Στη µικρούλα που έρχεται

Transcript

1 ΔΙΑΤΜΗΜΑΤΙΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ ΣΥΣΤΗΜΑΤΑ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗΣ ΕΝΕΡΓΕΙΑΣ & ΠΡΟΣΤΑΣΙΑΣ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ Χριστίνα. Χατζηφώτη ΜΠΣ/078 ΕΠΙΒΛΕΠΟΥΣΑ ΚΑΘΗΓΗΤΡΙΑ: ΑΝΑΗ ΙΑΚΟΥΛΑΚΗ ΑΘΗΝΑ 20 Σελ. / 8

2 Στη µικρούλα που έρχεται Σελ. 2/ 8

3 ΠΡΟΛΟΓΟΣ Η παρούσα εργασία εκπονήθηκε στo πλαίσιo των µεταπτυχιακών µου σπουδών στην Οργάνωση και ιοίκηση Βιοµηχανικών Συστηµάτων - Συστήµατα ιαχείρισης Ενέργειας και Προστασίας Περιβάλλοντος στο Τµήµα Βιοµηχανικής ιοίκησης & Τεχνολογίας του Πανεπιστηµίου Πειραιώς και στη Σχολή Χηµικών Μηχανικών του Εθνικού Μετσόβιου Πολυτεχνείου. Θα ήθελα να ευχαριστήσω ιδιαιτέρως την Καθηγήτρια του ΕΜΠ κα ανάη ιακουλάκη επιβλέπουσα της εργασίας µου για την εµπιστοσύνη που µου έδειξε στην ανάθεση του θέµατος αυτού για την πολύτιµη καθοδήγησή της τις εµπειρίες και τις γνώσεις που µου µετέδωσε τις συµβουλές που µου παρείχε κατά τη διάρκεια εκπόνησης της εργασίας καθώς και για την κατανόηση που επέδειξε για την καθυστέρηση ολοκλήρωσης της εργασίας. Επίσης θα ήθελα να ευχαριστήσω την κα Αργυρώ Καστανάκη Τοµεάρχη Χηµικής Τεχνολογίας και Περιβάλλοντος στη ΕΗ ΑΕ για την άµεση απόκριση και βοήθεια στην παροχή των δεδοµένων. Τέλος θα ήταν παράλειψή µου να µην ευχαριστήσω τους φίλους µου Χρήστο Τουρκολιά Ελένη Παπαδοπούλου Κώστα Κοτζίνο Χρήστο Αγγελίδη και Τζωρτζίνα Κωστάκου το σύζυγό µου Γιώργο τον αδερφό µου Νικόλα και τους γονείς µου ηµήτρη & Αυγουστίνα για τη βοήθεια που µου προσέφεραν και την αµέριστη στήριξη και συµπαράστασή τους. Χριστίνα Χατζηφώτη Αθήνα 20 Σελ. 3/ 8

4 ΠΕΡΙΛΗΨΗ Ο τοµέας της ηλεκτροπαραγωγής ευθύνεται σε µεγάλο βαθµό για τις εκποµπές CO 2 παγκοσµίως. Σκοπός της παρούσας εργασίας είναι η µελέτη των παραγόντων που επηρέασαν τις εκποµπές αυτές στη χώρα µας κατά την περίοδο Μέσω ενός υπολογιστικού µοντέλου ανάλυσης προσδιοριστικών παραγόντων ή αλλιώς ανάλυσης αποδόµησης σύµφωνα µε το πρότυπο αθροιστικών δεικτών κατά Laspeyres προσδιορίζεται η επίδραση της µεταβολής των παραγόντων αυτών στη µεταβολή των εκποµπών CO 2 από τον τοµέα ηλεκτροπαραγωγής στην Ελλάδα. Οι 5 προσδιοριστικοί παράγοντες οι οποίοι επηρεάζουν τις εκποµπές CO 2 είναι το επίπεδο δραστηριότητας η διάρθρωση της ηλεκτροπαραγωγής η λειτουργική διάρθρωση η ειδική κατανάλωση καυσίµου του συστήµατος και ο συντελεστής εκποµπής. Από τα αποτελέσµατα της ανάλυσης φαίνεται ότι οι προσδιοριστικοί παράγοντες που εµφανίζουν τη µεγαλύτερη επίδραση στις εκποµπές CO 2 από τον τοµέα Ηλεκτροπαραγωγής είναι το επίπεδο δραστηριότητας η διάρθρωση της ηλεκτροπαραγωγής και η λειτουργική διάρθρωση. Η ειδική κατανάλωση καυσίµου του συστήµατος και ο συντελεστής εκποµπής βελτιώνονται µε την πάροδο των ετών. Παρόλα αυτά επειδή η βελτίωση αυτή γίνεται σε πολύ µικρό βαθµό δεν είναι δυνατόν να επηρεασθεί σηµαντικά η τάση µείωσης των εκποµπών χάρη στους 2 αυτούς παράγοντες. Για τη χρονική περίοδο που µελετάται εµφανίζεται µείωση των εκποµπών CO 2 χάρη στις λιγότερες ώρες λειτουργίας των Μονάδων στην εισαγωγή νέων Μονάδων Ανανεώσιµων Πηγών Ενέργειας και στην αύξηση της συµµετοχής Μονάδων µε κατανάλωση «καθαρότερων καυσίµων» όπως το φυσικό αέριο παρόλο που η παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας αυξήθηκε αρκετά. Η πτωτική αυτή τάση των εκποµπών CO 2 είναι δυνατόν να συνεχιστεί λαµβάνοντας υπόψη ενέργειες όπως η εφαρµογή µέτρων εξοικονόµησης ενέργειας στις τελικές χρήσεις έτσι ώστε να µην είναι αναγκαία η συνεχής αύξηση της εγκατεστηµένης ισχύος στον τοµέα ηλεκτροπαραγωγής η περαιτέρω αύξηση χρήσης Ανανεώσιµων Πηγών Ενέργειας και η ανάπτυξη έργων µεγάλης κλίµακας ΑΠΕ η περαιτέρω διείσδυση του φυσικού αερίου στο ενεργειακό σύστηµα της χώρας η ανάπτυξη τεχνολογιών µετατροπής ορυκτών καυσίµων µε χαµηλές εκποµπές CO 2 η προώθηση νέων αποδοτικών τεχνολογιών και Βέλτιστων ιαθέσιµων Τεχνικών σε παλιές και νέες Μονάδες για τη µείωση των εκποµπών από στερεά καύσιµα η εξοικονόµηση / µείωση της ζήτησης ενέργειας και η προώθηση εγκαταστάσεων συµπαραγωγής και τηλεθέρµανσης. Παράλληλα θα έπρεπε να εξετασθούν και νέες τεχνολογίες όπως για παράδειγµα νέες µονάδες αξιοποίησης των ΑΠΕ π.χ. ηλιακά θερµικά συστήµατα γεωθερµία καθώς και η ανάπτυξη υποδοµών για υποδοχή τεχνολογιών δέσµευσης διοξειδίου του άνθρακα και κατάλληλους χώρους υπόγειας αποθήκευσης σε όλες τις νέες και παλιές Μονάδες. Σελ. 4/ 8

5 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΠΡΟΛΟΓΟΣ... 3 ΠΕΡΙΛΗΨΗ... 4 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ... 5 ΛΙΣΤΑ ΠΙΝΑΚΩΝ... 6 ΛΙΣΤΑ ΙΑΓΡΑΜΜΑΤΩΝ... 7 ΛΙΣΤΑ ΕΙΚΟΝΩΝ... 9 ΕΙΣΑΓΩΓΗ...0 ΣΚΟΠΟΣ... ΙΑΡΘΡΩΣΗ... 2 ΤΟ ΦΑΙΝΟΜΕΝΟ ΤΟΥ ΘΕΡΜΟΚΗΠΙΟΥ ΑΕΡΙΑ ΤΟΥ ΘΕΡΜΟΚΗΠΙΟΥ ΥΝΑΜΙΚΟ ΘΕΡΜΑΝΣΗΣ ΤΟΥ ΠΛΑΝΗΤΗ GWP ΚΛΙΜΑΤΙΚΗ ΑΛΛΑΓΗ ΠΑΓΚΟΣΜΙΑ ΘΕΡΜΑΝΣΗ ΤΟ ΠΡΩΤΟΚΟΛΛΟ ΤΟΥ ΚΙΟΤΟ ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΠΟΛΙΤΙΚΗ - ΣΤΟΧΟΙ ΕΚΠΟΜΠΕΣ ΑΕΡΙΩΝ ΘΕΡΜΟΚΗΠΙΟΥ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑ Α ΗΛΕΚΤΡΟΠΑΡΑΓΩΓΗ & ΑΕΡΙΑ ΤΟΥ ΘΕΡΜΟΚΗΠΙΟΥ ΜΕΤΡΑ ΜΕΙΩΣΗΣ ΕΚΠΟΜΠΩΝ ΑΕΡΙΩΝ ΘΕΡΜΟΚΗΠΙΟΥ ΕΣΜΕΥΣΗ ΚΑΙ ΑΠΟΘΗΚΕΥΣΗ CO ΤΗΛΕΘΕΡΜΑΝΣΗ / ΣΥΜΠΑΡΑΓΩΓΗ ΓΕΝΙΚΑ ΣΚΟΠΙΜΟΤΗΤΑ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ ΣΥΜΠΑΡΑΓΩΓΗΣ & ΙΚΤΥΩΝ ΤΗΛΕΘΕΡΜΑΝΣΗΣ ΗΛΕΚΤΡΟΠΑΡΑΓΩΓΗ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑ Α ΓΕΝΙΚΑ & ΙΣΤΟΡΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΕΣ ΗΛΕΚΤΡΟΠΑΡΑΓΩΓΗΣ ΣΥΜΒΑΤΙΚΑ ΚΑΥΣΙΜΑ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑ ΑΤΜΟΣΤΡΟΒΙΛΟΥ Ατµοηλεκτρικές Μονάδες Α/Η ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑ ΑΕΡΙΟΣΤΡΟΒΙΛΟΥ Α/Σ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑ ΣΥΝ ΥΑΣΜΕΝΟΥ ΚΥΚΛΟΥ Σ/Κ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑ ΜΗΧΑΝΩΝ ΕΣΩΤΕΡΙΚΗΣ ΚΑΥΣΗΣ ΜΕΚ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΕΣ ΗΛΕΚΤΡΟΠΑΡΑΓΩΓΗΣ ΑΝΑΝΕΩΣΙΜΕΣ ΠΗΓΕΣ ΕΝΕΡΓΕΙΑΣ Υ ΡΟΗΛΕΚΤΡΙΚΗ ΕΝΕΡΓΕΙΑ ΑΙΟΛΙΚΗ ΕΝΕΡΓΕΙΑ ΗΛΙΑΚΗ ΕΝΕΡΓΕΙΑ ΦΩΤΟΒΟΛΤΑΪΚΑ ΣΥΣΤΗΜΑΤΑ ΣΥΓΚΕΝΤΡΩΤΙΚΑ ΗΛΙΑΚΑ ΣΥΣΤΗΜΑΤΑ ΒΙΟΜΑΖΑ ΓΕΩΘΕΡΜΙΚΗ ΕΝΕΡΓΕΙΑ ΑΝΑΛΥΣΗ ΠΡΟΣ ΙΟΡΙΣΤΙΚΩΝ ΠΑΡΑΓΟΝΤΩΝ ΜΕΘΟ ΟΙ ΑΠΟ ΟΜΗΣΗΣ ΙΣΤΟΡΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ Σελ. 5/ 8

6 4..2 ΑΝΑΣΚΟΠΗΣΗ ΜΕΛΕΤΩΝ ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΜΟΝΤΕΛΟΥ ΠΡΟΣ ΙΟΡΙΣΤΙΚΟΙ ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΤΟΥ ΜΟΝΤΕΛΟΥ ΑΠΟ ΟΜΗΣΗΣ ΕΦΑΡΜΟΓΗ ΜΟΝΤΕΛΟΥ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ Ε ΟΜΕΝΑ ΤΗΣ ΜΕΛΕΤΗΣ ΠΕΡΙΠΤΩΣΗΣ ΠΑΡΑ ΟΧΕΣ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ / ΑΝΑΦΟΡΕΣ ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ ΛΙΣΤΑ ΠΙΝΑΚΩΝ Πίνακας 2. : Αέρια θερµοκηπίου µε τη µεγαλύτερη αύξηση συγκέντρωσης [7]...4 Πίνακας 2.2 : Αέρια του θερµοκηπίου από ανθρωπογενείς πηγές...5 Πίνακας 2.3 : Αέρια του θερµοκηπίου και ο βαθµός συνεισφοράς τους []...2 Πίνακας 2.4 : Παραδείγµατα GWP µε αέριο αναφοράς το CO2 [4] [8]...2 Πίνακας 2.5 : Απογραφή εκποµπών/ απορροφήσεων αερίων του θερµοκηπίου σε k CO2 eq για την περίοδο [20]...34 Πίνακας 2.6 : Βασικές παραδοχές που υιοθετούνται στο ΣΑΕ [20]...35 Πίνακας 2.7 : Πρόβλεψη εκποµπών/ απορροφήσεων αερίων του θερµοκηπίου σύµφωνα µε το ΣΑΕ ανά τοµέα σε k CO2 eq [20]...36 Πίνακας 2.8 : Πρόβλεψη εκποµπών αερίων θερµοκηπίου σύµφωνα µε το ΣΑΕ ανά αέριο σε kco2eq [20]...36 Πίνακας 2.9 : Ιστορικές και προβλεπόµενες εκποµπές αερίων θερµοκηπίου ανά τοµέα δραστηριότητας και εκποµπές CO2 από τις εγκαταστάσεις που εµπίπτουν στην Οδηγία 2003/87 Μ CO2eq [20]...37 Πίνακας 2.0 : Συνολικές εκποµπές αερίων θερµοκηπίου στην Ελλάδα [0]...40 Πίνακας 2. : Συνολικές εκποµπές αερίων θερµοκηπίου ανά τοµέα [0]...40 Πίνακας 2.2 : Εκποµπές αερίων του θερµοκηπίου από την παραγωγή ηλεκτρισµού και θερµότητας ανά αέριο και τύπο καυσίµου και συνολικά για την περίοδο Πίνακας 2.3 : Εκποµπές CO2 από µια µονάδα ισχύος 500 MW ανά είδος και τεχνολογία καυσίµου [32]...44 Σελ. 6/ 8

7 Πίνακας 2.4 : υναµικό εξοικονόµησης ενέργειας koe και µείωσης εκποµπών kn CO2-eq στην Ελλάδα για τα έτος 200 [34]...47 Πίνακας 2.5 : Εξέλιξη εκποµπών αερίων του θερµοκηπίου σύµφωνα µε το ΣΑΕ και το σενάριο συνδυασµένης υλοποίησης των προτεινόµενων παρεµβάσεων σε k CO2-eq [34]...49 Πίνακας 2.6 : Ισχύς Παραγωγής Ηλεκτρικής Ενέργειας MW Επιφάνεια Ηλιακών Συλλεκτών και Βιοκαύσιµα [35]...53 Πίνακας 2.7 : Μικτή Παραγωγή Ηλεκτρικής Ενέργειας GWh [35]...54 Πίνακας 2.8 : % Συµµετοχή των ΑΠΕ στην Ηλεκτροπαραγωγή GWh [35]...55 Πίνακας 3. : Εξέλιξη εγκατεστηµένης ισχύος µονάδων ΑΠΕ την τελευταία δεκαετία [4]...69 Πίνακας 6. : Προσδιοριστικοί παράγοντες συστηµάτων ανά ενεργειακή πρώτη ύλη έτος Πίνακας 6.2 : Προσδιοριστικοί παράγοντες συστηµάτων ανά ενεργειακή πρώτη ύλη έτος Πίνακας 6.3 : Προσδιοριστικοί παράγοντες συστηµάτων ανά ενεργειακή πρώτη ύλη έτος Πίνακας 6.4 : Προσδιοριστικοί παράγοντες συστηµάτων ανά ενεργειακή πρώτη ύλη έτος Πίνακας 6.5 : Συντελεστές εκποµπής όπως χρησιµοποιήθηκαν στην παρούσα εργασία...97 Πίνακας 6.6 : Μεταβολή εκποµπών CΟ2 και επίδραση προσδιοριστικών παραγόντων...98 ΛΙΣΤΑ ΙΑΓΡΑΜΜΑΤΩΝ ιάγραµµα 2. : Εξέλιξη των συγκεντρώσεων του διοξειδίου του άνθρακα την τελευταία χιλιετία [8]...6 ιάγραµµα 2.2 : Η συγκέντρωση του µεθανίου την τελευταία χιλιετία [8]...7 ιάγραµµα 2.3 : Η συγκέντρωση του υποξειδίου του αζώτου την τελευταία χιλιετία [8]...8 ιάγραµµα 2.4 : Μεταβολή θερµοκρασίας στην πάροδο των χρόνων εκτιµήσεις προβλέψεις [7]...23 ιάγραµµα 2.5 : Άνοδος θερµοκρασίας παγκοσµίως και στην Ευρώπη [4]...24 ιάγραµµα 2.6 : Πρόβλεψη της αύξησης της µέσης θερµοκρασίας του πλανήτη για δύο σενάρια...24 Σελ. 7/ 8

8 ιάγραµµα 2.7 : Επίπεδα συγκέντρωσης του CO2 σε σύγκριση µε την διακύµανση της µέσης θερµοκρασίας [4]...25 ιάγραµµα 2.8 : Ακαθάριστη εγχώρια κατανάλωση ενέργειας σε PJ ανά ενεργειακή µορφή για την περίοδο [0]...38 ιάγραµµα 2.9 : Εκποµπές αερίων του θερµοκηπίου σε M CO2 eq από τον τοµέα Ενέργειας για την περίοδο [0]...38 ιάγραµµα 2.0 : % Συνεισφορά κάθε τοµέα στις συνολικές εκποµπές αερίων θερµοκηπίου για το 2007 χωρίς ΧΓΑΧΓ [0]...4 ιάγραµµα 2. : Παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας TWh ανά µορφή ενέργειας περίοδος [0]...42 ιάγραµµα 2.2 : Συνολική παραγόµενη ηλεκτρική ενέργεια GWh [0] [22]...42 ιάγραµµα 2.3 : Εκποµπές CO2 ανά παραγόµενη MWh µε χρήση άνθρακα [33]...44 ιάγραµµα 2.4 : Εξέλιξη των εκποµπών αερίων του θερµοκηπίου σύµφωνα µε το ΣΑΕ και µετά την υλοποίηση µέτρων περιορισµού τόσο στον ενεργειακό τοµέα όσο και στους λοιπούς τοµείς οικονοµικής δραστηριότητας [34]...49 ιάγραµµα 2.5 : Εξέλιξη εγκατεστηµένης ισχύος ΑΠΕ χωρίς µεγάλα υδροηλεκτρικά [35]...52 ιάγραµµα 2.6 : Παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας από ΑΠΕ χωρίς µεγάλα υδροηλεκτρικά [35]...54 ιάγραµµα 3. : Εγκατεστηµένη Ισχύς Ηλεκτροπαραγωγής [22]...69 ιάγραµµα 3.2 : Αθροιστικά εγκαθιστώµενη ισχύς σταθµών ηλεκτροπαραγωγής µε χρήση Α.Π.Ε. στοιχεία ΕΣΜΗΕ Σεπτέµβριος 2009 [4]...70 ιάγραµµα 6. : % συνεισφορά συστηµάτων ανά ενεργειακή πρώτη ύλη έτος ιάγραµµα 6.2 : % συνεισφορά συστηµάτων ανά ενεργειακή πρώτη ύλη έτος ιάγραµµα 6.3 : % συνεισφορά συστηµάτων ανά ενεργειακή πρώτη ύλη έτος ιάγραµµα 6.4 : % συνεισφορά συστηµάτων ανά ενεργειακή πρώτη ύλη έτος ιάγραµµα 6.5 : ιαχρονική εξέλιξη βασικών προσδιοριστικών παραγόντων και εκποµπών CO ιάγραµµα 6.6 : Επίδραση προσδιοριστικών παραγόντων στις εκποµπές CO2 περίοδος ιάγραµµα 6.7 : Επίδραση προσδιοριστικών παραγόντων στις εκποµπές CO2 περίοδος ιάγραµµα 6.8 : Επίδραση προσδιοριστικών παραγόντων στις εκποµπές CO2 περίοδος Σελ. 8/ 8

