χ ν ά ό μ ω ς η σ τά σ η του γ ια τη ζω ή γ ίν ε τ α ι θ ετικ ή ό π ω ς ό τα ν μ ιλ ά γ ια τη ν α ρ χ α ία ε λ λ η ν ικ ή σ ω μ α τικ ή α γω γή τη ν φ ιλ ία σ τα Ανάχαρσις ή Π ερί γυμνασίων κ α ι Τόξαρις ή Φιλία. 112) Μαγεντηνός Λέων (14^ αι. μ,χ.) Έ ν α ς από το υ ς σ π ου δα ιότερ ου ς Β υ ζα ν τ ιν ο ύ ς ερ μ η νευ τές κ α ι σ χ ο λ ια σ τέ ς τω ν έργω ν του Α ρ ισ το τέ λ η, έχο ντα ς α σ χ ο λ η θ εί μ ε τ α έρ γα Π ερί ερμηνείας, Όργανον, Π ράσα αναλυτικά κ α ι διά φ ο ρ ες ά λ λ ε ς π ρ α γ μ α τείες του Σ τ α - γ ειρ ίτη. Α σ π ά σ θ η κ ε α ρ χ ικ ά το ν μ ο ν α χ ικ ό β ίο, ό μ ω ς α ρ γό τερ α χειρ ο το ν ή θ η κε Μ η τ ρ ο π ο λ ίτ η ς ^ υ τ ιλ ή ν η ς.

135 ) Μακάριος Αιγύπτιος ( μ.χ.) Υ π ή ρ ξε π ρ α γμ α τικό ς θ εμ ελιω τή ς του μ ο να χισ μ ο ύ σ τη ν Σ κ ή τη, όπ ου ε γκα τα σ τά θη κε γ ια 30 χρόνια. Π η γές γ ια τη ν ζω ή του Μ α κ ά ρ ιο υ α π ο τελούν ο ι α ρ χ α ίο ι ισ το ρ ικ ο ί ή κ ά π ο ιες α σ κ η τικ έ ς δ ιη γή σ εις. Τ α σ ω ζό μ εν α έργα του α ν έρ χο ν τα ι στα 46, π ο λ λ ά ό μ ω ς έρ γα α π ο δ ίδ ο ντα ι στον Μ α κ ά ρ ιο χω ρ ίς ν α ε ίν α ι βέβαιη η π α τρ ό τη τά τους. Κ υ ρ ιό τερ α έρ γα του ό μ ω ς θεω ρούνται τέσ σ ερ εις συλλογές: Ο μιλίες Πνευματικές 50, Ομιλίες 7, Λ ό γοι 64, Λόγοι ) Μανουήλ Χαρτοφύλακας (Ιό05 au μ.χ.) Λ ό γ ιο ς κ α ι κ λ η ρ ικ ό ς από τις Κ υ δ ω ν ιές Κ ρ ή τη ς. Μ ετέφ ρ α σ ε σ ε δη μ ώ δη ελλη νική τα έργα του ιο υ δα ίο υ ισ το ρ ικ ο ύ Φ λ α β ίο υ Ιω σήπου Ιουδαϊκή Αρχαιολογία και Ιουδαϊκός Πόλεμος. Η μετάφ ραση του Μ α ν ο υ ή λ σ ώ ζετα ι στον κ ώ δ ικ α B arb. II, Ε π ίσ η ς μετέφ ρ α σ ε στην α π λ ο ελ λ η ν ικ ή κ α ι το Χρονικόν του I. Ζ ω ν α ρ ά. 115) Μάξιμος Ομολογητής ( μ.χ.) Β υ ζα ν τιν ό ς σ το χα σ τή ς κ α ι θεολόγος, ε κ κ λ η σ ια σ τ ικ ό ς π α τέρ α ς. Α γ ω ν ί σ τη κε σ κ λ η ρ ά ενα ντίο ν του μ ο νο θ εϊσ μ ο ύ. Τ ο σ υγγραφ ικό του έρ γο ή τα ν πολύ σ η μ α ν τικ ό, γ ια τ ί σ υ γκέντρ ω σ ε ό τ ι κ α λ ύ τερ ο είχ α ν γ ρ ά ψ ει ο ι Π α τ έ ρες της Ε κ κ λ η σ ία ς. Κ υ ρ ιό τε ρ α έρ γα του: Εκατοντάδες, Κεφάλαια περί α γάπης, Κ εφάλια γνωστικός Λ ό γο ς ασκητικός, Μ υσταγωγία, Π άτερ η μών, Ερμηνεία εις τον Ν Θ ' Ψαλμόν, Π νεύσεις και αποκρίσεις και ερωτήσεις και εκλογαί διαφόρων κεφαλαίω ν απορουμένων, Π ερί διαφόρω ν α ποριών. 116) Μάρκος Αββάς (β'μισό 4ου au- αρχές 5ου au μ,χ.) Ό σ ιο ς ο ο π ο ίο ς φ έρεται ν α υ7τήρξε μ α θ η τή ς του I. Χ ρ ισ ο σ τό μ ο υ. Δ ιε τέ - λ εσ ε κ α τ α ρ χά ς α β β ά ς στην Α γ κ υ ρ α ( Γ α λ α τ ία Μ. Α σ ία ς ) κ α ι σ τη σ υ ν έ χ εια ά σ κ η σ ε ω ς ερ η μ ή τη ς, π ιθ α νώ ς σ τη ν έρ η μ ο του Ιούδα. Τ α σ υ γ γ ρ ά μ ματα που φ έρουν το όνο μ ά του κ α ι σ ώ ζο ν τα ι μ έ χ ρ ι σ ή μ ερ α ε ίν α ι κ υ ρ ίω ς έργα με α σ κ η τικ ό π ερ ιεχό μ ενο κ α ι δ ο γ μ α τικ ό - α ν τιρ ρ η τικ ά, Κατά Νεστορίω ν κ.α. 117) Μεθόδιος Επίσκοπος Πατάρων (3ος-4ος au μ.χ.) Ε π ίσ κ ο π ο ς κ α ι ιερ ομ άρ τυ ρ α ς. Ή τ α ν υ π ο σ τη ρ ιχ τή ς τη ς π λ α τω ν ικ ή ς φ ιλο σοφ ίας κ α ι α ν τίπ α λ ο ς του Ω ρ ιγ έ ν η. Ε κ τ ε λ έ σ τ η κ ε σ τη ν δ ιά ρ κ ε ια τω ν διω γμ ώ ν τω ν χρ ισ τια ν ώ ν σ τη ν Σ υ ρ ία α π ό το ν Δ ιο κ λ η τ ια ν ό. Έ ρ γ α το υ ε ί ν α ι: Π ερί Λναστάσεως, Συμπόσιο δέκα παρθένω ν ή περί αγνείας κ.α.

