Βότανα: Το φαρµακείο της φύσης. Ζίχνης α τετράµηνο

Transcript

1 Βότανα: Το φαρµακείο της φύσης Ερευνητική εργασία του Α1 ΓΕΛ Ν. Ζίχνης α τετράµηνο

2 Τι είναι τα βότανα;

3 Τα βότανα είναι αυτοφυή φυτά, που αναπτύσσονται µόνα τους σε διαφορές άγονες ή και καλλιεργηµένες περιοχές και τα οποία κατά διαφορά χρονικά διαστήµατα οι γεωργοί τα µαζεύουν η όπως συνήθως λένε, τα «βοτανίζουν».

4

5 Η πλειονότητα των βοτάνων περιέχουν ουσίες που επιδρούν σ όλο τον ανθρώπινο οργανισµό. εν έχουν όµως άµεση δράση, όπως κάνουν τα φάρµακα. Όσο αργά όµως κι αν δρουν τα βότανα, η δράση τους είναι λιγότερο βίαιη από τα φάρµακα και έχει µονιµότερα αποτελέσµατα.

6 Η χώρα µας έχει απίστευτη ποικιλία θεραπευτικών βοτάνων. Στη χώρα µας φυτρώνουν περίπου 1200 είδη βοτάνων, ενώ σε άλλες ευρωπαϊκές χώρες όπως η Αγγλία και η Γερµανία τα ενδηµικά φυτά είναι γύρω στα 30! Αυτό που ευνοεί την ανάπτυξη τους είναι το ξηρό, καλοκαιρινό κλίµα, η µεγάλη ηλιοφάνεια, τα ιδιαίτερα χώµατα και το διαφορετικό κλίµα κάθε περιοχής.

7 Τα χρησιµοποιούµε παραδοσιακά σαν αρωµατικά στο µαγείρεµα και σαν αφεψήµατα. Οι φαρµακευτικές ιδιότητές τους, όµως, είναι το πιο πολύτιµο χαρακτηριστικό τους. Από άλλα χρησιµοποιούµε τα φύλλα (π.χ. τσάι, φασκόµηλο), από άλλα τα πέταλα (χαµοµήλι), από άλλα τους σπόρους (λιναρόσπορος), ενώ σε µερικά χρησιµοποιείται και η ρίζα ή ο φλοιός του φυτού.

8 Η ΧΡΗΣΗ ΤΩΝ ΒΟΤΑΝΩΝ Τα βότανα στη µαγειρική Τα βότανα µπορούν να προσφέρουν µια δηµιουργική γευστική εναλλακτική λύση στη θέση του αλατιού, για να προσθέσουµε γεύση στα φαγητά. Μπορούµε να τα προσθέτουµε στα φαγητά ως καρυκεύµατα είτε φρέσκα είτε αποξηραµένα είτε ως έλαια. Τα βότανα στην φαρµακευτική Η χρήση των βοτάνων ως φαρµάκων έχει πολύ αποτελεσµατικές ιδιότητες χωρίς παρενέργειες. Τα βότανα ως καλλυντικά Τα πέρα από τις ευεργετικές τους ιδιότητες χρησιµοποιούνται και ως καλλυντικά, συνήθως ως µαλακτικό για το δέρµα και τα µαλλιά.

9 ΜΕΡΙΚΑ ΒΟΤΑΝΑ ΕΙΝΑΙ: 1. Βαλεριάνα, κέντρανθος (κόκκινη βαλεριάνα) 2. υόσµος 3. Γλυκόριζα 4. Αγριάδα ή άγρωστις ή αγρόπυρο 5. Βερβάσκο ή φλόµος 6. Γλυκάνισο ή άνισο 7. εντρολίβανο ή αρισµαρές αρές 8. Θυµάρι 9. Μαϊντανός ή πετροσέλινο 10. Μάραθο ή µάλαθρο 11. Μαντζουράνα 12. Νεροµολόχα ολόχα ή αλθέα 13. Μελισσόχορτο ή µέλισσα 14. Μολόχα 15. Ρίγανη 16. Τίλιο ή φλαµούρι 17. Φασκόµηλο ή αλισφακιά 18. Τουσσιλάγκο ή βήχιο ή χαµαιλεύκη αιλεύκη 19. Χαµοµήλι 20. Φλησκούνι ή βληχόνι 21. Ταραξάκο ή πικραλίδα ή αγριοµάρουλο ή αγριοράδικο 22. Γεντιανή 23. Βασιλικός 24. Λεβάντα 25. Μέντα 26. Ρίγανη 27.Τσάι του βουνού

10 ΤΑ ΒΟΤΑΝΑ ΣΤΗΝ ΑΡΧΑΙΟΤΗΤΑ

11 ΤΑ ΒΟΤΑΝΑ ΣΤΗΝ ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΑ Α Ο ιοσκουρίδης είναι, µετά τον πατέρα της Βοτανολογίας Θεόφραστο, ο θεµελιωτής της Φαρµακολογίας. Πεντάτοµο έργο του «Περί Ύλης Ιατρικής» Το έργο του µε µοναδικές απεικονίσεις φαρµακευτικών φυτών, έχει πρακτική αξία έως σήµερα Γεννηµένος περί το 25 µ.χ. στην Ανάζαρβο της Κιλικίας, κοντά στην Ταρσό. Έγινε διάσηµος την εποχή του Νέρωνα και του Βεσπασιανού. Ακολούθησε ως στρατιωτικός ιατρός τις ρωµαϊκές λεγεώνες και εξελίχθηκε σε έναν από τους πιο γνωστούς χειρουργούς της εποχής του. Προκειµένου να απολαµβάνει τα προνόµια των Ρωµαίων πολιτών -τα οποία δεν παραχωρούνταν ακόµα σε µη Ρωµαίους- υιοθετήθηκε σε µεγάλη ηλικία από Ρωµαίο της οικογενείας των Πεδανίων και πήρε το επίθετο Πεδάνιος. Πέθανε γύρω στο 90 µ.χ.

12 Το «Περί Ύλης Ιατρικής» διαδόθηκε σε όλες τις τότε γνωστές γλώσσες στη ύση και στην Ανατολή, και έως τον 19ο αι. υπήρξε πρότυπο για όλα τα φαρµακευτικά βιβλία. Οι Άραβες µάλιστα αποκάλεσαν τον ιοσκουρίδη «Απεσταλµένο του Θεού της Βοτανικής». Το πλέον γνωστό και πολύτιµο αντίγραφο είναι αυτό που φυλάσσεται σήµερα στην Εθνική Βιβλιοθήκη της Βιέννης. Αντιγράφτηκε κατ' εντολήν των κατοίκων και των συντεχνιών του Πέρα το 512 µ.χ. και δωρήθηκε στην Ιουλιανή εξ Αµικίων. αλλά πολύτιµα αντίγραφα είναι ο Κώδικας της Νεαπόλεως του 512 µ.χ.,., διάφοροι αραβικοί κώδικες, και οι περίφηµοι τουρκικοί κώδικες στο Τοπ Καπί της Κωνσταντινούπολης.