9 ιάγραµµα 6.9 : Επίδραση προσδιοριστικών παραγόντων στις εκποµπές CO2 περίοδος ΛΙΣΤΑ ΕΙΚΟΝΩΝ Εικόνα 2. : Σχηµατική απεικόνιση του φαινοµένου του θερµοκηπίου...3 Εικόνα 2.2 : Συνολικές εκποµπές σε k CO2eq ανά τοµέα δραστηριότητας [6]...4 Εικόνα 2.3 : Εκποµπές διοξειδίου του άνθρακα ανά τοµέα δραστηριότητας [6]...6 Εικόνα 2.4 : Εκποµπές µεθανίου ανά τοµέα δραστηριότητας [6]...8 Εικόνα 2.5 : Εκποµπές υποξειδίου του αζώτου ανά τοµέα δραστηριότητας [6]...9 Εικόνα 2.6 : Εκποµπές HFCs PFCs και SF6 ανά τοµέα δραστηριότητας [6]...20 Εικόνα 2.7 : Προσοµοίωση της µεταβολής στους πάγους της Αρκτικής [4]...23 Εικόνα 2.8 : Περιοχές σηµαντικότερης παραγωγής CO2/ πιθανά µέρη αποθήκευσης CO2 [8] [37]...59 Εικόνα 2.9 : Περιγραφή δέσµευσης CO2 [8] [37]...60 Εικόνα 2.0 : Παραδείγµατα δέσµευσης/ αποθήκευσης CO2 [8] [37]...62 Εικόνα 2. : Αγωγός τηλεθέρµανσης [40]...65 Εικόνα 3. : Απλός κύκλος µε ατµοστρόβιλο [2]...7 Εικόνα 3.2 : Απλός κύκλος µε αεριοστρόβιλο [2]...72 Εικόνα 3.3 : Συνδυασµένος κύκλος [2]...73 Σελ. 9/ 8

10 ΕΙΣΑΓΩΓΗ Η ατµόσφαιρα της γης εξελίσσεται µε την πάροδο του χρόνου. Οι χηµικές και βιολογικές επιδράσεις που διαµόρφωσαν τη σύστασή της συνεχίζουν να δρουν ενώ προστίθενται συνεχώς µεγάλες ποσότητες αερίων και σωµατιδίων από τη δράση των ηφαιστείων και των θερµών πηγών. Το νέο στοιχείο είναι ότι ο άνθρωπος της βιοµηχανικής εποχής έγινε και ο ίδιος παράγοντας µε µεγάλη περιβαλλοντική βαρύτητα. Ήδη από τις πρώτες δεκαετίες του 8ου αιώνα οι αυξηµένες ενεργειακές ανάγκες οδήγησαν σε αύξηση της χρήσης απολιθωµένων καυσίµων υλών αύξηση η οποία έφτασε σε τροµακτικούς ρυθµούς στον εικοστό αιώνα. Οι αέριες εκποµπές από ανθρώπινες δραστηριότητες έρχονται να προστεθούν σε αυτές που εκπέµπονται από φυσικές πηγές δηµιουργώντας τις προϋποθέσεις για αλλοίωση της σύστασης της. Μπορεί η βασική σύσταση της ατµόσφαιρας σε άζωτο και οξυγόνο το 99% του ατµοσφαιρικού αέρα να µην αλλάζει η αύξηση όµως των συγκεντρώσεων αερίων µε µικρή συµµετοχή στη σύσταση της ατµόσφαιρας κάνει την παραµονή στη γη δυσκολότερη ή στην πιο αισιόδοξη εκδοχή λιγότερο ευχάριστη. Η ανθρώπινη υγεία και ευεξία η ευστάθεια του κλίµατος το φυσικό και ανθρωπογενές περιβάλλον όλα αποδεικνύονται πολύ ευαίσθητα σε αλλαγές αερίων των οποίων η συγκέντρωση στην ατµόσφαιρα δεν υπερβαίνει το 004%. Οι ανθρωπογενείς εκποµπές των αερίων του θερµοκηπίου σε συνδυασµό µε τη συνεχιζόµενη εκτεταµένη καταστροφή των τροπικών δασών τα οποία έχουν σηµαντική συµβολή στην ισορροπία των κυριοτέρων θερµοκηπιακών αερίων στην ατµόσφαιρα αυξάνουν την ικανότητα της ατµόσφαιρας να παγιδεύει την υπέρυθρη ακτινοβολία της γης επιδρώντας έτσι στο κλίµα. Το κυριότερο εκ των αερίων του θερµοκηπίου είναι το διοξείδιο του άνθρακα CO 2 το οποίο δεν είναι ρύπος και δεν παρουσιάζει τοπικές επιπτώσεις όπου εκπέµπεται αλλά συµβάλει στην παγκόσµια επίδραση του φαινοµένου του Θερµοκηπίου. To κυρίαρχο ερώτηµα στην απειλή του φαινοµένου του Θερµοκηπίου είναι ποιος είναι ο καλύτερος τρόπος να µειωθεί η έκταση του προβλήµατος και οι δυσµενείς επιπτώσεις που προκαλεί στο ελάχιστο δυνατό. Είναι βέβαια σαφές ότι η µείωση των εκποµπών των αερίων του θερµοκηπίου απαιτεί τεράστιες επενδύσεις και ίσως αλλαγή στο τρόπο ζωής του σύγχρονου ανθρώπου καθώς και προσπάθειες για εξοικονόµηση ενέργειας και χρήση ήπιων µορφών ενέργειας. Σελ. 0/ 8

11 ΣΚΟΠΟΣ Οι εκποµπές των αερίων του θερµοκηπίου προέρχονται από τον ενεργειακό τοµέα τις µεταφορές τη βιοµηχανία τον οικιακό εµπορικό και αγροτικό τοµέα και από διαφυγές αερίων. Η πλειοψηφία όµως των εκποµπών αυτών προέρχεται από τον ενεργειακό τοµέα ο οποίος ευθύνεται κατά κύριο λόγο για τις εκποµπές CO 2 ενώ συνεισφέρει και στις εκποµπές µεθανίου CH 4 και υποξειδίου του αζώτου N 2 O. Σκοπός της εργασίας είναι η ανάλυση των προσδιοριστικών παραγόντων που επηρεάζουν τις εκποµπές CO 2 και συγκεκριµένα η µελέτη της συνεισφοράς καθενός εκ των παραγόντων στην εξέλιξη των εκποµπών CO 2 από τον τοµέα της Ηλεκτροπαραγωγής στην Ελλάδα. Από τη συνεισφορά κάθε παράγοντα µπορούν να εξαχθούν χρήσιµα συµπεράσµατα προκειµένου να περιοριστούν οι εκποµπές τόσο σε εθνικό όσο και σε παγκόσµιο επίπεδο. ΙΑΡΘΡΩΣΗ Το ο κεφάλαιο αφορά στην εισαγωγή της εργασίας. Στο 2 ο κεφάλαιο γίνεται αναφορά στο φαινόµενο του θερµοκηπίου. Πως ορίζεται ποια είναι τα αέρια του θερµοκηπίου και ποιες οι επιπτώσεις των εκποµπών τους στην κλιµατική αλλαγή και την παγκόσµια θέρµανση. Παρουσιάζονται επίσης το Πρωτόκολλο του Κιότο µε τους ευέλικτους µηχανισµούς και οι στόχοι Περιγράφεται η επίδραση του ενεργειακού τοµέα και της ηλεκτροπαραγωγής στις εκποµπές αερίων του θερµοκηπίου και παρουσιάζονται στατιστικά στοιχεία όσον αφορά σε οικονοµικά ενεργειακά και περιβαλλοντικά µεγέθη. Αναλύονται τα µέτρα µείωσης των εκποµπών των αερίων του θερµοκηπίου οι µέθοδοι και οι εφαρµογές δέσµευσης και αποθήκευσης CO 2 και η συµβολή της τηλεθέρµανσης τόσο στην εξοικονόµηση και την ορθολογική χρήση της ενέργειας όσο και στην αντιµετώπιση περιβαλλοντικών προβληµάτων. Στο 3 ο κεφάλαιο γίνεται αναφορά στην Ηλεκτροπαραγωγή. Παρουσιάζονται γενικά ιστορικά στοιχεία και αναλύονται οι τεχνολογίες ηλεκτροπαραγωγής. Στο 4 ο κεφάλαιο γίνεται παρουσίαση των µεθόδων αποδόµησης/ ανάλυσης προσδιοριστικών παραγόντων περιγράφεται η εξέλιξη των µεθόδων και η ταξινόµησή τους ανά πεδίο εφαρµογής και πραγµατοποιείται συνοπτική ανασκόπηση των ενεργειακών και περιβαλλοντικών µελετών. Στο 5 ο κεφάλαιο περιγράφεται η µεθοδολογία που ακολουθείται και γίνεται λεπτοµερής ανάπτυξη του µοντέλου που εφαρµόζεται. Επίσης επεξηγούνται οι συντµήσεις που χρησιµοποιούνται και αναφέρονται οι παραδοχές που απαιτήθηκαν προκειµένου να ολοκληρωθεί η ανάλυση αποδόµησης. Στο 6 ο κεφάλαιο παρουσιάζονται τα αποτελέσµατα της ανάλυσης σχολιάζονται και εξάγονται τα συµπεράσµατα. Σελ. / 8

12 2 ΤΟ ΦΑΙΝΟΜΕΝΟ ΤΟΥ ΘΕΡΜΟΚΗΠΙΟΥ Ως φαινόµενο του θερµοκηπίου ορίζεται η απορρόφηση της υπέρυθρης ακτινοβολίας IR που εκπέµπει ο ήλιος από την ατµόσφαιρα µε αποτέλεσµα η θερµοκρασία της να αυξάνεται και είναι ένα φυσικό φαινόµενο µε ευεργετικά αποτελέσµατα στο κλίµα της γης. Συγκεκριµένα ορισµένα αέρια της ατµόσφαιρας γνωστά και ως θερµοκηπικά αέρια επιτρέπουν τη διέλευση της ηλιακής ακτινοβολίας προς τη γη. Έτσι ένα µέρος της ηλιακής ακτινοβολίας περνά αναλλοίωτο στην ατµόσφαιρα φτάνει στην επιφάνεια του εδάφους και ανακλάται σαν µεγάλου µήκους υπέρυθρη ακτινοβολία. Ένα µέρος αυτής απορροφάται από τα θερµοκηπικά αέρια στην ατµόσφαιρα µε αποτέλεσµα να τη θερµαίνει και επανεκπέµπεται στην επιφάνεια του εδάφους. Η Γη δέχεται συνολικά ηλιακή ακτινοβολία που αντιστοιχεί σε ροή περίπου 966 W/m 2 στο όριο της ατµόσφαιρας. Ένα µέρος αυτής απορροφάται από το σύστηµα Γης-ατµόσφαιρας ενώ το υπόλοιπο διαφεύγει στο διάστηµα. Περίπου το 30% της εισερχόµενης ηλιακής ακτινοβολίας ανακλάται σε ποσοστό 6% από την ατµόσφαιρα 3% από τα νέφη και 4% από την επιφάνεια της Γης. Το 70% της ηλιακής ακτινοβολίας απορροφάται κατά 32% από την ατµόσφαιρα συµπεριλαµβανοµένου και του στρατοσφαιρικού στρώµατος του όζοντος κατά 3% από τα νέφη και κατά το µεγαλύτερο ποσοστό 5% από την επιφάνεια και τους ωκεανούς. Λόγω της θερµοκρασίας της η Γη εκπέµπει επίσης θερµική ακτινοβολία κατά τρόπο ανάλογο µε τον Ήλιο η οποία αντιστοιχεί σε µεγάλα µήκη κύµατος σε αντίθεση µε την αντίστοιχη ηλιακή ακτινοβολία που είναι µικρού µήκους κύµατος. Η ατµόσφαιρα της Γης διαθέτει µεγάλη αδιαφάνεια στη µεγάλου µήκους κύµατος γήινη ακτινοβολία. Έχει δηλαδή την ικανότητα να απορροφά το µεγαλύτερο µέρος της ποσοστό περίπου 7%. Η ίδια η ατµόσφαιρα επανεκπέµπει θερµική ακτινοβολία µεγάλου µήκους κύµατος µέρος της οποίας απορροφάται από την επιφάνεια της Γης η οποία θερµαίνεται ακόµη περισσότερο. Η γήινη ατµόσφαιρα συµπεριφέρεται µε τον τρόπο αυτό ως µία δεύτερη - µαζί µε τον Ήλιο - πηγή θερµότητας. Το φαινόµενο αυτό που επιτρέπει τη διέλευση της ακτινοβολίας αλλά ταυτόχρονα την εγκλωβίζει µοιάζει µε τη λειτουργία ενός θερµοκηπίου και οδήγησε το Γάλλο µαθηµατικό Fourer να το ονοµάσει «Φαινόµενο του Θερµοκηπίου». Πρόκειται για ένα γεωφυσικό φαινόµενο που είναι ουσιώδες και απαραίτητο για την ύπαρξη διατήρηση και εξέλιξη της ζωής στον πλανήτη. Χωρίς αυτόν το µηχανισµό η µέση θερµοκρασία της γης θα ήταν περίπου κατά 35 C χαµηλότερη δηλαδή περίπου -20 C αντί για 5 C που είναι σήµερα και η ύπαρξη ζωής θα ήταν αδύνατη τουλάχιστον στη µορφή που τη γνωρίζουµε σήµερα. Στο σχήµα που ακολουθεί επιχειρείται µία εικονική αναπαράσταση του φαινοµένου του θερµοκηπίου. [] [2] [3] [4] Σελ. 2/ 8

13 Εικόνα 2. : Σχηµατική απεικόνιση του φαινοµένου του θερµοκηπίου Τα τελευταία χρόνια όµως λέγοντας Φαινόµενο Θερµοκηπίου δε γίνεται αναφορά στη φυσική διεργασία αλλά στην έξαρση αυτής και στις κλιµατικές µεταβολές που επιφέρει λόγω της επιφόρτισης της ατµόσφαιρας από τις ανθρωπογενείς δραστηριότητες. Οι ανθρωπογενείς εκποµπές των αερίων του θερµοκηπίου σε συνδυασµό µε τη συνεχιζόµενη εκτεταµένη καταστροφή των τροπικών δασών τα οποία έχουν σηµαντική συµβολή στην ισορροπία των κυριοτέρων θερµοκηπιακών αερίων στην ατµόσφαιρα αυξάνουν την ικανότητα της ατµόσφαιρας να παγιδεύει την υπέρυθρη ακτινοβολία της γης επιδρώντας έτσι στο κλίµα. [] [5] Σελ. 3/ 8

14 2. ΑΕΡΙΑ ΤΟΥ ΘΕΡΜΟΚΗΠΙΟΥ Τα αέρια που ευθύνονται για την ενίσχυση του φαινοµένου του θερµοκηπίου εκλύονται από ανθρώπινες δραστηριότητες που αφορούν κυρίως: Τον ενεργειακό τοµέα συµπεριλαµβανοµένων και των µεταφορών που µε τη χρήση ορυκτών καυσίµων γαιάνθρακες πετρέλαιο κ.λ.π. ευθύνεται για το 50% των συνολικών εκποµπών. Από τις εκποµπές αυτές το 40% αφορά το διοξείδιο του άνθρακα ενώ το υπόλοιπο 0% περιλαµβάνει άλλα αέρια µε κυριότερα το µεθάνιο το τροποσφαιρικό όζον το µονοξείδιο του άνθρακα και άλλες ενώσεις. Την αποψίλωση δασικών εκτάσεων που συνεισφέρει στην παραγωγή επιπλέον αερίων του θερµοκηπίου κατά 5%. Από τα αέρια αυτά κυριότερο είναι το διοξείδιο του άνθρακα που αποτελεί περίπου το 0% - ενώ η καύση και η αποσύνθεση των δασών αποτελούν πηγές υποξειδίου του αζώτου µονοξειδίου του άνθρακα και µεθανίου που καλύπτουν το υπόλοιπο 5%. Τη γεωργία που ευθύνεται για το 5% των εκποµπών µε κυριότερα αέρια το µεθάνιο που προέρχεται από την εκτροφή βοοειδών και τις καλλιέργειες ρυζιού το υποξείδιο του αζώτου που απελευθερώνεται λόγω της χρήσης λιπασµάτων και το διοξείδιο του άνθρακα που εκλύεται από γεωργικές βιοµηχανίες. [] Εικόνα 2.2 : Συνολικές εκποµπές σε k CO 2 eq ανά τοµέα δραστηριότητας [6] Αέριο ιοξείδιο του άνθρακα CO 2 Επίπεδα 998 Αύξηση από το 750 Ποσοστό αύξησης Συνεισφορά στο φαινόµενο [W/m 2 ] 365 ppm 87 ppm 3% 46 Μεθάνιο CH ppb 045 ppb 50% 048 Υποξείδιο του Αζώτου N 2 O 34 ppb 44 ppb 6% 05 Πίνακας 2. : Αέρια θερµοκηπίου µε τη µεγαλύτερη αύξηση συγκέντρωσης [7] Σελ. 4/ 8

15 Αέρια θερµοκηπίου ιοξείδιο του άνθρακα Μεθάνιο Υποξείδιο του αζώτου Υδροφθοράνθρακες Υπερφθοροάνθρακες Εξαφθορίδ ιο του θείου Πηγές Καύση ορυκτών καυσίµων αποψίλωση δασών γεωργία Γεωργία καύση βιοµάζας χωµατερ ές Καύση ορυκτών καυσίµων βιοµηχανία γεωργία Βιοµηχανία κατασκευές Βιοµηχανία κατασκευές Μετάδοση ηλεκτρικής ενέργειας κατασκευές Πίνακας 2.2 : Αέρια του θερµοκηπίου από ανθρωπογενείς πηγές Στη συνέχεια περιγράφονται αναλυτικά τα αέρια που ευθύνονται για την ενίσχυση του φαινοµένου του θερµοκηπίου. ιοξείδιο του άνθρακα CO 2. Το διοξείδιο του άνθρακα δεν αποτελεί ρύπο µε την παραδοσιακή έννοια γιατί στις συνηθισµένες συγκεντρώσεις δεν έχει επιπτώσεις στην υγεία καθώς επίσης δε συµµετέχει σε χηµικές αντιδράσεις οι οποίες µπορούν να παράγουν άλλους ατµοσφαιρικούς ρύπους. Για το λόγο αυτό δεν υπάρχουν οριακές τιµές για τη συγκέντρωση του CO 2 στην ατµόσφαιρα. [] Σε µακροπρόθεσµη όµως βάση πρέπει να ελεγχθούν οι εκποµπές του γιατί είναι υπεύθυνο σε πολύ µεγάλο βαθµό για το «φαινόµενο του θερµοκηπίου» και την παγκόσµια θέρµανση. Εκλύεται άµεσα στην ατµόσφαιρα από τη χρήση ορυκτών καυσίµων και έµµεσα από την εκχέρσωση δασικών εκτάσεων. Τα επίπεδα του διοξειδίου του άνθρακα στην ατµόσφαιρα εκτιµάται ότι αυξάνονται κατά 3 4% κάθε δεκαετία και κατά 04 05% περίπου κάθε χρόνο. Σύµφωνα µε εκτιµήσεις αν συνεχίσει ο ίδιος ρυθµός αύξησης των καύσεων πάνω στον πλανήτη η συγκέντρωση του CO 2 το έτος 2030 θα έχει διπλασιαστεί. Μια τέτοια αύξηση της συγκέντρωσης του CO 2 πιθανολογείται ότι θα προκαλέσει αύξηση της θερµοκρασίας κατά 3 5 C. Όµως ακόµη και αν σταµατήσει η αυξανόµενη εκποµπή του διοξειδίου του άνθρακα στην ατµόσφαιρα η αποκατάστασή του στα επιθυµητά επίπεδα θα καθυστερήσει πολύ. [] Το διοξείδιο του άνθρακα έχει χρόνο ζωής στην ατµόσφαιρα 5-7 χρόνια. Οι συγκεντρώσεις του CO 2 στην ατµόσφαιρα είναι γνωστές µε ακρίβεια από το 958 αλλά µε βάση µετρήσεις στον πάγο και των ισοτόπων του άνθρακα στους δακτυλίους των δέντρων έχουν υπολογιστεί και για τις τελευταίες χιλιετίες. Κατά τη διάρκεια της τελευταίας περιόδου των παγετώνων οι συγκεντρώσεις του διοξειδίου του άνθρακα προσδιορίστηκαν στα 200 ppm αλλά στο τέλος της περιόδου πριν περίπου χρόνια βρέθηκε ότι εκτοξεύτηκαν στα 280 ppm. Ήταν η περίοδος που η γη άρχισε να ζεσταίνεται και σε λιγότερο από χρόνια εξελίχθηκε από ένα πλανήτη στον οποίο πολύ µεγάλα ποσοστά της επιφάνειάς του ήταν καλυµµένα µε πάγο στο σηµερινό που ουσιαστικά είναι ελεύθερος από πάγους. Η συγκέντρωση του διοξειδίου του άνθρακα µετράται µε πολύ καλή ακρίβεια από το 957 σε Σελ. 5/ 8