136 ) Μένανδρος ( π.χ.) Α ρ χ α ίο ς έλλ η να ς κ ω μ ικ ό ς ποιη τή ς. Ο κ υ ρ ιό τερ ο ς εκπ ρ όσ ω π ος τη ς «Ν έα ς Κ ω μ ω δ ία ς», που π α ρ ο υ σ ιά σ τη κε σ τα α θ η ν α ϊκ ά θέατρα. Ή τ α ν μ α θ η τή ς του Θ εόφ ραστου κ α ι σ ύγχρονος του Ε π ίκ ο υ ρ ο υ. Έ γ ρ α ψ ε π ερ ισ σ ό τερ α από 100 έργα κ α ι κ έρ δ ισ ε 8 ν ίκ ε ς σ ε δ ρ α μ α τικ ο ύ ς αγώ νες. Τ ο μόνο έργο του που σ ώ ζετα ι ο λ ό κ λη ρ ο ε ίν α ι ο δύσκολος, επ ίσ η ς σ ώ ζο ν τα ι α π ο σ π ά σ μ α τα από τα έργα: Ασπίς, Σαμία, Σικυώ νιοι, Επιτρέποντες. 119) Μένων ο Θετταλός ( π.χ.) Σ τρ α τιω τικ ό ς κ α ι π ο λ ιτικ ό ς η γέτη ς κ α ι σοφ ισ τή ς, μ α θη τή ς του Γ ο ρ γ ία. 120) Μέτωπος Π υ θ α γόρ ειος φ ιλόσοφος, από το Μ εγ α π ό ν τιο. Τ ο π ιο σ η μ α ν τικ ό έρ γο του είν α ι το Π ερί Αρετής. 121) Μητρόδωρος ο Χίος (4ος αιώνας π.χ.) Α ρ χ α ίο ς έλ λ η ν α ς φ ιλόσοφ ος κ α ι ισ το ρ ικ ό ς, μ α θ η τή ς του Δ η μ ό κ ρ ιτ ο υ. Α σ χολή θη κε με τη μ ελέτη τω ν α τμ ο σ φ α ιρ ικ ώ ν φ α ινο μ ένω ν, με τη ν ισ τ ο ρ ία της Ιω νίας κα ι τη ς Τ ρ ο ία ς. Α π ό τα έρ γα του σ ώ ζο ν τα ι μόνο η α ρ χή ενό ς συγγράμ ματος μ ε τίτλο Π ερί φύσεως, Τα Τρωικά κ α ι τα Ιωνικά. 122) Μιχαήλ Σύγκελλος (761/2-846 μ,χ.) Π ίσ ω από το ό νο μ α αυτό κ ρ ύ β ετα ι έν α ά λυ το φ ιλ ο λ ο γ ικ ό π ρ ό β λη μ α. Ο κά τοχος του ονό μ α το ς κ α τα γό τα ν α π ό τα Ιερ ο σ ό λυ μ α, όπου δ ιετέλ εσ ε μοναχός, ιερ έα ς κ α ι τε λ ικ ά σ ύ γ κ ελ λ ο ς του Π α τρ ιά ρ χ η Ιερ ο σ ολύ μ ω ν. Σ τά λ θ η κ ε στη Ρ ώ μ η λόγω τη ς έρ ιδ α ς του F ilio q u e όμ ω ς ρ ίχ τη κ ε σ τη φυλα κή κ α ι α ρ γό τερ α έγινε σ ύ γ κ ελλ ο ς του π α τρ ιά ρ χη Κ ω ν/π όλεω ς. Μ ε το όνομ α αυτό έ χ ε ι π α ρ α δο θ εί ένα ς α ρ ιθ μ ό ς Ε γ κ ω μ ίω ν κ α ι Ο μ ιλ ιώ ν, ένα Μ α ρ τύ ρ ιο τω ν 42 Μ α ρ τύ ρ ω ν του Α μ ο ρ ίο υ κ.α., έρ γα τα ο π ο ία εν μ έρ ει π α ρ α δ ίδ ο ντα ι μ ε το ό ν ο μ α του Ιω άννη Δ α μ α σ κ η ν ο ύ όπ ω ς π.χ. ο Λ όγος στους κεκοιμημένους. Α ξιο μ ν η μ ό ν ε υ το ε ίν α ι α κ ό μ η κ α ι έν α α ν α κ ρ εό ν τειο π ο ίη μ α το Εις την αναστήλωσιν των σεπτών και αγίω ν εικόνω ν, κα θ ώ ς κ α ι το σ ύ γγρ αμ μ α Μ έθοδος περί της του λόγου συντάξεως, που χ ρ η σ ιμ ο π ο ιή θ η κε πολύ. 123) Μοσχόπουλος Μανουήλ ( μ.χ.) Β υ ζα ν τιν ό ς λ ό γ ιο ς. Π λη ρ ο φ ο ρ ίες γ ια τη ζω ή του έχο υ μ ε μ ό νο α π ό τη ν α λλη λο γρ α φ ία του με διάφ ορους σ υ γχρ ό νου ς του κ α ι κ υ ρ ίω ς μ ε το ν θείο του κ α ι τον λ ο γ ο θ έ ίή Κ ω ν σ τα ν τίν ο Α κ ρ ο π ο λ ίτ η. Α π ό τ α σ υ γ γ ρ ά μ μ α τα που του α π ο δ ίδ ο ν τα ι ( γ ια π ο λ λ ά α μ φ ισ β η τείτα ι α ν συγγρ αφ έα ς το υ ς ε ί ν α ι ο Μ ο σ χ ό π ο υ λ ο ς) σ π ο υ δ α ιό τερ α είν α ι: Η Γραμματική, (α ' δ η μ ο σ ίευ σ η το 1493 με το ν τίτλ ο G ram m aticae artis G rae cae m ethodus), Ο νομάτω ν

137 149 Ατακών συλλογή, (Β ενετία 1524), Π ερί γροιμματικής γυμνασίας (1811), Ετπτομή νέα γραμματικής (1822), Π ερί σχεδών, Ερωτήματα κ.α. ^ 124) Νείλος (5 ς αι. μ.χ.) Μ α θ η τή ς του Ιω άννη Χ ρ υ σ ο σ τό μ ο υ, ο ο π ο ίο ς κ α τείχ ε δ ιο ικ η τ ικ ά α ξ ιώ μ α τα π ρ ιν π ρ ο σ χω ρ ή σ ει στον μ ο ν α χ ισ μ ό. Μ α ς έχ ε ι αφ ή σ ει π λ ο ύ σ ιο σ υ γ γραφ ικό έργο γύρω από το ν π ν ευ μ α τικ ό β ίο όπ ω ς Λ όγος ασκητικός πολύ αναγκαίος και πάρα πολύ ωφέλιμος, Κεφάλαια περί προσευχής, Λ όγος εις Αλβιανόν, Π ερί των οκτώ πνευμάτων της πονηριάς, Π ερί ακτημοσύνης κ α θώς επ ίσ η ς κ α ι πάνω από χ ίλ ιε ς ε π ισ το λ ές μ ε σ υ μ β ο υ λές γ ια τη ν χ ρ ισ τ ια ν ικ ή ζω ή. 125) Νικάσιος21 126) Νικήτας Σερρών ( μ,χ.) Ε π ίσ κ ο π ο ς Η ρ ά κ λ ε ια ς κ α ι ερ μ η νευ τή ς. Δ ιε τ έ λ ε σ ε δ ιά κ ο ν ο ς, δ ιδ ά σ κ α λ ο ς σ κευ οφ ύλα κα ς της Α γ ία ς Σ ο φ ία ς Κ ω ν/π ό λεω ς κ α ι π ρ ώ ξιμ ο ς τη ς Π α τ ρ ι α ρ χικ ή ς σ χολή ς. Τ ό τ ε σ υ νέθ εσε διά φ ο ρ α έργα. Έ γ ρ α ψ ε π ο λ λ ά υ π ο μ ν ή ματα, όπω ς στο β ιβ λίο του Ιώβ, σ το υ ς Ψαλμούς, στο Κατά Μ ατθαίον κ.α. α λ λ ά κ α ι πο λλ ά σ χ ό λ ια σ ε 16 λ ό γ ο υ ς του Γ ρ η γ ο ρ ίο υ του Θ εο λ ό γ ο υ. 127) Ξενοκράτης ( π.χ. ) Α ρ χ α ίο ς Έ λ λ η ν α ς φ ιλόσοφος, μ α θ η τή ς του Π λ ά τ ω ν α κ α ι τρ ίτο ς δ ιευ θ υ ντή ς τη ς Π λ α τω ν ικ ή ς Α κ α δ η μ ία ς. Ε ίχ ε έντο ν α επ η ρ εα σ τεί α π ό το υ ς Π υ θ α γόρ ειο υ ς ενώ ο ίδ ιο ς ά σ κ η σ ε επ ίδ ρ α σ η σ το Ν ε ο π λ α τω ν ισ μ ό. Α π ό τα έρ γα του σ ώ ζο ν τα ι μόνο λ ίγ α α π ο σ π ά σ μ α τα. Σ τ η θ εω ρ ία το υ σ η μ α ν τικ ή θέση κ α τέ χ ε ι η μ α θ η μ α τική μ ετα φ υ σ ική που σ υ ν ε χ ίζε ι τη ν π λ α τω ν ικ ή θ εω ρ ία τω ν ιδ εώ ν-αρ ιθ μ ώ ν. 128) Ξενοφάνης ο Κολοφώνιος ( π.χ. ) Α ρ χ α ίο ς Έ λ λ η ν α ς πο ιη τή ς κ α ι φ ιλόσοφ ος. Ιδρυτής της Ε λ ε α τ ικ ή ς σ χ ο λ ή ς, δ ά σ κα λ ο ς του Π α ρ μ εν ίδ η. Π ο λ λ ο ί ισ χ υ ρ ίζο ν τ α ι ό τ ι ή τα ν α ν εξά ρ τη το ς φ ι λόσοφ ος. Έ ρ γ α του: Ίδρυση της Κολοφώ νος, Ε ις Ελέαν αποικισμός, Π ερί φύσεως. Ε π ίσ η ς έγραψ ε ε λ ε γ είες κ α ι σ α τ ιρ ικ ά π ο ιή μ α τα. Κ α τ α τ ά σ σ ε τ α ι α ν ά μ εσ α σ το υ ς πρ ω τοπόρ ους του λ εγ ο μ έν ο υ «Ε λ λ η ν ικ ο ύ Δ ια φ ω τισ μ ο ύ». 129) Ξενοφών ο Αθηναίος (430/ π.χ. ) Ιστο ρ ικ ό ς συγγραφ έας κ α ι φ ιλόσοφ ος, υ π ή ρ ξε μ α θη τή ς το υ Σ ω κ ρ ά τη. Σ υ μ μ ετείχ ε ω ς μισθόφ όρος σ τη ν ε κ σ τρ α τεία του Κ ύ ρ ο υ το υ νεό τερ ο υ κ α τά του Α ρ τ α ξέ ρ ξη Β \ Σ τη σ υ ν έχ εια έ ζη σ ε σ τη ν Σ π ά ρ τη κ α ι τη ν Κ ό ρινθο όπου αφ ιερώ θηκε σ τη ν συγγραφ ή. Σ η μ α ν τικ ό τερ α έρ γ α του ε ίν α ι: 21Δεν βρέθηκαν πληροφορίες για τη ζωή και το έργο του.