13 Στην αρχαία Ελλάδα οι ιατρικές γνώσεις ήταν αρκετά προηγµένες. Οι γνωστοί γιατροί της αρχαιότητας, τους οποίους µνηµονεύει ο Όµηρος και οι µεταγενέστεροι συγγραφείς, ήταν οι "ριζοτόµοι"" (έτσι( ονοµάζονταν οι πρακτικοί γιατροί-βοτανολόγοι που καλλιεργούσαν τα φαρµακευτικά φυτά ή τα µάζευαν από τα δάση). Περίφηµοι ριζοτόµοι παρουσιάζονται και στην Κρήτη, οι οποίοι γνώριζαν ένα µεγάλο αριθµό φυτών µε αποκλειστική θεραπευτική χρήση

14 Ο Πλίνιος µάλιστα γράφει ότι η Κρήτη ήταν η πατρίδα δύο δένδρων µε µεγάλη ιατρική χρησιµότητα του κρητικού πεύκου και του κρητικού κυπαρισσιού, από τα οποία έβγαζαν αιθέρια έλαια. Οι Κρήτες για θεραπευτικούς σκοπούς χρησιµοποιούσαν ακόµα το πεπόνι, τον κρίνο και το χρυσάνθεµο. Και φαίνεται πως όχι µόνο στην Ελλάδα αλλά και στην Ινδία, την Κίνα, την Αίγυπτο, την Αυστραλία τα βότανα εκτιµούνταν ιδιαίτερα για τις θεραπευτικές τους ιδιότητες. Π.χ. Στην «Ιλιάδα» όταν ο Ευρύπυλος, τραυµατισµένος από βέλος στο ισχίο βγαίνει από τη µάχη κουτσαίνοντας και παρακαλεί τον Πάτροκλο να τον βοηθήσει, αυτός τον οδηγεί στη σκηνή, τον βάζει να ξαπλώσει σε δέρµατα ταύρων και ««Ευθύς του βγάζει ο Πάτροκλος τη σουβλερή σαγίτα/ απ το το µερί µε το µαχαίρι του, το µαύρο αίµα πλένει/ µε χλιο νερό και πάνω απίθωσε πικρή πονοκοιµήτρα ρίζα, στο χέρι αφού την έτριψε, και σταµατά τους πόνους»

15 Πασίγνωστα ήταν τα µεγάλα µαντεία θεραπευτήρια της αρχαιότητας στον Ελλαδικό χώρο, µε επικεφαλής τα Ασκληπιεία.

16 Οι Έλληνες έχουν τον Αριστοτέλη µε 500 περίπου φάρµακα στην «Ιστορία των Φυτών». Ο πατέρας της Ιατρικής ο Ιπποκράτης ο Κώος ( π.χ.).) στα συγγράµµατα του αποδίδονται στην εµπειρία του, αναφέρει 400 δείγµατα φαρµακευτικών ουσιών από φυτά. Ο πασίγνωστος Θεόφραστος ( π.χ.)..). στο βιβλίο του «Περί Φυτών Ιστορίαι», που σώζεται, θεµελιώνονται οι βάσεις της βοτανικής. Ο ιοσκουρίδης (Κιλικία 1ος µ.χ. αι.) θεωρείται ο «θεµελιωτής της φαρµακολογίας». Ο άλλος µεγάλος γιατρός της αρχαιότητας, ο Γαληνός ( µ.χ.).) παρασκεύασε τα φυσικά θεραπευτικά σχήµατα, που ονοµάστηκαν «Γαληνικά σκευάσµατα» που ίσχυαν έως τον 18α αι. Συνέγραψε 300 περίπου βιβλία, σε ένα από τα οποία τα φυτά µε αλφαβητική σειρά

17 Στην Ευρώπη, τον 1ο αι. µ.χ. ο Έλληνας γιατρός ιοσκορίδης είναι ο 1ος στην Ευρώπη που έγραψε για την βοτανολογία. Σκοπός του ήταν να γράψει µια αξιόπιστη εργασία σε σχέση µε τα βοτανολογικά φάρµακα και είχε εντυπωσιακή επιτυχία. Στο κείµενό του αναγράφονται τα πάντα για 600 βότανα. Είχε µια εκπληκτική απήχηση στη υτική ιατρική επιστήµη και ήταν η κυριότερη πηγή των πληροφοριών που χρησιµοποιούνταν στην Ευρώπη µέχρι και το 17ο αι. Είχε µεταφραστεί σε πολλές γλώσσες όπως τα αγγλοσαξονικά, τα περσικά και τα εβραϊκά. Ο Γαληνός ( µ.χ), ),γιατρός του Ρωµαίου αυτοκράτορα Μάρκου Αυρήλιου, είχε µια σηµαντική επιρροή στην εξέλιξη της βοτανολογικής ιατρικής. Ο Γαληνός εµπνεύστηκε από τον Ιπποκράτη και βάσισε τις θεωρίες του στη <<θεωρία των τεσσάρων χυµών>>. ΟΙ Ιδέες του διαµόρφωσαν και µερικοί ισχυρίζονται ότι άλλαξε την ιατρική πρακτική για τα επόµενα χρόνια.

18 ΤΑ ΒΟΤΑΝΑ ΣΤΗΝ ΒΥΖΑΝΤΙΝΗ ΕΠΟΧΗ Από τα αρχαία χρόνια, τα βότανα εκτιµήθηκαν για τις αναλγητικές και θεραπευτικές τους ικανότητες. Σήµερα, το 75% περίπου των φαρµάκων µας βασίζονται στις θεραπευτικές ιδιότητες των φυτών. Οι κοινωνίες µας, στη διάρκεια των αιώνων, ανέπτυξαν τις δικές τους παραδόσεις για να µπορέσουν να κατανοήσουν τα βότανα και τις χρήσεις τους.