16 δύο σταθµούς στον κόσµο. Ο πρώτος βρίσκεται στο Manua Loa στη Χαβάη και ο δεύτερος στο Νότιο Πόλο. Και οι δύο σταθµοί παρέχουν σηµαντικότατες πληροφορίες για τη διαχρονική εξέλιξη του διοξειδίου του άνθρακα. Από τις µετρήσεις αυτές ιάγραµµα 2. φαίνεται καθαρά η ανοδική πορεία της συγκέντρωσης του CO 2. Επίσης µπορεί κανείς να παρατηρήσει µία µεταβολή στο ρυθµό αύξησης του CO 2 µετά το έτος 968. [] Παρατηρείται ότι ιδιαίτερα τη χρονική περίοδο από 960 µέχρι και το 2000 η αύξηση της συγκέντρωσης είναι ραγδαία και φθάνει τα 360 ppm περίπου. Σηµειώνεται ότι τα δεδοµένα που ελήφθησαν για την κατασκευή του εν λόγω διαγράµµατος για το χρονικό διάστηµα µέχρι το 960 προέρχονται από µετρήσεις σε δείγµατα πάγου τα οποία περιέχουν εγκλωβισµένα µόρια CΟ 2 ενώ µετά από 960 αντιστοιχούν σε απευθείας µετρήσεις του διοξειδίου του άνθρακα που υπάρχει στην ατµόσφαιρα. ιάγραµµα 2. : Εξέλιξη των συγκεντρώσεων του διοξειδίου του άνθρακα την τελευταία χιλιετία [8] Εικόνα 2.3 : Εκποµπές διοξειδίου του άνθρακα ανά τοµέα δραστηριότητας [6] Το κατά πόσο µπορεί να προβλεφθεί η µελλοντική εξέλιξη των συγκεντρώσεων του CO 2 εξαρτάται από την ικανότητα εκτίµησης της ποσότητας των ορυκτών καυσίµων που θα καταναλωθούν κατά τα επόµενα έτη και του ποσοστού του εκπεµπόµενου CO 2 που θα παραµείνει στην ατµόσφαιρα. Αν η παγκόσµια κατανάλωση καυσίµων συνεχιστεί µε τον ίδιο Σελ. 6/ 8

17 ρυθµό εκτιµάται ότι θα παρατηρείται αύξηση του CO 2 κατά περίπου 4% ανά δεκαετία. Συγχρόνως όµως αναµένεται µία ελάττωση της χρήσης των ορυκτών καυσίµων σαν συνέπεια της αυξανόµενης χρήσης των ήπιων µορφών ενέργειας. [] Μεθάνιο CH 4. Το µεθάνιο είναι σχετικά άφθονο και σταθερό αέριο στην ατµόσφαιρα. Είναι θερµοκηπικό αέριο το οποίο απορροφά την υπέρυθρη ακτινοβολία 25 φορές πιο αποτελεσµατικά από το διοξείδιο του άνθρακα αλλά λόγω της σηµαντικά µικρότερης συγκέντρωσής του στην ατµόσφαιρα η συνολική συνεισφορά του στο φαινόµενο του θερµοκηπίου είναι µικρότερη. Έχει χρόνο ζωής 0 χρόνια και το ποσοστό συνεισφοράς του στο φαινόµενο του θερµοκηπίου εκτιµάται ότι είναι 2 20%. Το µεθάνιο έχει επίσης µικρή συνεισφορά στον σχηµατισµό του όζοντος αλλά γενικά αποτελεί ένα µη σηµαντικό παράγοντα του φωτοχηµικού νέφους. [] [9] [0] Παράγεται κυρίως από την αναερόβια αποσύνθεση οργανικών υλικών υπό πίεση βαθιά κάτω από την επιφάνεια της γης που προέρχονται από ανθρώπινα λύµατα παραχωµένα σε χωµατερές από υπονόµους βόθρους ηµιτελείς βιολογικούς καθαρισµούς και από βιοδιασπώµενα υπολείµµατα ζωοτροφών. Επίσης παράγεται από τα βουστάσια τα χοιροστάσια και τα εκτροφεία πουλερικών καθώς τα ζώα αυτά αποβάλλουν αέρια ως παραπροϊόντα της πέψης τους. Οι ανθρώπινες δραστηριότητες έχουν οδηγήσει σε ραγδαία αύξηση της συγκέντρωσης του CΗ 4 η οποία έχει υπερδιπλασιαστεί αγγίζοντας το 45% της φυσικής τιµής ενώ και ο ρυθµός αύξησης της συγκέντρωσης είναι διπλάσιος από εκείνο του CΟ 2. Η ραγδαία αυτή αύξηση της συγκέντρωσης CΗ 4 οφείλεται στην ολοένα αυξανόµενη κατανάλωση τροφίµων από τους κατοίκους των ανεπτυγµένων περιοχών του πλανήτη κυρίως δηλαδή στη µαζική κτηνοτροφία και στα απορρίµµατα. [] [] [2] Αναλυτικότερα στο ιάγραµµα 2.2 παρουσιάζεται η εξέλιξη της συγκέντρωσης του CΗ 4 την τελευταία χιλιετία όπου είναι εµφανής η απότοµη άνοδος της συγκέντρωσης του τα τελευταία 00 χρόνια. ιάγραµµα 2.2 : Η συγκέντρωση του µεθανίου την τελευταία χιλιετία [8] Σελ. 7/ 8

18 Εικόνα 2.4 : Εκποµπές µεθανίου ανά τοµέα δραστηριότητας [6] Υποξείδιο του αζώτου N 2 O. Παράγεται από βακτηριακή δράση στο νερό και το χώµα από τη διάσπαση αζωτούχων λιπασµάτων και από την καύση των ορυκτών καυσίµων ως υποπροϊόν. Κάθε χρόνο τα επίπεδά του αυξάνονται κατά % ενώ µπορεί να παραµείνει στην ατµόσφαιρα µέχρι και 70 χρόνια. Είναι µη τοξικό αέριο αλλά η συνεισφορά του στο φαινόµενο του θερµοκηπίου είναι περίπου 4-6%. Η συγκέντρωσή του έχει αυξηθεί κατά 5% σε σχέση µε τη φυσιολογική τιµή. [] [9] [] Στο επόµενο διάγραµµα εµφανίζεται η εξέλιξη της συγκέντρωσης του Ν 2 Ο την τελευταία χιλιετία όπου υφίσταται απότοµη άνοδος της συγκέντρωσης του τα τελευταία 00 χρόνια. ιάγραµµα 2.3 : Η συγκέντρωση του υποξειδίου του αζώτου την τελευταία χιλιετία [8] Σελ. 8/ 8

19 Εικόνα 2.5 : Εκποµπές υποξειδίου του αζώτου ανά τοµέα δραστηριότητας [6] Τροποσφαιρικό όζον Ο 3. Το όζον αλλοτροπική µορφή οξυγόνου είναι ένα ακόµη σηµαντικό αέριο του θερµοκηπίου το οποίο παράγεται είτε φυσικά είτε από ορισµένες βιοµηχανικές δραστηριότητες. Το 75% σχεδόν του τροποσφαιρικού όζοντος παράγεται µε τη φωτοχηµική δράση του ηλιακού φωτός σε αέριους ρύπους όπως τα οξείδια του αζώτου και οι υδρογονάνθρακες. Η ετήσια αύξησή του φτάνει το 2% ενώ ο χρόνος παραµονής του στην ατµόσφαιρα δεν ξεπερνάει τις 3 εβδοµάδες. Το ποσοστό συνεισφοράς του στο φαινόµενο του θερµοκηπίου είναι 0 2%. [] [9] [2] Τα τελευταία χρόνια έχει εµφανιστεί και µια καινούρια κατηγορία αερίων του θερµοκηπίου που περιλαµβάνει: τους Υδροφθοράνθρακες HFCs τους Υπερφθοράνθρακες PFCs και το Εξαφθοριούχο θείο SF 6. Αυτά τα αέρια συνολικά F-gases δεν απαντώνται στη φύση αλλά κατασκευάζονται εργαστηριακά και χρησιµοποιούνται σε µια πληθώρα βιοµηχανικών κυρίως δραστηριοτήτων και προϊόντων. Οι χλωροφθοράνθρακες CFCs είναι παράγωγα των κανονικών αλκανίων στα οποία τα άτοµα υδρογόνου έχουν αντικατασταθεί από άτοµα χλωρίου και φθορίου. Εξαιτίας της δοµής τους δηλαδή της απουσίας ατόµων υδρογόνου τους προσδίδεται µεγάλη χηµική σταθερότητα σε σχέση µε άλλα αέρια της ατµόσφαιρας. Αυτό συνεπάγεται µεγάλη διάρκεια ζωής των µορίων τους µε αποτέλεσµα να τα καθιστά µόνιµη και σταθερή απειλή για την ατµόσφαιρα. Κυρίως όµως µεγάλη σηµασία για το φαινόµενο του θερµοκηπίου έχει το γεγονός ότι συµβάλλουν στη θέρµανση του πλανήτη κατά εκατοντάδες φορές περισσότερο από ότι τα µόρια του διοξειδίου του άνθρακα. [8] [9] [2] Σελ. 9/ 8

20 Εικόνα 2.6 : Εκποµπές HFCs PFCs και SF 6 ανά τοµέα δραστηριότητας [6] Εκτός των αερίων του θερµοκηπίου υπάρχουν και φωτοχηµικώς σηµαντικά αέρια όπως το µονοξείδιο του άνθρακα CO τα οξείδια του αζώτου ΝΟx και οι µη-µεθανιούχες πτητικές οργανικές ενώσεις NMVOCs. Τα αέρια αυτά έχουν έµµεση συνεισφορά στο φαινόµενο του θερµοκηπίου επηρεάζοντας το ρυθµό δηµιουργίας και καταστροφής του όζοντος και των άλλων αερίων στην ατµόσφαιρα. [9] Χρήζει αναφοράς επίσης το γεγονός ότι στο φαινόµενο του θερµοκηπίου συµβάλλει και η ύπαρξη της ιπτάµενης τέφρας και των διαφόρων αιωρούµενων σωµατιδίων τα οποία απορροφούν την ακτινοβολία και άγουν τη θερµότητα προς τους αέριους ρύπους θερµαίνοντας τους και αυξάνοντας επιπρόσθετα τη θερµοκρασία του περιβάλλοντος. Επιπλέον ενισχυτικά προς αυτή την αρνητική κατεύθυνση δρα και η λεγόµενη θερµική ρύπανση την οποία προκαλούν κυρίως τα θερµοηλεκτρικά εργοστάσια όπου η εκλυόµενη θερµότητα ανυψώνει τη θερµοκρασία της ατµόσφαιρας καθώς δε δύναται να απορροφηθεί αλλού και καθιστά ταυτόχρονα δραστικότερους τους πρωτογενείς αέριους ρύπους. [9] Η συνεισφορά του κάθε αερίου εξαρτάται από τη συγκέντρωση του στην ατµόσφαιρα το συντελεστή µοριακής απορρόφησης της υπέρυθρης ακτινοβολίας και το χρόνο παραµονής του στην ατµόσφαιρα. Τα κυριότερα αέρια της ατµόσφαιρας που ευθύνονται για την ενίσχυση του φαινοµένου του θερµοκηπίου ανθρωπογενής συνιστώσα καθώς και ο βαθµός συνεισφοράς τους φαίνονται στον πίνακα που ακολουθεί. Στον εν λόγω πίνακα φαίνεται ξεκάθαρα ότι το CO 2 καθίσταται το αέριο το οποίο φέρει το µεγαλύτερο µερίδιο ευθύνης για την έξαρση του φαινοµένου του θερµοκηπίου και την υφιστάµενη κλιµατική µεταβολή σε παγκόσµιο επίπεδο. [] Σελ. 20/ 8

21 Πίνακας 2.3 : Αέρια του θερµοκηπίου και ο βαθµός συνεισφοράς τους [] Αξίζει να σηµειωθεί ότι οι υδρατµοί έχουν τη µεγαλύτερη συνεισφορά στο φυσικό φαινόµενο του θερµοκηπίου. Η παρουσία τους όµως στην ατµόσφαιρα επηρεάζεται σε µικρότερο βαθµό από τις ανθρώπινες δραστηριότητες και για το λόγο αυτό δεν εξετάζεται. 2.2 ΥΝΑΜΙΚΟ ΘΕΡΜΑΝΣΗΣ ΤΟΥ ΠΛΑΝΗΤΗ GWP Προκειµένου να συγκριθούν οι επιπτώσεις των διάφορων αερίων στην εξέλιξη του φαινοµένου του θερµοκηπίου αναπτύχθηκε µία µέθοδος εκτίµησης της παγκόσµιας θερµαντικής δυναµικότητας Global Warmng Poenal GWP κάθε αερίου. Είναι µια έννοια που λαµβάνει υπόψη την ικανότητα απορρόφησης ενέργειας του αερίου και τη διάρκεια ζωής του στην ατµόσφαιρα. Το περιεχόµενο του GWP είναι η συνολική επίπτωση που συµβαίνει από τώρα µέχρι µια δεδοµένη στιγµή αργότερα και προκαλείται από µια µονάδα µάζας του αερίου που εκπέµπεται τώρα. Υπολογίζεται πάντα για µια συγκεκριµένη χρονική περίοδο και εκφράζεται σε σχέση µε ένα αέριο αναφοράς συχνότερα µε το CO 2 το οποίο έχει την τιµή. Πρόκειται λοιπόν για ένα δείκτη που αναφέρεται στη θέρµανση που προκαλείται στη γη από µια συγκεκριµένη ουσία και ορίζεται ως ο λόγος της θέρµανσης που προκαλείται από µια ουσία προς τη θέρµανση που προκαλείται από το CO 2. Τα δυναµικά θέρµανσης του πλανήτη GWP εµφανίζουν αβεβαιότητες της τάξεως του 35% λόγω του εύρους των πιθανών χρόνων ζωής στην ατµόσφαιρα του αερίου αναφοράς CO 2. Παραδείγµατα τιµών GWP φαίνονται στον πίνακα που ακολουθεί. Οι εκποµπές που λαµβάνουν υπόψη τις τιµές GWP λέγονται ισοδύναµα CO 2. [] [2] [8] Αέριο GWP χρονικός ορίζοντας 20 χρόνια 00 χρόνια 500 χρόνια ιοξείδιο του άνθρακα Μεθάνιο Υποξείδιο του αζώτου HFC-23 υδροφθορανθράκων HFC-34a υδροφθορανθράκων Εξαφθοριούχο θείο Πίνακας 2.4 : Παραδείγµατα GWP µε αέριο αναφοράς το CO 2 [4] [8] Σελ. 2/ 8

22 2.3 ΚΛΙΜΑΤΙΚΗ ΑΛΛΑΓΗ ΠΑΓΚΟΣΜΙΑ ΘΕΡΜΑΝΣΗ Στη Σύµβαση-Πλαίσιο των Ηνωµένων Εθνών για τις Κλιµατικές Μεταβολές UNFCC η κλιµατική αλλαγή ορίζεται ειδικότερα ως η µεταβολή στο κλίµα που οφείλεται άµεσα ή έµµεσα σε ανθρώπινες δραστηριότητες διακρίνοντας τον όρο από την κλιµατική µεταβλητότητα που έχει φυσικά αίτια. [4] Τα τελευταία χρόνια παρατηρείται έξαρση κλιµατικών µεταβολών η οποία οφείλεται κυρίως στη ρύπανση του περιβάλλοντος από τις ανθρωπογενείς δραστηριότητες. Απτά αποτελέσµατα των µεταβολών αυτών είναι οι θερµοκρασίες που γίνονται όλο και ψηλότερες τα επίπεδα της θάλασσας που ανεβαίνουν συνεχώς οι όλο και συχνότερες καταιγίδες ακραία καιρικά φαινόµενα όπως πληµµύρες ξηρασίες κύµατα καύσωνα τροπικοί κυκλώνες τυφώνες και άλλα ακραία γεγονότα που αποτελούν σοβαρές απειλές για το περιβάλλον την κοινωνία και την οικονοµία. [3] Η συστηµατική καταγραφή της θερµοκρασίας από τις αρχές του 9ου αιώνα παρέχει τη δυνατότητα εκτιµήσεων και προβλέψεων. Συγκεκριµένα τα τελευταία 00 χρόνια ιάγραµµα 2.4 η µέση παγκόσµια θερµοκρασία έχει αυξηθεί κατά 07±02 o C ενώ αντίστοιχα η µέση θερµοκρασία στην Ευρώπη παρουσιάζει µεγαλύτερη αύξηση 095 o C. [4] Από το 906 µέχρι το 2005 η θερµοκρασία αυξήθηκε παγκοσµίως 074 o C ενώ στην Ευρώπη παρουσιάστηκε άνοδος 4 o C σε σχέση µε τα επίπεδα πριν τη βιοµηχανική επανάσταση ιάγραµµα 2.5. Η Ευρώπη δηλαδή θερµαίνεται γρηγορότερα από ολόκληρο τον πλανήτη. [4] Στο ιάγραµµα 2.4 παρατηρείται ότι η τελευταία δεκαετία ήταν η πιο θερµή µέσα σε 50 χρόνια µε τα έτη 998 και 2005 να παρουσιάζουν τις µέγιστες ετήσιες θερµοκρασιακές καταγραφές µέχρι τώρα. [5] [6] Επίσης η µέση χειµερινή θερµοκρασία παρουσιάζει έντονη αυξητική τάση µε την πάροδο των ετών σε αντίθεση µε την καλοκαιρινή και διαφαίνεται η εκθετική αύξηση της µέσης ετήσιας θερµοκρασίας τις τελευταίες 2 δεκαετίες Από µελέτες που γίνονται εκτιµάται ότι οι µέσες παγκόσµιες θερµοκρασίες κατά τη διάρκεια του αιώνα θα αυξηθούν κατά 8-40 o C ή ακόµα και κατά - 64 o C. [8] Αντίστοιχα η µέση θερµοκρασία στην Ευρώπη εκτιµάται να φτάσει µέχρι και 63 o C έως το 200 [7] ενώ σύµφωνα µε κάποιες άλλες µελέτες είναι πιθανό µέχρι το έτος 2080 η αύξηση αυτή να είναι 2-44 o C ή ακόµα και o C. [8] Σελ. 22/ 8

23 Εικόνα 2.7 : Προσοµοίωση της µεταβολής στους πάγους της Αρκτικής [4] ιάγραµµα 2.4 : Μεταβολή θερµοκρασίας στην πάροδο των χρόνων εκτιµήσεις προβλέψεις [7] Σελ. 23/ 8