138 150 Ανόβασις, Ελληνικά, Απολογία Σωκρότους, Απομνημονεύματα Σωκράτους, Ανθολογία επιγραμμάτων 6 τό μ ο ι, Συμπόσιον κ.τ.λ ) Όμηρος (9ος ή 8^ αι. π.χ.) Ε ίν α ι ο α ρ χα ιό τερ ο ς ευρ ω π α ίος π ο ιη τή ς, δη μ ιου ρ γός τω ν επώ ν Ιλιάδα κ α ι Οδύσσεια. Α ρ γ ό τερ α του α π ο δόθ η κα ν κ α ι ά λ λ α π ο ιή μ α τα τα ο π ο ία όμ ω ς δεν ε ίν α ι γνή σ ια. Π α τρ ίδ α του υ π ή ρ ξε κ α τά π ά σ α π ιθ α νό τη τα η ιω ν ικ ή Μ ικ ρ ά Α σ ία, γ ια τη ζω ή του όμ ω ς δε γ νω ρ ίζου μ ε τίπ οτα. Η δ ια ίρ εσ η τω ν έργων του σ ε 24 κεφ ά λα ια έγινε απ ό τους α λ εξα νδ ρ ιν ο ύ ς φ ιλολόγους. 131) Ορφεύς Π ρ όσ ω π ο της α ρ χα ία ς ελ λ η ν ικ ή ς μ υ θ ο λο γία ς, που α ναφ έρ ετα ι ω ς ο ε ισ η γη τής του ορφ ισμού. Ο Ο ρφ έας ή τα ν κιθ α ρ ω δ ός, π ο ιη τή ς, χρ η σ μ ο δ ό τη ς, μάγος κ α ι φ ιλόσοφος. Σ το ν Ο ρ φ έα α π ο δ ίδ ο ν τα ι π ο ιη τικ ά έργα, με γ ν ω στότερα τα δύο έπη, τα Αργοναυτικά κ α ι τα Λιθικά κ α ι τους Ο ρφικούς Ύ μνους. Σύμφ ω να με τη ν επ ικ ρ α τέσ τερ η άποψη τα κ ε ίμ ε ν α α υ τά ε ίν α ι δη μ ιουρ γήμ ατα τω ν ορφ ικών π ο ιη τώ ν δη λα δή του 6ου α ι. που α κ ο λ ο υ θ ο ύ σαν την δ ιδ α σ κ α λ ία του ορφ ισμού 132) Παρμενίδης ο Ελεάτης ( π.χ.) Α ρ χ α ίο ς Έ λ λ η ν α ς φ ιλόσοφος, ο μ εγα λύ τερ ος εκπ ρ ό σ ω π ο ς τη ς Ε λ ε α τ ικ ή ς σ χολής, προφ ανώς ε ίν α ι ο ιδ ρ υ τή ς της. Α ρ ν ε ίτ α ι κά θ ε κ ο σ μ ο γ ο ν ία κ α ι θεώ ρησε το ο ν το λο γικό π ρ ό β λη μ α σ α ν το ο υ σ ια σ τικ ό τερ ο τη ς φ ιλο σ οφ ί ας. Κ υ ρ ιό τερ ο έργο του ε ίν α ι τό π ο ίη μ α Π ερί φύσεως α π ό το ο π ο ίο δ ια σ ώ ζο ν τα ι μόνο 160 σ τίχ ο ι του. 133) Παύλος Απόστολος (1ος αι. μ.χ.) Α π ό τους μ εγαλύτερ ους Α π ό σ το λ ο υ ς κ α ι π ρ ώ το υ ς θ εο λ ό γ ο υ ς το υ Χ ρ ι σ τια νισ μ ο ύ. Ρ ω μ α ίο ς π ο λ ίτη ς, έλ α β ε ε λ λ η ν ικ ή κ α ι ιο υ δ α ϊκ ή μόρφ ω ση σ τη ν Τ α ρ σ ώ κ α ι τα Ιερ ο σ ό λυ μ α. Σ τ ις δ ιδ α σ κ α λ ίε ς κ α ι ο μ ιλ ίε ς π ο υ έδ ιν ε σ τις π ερ ιο δ ίες του κ ύ ρ ιο ς σ τό χο ς το υ ή τα ν ν α δ ε ίξ ε ι τη ν κ α ιν ό τ η τ α του χρ ισ τια ν ικ ο ύ μ η νύ μ α τος κ α ι τη ν π ρ α κ τικ ή ζω ή, που έθ ετε τ ις β ά σ ε ις γ ια ένα ν αλη θ ινό βίο. 134) Παχυμέρης Γεώργιος ( μ,χ.) Β υ ζα ν τιν ό ς ισ τορ ιο γρά φ ος κ α ι λ ό γ ιο ς. Σ π ο ύ δ α σ ε ν ο μ ικ ά κ α ι κ α τέ λ α β ε π ο λ λ ά α νώ τερ α ε κ κ λ η σ ια σ τ ικ ά κ α ι π ο λ ιτ ικ ά α ξιώ μ α τα. Τ ο σ π ο υ δ α ιό τερ ο από τα έργα του είναι) η Ιστορία π ο υ α ρ χ ίζ ε ι α π ό τ ο 1255 κ α ι σ τα μ α τά στο 1308 κ α ι α π ο τελ εί σ υ ν έχεια τη ς ισ τ ο ρ ία ς του Γ ε ω ρ γ ίο υ Α κ ρ ο π ο λ ίτ η. Ε ί ν α ι ο πρώ τος β υ ζα ντινό ς ισ το ρ ικ ό ς που α να φ έρ ετα ι μ ε λ επ το μ έ ρ εια σ τις δο γμ α τικές δ ιεν έ ξε ις τη ς επ ο χή ς το υ. Έ γ ρ α ψ ε ε π ίσ η ς τ α Π ρογυμνάσματα

139 151 (με ρ η τορ ικό περιεχόμενο), Πραγματεία περί των τεσσά^κον μαθημάτων (αρ ιθμ η τική ς, μουσική ς, γεω μ ετρ ία ς κ α ι α σ τρ ονομ ία ς), Σχεδίασμα^περί της φιλοσοφίας του Αριστοτέλους, Π οιήσεις ( εννέα ω δές με α υ το β ιο γρ α - φ ικό περιεχόμενο). 135) Περίανδρος (7ος-6ος αι. π.χ.) Τύρ α ννος της Κ ο ρ ίνθ ο υ κ α ι ένα ς α π ό τους επ τά σοφούς της α ρ χ α ία ς Ε λ λάδας. Ή τα ν γιο ς του τύραννου Κ ύ ψ ελο υ κ α ι κ λη ρ ο νό μ η σ ε το τυ ρ α ννικό α ξίω μ α το 625 π.χ. περίπου. Σύ μ φ ω να με τον Δ ιο γέν η Λ α έ ρ τ ιο πέθα νε το 587 π.χ. Σ τη ν αρχή δ ιο ίκ η σ ε π ιο ε λ α σ τ ικ ά α π ό τον πατέρα του, α ρ γό τερ α όμω ς έγινε π ιο σ κ λ η ρ ό ς κ α ι από αυτόν. Ω σ τό σ ο 'υ π ή ρ ξ ε ισχυρή π ρ ο σ ω π ι κότητα με π ο λλά π ρ ο τερ ή μ α τα κ α ι σ τα χ ρ ό ν ια του η Κ ό ρ ιν θ ο ς α π έκ τη σ ε μεγάλη δύναμη κ α ι ίδρυσε α π ο ικ ίες. Α γ α π ο ύ σ ε κ α ι προσ τάτευε τα γ ρ ά μ ματα κ α ι τις τέχνες ενώ στην αυλή του φ ιλ ο ξέν η σ ε μετα ξύ τω ν ά λ λ ω ν κ α ι τον ποιη τή Α ρ ίω ν α. 136) Πίνδαρος ( π.χ.) Α ρ χ α ίο ς έλλη να ς χ ο ρ ικ ο λ υ ρ ικ ό ς π ο ιη τή ς. Σ ώ ζο ν τ α ι 4 έργα του, που ε ίν α ι β ιβ λ ία με ε π ιν ίκ ιες ο ι Ωδές, Ολυμπιονίκοι, Π υθονικοί, Ν εμεονικοί κ α ι /- σθμιονικοί. Έ γρ α ψ ε επ ίσ η ς β ιβ λ ία με εγ κ ώ μ ια, ύμνους, π α ιά ν ες, θ ρ ή νους, διθυράμβους, υπ ο ρ χή μ α τα, π ρ ο σ ό δ ια κ α ι π α ρ θ ένεια, τα ο π ο ία είτε χάθ η κα ν είτε σ ώ ζο ν τα ι α π ο σ π α σ μ α τικ ά. 137) Πιττακός ( π.χ.) Έ ν α ς από το υς επ τά σοφ ούς τη ς α ρ χ α ία ς Ε λ λ ά δ α ς. Τ α ξ ίδ εψ ε σ ε διά φ ορ ες χώ ρ ες κ α ι δ ια κ ρ ίθ η κ ε γ ια τ ις γν ώ σ εις το υ, τη σ ύ νεσ ή του κ α ι τη ν π ο λ ιτ ι κή εν τιμ ό τη τά του. 138) Πλάτων ο Αθηναίος ( π.χ.) Α ρ χ α ίο ς Έ λ λ η ν α ς φ ιλόσοφ ος μ α θ η τή ς του Σ ω κ ρ ά τη. Ε ίν α ι ο γ εν ά ρ χη ς του Π λα τω ν ισ μ ο ύ, ιδρ υτή ς φιλο σ οφ ική ς σ χ ο λ ή ς σ τη ν Α θ ή ν α τη ν γνω σ τή ω ς, Α κ α δ η μ ία. Κ ύ ρ ια έργα: 1) ο ι α π ο κ α λ ο ύ μ εν ο ι σ ω κ ρ α τικ ο ί δ ιά λ ο γ ο ι: Λάχης, Ενθύφρων, Αυσις, Κρστύλος 2) η ισ τ ο ρ ία του Σ ω κ ρ ά τη : Απολογία, Μένων, Φαίδων 3) π ο ιη τ ικ ο ί δ ιά λ ο γ ο ι: Φαιδρός, Συμπόσιο 4) ιδ ρ υ τ ικ ο ί λ ό γ ο ι τη ς Α κ α δ η μ ία ς : Γοργίας, Πρωταγόρας, Μ ένω ν 5) Η Π ολιτεία 6) ο ι α π ο κ α λ ο ύ μ εν ο ι δ ιά λ ο γ ο ι τη ς ω ρ ιμ ό τη τα ς: Παρμενίδης, Σοφιστής, Φίληβος, Θεαίτητος, Πολιτικός, Τίμαιος, Κριτίας 7) ο ι Νόμοι (ημ ιτελ ές έργο), καθώ ς κ α ι η έβδομη κ α ι όγδοη επ ισ το λ ή. /Λ 139) Πλούταρχος ο Χαιρωνεύς ( μ.χ.) Β ιογρ άφ ος κ α ι η θ ικ ό ς φ ιλόσοφ ος. Α κ ο λ ο ύ θ η σ ε κ υ ρ ίω ς τη ν Π λ α τ ω ν ικ ή φ ιλοσοφία, δέχτη κε τη ν επ ίδ ρ α σ η ό μ ω ς π ο λ λ ώ ν φ ιλοσ οφ ικώ ν ρ ευ μ ά τω ν.

