Ο σχεδιασμός του τοπίου, στη Σχολή Αρχιτεκτόνων του Εθνικού Μετσόβιου Πολυτεχνείου.

Transcript

1 Ο σχεδιασμός του τοπίου, στη Σχολή Αρχιτεκτόνων του Εθνικού Μετσόβιου Πολυτεχνείου. Παρουσίαση, του Ειδικού κατ Επιλογήν μαθήματος του 8ου Εξαμήνου, με θέμα Περιβάλλον, Τοπίο, Αρχιτεκτονική και των σχέσεων του με άλλα μαθήματα του Προπτυχιακού Προγράμματος της Σχολής, όπως και με τα μαθήματα του Διατομεακού Μεταπτυχιακού Προγράμματος Σπουδών, της Σχολής Αρχιτεκτόνων, του Εθνικού Μετσόβιου Πολυτεχνείου. Κωνσταντίνος Μωραίτης, Επίκουρος Καθηγητής ΕΜΠ 1

2 Το Ειδικό κατ Επιλογήν μάθημα του 8ου εξαμήνου, με θέμα Περιβάλλον, Τοπίο, Αρχιτεκτονική εισήχθηκε στο πρόγραμμα σπουδών της Σχολής Αρχιτεκτόνων, με σκοπό να εξοικειώσει τους σπουδαστές της Σχολής, με αντικείμενα και σχέσεις σχεδιασμού, που περιγράφονται στον τίτλο του. Αυτή εντούτοις η προσπάθεια, δεν πρέπει να εκληφθεί ως απομωνομένη διαδικασία. Αντίθετα, αφορά την ανάπτυξη των διδακτικών αποτελεσμάτων του μαθήματος αυτού, σε άλλα μαθήματα του Προπτυχιακού και Μεταπτυχιακού Προγράμματος Σπουδών της Σχολής. Πιο συγκεκριμμένα αφορά τη συσχέτιση του Ειδικού κατ Επιλογήν μαθήματος του 8ου εξαμήνου με : (1) Το μάθημα Σχεδιασμού Υπαίθριων Δημόσιων Χώρων, που διδάσκεται επίσης στο 8ο εξάμηνο του Προπτυχιακού Προγράμματος, με τον χαρακτηρισμό 8Α. (2) Τις ερευνητικές θεωρητικές εργασίες, που προετοιμάζουν οι σπουδαστές στο 9ο εξάμηνο των Προπτυχιακών Σπουδών τους και τις παρουσιάζουν με τη μορφή δημόσιας Διάλεξης. (3) Τις Διπλωματικές Εργασίες, τιςοποίεςεκπονούνοισπουδαστέςκατάτοπέραςτων προπτυχιακών σπουδών. 2

3 Επίσης αφορά τη συσχέτιση του Ειδικού κατ Επιλογήν μαθήματος του 8ου εξαμήνου με : (4) Το μεταπτυχιακό μάθημα Ιστορία και Θεωρία του Τοπίου, που διδάσκεται στα πλαίσια του Διατμηματικού Μεταπτυχιακού Προγράμματος Μαθημάτων «Σχεδιασμός, Χώρος, Πολιτισμός», της Σχολής Αρχιτεκτόνων του ΕΜΠ. (5) Διπλωματικές εργασίες, που εκπονούνται κατά την περάτωση του προηγούμενου προγράμματος μεταπτυχιακών σπουδών. Σύμφωνα με τα προηγούμενα, η διδασκαλία του Ειδικού κατ Επιλογήν μαθήματος του 8ου εξαμήνου, με θέμα «Περιβάλλον, Τοπίο, Αρχιτεκτονική» αποτελεί τμήμα μιας ευρύτερης διδακτικής και ερευνητικής προσπάθειας. 3

4 Εισαγωγική παρουσίαση του προπτυχιακού μαθήματος Το Ειδικό μάθημα του 8ου εξαμήνου «Περιβάλλον, Τοπίο, Αρχιτεκτονική» Η ΣΧΕΔΙΑΣΤΙΚΗ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ και Ο ΘΕΩΡΗΤΙΚΟΣ ΣΧΟΛΙΑΣΜΟΣ ΤΟΥ ΤΟΠΙΟΥ ΓΕΝΙΚΑ : ΤΟ ΑΝΤΙΚΕΙΜΕΝΟ ΤΟΥ ΜΑΘΗΜΑΤΟΣ. Η περιγραφή του τίτλου του μαθήματος, ορίζει ως αντικείμενο του τη διερεύνηση του «Τοπίου», σε συσχετισμό με τους παράπλευρες όρους «Περιβάλλον» και «Αρχιτεκτονική». ΕΙΔΙΚΟΤΕΡΑ : ΣΧΕΔΙΑΣΤΙΚΗ ΚΑΙ ΘΕΩΡΗΤΙΚΗ ΣΥΣΧΕΤΙΣΗ. Ειδικότερα, θα εξηγήσουμε πως προσεγγίζουμε το τοπίο, ως αντικείμενο σχεδιασμού. Επειδή θεωρούμε εντούτοις, πως υπάρχει έλλειψη θεωρητικής υποστήριξης σε σχετικά θέματα, ο χρόνος σχεδιαστικής προσπάθειας συμπληρώνεται από μια σειρά συνεπτυγμένων, χρονικά και θεματολογικά, παρουσιάσεων θεωρίας. Σκοπός των παρουσιάσεων αυτών είναι να σχολιάσουν και να ενισχύσουν τη σχεδιαστική άσκηση μάλλον, παρά να συγκροτήσουν ένα σύνολο μαθημάτων θεωρίας τοπίου, εγχείρημα το οποίο συνδέεται υπενθυμίζουμε, με ανάλογους κύκλους μαθημάτων, του μεταπτυχιακού προγράμματος σπουδών ΗΕΠΕΞΗΓΗΣΗΤΩΝΟΡΩΝ ΟΟΡΙΣΜΟΣΤΟΥ«ΤΟΠΙΟΥ». Μια πρώτη απαίτηση του τίτλου του μαθήματος, αφορά επομένως τον ορισμό του «Τοπίου». Με τον όρο «Τοπίο» περιγράφεται η πολιτιστική ερμηνεία του τόπου. Αυτή η ερμηνεία, άλλοτε περιορίζεται μόνο στη νοητική σφαίρα της αντίληψης και της γνωστικής επεξεργασίας, άλλοτε επεκτείνεται σε εκφραστικές πρακτικές, όπως η ζωγραφική τοπιογραφία, ηφωτογραφία, ο κινηματογράφος, που επεξεργάζονται την εικόνα του τόπου και άλλοτε καταλήγει στην ολοκληρωμένη κατασκευαστική τοπιακή παρέμβαση. 4