24 ιάγραµµα 2.5 : Άνοδος θερµοκρασίας παγκοσµίως και στην Ευρώπη [4] Στο ιάγραµµα 2.6 εµφανίζονται δύο σενάρια για τη µεταβολή της θερµοκρασίας τα επόµενα 0 χρόνια: α καµία µείωση των θερµοκηπιακών αερίων β 33% µείωση των εκποµπών. Όπως είναι φανερό από αυτή την πρόβλεψη η µείωση των εκποµπών µπορεί να συγκρατήσει την αύξηση της θερµοκρασίας σε χαµηλότερα επίπεδα. ιάγραµµα 2.6 : Πρόβλεψη της αύξησης της µέσης θερµοκρασίας του πλανήτη για δύο σενάρια Οι σηµαντικές αυτές αυξήσεις στη µέση θερµοκρασία της Γης συσχετίζονται µε την αύξηση της συγκέντρωσης CO 2 στην ατµόσφαιρα. Το διάγραµµα που ακολουθεί παρουσιάζει Σελ. 24/ 8

25 τα επίπεδα συγκέντρωσης του CO 2 τα τελευταία 000 χρόνια µπλε καµπύλη άξονας τιµών αριστερά σε σύγκριση µε την διακύµανση της µέσης θερµοκρασίας κόκκινη γραµµή άξονας τιµών δεξιά. ιάγραµµα 2.7 : Επίπεδα συγκέντρωσης του CO 2 σε σύγκριση µε την διακύµανση της µέσης θερµοκρασίας [4] Οι προβλεπόµενες συνέπειες της παγκόσµιας θέρµανσης ποικίλουν και αφορούν στο περιβάλλον καθώς και την ίδια την ανθρώπινη ζωή. Στις κυριότερες από αυτές συγκαταλέγονται η αύξηση της στάθµης των θαλασσών καθώς και διαφορετικά ακραία καιρικά φαινόµενα. Η εκτίµηση των επιπτώσεων της συγκέντρωσης των αερίων θερµοκηπίου στην γενικότερη οικολογική ισορροπία αποτελεί πεδίο επιστηµονικής αντιπαράθεσης καθώς υπάρχουν πολλές διαφορετικές παράµετροι που αλληλεπιδρούν και πολλά στοιχεία που πρέπει να συνεκτιµηθούν. Αναλυτικότερα η παγκόσµια θέρµανση µπορεί να συµβάλλει στην αλλαγή του κλίµατος της Γης µετακινώντας τις ζώνες βροχοπτώσεως από τον ισηµερινό προς τον βορρά και ερηµοποιώντας το κάτω τµήµα της εύκρατης ζώνης. Αυτό συνεπάγεται αλλαγές στους διάφορους τύπους βλάστησης τόσο στις γεωργικές όσο και στις δασικές εκτάσεις. Αναµένονται επιπλέον συχνότερα ακραία καιρικά φαινόµενα όπως κύµατα θερµότητας και ξηρασίες ή έντονες βροχοπτώσεις ανάλογα µε την περιοχή. Η παγκόσµια αύξηση της θερµοκρασίας µπορεί να οδηγήσει σε άνοδο της στάθµης των θαλασσών µέσω της θερµικής διαστολής των υδάτων και την τήξη των πάγων. Μία αύξηση της θερµοκρασίας κατά 5 έως 45 C εκτιµάται πως µπορεί να οδηγήσει σε µία άνοδο της στάθµης κατά 5 έως 95 εκατοστά. Η άνοδος αυτή µπορεί να έχει καταστρεπτικές συνέπειες προκαλώντας πληµµύρες σε περιοχές που βρίσκονται σε χαµηλό υψόµετρο και κοντά στο επίπεδο της θάλασσας. Από το 900 µέχρι το 200 έχει υπολογιστεί µία ετήσια άνοδος -2 Σελ. 25/ 8

26 χιλιοστά ενώ σύµφωνα µε µετρήσεις του δορυφόρου TOPEX/ Posedon από το 992 µέχρι σήµερα η άνοδος είναι περίπου 3 χιλιοστά ετησίως. Σύµφωνα µε µία άλλη πιθανότητα η παγκόσµια θέρµανση ενδέχεται να επηρεάσει την ωκεάνια κυκλοφορία και ειδικότερα επιβραδύνοντας το θερµό ρεύµα του Κόλπου ωθώντας το προς τα Νότια και προκαλώντας πτώση της θερµοκρασίας στις περιοχές από τις οποίες διέρχεται όπως η υτική Ευρώπη και η Βόρεια Αµερική. Επιπλέον λόγω της αύξησης της συγκέντρωσης του διοξειδίου του άνθρακα οι ωκεανοί της Γης απορροφούν µεγαλύτερο ποσοστό γεγονός που οδηγεί στην µείωση του ph των υδάτων. Η άνοδος της θερµοκρασίας εµφανίζει δύο αντικρουόµενα άµεσα αποτελέσµατα σε σχέση µε την ανθρώπινη θνησιµότητα: οδηγεί σε αύξηση των θανάτων κατά τη διάρκεια του καλοκαιριού αλλά και σε µείωση των θανάτων κατά τη διάρκεια του χειµώνα. Μία άλλη παράµετρος της παγκόσµιας θέρµανσης αφορά στην ενδεχόµενη εξάπλωση και άνθιση επιδηµιών του παρελθόντος καθώς οι µεγάλες θερµοκρασίες και η υγρασία αποτελούν κατάλληλο υπόβαθρο για την ανάπτυξη πολλών µικροβίων. Το φαινόµενο της παγκόσµιας θέρµανσης µπορεί να συνοδευτεί και από ορισµένες θετικές επιδράσεις. Η γεωργία στο µεγαλύτερο τµήµα της Ευρώπης και ιδιαίτερα στα µέσα γεωγραφικά πλάτη και στη βόρεια Ευρώπη θα µπορούσε ενδεχοµένως να ωφεληθεί από µια συντηρητική άνοδο της θερµοκρασίας. Ωστόσο περιοχές της νότιας Ευρώπης είναι πιθανό να απειληθούν από την έλλειψη νερού. Επιπλέον η πιθανή εµφάνιση ακραίων καιρικών φαινοµένων µε µεγαλύτερη συχνότητα σε σχέση µε το παρελθόν µπορεί να οδηγήσει σε περισσότερες κακές σοδειές. Σηµαντική παράµετρο αποτελεί γενικά η ικανότητα της γεωργίας να προσαρµοστεί σε µελλοντικές κλιµατικές µεταβολές. Η παγκόσµια θέρµανση θα οδηγήσει σε αύξηση του αριθµού των ηµερών που θεωρούνται ιδανικές για την ανάπτυξη των φυτών. [4] [8] 2.4 ΤΟ ΠΡΩΤΟΚΟΛΛΟ ΤΟΥ ΚΙΟΤΟ Η διεθνής κοινότητα αναγνωρίζοντας τους κινδύνους από µια ενδεχόµενη κλιµατική µεταβολή κινητοποιήθηκε προκειµένου να αποτρέψει τις ανησυχητικές τάσεις που εµφανίζουν οι εκποµπές των αερίων του θερµοκηπίου σε παγκόσµιο επίπεδο. Με στόχο τη σταθεροποίηση των συγκεντρώσεων των αερίων του θερµοκηπίου στην ατµόσφαιρα σε επίπεδα τέτοια ώστε να προληφθούν επικίνδυνες επιπτώσεις στο κλίµα έλαβε χώρα στο Ρίο ντε Τζανέϊρο τον Ιούνιο του 992 η ιάσκεψη των Ηνωµένων Εθνών για το Περιβάλλον και την Ανάπτυξη -γνωστή και ως ιάσκεψη Κορυφής της Γης Earh Summ- όπου υπογράφηκε µία Σύµβαση-Πλαίσιο για την Κλιµατική Μεταβολή. Στόχος της Σύµβασης αποτελεί η σταθεροποίηση των συγκεντρώσεων των αερίων θερµοκηπίου στην ατµόσφαιρα σε ένα επίπεδο που να αποτρέπει τις επικίνδυνες ανθρωπογενείς παρεµβάσεις στο κλιµατικό σύστηµα. Η Σύµβαση δεν καθορίζει τις εν λόγω Σελ. 26/ 8

27 συγκεντρώσεις αλλά αναφέρει ότι πρέπει να είναι σε ένα επίπεδο που να µην είναι επικίνδυνο και θεωρεί ότι το επίπεδο αυτό θα πρέπει να επιτευχθεί εντός επαρκούς χρονικού διαστήµατος ώστε να επιτρέψει στα οικοσυστήµατα να προσαρµοστούν φυσικά στις κλιµατικές αλλαγές να διασφαλίσει ότι η παραγωγή τροφίµων δεν απειλείται και να ενδυναµώσει την οικονοµική ανάπτυξη κατά βιώσιµο τρόπο. Στα πλαίσιο της Σύµβασης-Πλαίσιο για την Κλιµατική Μεταβολή καθορίστηκε ένα σηµαντικό νοµικό εργαλείο για τον έλεγχο των εκποµπών γνωστό και ως Πρωτόκολλο του Κιότο. Κεντρικός άξονας του Πρωτοκόλλου είναι οι νοµικά κατοχυρωµένες δεσµεύσεις των βιοµηχανικά αναπτυγµένων κρατών να µειώσουν τις εκποµπές έξι 6 αερίων του θερµοκηπίου την περίοδο σε ποσοστό 52% σε σχέση µε τα επίπεδα του 990. Τα 6 αέρια που περιλαµβάνονται στις δεσµεύσεις του Πρωτοκόλλου είναι το ιοξείδιο του άνθρακα CO 2 το Μεθάνιο CH 4 το Υποξείδιο του αζώτου N 2 O οι Υδροφθοράνθρακες HFCs οι Υπερφθοράνθρακες PFCs και το Εξαφθοριούχο θείο SF 6. Η προβλεπόµενη ποσοτική µείωση δεν είναι η ίδια για όλες τις χώρες καθώς ο επιµερισµός της ποσοτικής µείωσης σε κάθε χώρα έγινε κυρίως µε πολιτικά κριτήρια. Έτσι οι 25 χώρες της ΕΕ ανέλαβαν να επιτύχουν µείωση 8% σε σχέση µε το 990 µε εξαίρεση την Πολωνία της οποίας το ποσοστό είναι 6%. Οι ΗΠΑ ανέλαβαν την υποχρέωση να επιτύχουν µείωση 7% ο Καναδάς και η Ιαπωνία 6% ενώ η Ρωσία ανέλαβε την υποχρέωση να µην αυξήσει τις εκποµπές σε σχέση µε το έτος βάσης και η Αυστραλία να µην αυξήσει τις εκποµπές της περισσότερο από 8%. Κάθε χώρα µπορεί να πετύχει τους στόχους που της ορίζει το Πρωτόκολλο του Κιότο είτε µειώνοντας τις εκποµπές της είτε χρησιµοποιώντας παράλληλα και κάποιους από τους λεγόµενους "ευέλικτους µηχανισµούς" που διαθέτει το Πρωτόκολλο οι οποίοι αναλύονται στη συνέχεια. Εµπορία ικαιωµάτων Εκποµπών EU-ETS: Emssons Tradng Scheme. Τίθενται ανώτατα όρια εκποµπών ανά κράτος-µέλος Κ-Μ και ανά επιχείρηση που εµπλέκεται στην εφαρµογή του µηχανισµού και προβλέπεται η αγοραπωλησία δικαιωµάτων εκποµπών αερίων µεταξύ των εµπλεκοµένων επιχειρήσεων και κρατών. Ουσιαστικά αποδίδεται σε κάθε Κράτος-Μέλος και στη συνέχεια σε κάθε εταιρεία που εµπλέκεται στο µηχανισµό το Σελ. 27/ 8

28 δικαίωµα να εκπέµπει έναν ορισµένο αριθµό τόνων CO 2 ανά έτος και παρακολουθούνται οι επιδόσεις τους. Μία βιοµηχανικά αναπτυγµένη χώρα που έχει µειώσει τις εκποµπές της πέραν των αρχικών στόχων που προβλέπει το Πρωτόκολλο µπορεί να πουλήσει αυτή την επιπλέον µείωση σε άλλη χώρα που αντιµετωπίζει δυσκολίες στο να πετύχει το στόχο της. Αντίστοιχα εάν µία εταιρεία εκπέµπει λιγότερους τόνους CO 2 από αυτούς που έχει δικαίωµα τότε µπορεί να πουλήσει το πλεόνασµά της. Ενώ εάν εκπέµπει περισσότερους τόνους τότε πρέπει να καλύψει το έλλειµµά της. Έτσι είτε πληρώνει πρόστιµο για τον κάθε επιπλέον τόνο που εκπέµπει και αγοράζει από άλλες εταιρείες ή από το «χρηµατιστήριο εκποµπών» τους τόνους που της λείπουν είτε εφαρµόζει αντιρρυπαντικές τεχνολογίες για τη µείωση των εκποµπών της. 2 ηµιουργία ενός "Μηχανισµού Καθαρής Ανάπτυξης" Clean Developmen Mechansms CDM - έργα µε θετικό ισοζύγιο εταίρων εντός ΕΕ µε εταίρους σε τρίτες χώρες. Στόχος αυτού του µηχανισµού είναι οι αναπτυσσόµενες χώρες να αναπτύξουν καθαρές τεχνολογίες για να µειώσουν τις εκποµπές αερίων του θερµοκηπίου. Ο Μηχανισµός Καθαρής Ανάπτυξης παρέχει κίνητρα έτσι ώστε οι βιοµηχανικά αναπτυγµένες χώρες να χρηµατοδοτήσουν προγράµµατα για τη µείωση των εκποµπών αερίων του θερµοκηπίου στις αναπτυσσόµενες χώρες για τις οποίες δεν έχουν καθοριστεί στόχοι µείωσης εκποµπών. Έτσι µια βιοµηχανικά αναπτυγµένη χώρα αντί να µειώσει τις δικές της εκποµπές µπορεί να βοηθήσει στη µείωση των εκποµπών σε κάποια φτωχότερη χώρα όπου η µείωση αυτή είναι ευκολότερη και φθηνότερη. 3 Εφαρµογή προγραµµάτων από κοινού Jon Implemenaon JI έργα εντός Ευρώπης µε θετικό ισοζύγιο µεταξύ εταίρων κρατών µελών. Παρεµφερές εργαλείο µε τον Μηχανισµό Καθαρής Ανάπτυξης µε τη διαφορά ότι αφορά µόνο τις χώρες που έχουν δεσµευτεί σε µειώσεις µέσω του Πρωτοκόλλου του Κιότο όπως π.χ. οι χώρες της Ανατολικής Ευρώπης. Η Ευρωπαϊκή Ένωση προκειµένου να επιτύχει το στόχο µείωσης των εκποµπών αερίων του θερµοκηπίου που απορρέει από τις δεσµεύσεις της αναφορικά µε το Πρωτόκολλο του Κιότο εξέδωσε τις Οδηγίες 2003/87/ΕΚ και 2004/0/ΕΚ για τη θέσπιση Συστήµατος Εµπορίας ικαιωµάτων Εκποµπών ΣΕΕ αερίων του θερµοκηπίου εντός της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Το ΣΕΕ είναι ένα σηµαντικό εργαλείο στον αγώνα κατά της µεταβολής του κλίµατος το οποίο δε συνεπάγεται νέους περιβαλλοντικούς στόχους. Στόχος του είναι η παροχή βοήθειας στα κράτη µέλη προκειµένου να συµµορφωθούν προς τις δεσµεύσεις που απορρέουν από την επικύρωση του Πρωτοκόλλου του Κιότο κατά τρόπο λιγότερο δαπανηρό. Το σύστηµα εµπορίας δικαιωµάτων ξεκίνησε την η Ιανουαρίου 2005 και αφορά συγκεκριµένες κατηγορίες δραστηριοτήτων όπως π.χ. ηλεκτροπαραγωγή διυλιστήρια χαλυβουργίες τσιµεντοβιοµηχανίες χαρτοβιοµηχανίες κεραµουργίες. Οι εγκαταστάσεις που εµπίπτουν στο Σύστηµα Εµπορίας ονοµάζονται υπόχρεες εγκαταστάσεις. Σελ. 28/ 8

29 Ο χρονικός ορίζοντας εφαρµογής του Συστήµατος Εµπορίας είναι το διάστηµα Η πρώτη τριετία αποτέλεσε την πρώτη φάση εφαρµογής του Συστήµατος Εµπορίας φάση προετοιµασίας στην Ευρώπη και η πενταετία αποτελεί τη δεύτερη φάση φάση κανονικής εφαρµογής. Αν και ο συνολικός στόχος της Ευρωπαϊκής Ένωσης είναι η µείωση των εκποµπών κατά 8% ο διακανονισµός των επιµέρους υποχρεώσεων ανάµεσα στα κράτη µέλη παρουσιάζει σηµαντικές διαφοροποιήσεις. Η Ελλάδα δεσµεύεται για τον περιορισµό της αύξησης των εκποµπών αερίων του θερµοκηπίου κατά την περίοδο στο 25% σε σχέση µε τις εκποµπές του έτους βάσης 990. Σύµφωνα µε το Πρωτόκολλο του Κιότο κάθε τόνος CO 2 που εκπέµπεται πέρα από τα δικαιώµατα εκποµπών ρύπανσης θα πρέπει να αγοράζεται σύµφωνα µε το Ευρωπαϊκό Σύστηµα Εµπορίας Ρύπων. Τυχόν υπέρβαση των επιτρεπόµενων εκποµπών αερίων του θερµοκηπίου από µια υπόχρεη εγκατάσταση επιφέρει πρόστιµα τόσο κατά την πρώτη όσο και κατά τη δεύτερη φάση εφαρµογής. Κάθε Κράτος-Μέλος της Ευρωπαϊκής Ένωσης ΕΕ έχει την υποχρέωση να συντάξει και να υποβάλλει στην Ευρωπαϊκή Επιτροπή το Εθνικό Σχέδιο Κατανοµής ικαιωµάτων Εκποµπών ΕΣΚ Ε το οποίο προσδιορίζει τις ποσότητες αερίων του θερµοκηπίου που κάθε επιχειρηµατική µονάδα δικαιούται να εκπέµψει κατά την περίοδο για το ο ΕΣΚ Ε και την περίοδο για το 2ο ΕΣΚ Ε. Αναλυτικότερα προσδιορίζει τη συνολική ποσότητα των δικαιωµάτων εκποµπής CO 2 για την αντίστοιχη χρονική περίοδο όσων εγκαταστάσεων καλύπτονται από τον κοινοτικό µηχανισµό εµπορίας εκποµπών EU ETS την κατανοµή µεταξύ των υπόχρεων εγκαταστάσεων και το σύνολο των βασικών κανόνων που διέπουν την κατανοµή δικαιωµάτων καθώς και τη λειτουργία του σχετικού συστήµατος. Από την η Ιανουαρίου 2005 οι επιχειρήσεις είναι υποχρεωµένες να παρακολουθούν τις εκποµπές τους και να καταρτίζουν έκθεση για τις ετήσιες εκποµπές στο τέλος κάθε έτους. Η έκθεση αυτή θα επαληθεύεται από διαπιστευµένο φορέα επικύρωσης ETS ανάλογο µε ορκωτό ελεγκτή. Θα πρέπει να εξασφαλίζεται η κατοχή επαρκούς πλήθους δικαιωµάτων τα οποία θα παραδίδουν κάθε έτος ώστε να µην υπόκεινται σε πρόστιµα. Στη συνέχεια τα κράτη µέλη πρέπει να εκχωρούν τα δικαιώµατα µέχρι το τέλος Φεβρουαρίου κάθε έτους να χειρίζονται το εθνικό µητρώο να συλλέγουν επαληθευµένα δεδοµένα εκποµπών και να διασφαλίζουν ότι κάθε εταιρία παρέδωσε επαρκές πλήθος δικαιωµάτων. Κάθε κράτος µέλος υποχρεούται να υποβάλλει ετήσια έκθεση στην Επιτροπή. Τέλος η Επιτροπή χειρίζεται το ευρωπαϊκό κέντρο του συστήµατος µητρώων και καταρτίζει ετήσια έκθεση µε βάση τις εκθέσεις των κρατών µελών. Η Επιτροπή παρακολουθεί εκ του σύνεγγυς τη λειτουργία του συστήµατος εµπορίας εκποµπών στην ΕΕ και προβαίνει σε ανασκόπηση της εµπειρίας που προκύπτει στο πλαίσιο αυτό. Για τη συµµόρφωση κάθε επιχείρησης προς τις δεσµεύσεις που απορρέουν από την επικύρωση του Πρωτοκόλλου του Κιότο απαιτείται να εγκατασταθεί και να εφαρµοστεί Σελ. 29/ 8