19 ΙΑΤΡΙΚΗ Στην Βυζαντινή εποχή, σε συγγράµµατα, συναντάµε πολλά απ τα τα σηµερινά βότανα, όπως τη µολόχα, το κόλιανδρο, το κάρδαµο και άλλα. Γεγονός που φανερώνει την καθηµερινή τους χρήση, ήταν η εµφάνιση της Αγίας Αναστασίας, η οποία απεικονίζεται συχνά στη βυζαντινή τέχνη µε µπουκαλάκια φαρµάκων και βότανα στο χέρι. Ονοµάστηκε φαρµακολύτρα, δηλαδή αυτή που σώζει µε τα φάρµακα τους ανθρώπους, αφού έτρεχε στις φυλακές όπου υπήρχαν φυλακισµένοι Χριστιανοί.

20 Η ΙΑΤΡΟΦΗ ΣΤΟΝ ΒΥΖΑΝΤΙΟ Στα βυζαντινά χρόνια, τα χόρτα και τα λαχανικά θεωρούνται κατώτερες τροφές και γι αυτό το λόγο οι καλοφαγάδες τα απέφευγαν. Σπάνια έβλεπες χόρτα και λαχανικά στα τραπέζια των αυτοκρατόρων και των πλουσίων. Αντίθετα ο λαός και ο κλήρος εκτιµούσαν ιδιαίτερα τα φρούτα και τα λαχανικά, καθώς επίσης και τα άγρια χόρτα.

21 ΒΟΤΑΝΑ ΚΑΙ ΤΟ ΚΥΝΗΓΙ ΤΩΝ ΜΑΓΙΣΣΩΝ Στη Βυζαντινή εποχή, αν κάποιος αρρώσταινε, περίµεναν να τον σώσουν µε προσευχές και όχι µε ιατρική θεραπεία ή φάρµακα. Συνέβαινε όµως, πολλές γυναίκες, οι οποίες είχαν άρρωστο τον άντρα τους ή το παιδί τους, να θυµούνται ότι πολλές ασθένειες θεραπεύονται µε συγκεκριµένα βότανα. Οι <<εθνικές>> γυναίκες, δηλαδή αυτές που δεν πίστευαν ότι ο άρρωστος θα γινόταν καλά µε τις προσευχές τους, ξεκινούσαν να πάνε στα χωράφια και να βρούνε τα βότανα που ξέρανε ότι θα βοηθήσουν στο να γίνουν καλά οι αγαπηµένοι τους. Επειδή όµως, αυτό απαγορευόταν από τον Χριστιανισµό, οι γυναίκες αναγκάζονταν να βγούνε για να µαζέψουν τα βότανα την νύχτα. Από αυτό το σηµείο οι φανατισµένοι Χριστιανοί, βλέποντάς τες να ψάχνουν στο σεληνόφως, τις χαρακτήριζαν ως µάγισσες. Το αποτέλεσµα είναι ότι χιλιάδες γυναίκες καταδικάστηκαν και κάηκαν ζωντανές σαν µάγισσες.

22 Χρήση των βοτάνων Η φαρµακευτική χρήση των βοτάνων. Στην παραδοσιακή εποχή τα βότανα και τα φαρµακευτικά φυτά είχαν πολλούς τρόπους χρήσης. Οι τρόποι αυτοί παραµένουν οι ίδιοι µέχρι σήµερα εκτός από τις περιπτώσεις που ακολουθούν την οδό της φαρµακοβιοµηχανίας στην οποία τα βότανα και τα φαρµακευτικά φυτά αποτελούν βασικά συστατικά για την παρασκευή φαρµακευτικών σκευασµάτων πιο πολύπλοκων και επιστηµονικά πιο ελεγµένων.

23 Οι γνωστότεροι τρόποι προετοιµασίας των βοτάνων είναι : Έκχυση(Έκχυµα) Το Βράσιµο (Αφέψηµα) Βάµµα (το φυτό και διάλυµα οινοπνεύµατος). Κατάπλασµα (κοµπρέσα) ΣΙΡΟΠΙ ΙΑΒΡΕΓΜΑ ΝΩΠΟΣ ΧΥΜΟΣ ΙΑΒΡΕΓΜΑ ΑΦΕΨΗΜΑ ΣΚΟΝΗ

24 Έκχυση (Έγχυµα) δηλαδή εκχύλιση µε νερό που βράζει (αφορά τα µαλακά και τρυφερά µέρη του φυτού (φύλλα, άνθη, σπόροι). Το Βράσιµο (Αφέψηµα) που αφορά τα σκληρότερα µέρη του φυτού (ρίζα, στέλεχος, σκληροί καρποί). Όπως λέει και η λέξη θα πει αφήνω να ψηθεί. Βάµµα (το φυτό και διάλυµα οινοπνεύµατος). Τα βάµµατα είναι πολύ συµπυκνωµένα, έτσι η απαιτούµενη ποσότητα είναι λιγότερη απ' ότι στα εγχύµατα και το αφεψήµατα.

25 Κατάπλασµα (κοµπρέσα).βοηθούν το σώµα να απορροφήσει τα χηµικά συστατικά των βοτάνων µέσω του δέρµατος. ΙΑΒΡΕΓΜΑ: To διάβρεγµα είναι ένα εκχύλισµα σε νερό, που γίνεται σε θερµοκρασία δωµατίου επί περίπου 2-12 ώρες. ΙΑΒΡΕΓΜΑ ΑΦΕΨΗΜΑ: Για ορισµένα αφεψήµατα, που αποτελούνται από σκληρά και µαλακά φυτά, ενδείκνυται να τα µουλιάσουµε πρώτα κι έπειτα να τα βράσουµε. ΣΙΡΟΠΙ: Tα εκχυλίσµατα των φαρµακευτικών φυτών τα προσθέτουµε σε ένα βασικό σιρόπι (π.χ. απλό σιρόπι) που είναι µια διάλυση 200 γραµµαρίων ζάχαρης µέσα σε 100 γραµµάρια ζεστό νερό ΝΩΠΟΣ ΧΥΜΟΣ: Ο νωπός χυµός γίνεται µε φρέσκα φυτά που κόβονται και συµπιέζονται. ΣΚΟΝΗ: Τα φυτά που έχουν ξεραθεί στη σκιά, ψιλοτεµαχίζονται και µετά κονιοποιούνται µέσα σε γουδί.