5 2.2. ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ ΚΑΙ ΤΟΠΙΟ. Ένα δεύτερο συστατικό στοιχείο του τίτλου του μαθήματος, είναι η σχέση που προτείνεται ανάμεσα στην «Αρχιτεκτονική» και στο «Τοπίο». Η σχέση αυτή δεν αναγνωρίζει μόνο την αρχιτεκτονική πράξη, ως κεντρικό πολιτιστικό γεγονός, το οποίο αποδίδει ερμηνευτική και κατασκευαστική δομή στον τόπο. Αναφέρεται επίσης η σχέση αρχιτεκτονικής και τοπίου, στη διαπίστωση πως η αρχιτεκτονική κατασκευή θέτει πάντα θέματα «ένταξης», θέτει δηλαδή όρους συσχέτισης με έναν ευρύτερο τόπο, ερμηνευμένο και κατασκευαστικά επεξεργασμένο από την πολιτιστική κοινότητα. Αναφέρεται επομένως με την έννοια αυτή πάντα η αρχιτεκτονική, σε συνθήκες τοπιακής ένταξης, είτε αυτές αφορούν το αστικό τοπίο, είτε αυτές αφορούν το πέραν της πόλης τοπίο, που καταχρηστικά συνήθως το αποκαλούμε «φυσικό». 2.3.ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ ΚΑΙ ΤΟΠΙΟ. Τότε όμως η αρχιτεκτονική γίνεται αντιληπτή ως τμήμα ενός ευρύτερου συστήματος. Σε αυτό περιλαμβάνονται τόσο το υπόβαθρο της ζωής μας, το γήινο ανάγλυφο και η ατμόσφαιρα, όσο και οι ζωντανοί οργανισμοί, τα φυτά και τα ζώα. Αλλά στο ευρύτερο αυτό σύστημα περιλαμβάνονται και οι πολιτιστικές ανθρώπινες κοινότητες, οι κάθε λογής δραστηριότητες και οι κατασκευές τους. Χρησιμοποιώντας έναν όρο δανεισμένο από τις φυσικές επιστήμες, μπορούμε να περιγράψουμε την αρχιτεκτονική ως συσχετισμένη με ένα ευρύτερο «Περιβάλλον». Με το λεπτό δηλαδή εκείνο γήινο στρώμα, που οι φυσικοί επιστήμονες αποκαλούν βιόσφαιρα και το οποίο αντιστοιχεί σε όλα όσα αποτελούν το υπόβαθρο της ζωής, αλλά και στους ζωντανούς οργανισμούς συνολικά. Τη διερεύνηση αυτού του πεδίου, που μόλις προσεγγίσαμε με τον όρο «Περιβάλλον», την πραγματεύονται ειδικότερα, άλλα συγγενή μαθήματα. Στα πλαίσια των δικών μας παρουσιάσεων, αρκούμαστε στο σχολιασμό της συμπληρωματικής σχέσης ανάμεσα στους όρους «τοπίο» και «περιβάλλον», επεξηγώντας πως ανάλογο ενδιαφέρον παρουσιάζει και η συγκριτική τους αρχιτεκτονική διερεύνηση. 3.0.Η ΣΚΟΠΙΜΟΤΗΤΑ ΤΟΥ MΑΘΗΜΑΤΟΣ. 3.1.ΕΙΔΙΚΟΤΕΡΗ ΣΥΝΘΕΤΙΚΗ ΕΜΠΕΙΡΙΑ, ΓΕΝΙΚΗ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ ΠΑΙΔΕΙΑ, ΠΡΑΚΤΙΚΟ ΕΠΑΓΓΕΛΜΑΤΙΚΟ ΕΝΔΙΑΦΕΡΟΝ. Είναι φανερό πως το μάθημα που παρουσιάζουμε συνδέεται άμεσα με την ευκαιρία άσκησης, σε θέματα που αφορούν την επεξεργασία του τοπίου. Τοεπιχείρημαγιατηνπροφανήαυτήσκοπιμότητα, αξίζει εντούτοις να συμπληρωθεί με δύο άλλα επιχειρήματα. Πρώτα με το επιχείρημα της ενίσχυσης της γενικότερης παιδείας του αρχιτέκτονα, όπως και με το πρακτικότερο επαγγελματικό ενδιαφέρον, που εμφανίζει η ενασχόληση του με θέματα σχεδιασμού τοπίου. απλές ασκήσεις καλλωπισμού. Πολύ περισσότερο, επιχειρούν να εμφανίσουν εκφρασμένη σε τόπο, το σύνολο της πολιτιστικής εμπειρίας. Αποδίδουν, συχνά με αλαζονεία αυτοκρατορική, τις τεχνικές και καλλιτεχνικές δυνατότητες των κοινωνιών που τις παρήγαγαν, όπως και την οικονομική και πολιτική τους ευρωστία. 5

6 3.2. ΤΡΕΙΣ ΕΠΙΜΕΡΟΥΣ ΕΠΕΞΗΓΗΜΑΤΙΚΕΣ ΑΝΑΦΟΡΕΣ Η διαμόρφωση του Τοπίου, πρακτική πολιτιστικά κεντρική, για το νεώτερο δυτικό πολιτισμό. Επεξηγώντας αναλυτικότερα τη σκοπιμότητα του μαθήματος, σε επίπεδο συγκρότησης της γενικής παιδείας του αρχιτέκτονα, αξίζει να τονίσουμε την κεντρική σημασία της Αρχιτεκτονικής Τοπίου, για το νεώτερο Δυτικό πολιτισμό. Αναφερόμαστε στο γεγονός, πως οι παρεμβάσεις τοπίου αποτελούν, κατά τη νεώτερη δυτική ιστορία, δραστηριότηταμεεξαιρετικόκοινωνικό ενδιαφέρον. Δε συσχετίζονται μόνο με τις παραγωγικές πρακτικές και με την επιστημονική ανάπτυξη. Αναλαμβάνουν επίσης, με χειρονομίες σε μεγάλο βαθμό συμβολικές, να συμπυκνώσουν και να προβάλουν το σύνολο των πολιτιστικών επιτευγμάτων. Η νεώτερη ελληνική ιστορία δε διαθέτει βέβαια ανάλογα σημαντικά παραδείγματα. Γι αυτό ίσως, ακόμη και σήμερα, είναι δύσκολο να κατανοήσουμεπωςγιατιςισχυρέςκοινωνίες της Αναγέννησης και της εποχής του baroque, οι τοπιοτεχνικές παρεμβάσεις δεν περιορίζονται σε απλές ασκήσεις καλλωπισμού. Πολύ περισσότερο, επιχειρούν να εμφανίσουν εκφρασμένη σε τόπο, το σύνολο της πολιτιστικής εμπειρίας. Αποδίδουν, συχνά με αλαζονεία αυτοκρατορική, τις τεχνικές και καλλιτεχνικές δυνατότητες των κοινωνιών που τις παρήγαγαν, όπως και την οικονομική και πολιτική τους ευρωστία Η διεπιστημονική σημασία του όρου «Τοπίο» και η επικαιρότητα του ενδιαφέροντος. Επεκτείνοντας τα επιχειρήματα για τη σκοπιμότητα του μαθήματος, πρέπει να τονίσουμε πως η απαίτησης της ενασχόλησης με το τοπίο εμφανίζεται στις μέρες μας πιεστική. Όχι μόνο, γιατί όπως απλοϊκά μπορούμε να υποθέσουμε η οικολογική φθορά αναγκάζει τον πολιτισμό μας να ενδιαφερθεί ενεργά για το περιβάλλοντηςζωήςτου, για τα τοπία της πολιτιστικής του οικολογίας[1] αλλά κύρια, γιατί ο όρος «Τοπίο» εμφανίζεται εννοιολογικά τόσο ευρύς, ώστε να επιτρέπει τη σύγκλιση σε αυτόν πολλαπλών θεωρήσεων και επιστημών. Εξετάζοντας τον όρο «τοπίο», διαπιστώνουμε πως εμφανίζεται ευρύτερος, ακόμη και από έναν όρο τόσο σημαντικό για την ανθρώπινη σκέψη, όπως ο όρος «πόλη». Καθένας έχει να πει κάτι για την πόλη, οι περισσότερες επιστήμες οφείλουν να αναφερθούν στην πόλη. Ευρύτερο από την πόλη, το «τοπίο» μπορεί να είναι η πόλη, όπως και ο οποιοσδήποτε άλλος τόπος μας αφορά πολιτιστικά. [1] Πρβλ. F. Guattari: Οι τρεις οικολογίες, έργο όπου με έμφαση προβάλλεται ο όρος «πολιτιστική οικολογία». 6