30 σύστηµα παρακολούθησης και αναφοράς υπό τη µορφή τεκµηριωµένης έκθεσης των εκποµπών αερίων θερµοκηπίου η έκθεση εκποµπών να επικυρώνεται µε τη χρήση διαπιστευµένου Φορέα Πιστοποίησης να αναπτυχθούν στρατηγικές για τη σταδιακή µείωση των εκποµπών αερίων θερµοκηπίου το εµπόριο αερίων θερµοκηπίου να ενσωµατωθεί στο σύστηµα διαχείρισης κινδύνων της επιχείρησης να αναλυθούν τυχόν δυνατότητες για εφαρµογή επενδύσεων και συνεργασιών JI/ CDM βλ. ευέλικτους µηχανισµούς Νο2/ Νο3. [5] [9] [20] [2] 2.5 ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΠΟΛΙΤΙΚΗ - ΣΤΟΧΟΙ Είναι γεγονός ότι η κλιµατική µεταβολή παραµένει µία από τις µεγαλύτερες παγκόσµιες προκλήσεις. Η µέση παγκόσµια θερµοκρασία είναι ήδη σχεδόν κατά 08 C υψηλότερη από την αντίστοιχη της προβιοµηχανικής περιόδου. Το Ευρωπαϊκό Συµβούλιο του Μαρτίου 2007 επεσήµανε ότι για να επιτευχθεί ο στόχος της Σύµβασης η σταθεροποίηση δηλαδή των συγκεντρώσεων των αερίων θερµοκηπίου στην ατµόσφαιρα σε επίπεδα τα οποία αποτρέπουν την επικίνδυνη ανθρωπογενή παρεµβολή στο κλιµατικό σύστηµα η συνολική ετήσια µέση αύξηση της θερµοκρασίας στην επιφάνεια του πλανήτη δεν θα πρέπει να υπερβεί τους 2 C σε σύγκριση µε τα προβιοµηχανικής εποχής επίπεδα. Για να επιτευχθεί αυτό απαιτείται να µειωθούν οι παγκόσµιες εκποµπές αερίων θερµοκηπίου µέχρι το 2050 σε ποσοστό τουλάχιστον 50% έναντι των επιπέδων του 990. Το Ευρωπαϊκό Συµβούλιο ενέκρινε µια ολοκληρωµένη προσέγγιση για την κλιµατική και ενεργειακή πολιτική µε στόχο την καταπολέµηση της µεταβολής του κλίµατος και την αύξηση της ενεργειακής ασφάλειας της Ε.Ε. ενισχύοντας παράλληλα την ανταγωνιστικότητά της και τη µετατροπή της σε µια ιδιαίτερα αποδοτική από ενεργειακή άποψη οικονοµία χαµηλών εκποµπών άνθρακα. Οι παρακάτω απαιτήσεις γνωστές ως στόχοι προβλέπουν για το σύνολο των Κρατών-Μελών Κ-Μ της Ευρωπαϊκής Ένωσης µέχρι το έτος 2020: 20% µείωση των εκποµπών των αερίων του θερµοκηπίου σε σχέση µε τα επίπεδα του 990 σύµφωνα µε την Οδηγία 2009/29/ΕΚ 20% διείσδυση των Ανανεώσιµων Πηγών Ενέργειας στην ακαθάριστη τελική κατανάλωση ενέργειας σύµφωνα µε την Οδηγία 2009/28/ΕΚ και 20% εξοικονόµηση πρωτογενούς ενέργειας σε σύγκριση µε τα προβλεπόµενα επίπεδα µέσω της βελτίωσης της ενεργειακής απόδοσης. Επιπλέον η ΕΕ είναι έτοιµη να αναβαθµίσει τις προσπάθειές της για µείωση των εκποµπών ως και 30% έως το 2020 υπό την προϋπόθεση ότι και οι λοιπές βιοµηχανικές χώρες θα δεσµευτούν για ανάλογες µειώσεις εκποµπών και οι αναπτυσσόµενες χώρες θα συµβάλουν επαρκώς στην παγκόσµια προσπάθεια για µειώσεις των εκποµπών αερίων θερµοκηπίου. Οι εκποµπές αερίων θερµοκηπίου στην Κοινότητα θα πρέπει να συνεχίσουν να Σελ. 30/ 8

31 µειώνονται και πέραν του 2020 ως τµήµα των προσπαθειών της Κοινότητας να συµβάλει στην επίτευξη αυτού του παγκόσµιου στόχου µείωσης των εκποµπών. Ειδικά για την Ελλάδα ο στόχος για τις εκποµπές αερίων του θερµοκηπίου είναι µείωση κατά 4% στους τοµείς εκτός εµπορίας σε σχέση µε τα επίπεδα του 2005 και 8% διείσδυση των ΑΠΕ στην ακαθάριστη τελική κατανάλωση. Η Ελληνική κυβέρνηση µε την ψήφιση του Ν385/200 έχει υιοθετήσει στόχο 20% για τις ΑΠΕ που εξειδικεύεται σε 40% στην ηλεκτροπαραγωγή 20% στις θερµικές ΑΠΕ και 0% στα βιοκαύσιµα. Τέλος σε σχέση µε την εξοικονόµηση ενέργειας η Ελλάδα έχει ήδη καταρτίσει το ο Σχέδιο ράσης Ενεργειακής Αποδοτικότητας όπου προβλέπεται 9% εξοικονόµηση ενέργειας στην τελική κατανάλωση µέχρι το έτος 206 σύµφωνα µε την Οδηγία 2006/32/ΕΚ ενώ ο στόχος του 20% που έχει τεθεί συνολικά για την Ευρωπαϊκή Ένωση δεν έχει εξειδικευθεί ανά Κράτος-Μέλος. Τον Ιανουάριο του 2008 η Ευρωπαϊκή Επιτροπή πρότεινε δεσµευτική νοµοθεσία για την υλοποίηση των στόχων Η γνωστή ως «δέσµη για το κλίµα και την ενέργεια» η οποία συµφωνήθηκε από το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο και το Συµβούλιο το εκέµβριο του 2008 και έγινε νόµος τον Ιούνιο του 2009 περιλαµβάνει τα παρακάτω νοµοθετήµατα:. Την Οδηγία 2009/29/ΕΚ «για τροποποίηση της οδηγίας 2003/87/ΕΚ µε στόχο τη βελτίωση και την επέκταση του συστήµατος εµπορίας δικαιωµάτων εκποµπής αερίων θερµοκηπίου της Κοινότητας» 2. Την απόφαση 406/2009/ΕΚ «περί των προσπαθειών των κρατών µελών να µειώσουν τις οικείες εκποµπές αερίων θερµοκηπίου ώστε να τηρηθούν οι δεσµεύσεις της Κοινότητας για µείωση των εκποµπών αυτών µέχρι το 2020». Για να συµφέρει οικονοµικά η επιδιωκόµενη µείωση των εκποµπών αερίων θερµοκηπίου κατά 20% έναντι των επιπέδων του 990 µέχρι το 2020 θα πρέπει να συµβάλουν στις µειώσεις των εκποµπών όλοι οι τοµείς της οικονοµίας. Συνεπώς τα κράτη µέλη θα πρέπει να εφαρµόσουν πρόσθετες πολιτικές και µέτρα σε µια προσπάθεια περαιτέρω περιορισµού των εκποµπών αερίων θερµοκηπίου από πηγές που δεν καλύπτει η οδηγία 2003/87/ΕΚ. Η απόφαση αφορά τον επιµερισµό της προσπάθειας των Κ-Μ για µείωση των εκποµπών από τοµείς που δεν καλύπτονται από το σύστηµα εµπορίας όπως οι µεταφορές ο οικιακός τοµέας η γεωργία και τα απόβλητα. Τα δύο παραπάνω νοµοθετήµατα στοχεύουν στην επίτευξη του στόχου µείωσης των εκποµπών κατά 20% στόχος που εξειδικεύεται σε µείωση κατά 2% στους τοµείς του συστήµατος εµπορίας και κατά 0% στους τοµείς εκτός εµπορίας. 3. Την Οδηγία 2009/28/ΕΚ «σχετικά µε την προώθηση της χρήσης ενέργειας από ανανεώσιµες πηγές». εσµευτικοί εθνικοί στόχοι αποβλέπουν σε συµµετοχή των ΑΠΕ κατά 20% στην ενεργειακή κατανάλωση σε επίπεδο ΕΕ. Οι στόχοι θα συµβάλουν στη µείωση της εξάρτησης της ΕΕ από τις εισαγωγές ενέργειας και στη µείωση των εκποµπών αερίων του θερµοκηπίου. 4. Την Οδηγία 2009/3/ΕΚ «σχετικά µε την αποθήκευση διοξειδίου του άνθρακα σε γεωλογικούς σχηµατισµούς». Ένα νοµικό πλαίσιο για την προώθηση της ανάπτυξης και την Σελ. 3/ 8

32 ασφαλή χρήση της δέσµευσης και αποθήκευσης άνθρακα CCS. Ένα σηµαντικό εργαλείο για την ριζική µείωση του εκλυόµενου διοξειδίου άνθρακα από µεγάλες εστίες ρύπων όπως τα λιγνιτικά εργοστάσια είναι οι τεχνολογίες δέσµευσης και αποθήκευσης διοξειδίου του άνθρακα CCS. Οι τεχνολογίες αυτές εξετάζονται σοβαρά από όλες τις χώρες του αναπτυγµένου κόσµου που σχεδιάζουν να συνεχίσουν την παραγωγή ενέργειας από την καύση άνθρακα. Η ΕΕ σκοπεύει να δηµιουργηθεί ένα δίκτυο µονάδων επίδειξης CCS µέχρι το 205 για να δοκιµάσει τη βιωσιµότητά της µε σκοπό την εµπορική εφαρµογή της µέχρι το 2020 περίπου. Κατά τη διάσκεψη των Ηνωµένων Εθνών για την κλιµατική αλλαγή UNFCCC COP-5 το 2009 στην Κοπεγχάγη οι χώρες που αντιπροσωπεύουν πάνω από το 80% των παγκόσµιων εκποµπών υπέγραψαν τη «Συµφωνία της Κοπεγχάγης» γνωστή και ως Copenhagen Accord η οποία κατέστησε σαφές ότι το όριο αυτό ήταν απαραίτητο για την αποφυγή ή τουλάχιστον το µετριασµό των πλέον επικίνδυνων επιπτώσεων της κλιµατικής µεταβολής. [22] [23] [24] [25] [26] [27] Το Νοέµβριο του 2009 συστήθηκε από την Υπουργό ΠΕΚΑ η Επιτροπή µε στόχο την υποστήριξη του ΥΠΕΚΑ για την εκπλήρωση των υποχρεώσεων της χώρας που απορρέουν από το Πακέτο Βάσει του Σχεδιασµού της Επιτροπής µε χρήση ενεργειακών µοντέλων για την Επίτευξη των Στόχων του εξήχθησαν τα εξής συµπεράσµατα: Η επίτευξη των αλληλοεξαρτούµενων στόχων του είναι δυνατή τόσο ως προς το ενεργειακό µέρος όσο και ως προς το µέρος των εκποµπών. Η σύγκλιση των αποτελεσµάτων διαφορετικών µοντέλων αλλά και άλλων εκτιµήσεων αυξάνει την αξιοπιστία των. Υπάρχουν πολλοί παράγοντες που µπορεί να αποτελέσουν αιτία για αρνητικές εξελίξεις ώστε η επίτευξη του στόχου να κινδυνεύσει ή και να καταστεί αδύνατη. Οι επιπτώσεις των οικονοµικών συνθηκών τόσο οι πρόσφατες όσο και η µεσοπρόθεση εξέλιξη τους είναι καθοριστικές. Η συνεισφορά όλων των µορφών ΑΠΕ είναι αναγκαία για την επίτευξη των στόχων. Τα επίπεδα συµµετοχής του λιγνίτη δεν παίζουν καθοριστικό ρόλο. Αναγκαία η επίτευξη του στόχου της εξοικονόµησης ενέργειας. Η κατά διετία εξέταση της πορείας και επανεξέταση των πολιτικών και µέτρων δίνει τη δυνατότητα διόρθωσης. [24] Κατά το πρώτο εξάµηνο του 20 η Ευρωπαϊκή Επιτροπή προτίθεται να υποβάλει προς το Συµβούλιο και το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο ανακοίνωση για την ανάπτυξη ενός «Χάρτη πορείας roadmap προς µια οικονοµία χαµηλών εκποµπών άνθρακα µέχρι το 2050» σκιαγραφώντας τη στρατηγική µε την οποία θα καταστεί δυνατή η µετάβαση αυτή. Ο ευρωπαϊκός χάρτης πορείας θα διερευνήσει τις πιο αποτελεσµατικές επιλογές ώστε να επιτευχθεί η απεξάρτηση της ευρωπαϊκής οικονοµίας από τον άνθρακα. Θα περιλαµβάνει Σελ. 32/ 8

33 ανάλυση των απαραίτητων και πιο σηµαντικών βηµάτων ορόσηµων στην πορεία προς το 2050 συµπεριλαµβανοµένων των αναγκαίων σεναρίων για το επίπεδο φιλοδοξίας για το 2030 αντανακλώντας τις συνεισφορές από τους βασικούς κλάδους εκποµπών αερίων θερµοκηπίου. Τέλος ο ευρωπαϊκός χάρτης πορείας θα αξιολογήσει τους τρόπους για να µεγιστοποιηθούν τα οφέλη αναφορικά µε την ενθάρρυνση της τεχνολογικής καινοτοµίας της οικονοµικής ανάπτυξης της δηµιουργίας θέσεων εργασίας και της ενίσχυσης της ενεργειακής ασφάλειας εντός της Ευρωπαϊκής Ένωσης. [22] [23] [24] [25] [26] [27] 2.6 ΕΚΠΟΜΠΕΣ ΑΕΡΙΩΝ ΘΕΡΜΟΚΗΠΙΟΥ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑ Α Οι ετήσιες απογραφές εκποµπών αερίων του θερµοκηπίου και άλλων αερίων είναι ένα απαραίτητο εργαλείο στη χάραξη περιβαλλοντικής πολιτικής µιας χώρας. Παρέχουν πληροφορίες σχετικά µε την εξέλιξη των εθνικών εκποµπών αναφορικά µε ένα προεπιλεγµένο έτος βάσης και συνεισφέρουν στη διαδικασία παρακολούθησης των µέτρων που σχετίζονται µε τη µείωση των εκποµπών αερίων του θερµοκηπίου στην ατµόσφαιρα. Η Ελλάδα υπέβαλε την πρώτη ετήσια απογραφή το έτος Οι ετήσιες απογραφές εκποµπών αερίων του θερµοκηπίου της Ελλάδας παρέχουν πληροφορίες για τις εκποµπές των αερίων του θερµοκηπίου και άλλων αερίων που προέρχονται από την παραγωγή ενέργειας και τις µεταφορές τις βιοµηχανικές διεργασίες τη χρήση διαλυτών και άλλων προϊόντων τη γεωργία τα απόβλητα και τις αλλαγές χρήσεων γης και τη δασοπονία. Στις απογραφές περιγράφονται οι µέθοδοι υπολογισµού των εκποµπών παρουσιάζονται τα δεδοµένα δραστηριότητας και οι συντελεστές εκποµπής που χρησιµοποιήθηκαν και υπολογίζεται η αβεβαιότητα κατά την εκτίµηση των εκποµπών. [28] Τα αποτελέσµατα της απογραφής εκποµπών/ απορροφήσεων αερίων του θερµοκηπίου σε k CO 2 eq για την περίοδο όπως παρουσιάζονται στο ΕΣΚ Ε φαίνονται στον Πίνακα που ακολουθεί. [20] Σύµφωνα µε το Πρωτόκολλο του Κιότο συγκεκριµένες δράσεις ΧΓΑΧΓ Χρήση Γης Αλλαγή Χρήσης Γης ασοπονία LULUCF που επιφέρουν µείωση των εκποµπών στην ατµόσφαιρα αφαιρούνται από τις συνολικές εκποµπές κάθε χώρας. Εκποµπές Α. Εκποµπές / Απορροφήσεις αερίων του θερµοκηπίου ανά τοµέα Ενέργεια Βιοµηχανικές διεργασίες ιαλύτες Γεωργία Απόβλητα Σύνολο ΧΓΑΧΓ Σελ. 33/ 8

34 Β. Εκποµπές / Απορροφήσεις αερίων του θερµοκηπίου ανά αέριο χωρίς ΧΓΑΧΓ CO CH N 2O HFC PFC SF Σύνολο Γ. Εκποµπές / Απορροφήσεις αερίων του θερµοκηπίου από ΧΓΑΧΓ CO CH N 2O Σύνολο Εκποµπές Α. Εκποµπές / Απορροφήσεις αερίων του θερµοκηπίου ανά τοµέα Ενέργεια Βιοµηχανικές διεργασίες ιαλύτες Γεωργία Απόβλητα Σύνολο ΧΓΑΧΓ Β. Εκποµπές / Απορροφήσεις αερίων του θερµοκηπίου ανά αέριο χωρίς ΧΓΑΧΓ CO CH N 2O HFC PFC SF Σύνολο Γ. Εκποµπές / Απορροφήσεις αερίων του θερµοκηπίου από ΧΓΑΧΓ CO CH N 2O Σύνολο Στο σύνολο αυτό των εθνικών εκποµπών δε συµπεριλαµβάνεται ο τοµέας Αλλαγές Χρήσεων Γης και ασοπονία Πίνακας 2.5 : Απογραφή εκποµπών/ απορροφήσεων αερίων του θερµοκηπίου σε k CO 2 eq για την περίοδο [20] Στο πλαίσιο εκπόνησης του ΕΣΚ Ε-2 επικαιροποιήθηκαν οι προβλέψεις εξέλιξης των εκποµπών αερίων του θερµοκηπίου προκειµένου ο προσδιορισµός της συνολικής ποσότητας Σελ. 34/ 8

35 δικαιωµάτων εκποµπών να βασισθεί στις πλέον πρόσφατες πληροφορίες που θα απεικονίζουν µε τον κατά το δυνατόν καλύτερο τρόπο τις αναπτυξιακές τάσεις ανά τοµέα. Για την εκτίµηση της εξέλιξης των εκποµπών στον ενεργειακό τοµέα χρησιµοποιήθηκε το υπολογιστικό εργαλείο ENPEP ENergy and Power Evaluaon Program. Στη συνέχεια δίνονται πληροφορίες σχετικά µε βασικές παραδοχές και εκτιµήσεις στοιχείων που επηρεάζουν τις εκποµπές αερίων του θερµοκηπίου και παρουσιάζονται συνοπτικά τα επικαιροποιηµένα αποτελέσµατα των προβλέψεων για την Ελλάδα από το σύνολο των τοµέων οικονοµικής δραστηριότητας. [20] Στον Πίνακα που ακολουθεί συνοψίζονται οι βασικές παραδοχές που υιοθετήθηκαν για τη διαµόρφωση του ΣΑΕ Σενάριο Αναµενόµενης Εξέλιξης των εκποµπών αερίων του θερµοκηπίου στην Ελλάδα για την χρονική περίοδο έως το Ορισµένες πρόσθετες παραδοχές ανά τοµέα παρουσιάζονται εν συντοµία στη συνέχεια. Πίνακας 2.6 : Βασικές παραδοχές που υιοθετούνται στο ΣΑΕ [20] Στον ενεργειακό τοµέα οι διακυµάνσεις των διεθνών τιµών καυσίµων που υιοθετήθηκαν στο πλαίσιο αυτής της µελέτης είναι αυτές που χρησιµοποιούνται από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή DG TREN στο πλέον πρόσφατο σενάριό της Απρίλιος 2006 σχετικά µε την εξέλιξη του ενεργειακού τοµέα στα Kράτη-Mέλη. Επιπλέον θεωρήθηκε ότι τα βασικά χαρακτηριστικά της υφιστάµενης φορολογικής πολιτικής για τα καύσιµα δεν πρόκειται να µεταβληθούν και δεν θα υπάρξει επιβολή φόρου άνθρακα στις τιµές των καυσίµων κατά τη διάρκεια της εξεταζόµενης χρονικής περιόδου. Ως προς τις µελλοντικές κλιµατολογικές Σελ. 35/ 8

