TO ΛAΣIΘI TPIMHNIAIA EKΔOΣH TΩN ΛAΣIΘIΩTΩN

Transcript

1 ΚΕΜΠ ΑΘ 3223 TO ΛAΣIΘI TPIMHNIAIA EKΔOΣH TΩN ΛAΣIΘIΩTΩN ETOΣ 4ο AP. ΦYΛΛOY 19 ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ - ΝΟΕΜΒΡΙΟΣ - ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 2014 ΚΩΔΙΚΟΣ: AΓ. KΩN/NOY AΘHNA THΛ./FAX: EΘN. ANTIΣTAΣEΩΣ HPAKΛEIO THΛ./FAX: Αφιέρωμα στη Χλωρίδα της Δίκτης & του Οροπεδίου Λασιθίου ΣΕΛΙΔΕΣ 4-16

2 TO ΛAΣIΘI: Tριμηνιαία έκδοση όλων των Λασιθιωτών IΔIOKTHTEΣ: ΣYΛΛOΓOΣ ΛAΣIΘIΩTΩN ATTIKHΣ "O ΔIKTAIOΣ", ΣYNΔEΣMOΣ ΛAΣIΘIΩTΩN HPAKΛEIOY «TO OPOΠEΔIO», & ΓPAΦEIA: AΓ. KΩN/NOY AΘHNA THΛ./FAX: EΘN. ANTIΣTAΣEΩΣ 176 * HPAKΛEIO THΛ./FAX: Eκδότες - Yπεύθυνοι: Δ. ΔΑΜΙΑΝΑΚΗ - ΟΥΡΑΝΟΥ desdamianaki@gmail.com Μ. ΛΑΓΚΩΝΑΚΗ , YΠEYΘYNOΣ TYΠOΓPAΦEIOY N.Γ. ΠAΠAΔOΠOYΛOΣ Ε. Γιάνναρη 5, Αθήνα Τηλ Fax: desmosekdoseis@gmail.com Ετήσια συνδρομή εσωτερικού 10 (Tα ενυπόγραφα άρθρα εκφράζουν τις απόψεις των συγγραφέων τους) ΣΥΛΛOΓOΣ ΛΑΣΙΘΙΩΤΩΝ ATTIKHΣ «O ΔΙΚΤΑΙOΣ» ΣΥNΔEΣMOΣ ΛAΣIΘIΩTΩN HPAKΛEIOY «TO OPOΠEΔIO» Διοικητικό Συμβούλιο Πρόεδρος Δαμιανάκη-Ουρανού Δ Αντιπρόεδρος Μύτης Α Γ. Γραμματέας Βελεγράκης Εμ Ταμίας Φουκαράκης Εμ Έφορος Χατζάκη Κων Δημ. Σχέσεις Χαραλαμπάκης Ά Μέλος Καραβέλας Ι Αναπληρωματικά Μέλη Πλατάκης Εμμανουήλ Αναστασάκης Ιωάννης Βεληβασάκης Γεώργιος Δραμυτινού Ανδριανή Εξελεγκτική επιτροπή Ιωάννης Χρυσός Ιωάννης Πιταροκοίλης Δημήτριος Σπανάκης Διοικητικό Συμβούλιο Πρόεδρος Λαγκωνάκη Μ Αντιπρόεδρος Tσαμάνδουρας Ι Γεν. Γραμματ. Tσαμάνδουρας Ν Οικον. Επόπτης Κυπριωτάκη Μ Έφορος Μηλιαρά Μ. Αναπλ. Γραμματέας Στραταντωνάκης Κ Αναπλ. Οικον. Επόπτης Μαρκάκη Β Μέλη Μαράκης Μιχαήλ Τσικαλάκης Νικόλαος Εξελεγκτική Επιτροπή Ζαμπετάκη Λήδα Τζιράκης Εμμανουήλ Χαλκιαδάκης Μιλτιάδης Α) Για συνδρομητές Αττικής και λοιπής Ελλάδος πλην Κρήτης: ΤΡΑΠΕΖΑ ΠΕΙΡΑΙΩΣ IBAN: GR Β) Για συνδρομητές Κρήτης: ΤΡΑΠΕΖΑ ΠΕΙΡΑΙΩΣ IBAN: GR Αφιέρωμα στη Χλωρίδα της Κρήτης και του Οροπεδίου Λασιθίου...σελ Η Κρητική διατροφή ασπίδα υγείας...σελ. 17 Πού να γυρέψω γιατρικό και πού να βρω βοτάνι...σελ Γενική Συνέλευση Δικταίου...σελ Επιστολή του Αντ/γου επί τιμή Ιωάννη Ηλ. Αλεξάκη...σελ. 24 Σύλλογος Γυναικών «ΡΕΑ»...σελ. 25 Εν τάχει...σελ Π ε ρ ι ε χ ό μ ε ν α Τα νέα από το Λασίθι και των Απανταχού Λασιθιωτών...σελ Ταξίδι στο παρελθόν με πυξίδα το Σπήλαιο...σελ. 33 Τα εν Δήμω...σελ Η στήλη του Αγρότη...σελ Σχόλια και Απόψεις του Σοφοκλή Γαλανάκη...σελ Σύνδεσμος Λασιθιωτών Ηρακλείου...σελ. 45 Ανακοινώσεις...σελ. 46

3 Η προβολή της Χλωρίδας του Οροπεδίου Λασιθίου Εορταστικές ημέρες και προσδοκία όλων μας είναι να αναβιώσουμε μνήμες των Χριστουγέννων της παιδικής μας ηλικίας. Ο Σύλλογος «Δικταίος» εύχεται σε όλους, Υγεία, ευημερία και δύναμη να αντιμετωπίσουν τις προκλήσεις των καιρών μας. Ιδιαίτερα στέλνουμε ευχές στους κατοίκους των όμορφων χωριών μας, που αναπαύονται στην αγκαλιά της ομίχλης των βουνών μέσα σε εορταστική παραδοσιακή ατμόσφαιρα, μακριά από την εμπορευματοποίηση της παγκοσμιοποίησης. Μακάρι ο σπόρος που θα φυτεύσουν να βλαστήσει και να αποδώσει στην απολαβή μια καλής σοδιάς. Μαζί του να ανθίσει και το ποικιλόμορφο σπέρμα της χλωρίδας του. Στα βουνά και τον κάμπο του οροπεδίου λόγω του μικροκλίματος του υψομέτρου έχουν διαμορφωθεί στο πέρασμα εκατομμυρίων χρόνων, βιότοποι μοναδικής ομορφιάς. Υπάρχουν φυτά σε τελείως διαφορετικές εποχές από αυτές που ανήκουν και επεκτείνουν την άνθιση τους πολύ περισσότερο από ότι νομίζουμε. Οι βασικές τους ιδιότητες, δηλητηριώδεις, φαρμακευτικές, καλλωπιστικές, αρωματικές, συνδέθηκαν αναπόφευκτα, με την διάσωση της ζωής στο Οροπέδιο Λασιθίου. Επειδή δεν ανακαλύπτονται τόσο εύκολα, σκοπός αυτού του τεύχους είναι να βοηθήσουμε να αναγνωρίζεται καλύτερα αυτός ο απίστευτος κόσμος ομορφιάς. Μόνο τότε θα μπορέσουμε να τον αγαπήσουμε και τα υπόλοιπα θα έρθουν σταδιακά. Αγριολούλουδα και φυτά που έχουν επιλεγεί, διαλεγμένα ανάμεσα στα τόσα και τόσα άλλα θα σας μαγνητίσουν, θα σας συναρπάσουν και ίσως αισθανθείτε πολύ έντονα στο βάθος της ψυχής πόσο εύθραυστα και ευπαθή είναι, κυρίως λόγω της υποβάθμισης του περιβάλλοντος και να τα προστατεύσετε. Φωτογραφίες από γνωστά και άγνωστα αγριολούλουδα και φυτά, κοσμούν και το ημερολόγιο για το 2015 για τους Λασιθιώτες και τους φίλους του Οροπεδίου που τύπωσε ο Σύλλογος Δικταίος. Δέσποινα Δαμιανάκη Ουρανού Ο Σύλλογος Λασιθιωτών Αττικής ο «Δικταίος» εύχεται στους απανταχού Λασιθιώτες Χρόνια Πολλά, Καλή Χρονιά, Υγεία και ευτυχία 3

4 Αφιέρωμα στη Χλωρίδα της Δίκτης & του Οροπεδίου Λασιθίου Ανθολογήματα Φθινοπωρινού Οδοιπορικού στα Λασιθιώτικα βουνά Του καθηγητή Βιολογίας του Πανεπιστημίου Κρήτης Μανώλη Κ. Στρατάκη Το Φθινόπωρο είναι η εποχή του έτους που προκαλεί στον άνθρωπο ανάμεικτα συναισθήματα,της φθοράς και της αναγέννησης. Τα οπωροφόρα δέντρα χάνουν σιγά σιγά τους καρπούς και τα φύλλα τους και συγχρόνως από το ηλιοκαμένο χώμα ξεπετάγονται φθινοπωρινά άνθη. Ένα οδοιπορικό στα βουνά του Λασιθίου δίνει τη δυνατότητα στον περιπατητή να προσέξει και τα δύο αυτά στάδια της ανάπτυξης των φυτών. Μέσα σε ένα δάσος αισθάνεσαι το άρωμα των πεσμένων φύλλων, και τα μάτια σου παρατηρούν πώς ένα κρινάκι και ένα κυκλάμινο ξεπετάγονται από το διψασμένο έδαφος. Είναι ποικίλα τα ανθρώπινα συναισθήματα όταν διασχίζεις το δάσος του Βαθιά, κοντά στον Άγιο Μανώλη με στόχο να φθάσεις την κορυφή του Αφέντη. Είναι η πιο δύσκολη διαδρομή, μα η ομορφιά και η ιστορία αυτού του τόπουσε κάνουν να τα ξεχνάς όλα. Το ύψος της ανάβασης είναι περίπου 1000 μέτρα. Τα πρώτα 500 μέτρα τα περνάς μέσα στο δάσος. Αιώνιοι πρίνοι, ένας αζίλακας,ασφεντάμοι και λιοπρίνια. Ένα μάλιστα λιοπρίνι της περιοχής είναι ισως το μεγαλύτερο της Κρήτης. M. Stratakis Καρπός κρητικού κρίνου 4