26 26

27 ΤΑ ΦΑΡΜΑΚΕΥΤΙΚΑ ΦΥΤΑ Η πλειονότητα των φυτών έχει φαρµακευτικές ιδιότητες, διότι είναι πλούσια σε ενεργά συστατικά που επιδρούν άµεσα στο σώµα. Χρησιµοποιούνται στη βοτανοθεραπευτική και στη συµβατική ιατρική. Στον κλάδο της φαρµακοβιοµηχανίας θεωρείται συνώνυµο της καινοτοµίας. 27

28 ΒΟΤΑΝΟΘΕΡΑΠΕΥΤΙΚΗ Η βοτανοθεραπευτική είναι πολύ χρήσιµη. Παλαιότερα υπήρχε ως αποκλειστική µέθοδος θεραπείας η χρήση βοτάνων Σήµερα τα ιατρικά από βότανα αρχίζουν να εµφανίζονται ξανά. Τα φάρµακα της βιοϊατρικής προκαλούν παρενέργειες. 28

29 ΡΑΣΤΙΚΕΣ ΧΗΜΙΚΕΣ ΟΥΣΙΕΣ ΤΩΝ ΦΥΤΩΝ: Η ικανότητα ενός βοτάνου να επιδρά στα συστήµατα του οργανισµού εξαρτάται από χηµικά συστατικά που περιέχει. Για πρώτη φορά τον 18ο αιώνα οι επιστήµονες άρχισαν για πρώτη φορά να εξάγουν χηµικές ουσίες από τα φυτά και γενικότερα να τα εξετάζουν. 29

30 ΣΥΓΧΡΟΝΗ ΕΠΟΧΗ - ΦΑΡΜΑΚΟΒΙΟΜΗΧΑΝΙΕΣ 30

31 Η ΕΞΕΛΙΞΗ ΤΩΝ ΦΑΡΜΑΚΩΝ Η εξέλιξη των νέων φαρµάκων στο εργαστήριο που είτε εξάγονται από φαρµακευτικά φυτά είτε παρασκευάζονται συνθετικά, έχει τις ρίζες της στο παρελθόν στις αρχές του 19ου αι., όταν οι επιστήµονες αποµόνωσαν για πρώτη φορά συστατικά όπως η µορφίνη,η κοκαΐνη κ.α. Από τη δεκαετία του 1860 οι επιστήµονες άρχισαν να αναγνωρίζουν τους µικροοργανισµούς που ήταν εν εσχάτη ανάλυση υπεύθυνοι για την πρόκληση λοιµωδών, όπως η φυµατίωση και η ελονοσία. 31

32 ΦΑΡΜΑΚΟΒΙΟΜΗΧΑΝΙΕΣ Φαρµακευτικές εταιρίες επενδύουν τεράστια ποσά σε έρευνες για ανακάλυψη καινούριων χηµικών ουσιών από τα φυτά. Πρόβληµα στην προσέγγιση της φαρµακευτικής βιοµηχανίας:εύρεση χηµικών ουσιών από βότανα και συνθετική παρασκευή αυτών. Οι µεγάλες φαρµακευτικές εταιρίες προτιµούν να αναπτύξουν ένα συνθετικό χηµικό φάρµακο από ένα φυτικό φάρµακο. 32

33 ΤΟ ΜΕΛΛΟΝ ΤΗΣ ΒΟΤΑΝΟΘΕΡΑΠΕΙΑΣ: Τα φαρµακευτικά φυτά και οι γνώσεις που αφορούν τη χρήση τους,θα αξιολογηθούν γι αυτό που πραγµατικά είναι ή εάν αποτελέσουν άλλη µια πλευρά της ζωής. Οι σκεπτικιστές µέσα στον ιατρικό κόσµο θα πρέπει να πεισθούν πως η βοτανοθεραπευτική δεν είναι απλώς ένα υποκατάστατο της συµβατικής ιατρικής,αλλά µία ανεκτίµητη πρακτική. 33

34 ΒΙΟΜΗΧΑΝΟΠΟΙΗΣΗ Η βιοµηχανοποίηση είχε δυσµενή αποτελέσµατα στην ποιότητα και καθαρότητα των βοτάνων. Οι άνθρωποι καλλιεργούσαν ατόφια τα βότανα. Σήµερα καλλιεργούνται και παρασκευάζονται σε ανεξέλεγκτα περιβάλλοντα Συσκευάζονται σε κάψουλες ή δισκία σε µορφές που διαφέρουν από το αρχικό βότανο. 34

35 35

36 ΕΝΑΛΛΑΚΤΙΚΕΣ ΘΕΡΑΠΕΙΕΣ Οι εναλλακτικές θεραπείες δρουν ελάχιστα ή καθόλου όταν υπάρχει έντονη λειτουργική διαταραχή του αµυντικού συστήµατος. Υποκατάσταση της χηµικής θεραπείας από εναλλακτικές πρακτικές µπορεί να είναι επικίνδυνη και απαιτεί συνήθως πιο στενή κλινική παρακολούθηση. Οι εναλλακτικές θεραπευτικές πρακτικές,δεν δύνανται να εφαρµοστούν καθολικά σε όλους τους ασθενείς και σε όλες τις ασθενείς. 36

37 37

38 Κατηγορίες βοτάνων Τα βότανα διακρίνονται σε έξι κατηγορίες: 1.Αναλγητικά,που µειώνουν τους πόνους. 2.Ανθελµιθικά,αποβάλουν ουσίες που επιβαρύνουν το πεπτικό σύστηµα 3.Αντιεµετικά,περιορίζουν την ναυτία και αποτρέπουν τον εµετό 4.Αντιλιθικά,προλαβαίνουν ή/και αποβάλλουν λίθους ή άµµο στα νεφρά 5.Αντικαταρροϊκά,βοηθούν στην αποβολή βλαβερών εκκρινόµενων ουσιών 6.Αντιµικροβιακά,που συµβάλουν στην καταστροφή ή αντιµετώπιση ξενιστών(παθογόνων µικροοργανισµών). Τα βότανα δεν είναι απαραίτητο να ανήκουν αποκλειστικά σε µία κατηγορία απο τα παραπάνω αλλά και σε περισσότερες. 38

39 ΣΥΝΕΡΓΑΣIΑ ΣΤΑ ΒΟΤΑNA Προτίµηση ολόκληρου φυτού αντί για εξαγόµενα συστατικά. Τα διαφορετικά µέρη του αλληλεπιδρούν = ισχυρότερο θεραπευτικό αποτέλεσµα 39