36 συνθήκες θεωρείται ότι θα προσοµοιάζουν µε αυτές της περιόδου Τέλος το χρησιµοποιούµενο επιτόκιο προεξόφλησης για την αξιολόγηση των εναλλακτικών ενεργειακών τεχνολογιών διαφοροποιείται στη βάση των ιδιαίτερων χαρακτηριστικών των αποφασιζόντων που δραστηριοποιούνται στους υπό θεώρηση ενεργειακούς τοµείς 4% για τον οικιακό τοµέα 6% για τη βιοµηχανία και τις εταιρείες κοινής ωφέλειας και 9% για τον τριτογενή τοµέα. [20] Τα συνολικά αποτελέσµατα της πρόβλεψης των εκποµπών των αερίων του θερµοκηπίου για την περίοδο στο ΣΑΕ ανά τοµέα και ανά αέριο παρουσιάζονται στους Πίνακες που ακολουθούν. Σε σχέση µε το ποσοστό αύξησης των συνολικών εκποµπών αερίων του θερµοκηπίου στο ΣΑΕ σε σύγκριση µε το έτος βάσης διευκρινίζεται ότι κατά τον υπολογισµό των εκποµπών του έτους βάσης δεν έχουν συνυπολογιστεί οι εκποµπές/ απορροφήσεις από τον τοµέα ΧΓΑΧΓ καθώς το 990 ο τοµέας αποτελούσε «καθαρή» ne καταβόθρα εκποµπών αερίων του θερµοκηπίου. [20] Πίνακας 2.7 : Πρόβλεψη εκποµπών/ απορροφήσεων αερίων του θερµοκηπίου σύµφωνα µε το ΣΑΕ ανά τοµέα σε k CO 2 eq [20] Πίνακας 2.8 : Πρόβλεψη εκποµπών αερίων θερµοκηπίου σύµφωνα µε το ΣΑΕ ανά αέριο σε kco 2 eq [20] Στη συνέχεια παρουσιάζονται οι συνολικές προβλεπόµενες εκποµπές CO 2 των µονάδων που εµπίπτουν στη Οδηγία για την Εµπορία ικαιωµάτων Εκποµπών σε σχέση µε τις συνολικές προβλεπόµενες εκποµπές αερίων του θερµοκηπίου. Κατά την περίοδο οι εκποµπές CO 2 των εγκαταστάσεων που εµπίπτουν στην Οδηγία προβλέπεται ότι θα Σελ. 36/ 8

37 αποτελούν κατά µέσο όρο ποσοστό περίπου 544% των συνολικών εκποµπών αερίου θερµοκηπίου στη χώρα την ίδια περίοδο. [20] Πίνακας 2.9 : Ιστορικές και προβλεπόµενες εκποµπές αερίων θερµοκηπίου ανά τοµέα δραστηριότητας και εκποµπές CO 2 από τις εγκαταστάσεις που εµπίπτουν στην Οδηγία 2003/87 Μ CO 2 eq [20] Ο ενεργειακός τοµέας βασίζεται κυρίως στην καύση ορυκτών καυσίµων για να ικανοποιήσει τις ενεργειακές ανάγκες της ελληνικής κοινωνίας. Ο λιγνίτης είναι η κύρια εγχώρια πηγή ενέργειας και χρησιµοποιείται σχεδόν αποκλειστικά για την παραγωγή ηλεκτρισµού. Τα 4/5 857% της συνολικής εγχώριας κατανάλωσης ενέργειας καλύπτονται από ορυκτά καύσιµα όπως το πετρέλαιο και ο λιγνίτης. Το φυσικό αέριο εισήχθη για πρώτη φορά το 996 και οι ανανεώσιµες πηγές ενέργειας εξαιρουµένων των µεγάλων υδροηλεκτρικών άρχισαν να αποτελούν αξιοσηµείωτη πηγή για την παραγωγή ενέργειας από τα τέλη της δεκαετίας του '90. [0] [29] Όπως παρουσιάζεται στο ιάγραµµα που ακολουθεί η ακαθάριστη εγχώρια κατανάλωση ενέργειας Gross Inland Consumpon - GIC το 2007 ανήλθε σε περίπου 320 PJ. Η κατανάλωση στερεών καυσίµων και προϊόντων πετρελαίου αντιπροσωπεύει το 85% της κατανάλωσης ενώ η συµµετοχή της βιοµάζας και των λοιπών ανανεώσιµων πηγών ενέργειας κυρίως υδραυλική ηλιακή και αιολική ενέργεια είναι 6% και 8% αντίστοιχα. Τέλος η συµµετοχή του φυσικού αερίου στην ακαθάριστη εγχώρια κατανάλωση ενέργειας είναι µεγαλύτερη του 0% ενώ το υπόλοιπο 2% καλύπτεται από τον ηλεκτρισµό ισοζύγιο εισαγωγών-εξαγωγών. Το 2007 η συνολική αύξηση της ακαθάριστης εγχώριας κατανάλωσης ενέργειας ήταν περίπου 48% εν συγκρίσει µε τα επίπεδα του 990 δηλαδή µία Σελ. 37/ 8

38 µέση ετήσια αύξηση της τάξης του 23%. Επισηµαίνεται ότι έως και το 996 η εγχώρια πρωτογενής παραγωγή αποτελούσε τη µοναδική πηγή προσφοράς µικρών ποσοτήτων φυσικού αερίου ενώ από το 997 και µετά ξεκινά ουσιαστικά η ολοένα και αυξανόµενη κατανάλωση φυσικού αερίου. [0] ιάγραµµα 2.8 : Ακαθάριστη εγχώρια κατανάλωση ενέργειας σε PJ ανά ενεργειακή µορφή για την περίοδο [0] Οι εκποµπές αερίων του θερµοκηπίου από τον τοµέα Ενέργεια το 2007 έχουν αυξηθεί κατά 38% σε σχέση µε τις εκποµπές του 990 ενώ ο µέσος ετήσιος ρυθµός αύξησης των εκποµπών για την περίοδο υπολογίζεται σε 9%. Η µεγαλύτερη αύξηση εκποµπών σε σχέση µε το προηγούµενο έτος καταγράφεται το 2000 αύξηση εκποµπών κατά 58% λόγω της σηµαντικής αύξησης της ζήτησης ηλεκτρισµού ως αποτέλεσµα των καιρικών συνθηκών πολύ υψηλές θερµοκρασίες το καλοκαίρι. [0] ιάγραµµα 2.9 : Εκποµπές αερίων του θερµοκηπίου σε M CO 2 eq από τον τοµέα Ενέργειας για την περίοδο [0] Σελ. 38/ 8

39 Συνολικά διακρίνονται τρεις περίοδοι µεταβολής των εκποµπών οι οποίες εξαρτώνται τόσο από την οικονοµική ανάπτυξη όσο και από τη σταδιακή διείσδυση του φυσικού αερίου. Κατά την περίοδο οι εκποµπές αερίων του θερµοκηπίου αυξάνονται µε ένα µέσο ετήσιο ρυθµό της τάξης του 08% ενώ η µέση ετήσια αύξηση του Ακαθάριστου Εγχώριου Προϊόντος ΑΕΠ Gross Domesc Produc - GDP είναι 7%. Στη συνέχεια και µέχρι το 2000 ο ρυθµός αυτός αυξάνει σε 38% µέση ετήσια αύξηση του ΑΕΠ 34% για την περίοδο και τέλος κατά την περίοδο µειώνεται στο 4% ενώ το ΑΕΠ αυξάνει µε ένα µέσο ετήσιο ρυθµό της τάξης του 8%. Ο τοµέας της ενέργειας είναι υπεύθυνος κυρίως για τις εκποµπές διοξειδίου του άνθρακα ενώ συνεισφέρει και στις εκποµπές µεθανίου και υποξειδίου του αζώτου. Το 2007 η πλειοψηφία των εκποµπών των αερίων του θερµοκηπίου 546% προήλθε από την ενεργειακή βιοµηχανία το 22% από τις µεταφορές το 98% από τη βιοµηχανία το 2% από τον οικιακό εµπορικό και αγροτικό τοµέα ενώ οι εκποµπές από διαφυγές αερίων συµµετείχαν κατά 5%. Σε σχέση µε την καύση ορυκτών καυσίµων ο τοµέας που παρουσιάζει τη µεγαλύτερη αύξηση εκποµπών από το 990 είναι ο τοµέας των µεταφορών µε µέση ετήσια αύξηση 29% και ακολουθεί ο οικιακός-εµπορικός και αγροτικός τοµέας λοιποί τοµείς µε µέσο ετήσιο ρυθµό αύξησης 28%. Στον τοµέα της ενεργειακής βιοµηχανίας η µέση ετήσια αύξηση είναι 9% ενώ οι εκποµπές από τον τοµέα της βιοµηχανίας µειώνονται µε ένα µέσο ετήσιο ρυθµό της τάξης του 03%. Τέλος ιδιαίτερα αυξητικός ρυθµός παρατηρείται και στον τοµέα διαφυγών αερίων 8% µέσος ετήσιος ρυθµός για την περίοδο [0] Στη συνέχεια παρουσιάζονται στοιχεία για την περίοδο από την Εθνική Απογραφή Εκποµπών αερίων του Θερµοκηπίου Σελ. 39/ 8

40 Πίνακας 2.0 : Συνολικές εκποµπές αερίων θερµοκηπίου στην Ελλάδα [0] Πίνακας 2. : Συνολικές εκποµπές αερίων θερµοκηπίου ανά τοµέα [0] Σελ. 40/ 8

41 ιάγραµµα 2.0 : % Συνεισφορά κάθε τοµέα στις συνολικές εκποµπές αερίων θερµοκηπίου για το 2007 χωρίς ΧΓΑΧΓ [0] 2.7 ΗΛΕΚΤΡΟΠΑΡΑΓΩΓΗ & ΑΕΡΙΑ ΤΟΥ ΘΕΡΜΟΚΗΠΙΟΥ Η παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας βασίζεται κατά κύριο λόγο στη χρήση συµβατικών καυσίµων περίπου 92% του παραγόµενου ηλεκτρισµού για το Ειδικότερα από στερεά καύσιµα λιγνίτης και κατά περίπτωση λιθάνθρακας ή/ και µπρικέττες ως πρόσµειξη παράγεται το 63% του ηλεκτρισµού ενώ η συµµετοχή των υγρών καυσίµων και του φυσικού αερίου είναι 4% και 22% αντίστοιχα. Το υπόλοιπο 8% του παραγόµενου ηλεκτρισµού προήλθε από υδροηλεκτρικές µονάδες και αιολικά πάρκα. Η κατανοµή της κατανάλωσης ενέργειας ανά τεχνολογία έγινε µε βάση τα στοιχεία των Ετήσιων Εκθέσεων Εκποµπών Αερίων Θερµοκηπίου της ΕΗ ΑΕ σχετικά µε την εγκατεστηµένη ισχύ και τα χαρακτηριστικά των µονάδων ηλεκτροπαραγωγής. Έτσι η παραγωγή ηλεκτρισµού από λιγνίτη πραγµατοποιείται αποκλειστικά σε ατµοστρόβιλους. το φυσικό αέριο χρησιµοποιείται κυρίως σε µονάδες συνδυασµένου κύκλου και δευτερευόντως σε ατµοστρόβιλους. το µαζούτ χρησιµοποιείται σε ατµοστρόβιλους και σε µηχανές εσωτερικής καύσης µόνο στα νησιωτικά συστήµατα ηλεκτροπαραγωγής. το πετρέλαιο desel χρησιµοποιείται σε αεριοστρόβιλους και σε µηχανές εσωτερικής καύσης στα νησιωτικά συστήµατα ηλεκτροπαραγωγής. [0] Η καύση ορυκτών καυσίµων για την παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας αποτελεί έναν από τους κυριότερους παράγοντες για την αυξηµένη έκλυση διοξειδίου του άνθρακα CO 2 στην ατµόσφαιρα. Αντιστοιχεί στο 37% των ανθρωπογενών εκποµπών διοξειδίου του άνθρακα παγκοσµίως εκλύοντας 23 δισεκατοµµύρια τόνους CO 2 το χρόνο δηλαδή περισσότερους από Σελ. 4/ 8

42 700 τόνους το δευτερόλεπτο. Ο γαιάνθρακας είναι το πιο πλούσιο ορυκτό σε άνθρακα από όλα τα άλλα ορυκτά καύσιµα π.χ πετρέλαιο φυσικό αέριο. Η καύση του παράγει 70% περισσότερο διοξείδιο του άνθρακα ανά µονάδα ενέργειας σε σχέση µε το φυσικό αέριο. Ο λιγνίτης µε την καύση του παράγει τις περισσότερες εκποµπές CO 2 ανά µονάδα παραγόµενης ενέργειας από όλα τα είδη γαιάνθρακα. Ένας µεσαίου µεγέθους σταθµός παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας που χρησιµοποιεί γαιάνθρακα ως καύσιµο καταναλώνει διπλάσια ποσότητα ενέργειας σε σχέση µε την ποσότητα ενέργειας που µετατρέπει σε χρήσιµη ηλεκτρική ενέργεια. Αντίστοιχα ένας µεγάλου µεγέθους σταθµός παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας των 000 MW εκπέµπει κατά µέσο όρο 56 εκατοµµύρια τόνους CO 2 το χρόνο. [8] [30] [3] ιάγραµµα 2. : Παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας TWh ανά µορφή ενέργειας περίοδος [0] ιάγραµµα 2.2 : Συνολική παραγόµενη ηλεκτρική ενέργεια GWh [0] [22] Σελ. 42/ 8

43 Παρατηρώντας τα ιαγράµµατα 2. και 2.2 της εξέλιξης της παραγόµενης ηλεκτρικής ενέργειας στην Ελλάδα για το χρονικό διάστηµα από το 990 µέχρι και το 2007 διαπιστώνουµε τα εξής σηµαντικά: Τη συνεχώς αυξανόµενη παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας µε την πάροδο του χρόνου η οποία απεικονίζει την οικονοµική ανάπτυξη της εποχής αυτής και την αντανάκλασή της στην αυξανόµενη ζήτηση ηλεκτρικής ενέργειας. Η ακαθάριστη παραγωγή ηλεκτρισµού το 2007 ανήλθε σε 635 TWh παρουσιάζοντας αύξηση περίπου 8% σε σύγκριση µε τα επίπεδα του 990. Ο µέσος ετήσιος ρυθµός αύξησης για την περίοδο αυτή είναι 36%. Το µεγάλο µερίδιο της ετήσιας παραγόµενης ηλεκτρικής ενέργειας από λιγνίτη αλλά και την ετήσια ποσοστιαία µείωση ως προς την ετήσια συνολική παραγωγή. Την ετήσια παραγόµενη από πετρέλαιο Η/Ε τη διατήρησή της σαν ποσότητα µε την πάροδο του χρόνου και τη µείωσή της ως ποσοστού επί της ετήσιας παραγωγής µε την πάροδο του χρόνου. Την είσοδο του φυσικού αερίου στο µίγµα της παραγόµενης Η/Ε στην Ελλάδα και την ετήσια σταδιακή αύξηση της παραγόµενης από αυτό Η/Ε λόγω της εγκατάστασης νέων Σταθµών Παραγωγής τεχνολογίας Φ/Α. Την παραγόµενη από υδροηλεκτρικούς σταθµούς Η/Ε µε την διευκρίνιση ότι οι εµφανείς αυξοµειώσεις απεικονίζουν τις ετήσιες βροχοπτώσεις των περιοχών εγκατάστασης των σταθµών. Την βαθµιαία αύξηση της παραγόµενης από Ανανεώσιµες Πηγές Η/Ε τα τελευταία χρόνια και την διείσδυση των ΑΠΕ στην Ηλεκτροπαραγωγή. [0] [22] Σηµειώνεται ότι οι εκποµπές από τις Μονάδες Συµπαραγωγής δε συµπεριλαµβάνονται στην παραγωγή ηλεκτρισµού και θερµότητας αλλά κατανέµονται στους σχετικούς βιοµηχανικούς τοµείς βάσει της IPCC. Επίσης επισηµαίνεται ότι στην παρούσα απογραφή δε γίνεται διαχωρισµός σε καύσιµα που χρησιµοποιούνται για κίνηση εκτός δρόµου. [0] Πίνακας 2.2 : Εκποµπές αερίων του θερµοκηπίου από την παραγωγή ηλεκτρισµού και θερµότητας ανά αέριο και τύπο καυσίµου και συνολικά για την περίοδο Σελ. 43/ 8

44 Οι εκποµπές αερίων του θερµοκηπίου από την παραγωγή ηλεκτρισµού το 2007 έχουν αυξηθεί κατά 35% περίπου σε σχέση µε τις εκποµπές του 990 µε ένα µέσο ετήσιο ρυθµό της τάξης του 2% για την περίοδο Ο υψηλός ρυθµός της αύξησης της ζήτησης ηλεκτρισµού και η δοµή του ελληνικού συστήµατος ηλεκτροπαραγωγής αποτελούν τις βασικές προσδιοριστικές παραµέτρους της τάσης των εκποµπών από τον τοµέα. Επισηµαίνεται ωστόσο ότι η διαθεσιµότητα των υδροηλεκτρικών αποτελεί ένα σηµαντικό παράγοντα που επηρεάζει την ετήσια διακύµανση των εκποµπών. Οι εκποµπές CO 2 συµµετέχουν στις συνολικές εκποµπές σε ποσοστό 9964% περίπου ενώ στην κατανάλωση στερεών καυσίµων οφείλεται το 78% των συνολικών εκποµπών. Ωστόσο λόγω της διείσδυσης του φυσικού αερίου οι συνολικές εκποµπές ανά παραγόµενη µονάδα ηλεκτρικής ενέργειας από συµβατικά καύσιµα παρουσιάζουν µειωτική τάση. Είδος µονάδας Εκποµπές CO 2 n /MWh Τυπική µονάδα λιγνίτη 090 Άνθρακας µε καθαρές τεχνολογίες Άνθρακας µε καθαρές τεχνολογίες & βιοµάζα Φυσικό αέριο 036 Φυσικό αέριο ή άνθρακας µε καθαρές τεχνολογίες & CCS δέσµευση και αποθήκευση άνθρακα 00 Ηλιακά Αιολικά συστήµατα 0 Πίνακας 2.3 : Εκποµπές CO 2 από µια µονάδα ισχύος 500 MW ανά είδος και τεχνολογία καυσίµου [32] ιάγραµµα 2.3 : Εκποµπές CO 2 ανά παραγόµενη MWh µε χρήση άνθρακα [33] Σελ. 44/ 8