140 152 Α π ό το ογκώ δες φιλο λο γικό του έργο σ ώ θ η κε το 1/3 π ερ ίπ ου : 1) Β ιο γ ρ α φ ίες Βίοι παράλληλοι περιφήμων ανόρών, 2) Τ α α ν ά μ ικ τα έρ γα του σ υ γκεντρω μένα υπό τον τίτλ ο Ηθικά κ.τ.λ. 140) Πλωτίνος ( μ.χ.) Ο τελευ τα ίο ς σ π ου δα ίος έλ λ η ν α ς φ ιλόσοφος, ιδρυτής του Ν ε ο π λ α τω ν ι σμού. Μ ο ν α δ ικ ή έγκυρη πηγή γ ια τη ζω ή του ε ίν α ι το έργο Περί Ιΐλωτίνου βίου του Π ορφ ύριου, ο ο π ο ίο ς ή τα ν μ α θη τή ς του. Α ρ χ ή της φ ιλο σ ο φ ίας του ήταν ό τι μ ια π ρ α γ μ α τικ ό τη τα γ ίν ετα ι κα τα νοη τή μόνο όταν σ υ ν δεθεί με μ ία ά λλη π ρ α γ μ α τικ ό τη τα α νώ τερ ή της σε α ξ ία. Έ γ ρ α ψ ε μ ία σ ειρ ά από 54 π ρ α γμ α τείες, ο ι ο π ο ίες εκδ ό θ η κ α ν από τον Π ορφ ύριο α υ θαίρετα σε ομ άδες κα τά εννέα τις γνω σ τές ω ς Εννεάδες. 141) Πολέμων ο Αθηναίος (4 i au π.χ.) Α θ η ν α ίο ς φ ιλόσοφος. Μ ε τ ά το θ ά να το του Ξ εν ο κ ρ ά τη α ν έλ α β ε τη δ ιεύ θυνση της π λα τω νική ς Α κ α δ η μ ία ς μ έχ ρ ι το θ ά να τό του. Κ υ ρ ιό τ ε ρ α έρ γα του, Φ υσιογνω μικώ ν εγχειρίδιον. 142) Πορφύριος ( μ.χ.) Έ λ λ η ν α ς νεο π λ α τω νικ ό ς φ ιλόσοφ ος, μα θη τή ς του Π λ ω τίν ο υ κ α ι εκ δ ό τη ς τω ν έργων του. Δ ιεύ θ υ νε φ ιλοσ οφ ική σ χολή στη Ρ ώ μ η. Τ α δ ικ ά του σ υ γ γ ρ ά μ μ α τα π ερ ιλα μ β ά νο υ ν φ ιλο σ οφ ία της θ ρ η σ κ εία ς, π ο λ ε μ ικ ή κ α τά του χ ρ ισ τια ν ισ μ ο ύ κ α ι υ π ο μ ν ή μ α τα στους: Π λ ά τω ν α, Α ρ ισ τ ο τ έ λ η, Θ εόφ ρ α - στο κ α ι Π λ ω τίν ο, κα θ ώ ς κ α ι φ ιλ ο λ ο γ ικ ά κ α ι βιογραφ ίες, όπ ω ς τα: Αφορ- μ αί εις τα νοητοί, Πλωτίνου βίος, Π υθσγόρου βίος, Εισαγωγή (σ τις α ρ ισ το τελ ικ ές κα τη γο ρ ίες). Π ο λ ύ τιμ η ε ίν α ι η προσφ ορά του γ ια τ ί μ α ς δ ιέσ ω σ ε α ρ χα ιότερ ο υ λικό. 143) Ποσειδώνιος ο Απαμευς ( π.χ.) Α ρ χ α ίο ς Έ λ λ η ν α ς σ τω ικ ό ς φ ιλόσοφ ος κ α ι επ ισ τή μ ο ν α ς- εγκ υ κ λο π α ιδ ισ τή ς, εκπ ρ ό σ ω π ο ς τη ς λ εγ ά μ ενη ς Μ έ σ η ς Σ το ά ς. Ίδρυσ ε στη Ρόδο δ ική του φ ιλοσοφ ική σ χο λ ή, έκ α ν ε ό μ ω ς κ α ι π ο λ λ ά ερ ευ ν η τικ ά τα ξ ίδ ια σ τις π ερ ιο χές τη ς Δ υ τ ικ ή ς Μ ε σ ό γ ε ιο υ κ α ι σ τη Ρ ώ μ η, όπ ου ε ίχ ε επαφές με η γετικο ύ ς κ ύ κλο υ ς. Σ ε ένα ισ το ρ ικ ό έργο του που α π ο τελ ε ίτα ι από 52 β ιβ λ ία, π ρ α γ μ α τεύ ετα ι τα έτη Α π ό αυτό το έργο όπ ω ς κ α ι από τη ν ισ το ρ ία τω ν εκ σ τρ α τειώ ν του Π ο μ π ή ιο υ σ ώ ζο ν τα ι ε λ ά χ ισ τα α π ο σπ άσ ματα. 144) Πρόκλος (4*2-485 μ.χ.) Ν εο π λ α τω ν ικ ό ς φ ιλόσοφος, ο σ η μ α ν τικ ό τερ ο ς εκπ ρ ό σ ω π ο ς τη ς Α θ η ν α ϊ κής σ χο λή ς στην ο π ο ία δ ιετέλ εσ ε κ α ι διευθ υντή ς. Ε ίν α ι γ νω σ τό ς α π ό τη βιογραφ ία που του έγραψ ε ο μ α θη τή ς του Μ α ρ ίν ο ς (Πρόκλος ή Π ερί ευ-