40 ΡΑΣΗ ΚΑΙ ΑΣΘΕΝΕΙΣ Τα βότανα αλληλεπιδρούν σε πολύ µεγάλο βαθµό. Πρέπει ο ασθενής να αναφέρει στον γιατρό του κάθε είδος βοτάνου του οποίου έχει κάνει λήψη και ο τελευταίος να εντάξει τα σχετικά ερωτήµατα στην λήψη του ιατρικού ιστορικού του ασθενή. Ο όρος εναλλακτική ιατρική έχει αντικατασταθεί απο µε τον όρο συµπληρωµατική ιατρική,διότι : Η εναλλακτική ιατρική δεν είναι για όλους. εν απευθύνεται σε ανυπόµονους ασθενείς,χωρίς αυτοπειθαρχία. Οι εναλλακτικές µέθοδοι,δρουν µε φυσικό τρόπο,πιο βαθµιαία από το χηµικό φάρµακο,σε µεγαλύτερο βάθος και χρειάζονται περισσότερο χρόνο. Η εναλλακτική θεραπεία δεν δρα µόνο στο σύµπτωµα αλλά συνολικά σε όλον τον οργανισµόη βελτίωση κρίνεται µε τα συµπτώµατα που εµφανίζονται στο σώµα σε βάθος χρόνου και όχι στα µεµονωµένα συµπτώµατα. 40

41 41

42 ΒΟΤΑΝΑ ΚΑΙ ΤΡΑΓΟΥ ΙΑ

43 Βασιλικός θα γίνω στο παραθύρι σου Μωρέ βασιλικός θα γίνω στο παραθύρι σου, στο παραθύρι σου. Κι ανύπαντρος θα µείνω για το χατίρι σου, για το χατίρι σου. Έβγα στο παραθύρι να δεις τι γίνεται, να δεις τι γίνεται. Το αίµα της καρδιάς µου για σένα χύνεται, για σένα χύνεται. Έβγα στο παραθύρι κρυφά απ τη µάνα σου, κρυφά απ τη µάνα σου. Και κάνε πως ποτίζεις τη µαντζουράνα σου, τη µαντζουράνα σου. Τούτο εδώ το καλοκαίρι θέλω να σε κάνω ταίρι. Το φεγγάρι κάνει βόλτα στης αγάπης µου την πόρτα, το φεγγάρι κάνει κύκλο στης αγάπης µου τον κήπο.

44 Ο δυόσµος κι ο βασιλικός Ν ο δυο κούκλα µ ν ο δυο' ν ο δυόσµος κι ο βασιλικός και το µακεδονήσι πάν τα µατάκια µ βρύση. Άιντε πουλιά µ να µην την ει' πουλιά µ να µην την είδατε την αγαπητικιά µου το ταίρι το δικό µου. Αυτά κούκλα µ ν αυτά ν αυτά µ αποκοιµίσανε κι έχασα την αγάπη µου κοντούλα και γιοµάτη. Τίνος καλέ τίνος τίνος µατάκια την κοιτούν τίνος µατάκια την κοιτούν και τα δικά µου κλαίνε. Άιντε περνώ κούκλα µ περνώ περνώ τα όρη σκούζοντας και τα πουλιά ρωτώντας τον Θεό παρακαλώντας.

45 Γιαρέµ γιαρέµ Με βασιλικό γιαρέµ γιαρέµ και δυόσµο στόλισε ο Θεός γιαρέµ γιαρέµ τον κόσµο µα `ρθε συννεφιά γιαρέµ γιαρέµ και µπόρα κι έπεσε κακό γιαρέµ γιαρέµ στη χώρα. Τώρα το παιδί γιαρέµ γιαρέµ µονάχο µοιάζει µε πουλί γιαρέµ γιαρέµ σε βράχο, τέτοιο ξαφνικό Χριστέ Χριστέ Χριστέ µου να µην ξαναδώ ποτέ ποτέ ποτέ µου..

46 Ένα φιλί από δυόσµο- Νατάσσα Μποφίλιου Ένα φιλί από δυόσµο χώρισα από το κόσµο κι η νύχτα µε 'βγαλε στην ερηµιά Μια ανατολή φως µου, µε ένα φιλί δώσ µου ένα φιλί από βροχή και φωτιά..

47 Ο εντρολίβανος -Γιάννης Πάριος Καηµένε δεντρολίβανε κανείς νερό δε σου βανε. Κανείς δε σου βανε νερό κι ήρθα και σ εύρηκα ξερό. Και σ άφησα να µαραθείς απάνω π άρχισες ν ανθείς. Σε φίλο σ άφησα πιστό µα σ άφησε απότιστο. Κι οι κοπελιές στη γειτονιά σου φέρθηκαν µε απονιά. ε σε ποτίσαν µια φορά κι είναι τα φύλλα σου ξερά. Πάνε δυο χρόνια που λειψα κι ο δεντρολίβανος διψά.

48 Έµεινα εδώ-στέλιος Ρόκκος Κάποιο βράδυ σου χα πει πως θέλω να γυρίσω όλο το κόσµο, όλο το κόσµο Και συ µου γέλασες γλυκά και µου πες το φιλί µου µυρίζει δυόσµο, µυρίζει δυόσµο

49 Ο ΥΟΣΜΟΣ ΚΑΙ Ο ΒΑΣΙΛΙΚΟΣ Ν ο δυο κούκλα µ ν ο δυο' ν ο δυόσµος κι ο βασιλικός και το µακεδονήσι πάν τα µατάκια µ βρύση. Άιντε πουλιά µ να µην την ει' πουλιά µ να µην την είδατε την αγαπητικιά µου το ταίρι το δικό µου.. Αυτά κούκλα µ ν αυτά ν αυτά µ αποκοιµίσανε κι έχασα την αγάπη µου κοντούλα και γιοµάτη. Άιντε περνώ κούκλα µ περνώ περνώ τα όρη σκούζοντας και τα πουλιά ρωτώντας τον Θεό παρακαλώντας. Τίνος καλέ τίνος τίνος µατάκια την κοιτούν τίνος µατάκια την κοιτούν και τα δικά µου κλαίνε

50 ΜΑΝΑ ΣΓΟΥΡΟΣ ΒΑΣΙΛΙΚΟΣ Μάνα µ', σγουρός βασιλικός Πλατύφυλλος και δροσερός Μάνα µ', ποιος τον πότιζε Και ποιος τον κορφολόγιζε; Κι άπλωσε κλώνους και κλωνιά Και σκέπασε µια γειτονιά Και σκέπασε και µένανε Που µε 'χε η µάνα µ ' ένανε Και σκέπασε κι εµάς τα δυο Την πέρδικα και τον αητό

51 Ο ΥΟΣΜΟΣ Ο δυόσµος κι ο βασιλικός και το µακεδονήσι παν τα µατάκια βρύση. Αυτά µ αποκοιµήσανε και µου φυγε η αγάπη κοντούλα και γιοµάτη. Εψές προψές την είδαµε στον αργαλειό που υφαίνει της κρένω δεν µου κρένει κρίνε µ' αγάπη µ' κρίνε µε το τι είσαι κακιωµένη βαριά βαλαντωµένη. Περνώ τα όρη ψάχνοντας και τα βουνά ρωτώντας το Θεό παρακαλώντας. Μην είδες την αγάπη µου την αγαπητικιά µου τα µάτια τα δικά µου Ο δυόσµος κι ο βασιλικός και το µακεδονήσι παν τα µατάκια βρύση. Αυτά µ αποκοιµήσανε και µου φυγε η αγάπη κοντούλα και γιοµάτη.