7 Ακόμη περισσότερο, το «τοπίο» είναι ο τόπος και ταυτόχρονα η νοητική ερμηνεία του. Είναι η ύλη του τόπου και ταυτόχρονα η άυλη αναφορά σε αυτόν. Χωρίς σημαντική υπερβολή, μπορούμε να ισχυριστούμε πως η αναφορά στο τοπίο μπορεί να αποκτήσει και αυτήν ακόμη την ευρύτητα της κοσμικής εμπειρίας Η ιδιαίτερη συσχέτιση της Αρχιτεκτονικής Τοπίου, με την αρχιτεκτονική συνθετική πρακτική και με την παιδεία του αρχιτέκτονα. Ολοκληρώνοντας τον κύκλο των επιχειρημάτων για τη σκοπιμότητα του μαθήματος, αξίζει να σημειώσουμε πως η ενασχόληση του αρχιτέκτονα με το σχεδιασμό του τοπίου, αποδεικνύει βέβαια τις γνωσιολογικές του ελλείψεις σε μια σειρά από επιμέρους θέματα. Αποδεικνύει όμως ταυτόχρονα πως διαθέτει ο αρχιτέκτονας τη βασική δυνατότητα της συνθετικής αντιμετώπισης του τοπίου, όπως και τα ειδικότερα σχεδιαστικά μέσα παρουσίασης και επεξεργασίας, αυτής της συνθετικής προσέγγισης. Με αυτήν την έννοια η παρουσία της αρχιτεκτονικής προσέγγισης στο σχεδιασμό τοπίου δεν είναι με κανένα τρόπο περιφερειακή. Κάθε άλλο μάλιστα - επιστρέφοντας σε απόψεις που ήδη αναφέραμε συνοπτικά, αξίζει να τονίσουμε την ιδιαίτερη επικαιρότητα των αναφορών, των σύγχρονων αρχιτεκτόνων και πολεοδόμων [2], στην έννοια του τοπίου. Με σαφέστατο τρόπο, στις αναφορές αυτές, το τοπίο εμφανίζεται, όπως εξηγήσαμε ήδη στο προλογικό αυτό σημείωμα, ως το ευρύτερο πλαίσιο ένταξης οποιασδήποτε αρχιτεκτονικής χειρονομίας. [2] Πρβλ. για παράδειγμα την τοπιακή ποιότητα την οποία αποδίδουν έργα, όπως το Wexner Center του Peter Eisenmann. Αλλά η αναφορά στο αστικό τοπίο χαρακτηρίζει με έμφαση, όπως θα ισχυριστούμε στη συνέχεια του μαθήματος, μια ευρύτατη ομάδα από έργα της σύγχρονης αρχιτεκτονικής, δημόσια κτήρια όπως την Εθνική Πινακοθήκη του Βερολίνου του Mies van der Rohe ήτοκέντροpompidou. Όχιαπλάγιατίτοτοπίοπαραπέμπειστηντοπικήευρύτητατου περιβάλλοντος τόπου. Αλλά γιατί επιπλέον, με πολύ πλουσιότερο τρόπο, το τοπίο παραπέμπει στον πολιτιστικά επεξεργασμένο τόπο. Παραπέμπει δηλαδή, σε όλα, τα επάλληλα «πλαίσια» πολιτιστικής «σημείωσης» και επεξεργασίας, σταοποίαηκτηριακήαρχιτεκτονική εντάσσεται. Με άλλα λόγια, η ιστορικήεμπειρίααιώνων, έχει αποδείξει πως η αρχιτεκτονική δε μπορεί να είναι κτηριακή, παρά μόνο παραπέμποντας ταυτόχρονα σε κάτι ευρύτερο από αυτήν, είτε πρόκειται για έναν υποδοχέα φυσικό, είτε πρόκειται για το αστικό της υπόβαθρο. Με ανάλογο τρόπο, οόρος«τοπίο» επιτρέπει και στην πολεοδομική σκέψη, την ταυτόχρονη αναφορά τόσο σε θέματα «φυσικού» σχεδιασμού, στην υλική ειδική παρουσία των αστικών δομών, όσο και στην πολιτιστική ευρύτητα του αστικού φαινομένου, επιχειρώντας για παράδειγμα, να διερευνήσει συνθήκες τόσο περίπλοκες και γενικευμένες, όσο αυτές που χαρακτηρίζουν την αισθητική φυσιογνωμία. της πόλης. Ένας προκλητικός περιβαλλοντικός αντίλογος. Πέρα από τη πολιτιστική θεώρηση του τόπου μέσωτηςοποίαςαυτός μεταφράζεται σε τοπίο, υπάρχει και μια πιο αντικειμενική και γιατί όχι;- λιγότερο ανθρωποκεντρική διάσταση του φυσικού πεδίου, που «οργώνει» και «θερίζει» ο homo faber κατά βούληση (?) : αυτή που αντιμετωπίζει το περιβάλλον όχι ως υπηρέτη ή εχθρό του περιούσιου ανθρώπινου είδους, αλλά ως ένα δίκτυο φυσικών και βιολογικών αλληλοσυσχετισμών οι οποίοι, στο σύνολό τους, απαρτίζουν αυτό που αποκαλούμε «φύση» και «ζωή». 7