5 Ασφένταμος M. Stratakis M. Stratakis Λιοπρίνι M. Stratakis Ο πρίνος του Καθαρού Τα επόμενα 500 μετρα ανάβασης είναι απόκρημνοι βράχοι που από τις χαραμάδες τους ξεπετάγονται διάφοροι είδους θάμνοι, οι αγριοκερασιές, ο λούτσουνας,οι αστιβίδες, και οι κεντούρες.αυτοί οι θάμνοι είναι η αντιπροσωπευτική βλάστηση του Αφέντη που ελάχιστα διαφέρει από εκείνης του Ψηλορείτη.Η αγριοκερασιά έχει ακόμη τους νόστιμους και όμορφους κατακόκκινους καρπούς της.το ίδιο συμβαίνει και με το λούτσουνα. Οι καρποί του ώριμοι έχουν καφέ χρώμα και είναι ένα επιδόρπιο για τα αιγοπρόβατα, μα και για τους βοσκούς, υπόξυνο, δροσιστικό μεσα στον καύσωνα. Το ξύλο και οι ρίζες του λούτσινα έχουν έντονο κίτρινο χρώμα και χρησιμοποιόταν παλαιότερα για τις βαφές. Η κεντούρα με τις αξέχαστες τσίμπες της ανθίζει με παπανέμορφα λουλούδια και τηρεί πιστά τη λαική ρήση. παλιά να έβγαζε νερό εκεί. Αυτό ίσως να δικαιολογεί το σκόρπισμα νομισμάτων την πρώιμη Βυζαντινή εποχή. Στην εορτή του Αφέντη Χριστού, στις 6 Αυγούστου,οι προσκυνητές ψάχνουν ακόμη για αυτά τα νομίσματα.το παράδοξο είναι ότι βρίσκουν. Η σημερινή εκκλησία κτίστηκε ύστερα από επίμονες προσπάθειες του κ. Χρίστου Φαρσάρη και μιας ομάδας Λασιθιωτών.Μορφολογικά ο Αφέντης μοιάζει με τον Ψηλορείτη,έχει όμως πολύ καλύτερη θέα από πάνω και είναι βατός μόνο κατά το ήμισυ. Αυτός είναι ο λόγος που επιλέχτηκε από τους Αντάρτες για τον αγώνα κατά των Γερμανών Ναζί. Ανατολικά από τον Αφέντη είναι η κορυφή της Δίκτης. Την πιάνεις εύκολα, αφού αφήνεις πίσω σου 7 άλλες μικρότερες κορυφές. Αν και ψηλότερη,η Δίκτη, είναι αδικημένη, γιατί έχει λιγότερη βλάστηση. Ίσως μια πυρκαγιά έχει αποκόψει τη συνέχεια με M. Stratakis M. Stratakis Λούτσουνας Εκείνο που εντυπωσιάζει στον Αφέντη είναι η ύπαρξη στις βορινές απόκρημνες περιοχές και στις νότιες πλαγιές τεράστιων θάμνων θυμαριού που ο κορμός τους ξεπερνά τα 10 εκ διάμετρο. Η κορυφή του Αφέντη δικαιώνει την παράδοση που θέλει να είναι διαχρονικά ο τόπος του Ιερού της Κορυφής. Η πρώτη εκκλησία του Αφέντη Χριστού ήταν ένα βαθούλωμα μεταξυ δύο ίσως μοναδικών βράχων στη νότια πλευρά του Αφέντη. Πιθανόν Κεντούρα το δάσος του Σελάκανου που βρίσκεται ανατολικα.από τη βόρεια πλευρά είναι γυμνή και απόκρημνη μέχρι το Λημνάκαρο. Το ενδιαφέρον της βλάστησης της Δίκτης επικεντρώνεται στην ανατολική της πλευρά. Εκεί σχηματίζεται μια όμορφη και πλούσια σε βλάστηση κοιλάδα που αρχίζει από τη Λεκανίδα. Νότια της κοιλάδας είναι ο Λάζαρος και βόρεια η Κορφαρά. Ο Λάζαρος είναι μια σπάνια κορφήγιατί μοιάζει ισοπεδωμένη σαν ένα μεγάλο 5

6 Αφιέρωμα στη Χλωρίδα της Δί M. Stratakis M. Stratakis Το κρύο νερό του Βαθιά γήπεδο ή ακόμη ένα μικρό αεροδρόμιο.τέτοια κορυφή δεν έχουμε άλλη στην Κρήτη. Από τη γεωμορφολογία της προκύπτει ότι πιθανόν είναι το πιο παλιό βουνό της Κρήτης. Αντάρτικο κρησφύγετο στη Δίκτη Λάζαρος και Κορφαρά δημιουργούν, όπως αναφέραμε, μια πλούσια σε βλάστηση κοιλάδα. Άρχιζε από ψηλά με θάμνους αμπελιτσάς και ασφένταμου, για να καταλήξει στα χαμηλά σε δέντρα. Στα χαμηλότερα υψόμετρα της Κορφαράς υπάρχουν τεράστια δέντρα αμπελιτσάς που ίσως είναι μοναδικά στην Κρήτη. Η πλευρά του Λαζάρου είναι απόκρημνη ψηλά αλλά στην κοιλάδα κάτω έχει την ίδια βλάστηση με την απέναντι της. Κοντά στον κάμπο του Καθαρού οι πρίνοι πυκνώνουν και ένας έχει εξελιχθείίσως στον πιο ψηλό πρίνο της Κρήτης. Στο εσωτερικό του κορμού μπορούν να κοιμηθούν 3-4 άτομα. M. Stratakis Εορτή 6ης Αυγούστου Ψάχνοντας το νόμισμα M. Stratakis M. Stratakis Το Λασίθι από την Δίκτη Η αμπελιτσά είναι ενδημικό φυτό της Κρήτης, δεν φύεται δηλαδή πουθενά αλλού στον κόσμο. Μερικά συγγενικά της είδη υπάρχουν αυτοφυή στην Μικρά Ασία. Για την επιστήμη αυτό αποτελεί τεκμήριο ότι η Κρήτη ήταν κάποτε ενωμένη με την Ασία. Η αμπελιτσά υπήρχε από εκείνη την περίοδο. Είναι δηλαδή ο αρχαιότερος εν ζωή κάτοικος της Κρήτης. Ίσως και η ισοπεδωμένη κορφή του Λαζάρου να ήταν από εκείνη την εποχή. 6

7 κτης & του Οροπεδίου Λασιθίου Από την κοιλάδα που αναφέραμε τα νερά των δύο βουνών ξεχύνονται ορμητικά στο Καθαρό, συμπαρασύροντας ότι βρουν μπροστά τους. Η μοναδική έξοδος τους είναι ο Χαβγάς. Ο Χαβγάς είναι ένα όμορφο φαράγγι που φθάνει τα 5 χιλιόμετρα. Στο M. Stratakis μισό του μήκους του Αμπελιτσά υπάρχει ο Νεραιδοκόλυμπος που η μορφή του μεταβάλλεται κάθε χρόνο από τον καταρράκτη των νερών. Η ονομασία του προδίδει την παρουσία στα νερά του οπτασιών που την νύχτα αναδύονται ως νεράιδες. Στις απόκρημνες παρυφές του Χαβγά υπάρχει δίκταμος, 2-3 είδη ρόδου του αμάραντου και αγριογαρυφαλιές. Κάτω στον ποταμό υπάρχουν δέντρα από Ασφένταμο, Αμπελιτσά, Πρίνοι και Αντρικουκιές με τους κατακόκκινους αυτήν την εποχή καρπούς. Αντρικουκιά M. Stratakis Δίκταμος M. Stratakis Κυκλάμινα M. Stratakis Αγριογαρεφαλιά M. Stratakis Νάνος Μανουσάκι M. Stratakis 7

8 Αφιέρωμα στη Χλωρίδα της Δί M. Stratakis M. Stratakis Μανδραγόρας Κίτρινος Κρόκος M. Stratakis Μέχρι τώρα αναφερθήκαμε στα φυτά που το Φθινόπωρο τελειώνουν το κύκλο τους. Υπάρχουν όμως και φυτά που νωρίς το Φθινόπωρο με την αυξημένη υγρασία αρχίζουν τον κύκλο τους. Αυτά τα φυτά συνήθως έχουν ρίζωμα ή βολβό. Πρώτη η ασκελετούρα βγάζει το στέλεχος με τα άνθη της. Το φυτό αυτό είναι κοινό στα βουνά της Κρήτης φθάνοντας έως το υψόμετρο των μέτρων. Οι ανθισμένες ασκελετούρες είναι ένδειξη για τους γεωργούς ότι θα έχουν καλή σοδειά, για τους ανθρώπους των πόλεων σύμβολο ευτυχίας και προσφέρεται την Πρωτοχρονιά. Αμέσως μετά έρχονται σε άνθιση τα κυκλάμινα και οι κρόκοι ή κρινάκια, όπως λέγονται. Και τα δύο είδη παρουσιάζουν το φαινόμενο να ανθίζουν το Φθινόπωρο και την Άνοιξη. Δεν πρέπει να συγχέεται η διπλή άνθιση για το ίδιο είδος.υπάρχουν δηλαδή φυτά που ανθίζουν το Φθινόπωρο και άλλα που ανθίζουν την Άνοιξη. Κρόκοι στο Τζερμιάδω Πρώτος από τους κρόκους που ανθίζει νωρίς,χωρίς καλά καλά να βρέξει είναι ο κίτρινος κρόκος Τα πρώτα του ίχνη τα συναντάμε λίγο πριν τη διακλάδωση του Κρασίου. Η παρουσία του είναι επίσης αισθητή στο Καρφί και στο Νίσυμο. Ένα όμορφο θέαμα προσφέρει ο κίτρινος κρόκος στις πλαγιές του Τζερμιάδω. Η πλαγιά που βρίσκεται πριν το Ιατρικό Κέντρο είναι για μερικές μέρες σκεπασμένη από πολυάριθμους κρόκους με αποτέλεσμα να εμφανίζεται με κίτρινο χρώμα. Κυκλάμινα φύονται σε όλες τις βραχώδεις περιοχές του Λασιθίου. Είναι τα «παξιμάδια του λαγού» που τα έτρωγαν παλαιότερα. Έντονα παρουσιάζονται κάτω από τους πρίνους στον Άγιο Γεώργιο στο Χώνο και στην Άγια Πελαγία.Όμως το Φθινόπωρο τα συναντάμε και αυτά στην περιοχή που βρίσκεται πριν τη διακλάδωση για το Κράσι. Στην ίδια περιοχή φύεται ένας νάνος μανουσάκι.οι βοτανολόγοι υποστηρίζουν ότι αυτό είναι πολύ σπάνιο και η βλάστηση του είναι ιδιόρρυθμη. Το χαρακτηριστικό των τριων ειδών που έχω αναφέρει είναι ότι πρώτα ξεπετάγεται το λουλούδι και μετά έρχονται τα φύλλα. Λίγο πιο κάτω από την Κερά αρχίζει ο θάμνος Έρικα ή Ρίκι που γεμίζει το Φθινόπωρο τη φύση με άρωμα και χρώμα. Στο Νίσυμο μέσα στον κάμπο του,ύστερα από έντονη φθινοπωρινή βροχή, ξεπετάγονται νόστιμα μανιτάρια. Πού; Ρωτήστε τον δικηγόρο Γιάννη Παπαματθαιάκη... Οι πλαγιές των βουνών που βρίσκονται μεταξύ Τζερμιάδω και Μέσα Λασιθίου είναι νοτικές και έχουν ένα πιο ζεστό μικροκλίμα. Εδώ συναντάμε φυτά ακόμη και των παρακτίων περιοχών. Μία τέτοια περίπτωση αποτελεί το φυτό μανδραγόρας. 8