52 ΜΑΤΖΟΥΡΑΝΑ Στης µαντζουράνας τον ανθό πλάγιασα ν αποκοιµηθώ λίγο ύπνο για να πάρω στην αγάπη µου να πάω. Όνειρο είδα στον ύπνο µου παντρεύεται η αγάπη µου πάει και παίρνει τον εχθρό µου για το πείσµα το δικό µου. Με κάλεσαν και στη χαρά ας είν η αγάπη µου καλά για να πάω να στεφανώσω δυο κορµάκια να ενώσω. Έφτιαξα στεφάνι όλο από φλουρί να ζει η αγάπη µου να το φορεί και λαµπάδα από ασήµι κάνε κόρη ελεηµοσύνη.

53 υόσµος και κανέλα Έχω στο µικρό µου κόσµο µια κανέλα κι ένα δυόσµο αχ, τι βάσανο γλυκό να µοιράζοµαι στα δυο. Η καρδιά όµως αντέχει σαν µικρό παιδί που τρέχει µε πληγές στο γόνατο το παιχνίδι είναι γλυκό. Το ένα την καρδιά ξυπνάει το άλλο λάγνα τη µεθάει δεν µπορώ ν' αποφασίσω φεύγω αλλά γυρνάω πίσω. υόσµο και κανέλα έχω τυραννιέµαι µα αντέχω. εν πειράζει, δεν πειράζει δεν είναι όλα ήλιος είναι και χαλάζι.

54 Συναντάµε πολλά ποιήµατα µε βότανα Ένα από αυτά είναι:''οι πόνοι της καρδούλας µου''

55 Οπως επίσης και σε έργα γνωστών συγγραφέων: ''Η Φόνισσα'' του Αλέξανδρου Παπαδιαµάντη

56 Επίσης συναντάµε και πολλές παροιµίες Μια από αυτές είναι: Για χάρη του βασιλικού ποτίζεται η γλάστρα! Μαντζουράνα στο κατώφλι γάιδαρος στα κεραµίδια. Βρόµιο ψάρι, ρίγανη αγαπάει Κολοκύθια µε τη ρίγανη.

57 Συναντάµε και µαντινάδες µε βότανα Πλατύφυλλε βασιλικέ και µακροκοντυλάτε από να µίλι κι από δυο η µυρωδιά γροικάται. Το χαµοµήλι βράσε το, και δώσε το στο γέρο, αν είναι και στοµαχικός, πηγαίνει και στο θέρος. Φασκόµηλε, φασκόµηλα που γίνονται το Μάη ασθµατικός απεις τα πιεί, γίνεται παλικάρι.

58 Στη συνεχεία βλέπουµε και αινίγµατα Ένα είναι:αν και θρόνος µου ταιριάζει, στο παράθυρο µε βάζουν. Τι είναι; Νερό µε γεννά, ήλιος µε θρέφει, βασιλιάδες, άρχοντες µε τιµούν, αλλά σαν δω τη µάνα µου, πέφτω και πεθαίνω. Τι είναι;

59 ΒΟΤΑΝΑ

60 ΤΣΟΥΚΝΙ Α Η τσουκνίδα είναι ένα φυτό που ανήκει στο γένος των αγγειόσπερµων φυτών Κνίδη και στην οικογένεια των Κνιδοειδών. Οι τσουκνίδες ουσιαστικά είναι ζιζάνια, όµως σε µερικές περιοχές κάποια είδη έχουν µεγάλη οικονοµική σηµασία.

61 ΓΑΪ ΟΥΡΑΓΚΑΘΟ Το κοινό γαϊδουράγκαθο υπάρχει άφθονο σε χώρες µε µεσογειακό και ηπειρωτικό κλίµα όπως η Ελλάδα, η Μικρά Ασία και η υτική Ασία, ενώ έχει εισαχθεί σε πολλά ακόµα µέρη σε όλο τον κόσµο. Στη σύγχρονη βοτανοθεραπευτική, το γαϊδουράγκαθο είναι το κύριο γιατρικό που χρησιµοποιείται στη προστασία του συκωτιού από διάφορες λοιµώξεις, κατανάλωση αλκοόλ ή χηµειοθεραπείες.

62 ΜΑΛΟΤΗΡΑ Η µαλοτήρα είναι ένα από τα είδη τσαγιού του βουνού, γνωστού σε όλη την Ελλάδα. Συλλέγεται τον Ιούλιο, κατά την περίοδο της ανθοφορίας της. Φυτρώνει σε ξηρά και άγονα µέρη σε ολόκληρο τον ορεινό όγκο και αποτελεί σηµαντικό κτηνοτροφικό φυτό, ιδιαίτερα της ψηλής µαδάρας.

63 ΣΠΑΘΟΧΟΡΤΟ ή ΒΑΛΣΑΜΟ Τα φύλλα του Βάλσαµου έχουν χρώµα κίτρινο-πορτοκαλί και τα πέταλα είναι συνήθως κίτρινα. Στην αρχαιότητα το σπαθόχορτο χρησιµοποιούταν ως επουλωτικό στις πληγές που γινόντουσαν από τα σπαθιά, εξ ου κι η ονοµασία του.