8 Με το πρίσμα αυτό, δεν αρκεί να εξετάσουμε τις επιπτώσεις που έχει στο τοπίο π.χ. ένας ξύλινος φράχτης από αισθητική ή κοινωνική άποψη. Χρειάζεται επίγνωση των λόγων που αυτός ο φράχτης, ας πούμε, παρασύρθηκε από τη βροχή, σάπισε από την υγρασία ή διαλύθηκε από τον άνεμο. Ακόμη, ότι το ξύλο του έφτασε εδώ από ένα μακρινό δάσος με ένα ντιζελοκίνητο καράβι και ότι τα βερνίκια του έγιναν σε ένα εργοστάσιο με τοξικά λύματα. Ή ακόμηότι αυτός ο φράχτης που διαιρεί ανθρώπινες ματαιοδοξίες, χώρισε και τις χελώνες της περιοχής ή έδωσε τροφή στο ντόπιο σαράκι.. Με άλλα λόγια σήμερα -στην εποχή με παιδιά που νομίζουν ότι τα χάμπουργκερ φυτρώνουν στα χαμπουργκερόδεντρα- υπάρχει έντονη ανάγκη μιας σφαιρικής επίγνωσης των φυσικών πλαισίων της ανθρώπινης δραστηριότητας και ιδίως της αρχιτεκτονικής. Κι αυτό επειδή ο δομημένος χώρος έχει πλέον όγκο και συστατικά με καταλυτικές επιπτώσεις σε μεγάλο τμήμα του γήινου φλοιού, αλλά και επειδή ταυτόχρονα δέχεται την επιρροή των φυσικών δυνάμεων που δεν γνωρίζουν αισθητικές αρχές, οικονομικά συστήματα ή τις έννοιες της «προόδου», της «ευημερίας» και του «στυλ». Προς μια τέτοια κατεύθυνση, το μάθημα αυτό μπορεί επίσης να ρίξει φως σε παραγνωρισμένες πτυχές της σχέσης αρχιτεκτονικής και φύσης, αναδεικνύοντας μέσα από παραδείγματα την καθοριστική σημασία του ήλιου, του νερού, του ανέμου και της γης στη πολυποίκιλη διαμόρφωση και τους διαρκείς μετασχηματισμούς του «περιβάλλοντος», του «τοπίου» και της «αρχιτεκτονικής». Απώτερος στόχος είναι ο εμπλουτισμός του αρχιτεκτονικού λεξιλογίου και συντακτικού με την συνειδητοποίηση ότι δεν χτίζουμε στον αφηρημένο Ευκλείδειο χώρο, σεέναπίνακατουdali ή στο κενό διάστημα αλλά σε μια 4-διάστατη βιόσφαιρα - ήκατάrogers «σε ένα μικρό πλανήτη». 8

9 1 ο ακαδημαικό έτος διδασκαλίας : Τμήμα Αρχιτεκτόνων Τομέας 3-8οΕξάμηνο Ακ. Έτος Κατ επιλογήν υποχρεωτικό Μάθημα 8ου Εξαμήνου ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ ΤΟΠΙΟ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ Κ. Μωραΐτης, Επίκ. Καθηγητής Ε.Μ.Π. Θ. Ν. Στασινόπουλος, Βοηθός. Π. Καραμανέα, Λέκτορας (407/80). ΕΙΣΑΓΩΓΙΚΗ ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ ΜΑΘΗΜΑΤΟΣ ΤΗΝ ΕΠΟΜΕΝΗ ΤΕΤΑΡΤΗ, ΣΤΗΝ ΑΙΘΟΥΣΑ 224 9

10 Κατά το πρώτο εξάμηνο διδασκαλίας (εαρινό εξάμηνο ακαδ.έτους ), αντικείμενο μελέτης αποτέλεσε η διαμόρφωση της πλατείας Κουμουνδούρου. Το εύρος της συγκεκριμμένης πλατείας, όπως και οι ιστορικές της καταβολές, επέτρεψαν μια ενιαφέρουσα κηποτεχνική διαμόρφωση. Εντούτοις, μετά το πέρας του εξαμήνου, κρίθηκε πως θέματα αντίστοιχου μεγέθους και περιπλοκότητας, προσιδιάζουν παρισσότερο στο υποχρεωτικό μάθημα διαμόρφωσης υπαίθριων χώρων 8 Α, το οποίο διδάσκεται στο ίδιο εξάμηνο. Η άποψηαυτή, υποδεικνύεται από τα θέματα των ακαδημαικών ετών, που ακολουθούν. 10

11 ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ - ΤΟΠΙΟ - ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ Σπουδαστής : Αιμίλιος Μιχαήλ Τμήμα Αρχιτεκτόνων Κατ επιλογήν υποχρεωτικό Μάθημα 8ου Εξαμήνου Τομέας 3-8ο Εξάμηνο Ακ. Έτος Κ. Μωραΐτης, Επίκ. Καθηγητής Θ. Ν. Στασινόπουλος, Βοηθός. Π. Καραμανέα, Λέκτορας (407/80). 11

12 ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ - ΤΟΠΙΟ - ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ Σπουδαστής : Αιμίλιος Μιχαήλ Τμήμα Αρχιτεκτόνων Κατ επιλογήν υποχρεωτικό Μάθημα 8ου Εξαμήνου Τομέας 3-8ο Εξάμηνο Ακ. Έτος Κ. Μωραΐτης, Επίκ. Καθηγητής Θ. Ν. Στασινόπουλος, Βοηθός. Π. Καραμανέα, Λέκτορας (407/80). 12

13 ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ - ΤΟΠΙΟ - ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ Τμήμα Αρχιτεκτόνων Κατ επιλογήν υποχρεωτικό Μάθημα 8ου Εξαμήνου Τομέας 3-8ο Εξάμηνο Ακ. Έτος Κ. Μωραΐτης, Επίκ. Καθηγητής Θ. Ν. Στασινόπουλος, Βοηθός. Π. Καραμανέα, Λέκτορας (407/80). 13

14 2οακαδημαικόέτοςδιδασκαλίας: Τμήμα Αρχιτεκτόνων Τομέας 3-8οΕξάμηνο Ακαδ. Έτος Κατ επιλογήν υποχρεωτικό Μάθημα 8ου Εξαμήνου ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ ΤΟΠΙΟ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ Κ. Μωραΐτης, Επίκ. Καθηγητής Ε.Μ.Π. Θ. Ν. Στασινόπουλος, Βοηθός. Π. Καραμανέα, Λέκτορας (407/80). 14