9 κτης & του Οροπεδίου Λασιθίου Κρόκος Ζαφοράς M. Stratakis Κρόκοι υψηλής ζώνης M. Stratakis Το φυτό αυτό πήρε το όνομα του από την ανθρωπόμορφη ρίζα του. Νωρίς το Φθινόπωρο βγάζει ο μανδραγορας τα φύλλα του για να ακολουθήσουν μετά τα μπλε λουλούδια του. Το χρησιμοποιούσαν στην Ιατρική ως υπνωτικό αλλά και στις θρησκευτικές τελετές. Ο μανδραγόρας σήμερα χρησιμοποιείται στη φαρμακοβιομηχανία, γιατί έχει ουσίες δηλητηριώδεις και καρδιοτονωτικές. Περιγράψαμε πιο πάνω τους κίτρινους κρόκους που ανθίζουν σε πιο ζεστές χαμηλές περιοχές.στις ρίζες των βουνών του Λασιθίου και στην Κεφάλα υπάρχουν περισσότερα είδη. Μια γενική και εμπειρική κατάταξη των κρόκων γίνεται από το λουλούδι τους. Υπάρχουν κρόκοι που έχουν άνθος μικρό, άλλοι μεσαίο και άλλοι που είναι αρκετά μεγάλο. Τα όργανα επίσης του άνθους,οι στήμονες και ανθήρες, είναι διαφορετικόι σε κάθε είδος. Οι κρόκοι της Κεφάλας και της ρίζας των βουνών είναι ασπρομπλέ και σχετικά μικροί. Ενδιαφέρον παρουσιάζουν οι κρόκοι της ζώνης των βουνών που βρίσκεται στα μέτρα. Είναι οι περισσότεροι μπλε χρώματος. Όμως και αυτοί διαφοροποιούνται σε ένα είδος κανονικού μεγέθους με ανθήρες και στήμονες κανονικού μεγέθους και ένα άλλο αρκετά μεγάλο, σχεδον διπλάσιο με ανθήρες κίτρινους και πολύ μεγάλους κόκινους στήμονες. Από τον κρόκο αυτό πρέρχεται ο κρόκος της ζαφοράς ο καλλιεργούμενος στην Κοζάνη. Ο κρόκος της ζαφοράς είναι μεγάλος, γιατί έχει τριπλή σειρά χρωματοσωμάτων αντί δύο των κανονικών. Αυτό τον κάνει να πολλαπλασιάζεται μόνο με μεταμόσχευση. Από τον κρόκο αυτό παράγεται η ζαφορά ή σαφράνι. Το γνωστό αυτό καρύκευμα είναι αποξηραμένοι στήμονες του άνθους και βρίσκει και σήμερα χρήση στην παρασκευή τροφίμων,στην ιατρική και φαρμακοβιομηχανία. Παλαιότερα M. Stratakis Κρόκοι Ζαφοράς στο Λασίθι χρησιμοποιείτο επίσης στη βαφή μεταξωτών υφασμάτων. Η παρασκευή ενός κιλού ζαφοράς χρειάζεται κρόκους που παράγονται από ένα στρέμα γης. Η τιμή της ζαφοράς κυμαίνεται από το κιλό. Στην υψηλότερη ζώνη των μέτρων υπάρχει ένα άλλο είδος κρόκου που ανθίζει την Άνοιξη. Όταν δηλαδή τα χιόνια υποχωρούν πάνω στο φουσκωμένο από το κρύο χιόνι, εμφανίζονται οι κρόκοι. Είναι αρκετά μεγάλοι και έχουν στα λευκά πέταλα τους μπλε λωρίδες. Είναι ενδημικό φυτό της Κρήτης. Υπάρχει σε όλα τα κρητικά βουνά. Τα εσωτερικά όργανα του κρόκου έχουν έντονο πορτοκαλί χρώμα με θυσανωτούς ροδωπούς στήμονες. Ο ανοιξιάτικος αυτός κρόκος, όταν μεταφυτευθεί σε χαμηλότερες περιοχές του Λασιθίου, τότε γίνεται και αυτός φθινοπωρινός. Μια πιθανή εξήγηση του φαινομένου αυτού είναι ότι τα χιόνια στα βουνά της Κρήτης έρχονται πολύ νωρίς και εμποδίζουν τη βλαστηση των κρόκων της υψηλής ζώνης. 9

10 Αφιέρωμα στη Χλωρίδα της Δί M. Stratakis Μινωικό αγγείο στο Αρχαιολογικό Μουσείο Αθηνών Κρόκος Υψηλής Ζώνης M. Stratakis Οι κρόκοι ήταν γνωστοί στους Μινωίτες, αν κανείς εκτιμήσει τις πολυπληθείς παραστάσεις τους σε τοιχογραφίες και σε αγγεία. Γνωστές διεθνώς είναι οι τοιχογραφίες της Κνωσσού και της Σαντορίνης. Και οι δύο παριστάνουν μία γυναίκα ντυμένη και περιποιημένη κομψά να κρατά με το ένα χέρι καλάθι γεμάτο κρόκους και με το άλλο να σέρνει πίθηκο που είναι ασυνήθιστα μπλε χρωματισμένος. Οι αρχαιολόγοι έχουν ονομάσει αυτόν τον πίθηκο κροκοσυλλέκτη, γιατί βοηθούσε στην περισυλλογή των κρόκων. Οι γιατροί τον ονομάζουν πειραματόζωο, γιατί πιστεύουν ότι χρησίμευε ως πειραματόζωογια τη δοκιμασία του προσφερόμενου προιόντος. Η προσφορά δώρου προς θεό σημαίνει ότι το προσφερόμενο δώρο είχε για τους ανθρώπους σπουδαιότητα και μεγάλη οικονομική σημασία. Ο κρόκος M. Stratakis Συνύπαρξη κρόκου υψηλής ζώνης με μεσαία στο κάμπο επομένως για τους Μινωίτες είχε οικονομική σημασία. Στο ίδιο συμπέρασμα καταλήγουμε, αν εκτιμήσουμε τη συχνότητα αναπαράστασης κρόκων σε αγγεία κοινής χρήσης. Το ερώτημα που εγείρεται είναι μήπως οι κρόκοι εκτός από καρύκευμα και τη βαφή μαλλιών είχαν και ιατροφαρμακευτική σημασία. Μήπως δηλαδή εκχυλίσματα από κρόκους είχαν επισης προστατευτική δράση για τον άνθρωπο. Σήμερα γνωρίζουμε ότι ορισμένες ουσίες του κρόκου έχουν αντικαρκινική δράση, δεν γνωρίζουμε όμως αν ήταν αυτό επίσης γνωστό στους Μινωίτες. Μανώλης Κ. Στρατάκης Καθηγητής Βιολογίας Πανεπιστημίου Κρήτης 10

11 κτης & του Οροπεδίου Λασιθίου Ενδημικά φυτά της Κρήτης στην οροσειρά της Δίκτης Του Μανώλη Αβραμάκη Γεωπόνου στο Τμήμα Βοτανικής Μουσείο Φυσικής Ιστορίας Κρήτης Πανεπιστήμιο Κρήτης Είναι σε όλους γνωστός, ο τεράστιος πλούτος του νησιού της Κρήτης σε φυτικά είδη. Ένας αριθμός ρεκόρ, για την σχετικά μικρή της έκταση περίπου φυτικά είδη αυτοφύονται στο νησί μας. Ο αριθμός αυτός μεγαλώνει, αν προσθέσουμε τα υποείδη, τις ποικιλίες και τα υβρίδια των παραπάνω ειδών. Περίπου το 1/10 των φυτών αυτών, είναι ενδημικά της Κρήτης. Φυτρώνουν δηλαδή μόνο στην Κρήτη και πουθενά αλλού στον κόσμο. Ένας από τους λόγους που τόσα πολλά φυτά του νησιού μας είναι ενδημικά, είναι η παρουσία ψηλών βουνών, που δημιουργούν απομονωμένα οικοσυστήματα, τα Αμπελιτσιά Αργυρόθαμνος Κονβόλβουλος Πετρομαρούλα 11

12 Αφιέρωμα στη Χλωρίδα της Δί οποία είναι ένας κύριος παράγοντας ύπαρξης ενδημικών ειδών. Η οροσειρά της Δίκτης, η τρίτη ψηλότερη του νησιού, φιλοξενεί περίπου 80 από τα περίπου 170 ενδημικά φυτά της Κρήτης, αρκετά από τα οποία είναι είτε σπάνια, είτε απειλούμενα. Τα περισσότερα απ αυτά είναι ποώδη και συχνά περνούν απαρατήρητα. Αρκετά είναι θάμνοι και μόνο ένα, είναι δένδρο. Πρόκειται για την Αμπελιτσιά, (Zelkova abelicea), το μοναδικό ενδημικό δένδρο της Κρήτης, που ενώ τους χειμερινούς μήνες δύσκολα ξεχωρίζει από άλλα φυλλοβόλα, όταν βλαστήσει, μπορεί κάποιος εύκολα να την αναγνωρίσει, από τα χαρακτηριστικά, οδοντωτά φύλλα της. Ιδιαίτερη σημασία, έχουν τα λεγόμενα στενοενδημικά φυτά της Δίκτης, μια και φυτρώνουν αποκλειστικά και μόνο στη Δίκτη, όπως το Άλυσο του Λασιθίου (Alyssum lassiticum) Αντωναΐδα και η Σιλινή της Δίκτης (Silene flavescens subsp. dictaea) Εδώ φυτρώνει και ένα από τα πλέον κινδυνεύοντα φυτά της Μεσογείου, το στενοενδημικό είδος, Αργυρόθαμνος Κονβόλβουλος (Convolvulus argyrothamnus) του οποίου ο μοναδικός πληθυσμός παγκοσμίως, βρίσκεται σ έναν μόνο γκρεμνό, σε ένα φαράγγι της Δίκτης. Αρκετά κοινή, αντίθετα, στα γκρεμνά όλου του νησιού, είναι η Πετρομαρούλα (Petromarula pinnata), ένα από τα δύο ενδημικά γένη της Κρήτης, τα φύλλα της οποίας συχνά συγκομίζονται για σαλάτες. Σε αρκετά βράχια του βουνού, μπορεί να θαυμάσει κάποιος τον πασίγνωστο Δίκταμο (Origanum dictamnus), ενώ συγγενής με τον δίκταμο, είναι η Αγριοματζουράνα (Origanum microphyllum), γνωστή στην ανατολική Κρήτη και σαν Αντωναΐδα. Είναι ένας χαμηλός αρωματικός θάμνος, που πολύ συχνά συγκομίζεται από τους ντόπιους, για το αρωματικό ρόφημα Λομελόσια του Μίνωα Μαρουλίδα 12