141 153 δαιμόνιας) κα θώ ς κ α ι τον Βίον Ισιδώρου του Δ α μ ά σ κ ιο υ. Κ ύ ρ ια έργα: σ χό λια στους π λα τω νικού ς δ ια λό γο υ ς (στον Τίμαιο κ α ι σ τα Πολιτικά),ετάστ[ς τα έργα: Στοιχείωσις θεολογική, Εις το πρώτον ττον Ευκλείδου στοιχείων, Π ερί αιτιών. Η προσφ ορά του Π ρ ό κ λ ο υ σ υ ν ίσ τα τα ι σ τη ν ο ρ ι στική σ υ σ τη μ α τοπ ο ίη σ η του ν εο π λ α τω νικ ο ύ δ ιδ α κ τικ ο ύ υ λ ικ ο ύ, που β α σ ίζε τα ι σ τις ευρύτατες γ νώ σ εις του. 145) Πτολεμαίος Κλαύδιος ( μ.χ.) Δ ιά σ η μ ο ς α σ τρ ο νό μ ο ς κ α ι γεω γράφ ος. Γεν ν ή θ η κ ε κ α ι έ ζη σ ε σ τη ν Α ίγ υ πτο. Τ ις α σ τρ ο νο μ ικ ές του π α ρ α τη ρ ή σ εις τις έκ α ν ε κ υ ρ ίω ς σ τη ν Α λ ε ξ ά ν δρεια, όπου υπή ρχε α σ τερ ο σ κ ο π είο. Έ γ ρ α ψ ε π ο λλά έργα α π ό τα ο π ο ία σ ώ ζο ν τα ι μ ερ ικ ά όπω ς. Οπτική, Γεωγραφική νφήγησις κ α ι Μαθηματική σύνταξις ή Αλμαγέστη, το τελευ τα ίο α π ο τελ είτα ι από 13 β ιβ λ ία. Α λ λ α έρ γα του ε ίν α ι ο Κ ανώ ν βασιλέων, Σφαιρική τριγωνομετρία Π ερί αναλήμματος, τα Αρμονικά σ ε τρ ία β ιβ λ ία ο ι Φάσεις απλανών αστέρων και συναγω γή σημασιών, Άπλωσις επιφάνειας, Π ερί πλανψ ώ ν, Τετράβιβλος έρ γο θεμ ελιώ δες γ ια την α σ τρ ο λ ο γ ία Τ ο σ ύ σ τη μ α γ ια την ερ μ η ν εία τω ν φ α ινο μένων του ουρ α νού ο ν ο μ ά ζετα ι «π τολεμ α ϊκόν» ή «γεω κεντρ ικόν» κ α ι εί- - ν α ι τελείω ς α ντίθ ετο προς το «Η λ ιο κ εν τρ ικ ό ν» του Α ρ ίσ τα ρ χ ο υ. 146) Πτωχοπρόδρομος ή Πρόδρομος Θεόδωρος ( ;) Σ π ο υ δ α ίο ς β υ ζα ντινό ς συγγραφ έας. Η λ ο γ ο τεχ ν ικ ή του δ ρ α σ τη ρ ιό τη τα ε ίν α ι εκ π λ η κ τικ ή ς γ ο ν ιμ ό τη τα ς κ α ι π ο λ υ μ έρ εια ς κ α ι δ ε ίχ ν ει τη ν ε ξ ο ικ ε ί ω σή του μ ε λογο τέχνες κ α ι φιλοσόφ ους τη ς Α ρ χ α ιό τη τα ς. Τ ο ψ ευδώ νυμο αυτό α ν ή κ ε ι σ το ν ίδ ιο, όμ ω ς φ α ίνετα ι ό τ ι το χ ρ η σ ιμ ο π ο ίη σ α ν κ α ι ά λ λ ο ι Β υ ζα ν τ ιν ο ί ευθυμογράφ οι, που δ η μ ιο ύ ρ γ η σ α ν τα Π τωχοπροδρομικά π ο ιή μ α τα. Α υ τ ά π α λ α ιό τερ α α π ο δ ίδ ο ν τα ν α π ο κ λ ε ισ τ ικ ά σ το ν Θ εό δ ω ρ ο Π ρ ό δ ρ ο μ ο, α λ λ ά ο ι ν εό τερ ο ι μ ελετη τές δ ια π ίσ τω σ α ν ό τ ι τα έγρ α ψ α ν ά λ λ ο ι, που μ ιμ ή θ η κ α ν το ύφος του Θ. Π ρ ό δ ρ ο μ ο υ, ό χ ι ό μ ω ς κ α ι τη γ λ ώ σ σ α το υ, γ ια τ ί, ενώ εκ είνο ς έγραψ ε σ ε λ ό γ ια κ α ι α υ σ τη ρ ά α ρ χ ά ίζου σ α γ λ ώ σ σ α, α υ το ί έγραψ αν σ τη ν δ η μ ο τικ ή κ α ι σ ε π ο λ ιτικ ο ύ ς δ εκ α π εν τα σ ύ λ λ α βους σ τίχο υ ς. Ο ι σ υντά κτες τω ν σ α τυ ρ ικ ώ ν κ α ι ικ ετευ τικ ώ ν α υ τώ ν π ο ιη μάτω ν α ναφ έρ ο νται σ χεδόν π ά ντο τε στη ζω ή του «Π τω χο ύ Π ρ ό δ ρ ο μ ο υ» κ α ι χ ρ η σ ιμ ο π ο ιο ύ ν το ό ν ο μ ά του γ ια λό γ ο υ ς κ υ κλο φ ο ρ ία ς, κ α θ ώ ς το ό ν ο μα του Π ρ ό δ ρ ο μ ο υ κ α ι η φ τώ χια του ή τα ν π ολύ γ νω σ τά σ το λ α ό, ο ο π ο ί ος δια σ κ έδ α ζε με τα π ο ιή μ α τά του. 147) Πυθαγόρας ο Σάμιος ( π.χ.) Α ρ χ α ίο ς έλ λ η ν α ς μ α θ η μ α τικό ς κ α ι φ ιλόσοφ ος, μ ετα ρ ρ υ θ μ ισ τή ς σ το υ ς το μ είς τη ς θ ρ η σ κ εία ς κ α ι τη ς η θ ικ ή ς. Ίδρυσ ε το ν Π υ θ α γ ό ρ ειο Σ ύ λ λ ο γ ο, μ ία φ η μ ισ μ ένη σ χο λή μ ε π ο λ ιτικ ό κ α ι θ ρ η σ κ ευ τικ ό χ α ρ α κ τή ρ α, που στη

142 154 σ υ νέχεια εξα π λώ θ η κ ε σ τη ν μ η τρ ο π ο λ ιτικ ή Ε λ λ ά δ α κ α ι επ έζησ ε μ έ χ ρ ι το τέλος του δ ' α ι. π.χ. Α υ θ ε ν τ ικ ά έρ γα του Π υ θ α γ ό ρ α δεν έχουμ ε. 148) Πυθαγορικοί (5ος -4 ** au π.χ.) Φ ιλόσοφ οι, ο π α δ ο ί κ α ι μαθη τές του Π υ θ α γό ρ α. Α υ τ ο ί ή ταν: ο Φ ιλ ό λ α ο ς, ο Ίππαρχος, ο Α ρ χ ύ τα ς κ.α. κ α ι έ ζη σ α ν ω ς τον 4 α ιώ ν α π.χ. Ο ι Π υ θ α γ ο - ρ ικ ο ί α π ο τελού σ αν α ρ ισ το κ ρ α τικ ό σ ύ νδεσ μ ο σ το ν Κ ρ ό τω ν α τη ς Κ ά τ ω Ιταλίας. Γ ι αυτούς η ο υ σ ία τω ν ό ν τω ν ε ίν α ι ο ι α ρ ιθ μ ο ί. 149) Σιμπλίκιος (6^ au μ.χ.) Α ρ χ α ίο ς Έ λ λ η ν α ς ν εο π λ α τω νικ ό ς φ ιλόσοφ ος, μα θη τή ς του Δ α μ ά σ κ ιο υ κ α ι του Αλ ε ξ α ν δ ρ ιν ο ύ Α μ μ ώ ν ιο υ. Α ν ή κ ε ι σ τη ν τελ ευ τα ία γ ε ν ιά τω ν εθ ν ι κώ ν ν εο π λ α τω νικ ώ ν φ ιλοσ όφ ω ν.έ γραψ ε σ χ ό λ ια γ ια π ο λλ ά έρ γα του Α ρισ τοτέλη κ α ι πρ ο σ π ά θη σ ε ν α α π ο δ ε ίξ ε ι τη ν α ρ μ ο ν ία μ ετα ξύ του Π λ ά τ ω ν α κ α ι του Α ρ ισ το τέλ η. Ε π ίσ η ς έ χ ε ι γρ ά ψ ει σ χ ό λ ια σ τη ν Τέχνη του Ε ρ μ ο - γένη κ α ι στο Π ερί Πυθσγόρου αιρέσεω ς του Ιά μ βλιχου. 150) Σόλων ( π.χ.) Μ εγ ά λ ο ς νο μ ο θ έτη ς κ α ι ο π ρ ώ το ς α ττικ ό ς π ο ιη τή ς, ο ο π ο ίο ς α ρ γ ό τερ α σ υ γκα τα λέχθ η κε στους Ε π τ ά σοφ ούς. Τ ις π ο λ ιτ ικ έ ς του α π ό ψ εις τ ις ε ξ έ φ ραζε με ελεγ εια κο ύ ς, ια μ β ικ ο ύ ς κ α ι τρ ο χ α ϊκ ο ύ ς σ τίχους. Ω ς ν ο μ ο θ έτη ς έκανε ρ ιζικ έ ς μ ετα ρ ρ υ θ μ ίσ εις, ω ς π ο ιη τή ς α σ χο λ ή θ η κε μ ε τη ν π α τρ ιω τ ικ ή κ α ι πα ρ α ιν ετικ ή π ο ίη σ η. 151) Σουίδας (10ος au μ.χ.) Μ ε το ό νο μ α αυτό ε ίν α ι γ νω σ τό ς έ ν α ς Β υ ζα ν τ ιν ό ς λ εξικ ο γ ρ ά φ ο ς κ α ι το ομ ώ νυμο λ ε ξ ικ ό του. Η νεό τερ η φ ιλο λο γικ ή έρ ευ να α π έδ ειξε ό τ ι το ό ν ο μα Σ ο υ ίδ α ς ε ίν α ι κα κή απόδοσ η το υ σ ω σ τού Σούδα κ α ι το π ερ ίφ η μ ο α υ τό λ εξ ικ ό δεν σ υ ντά χθ η κε από ένα ν, α λ λ ά από π ο λ λ ά π ρ ό σ ω π α. Η σ ύ ν τα ξη αυτού του λ εξ ικ ο ύ σ τη ρ ίχθ η κε σ τα λ εξικ ο γ ρ α φ ικ ά κ α ι γ ρ α μ μ α τ ικ ά έρ γα τη ς α ρ χα ιό τη τα ς, κα θ ώ ς επ ίσ η ς κ α ι σ ε συγγραφ είς, π ο ιη τές κ α ι σ χ ό λ ια. Η πρώ τη έκδοσ η του λ εξικ ο ύ έγ ιν ε το 1499 στο Μ ιλ ά ν ο από το ν Δ η μ ή τ ρ ιο Χ α λ κ ο κ ο ν δ ύ λ η κ α ι ακ ο λ ο ύ θ η σ α ν π ο λ λ ές ά λλ ες. 152) Σπεύσιπος ( π.χ.) Α ν η ψ ιό ς του Π λ ά τω ν α κ α ι δ ιά δ ο χό ς του στη διεύθ υνσ η τη ς Α κ α δ η μ ία ς μ έχρ ι το 339 π ερ ίπ ου. Σ τη δ ιδ α σ κ α λ ία του αναφ ερόταν σ τα έρ γ α του Π λ ά τω ν α, ιδ ια ίτ ε ρ α στην π ε ρ ί α ρ ιθ μ ώ ν θ εω ρ ία του. Α π ό τα έ ρ γ α το υ σ ώ θηκαν μόνο α π ο σ π ή σ μ α τα. Ω ς οπ α δ ό ς τη ς φ ιλ ο μ α κ εδ ο ν ικ ή ς μ ε ρ ίδ α ς έ γραψε μία επ ισ το λ ή στο β α σ ιλ ιά Φ ίλ ιπ π ο Β ', η ο π ο ία κ α ι σώθ η κε.