45 2.8 ΜΕΤΡΑ ΜΕΙΩΣΗΣ ΕΚΠΟΜΠΩΝ ΑΕΡΙΩΝ ΘΕΡΜΟΚΗΠΙΟΥ Σύµφωνα µε το Εθνικό Πρόγραµµα µείωσης εκποµπών αερίων φαινοµένου θερµοκηπίου οι βασικοί άξονες δράσης για τον περιορισµό των εκποµπών αυτών είναι: Η προώθηση των Ανανεώσιµων Πηγών Ενέργειας τόσο στην τελική κατανάλωση όσο και στην ηλεκτροπαραγωγή µε εκτιµώµενο δυναµικό µείωσης εκποµπών της τάξης των 64 M CO 2 -eq. Η περαιτέρω διείσδυση του φυσικού αερίου στο ενεργειακό σύστηµα της χώρας πολιτική που θα συµβάλλει στην πρόσθετη µείωση των εκποµπών κατά 39 M CO 2 - eq. [34] Αναλυτικότερα όπως φαίνεται και στον Πίνακα 2.4 τα µέτρα περιορισµού των εκποµπών αερίων του θερµοκηπίου που εξετάστηκαν στον τοµέα της ηλεκτροπαραγωγής περιλαµβάνουν τα εξής: Προώθηση της εγκατάστασης αιολικών πάρκων ΜέτροΗ.. Η εγκατεστηµένη ισχύς των αιολικών συστηµάτων στο ΣΑΕ εκτιµήθηκε σε 82 MW το 200. Αν και οι εκτιµήσεις του οικονοµικά εκµεταλλεύσιµου δυναµικού της αιολικής ενέργειας της χώρας παρουσιάζουν σηµαντικές διαφοροποιήσεις εκτιµάται ότι υπάρχουν σηµαντικά περιθώρια εγκατάστασης επιπρόσθετων αιολικών µονάδων. Το ενδιαφέρον εξάλλου των επενδυτών κατά την υποβολή σχετικών προτάσεων στη Ρυθµιστική Αρχή Ενέργειας ΡΑΕ επιβεβαιώνει την εκτίµηση αυτή. Στο πλαίσιο της παρούσας ανάλυσης θεωρήθηκε στο χρονικό ορίζοντα του 200 η εγκατάσταση 800 MW αιολικών πάρκων πέραν των όσων ήδη έχουν ενσωµατωθεί στο ΣΑΕ. Η εφαρµογή του µέτρου αυτού εκτιµάται ότι θα οδηγήσει σε µείωση εκποµπών CO 2 κατά 850 kn CO 2 -eq λαµβάνοντας υπόψη το ενεργειακό µίγµα της ηλεκτροπαραγωγής στο ΣΑΕ. Προώθηση της εγκατάστασης µικρών υδροηλεκτρικών έργων ΜέτροΗ.2. Το εκµεταλλεύσιµο δυναµικό των µικρών υδροηλεκτρικών έργων στα 4 σενάρια της µελέτης TERES II κυµαίνεται από 360 έως 380 MW περίπου. Στο πλαίσιο της παρούσας ανάλυσης και δεδοµένου ότι στο ΣΑΕ ήδη περιλαµβάνεται η εγκατάσταση 00 MW µικρών υδροηλεκτρικών έργων θεωρήθηκε η εγκατάσταση επιπλέον 250 MW στο χρονικό ορίζοντα του έτους 200. Εκτιµάται ότι το µέτρο θα οδηγήσει σε µείωση εκποµπών αερίων του θερµοκηπίου κατά 033 kn CO 2 -eq. Σηµειώνεται πάντως ότι σε ορισµένες περιπτώσεις απαντώνται δυσκολίες ανάπτυξης τέτοιων έργων που πηγάζουν από πιθανές αντιφάσεις µε πολιτικές προφύλαξης περιοχών ιδιαίτερου φυσικού κάλους. Εγκατάσταση κεντρικών φωτοβολταϊκών µονάδων ΜέτροΗ.3. Σελ. 45/ 8

46 εδοµένου ότι το κόστος των φωτοβολταϊκών συστηµάτων είναι ακόµη πολύ υψηλό θεωρήθηκε ότι η διείσδυσή τους στο ΣΑΕ θα είναι µηδενική. Εντούτοις στο πλαίσιο της προσπάθειας µείωσης των εκποµπών αερίων του θερµοκηπίου που θα πρέπει να καταβάλει η χώρα προκειµένου να επιτύχει τους στόχους του Κιότο εξετάζεται η εγκατάσταση 0 MW τέτοιων µονάδων στον χρονικό ορίζοντα τους έτους 200. Η εφαρµογή του µέτρου αυτού θα οδηγήσει σε µείωση εκποµπών αερίων του θερµοκηπίου κατά 2 kn CO 2 -eq λαµβάνοντας υπόψη το ενεργειακό µίγµα της ηλεκτροπαραγωγής στο ΣΑΕ. Ανάπτυξη γεωθερµικού δυναµικού υψηλής ενθαλπίας Μέτρο Η.4. Εκτιµήθηκε ότι τα προβλήµατα που σηµειώθηκαν στο παρελθόν στη µονάδα εκµετάλλευσης της γεωθερµίας στη Μήλο για παραγωγή ηλεκτρισµού δεν θα επιτρέψουν την επαναλειτουργία της µονάδας αυτής. Όµως υπάρχει σηµαντικό εκµεταλλεύσιµο δυναµικό στη Λέσβο και στη Νίσυρο το οποίο εκτιµάται από το ΙΓΜΕ σε περίπου 0 MW στη Λέσβο και 20 MW στη Νίσυρο. Η κατασκευή λοιπόν µίας ή δύο µονάδων συνολικής ισχύος 0 MW το 200 εκτιµάται ότι θα οδηγήσει σε µείωση εκποµπών αερίων του θερµοκηπίου κατά 50 kn CO 2 -eq. Προώθηση της χρήσης βιοµάζας για ηλεκτροπαραγωγή ΜέτροΗ.5. Η εκτίµηση του πραγµατικού δυναµικού εκµετάλλευσης της βιοµάζας για παραγωγή ηλεκτρισµού ή/ και θερµότητας είναι σχετικά δύσκολη καθώς εξαρτάται από µία σειρά παράγοντες όπως το κόστος της πρώτης ύλης την πρόθεση συνεργασίας των αγροτικών συνεταιρισµών το ύψος και τη διακύµανση της ζήτησης όσον αφορά στην παραγόµενη θερµότητα κλπ. Στο πλαίσιο της παρούσας ανάλυσης θεωρήθηκε η εγκατάσταση 200 MW µονάδων βιοµάζας στο χρονικό ορίζοντα του 200 οι οποίες µπορούν να συµβάλουν στη µείωση εκποµπών αερίων του θερµοκηπίου κατά 074 kn CO 2 -eq λαµβάνοντας υπόψη το ενεργειακό µίγµα της ηλεκτροπαραγωγής στο Σενάριο Αναµενόµενης Εξέλιξης. Λειτουργία σταθµών φυσικού αερίου στη βάση ΜέτροΗ2. Η περαιτέρω αξιοποίηση των µονάδων ηλεκτροπαραγωγής που χρησιµοποιούν φυσικό αέριο ως µονάδες βάσης του ηλεκτρικού συστήµατος θα οδηγήσει στην αύξηση της συµµετοχής του καυσίµου αυτού στο ενεργειακό µίγµα της ηλεκτροπαραγωγής εις βάρος του λιγνίτη. Εκτιµάται ότι η εφαρµογή του υπό θεώρηση µέτρου θα συµβάλλει στην εξοικονόµηση εκποµπών αερίων του θερµοκηπίου της τάξης των 3350 kn CO 2 -eq. Συστήµατα συµπαραγωγής µε φυσικό αέριο ΜέτροΗ3. Η διείσδυση του φυσικού αερίου στο ελληνικό ενεργειακό σύστηµα αναµένεται να αναδείξει σηµαντικές επενδυτικές ευκαιρίες εγκατάστασης συστηµάτων συµπαραγωγής ατµού και ηλεκτρισµού τόσο στη βιοµηχανία όσο και στον τριτογενή τοµέα. Ήδη στο ΣΑΕ εκτιµάται ότι η εγκατεστηµένη ισχύς των συστηµάτων αυτών θα φθάσει το 200 τα 84 ΜW. Στο πλαίσιο Σελ. 46/ 8

47 της παρούσας ανάλυσης θεωρείται η εγκατάσταση επιπλέον 4 MW τέτοιων συστηµάτων η οποία µπορεί να συµβάλλει στη µείωση των εκποµπών κατά 222 kn CO 2 -eq. [34] Πίνακας 2.4 : υναµικό εξοικονόµησης ενέργειας koe και µείωσης εκποµπών kn CO 2 -eq στην Ελλάδα για τα έτος 200 [34] Η υλοποίηση των µέτρων που παρουσιάζονται στον Πίνακα 2.4 δυναµικό µείωσης εκποµπών 82 Μ CO 2 -eq θεωρώντας την πλήρη εφαρµογή τους και µη λαµβάνοντας Σελ. 47/ 8

48 υπόψη τις συνέργιες υλοποίησής τους θα είχε ως αποτέλεσµα τον περιορισµό της αύξησης των εκποµπών των αερίων του θερµοκηπίου στο 9% σε σχέση µε τις εκποµπές του έτους βάσης. Από την πλευρά της ενέργειας οι τοµείς που εµφανίζουν το πλέον αξιόλογο δυναµικό µείωσης 64% περίπου του συνολικού δυναµικού των εκποµπών είναι ο οικιακός τριτογενής τοµέας και η παραγωγή ηλεκτρισµού στους οποίους και θα πρέπει να δοθεί ιδιαίτερη βαρύτητα στην προώθηση µέτρων µείωσης των εκποµπών. Η πλήρης υλοποίηση των σχεδιαζόµενων µέτρων περιορισµού των εκποµπών αερίων του θερµοκηπίου είναι εγχείρηµα µεγάλης δυσκολίας και τυχόν αποκλίσεις θα έχουν ως αποτέλεσµα τη µη επίτευξη των στόχων που τίθενται για την Ελλάδα από το Πρωτόκολλο του Κιότο. Εξάλλου η ταυτόχρονη υλοποίηση των σχεδιαζόµενων παρεµβάσεων θα οδηγήσει σε περιορισµό του δυναµικού µείωσης των εκποµπών περίπου κατά 20%. Θεωρώντας λοιπόν ένα ρεαλιστικό βαθµό υλοποίησης των προαναφερόµενων παρεµβάσεων της τάξης του 70% µε την εξαίρεση των µέτρων που αφορούν τις εκποµπές -gases και λαµβάνοντας υπόψη τις συνέργιες από την ταυτόχρονη υλοποίηση των διαφόρων µέτρων εκτιµάται ότι: Η συνολική µείωση των εκποµπών αερίων του θερµοκηπίου που είναι δυνατόν να επιτευχθεί ανέρχεται σε 23 M CO 2 -eq. Η αύξηση των εκποµπών το 200 σε σχέση µε το 990 εκτιµάται στα επίπεδα του 245% που καλύπτει τις απαιτήσεις που τίθενται στο πλαίσιο του Πρωτοκόλλου του Κιότο. [34] Στον Πίνακα και στο ιάγραµµα που ακολουθούν παρουσιάζεται αναλυτικότερα η εξέλιξη των εκποµπών αερίων του θερµοκηπίου στο χρονικό ορίζοντα του έτους 200 τόσο στη βάση του ΣΑΕ όσο και από τη συνδυασµένη εφαρµογή των προτεινόµενων παρεµβάσεων. Τονίζεται ακόµη ότι οι τάσεις εξέλιξης των εκποµπών αερίων του θερµοκηπίου από τον ενεργειακό τοµέα είναι σηµαντικά υψηλότερες σε σχέση µε το σύνολο των εκποµπών από όλους τους τοµείς. Στην πραγµατικότητα δηλαδή ο στόχος που έχει να επιτύχει η χώρα είναι ευκολότερος σε σύγκριση µε την περίπτωση που ο ίδιος περιορισµός αύξησης των εκποµπών αφορούσε µόνο τον ενεργειακό τοµέα. [34] Σελ. 48/ 8

49 Πίνακας 2.5 : Εξέλιξη εκποµπών αερίων του θερµοκηπίου σύµφωνα µε το ΣΑΕ και το σενάριο συνδυασµένης υλοποίησης των προτεινόµενων παρεµβάσεων σε k CO 2 -eq [34] ιάγραµµα 2.4 : Εξέλιξη των εκποµπών αερίων του θερµοκηπίου σύµφωνα µε το ΣΑΕ και µετά την υλοποίηση µέτρων περιορισµού τόσο στον ενεργειακό τοµέα όσο και στους λοιπούς τοµείς οικονοµικής δραστηριότητας [34] Το Εθνικό Σχέδιο Κατανοµής ικαιωµάτων Εκποµπών ΕΣΚ Ε βασίζεται στην παραδοχή ότι οι υφιστάµενες και προγραµµατισµένες πολιτικές και µέτρα που περιλαµβάνονται στο 2ο Εθνικό Πρόγραµµα για την Κλιµατική Αλλαγή και στοχεύουν στη µείωση των εκποµπών αερίων του θερµοκηπίου στους τοµείς που δεν εντάσσονται στην Οδηγία για την Εµπορία ικαιωµάτων Εκποµπών θα συνεχίσουν να υλοποιούνται έστω και µε κάποιες διαφοροποιήσεις τόσο ως προς το χρονισµό τους όσο και ως προς το επίπεδο διείσδυσης/ εφαρµογής τους. Συγκεκριµένα θεωρείται ότι σηµαντικές µειώσεις εκποµπών αερίων του θερµοκηπίου θα επιτευχθούν τελικά στον οικιακό-τριτογενή τοµέα στις µεταφορές και στους τοµείς της γεωργίας και των αποβλήτων καθώς και στους τοµείς των βιοµηχανικών διεργασιών κυρίως µέσω περιορισµού των εκποµπών -gases και της παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας µέσω της υλοποίησης πρόσθετων έργων ΑΠΕ. Σύµφωνα µε τα συµπεράσµατα της ανάλυσης που έγινε στο 2ο Εθνικό Πρόγραµµα η υλοποίηση των εν λόγω παρεµβάσεων είναι απαραίτητη Σελ. 49/ 8

50 προκειµένου να µειωθούν οι συνολικές εκποµπές αερίων του θερµοκηπίου και τελικά να επιτευχθούν οι στόχοι που τίθενται για την Ελλάδα µε το Πρωτόκολλο του Κιότο. Πολύ περισσότερο µάλιστα που το Εθνικό Πρόγραµµα δίνει προτεραιότητα και έµφαση στην επίτευξη των εν λόγω στόχων µε εγχώριες δράσεις χωρίς βέβαια να αποκλείεται η αξιοποίηση των Ευέλικτων Μηχανισµών του Πρωτοκόλλου του Κιότο. [20] Το σύνολο σχεδόν των θερµικών µονάδων παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας που λειτουργούν στη χώρα καλύπτεται από το σύστηµα εµπορίας δικαιωµάτων εκποµπών. Όπως όµως ήδη αναφέρθηκε προηγουµένως βασικό άξονας του 2ου Εθνικού Προγράµµατος αποτελεί η αξιοποίηση των ΑΠΕ στην ηλεκτροπαραγωγή. Η εγκατάσταση νέων µονάδων ΑΠΕ και κυρίως αιολικών και µικρών υδροηλεκτρικών εξελίσσεται αρκετά ικανοποιητικά και αναµένεται να συνεχισθεί µε αυξηµένους ρυθµούς τα επόµενα χρόνια. Ήδη το ΣΑΕ προβλέπει σηµαντική διείσδυση και αύξηση του µεριδίου των ΑΠΕ στον τοµέα της ηλεκτροπαραγωγής. εδοµένου όµως και του µεγάλου επενδυτικού ενδιαφέροντος για την εγκατάσταση πρόσθετων συστηµάτων ΑΠΕ σχεδιάζεται η ανάπτυξη πρόσθετων δράσεων προκειµένου να διευκολυνθεί περαιτέρω διείσδυση ΑΠΕ στο ηλεκτρικό σύστηµα π.χ. απλοποίηση των αδειοδοτικών διαδικασιών διασύνδεση των νησιών που έχουν ιδιαίτερα σηµαντικό αιολικό δυναµικό κλπ.. [20] Ο βασικός ενεργειακός σχεδιασµός της ΕΕ οργανώνεται µε βάση δύο βασικούς και εξίσου σηµαντικούς στόχους. Τη µείωση της ενεργειακής έντασης δηλαδή του ύψους της ενεργειακής κατανάλωσης που είναι απαραίτητη για την κάλυψη των ενεργειακών αναγκών της οικονοµίας και της κοινωνίας. Την αύξηση της συµµετοχής των Ανανεώσιµων Πηγών Ενέργειας στο ενεργειακό µίγµα σε 20% µέχρι το 2020 συµπεριλαµβανοµένου και στόχου 0% για τα βιοκαύσιµα. [35] Το ΚΑΠΕ συµµετέχει από το 2006 στο Συµβούλιο Εθνικής Ενεργειακής Στρατηγικής Σ.Ε.Ε.Σ το οποίο αποτελεί γνωµοδοτικό όργανο του Υπουργείου Ανάπτυξης για θέµατα που αφορούν στο µακροχρόνιο σχεδιασµό της ενεργειακής πολιτικής της χώρας και συνέβαλε στην επιτυχή υλοποίηση της µελετητικής εργασίας µε τη χρήση ενεργειακών µοντέλων που απαιτήθηκε για την εκπόνηση της ης Εθνικής Έκθεσης Ενεργειακού Σχεδιασµού της χώρας για λογαριασµό του ΥΠΑΝ και του ΣΕΕΣ. Επίσης συµµετέχει στις συνεδριάσεις της Συνόδου των ιευθυντών των Ερευνητικών Κέντρων που εποπτεύονται από τη Γενική Γραµµατεία Έρευνας. Επίκεντρο της νέας Ευρωπαϊκής Ενεργειακής πολιτικής είναι ο κύριος στρατηγικός ενεργειακός στόχος ότι η Ε.Ε. θα πρέπει να µειώσει τις εκποµπές των αερίων θερµοκηπίου κατά 20% µέχρι το 2020 σε σύγκριση µε τα επίπεδα του 990. Για την επίτευξη του Σελ. 50/ 8

51 κεντρικού στρατηγικού στόχου η Ευρωπαϊκή Επιτροπή προτείνει παράλληλα την επίτευξη τριών σχετιζόµενων στόχων µε ορίζοντα το 2020: βελτίωση της ενεργειακής απόδοσης κατά 20% αύξηση του ποσοστού διείσδυσης των ανανεώσιµων µορφών ενέργειας στο ενεργειακό µίγµα στο επίπεδο του 20% και αύξηση του ποσοστού των βιοκαυσίµων στις µεταφορές στο 0%. Σηµαντικότατο στοιχείο που διαφοροποιεί το παρόν πλαίσιο από προγενέστερα είναι το ότι οι στόχοι για τις ΑΠΕ 20% διείσδυση το 2020 και τα υγρά βιοκαύσιµα 0% είναι δεσµευτικού χαρακτήρα. Σηµειώνεται ότι το 20% της διείσδυσης των ΑΠΕ αφορά στο σύνολο των ενεργειακών χρήσεων ηλεκτρισµός θερµότητα και τις µεταφορές και ως εκ τούτου είναι ιδιαίτερα φιλόδοξος. Για την ηλεκτροπαραγωγή εκτιµάται ότι το επιθυµητό ποσοστό διείσδυσης των ΑΠΕ θα ξεπεράσει το 30%. Ο στρατηγικός στόχος και τα συγκεκριµένα µέτρα για την υλοποίησή του που περιγράφονται στο Σχέδιο ράσης αποτελούν τον πυρήνα της νέας ευρωπαϊκής ενεργειακής πολιτικής. [35] Ειδικότερα τα δέκα µέτρα του Ευρωπαϊκού Σχεδίου ράσης για την Ενέργεια είναι τα ακόλουθα: Καλύτερη λειτουργία της εσωτερικής αγοράς ενέργειας ιευκόλυνση των κρατών-µελών για ανάπτυξη αλληλεγγύης στην περίπτωση ενεργειακών κρίσεων ώστε να εξασφαλίζεται η ασφαλής τροφοδοσία µε πετρέλαιο φυσικό αέριο και ηλεκτρική ενέργεια Βελτίωση του κοινοτικού µηχανισµού εµπορίας εκποµπών αερίων του θερµοκηπίου ώστε να µετατραπεί σε πραγµατικό καταλύτη για τη µείωση εκποµπών CO 2 και τις επενδύσεις για καθαρή ενέργεια Ανάπτυξη προγράµµατος εξοικονόµησης ενέργειας σε ευρωπαϊκό εθνικό και διεθνές επίπεδο Αύξηση της χρήσης των ανανεώσιµων πηγών ενέργειας Ανάπτυξη ευρωπαϊκού στρατηγικού σχεδίου ενεργειακών τεχνολογιών Ανάπτυξη τεχνολογιών µετατροπής ορυκτών καυσίµων µε χαµηλές εκποµπές CO 2 Ανάπτυξη θεµάτων ασφάλειας και προστασίας από τη χρήση της πυρηνικής ενέργειας Συµφωνία για µία διεθνή ενεργειακή πολιτική µε κοινούς στόχους όπου θα ακολουθήσουν όλα τα κράτη µέλη Βελτίωση της κατανόησης των ενεργειακών θεµάτων από τους ευρωπαίους πολίτεςκαταναλωτές. [35] Για τις εκποµπές αερίων του θερµοκηπίου θα ισχύσει σε ευρωπαϊκό επίπεδο µείωση κατά 20% σε σχέση µε τα επίπεδα του 990 για όλους τους κλάδους δραστηριότητας. Η διαχείριση του περιορισµού των εκποµπών γίνεται σε δύο επίπεδα. Στο επίπεδο των εγκαταστάσεων που υπάγονται στο σύστηµα εµπορίας εκποµπών και στις εκποµπές εκτός συστήµατος εµπορίας. Οι επιτρεπόµενες εκποµπές που ανήκουν στο σύστηµα εµπορίας θα ξεκινούν από τον µέσο Σελ. 5/ 8