15 ΘΕΜΑ ΑΝΑΦΟΡΑΣ, ΓΙΑ ΤΟ ΜΑΘΗΜΑ ΤΟΥ ΕΑΡΙΝΟΥ ΕΞΑΜΗΝΟΥ Το αντικείμενο σχεδιαστικής αναφοράς για το μάθημα, είναι η επέμβαση τοπίου, στημεταβατικήζώνηανάμεσαστον αστικό ιστό και στον αδόμητο, «φυσικό» χώρο. Πιο συγκεκριμένα, ηεπέμβασηαυτή αναφέρεται στο χαμηλότερο τμήμα του Υμηττού, προς την πλευρά της συνοικίας του Παπάγου. Aς αποφασίσουμε να κινηθούμε στην περιοχή. Ένα από τα σημαντικότερα στοιχεία της, που επιβάλλεται άμεσα στο σώμα μας είναι η ποιότητα του ανάγλυφου του εδάφους, που καθώς διατηρεί τα φυσικά του χαρακτηριστικά, μας αναγκάζει να βαδίσουμε με τρόπο διαφορετικό, από ότι στα αστικά πεζοδρόμια που μόλις εγκαταλείψαμε. Άλλα στοιχεία, που καθορίζουν την αντίληψη μας, είναι η χλωρίδα της περιοχής και μαζί μ αυτήν οι διαφορές του μικροκλίματος - οι διαφορετικές συνθήκες θερμοκρασίας, υγρασίας και οι διαφορετικές ποιότητες του φωτισμού. Το σημαντικότερο εντούτοις χαρακτηριστικό της εμπειρίας μας, είναι η δυνατότητα σύγκρισης που μας προσφέρεται, ανάμεσα σε δυο διαφορετικές επικράτειες. Ανάμεσα στη δομημένη αστική περιοχή και στην αδόμητη έκταση του βουνού. Αποκαλύπτεται έτσι, η σχέση της πολιτιστικής κατασκευής με τα τμήματα εκείνα του Υμηττού, που διατηρούν ακόμη φυσικές αναφορές ή για να χρησιμοποιήσουμε μια διαφορετική διατύπωση, αποκαλύπτεται η αντιπαράθεση του φυσικού τόπου, με το δομημένο τοπίο. Αντιπαράθεση, που γίνεται ακόμη εντονότερη, μετά από την κατασκευή της Αττικής οδού. Η άσκηση που προτείνεται, αφορά το σχολιασμό και σχεδιασμό μικρών τοπικών παρεμβάσεων σε αυτόν ακριβώς τον τόπο, πάνω σε μια επιλεγμένη πορεία, στη ζώνη του αδόμητου χώρου. Οι παρεμβάσεις, που τις περιγράφουμε ως «νησίδες παρέμβασης», αντιστοιχούν η κάθε μια σε ένα υποθετικό εμβαδόν 20μ x 20μπερίπου, χωρίςαυτόνασημαίνει την αναγκαστική εγγραφή τους στο σχήμα του τετραγώνου. Κάθε ομάδα σπουδαστών επιλέγει μία τέτοια «νησίδα» και επεξεργάζεται το χώρο της, επιμένοντας σε θέματα - διαμόρφωσης του ανάγλυφου και - διαμόρφωσης της φύτευσης. 15

16 Είναι επίσης αποδεκτή, αλλά όχι απαραίτητα απαιτούμενη, η πρόταση ελαφρών κατασκευών. Η πρόταση της κάθε νησίδας, υπονοεί βέβαια τον εντοπισμό του ενδιαφέροντος σε κάποιο επιλεγμένο σημείο, αλλά με πολύ ευρύτερη διάθεση αναφέρεται στο άμεσο και το ευρύτερο περιβάλλον παρέμβασης. Επιχειρείναεξετάσειτοτοπίοκαιτοπεριβάλλον,όχι μόνο ως στατική εικόνα θέας, αλλά πολύ περισσότερο ως οργάνωση παραγόντων, που αποκαλύπτονται κατά την κιναισθητική μας προσέγγιση. Η παρουσίαση των προτάσεων περιλαμβάνει : - Τη σχεδιαστική περιγραφή τους σε κλίμακα 1/100, με σχέδια κάτοψης και τομών τη περιοχής παρέμβασης. - Την ενδεικτική τοποθέτηση του σημείου παρέμβασης, πάνω στο τοπογραφικό της ευρύτερης περιοχής. - Την παρουσίαση της πρότασης με οποιοδήποτε τρόπο επιτρέπει την καλλίτερη ερμηνεία της περιοχής και του τρόπου παρέμβασης σκαριφήματα, επιζωγραφισμένες φωτογραφίες, collage, μικρά προπλάσματα, 16

17 Σπουδάστριες : Αντωνοπούλου Έλενα, Λινάρδου Ολγα ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ - ΤΟΠΙΟ - ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ Τμήμα Αρχιτεκτόνων ου Κατ επιλογήν υποχρεωτικό Μάθημα 8 Εξαμήνου ο Τομέας 3-8 Εξάμηνο Ακ. Έτος Κ. Μωραΐτης, Επίκ. Καθηγητής Θ. Ν. Στασινόπουλος, Βοηθός. Π. Καραμανέα, Λέκτορας (407/80). Ε. ΑΝΤΩΝΟΠΟΥΛΟΥ, Ο. ΛΙΝΑΡΔΟΥ - ακ. Έτος Σελ.01 17

18 3οακαδημαικόέτοςδιδασκαλίας: Τμήμα Αρχιτεκτόνων Τομέας 3-8οΕξάμηνο Ακαδ. Έτος Κατ επιλογήν υποχρεωτικό Μάθημα 8ου Εξαμήνου ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ ΤΟΠΙΟ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ Κ. Μωραΐτης, Επίκ. Καθηγητής Ε.Μ.Π. Θ. Ν. Στασινόπουλος, Βοηθός. Π. Καραμανέα, Λέκτορας (407/80). 18