143 ) Στοβαίος Ιωάννης (δ0*5au μ.χ.) Έ λ λ η ν α ς συγγραφέας, που κα τα γ ό τα ν από τη ν π ό λη Σ τ ό β ο ι τη ς Μ α κ ε δ ο νία ς. Σ υ ν έτα ξε το Α νθολόγω ν που π ερ ιέ χ ει δ ια λ ε κ τικ ά χ ω ρ ία α π ό 500 Έ λ λ η ν ες π ο ιη τές κ α ι πεζογράφ ους, χρ η σ ιμ ο π ο ιώ ν τα ς σ υ λ λο γές που προϋπήρχαν. Τ ο έργο ε ίν α ι π ο λύ τιμ ο γ ια τ ί δ ιέσ ω σ ε α π ο σ π ά σ μ α τα α π ό έρ γα που έχουν χ α θ εί απ ό τότε. 154) Στράτων ο Λαμψακηνός ( π.χ.) Α ρ χ α ίο ς Έ λ λ η ν α ς π ερ ιπ α τη τικ ό ς φ ιλόσοφ ος κ α ι φ υσικός. Υ π ή ρ ξ ε δ ιά δ ο χος του Θ εόφ ραστου σ τη ν Π ερ ιπ α τη τικ ή σ χο λή. Ε π ιχ ε ίρ η σ ε ν α ε ξ ε λ ίξ ε ι την α ρ ισ το τελική κ ο σ μ ο γ ο ν ία με ε μ π ειρ ισ τικ ή ένν ο ια. Α π ό τα έρ γα του δια σ ώ θη κα ν λ ίγ α α π ο σ π ά σ μ α τα. 155) Στωικοί (3^ au π.χ.- 2ος au μ,χ.) Τ ο σύνολο τω ν οπαδώ ν το υ σ τω ικ ισ μ ο ύ, ιδ ρ υ τή ς ο Ζ ή ν ω ν ο Κ ιτ ιε ύ ς (30 0 π.χ.)δ ια κ ρ ίνετα ι στην: α) Α ρ γ α ία Σ τ ο ά (3ος-2ος α ιώ ν α ς π.χ.):ζ ή ν ω ν, Κ λ εά ν θ η ς, Χ ρ ύ σ ιπ π ο ς β) Μ έ σ η Σ τ ο ά (2ος-1ος α ιώ ν α ς π.χ. ):_ Π αναίτιος, Π ο σ ε ιδ ώ ν ιο ς γ) Ν έ α Σ τ ο ά (ρωα α ϊκόο σ τω ικ ισ μ ό ς): Σ ε ν έκ α ς, Μ ο υ σ ώ ν ιο ς, Ρ ο ύ - φος, Ε π ίκ τη το ς, Ιερ ο κλή ς, Μ ά ρ κ ο ς Α υ ρ ή λ ιο ς). 156) Συμεών Θεσσαλονίκης (αρχές 15ου αιώνα) Λ ό γ ιο ς κ λ η ρ ικ ό ς κ α ι μ ία από τ ις σ η μ α ν τικ ό τερ ες π ν ευ μ α τικ ές μορφ ές τη ς ύστερης Β υ ζα ν τιν ή ς π ερ ιό δο υ. Υ π ή ρ ξ έ υ π έρ μ α χο ς τη ς θ εο λ ο γ ία ς του Γρ η γ ο ρ ίο υ Π α λ α μ ά γ ια τη ν η σ υ χ α σ τικ ή ά σ κ η σ η κ α ι σ π ο υ δ α ίο ς σ υ γ γ ρ α φ έας λειτο υ ρ γ ικ ώ ν π ρ α γμ α τειώ ν. Σ η μ α ν τικ ό τερ ε ς α π ό τ ις π ρ α γ μ α τείες του είν α ι Διάλογος εν Χριστώ κατά πασών των α φ έσεω ν και περί της μ ό νης τυίστεως.,.των ιερών τελετών τε και μυστηρίων πάντων της Εκκλησίας, Ερμηνεία συνοπτική εις το θειον και ιερόν σύμβολον, επ ίσ η ς έ χ ε ι γ ρ ά ψ ει εγκώ μ ια, π α ρ α ιν ετικ ές επ ισ το λ ές κ.α. 157) Συμεών Μεταφραστής (10ος-11ος αιώνας μ.χ.) Β υ ζα ν τιν ό ς σ υ ν α ξα ρ ισ τή ς κ α ι β υ ζα ντινό ς α ξιω μ α το ύ χ ο ς, ίσ ω ς π ρ ο ς το τέλος τη ς ζω ή ς του ν α έγινε κ α ι μοναχός. Τ ο π α ρ ω ν ύ μ ιο μ ετα φ ρ α σ τή ς π ρ ο έρ χετα ι από το γεγο νό ς ό τ ι κ α τά ρ τισ ε μ ία σ υ λλο γή Σ υ ν α ξ α ρ ίω ν κ α ι επ εξερ γά σ τη κε τ ις Π ρ ά ξ ε ις τω ν μ α ρ τύρ ω ν κ α ι το υ ς β ίο υ ς τω ν α γ ίω ν από τη ν πα ρ α δο μ ένη μορφή το υς σ ε ύφος που α ν τισ το ιχ ο ύ σ ε σ τη ν επ οχή του. Μ ό ν ο ένα μέρος τω ν* Συ να ξα ρ ίω ν σ υ μ π ερ ιελή φ θ η σ α ν χ ω ρ ίς α λ λ α γ ές στο Μ ηνολόγιον. Ο Συ μ εώ ν α ν έπ τυ ξε π λ ο ύ σ ια συγγρ αφ ική δ ρ α σ τη ρ ιό τη τα.