13 Κάποιος παρατηρητικός επισκέπτης των πευκοδασών της Δίκτης θα έχει σίγουρα δει πάνω στα κλαδιά των πεύκων, τις εντυπωσιακές τούφες από τον ενδημικό της Κρήτης, Κρητικό Ιξό (Viscum album subsp. creticum) γνωστό και σαν Πευκοσταφυλιά. Είναι ημικτης & του Οροπεδίου Λασιθίου που φτιάχνουν με τα φύλλα και τα άνθη της. Ένας από τους ομορφότερους θάμνους της Κρήτης, η Λομελόσια του Μίνωα (Lomelosia minoana subsp. minoana) φυτρώνει στα γκρεμνά ορισμένων φαραγγιών του βουνού και ανθίζει τους ανοιξιάτικους μήνες. Κεντούκλα, προστατεύεται από τα ζώα με τα πολύ οδυνηρά αγκάθια του και παράλληλα προστατεύει και άλλα ενδημικά είδη, πoυ φυτρώνουν κάτω από αυτόν, όπως η αλπική Μαρουλίδα (Lactuca alpestre), η Ασπέρουλα της Ίδης (Asperula idaea) και η Εύοσμη Βιολέτα (Viola fragrans). Στην περιοχή της Δίκτης, βρέθηκε ξανά μετά από πολλά χρόνια, ο Αστράγαλος της Ίδης (Astragalus idaeus) ένα έρπων θαμνάκι που πιστευόταν ότι έχει εξαφανιστεί. Την άνοιξη, αρκετές πλαγιές της Δίκτης κοκκινίζουν ή κιτρινίζουν αντίστοιχα, όταν ανθίζουν το Πλουμί (Ebenus cretica) και η Μικραγκαραθιά (Phlomis lanata), δύο από τους πιο κοινούς ενδημικούς θάμνους της Κρήτης. Ο ενδημικός αγκαθωτός κρητικός Αστράγαλος (Astragalus creticus), γνωστός και σαν Ασπέρουλα της Ίδης Ένα από τα πιο όμορφα, από τα επτά ενδημικά Υπέρικα της Κρήτης, το Αμβλυκάλυκο Υπέρικο (Hypericum amblycalyx), στολίζει με τα όμορφα κίτρινα άνθη του τα γκρεμνά της περιοχής τον Απρίλιο και Μάιο που ανθίζει. Κρητικός Ιξός - Πευκοσταφυλιά Ιδαίον Άρον 13

14 Αφιέρωμα στη Χλωρίδα της Δί παράσιτο και αντί να φυτρώνει στο έδαφος, φυτρώνει πάνω στα κλαδιά του πεύκου. Στη Δίκτη μπορεί να συναντήσει κάποιος και αρκετά ενδημικά γαιόφυτα. Φυτά δηλαδή που κάτω από το χώμα αναπτύσσουν κονδύλους, ριζώματα ή βολβούς. Στην ομάδα αυτή ανήκουν, το Ιδαίον Άρον, (Arum idaeum), το κρητικό Κολχικό (Colchicum cretense), η Χιονοδόξα (Scillanana subsp. albescens), ο ορεινός Κρόκος (Crocus oreocreticus), ο Κρόκος του Ζίμπερ (Crocus sieberi), η κρητική Τουλίπα (Tulipa cretica), το κρητικό Κεφαλάνθηρο (Cephalanthera cucullata), η χαμένη Κόρη (Orchis prisca) και ένα σωρό άλλα, που για να τα γνωρίσει κανείς, πρέπει να εφοδιαστεί με έναν από τους (αρκετούς πλέον) φωτογραφικούς οδηγούς βιβλία για τα φυτά της Κρήτης που κυκλοφορούν και ν αρχίσει να περπατά στις πλαγιές, στα οροπέδια και στις κορυφές της Δίκτης. Ορεινός κρόκος Αρκετά από τα φυτά της Δίκτης, ενδημικά και μη, βλέπουν τα τελευταία χρόνια τους πληθυσμούς τους να μειώνονται, κυρίως λόγω της καταστροφής των βιοτόπων τους. Αλλαγή χρήσης γης, υπερβόσκηση, άσκοποι, ή άναρχα σχεδιασμένοι χωματόδρομοι, είναι μερικοί από τους κυριότερους λόγους για τους οποίους μερικά από τα παραπάνω φυτά, τα βλέπουμε όλο και λιγότερο. Στο χέρι μας λοιπόν είναι, το αν ο υπέροχος χλωριδικός πλούτος της Δίκτης θα συνεχίσει για τα επόμενα χρόνια να αποτελεί ή όχι, στοιχείο εμπλουτισμού της υπέροχης φυσικής μας κληρονομιάς. Αβραμάκης Μανώλης (Γεωπόνος) Τμήμα Βοτανικής Μουσείο Φυσικής Ιστορίας Κρήτης Πανεπιστήμιο Κρήτης ΠΛΗΡΩΜΗ ΣΥΝΔΡΟΜΩΝ Υπενθυμίζουμε στους συμπατριώτες μας ότι η στήριξή τους για την έκδοση του περιοδικού είναι απαραίτητη και παρακαλούμε όσους δεν έχουν καταβάλει την ετήσια συνδρομή των 10 ευρώ για το 2014, να την καταθέσουν στους παρακάτω λογαριασμούς: Για συνδρομητές Αθήνας-Πειραιά και λοιπής Ελλάδας πλην Κρήτης στο λογαριασμό της Τράπεζας Πειραιώς: ΙΒΑΝ: GR Για συνδρομητές Κρήτης στο λογαριασμό της Τράπεζας Πειραιώς: ΙΒΑΝ: GR

15 κτης & του Οροπεδίου Λασιθίου Ρίγανη : Παράδοση και Χρήσεις του Δρα. Γεωργίου Α. Φραγκιαδάκη Αναπληρωτή Καθηγητή Τεχνολογικού Εκπαιδευτικού Ιδρύματος (Τ.Ε.Ι) Κρήτης, Τμήμα Διατροφής και Διαιτολογίας Το γένος Ορίγανον (Origanum) περιλαμβάνει περίπου τριάντα (30) είδη, τα οποία απαντώνται ως αυτοφυή στις παραμεσόγειες χώρες, στην Ευρώπη, αλλά και στις εύκρατες περιοχές της Ασίας. Τα είδη του γένους έχουν χρησιμοποιηθεί από τους λαούς των περιοχών αυτών για χιλιάδες χρόνια σαν καρυκεύματα, αλλά και στην εθνο-ιατρική αναζητώντας δράσεις τονωτικές, αντισπασμωδικές, αντιφλεγμονώδεις, αναλγητικές, αντισηπτικές και επουλωτικές στα έλκη, αντιοξειδωτικές, ανθελμινθικές και αντιμικροβιακές (Kokkini, 1997; 2006; Silva et al., 2012; Chishti et al., 2013). Σαν υλικά μαγειρικής, τα είδη αυτά μπορούν να αρωματίσουν νωπά και μαγειρεμένα τρόφιμα και ποτά (Aligiannis et al., 2001; Sivropoulou et al., 1996). Τα εκχυλίσματα των ειδών Origanum παρουσιάζουν αντιγλυκαιμική δράση και χρησιμοποιούνται εναντίον του Σακχαρώδη Διαβήτη, Τύπου ΙΙ κυρίως, στη Μέση Ανατολή (Koukoulitsa et al., 2006; Fragkiadakis, 2007; Chishti et al., 2013). Οι δευτερογενείς μεταβολίτες του φυτού έχουν μελετηθεί εκτενώς, σε σχέση με τα πολυφαινολικά συστατικά, τα έλαια, τα φλαβονοειδή κ.λπ. (Koukoulitsa et al., 2006). Το Ορίγανο το κοινό (Origanum vulgare) είναι φυτό φρυγανώδες, πολυετές, πολύκλαδο, με βλαστούς όρθιους (ύψους 0,20-0,50 μ.), ευρέως διαδεδομένο στις χώρες περί τη Μεσόγειο και στη Βόρειο Αφρική. Τα φύλλα του είναι ωοειδή, τα άνθη του είναι μικρά και υπόλευκα. Τα φύλλα και τα άνθη έχουν οσμή έντονη, που οφείλεται στο αιθέριο έλαιο το οποίον περιέχουν. Αυτό πε- Origanum vulgare L., syn. Thymus origanum Kuntze Johann Georg Sturm, (1796), Deutschland s Flora in Abbildungen 15