19 ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ, ΤΟΠΙΟ και ΝΕΡΟ. Το γενικότερο αντικείμενο του μαθήματος. Γενικότερο αντικείμενο του μαθήματος, είναι η επέμβαση σε εκτεταμένους υπαίθριους χώρους, σε αστικές ή περιαστικές περιοχές, - στις οποίες αξίζει να εξετάσουμε τις ενδιαφέρουσες σχέσεις, που αναπτύσσονται ανάμεσα στους φυσικούς και πολιτιστικούς παράγοντες, που ορίζουν τις συνθήκες του «Περιβάλλοντος» και - στις οποίες μπορούμε να αποδώσουμε το χαρακτηρισμό του «Τοπίου». Το γενικότερο αυτό αντικείμενο, το προσεγγίζουμε, - με εισηγήσεις, που προσφέρουν μια συνεπτυγμένη θεωρητική περιγραφή του θέματος και - με μια μικρή σχεδιαστική άσκηση, ηοποίααποτελείτοκύριο αντικείμενο της ενασχόλησης μας. Το ιδιαίτερο αντικείμενο του μαθήματος. Το ιδιαίτερο αντικείμενο του μαθήματος, αναφέρεται αυτή την διδακτική περίοδο, στον υπαίθριο χώρο της Πολυτεχνειούπολης του Ζωγράφου και εξετάζει μια συνθετική επέμβαση, ηοποία χρησιμοποιεί το στοιχείο του νερού. Αναφέρεται επομένως σε μια συνθετική παρέμβαση τοπίου, ηοποία μπορεί να περιλάβει ως ένα στοιχείο της μια κατασκευή, ηοποία αναφέρεται στο νερό ή... με ακόμη διεισδυτικότερο τρόπο, μπορεί να ασχοληθεί με τα συνθετικά μέσα, με τα οποία οι περιβαλλοντικές και τοπιακές ποιότητες του νερού, μπορούν να γίνουν εμφανέστερες. Με αυτόν τον τρόπο όμως, ησυνθετικήεπέμβαση, που χρησιμοποιεί το στοιχείο του νερού, μπορεί να μας υποδείξει γενικά τι είναι ο τοπιακός ή ο περιβαλλοντικός σχεδιασμός. Είναι προφανές, πως η παρουσία του νερού σε ένα τόπο, επηρεάζει τις συνθήκες στο άμεσο ή το ευρύτερο περιβάλλον του, καθορίζοντας και την χλωρίδα ή την πανίδα του τόπου. Η επιρροή αυτή δεν αναφέρεται μόνο στην παρουσία του νερού, που από φυσικέςαιτίεςπροϋπάρχειστοτόπο, αλλά περιλαμβάνει επίσης όλες εκείνεςτιςδομικέςπαρεμβάσεις, οι οποίες μπορούν να μετασχηματίσουν τεχνητά ή να εισάγουν το στοιχείο του νερού στον τόπο αυτό. Έτσι όμως το νερό, ωςφυσικήήδομικήπαρουσίασεέναντόπο, αποβαίνει το αντικείμενο πολιτιστικών διεργασιών. Αντιλαμβανόμαστε τις υλικές του ποιότητες, τις ερμηνεύουμε, τις επεξεργαζόμαστε με τη γνώση τις τέχνες και την τεχνική μας, τις χρησιμοποιούμε κατασκευαστικά τις εντάσσουμε δηλαδή στον πολιτιστικό σχεδιασμό του περιβάλλοντος, στο σχεδιασμό του τοπίου. Χρησιμοποιώντας μια διαφορετική διατύπωση, θα ισχυριστούμε πως η βασική, ουσιώδης συμμετοχή του νερού στη συγκρότηση των τόπων ζωής μας, το καθιστά ενδιαφέρον κεντρικό αντικείμενο, για πολλές πολιτιστικές πρακτικές. Το καθιστά θέμα αναφοράς της επιστημονικής και θεωρητικής σκέψης, το εισάγει στα κείμενα της λογοτεχνίας και στην εποπτεία των κάθε λογής τεχνών. Διαποτίζει με την υγρή και ασταθή του ποιότητα το σύνολο της κοινωνικής αναφοράς, επηρεάζοντας έμμεσα ή άμεσα το σχεδιασμό του τοπίου και του περιβάλλοντος. 19

20 Σχολιάζοντας το είδος της συνθετικής παρέμβασης. Οι παρεμβάσεις που προτείνονται μπορούν: 1 - Να αντιστοιχούν σε ένα εντοπισμένο σημειακό σχεδιασμό στον ελεύθερο υπαίθριο χώρο της Πολυτεχνειούπολης Ζωγράφου. Επιχειρώντας να ορίσουμε την έκταση μιας τέτοιας παρέμβασης, μπορούμε να αναφερθούμε σε μια υποθετική νησίδα χώρου, εμβαδού 20μx20μ. 2 - Να εξετάζουν τη διαμόρφωση μιας γραμμικής πορείας καθορισμένης από το νερό. 3 - Να πραγματεύονται τη διαμόρφωση ενός μικρού δικτύου, από επιμέρους σημεία με ανάλογες τοπιακές παρεμβάσεις. Θέματα στα οποία αξίζει να επιμείνουμε είναι - η διαμόρφωση του ανάγλυφου του εδάφους, όπως και - ηδιαμόρφωσητηςφύτευσης, ενώ... - είναι επίσης αποδεκτή, αλλά όχι απαραίτητα απαιτούμενη, η πρόταση ελαφρών κατασκευών. Σχολιάζουμε, πωςακόμηκαιαναποφασίσουμεναεντοπίσουμετοενδιαφέρονμαςσεκάποιοεπιλεγμένο σημείο, η πρόθεσή μας πρέπει να αναφέρεται, με ευρύτερη διάθεση, στο άμεσο και το ευρύτερο περιβάλλον παρέμβασης. Ας επιχειρήσουμεναεξετάσουμετοτοπίοκαιτοπεριβάλλον, όχι μόνο ως στατική εικόνα θέας, αλλά πολύ περισσότερο ως οργάνωση παραγόντων, οι οποίοι αποκαλύπτονται κατά την κιναισθητική μας προσέγγιση. Η παρουσίαση των προτάσεων. Η παρουσίαση των προτάσεων περιλαμβάνει : - Την ενδεικτική τοποθέτηση του σημείου, της πορείας ή των σημείων παρέμβασης, πάνω στο τοπογραφικό της ευρύτερης περιοχής, σε κλίμακα 1/500, με τρόπο που να περιγράφει τη συσχέτιση των προτάσεων, με το ευρύτερο πλαίσιο αναφοράς.. - Τη σχεδιαστική περιγραφή των προτάσεων, σε κλίμακα 1/100, με σχέδια κατόψεων, όψεων και τομών.. - Την παρουσίαση των προτάσεων, με οποιοδήποτε τρόπο επιτρέπει την καλλίτερη ερμηνεία της παρέμβασης σκαριφήματα, επιζωγραφισμένες φωτογραφίες, collage, μικρά προπλάσματα, 20

21 Σπουδάστρια : Ζάρρα Mαρία ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ - ΤΟΠΙΟ - ΤΟΠΙΟ - ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ - Τμήμα Αρχιτεκτόνων ου Κατ επιλογήν υποχρεωτικό Μάθημα 8 Εξαμήνου ο Τομέας 3-8 Εξάμηνο Ακ. Έτος Κ. Μωραΐτης, Επίκ. Καθηγητής Θ. Ν. Στασινόπουλος, Βοηθός. Π. Καραμανέα, Λέκτορας (407/80). Μ. ΖΑΡΡΑ - ακ. Έτος Σελ.01 21

22 Σπουδάστρια : Ζάρρα Mαρία ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ - ΤΟΠΙΟ - ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ Τμήμα Αρχιτεκτόνων ου Κατ επιλογήν υποχρεωτικό Μάθημα 8 Εξαμήνου ο Τομέας 3-8 Εξάμηνο Ακ. Έτος Κ. Μωραΐτης, Επίκ. Καθηγητής Θ. Ν. Στασινόπουλος, Βοηθός. Π. Καραμανέα, Λέκτορας (407/80). 22