144 ) Συμεών Νέος Θεολόγος( μ.χ.) Έ ν α ς από τους σ π ουδα ιότερ ους μ υ σ τικο ύ ς βυζαντινούς θ εολόγους, -ο ο π ο ίο ς μετέφ ερε τη μ υ σ τικ ισ τικ ή σ ύλληψ η στη Θ ε ο λ ο γ ία γ εν ικ ά κ α ι έδω σ ε μεγάλη βαρύτη τα στο εσ ω τερ ικ ό φ ως κ α ι στο β ίω μ α. Τ ο ευρ ύτατο έρ γο του π ερ ιλ α μ β ά ν ει κ α τη χή σ εις, ύ μ νου ς κ α ι ά λ λ α θ εο λ ο γ ικ ά κ είμ εν α. Σ υ γ κ εκ ρ ιμ ένα 34 Κατηχήσεις, δύο Ευχαριστίας, θ εο λο γικ ο ύ ς κ α ι η θ ικ ο ύ ς λόγους, 33 Λ όγοι εκ της συγγραφής, 24 Λ όγοι ε ν κεφαλαίοις, 58 Των θείω ν ύμνων οι έρωτες, επ ίσ η ς τα Κεφάλαια πρακτικά και θεολογικά, κ α ι το Π ερί εξομολογήσεως κ.α. 159) Συριανός (4^ - 5^ au μ.χ.) Α λ ε ξα ν δ ρ ιν ό ς Ν εο π λ α τω ν ικ ό ς φ ιλόσοφ ος, πολύ κ α λ ό ς γνώ σ τη ς κ α ι θερμός ερευνη τή ς του Α ρ ισ το τέ λ η, ο ο π ο ίο ς δ ια δ έχτη κ ε τον Π λ ο ύ τα ρ χ ο τον Α θ η ν α ίο σ τη ν διεύθυνση τη ς Ν ε ο π λ α τω ν ικ ή ς σ χο λή ς. Ο Σ υ ρ ια ν ό ς π ρ ε σ β εύ ει ό τι η θ εω ρ ία του Α ρ ισ τ ο τ έ λ η α π ο τελ εί τη ν εισ α γω γή σ τη ν ν εο -» π λα τω νική κ α ι νεο π υ θ α γό ρ εια φ ιλοσοφ ία. Έ χ ε ι γ ρ ά ψ ει υ π ο μ ν ή μ α τα σ το ν Ό μ η ρ ο το ν Π υ θ α γό ρ α, σ τη ν Ρητορική του Ε ρ μ ο γ έν η κ α ι σ το Μ ετά τα Φυσικά του Α ρ ισ το τέλ η. 160) Σωκράτης ( π.χ.) Α ρ χ α ίο ς Έ λ λ η ν α ς φ ιλόσοφος. Δ ε ν μ α ς έχει α φ ή σ ει κ α ν έν α γρ α π τό κ ε ίμ ε νο. Δ ίδ α ξε χ ω ρ ίς ν α α μ ε ίβ ε τα ι γ ια τη ν δ ιδ α σ κ α λ ία του. Χ ρ η σ ιμ ο π ο ιο ύ σ ε πάντα τον δ ιά λο γο κ α ι π ρ ο σ π ο ιο ύ ν τα ν ά γ ν ο ια του θ έμ α τος π ο υ σ υ ζη το ύ σε. Έ σ τρ εψ ε τη ν φ ιλοσοφ ία α π ό τα κ ο σ μ ο λ ο γ ικ ά σ τα α ν θ ρ ω π ο λ ο γ ικ ά θέματα. 161) Τατιανός (βγμισό 2ου au μ.χ.) Έ λ λ η ν α ς χ ρ ισ τια ν ό ς α π ο λο γη τή ς α π ό τη Σ υ ρ ία. Σ τη Ρ ώ μ η μ ετα σ τρ ά φ η κ ε στο χ ρ ισ τια ν ισ μ ό κ α ι έγινε μ α θ η τή ς του Ιουστίνου,, α ρ γό τερ α ό μ ω ς έγινε μ έλος μ ια ς γ νω σ τικ ή ς α ίρ εσ η ς. Τ ο έργο του Λ όγος προς Έλληνας, ε ίν α ι μ ια εχθρική επ ίθ εσ η κ α τά του ελ λ η ν ικ ο ύ π ο λ ιτισ μ ο ύ. Τ ο έρ γο Διατεσσόρω ν, έχει σ ω θ εί μόνο σε α π ο σ π ά σ μ α τα, το 830 ό μ ω ς μ ετα φ ρ ά σ τη κ ε σ τον π εζό λόγο τη ς α ρ χ α ία ς Γ ε ρ μ α ν ικ ή ς κ α ι έ τ σ ι το α π ο κ α λ ο ύ μ εν ο έρ γο 77αλαιογερμανικός Τατιανός, ε ίν α ι έν α α π ό τα μ εγ ά λ α π ρ ώ ιμ α έ ρ γ α τ η ς γ ερ μ α νική ς φ ιλο λο γία ς. «162) Τιμοκλής (4ος αιώνας π.χ.) Α θ η ν α ίο ς κ ω μ ικ ό ς π ο ιη τή ς. Α π ό το έργο του έχο υ ν σ ω θ εί μ ό νο μ ε ρ ικ ά α π ο σ π ά σ μ α τα κ α ι 2,7» τ ίτ λ ο ι. Σ υ ν ή θ ιζ ε ν α πα ρ ω δ εί τρ α γ ικ ές υ π ο θ έ σ εις κ α ι ν α σ α τ ιρ ίζε ι π ο λ ιτικ ο ύ ς, ρ ή τορ ες κ α ι π ο ιη τές τη ς επ ο χή ς το υ. Δ ιέγ ρ α φ ε π α ρ α σ τα τικ ά το υς χ α ρ α κ τή ρ ες μ ε ελεύ θ ερ ο κ α ι κ ρ ιτ ικ ό π ν εύ μ α. Ε ίχ ε δη

145 157 μ ιου ρ γή σ ει ένα σ α τιρ ικ ό ύφος, που χ α ρ α κ τη ρ ιζό τα ν γ ια τη ν λ επ τό τη τά του. 163) Φιλήμων Κωμικός ( π.χ.) Έ λ λ η ν α ς κ ω μ ικ ό ς πο ιη τή ς. Ε ίν α ι εκπ ρ όσ ω π ος τη ς Ν έ α ς Κ ω μ ω δ ία ς κ α ι στο έργο του β ρ ίσ κ ο ν τα ι ό λ α τα χ α ρ α κ τη ρ ισ τικ ά της. Σ ώ ζ ο ν τ α ι α π ο σ π ά σ μ α τα από τα έργα του, π ο λ λ ά α π ό τα ο π ο ία α π ο τέλεσ α ν π ρ ό τυ π α γ ια τ ις κω μ ω δίες του Π λα ύ το υ. 164) Φιλόπονος Ιωάννης ή Γραμματικός (τέλη 5ου au μ.χ.) Ο ν ο μ ά σ τη κ ε φ ιλόπονος είτε λό γω τη ς ερ γα τικ ό τη τά ς του ε ίτ ε επ ειδ ή α ν ή κε στην χ ρ ισ τια ν ικ ή α δελφ ότη τα τω ν Φ ιλό π ο νω ν τη ς Α λ ε ξ ά ν δ ρ ε ια ς. Υ π ή ρ ξ ε μ α θη τή ς του Α μ μ ω ν ίο υ Ε ρ μ ε ίο υ σ τη ν Α λ ε ξ ά ν δ ρ ε ια κ α ι δ ιά δ ο χό ς του, χ ρ ισ τια ν ό ς ε ξ υπαρχής. Α ν ή κ ε σ τα σ π ο υ δ α ιό τερ α π ν εύ μ α τα τη ς ό ψ ι μης Α ρ χ α ιό τη τα ς, ά σ κ η σ ε μ εγά λη επ ίδ ρ α σ η σ τις φ υσικές επ ισ τή μ ες του Μ εσ α ίω ν α κ α ι τω ν Ν εω τέρ ω ν Χ ρ ό ν ω ν. Έ γ ρ α ψ ε φ ιλο σ οφ ικά σ χ ό λ ια σ ε π ο λλά έργα του Π λ ά τω ν α κ α ι του Α ρ ισ τ ο τ έ λ η, όπου π ρ ο σ π α θ εί ν α συ- γ κ ερ ά σ ει τη ν φ ιλοσοφ ία με τη ν ε κ κ λ η σ ια σ τικ ή δ ιδ α σ κ α λ ία. Ε π ίσ η ς έ χ ε ι ' γράψ ει τα έργα: Κατά Πρόκλου περί αϊδιότητος κόσμου, Των εις την Μ ω- ϋσέως κοσμογονίαν εξηγητικών λόγοι, Διαιτητής ή περί ενώ σεω ς, Π ερί α γαλμάτων, Π ερί αναστάσεως, Π ερί σφυγμών, Π ερί πυρετών, Π ερ ί διαφόρω ς τονούμενον και διάφορα σημαινόντων, Π ερί της του αστρολάβου χρήσεως κ.α. 165) Φίλων Ιουδαίος (13 π.χ. -54 μ,χ.) Σ η μ α ν τικ ό τα το ς Ιου δ α ίος φ ιλόσοφ ος, σ ύγχρονος του Χ ρ ισ τ ο ύ, π ρ ό δ ρ ο μος κ α ι ιδ ρ υ τή ς τη ς μ ε σ α ιω ν ικ ή ς φ ιλοσοφ ίας. Π ρ ο σ π ά θ η σ ε ν α ε ν ώ σ ει λ ο γ ικ ά τη ν ιο υ δ α ϊκ ή φ ιλο λο γία κ α ι τη ν ε λ λ η ν ικ ή φ ιλοσοφ ία. Τ ο έρ γο του α π ο τελ είτα ι από τρ εις κύ κλο υ ς: α) Μ ε λ έ τ ε ς γ ια τη ν Πεντάτευχο β) φ ιλο σοφ ικά κ α ι θ ρ η σ κ ευ τικ ά μ ελ ετή μ α τα κ α ι γ) υπέρ τω ν Ε β ρ α ίω ν κ α ι εν α ν τίω ν τω ν ρ ω μ α ϊκ ώ ν εγκλη μ ά τω ν. Κ υ ρ ιό τ ε ρ α έρ γα του τα Π ερ ί δουλείας του άφρονος, Π ερί του πάντα σπουδαίον είναι ελεύθερον, Π ερί προνοίας. 166) Φοίνικες Θεολόγοι22 167) Φώτιος Κωνσταντινουπόλεως ( μ.χ.) Υ π ή ρ ξ ε ένα ς από το υς π ιο σ π ο υ δ α ίο υ ς Β υ ζα ν τιν ο ύ ς θ εο λό γο υ ς, τα υ τό χρο να κ α ι ένα ς εξα ίρ ετο ς εκπ ρ ό σ ω π ο ς του β υ ζα ντινο ύ α ν θ ρ ω π ισ μ ο ύ. Α π έκτη σ ε π ρ α γ μ α τικ ά, τερ ά σ τια μόρφ ω ση, σ τη σ υ ν έχεια δ ίδ α ξε ο ίδ ιο ς λ ο γ ικ ή, δ ια λ εκ τικ ή, φ ιλοσοφ ία, μ α θ η μ α τικ ά κ α ι θ εο λ ο γ ία. Ε π ί τω ν η μ ερ ώ ν του έγινε το σ χ ίσ μ α με τη ν Δ υ τικ ή Ε κ κ λ η σ ία. Ά φ η σ ε σ η μ α ν τικ ό θ εο λ ο γ ι- 22Δεν βρέθηκαν πληροφορίες για τη δράση τους.