16 ριλαμβάνει κυρίως θυμόλη, καρβακρόλη και άλλα στοιχεία (Vokou et al., 1993, Kokkini et al., 1997; Skoula and Harborne, 2002) που έχουν ισχυρή αντιοξειδωτική και λιπο-προστατευτική δράση.(lagouri and Boskou, 1996; Chishti et al., 2013). Με βάση το ριγανέλαιο κυκλοφορούν αρκετά ιδιοσκευάσματα, τα οποία συνιστούνται κατά τις ανορεξίας, αεροφαγίας και πόνων του στομάχου, τους οποίους κατευνάζει. Το χορηγούν για τις ημιπληγίες, τις παραλύσεις, την απώλεια της μνήμης, στις κυνάγχες (σπαστικός βήχας με δύσπνοια) και ακόμα για γαργάρα. Η δημώδη ιατρική της Κρήτης χρησιμοποιεί τα τηγανητά σε λάδι ελιάς φύλα της, ως κατάπλασμα και εντριβές σε περιπτώσεις πιασίματος κυρίως της μέσης και του αυχένα. Το φυτό δίνεται επίσης με μορφή αφεψήματος και εγχύματος, 5-15 γρ. σε 500 γρ. νερού. Χορηγούνται δύο φλιτζάνια την ημέρα. Σαν βάμμα χορηγείται αραιωμένο σε 5-10 γρ. σε κρασί ή ρακί (Μπαζαίος, 2003). Στην ιδιαίτερα θανατηφόρο γρίπη του 1918 στο Ηράκλειο της Κρήτης, μας αναφέρει η Λαογράφος Ευαγγελία Φραγκάκι (ή Φραγκάκη) ότι υπήρχε εργοστάσιο κάτω από του «Λαζαρέτο την πόρτα», που έφτιαχνε και πουλούσε σαν αντιγριπικό, αιθέριο έλαιο από δάφνη, ρίγανη, φασκόμηλο και δίκταμο για εντριβές (Φραγκάκι, 1969). Στη λαϊκή πρακτική του παρελθόντος το ριγανέλαιο έχει χρησιμοποιηθεί ακόμα για την αντιμετώπιση των κωλικών, του βήχα, του πονόδοντου, των διαταραχών έμμηνου ρύσης και για τον αρωματισμό σαπουνιών (Kintzios, 2002; Chishti et al., 2013). Η χρήση της και σήμερα είναι ιδιαίτερα σημαντική στην μαγειρική ως μυρωδικό σε διάφορα φαγητά. Σκέτη ή αναμειγμένη με αλάτι και προστιθέμενη στα όσπρια, στο τυρί φέτα, στις ψητές πατάτες, στα βραστά αυγά ή στο βρεγμένο παξιμάδι όπως ο Κρητικός «ντάκος», δίνει ένα γευστικό φαγητό. Παλιότερα τα ξερά σύκα τα έτρωγαν με ρίγανη και καρύδια για να μην βλάψουν το στομάχι τους. Στην Έξω Μάνη την άνοιξη μάζευαν ρίγανη χλωρή και την έτρωγαν ως χορταρικό μαζί με το κατσίκι και Μανιάτικες τυρόπιτες, τη Δευτέρα του Πάσχα (Λαμπράκη, 2006; Βιβλιογραφία Aligiannis N, Kalpoutzakis E, Mitaku S, Chinou IB (2001). Composition and Antimicrobial Activity of The essential Oils of Two Origanum species. J. Agr. Food Chem. 49: Chishti, S., Kaloo, Z.A., Sultan, P., (2013). Medicinal importance of genus Origanum: A Review. J. Pharmacogn. Phytother. 5, Fragkiadakis G. A. (2007). Effects of Origanum vulgare (wild oregano) extracts on lab mice: A biochemical/serological approach. Presented in the 14th Annual Symposium on Complementary Health Care, 11th - 13th December 2007, Peter Chalk Conference Centre, Exeter University, UK, ( on%20complementary%20health%20care.pdf) Kintzios SE (2002). Profile of the multifaceted prince of the herbs. In: Kintzios SE (Ed.) Oregano : The Genera Origanum and Lippia. Medicinal and Aromatic plants Industrial Profiles 25. Taylor and Francis/ CRC Press USA, PP Kokkini S (1997). Taxonomy, diversity and distribution of Origanum species. In: Padulosi S, (ed.) Oregano, 14. Proceedings of IPGRI International workshop. Italy, Rome, pp Koukoulitsa C, Zika C, Hadjipavlou Litina D, Demopoulos VJ, Skaltsa H (2006). Inhibitory effect of polar oregano extracts on aldose reductase and soybean lipoxygenase in vitro. Phytother. Res. 20: Lagouri V, Boskou D (1996). Nutrient antioxidants in Oregano. Int. J. Food Sci. Nutr. 47: Λαμπράκη, Μυρσίνη. Ωφέλιμη μαγειρική με βότανα και φρούτα : Γεύσεις ζωής / Μυρσίνη Λαμπράκη. - 10η έκδ. - Αθήνα : Myrsinis Editions, σ. Μπαζαίος, Κώστας. 100 βότανα 2000 θεραπείες : Οι πιο σύγχρονες πρακτικές χρήσεις των πανάρχαιων και πιο δοκιμασμένων θεραπευτικών μεθόδων / Κώστας Μπαζαίος επιμέλεια Βενετία Βέργου - Μπαζαίου. - Αθήνα : Εφημερίδα Δημοκρατία, Μπαζαίος, σ. Silva FV, Guimaraes AG, Silva ER, Sousa-Neto BP, Machado FD, Quintans-J nior LJ, Arcanjo DD, Oliveira FA, Oliveira RC (2012). Anti-inflammatory and anti-ulcer activities of carvacrol, a monoterpene present in the essential oil of oregano. J. Med. Food. 15(11): Sivropoulou A, Papanikolaou E, Nikolaou C, Kokkini S, Lanaras T, Arsenakis M, (1996). Antimicrobial and Cytotoxic Activities of Origanum Essential Oil. J. Agric. Food Chem. 44: Skoula M, Harborne JB, (2002). Taxonomy and Chemistry. In :Kintzios SE (ed) Oregano: The genera Origanum and Lippia. Medicinal and aromatic plants -industrial profiles, vol. 25. Taylor and Francis CRC Press, USA, Pp Vokou D, Kokkini S, Bessiere JM (1993). Geographic variation of Greek oregano (Origanum vulgare ssp. hirtum) essential oils. Biochem. System. Ecol. 21: Φραγκάκι Ευαγγελία (1969) Συμβολή εις την δημώδη ορολογίαν των φυτών, Αθήναι, 239 σ. ( tkl?) 16

17 Η Κρητική διατροφή ασπίδα υγείας του Δρα Γεωργίου Ουρανού Γαστρεντερολόγου ΗΜεσογειακή και η Κρητική δίαιτα αποτελούσε πρόταση, ως διαιτητικό πρότυπο αρχικά στις ελαιοπαραγωγικές περιοχές της Μεσογείου στα τέλη του 50 και στις αρχές του 60, πριν την εισβολή των fast food. Γενικά η παραδοσιακή δίαιτα με αποδεδειγμένη πλέον αξία στην υγιεινή διατροφή, περιλαμβάνει 9 συστατικά: κατανάλωση ακατέργαστων δημητριακών, ψαριών, λαχανικών, ελαιολάδου και περιορισμό του κρέατος των γαλακτοκομικών προϊόντων και του κρασιού. Σημαντικό ρόλο παίζει η άσκηση. Πρόσφατα ειδικές στατιστικές μελέτες και αποτελέσματα ερευνών από διαφορετικούς επιστημονικούς χώρους, καταδεικνύουν την ιδιαιτερότητα της Κρητικής διατροφής, την οποία διαχωρίζουν σαφώς από τον γενικευτικό και άδικο για την Κρήτη όρο // Μεσογειακή διατροφή//,τελευταία συγγραφείς, chef φορείς και εταιρείες που δραστηριοποιούνται στον χώρο των τροφίμων καταβάλουν μια συστηματική προσπάθεια να προβληθεί το Κρητικό μοντέλο διατροφής και τα τοπικά προϊόντα στις μεγάλες αγορές, ως μία πρόταση που μπορεί να διασφαλίσει καλύτερη υγεία. Στο πλαίσιο των δραστηριοτήτων αυτών, το πρωινό γεύμα πολλών ξενοδοχείων έχει προσαρμοσθεί σε αυτό ως υπόδειγμα υγιεινής διατροφής. Η παραδοσιακή διατροφή των Κρητικών με την εντυπωσιακή αφθονία γεύσεων λόγω των Κρητικών προϊόντων, συντελεί στην ανάπτυξη της τοπικής παραγωγής και στην ανάδειξη των βασικών αγροτικών προϊόντων όπως το λάδι, το κρασί, το παξιμάδι, το μέλι, τα βότανα και τα κηπευτικά. Ο ντάκος, τα σαλιγκάρια, ο χόντρος τραχανάς, τα χόρτα εποχής, οι χορτόπιτες, το σταμναγκάθι, τα τοπικά ζυμαρικά, έχουν ξεχωριστή θέση στο τραπέζι. Τα διατροφικά αυτά συστατικά έχουν θεωρηθεί βάση μελετών, ως ένα ισχυρό εργαλείο στην πρωτοβάθμια πρόληψη πολλών ασθενειών και κυρίως του Καρκίνου του παχέος εντέρου. Σε χώρες που η διατροφή αποκλίνει σημαντικά της Μεσογειακής / Κρητικής διατροφής, η επίπτωση του καρκίνου αυξάνει σημαντικά. Ιδιαίτερη αναφορά γίνεται για τα άγρια χόρτα των βουνών της Κρήτης που περιέχουν ω3 λιπαρά, που τα ανεβάζει στην κορυφή της διατροφικής αλυσίδας. Η αξία όμως της δίαιτας εκδηλώνεται όταν θεωρείται ως ενιαίο μοντέλο. και τα συστατικά ενσωματώνονται σε μια μόνο οντότητα. Η πλούσια παραγωγή αγροτικών προϊόντων στο Οροπέδιο Λασιθίου και η ιδιαιτερότητα της χλωρίδας των βουνών του, θα μπορούσε να συγκεντρώσει εκτενείς αναφορές και προτάσεις που να επισφραγίσουν ουσιαστικές παρεμβάσεις στην ανάπτυξη του βιοτικού επιπέδου των κατοίκων και την προβολή του τόπου. 17

18 Της Δέσποινας Δαμιανάκη- Ουρανού Που να γυρέψω γιατρικό και που να βρω βοτάνι ΟΛασιθιώτης συνόμιλος του περιβάλλοντος του προκειμένου να επιζήσει, ανέπτυξε μια άλλη διάσταση που πολλές φορές συνδέει τον άνθρωπο με το περιβάλλον με ολιστική προσέγγιση. Πλούσια η χλωρίδα της Ελληνικής γης και ακόμη πλουσιότερη αυτή της Κρήτης και ιδιαίτερα του Οροπεδίου Λασιθίου. Οι κάτοικοι του Λασιθίου το πρώτο μισό του 20ού αιώνα είχαν την δυνατότητα να χρησιμοποιούν τους θησαυρούς της γης τους στην περίθαλψη και φροντίδα ανθρώπων και ζώων της περιοχής τους. Πιστοί στις παραδόσεις της αρχαϊκής καταγωγής τους. Από τα ομηρικά χρόνια οι ήρωες γνώριζαν αρκετά σκευάσματα φυτικής προέλευσης τα οποία χρησιμοποιούσαν ως αναλγητικά, αιμοστατικά η ακόμη και αγχολυτικά. Ευτύς του βγάζει ο Πάτροκλος τη σουβλερή σαγίτα Απ το μερί με το μαχαίρι του, το μαύρο γαίμα πλένει Με χλιό νερό, και πάνω απίθωσε πικρή, πονοκοιμήτρα Ρίζα στο χέρι αφού την έτριψε και σταματά τους πόνους. Ετσι η πληγή εμαράθηκε και στάθηκε το γαίμα. (Λ ) Όσο όμως και αν πλησιάζουμε την εποχή μας και η λαϊκή σοφία υποτάσσεται εύλογα στην επιστήμη, ο ορθολογισμός των θεραπευτικών γνώσεων του Ιπποκράτη, του Ασκληπιού, πάντα θα είναι επίκαιρος και καθοριστικός της αναγκαίας ολιστικής προσέγγισης των σωματικών ακόμη και των ψυχικών προβλημάτων και οι λαϊκές θεραπευτικές ίσως να διεκδικούν μερίδιο στην ίαση. Η Ελληνική και η Κρητική γη παραμένει ακόμη ένα απέραντο ζωντανό λεξικό. Ο Ν. Καζαντζάκης γράφει στον Π. Πρεβελάκη: Βρέθηκα προχτές στη Ακρόπολη και μια γριά μάζευε χόρτα. Έπιασα κουβέντα μαζί της και όση ώρα μιλούσε, ανασπούσε από της γης μαζί με τα χόρτα αμέτρητα ονόματα. Οι παρατηρήσεις του φυσικού περιβάλλοντος οδήγησαν στην ανεύρεση βοτάνων που απαρτίζουν συνταγές λαϊκές ιατρικής (ιατροσόφια) με αρκετό ενδιαφέρον, τόσο ως προς την ποικιλία θεμάτων των οποίων άπτονται όσο και τα είδη της θεραπείας στην οποία αναφέρονται. Συνοπτική αναφορά σε θεραπευτικά βότανα και φυτά επιχειρείται από το αρχείο της Δ. Σπίθα- Πίπλη που γεννήθηκε και μεγάλωσε και έζησε στην Νεάπολη μέχρι το τέλος του1942 (εκδόσεις Ιστορικής και Λαογραφικής Εταιρείας Ρεθύμνης). 18