23 Σπουδάστρια : Ζάρρα Mαρία ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ - ΤΟΠΙΟ - ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ Τμήμα Αρχιτεκτόνων ου Κατ επιλογήν υποχρεωτικό Μάθημα 8 Εξαμήνου ο Τομέας 3-8 Εξάμηνο Ακ. Έτος Κ. Μωραΐτης, Επίκ. Καθηγητής Θ. Ν. Στασινόπουλος, Βοηθός. Π. Καραμανέα, Λέκτορας (407/80). 23

24 Σπουδάστριες : Σαπουτζή Ελένη, Σιμάκου Μαρία ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ - ΤΟΠΙΟ - ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ Τμήμα Αρχιτεκτόνων ου Κατ επιλογήν υποχρεωτικό Μάθημα 8 Εξαμήνου ο Τομέας 3-8 Εξάμηνο Ακ. Έτος Κ. Μωραΐτης, Επίκ. Καθηγητής Θ. Ν. Στασινόπουλος, Βοηθός. Π. Καραμανέα, Λέκτορας (407/80). E. ΣΑΠΟΥΤΖΗ, Μ. ΣΙΜΑΚΟΥ - ακ. Έτος Σελ.01 24

25 E. ΣΑΠΟΥΤΖΗ, Μ. ΣΙΜΑΚΟΥ - ακ. Έτος Σελ.02 25

26 Σπουδάστρια : Γούλα Ιουλία Τμήμα Αρχιτεκτόνων Κατ επιλογήν υποχρεωτικό Μάθημα 8ου Εξαμήνου Τομέας 3-8οΕξάμηνο Ακ. Έτος Κ. Μωραΐτης, Επίκ. Καθηγητής Θ. Ν. Στασινόπουλος, Βοηθός. Π. Καραμανέα, Λέκτορας (407/80). ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ - ΤΟΠΙΟ - ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ Ι. ΓΟΥΛΑ - ακ. Έτος Σελ.01 26

27 Τμήμα Αρχιτεκτόνων Κατ επιλογήν υποχρεωτικό Μάθημα 8ου Εξαμήνου Τομέας 3-8οΕξάμηνο Ακ. Έτος Κ. Μωραΐτης, Επίκ. Καθηγητής Θ. Ν. Στασινόπουλος, Βοηθός. Π. Καραμανέα, Λέκτορας (407/80). ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ - ΤΟΠΙΟ - ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ Ι. ΓΟΥΛΑ - ακ. Έτος Σελ.02 27

28 Τμήμα Αρχιτεκτόνων Κατ επιλογήν υποχρεωτικό Μάθημα 8ου Εξαμήνου Τομέας 3-8οΕξάμηνο Ακ. Έτος Κ. Μωραΐτης, Επίκ. Καθηγητής Θ. Ν. Στασινόπουλος, Βοηθός. Π. Καραμανέα, Λέκτορας (407/80). ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ - ΤΟΠΙΟ - ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ Ι. ΓΟΥΛΑ - ακ. Έτος Σελ.03 28

29 Τμήμα Αρχιτεκτόνων Κατ επιλογήν υποχρεωτικό Μάθημα 8ου Εξαμήνου Τομέας 3-8οΕξάμηνο Ακ. Έτος Κ. Μωραΐτης, Επίκ. Καθηγητής Θ. Ν. Στασινόπουλος, Βοηθός. Π. Καραμανέα, Λέκτορας (407/80). Ι. ΓΟΥΛΑ - ακ. Έτος Σελ.04 29

30 Τμήμα Αρχιτεκτόνων Κατ επιλογήν υποχρεωτικό Μάθημα 8ου Εξαμήνου Τομέας 3-8οΕξάμηνο Ακ. Έτος Κ. Μωραΐτης, Επίκ. Καθηγητής Θ. Ν. Στασινόπουλος, Βοηθός. Π. Καραμανέα, Λέκτορας (407/80). Ι. ΓΟΥΛΑ - ακ. Έτος Σελ.05 30

31 4 ο ακαδημαικό έτος διδασκαλίας : ΕΙΔΙΚΟ ΜΑΘΗΜΑ 8ου εξαμήνου - ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ - ΤΟΠΙΟ - ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ Διδάσκοντες : Κ. Μωραίτης - Θ. Στασινόπουλος Παρέμβαση στην περιοχή του Κεραμεικού 31

32 Τμήμα Αρχιτεκτόνων Κατ επιλογήν υποχρεωτικό Μάθημα 8ου Εξαμήνου Τομέας 3-8οΕξάμηνο Ακ. Έτος Κ. Μωραΐτης, Επίκ. Καθηγητής Θ. Ν. Στασινόπουλος, Βοηθός. Π. Καραμανέα, Λέκτορας (407/80). ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ - ΤΟΠΙΟ - ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ 32

33 Τμήμα Αρχιτεκτόνων Κατ επιλογήν υποχρεωτικό Μάθημα 8ου Εξαμήνου Τομέας 3-8οΕξάμηνο Ακ. Έτος Κ. Μωραΐτης, Επίκ. Καθηγητής Θ. Ν. Στασινόπουλος, Βοηθός. Π. Καραμανέα, Λέκτορας (407/80). ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ - ΤΟΠΙΟ - ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ 33

34 Η σχέση του προπτυχιακού μαθήματος με το μάθημα σχεδιασμού Υπαίθριων Δημόσιων Χώρων του 8 ου Εξαμήνου (8 Α) Σημαντική είναι η συνάφεια του Ειδικού κατ Επιλογήν μαθήματος του 8ου εξαμήνου, με θέμα Περιβάλλον, Τοπίο, Αρχιτεκτονική, με το προπτυχιακό μάθημα σχεδιασμού Υπαίθριων Δημόσιων Χώρων του 8 ου Εξαμήνου (8 Α). Ενδεικτικά παρουσιάζονται σπουδαστικές εργασίες στο μάθημα αυτό, που εκπονήθηκαν κατά το ακαδημαικό έτος , με αντικείμενο το σχεδιασμό της περιοχής της απόληξης της οδού Ερμού, στη συμβολή της με την οδό Πειραιώς. Οι εργασίες που παρουσιάζονται αντιστοιχούν στη διδακτική ομάδα των διδασκόντων Μ. Μαυρίδου, Κ. Μωραίτης, Ι. Μάρη. 34

35 Τμήμα Αρχιτεκτόνων Μάθημα Σχεδιασμού Υπαίθριων Δημόσιων Χώρων 8ου Εξαμήνου (8 Α ) Ακ. Έτος Μ. Μαυρίδου, Αναπλ. Καθηγήτρια Κ. Μωραίτης, Επίκ. Καθηγητής Ομάδα μελέτης: Βλασόπουλος Μιχάλης Μαραγκός Αριστοτέλης Ι. Μάρη, Επικουρικό διδακτικό έργο. 35