146 158 κό κ α ι φ ιλο λο γικό έργο. Τ ο κ ύ ρ ιο θ εο λ ο γ ικ ό έργο του ε ίν α ι η κ α τά τω ν Λ α τίν ω ν στρεφ όμενη Μυσταγωγία, ε π ίσ η ς τα: Συνσγω γαί και αποδείξεις ακριβείς ττερί επισκόπων και μητροπολιτών, Αμφιλοχία, σ χ ό λ ια σ τη ν Κ λ ί μ α κα του Ιω άννη του Σ ιν α ϊτ η, Πανηγυρικόν, πο λυ ά ρ ιθ μ ες επ ισ το λ ές ερ μ η νείες κ α ι σ χ ό λ ια πάνω σ τον Α ρ ισ τ ο τ έ λ η κ α ι φ υσικά η γνω σ τή Β ιβλιοθήκη ή Μ υριόβιβλος κα ι το Λέξεω ν Συναγωγή, κ α ρ π ο ί τη ς π ρ ο η γο ύ μ ενη ς δρ α σ τηρ ιότη τά ς του. 168) Χαλκίδιος (γύρω στο 350 μ,χ.) Έ ν α ς Λ α τ ίν ο ς ν εο π λ α τω νικ ό ς φ ιλόσοφ ος, α ξιο μ ν η μ ό νευ το ς σ α ν υ π ο μ ν η μ ατιστής του π λα τω νικού Τίμαιου. 169) Χοιροβοσκός Γεώργιος (1 τέτρ. του 9ου μ,χ.) Δ ιετέλ εσ ε διά κο νο ς, χαρ το φ ύ λα κα ς, ο ικ ο υ μ εν ικ ό ς δ ιδ ά σ κ α λ ο ς κ α ι γ ρ α μ μ α τικό ς σ τη ν Κ ω ν σ τα ν τιν ο ύ π ο λ η. Π ο λ υ ά ρ ιθ μ α τα έργα το υ, α π ό τα ο π ο ία τα π ερ ισ σ ό τερ α σ ώ θ η κ α ν ω ς σ η μ ε ιώ σ ε ις πα ρ α δόσ εω ν. Μ ε τ α ξ ύ ά λ λω ν ο ι π ρ α γμ α τείες Π ερί προσωδίας, Εξήγησις εις το του Η φαιστίω νος εγχειρίδιον, σ χ ό λ ια στους Κ ανόνες περί κ/.ίσεως ονομάτων και ρημάτω ν ' του Θ εοδ οσ ίου, D e Figuris poeticis (Περί τρόπων ποιητικών), κ α ι το γ ρ α μ μ α τικ ό υ π ό μ νη μ α Επιμερισμοί. 170) Χρύσιππος ο Σαλεύς ( π.χ.) Α ρ χ α ίο ς έλ λ η ν α ς σ τω ικ ό ς φ ιλόσοφ ος. Τ ρ ίτ ο ς σ χ ο λ ά ρ χη ς τη ς Σ τ ο ά ς, που θ εω ρ είτα ι ο μ εγα λύ τερ ος θ εω ρ η τικ ό ς της. Μ ε τη ν δ ια λ ε κ τ ικ ή ο ξ ύ ν ο ιά του, α ιτιο λ ό γ η σ ε μ ε λο γ ικ έ ς α π ο δ ε ίξ ε ις τη σ τω ικ ή δ ιδ α σ κ α λ ία του Ζ ή ν ω ν α κ α ι δ ίν ο ν τά ς τη ς έ τσ ι γ ια π ρ ώ τη φ ορ ά έν α σ τέρ εο θ εμ έλ ιο. Έ γ ρ α ψ ε περίπου 750 σ υ γγρ άμ μ α τα, α π ό τα ο π ο ία μ α ς έχο υ ν δ ια σ ω θ εί π ο λ λ ά α π ο σ π άσ μ α τα, που μ α ς δίνου ν μ ια σ χ ε τ ικ ά πλή ρ η ε ικ ό ν α. 171) Ψελλός Μιχαήλ ( μ.χ. ) Β υ ζα ν τιν ό ς συγγραφ έας, φ ιλόσοφ ος, ε π ισ τή μ ο ν α ς-εγ κ υ κ λ ο π α ιδ ισ τή ς κ α ι κ ρ α τικ ό ς πα ρ ά γοντα ς. Α π ό τ ις μ εγ α λ ύ τερ ες π ν ευ μ α τικ ές μ ορφ ές το υ Β υ ζαντίο υ. Σ α ν π ο λ ιτικ ό ς έφ τασε μ έχ ρ ι το α ξ ίω μ α του π ρ ω θυπ ουρ γού. Έ λ α β ε επ ίσ η ς το ν τίτλ ο «ύπατος τω ν φ ιλοσόφ ω ν» κ α ι έδ ρ α σ ε ω ς λ α μ π ρ ό ς κα θ η γη τή ς γ ια τη ν α ν α β ίω σ η τη ς π λ α τω ν ικ ή ς φ ιλοσ οφ ίας κ α ι το υ Ν ε ο π λα τω νισ μ ο ύ, κ ά τ ι που το ν έφ ερε σ ε α ν τίθ εσ η μ ε το υ ς κ υ ρ ία ρ χ ο υ ς ε κ κ λ η σ ια σ τικ ο ύ ς κ ύ κ λο υ ς. Η ε ξ α ιρ ε τ ικ ή ευ ρ υ μ ά θ ειά του α ν τ ικ α τ ο π τ ρ ίζε τ α ι κ α ι σ τα έρ γα του τα ο π ο ία α σ χ ο λ ο ύ ν τα ι μ ε τη ν θ εο λ ο γ ία, φ ιλο σ ο φ ία, φυσ ικ ές επ ισ τή μ ες, νμτρική, φ ιλ ο λ ο γ ία, γ ρ α μ μ α τικ ή, ρ η το ρ ικ ή, μ ο υ σ ικ ή, ν ο μ ικ ά κ,τ.λ. Σ η μ α ν τικ ό τερ α έρ γ α το υ ε ίν α ι: Σύναψ ις των νόμων, Χ ρονογραφία, Διδασκαλία Παντοδαπή κ α ι π ά ρ α π ο λ λ ά ά λ λ α. Υ π ή ρ ξ ε α π ό το υ ς

147 159 σ η μ α ντικό τερ ο υ ς σ υ ντελεσ τές τη ς α να γέννη σ η ς τω ν γ ρ α μ μ ά τω ν σ τα χ ρ ό ν ια τω ν Κ ο μ ν η ν ώ ν. " 172) Ωριγένης ( μ.Χ.) Χ ρ ισ τ ια ν ό ς θεολόγος, φ ιλόσοφ ος κ α ι επισ τή μ ο ν α ς, από τη ν Α λ ε ξ ά ν δ ρ ε ια. Ε κπ ρ ό σ ω π ο ς τη ς π ρ ώ ιμ η ς Π α τ ε ρ ικ ή ς φ ιλο λο γία ς, θ εω ρ είτα ι ο μ εγ α λ ύ τερος λ ό γ ιο ς Έ λ λ η ν α ς ε κ κ λ η σ ια σ τικ ό ς π α τέρ α ς. Υ π ή ρ ξ ε μ α θ η τή ς το υ Κ λ η - μέντα κ α ι κα θη γητή ς σ τη ν Κ α τ η χ η τ ικ ή Σ χ ο λ ή τη ς Α λ ε ξ ά ν δ ρ ε ια ς, τη ν δ ι δ α σ κ α λ ία τη ς ο π ο ία ς κ α ι α ν α δ ιο ρ γά ν ω σ ε. Έ γ ρ α ψ ε π ο λ λ ά έρ γα, ε λ ά χ ισ τ α όμω ς σ ώ θη κα ν κ α ι μ ά λ ισ τα σ ε λ α τ ιν ικ ή μετάφ ραση. Σ π ο υ δ α ιό τε ρ α έρ γα του ε ίν α ι: η έκδοσ η τη ς Π α λ α ιά ς Δ ια θ ή κ η ς σ ε έ ξ ι π α ρ ά λ λ η λ ε ς σ τή λ ες «Εξαπλά», το έργο «Κατά Κέλσου», τ ο σ ύ γ γ ρ α μ μ α «Π ερί αρχώ ν» κ.α. ι * I

148 Π ρ ο σ ω π ο γ ρ α φ ία την Γ ε ρ α σ ίμ ο υ Β λ ά χ ο υ, μ η τ ρ ο π ο λ ίτ ο υ Φ ιλ α δ έ λ φ ε ια ς (16 85), (Σ υ λ λ ο γ ή Ε λ λ η ν ικ ο ύ Ιν σ τιτο ύ το υ Β ε ν ε τ ία ς ).

149 Το μεγάλο μοναστήρι της Αγίας Αικατερίνης των Σιναϊτών στο Χάντακα, Φωτογραφία του Η μορφή του μοναστηριού σήμερα, που λειτουργεί ως εκκλησιαστικό μουσείο.

150 t Η πρ ο μ ετω π ίδ α του έργου του Γ ε ρ α σ ίμ ο υ Β λ ά χ ο υ Αρμονία Οριστική των όντων, Β ε ν ετία 1661.