19 Στο Μεραμπέλλο στο Νήσπιτα η στο Καββούσι της Γεράπετρας η λαϊκή θεραπευτική χρησιμοποιούσε: Αγκάβανο αγριόχορτο για αιμορροΐδες και εγκαύματα Αγόγλωσσο αγριόχορτο στην θεραπεία των λιθιάσεων Αγριαγγινάρα στην ελονοσία και το έκζεμα Αγριασφεντιλιά στο έκζεμα Αγριοσφαραγγιά στο μαγιασίλι(*) Αγριόμεντα το φλισκούνι, στις στομαχικές διαταραχές Άγκρουστα ως διουρητικό Κομπόχορτο στους πόνους του στομάχου Κυδωνοκούκουτσο για τον βήχα και το άσθμα Μαλοτήρα στα κρυολογήματα και στον στομαχόπονο Μαντζουράνα στα κρυολογήματα Το περδικούλη στην διόγκωση του προστάτη Τσόχος και Φασκομηλιά στην παρασκευή λαϊκών φαρμάκων Το λάδι του λύχνου όλο τον κόσμο γύρεψα από βουνό ως λαγκάδι δεν ηύρικ άλλο γιατρικό σαν του γιατρού το λάδι. Η άνοδος του βιοτικού επιπέδου στο Λασίθι μετατόπισε τον πληθυσμό από τον παραδοσιακό στον σύγχρονο πολιτισμό. Ωστόσο νέοι κίνδυνοι για την ανθρώπινη ζωή διαδέχτηκαν τους παλιούς, κυρίως λόγω της μόλυνσης και της εξάντλησης του περιβάλλοντος (υπερβόσκηση φυτοφάρμακα). Ο σύγχρονος Κρητικός δεν πρέπει να αποβάλλει τον φυσικό τρόπο ζωής των προγόνων του, την επαφή με το περιβάλλον και μαζί την αυτάρκεια και την ελευθερία του. Τελευταία κωδικοποιεί τις γνώσεις του και την άποψη του για την ζωή σε λαϊκά δίστιχα (μανινάδες). Ριμαδόρος που τον εβόσκιζε ο πυρετός κατά την λαϊκή ρύση συνέθεσε το εξής: Ντεπόν ποστάν και παναντόλ και που μια ασπιρίνη Όποιος με γρίπη κείτεται, όσα μπορεί να πίνει. Τσης γειας να ναι (*) Μαγιασίλι είναι όρος λαϊκής ιατρικής, που αντιστοιχεί στην υπερκεράτωση του δέρματος.(έκζεμα) 19

20 Γενική Συνέλευση «Δικταίου» Πραγματοποιήθηκε την Κυριακή 7 Δεκεμβρίου 2014 η ετήσια τακτική γενική συνέλευση του Συλλόγου Λασιθιωτών Αττικής «Ο Δικταίος», στα γραφεία του Συλλόγου. Η Συνέλευση συγκλήθηκε με την από απόφαση του Διοικητικού Συμβουλίου, το οποίο καθόρισε τα εξής θέματα ημερήσιας διάταξης: 1. Έγκριση απολογισμού χρήσης 2014 και προϋπολογισμού για το Απαλλαγή των μελών του Δ.Σ. από την ευθύνη, 2. Ενημέρωση και απόφαση για την έκδοση του περιοδικού «Το Λασίθι» με το Σύλλογο Ηρακλείου «Το Οροπέδιο», 3. Ενημέρωση για πρωτοβουλίες του Συλλόγου. Στην επαναληπτική γενική συνέλευση, κατά την οποία δεν απαιτείτο, η ύπαρξη απαρτίας προσήλθαν 40 περίπου μέλη του Συλλόγου, περιλαμβανομένου του Επίτιμου Προέδρου και Μεγάλου Ευεργέτη του Συλλόγου, Λεωνίδα Κατερίνη, και του Επίτιμου Προέδρου Δρ. Αντώνη Τζομπανάκη. Το Διοικητικό Συμβούλιο πρότεινε και η Συνέλευση ομόφωνα εξέλεξε Πρόεδρο τον τέως Πρόεδρο του Συλλόγου Γιώργο Μακράκη, Νομικό και Πρόεδρο της Ομοσπονδίας Εργαζομένων ΟΑΕΔ και Γραμματέα τοδικηγόρο Χαρίλαο Στρατή. Μετά το διοικητικό απολογισμό της Προέδρου Δρ. Δέσποινας Δαμιανάκη και τον οικονομικό απολογισμό του Ταμία κ. Μανόλη Φουκαράκη, που εγκρίθηκαν ομόφωνα, τα μέλη ανέπτυξαν τις απόψεις τους επί των ζητημάτων της ημερήσιας διάταξης. Κατά τη συζήτηση του διοικητικού απολογισμού απεύθυναν ερωτήσεις-παρατηρήσεις η Κα Βεληβασάκη Ανδρ., που επέμεινε στην ανάγκη επιστημονικής τεκμηρίωσης και προβολής του ζητήματος στο ίντερνετ και ο Κος Δανασής ο οποίος αναφέρθηκε στο ζήτημα της έκδοσης του περιοδικού. Κατά τον οικονομικό απολογισμό το λόγο έλαβε η Κα Αντωνία Αναστασάκη η οποία μεταξύ άλλων πρότεινε την αύξηση των εσόδων του περιοδικού με διαφημίσεις είτε ολοσέλιδες είτε σαλόνι ή δωρεές, καθώς και με κονδύλια Δήμου με προβολή πολιτιστικών δράσεων, συνεντεύξεων, αφιερωμάτων, τέθηκε δε στη διάθεση του Συλλόγου για κάθε τεχνική ή άλλη βοήθεια στο ζήτημα της αναζήτησης κονδυλίων στήριξης του περιοδικού. Στη διαδικασία που ακολούθησε εξετάστηκαν τα θέματα που αφορούν την έκδοση του περιοδικού, όπου τονίστηκε η ανάγκη συνεργασίας τόσο με το συνεκδότη σύλλογο όσο και με το Δήμο, χωρίς να επιβαρύνονται υπέρμετρα τα οικονομικά του Συλλόγου. Έγινε ενημέρωση σχετικά με το έργο του Αποσελέμη και ιδίως σχετικά με το ζήτημα της διάνοιξης μη στεγανού καναλιού από το Χώνο στη Βιδιανή και την είσοδο της σήραγγας προσαγωγής των επιφανειακών υδάτων προς τον ταμιευτήρα του φράγματος. Επισημάνθηκε ότι το κανάλι κινδυνεύει να απορροφήσει όχι μόνον επιφανειακά ύδατα αλλά και να αντλήσει από τον υδροφόρο ορίζοντα του κάμπου, πράγμα που ούτε προβλέπεται ούτε είναι δυνατό να γίνει ανεκτό, διότι θα οδηγήσει σε ξηρασία τις καλλιέργειες και τη χλωρίδα του Οροπεδίου. Συζητήθηκε εκτενώς τα ζήτημα της απένταξης από το ΕΣΠΑ των έργων του Δικταίου και του έργου του Καμπανείου Ιδρύματος και η Γενική Συνέλευση ομόφωνα εξέφρασε τη διαμαρτυρία της για την εξέλιξη αυτή και εξουσιοδότησε το Δ.Σ. για παραστάσεις σε κάθε αρμόδιο βουλευτή, Υπουργό, διοικητικό παράγοντα. Συναφώς, το λόγο έλαβε ο Πρόεδρος της Διοικούσας Επιτροπής του Καμπανείου Ιδρύματος Δρ. Πέτρος Παπαδάκης ο οποίος τόνισε την ανάγκη συνεργασίας των Λασιθιωτών. Το Καμπάνειο εξάλλου μελετά πρωτοβουλία βιώσιμης τεχνικά και οικονομικά αναστήλωσης αριθμού των αντλητικών ανεμόμυλων του Οροπεδίου, που συνιστούσαν το σήμα κατατεθέν του τόπου. Το μέλος της Δ.Ε. του Καμπανείου και συνεργάτης του Δημάρχου Οροπεδίου, δικηγόρος Κος Δημήτρης Πλευράκης αναφέρθηκε στην πρωτοβουλία της διοργάνωσης δύο μεγάλων συνεδρίων για τα ζητήματα του Οροπεδίου και στην προσεχή παρουσία του Δημάρχου σε εκδήλωση στην Αθήνα (Ζάπειο). 20