64 Μαντζουράνα Η µαντζουράνα (Ορίγανον η µαντζουράνα)είναι πολυετές και συγγενικό φυτό µε τη ρίγανη. Η µαντζουράνα µας θα ζήσει για 5-10 χρόνια, ανάλογα µε τις περιποιήσεις µας. Τα φύλλα της χρησιµοποιούνται ως µπαχαρικό, συνήθως στο κρέας και το ψάρι, αλλά και ως αφέψηµα. Από τα φύλλα του φυτού λαµβάνεται αιθέριο έλαιο που χρησιµοποιείται ως αντισηπτικό και αντισπασµωδικό ενώ έχει χρήσεις και στην αρωµατοποιία. 64

65 Μολόχα Η µολόχα είναι ιδιαίτερα διεσπαρµένο φυτό σε όλη την λεκάνη της Μεσογείου και σε πολλά ακόµα µέρη. Αναπτύσσεται από την παράκτια ζώνη µέχρι αρκετά µεγάλο υψόµετρο. Η περίοδος ανθοφορίας της περιλαµβάνει όλη την περίοδο της άνοιξης και το ξεκίνηµα του καλοκαιριού. Ένα βότανο µε ιδιότητες αιµολυτικές, αντιβηχικές, αντιφλεγµονώδη, αποχρεµπτικη, στυπτική και επουλωτική δράση. 65

66 Καλέντουλα Η Καλέντουλα είναι ένα όµορφο αγριολούλουδο, πολύ συνηθισµένο στην Ευρωπαϊκή ύπαιθρο. Είναι συγγενικό φυτό µε τη µαργαρίτα. Η Καλέντουλα είναι µονοετές φυτό µε άνθη έντονα κίτρινα ή πορτοκαλί. Η περίοδος ανθοφορίας της είναι πολύ µεγάλη και κρατάει από τον Φεβρουάριο µέχρι τον Οκτώβριο. Η Καλέντουλα αναπτύσσεται κυρίως σε χαµηλότερα υψόµετρα και συναντάται σε χωράφια, πλαγιές και άκρες δρόµων. Aπό τα πορτοκαλοκίτρινα λουλούδια του φυτού καλέντουλα παρασκευάζεται ένα από τα πιο καταπραϋντικά και επουλωτικά έλαια βάσης για το δέρµα. Tο όνοµα του φυτού στα λατινικά, συµβολικά, σηµαίνει την αρχή κάθε ρωµαϊκού µήνα, γιατί το φυτό ανθίζει τις πρώτες µέρες του κάθε µήνα. H καλέντουλα χρησιµοποιούνταν στον αρχαίο ελληνικό, ρωµαϊκό, αραβικό και ινδικό πολιτισµό ως θεραπευτικό βότανο, αλλά και ως συστατικό σε φαγητά και καλλυντικά, ακόµη και σε υφάσµατα. 66

67 Βερβάσκο/Φλόµος Αν και είναι ένα κοινό βότανο ο φλόµος είναι ένα από τα πιο πολύτιµα θεραπευτικά βότανα που έχουµε στην Ελλάδα. Ο φλόµος είναι διετές φυτό που φτάνει σε ύψος τα 2 µέτρα. Έχει ελαφρά τριχωτά γκριζοπράσινα, οβάλ προς λογχοειδή φύλλα και έντονα κίτρινα άνθη. Ο φλόµος ευδοκιµεί σε όλη την Ελλάδα και τα φύλλα και τα άνθη του συλλέγονται κατά την διάρκεια του καλοκαιριού. Τον πρώτο χρόνο σχηµατίζει µόνο φύλλα και τον δεύτερο βγάζει τα πολύτιµα άνθη του. Ο φλόµος είναι πολύτιµο βότανο για το βήχα και την καταρροή και ειδικό φάρµακο για την τραχειίτιδα και την βρογχίτιδα. Τα φύλλα και τα άνθη µπορούν να χρησιµοποιηθούν σαν έγχυµα για να µειώσουν το σχηµατισµό της βλέννας και να διεγείρουν την αποβολή φλέγµατος µε το βήχα. 67

68 Βασιλικός Ο βασιλικός είναι αρωµατικό ετήσιο, ποώδες φυτό. Η καταγωγή του είναι από την Ινδία και το Ιράν και σήµερα καλλιεργείται σε πολλές περιοχές του κόσµου. Είναι θάµνοι µικρού ύψους και καλλιεργούνται και ως καλλωπιστικοί. Ένα από τα είδη αυτά έχει την ονοµασία φυτό του πυρετού και στις περιοχές της υτικής Αφρικής χρησιµοποιείται ως αντιπυρετικό. Ο βασιλικός είναι φυτό µε αντισηπτικές και αποχρεµπτικές ιδιότητες και θεωρείται εξαιρετικό εφιδρωτικό.οι θεραπευτικές ιδιότητες του βασιλικού βρίσκονται κυρίως στο αιθέριο έλαιό του, το οποίο είναι πολύ καλό αντισπασµωδικό. 68

69 Μάραθο Ο µάραθος είναι ένα ποώδες φυτό που έχει ύψος 0,5-1,5 µέτρο του οποίου τα φύλλα µοιάζουν πολύ µε τον άνηθο. Τα άνθη του έχουν κίτρινο χρώµα.. Ο καρπός του είναι µικρός 4-7 χιλιοστά. Ο µάραθος διακρίνεται σε τρείς βασικές κατηγορίες: τον κοινό µάραθο, το φινόκιο και το άγριο µάραθο. Θεωρείται ότι έχει τονωτική κι αντισηπτική δράση. ιευκολύνει την πέψη. Θεωρείται ότι βοηθάει στην έκκριση γάλακτος και καταπραύνει τη ναυτία. Μασώντας λίγους σπόρους µάραθου αποµακρύνουµε την κακοσµία του στόµατος. 69

70 Αγριάδα Είναι πολυετές αυτοφυές χόρτο, µε πολύ µακριές περιπλεκόµµενες ρίζες. Τα φύλλα του είναι στενά, ταινιοειδή και γλαυκοπράσινα, το ύψος του κυµαίνεται από 10 έως 50 εκ. Υπάρχουν διάφορα είδη, ανάλογα µε τις περιοχέςσυναντάται ακόµα και σε περιοχές µε υψόµετρο τα 2000µ. Για θεραπευτικούς σκοπούς χρησιµοποιούνται τα φύλλα και κυρίως η ρίζα της. Παρασκευάζεται ως αφέψηµα. 70

71 Γλυκόριζα Είναι θάµνος ύψους εκατοστών, µε ρίζες που φτάνουν τα 1-2 µέτρα, κυλινδρικές, διακλαδισµένες και σαρκώδεις. Αυτές είναι που χρησιµοποιούνται για θεραπευτικούς σκοπούς. Τα άνθη του φυτού έχουν συνήθως χρώµα κυανό και εµφανίζονται στις αρχές του καλοκαιριού. Τη γλυκόριζα την συναντούµε σε µεγάλες αποικίες σε χαµηλό υψόµετρο και σε εδάφη χέρσα και ακαλλιέργητα. Πιο συγκεκριµένα, η γλκόριζα θεωρείται ότι ασκεί µια παράπλευρη δράση στον µεταβολισµό των οιστρογόνων, έτσι ώστε, όταν τα επίπεδά τους στο αίµα είναι υψηλά δρα παρεµποδιστικά, ενώ όταν είναι χαµηλά, εµφανίζει οιστρογονική δράση. 71