36 Τμήμα Αρχιτεκτόνων Μάθημα Σχεδιασμού Υπαίθριων Δημόσιων Χώρων 8ου Εξαμήνου (8Α) Ακ. Έτος Μ. Μαυρίδου, Αναπλ. Καθηγήτρια Κ. Μωραίτης, Επίκ. Καθηγητής Ι. Μάρη, Επικουρικό διδακτικό έργο. Ομάδα μελέτης: Βλασόπουλος Μιχάλης Μαραγκός Αριστοτέλης 36

37 Τμήμα Αρχιτεκτόνων Μάθημα Σχεδιασμού Υπαίθριων Δημόσιων Χώρων 8ου Εξαμήνου (8Α) Ακ. Έτος Μ. Μαυρίδου, Αναπλ. Καθηγήτρια Κ. Μωραίτης, Επίκ. Καθηγητής Ι. Μάρη, Επικουρικό διδακτικό έργο. Ομάδα μελέτης : Αηδώνη Ελένη - Βελεγράκη Ευθαλία -Γελαγώτη Δήμητρα 37

38 Ομάδα μελέτης : Αηδώνη Ελένη - Βελεγράκη Ευθαλία -Γελαγώτη Δήμητρα Τμήμα Αρχιτεκτόνων Μάθημα Σχεδιασμού Υπαίθριων Δημόσιων Χώρων 8ου Εξαμήνου (8Α) Ακ. Έτος Μ. Μαυρίδου, Αναπλ. Καθηγήτρια Κ. Μωραίτης, Επίκ. Καθηγητής Ι. Μάρη, Επικουρικό διδακτικό έργο. 38

39 Ομάδα μελέτης : Λιβαθηνός Νίκος Τριανταφύλλου Μαρία Τμήμα Αρχιτεκτόνων Μάθημα Σχεδιασμού Υπαίθριων Δημόσιων Χώρων 8ου Εξαμήνου (8Α) Ακ. Έτος Μ. Μαυρίδου, Αναπλ. Καθηγήτρια Κ. Μωραίτης, Επίκ. Καθηγητής Ι. Μάρη, Επικουρικό διδακτικό έργο. 39

40 Ομάδα μελέτης : Λιβαθηνός Νίκος Τριανταφύλλου Μαρία Τμήμα Αρχιτεκτόνων Μάθημα Σχεδιασμού Υπαίθριων Δημόσιων Χώρων 8ου Εξαμήνου (8Α) Ακ. Έτος Μ. Μαυρίδου, Αναπλ. Καθηγήτρια Κ. Μωραίτης, Επίκ. Καθηγητής Ι. Μάρη, Επικουρικό διδακτικό έργο. 40

41 Ομάδα μελέτης : Γκόνη Δανάη Χασάπη Διονυσία Τμήμα Αρχιτεκτόνων Μάθημα Σχεδιασμού Υπαίθριων Δημόσιων Χώρων 8ου Εξαμήνου (8Α) Ακ. Έτος Μ. Μαυρίδου, Αναπλ. Καθηγήτρια Κ. Μωραίτης, Επίκ. Καθηγητής 41 Ι. Μάρη, Επικουρικό διδακτικό έργο.

42 Ομάδα μελέτης : Γκόνη Δανάη Χασάπη Διονυσία Τμήμα Αρχιτεκτόνων Μάθημα Σχεδιασμού Υπαίθριων Δημόσιων Χώρων 8ου Εξαμήνου (8Α) Ακ. Έτος Μ. Μαυρίδου, Αναπλ. Καθηγήτρια Κ. Μωραίτης, Επίκ. Καθηγητής Ι. Μάρη, Επικουρικό διδακτικό έργο. 42

43 Ομάδα μελέτης : Γκόνη Δανάη Χασάπη Διονυσία Τμήμα Αρχιτεκτόνων Μάθημα Σχεδιασμού Υπαίθριων Δημόσιων Χώρων 8ου Εξαμήνου (8Α) Ακ. Έτος Μ. Μαυρίδου, Αναπλ. Καθηγήτρια Κ. Μωραίτης, Επίκ. Καθηγητής Ι. Μάρη, Επικουρικό διδακτικό έργο. 43

44 Ομάδα μελέτης : Ησαίας Θεοδόσης Κοροβέση Χρυσούλα Τμήμα Αρχιτεκτόνων Μάθημα Σχεδιασμού Υπαίθριων Δημόσιων Χώρων 8ου Εξαμήνου (8Α) Ακ. Έτος Μ. Μαυρίδου, Αναπλ. Καθηγήτρια Κ. Μωραίτης, Επίκ. Καθηγητής Ι. Μάρη, Επικουρικό διδακτικό έργο. 44

45 Ομάδα μελέτης : Ησαίας Θεοδόσης Κοροβέση Χρυσούλα Τμήμα Αρχιτεκτόνων Μάθημα Σχεδιασμού Υπαίθριων Δημόσιων Χώρων 8ου Εξαμήνου (8Α) - Ακ. Έτος Μ. Μαυρίδου, Αναπλ. Καθηγήτρια, Κ. Μωραίτης, Επίκ. Καθηγητής, Ι. Μάρη, Επικουρικό διδακτικό έργο. 45

46 Ομάδα μελέτης : Ησαίας Θεοδόσης Κοροβέση Χρυσούλα Τμήμα Αρχιτεκτόνων Μάθημα Σχεδιασμού Υπαίθριων Δημόσιων Χώρων 8ου Εξαμήνου (8Α) - Ακ. Έτος Μ. Μαυρίδου, Αναπλ. Καθηγήτρια, Κ. Μωραίτης, Επίκ. Καθηγητής, Ι. Μάρη, Επικουρικό διδακτικό έργο. 46

47 Ομάδα μελέτης : Ησαίας Θεοδόσης Κοροβέση Χρυσούλα Τμήμα Αρχιτεκτόνων Μάθημα Σχεδιασμού Υπαίθριων Δημόσιων Χώρων 8ου Εξαμήνου (8Α) Ακ. Έτος Μ. Μαυρίδου, Αναπλ. Καθηγήτρια Κ. Μωραίτης, Επίκ. Καθηγητής Ι. Μάρη, Επικουρικό διδακτικό έργο. 47

48 Ομάδα μελέτης : Ησαίας Θεοδόσης Κοροβέση Χρυσούλα Τμήμα Αρχιτεκτόνων Μάθημα Σχεδιασμού Υπαίθριων Δημόσιων Χώρων 8ου Εξαμήνου (8Α) Ακ. Έτος Μ. Μαυρίδου, Αναπλ. Καθηγήτρια Κ. Μωραίτης, Επίκ. Καθηγητής Ι. Μάρη, Επικουρικό διδακτικό έργο. 48