21 Ακολουθεί η ομιλία της Προέδρου του ΔΙΚΤΑΙΟΥ Κας Δέσποινας Δαμιανάκη-Ουρανού: Εκ μέρους του ΔΣ του συλλόγου σας καλωσορίζω στην τακτική Γενική απολογιστική Συνέλευση του Συλλόγου και σας ευχαριστώ για την ανταπόκριση. Τα θέματα για συζήτηση είναι σημαντικά και αποφάσεις του κυρίαρχου οργάνου, είναι καθοριστικής σημασίας όχι μόνο για την επιβίωση του Συλλόγου αλλά και του τόπου μας.. Ολοκληρώθηκε ένας κύκλος δραστηριοτήτων του Δικταίου από τον Νοέμβριο του 2013 μετά την παραίτηση του επίτιμου Προέδρου του κου Τζομπανάκη και την ανασύσταση του ΔΣ σύμφωνα με το καταστατικό. Οι εκδηλώσεις, εορταστικές, ψυχαγωγικές, επιμορφωτικές, ήταν επιτυχείς, με την δική σας συμμετοχή. Το έτος 2014 ήταν αφιερωμένο στην προβολή και την ενημέρωση των προβλημάτων που αντιμετωπίζει το Δικταίο Άντρο λόγω της κατά γενική ομολογία περιθωριοποίησης του. Στις 14 Μαίου με πρωτοβουλία του Δικταίου πραγματοποιήθηκε εκδήλωση επιστημονικού ενδιαφέροντος με εξαιρετικούς προσκεκλημένους που τεκμηρίωσαν την ιστορική αλήθεια του Δικταίου Άντρου. Συμμετείχε πλήθος κόσμου, πολιτιστικοί φορείς παράγοντες του Υπουργείου Πολιτισμού και έστειλαν ευχές και υποσχέσεις οι υποψήφιοι Δήμαρχοι. Σε δύο συνεχή τεύχη του περιοδικού «Το Λασίθι» δημοσιεύθηκαν τα πεπραγμένα της εκδήλωσης αλλά και αρχαιολογικές γνώσεις που θεμελιώνουν την διαχρονική παρουσία του Δικταίου Άντρου από τα βάθη των αιώνων, ως ο πιο ιερός τόπος στην αρχαία Κρήτη, σπήλαιο γενέθλιο και λατρευτικό του Δία. Τα αποτελέσματα όμως για την αναβάθμιση του Δικταίου Άντρου δεν είναι τα αναμενόμενα ιδιαίτερα μετά την πρόσφατη απόφαση του Υπουργείου Πολιτισμού να ακυρώσει την ένταξη του Δικταίου στο Γ επιχειρησιακό πρόγραμμα Ανταγωνιστικότητας και επιχειρηματικότητας. Θα πρέπει να συνεχίσουμε τον αγώνα με επικοινωνιακή προώθηση του θέματος και επίδοση ψηφίσματος ενάντια των εχθρών του Δικταίου Άντρου, εάν υπάρχουν, με την συνδρομή όσων ενδιαφέρονται κυρίως του Δήμου που πρέπει να υλοποιήσει τις υποσχέσεις του. Ο Γραμματέας του Συλλόγου ο κος Βελεγράκης, θα αναφερθεί αναλυτικά. Την ίδια τύχη έχει και το Καμπάνειο Ίδρυμα, ο κος Τζομπανάκης έχει αναλάβει τη προώθηση του θέματος. Ο Δικταίος συνέβαλε σημαντικά στην οργάνωση και επιτυχή έκβαση της αποστολής μελών της οργάνωσης Γιατροί του Κόσμου στο Οροπέδιο. Το κλιμάκιο πλαισιωμένο με γιατρούς ειδικοτήτων εξέτασε τους κατοίκους και εμβολίασε παιδιά δημιουργώντας ανοσολογικό τείχος προστασίας των κατοίκων. Οι Γιατροί του Κόσμου προτίθενται να επαναλάβουν την επίσκεψη με πρωτοβουλία του γιατρού κου Κουμπάκη. Παρακολουθήσαμε επίσης την παρουσίαση του βιβλίου του κορυφαίου Ελληνιστή και γνήσιου Κρητικού Παύλου Τζερμιά, αφιερωμένο στον Ελευθέριο Βενιζέλο. Συμμετείχαμε με χαιρετισμό στην τελετή μνήμης των πεσόντων στην μάχη του Οροπεδίου και στα αποκαλυπτήρια της προτομής του Στρατηγού Ι. Αλεξάκη στο Ηράκλειο. Ο Δικταίος παρακολούθησε τις εργασίες του Παγκοσμίου Συνεδρίου Κρητών στο Ρέθυμνο για την ένταξη των πρωτοβαθμίων σωματείων. Επιτυχής ήταν και η εκδήλωση βράβευσης των αριστούχων μαθητών σε συνεργασία με τον ΣΛΗ, του Αγίου Νικολάου, της Πνευματικής Εστίας και του Δήμου. Θετική και η πρωτοβουλία προσφοράς του Συλλόγου μας στους μαθητές αναμνηστικής κούπας πιστό αντίγραφο ευρήματος από το Δικταίο Άντρο, της περιόδου πχ. Οι εκδηλώσεις των τοπικών πολιτιστικών συλλόγων του Οροπεδίου, χάρισαν όμορφες καλοκαιρινές νύχτες ψυχαγωγίας και επιμόρφωσης, όμως ο εξωραϊσμός του τόπου δεν εξαντλείται στα πολιτιστικά δρώμενα, επιβάλλει την συστράτευση όλων με πρωτοβουλία του Δήμου, διότι τα προβλήματα του Οροπεδίου είναι πολλά και σημαντικά, με κύριο αυτό της σταδιακής εγκατάλειψης που θα ήταν δυνατό να αποτραπεί εάν οι νέοι εύρισκαν εργασία. Μην περιμένουμε όμως τα αναπτυξιακά έργα για να προσπαθήσουμε όλοι οι ενδιαφερόμενοι να ομορφύνουμε τα χωριά μας διατηρώντας τα καθαρά, χωρίς λύματα να τρέχουν στους δρόμους και χωρίς μύγες. Σκοπός μας στο μέλλον είναι να συνεχίσουμε το έργο του Συλλόγου μας με την συμμετοχή σας. Πριν όμως τον προγραμματισμό της νέας περιόδου, υπάρχουν θέματα που κρίνονται βασικά για την συνεχή κα απρόσκοπτη λειτουργία του. Η πρόσφατη τροποποίηση ορισμένων άρθρων και κυρίως η σύνθεση του ΔΣ που είναι πλέον 7μελές με σκοπό να λειτουργεί αποτελεσματικότερα, δεν αποτέλεσε εξαίρεση του κανόνα ότι η επιτυχία του συλλόγου στηρίζεται στην ενεργό συμμετοχή των μελλών του. Το έντυπο του συλλόγου σημαντικό εργαλείο των δραστηριοτήτων του, αν και αναβαθμισμένο και καταξιωμένο, αντιμετωπίζει σοβαρά προβλήματα επιβίωσης, λόγω οικονομικής δυσπραγίας. Η Συνέλευση θα πρέπει να τοποθετηθεί να παρθούν αποφάσεις διότι δεν μπορούμε να επιβαρύνουμε τον σύλλογο μας. Ο ΣΛΗ δεν κατέβαλε το ποσό που του αναλογεί μέχρι σήμερα για το τεύχος 16 με την δικαιολογία ότι δεν έφθασε στους παραλήπτες εγκαίρως. Εκ μέρους μας όμως υπάρχει η εμπρόθεσμη αποστολή με δημοσιευμένη απόδειξη των ΕΛΤΑ, τα οποία και ευθύνονται για την καθυστέρηση, με την προτεραιότητα που έδωσαν σε άλλα έγγραφα λόγω Πάσχα και εκλογών. Το περιοδικό αυτό αν και συλλεκτικό λόγω υλικού με περισσότερες έγχρωμες σελίδες δημιούργησε οι- 21

22 κονομικό πρόβλημα. Μικρότερος αριθμός περιοδικών δεν επιφέρει σημαντικά οφέλη ενώ συμφωνούμε στην οικονομική εκκαθάριση των παραληπτών. Το ενδιαφέρον του Δήμου για οικονομική ενίσχυση του περιοδικού αναμένεται να συζητηθεί. Προς το παρόν ο δήμος έχει να αντιμετωπίσει το σοβαρό πρόβλημα που έχει δημιουργήσει η εκτέλεση των αντισταθμιστών έργων στο φράγμα Αποσελέμη. Ο Μ. Ατσαλάκης στην εφημερίδα Ανατολή της 11/11/14 γράφει ότι ο Δήμαρχος Γ. Στεφανάκης δεν αποκλείει δυναμικές κινητοποιήσεις αν δεν υπάρξουν πραγματικές λύσεις. Ο Δικταίος στηρίζει τον Δήμο και τους προβληματισμούς της τοπικής κοινωνίας και αφιερώνει το έτος 2015 στην επικαιροποίηση των έργων που επιβάλλονται δια την διάσωση του τοπικού υδροφόρου ορίζοντα. Ο Κος Γ. Καραβέλας θα αναπτύξει το θέμα και θα μιλήσει και για την αμφίβολη τεκμηρίωση της απόφασης να δημιουργηθεί Καταφύγιο Άγριας Ζωής στο Οροπέδιο. Πρόθεση επίσης του Δικταίου είναι η γόνιμη και η δημιουργική προσέγγιση όλων των φορέων, διότι μια καθολική εκπροσώπηση εντοπίων και απανταχού Λασιθιωτών με πρωτοβουλία του Δήμου, εξασφαλίζει την επιτυχία των στόχων μας με την απαιτούμενη παρέμβαση στα προβλήματα. Όμως μόνο οι ειλικρινείς προθέσεις και η εμπιστοσύνη που διαμορφώνεται από την συμπεριφορά μας μπορεί να αξιοποιήσει την σύμπραξη. Συνεχίζοντας την προσπάθεια της προβολής του Λασιθίου αφιερώνουμε το τεύχος που θα κυκλοφορήσει στην καταγραφή στοιχείων της ποικιλόμορφης χλωρίδας του Οροπεδίου. Την περιβαλλοντική ευαισθητοποίηση αναδεικνύει και το ημερολόγιο που ετοίμασε ο Δικταίος για το Σκοπός μας είναι εκτός από την οικονομική ενίσχυση να βοηθήσουμε στην αναγνώριση αγριολούλουδων και φυτών, διαλεγμένα ανάμεσα σε τόσα και τόσα άλλα που ανθίζουν καθ όλη την διάρκεια του έτους στο πέρασμα εκατομμυρίων χρόνων λόγω του μικροκλίματος και τα συναντάμε στον κάμπο και στο ανάγλυφο των βουνών. Τελειώνοντας ανανεώνω την συνάντηση μας στην κοπή της πρωτοχρονιάτικης πίτας στις 11 /1 /15 και στον ετήσιο χορό. Ακολουθεί ο οικονομικός απολογισμός από τον Ταμία Μανόλη Φουκαράκη: ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΟΣ ΑΠΟΛΟΓΙΣΜΟΣ ΕΣΟΔΑ 2013 ΕΞΟΔΑ 2013 Από προηγούμενες χρήσεις ,52 Κοινόχρηστα (περιλαμβάνει ΔΕΗ) ,96 Δωρεά Λεωνίδα Κατερίνη ,00 Εκτύπωση-αποστολή περιοδικού ,71 Έσοδα χοροεσπερίδας ,70 Ψηφιοποίηση ΔΙΚΤΗΣ...860,21 Εισφορές μελών ,00 Έξοδα χοροεσπερίδας ,00... Αγορά γραφείου ,00... Φόρος μεταβίβασης γραφείου ,00... Ανακαίνιση & εξ/σμος γραφείου ,47... Συμβολαιογραφικά έξοδα ,02... Ο.Τ.Ε ,00... Λοιπά έξοδα ,84 Σύνολο , ,21 ΕΣΟΔΑ 2014 ΕΞΟΔΑ 2014 Από προηγούμενες χρήσεις ,01 Κοινόχρηστα ,40 Έσοδα χοροεσπερίδας ,00 Έξοδα χοροεσπερίδας ,00 Εισφορές μελών ,60 Εκτύπωση-αποστολή περιοδικού ,25... Ημερίδα (Δικταίο Άντρο)...55,91... Ο.Τ.Ε...188,50... ΕΝ.Φ.Ι.Α...399,64... Λοιπά έξοδα ,05 Σύνολο , ,75 Η Πρόεδρος Δαμιανάκη-Ουρανού Ο Ταμίας Φουκαράκης Εμμανουήλ 22