72 Γλυκάνισος Η καταγωγή του είναι από την ανατολική Μεσόγειο ή τη Μέση Ανατολή όµως σήµερα έχει διαδοθεί στην Ευρώπη την Ασία και την Αµερική. Είναι φυτό, ποώδες, µονοετές.ο βλαστός του είναι ίσιος και έχει ύψος που κυµαίνεται από 25 έως 75 εκατοστά.οι καρποί του είναι ωοειδείς, σκληροί και ανοικτού καφέ χρώµατος. Η γεύση του είναι υπόγλυκη. Έχει χαρακτηριστικό άρωµα. Είναι ένα θερµαντικό, διεγερτικό χόρτο, το οποίο βελτιώνει την πέψη, δρα ευεργετικά στο συκώτι και το κυκλοφοριακό σύστηµα και έχει αποχρεµπτική και οιστρογονική δράση. Είναι αρκετά αποτελεσµατικό µέσο ενάντια στους σπασµούςκολικούς των εσωτερικών µυών 72

73 άφνη Είναι θάµνος ή µικρό δέντρο. Η οσµή των φύλλων είναι αρωµατική και η γεύση τους είναι λίγο πικρή. Τα άνθη βγαίνουν τον Μάρτιο µε Απρίλιο. Τα φύλλα του φυτού χρησιµοποιούνται ως άρτυµα στη µαγειρική και στη συσκευασία ξηρών καρπών, όπως σύκα ή σταφίδες.

74

75 Ταραξάκο Το ταραξάκο, γνωστό και ως πικραλίδα ή άγριο ραδίκι. Ξεκινώντας από την προσφορά του στο πεπτικό σύστηµα, είναι πολύ καλό χωνευτικό, ενώ ρυθµίζει την όρεξη.

76 Ιδιότητες προστατεύουν και καταπολεµούν την παχυσαρκία βοηθά στη διατήρηση του βάρους σε κανονικά επίπεδα.

77 Φλισκούνι Πρόκειται για ένα πολυετές φυτό µε ποικιλία µορφών. Τα φύλλα του είναι έµµισχα ωοειδή, επιµήκη και οδοντωτά. Η περίοδος ανθοφορίας του είναι από τον Ιούλιο µέχρι τον Οκτώβριο. Είναι φυτό αυτοφυές που δηλώνει την ύπαρξη νερού καθώς αναπτύσσεται κατά µήκος ποταµών ρυακιών και γενικά σε υγρούς τόπους.

78 Το φλισκούνι έχει αρκετές θεραπευτικές δράσεις. Έχει αντισηπτική δράση γι αυτό και χρησιµοποιείται κατά του βήχα, του πονόλαιµου και του κρυολογήµατος.

79 Γεντιανή (Αγριοπιπεριά) Η Γεντιανή ή κοινώς αγριοπιπεριά Είναι ένα πολυετές φυτό στα βουνά της Βόρειας και της Κεντρικής Ευρώπης. Έχει κίτρινα άνθη και φτάνει σε ύψος τα 1-2 µέτρα. Ιστορικά η Γεντιανη φέρεται να έχει πάρει το όνοµα της από το Βασιλιά Γένθιο ( π.χ.)..). Σύµφωνα µε το ιοσκουρίδη η Γεντιανή ήταν κατάλληλη για την αντιµετώπιση δαγκωµάτων φιδιών Κατά τη διάρκεια του Μεσαίωνα χρησιµοποιήθηκε για την περιποίηση τραυµάτων και πληγών.

80 Στη σύγχρονη βοτανοθεραπεία, η Γεντιανή θεωρείται ως ένα από τα καλύτερα βότανα για την ενίσχυση ασθενών Σύµφωνα µε τους Βοτανοθεραπευτές, η Γεντιανή µπορεί να γίνει αφέψηµα αν βραστεί για λεπτά σε νερό.

81 Φασκόµηλο Το φασκόµηλο ή φασκοµηλιά. Το φασκόµηλο, πολυετές, θαµνώδες, µε πολυάριθµα κλαδιά, ύψους µέχρι µισό µέτρο, βρίσκεται στην Ελλάδα κυρίως σε ξηρούς και πετρώδεις τόπους. Το φυτό έχει έντονη αρωµατική οσµή και καλλιεργείται για τις φαρµακευτικές ιδιότητες του, ως αφέψηµα και ως καρύκευµα. Περιέχει ως κύρια ουσία αιθέριο έλαιο, φασκοµηλόλαδο,

82 Ιδιότητες - χρήσεις Αντισηπτικές Αποχρεµπτικές Σπασµολυτικές Τονωτικές Καρδιοτονωτικές κατά των νευραλγιών θεραπευτική του στόµατος

83 Βαλεριάνα Βαλεριάνα µε επίσηµη ονοµασία Valeriana officinalis είναι γνωστή και ως, νάρδος, κέντρανθος, Η βαλεριάνα είναι φυτό πολυετές ποώδες και ανθοφόρο. Είναι γηγενές στην Ευρώπη και την βορειοδυτική Ασία. Στην Ελλάδα είναι αυτοφυές, κυρίως στη βόρεια και ηπειρωτική, και προτιµά εδάφη υγρά, γόνιµα και ηλιόλουστα.

84 Τσάι Το τσάι (τέιον) είναι το πιο δηµοφιλές ποτό στον κόσµο µετά το νερό. Πράσινο, µαύρο, λευκό, και pu erh τσάι Οι διαφορετικές ποικιλίες προκύπτουν από την επεξεργασία που επιδέχονται. Η ονοµασία και η προέλευση του τσαγιού είναι κινέζικη. Το ανακάλυψε ο αυτοκράτορας Σεν Νουνγκ το 2737 π.χ.

85 Το µαύρο τσάι είναι ο πιο διαδεδοµένος τύπος τσαγιού που καταναλώνεται στις δυτικές χώρες. Στην Ελλάδα είναι ενδηµικό το τσάι του βουνού Στην Κρήτη, το βότανο ίκταµο χρησιµοποιείται αντί για τσάι. Το πράσινο τσάι είναι το πιο διαδεδοµένο στην ανατολική Ασία.

86 Α1 Αναγνωστάκη Π. Αργυριάδης Θ. Βαλκάνης Ιω. Γαβριηλίδου Γ. Γεωργιάδης Β. Γεωργιτζίκη Β. Γιαννακούδη Ιφ. αµιανίδου Μ. ελήολαν Λ. ελόγλου Π. Ιωάννου Ελ. Καζής Ιω. Καµπάνταη Αν. Κεσόγλου Θ. Κόνσουλα Χ. Κοσµίδου Κ. Κουρκουσούφογλου Σ.