23 Η στήλη του ταμία για το Δικταίο 1 ΑΓΑΠΑΚΗ ΒΑΣΙΛΙΚΗ ΑΓΓΕΛΗΣ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ ΑΓΡΟΤΙΚΟΣ ΣΥΝΕΤΑΙΡΙΣΜΟΣ ΟΡΟΠΕΔΙΟΥ ΛΑΣΙΘΙΟΥ ΑΛΕΞΑΚΗΣ ΙΩΑΝΝΗΣ ΑΝΑΣΤΑΣΑΚΗΣ ΕΜΜΑΝΟΥΗΛ τ. ΙΩΑΝ ΑΝΑΣΤΑΣΑΚΗΣ ΙΩΑΝΝΗΣ τ. ΕΜΜ ΑΝΔΡΙΑΝΗΣ ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΑΝΥΦΑΝΤΑΚΗΣ ΕΜΜΑΝΟΥΗΛ τ. ΜΙΧ ΑΠΟΣΤΟΛΑΚΗΣ ΕΜΜΑΝΟΥΗΛ ΑΡΧΑΥΛΗΣ ΕΜΜΑΝΟΥΗΛ τ. ΔΗΜ ΒΕΛΕΓΡΑΚΗΣ Ι. ΕΜΜΑΝΟΥΗΛ ΒΕΛΗΒΑΣΑΚΗΣ ΙΩΑΝΝΗΣ τ. ΕΜΜ ΒΕΛΙΒΑΣΑΚΗ ΑΡΙΑΔΝΗ ΒΕΛΙΒΑΣΑΚΗΣ ΑΝΤΩΝΙΟΣ τ. ΓΕΩΡΓΙΟΥ ΒΙΛΑΝΑΚΗΣ ΜΙΧΑΗΛ ΓΑΛΑΝΑΚΗΣ Π. ΙΩΑΝΝΗΣ ΓΙΑΝΝΟΠΟΥΛΟΣ ΒΑΣΙΛΕΙΟΣ ΓΩΝΙΩΤΑΚΗ-ΣΤΡΑΤΗ ΕΙΡΗΝΗ ΔΑΓΑΛΑΚΗΣ ΕΜΜΑΝΟΥΗΛ ΔΑΜΙΑΝΑΚΗ ΟΥΡΑΝΟΥ ΔΕΣΠΟΙΝΑ ΔΑΜΙΑΝΑΚΗ ΧΡΥΣΑ ΔΟΥΚΙΑΝΤΖΑΚΗΣ ΕΜΜΑΝΟΥΗΛ ΘΕΣ/ΝΙΚΗ ΔΡΑΜΗΤΙΝΟΣ ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΕΡΓΑΖΑΚΗ ΜΑΡΙΑ ΕΡΓΑΖΑΚΗΣ ΓΕΩΡΓΙΟΣ τ. ΣΗΜΕΩΝ ΕΡΓΑΖΑΚΗΣ ΝΙΚΟΛΑΟΣ του Μιχ ΚΑΛΛΙΓΕΡΟΥ-ΣΤΡΑΤΗ ΜΑΡΙΑ ΚΑΡΑΒΑΛΑΚΗΣ ΙΩΑΝΝΗΣ ΚΑΡΑΒΕΛΑΣ ΔΗΜΗΤΡΙΟΣ ΚΑΡΑΒΕΛΑΣ ΙΩΑΝΝΗΣ ΚΑΡΑΒΕΛΑΣ ΜΕΝΕΛΑΟΣ ΚΑΡΥΔΗΣ ΜΙΧΑΗΛ ΚΑΣΑΠΑΚΗΣ & ΣΙΑ ΟΕ ΚΑΣΣΩΤΑΚΗ-ΜΑΡΙΔΑΚΗ ΑΙΚΑΤΕΡΙΝΗ ΚΑΣΣΩΤΑΚΗΣ ΜΙΧΑΗΛ ΚΑΤΕΡΙΝΗΣ ΛΕΩΝΙΔΑΣ ΚΑΥΚΑΚΗΣ ΜΙΧΑΗΛ τ. ΠΟΛΥΒΙΟΥ ΚΕΦΑΛΑΚΗ ΑΘΑΝΑΣΙΑ ΚΟΛΛΙΑ-ΚΑΡΑΒΕΛΑ ΕΛΕΝΗ ΚΟΥΜΑΡΤΖΗΣ ΚΩΝ/ΝΟΣ τ.εμμ ΚΟΥΝΔΟΥΡΟΣ ΙΩΑΝΝΗΣ τ. ΡΟΥΣΟΥ ΚΟΥΝΔΟΥΡΟΣ Ρ. ΤΙΤΟΣ ΚΟΥΡΟΥΠΑΚΗΣ ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΚΡΙΤΖΑΣ ΧΑΡΑΛΑΜΠΟΣ ΛΑΔΟΜΕΝΟΣ ΜΙΧΑΗΛ ΜΑΘΙΟΥΔΑΚΗ ΛΥΜΠΕΡΙΟΥ ΕΡΙΦΥΛΗ ΜΑΚΡΑΚΗΣ ΓΕΩΡΓΙΟΣ τ. ΧΡΥΣΑΝΘΟΥ ΜΑΝΟΥΣΑΚΗΣ ΑΓΓΕΛΟΣ ΜΑΡΚΟΥΛΑΚΗ-ΤΥΧΟΠΟΥΛΟΥ ΧΡΥΣΟΥΛΑ ΜΑΡΜΑΚΕΘΙΑΝΑΚΗΣ ΑΓΓΕΛΟΣ ΜΟΥΔΑΤΣΟΥ-ΣΤΙΒΑΚΤΑΚΗ ΧΡΥΣΗ ΜΠΕΛΛΟΥ-ΑΡΧΑΥΛΗ ΕΥΑΓΓΕΛΙΑ ΜΠΡΙΤΖΟΛΑΚΗ ΕΛΕΝΗ ΜΠΡΟΚΟΣ ΙΩΑΝΝΗΣ ΜΥΤΗΣ ΑΝΤΩΝΙΟΣ ΞΕΖΩΝΑΚΗΣ ΔΗΜΗΤΡΙΟΣ ΞΕΖΩΝΑΚΗΣ ΙΩΑΝΝΗΣ του Στεφ ΠΑΠΑΔΑΚΗΣ ΑΣΚΛΗΠΙΟΣ ΠΑΠΑΔΑΚΗΣ ΕΥΑΓΓΕΛΟΣ ΠΑΠΑΔΑΚΗΣ ΙΩΑΝΝΗΣ ΠΑΠΑΔΑΚΗΣ ΠΕΤΡΟΣ τ. ΓΕΩΡΓΙΟΥ ΠΑΠΑΦΡΑΓΚΑΚΗΣ ΕΜΜΑΝΟΥΗΛ ΠΑΤΕΡΑΚΗ ΒΑΒΙΛΗ ΕΥΘΑΛΙΑ ΠΑΤΕΡΑΚΗΣ ΙΩΑΝΝΗΣ τ. ΖΑΧΑΡΙΟΥ ΠΑΤΕΡΟΥ ΜΑΡΙΑ ΠΑΤΗΡ ΠΙΤΑΡΟΚΟΙΛΗΣ ΙΩΑΝΝΗΣ ΠΑΤΗΡ ΡΟΓΔΑΚΗΣ ΕΜΜΑΝΟΥΗΛ ΠΕΤΡΑΚΗΣ ΓΕΩΡΓΙΟΣ (HOMO SAPIENS) ΠΙΤΑΡΟΚΟΙΛΗ ΑΝΝΑ ΠΙΤΑΡΟΚΟΙΛΗΣ ΣΟΦΟΚΛΗΣ ΠΛΑΙΤΗ ΧΑΙΔΩ ΠΛΕΥΡΑΚΗΣ ΔΗΜΗΤΡΙΟΣ τ. ΜΑΝΟΥΣΟΥ ΠΛΕΥΡΗ ΑΙΚΑΤΕΡΙΝΗ ΠΛΕΥΡΗ ΕΛΕΝΗ ΠΡΑΤΣΙΝΗ ΚΑΛΛΙΟΠΗ ΣΗΦΑΚΗΣ ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΣΗΦΑΚΗΣ ΓΡΗΓΟΡΙΟΣ ΣΙΓΑΝΟΥ ΛΑΜΠΡΑΚΟΥ ΜΑΡΙΑ ΣΚΥΒΑΛΑΚΗ ΑΡΓΥΡΩ ΣΜΥΡΝΑΚΗΣ ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΣΠΑΝΑΚΗΣ ΕΜΜΑΝΟΥΗΛ τ. ΚΩΝ/ΝΟΥ ΣΤΕΦΑΝΑΚΗΣ ΙΩΑΝΝΗΣ ΣΤΙΒΑΚΤΑΚΗ ΔΕΣΠΟΙΝΑ ΣΤΡΑΤΑΚΗ ΠΕΔΙΑΔΙΤΟΥ ΜΑΡΙΑ ΣΤΡΑΤΗΣ ΧΑΡΙΛΑΟΣ ΣΥΛΛΟΓΟΣ ΗΡΑΚΛΕΙΩΤΩΝ "ΚΝΩΣΣΟΣ" ΤΖΑΓΚΟΥΡΝΗΣ ΙΩΑΝΝΗΣ ΤΖΕΡΜΙΑΔΙΑΝΟΣ ΕΥΣΤΡΑΤΙΟΣ ΤΖΙΡΑΚΗ ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ ΤΖΙΡΑΚΗΣ ΣΟΦΟΚΛΗΣ ΤΖΙΡΑΚΗΣ ΧΑΡΙΔΗΜΟΣ τ. ΒΑΣΙΛΕΙΟΥ ΤΖΟΜΠΑΝΑΚΗΣ ΑΝΤΩΝΙΟΣ ΤΣΑΜΑΝΔΟΥΡΑΣ ΚΩΝ/ΝΟΣ τ.ιωαννη Καφ. Μ.Λασίθι ΤΣΟΥΚΑΚΗ ΙΣΜΗΝΗ ΤΣΟΥΚΑΚΗΣ ΑΔΑΜΑΝΤΙΟΣ ΦΑΡΣΑΡΗΣ ΓΕΩΡΓΙΟΣ τ. ΚΩΝ/ΝΟΥ... ΑΓΙΟΣ ΚΩΝ/ΝΟΣ ΦΑΡΣΑΡΗΣ ΕΜΜΑΝΟΥΗΛ Ιεράπετρα ΦΑΡΣΑΡΗΣ ΝΙΚΟΛΑΟΣ ΦΟΥΚΑΡΑΚΗ ΜΑΙΡΗ ΦΟΥΚΑΡΑΚΗ ΜΑΡΙΑ ΑΙΚΑΤΕΡΙΝΗ ΦΟΥΚΑΡΑΚΗΣ ΔΗΜΗΤΡΙΟΣ τ. ΕΛΕΥΘ ΦΟΥΚΑΡΑΚΗΣ ΕΜΜΑΝΟΥΗΛ τ. ΧΡΥΣ ΦΟΥΚΑΡΑΚΗΣ ΜΑΤΘΑΙΟΣ ΦΡΑΓΚΑΚΗΣ ΙΩΑΝΝΗΣ ΧΑΛΚΙΑΔΑΚΗ-ΜΑΚΡΗ ΠΟΠΗ ΧΑΡΑΛΑΜΠΑΚΗ ΕΥΑΓΓΕΛΙΑ ΧΑΡΑΛΑΜΠΑΚΗΣ ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗΣ ΧΑΡΑΛΑΜΠΑΚΗΣ ΝΙΚΟΛΑΟΣ τ. ΚΩΝ ΧΑΤΖΟΓΙΑΝΝΗΣ ΣΟΦΟΚΛΗΣ ΧΡΥΣΟΣ ΚΩΝ/ΝΟΣ ΨΑΡΟΥΔΑΚΗΣ ΕΜΜΑΝΟΥΗΛ τ. ΓΕΩΡΓ