52 όρο της περιόδου και θα βαίνουν µειούµενες κατά 74 % το χρόνο µέχρι το Παράλληλα θα πρέπει να µειωθούν και οι εκποµπές εκτός συστήµατος εµπορίας που για την Ελλάδα η µείωση θα είναι κατά 4%. Ο Εθνικός στόχος περιορισµού των εκποµπών για το 2020 είναι το άθροισµα των επί µέρους απαιτούµενων περιορισµών εντός και εκτός εµπορίας. Από τις εγκαταστάσεις που υπάγονται στο Σύστηµα Εµπορίας Εκποµπών οι Σταθµοί ηλεκτροπαραγωγής θα αγοράζουν όλα τα δικαιώµατα εκποµπών από δηµοπρασία ενώ οι άλλες εγκαταστάσεις θα λαµβάνουν και δωρεάν δικαιώµατα πλην όµως µειούµενα µεταξύ Οι εγκαταστάσεις που υπάγονται στο σύστηµα εκποµπών θα µπορούν να προµηθεύονται και άδειες εκποµπών που προέρχονται από τη συµµετοχή τους στους λεγόµενους Μηχανισµούς Καθαρής Ανάπτυξης. Τέλος οι χώρες µέλη θα δηµοπρατούν δικαιώµατα εκποµπών αντίστοιχα µε το 90% του µεριδίου που είχαν το 2005 στο Ευρωπαϊκό Σύστηµα Εµπορίας Εκποµπών. Μέρος των εσόδων από τα δηµοπρατούµενα δικαιώµατα θα πρέπει να χρησιµοποιηθεί για την υποστήριξη επενδύσεων ΑΠΕ και Εξοικονόµησης Ενέργειας. Η εγκατεστηµένη ισχύς παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας από ΑΠΕ εξαιρουµένων των υδροηλεκτρικών σταθµών άνω των 0MW ήταν.725 MW στο τέλος του 2007 µε σταθερά αυξανόµενη εξέλιξη να έχουν τα αιολικά τα µικρά υδροηλεκτρικά και η βιοµάζα. [35] ιάγραµµα 2.5 : Εξέλιξη εγκατεστηµένης ισχύος ΑΠΕ χωρίς µεγάλα υδροηλεκτρικά [35] Σελ. 52/ 8

53 Πίνακας 2.6 : Ισχύς Παραγωγής Ηλεκτρικής Ενέργειας MW Επιφάνεια Ηλιακών Συλλεκτών και Βιοκαύσιµα [35] Ειδικότερα από µόλις MW συνολικής ισχύος των αιολικών πάρκων το 990 στο τέλος του 2007 λειτουργούσαν Αιολικά πάρκα συνολικής ισχύος 846 MW. Τα µικρά υδροηλεκτρικά έφθασαν τα 32 MW στο τέλος του 2007 από τα 43 MW της ΕΗ το 997. Τέλος οι εγκαταστάσεις ηλεκτροπαραγωγής από βιοαέριο ΧΥΤΑ στην Θεσσαλονίκη επεκτάθηκαν κατά 5MW και συµπαραγωγής από βιοαέριο λυµάτων στα Λιόσια κατά 97MW ανεβάζοντας έτσι το σύνολο ηλεκτρικής ισχύος µαζί µε την Ψυτάλλεια σε 29 και 0 MW αντίστοιχα. Η ακαθάριστη παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας από ΑΠΕ το 2007 έφθασε τις 54 TWh περίπου και προήλθε κατά 63% από υδροηλεκτρικούς σταθµούς GWh κατά 34% από αιολικά πάρκα.88 GWh 60 GWh 3% παρήχθησαν από βιοαέριο ενώ υπήρχε και µία µικρή παραγωγή από φωτοβολταϊκούς σταθµούς. Η ακαθάριστη κατανάλωση ηλεκτρικής ενέργειας την ίδια χρονιά ήταν 635 TWh. Για το 2007 η συνολική πρωτογενής παραγωγή θερµότητας ήταν της τάξης των TJ προερχόµενη κυρίως από τη βιοµάζα και σε µικρότερο ποσοστό από την ηλιακή ενέργεια και το βιοαέριο αντίστοιχα. [35] Σελ. 53/ 8

54 Πίνακας 2.7 : Μικτή Παραγωγή Ηλεκτρικής Ενέργειας GWh [35] ιάγραµµα 2.6 : Παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας από ΑΠΕ χωρίς µεγάλα υδροηλεκτρικά [35] Η συνολική συνεισφορά των ΑΠΕ αν αφαιρέσει κανείς τη βιοµάζα στον οικιακό τοµέα και τα µεγάλα υδροηλεκτρικά παρουσιάζει σταδιακή ανοδική πορεία λόγω των µέτρων οικονοµικής υποστήριξης. εδοµένης πάντως της αύξησης της ζήτησης ενέργειας και της συνεχόµενης αύξησης της ακαθάριστης εγχώριας κατανάλωσης το ποσοστό αυτό δεν φαίνεται να µεταβάλλεται. Τα στατιστικά στοιχεία των τελευταίων ετών παρουσιάζουν διακύµανση του ποσοστού συµµετοχής των ΑΠΕ στην ηλεκτροπαραγωγή 6-2% η οποία οφείλεται κυρίως στη µεταβλητότητα της λειτουργίας των µεγάλων υδροηλεκτρικών σταθµών που εξαρτάται από το επίπεδο των υδατικών αποθεµάτων ενώ οι συµβατικές ΑΠΕ έχουν µία σταθερά αυξανόµενη συµµετοχή που έφθασε το 36% το Σηµειώνεται ότι το 72% του 2007 δεν είναι απόλυτα αντιπροσωπευτικό για τους εξής λόγους: Σελ. 54/ 8

55 Τα µεγάλα υδροηλεκτρικά στην Ελλάδα είναι σχεδόν αποκλειστικά τύπου φράγµατος χρησιµοποιούνται κυρίως για φορτία αιχµής και η παραγωγή τους εξαρτάται από τη διαθεσιµότητα υδάτων στα φράγµατα. Το ποσοστό 72% αντιστοιχεί σε µειωµένη χρήση των µεγάλων υδροηλεκτρικών δεδοµένου ότι το 2007 ήταν χρονιά κακής υδραυλικότητας. [35] Πίνακας 2.8 : % Συµµετοχή των ΑΠΕ στην Ηλεκτροπαραγωγή GWh [35] Είναι προφανές ότι τα προτεινόµενα µέτρα πέρα από τη µείωση των εκποµπών CO 2 θα συµβάλλουν ταυτόχρονα στη µείωση και άλλων ρυπαντικών φορτίων που εκλύονται από τις δραστηριότητες κυρίως του ενεργειακού τοµέα. Με την υλοποίησή τους λοιπόν αναµένεται να επιτευχθεί σηµαντική βελτίωση της ποιότητας ζωής και αναβάθµιση του φυσικού και ανθρωπογενούς περιβάλλοντος. Βέβαια οι µεταβολές αυτές αφορούν κυρίως µη εµπορεύσιµα-περιβαλλοντικά αγαθά π.χ. ανθρώπινη υγεία διατήρηση βιοποικιλότητας ποιότητα οικοσυστηµάτων κλπ. τα οποία είναι πολύ δύσκολο να αποτιµηθούν οικονοµικά και συνιστούν εξωτερικό κόστος όταν δεν λαµβάνονται υπόψη κατά την οικονοµική αξιολόγηση των σχεδιαζόµενων παρεµβάσεων και εποµένως κατά τη λήψη των αποφάσεων. Στο πλαίσιο του παρόντος έργου επιχειρήθηκε η οικονοµική αποτίµηση των θετικών περιβαλλοντικών επιδράσεων από τις σχεδιαζόµενες επεµβάσεις στη βάση των αποτελεσµάτων πρόσφατων και διεθνώς αναγνωρισµένων ερευνητικών εργασιών που αξιοποιούν µεθοδολογίες και τεχνικές της νεοκλασικής οικονοµικής θεωρίας της ευηµερίας. Πιο συγκεκριµένα για κάθε σχεδιαζόµενη παρέµβαση υπολογίσθηκε το αναµενόµενο Σελ. 55/ 8

56 εξωτερικό-περιβαλλοντικό όφελος που αντικατοπτρίζει το οικονοµικό µέγεθος των περιβαλλοντικών ωφελειών που θα επιφέρει το εν λόγω µέτρο. Οι παράµετροι οι οποίες ελήφθησαν υπόψη για τον υπολογισµό αυτών των εξωτερικών ωφελειών εντοπίζονται στα µειωµένα επεισόδια θνησιµότητας/ νοσηρότητας από τον περιορισµό της ατµοσφαιρικής ρύπανσης σε διαφοροποιήσεις της ποιότητας των οικοσυστηµάτων και των υδάτινων πόρων σε µεταβολές της επίδρασης της αέριας ρύπανσης σε αγροτικές καλλιέργειες δασικά οικοσυστήµατα και υλικά κτιρίων-κατασκευών σε ωφέλειες από την επιβράδυνση του φαινοµένου της κλιµατικής µεταβολής κλπ. Παρά την αβεβαιότητα που εν γένει χαρακτηρίζει τέτοιες εκτιµήσεις προέκυψε ότι τα περιβαλλοντικά οφέλη από την υλοποίηση των υπό θεώρηση µέτρων ανέρχονται σε περίπου 802 εκατοµ.$ ετησίως. Τα εξωτερικά αυτά οφέλη αν και δεν συνιστούν καθαρές χρηµατορροές εντούτοις αποτελούν µέτρο των ευρύτερων θετικών επιδράσεων που θα επιφέρουν τα σχεδιαζόµενα µέτρα στο κοινωνικό σύνολο και εποµένως θα πρέπει να λαµβάνονται υπόψη κατά τις εκπονούµενες αναλύσεις κόστους/ οφέλους για την αξιολόγησή τους και τον καθορισµό προτεραιοτήτων. Η ενσωµάτωσή τους άλλωστε στη διαδικασία λήψης των αποφάσεων θα µπορούσε να συµβάλλει στην άµβλυνση των αστοχιών του µηχανισµού της αγοράς που καταγράφονται σήµερα στον ενεργειακό τοµέα µε την ουσιαστική επιχορήγηση ρυπογόνων καυσίµων. [34] Επίσης αξίζει να σηµειωθεί ότι το Ινστιτούτο Ενέργειας Νοτιοανατολικής Ευρώπης ΙΕΝΕ θεωρώντας ότι το θέµα της επίτευξης των στόχων για την Κλιµατική Αλλαγή και τις ΑΠΕ στην Ελλάδα εντός µίας δεκαετίας είναι ζωτικής σηµασίας για το ενεργειακό σύστηµα και το περιβάλλον και πρέπει να αποτελέσει άξονα της δράσης του για τα επόµενα χρόνια προσφέρει πολύ σηµαντικές υπηρεσίες σε όλους τους φορείς ώστε να εξελιχθεί µε επιτυχία και αποτελεσµατικότητα η προσαρµογή του ελληνικού ενεργειακού συστήµατος. Οι υπηρεσίες αυτές περιλαµβάνουν: Ανάδειξη του θέµατος και της σηµασίας του στην κοινή γνώµη Οργάνωση διαλόγου µεταξύ ειδικών και φορέων για επιµέρους δράσεις και πολιτικές που απαιτούνται για την προσαρµογή Επικοινωνία µεταξύ φορέων και κοινής γνώµης σε εθνικό ή σε τοπικό επίπεδο σε επιµέρους δράσεις και πολιτικές Μελέτη και πληροφόρηση τέτοιων δράσεων και πολιτικών Συγκέντρωση και ανάδειξη αποτελεσµάτων έρευνας και µελετών από ειδικούς επιστήµονες σχετικά µε τις νέες τεχνολογίες Ενδεικτικά αναφέρονται κατωτέρω επιµέρους δράσεις και πολιτικές οι οποίες αξίζει να αποτελέσουν αντικείµενο διαλόγου πληροφόρησης και µελέτης. Εξοικονόµηση ενέργειας στα κτίρια και τις οικίες Σελ. 56/ 8

57 Ενεργειακά πιστοποιητικά κτιρίων. Ενεργειακή Επιθεώρηση. ηµιουργία συστήµατος και αγοράς λευκών πιστοποιητικών. Προδιαγραφές για συσκευές και τεχνολογίες που χρησιµοποιούνται εντός κτιρίων. Εφαρµογή και ενσωµάτωση τεχνολογιών ΑΠΕ π.χ. ηλιακά θερµικά φωτοβολταϊκά για εξοικονόµηση ενέργειας και παραγωγής της εντός κτιρίων και οικιών. Εκπαίδευση αρχιτεκτόνων και µηχανικών για τη σχεδίαση και κατασκευή βιοκλιµατικών κτιρίων και τη µετατροπή υπαρχόντων µε γνώµονα την εξοικονόµηση ενέργειας. Προώθηση κατασκευής πιλοτικών «ηλιακών» κτιρίων σε διάφορες κλιµατικές ζώνες της χώρας. Ενεργειακή συµπεριφορά καταναλωτών. Οικονοµικοί και πιστωτικοί µηχανισµοί διευκόλυνσης των επενδύσεων σε εξοικονόµηση ενέργειας και σε ΑΠΕ µεγάλης διασποράς. Εξοικονόµηση ενέργειας στις µεταφορές Μέτρα και επενδύσεις για µεγαλύτερη χρήση των δηµοσίων µεταφορών. Φορολογία αυτοκινήτων µε βάση τις εκποµπές διοξειδίου του άνθρακα. Προώθηση υβριδικών οχηµάτων. Πρόγραµµα εξυγίανσης βελτίωσης και επέκτασης µέσων µεταφοράς σταθερής τροχιάς και υποκατάσταση εγχώριων οδικών µεταφορών στη µεταφορά εµπορευµάτων. Ήπια συστήµατα µεταφοράς στα κέντρα πόλεων πεζόδροµοι ποδήλατα κλπ.. Έργα µεγάλης κλίµακας ΑΠΕ στον ηλεκτρικό τοµέα Ανάπτυξη αιολικών πάρκων µεγάλης κλίµακας και πολιτικές για την ταχεία ανάπτυξή τους. Ανάπτυξη αιολικών στη θάλασσα. ιασύνδεση των νησιών µε το ηπειρωτικό σύστηµα και ανάπτυξη ΑΠΕ στα νησιά µε πολλαπλές εφαρµογές π.χ. συνδυασµός µε αντλιοταµιευτήρες µε αφαλάτωση κλπ.. ηµιουργία µεγάλων ηλιακών θερµικών και φωτοβολταϊκών µονάδων σε συνδυασµό µε την ανάπτυξη του δικτύου. Πρόγραµµα για τη γεωθερµία υψηλής ενθαλπίας. Μικρά και µεσαία υδροηλεκτρικά. Πρόγραµµα συµπαραγωγής µε ήπιες και καθαρότερες ενεργειακές µορφές Επέκταση της πολιτικής υποστήριξης της συµπαραγωγής µε προτεραιότητα και εγγύηση απορρόφησης της παραγόµενης ενέργειας. Προώθηση και ενίσχυση έργων αποδοτικής διανοµής θερµότητας από συµπαραγωγή σε πόλεις και βιοτεχνικά ή βιοµηχανικά πάρκα. Συµπαραγωγή για θερµοκήπια και προώθηση της χρήσης γεωθερµίας χαµηλής ενθαλπίας. ιευκόλυνση της µικρής συµπαραγωγής σε πόλεις µεγάλα κτίρια νοσοκοµεία κλπ. Βιοµάζα και ενεργειακή αξιοποίηση αποβλήτων Πρόγραµµα µεγάλης δράσης στον γεωργικό τοµέα µε σκοπό τη συγκέντρωση και αξιοποίηση γεωργικών και υλοτοµικών αποβλήτων για ενεργειακούς σκοπούς. Παραγωγή και διάθεση υγρών βιοκαυσίµων στην Ελλάδα αλλά και στις χώρες της ΝΑ Ευρώπης. Προώθηση ενεργειακών καλλιεργειών µεγάλης κλίµακας. Ενίσχυση ελληνικών εργοστασίων pelles. Προώθηση τεχνολογιών δεύτερης γενιάς για βιοκαύσιµα. Προδιαγραφές και πολιτικές για την αξιοποίηση αποβλήτων για ενεργειακούς σκοπούς RDF καύση σκουπιδιών αέριο χωµατερών αέριο βιολογικών καθαρισµών κλπ.. Προώθηση της καύσης βιοµάζας σε Σελ. 57/ 8

58 συνδυασµό µε συµβατικά καύσιµα σε µεγάλους λέβητες ή κλιβάνους ηλεκτροπαραγωγής και µεγάλης βιοµηχανίας. Προσαρµογή των κανόνων της Αγοράς Ηλεκτρισµού και του Συστήµατος Μεταφοράς και ιανοµής Ενσωµάτωση του κόστους αγοράς δικαιωµάτων εκποµπής στην Ηµερήσια Αγορά. Κανόνες για λειτουργία της αγοράς όταν οι ΑΠΕ και η συµπαραγωγή θα έχουν υψηλό ποσοστό στην ηλεκτροπαραγωγή. Εφαρµογή κανόνων υγιούς ανταγωνισµού. Θέµατα εισαγωγών και εξαγωγών ηλεκτρικής ενέργειας υπό το πρίσµα της µείωσης των εκποµπών και µείωσης των τιµών ηλεκτρικής ενέργειας. Πληροφόρηση και διάλογος για πολιτικές αντιστάθµισης των επιπτώσεων π.χ. σε ευπαθείς κατηγορίες καταναλωτών από τις υψηλές τιµές ηλεκτρικής ενέργειας. Επενδύσεις στο σύστηµα µεταφοράς και διανοµής για απορρόφηση ενέργειας από ΑΠΕ και συµπαραγωγή σε µεγάλη κλίµακα. Καθαρές τεχνολογίες στερεών καυσίµων Προώθηση µακροχρόνιας πολιτικής για τεχνολογίες δέσµευσης και αποθήκευσης διοξειδίου του άνθρακα από καύση στερεών καυσίµων για ηλεκτροπαραγωγή. ιερεύνηση εφαρµογών τεχνολογίας CCS σε λιγνιτικούς σταθµούς στη Βόρεια Ελλάδα και λεπτοµερείς τεχνοοικονοµικές µελέτες. Πυρηνική ενέργεια ιάλογος σχετικά µε την πυρηνική ενέργεια στην Ευρύτερη περιοχή της Νοτιοανατολικής Ευρώπης. Ασφάλεια εφοδιασµού και τιµές από συµβατικά καύσιµα Ο ασφαλής και οικονοµικός εφοδιασµός της χώρας σε υδρογονάνθρακες ιδίως σε φυσικό αέριο θα παραµείνει καίριας σηµασίας για την επόµενη δεκαετία τουλάχιστον. Το φυσικό αέριο θα παίξει σηµαντικό ρόλο κατά τη µεταβατική αυτή περίοδο. Τίθενται ζητήµατα πολλαπλής προµήθειας οικονοµικής εξισορρόπησης φορτίων τιµολογίων και ανταγωνισµού. Με δεδοµένο τις υψηλές διεθνείς τιµές πετρελαίου και τα τεράστια ποσά που πληρώνει κάθε χρόνο η χώρα για την προµήθεια πετρελαίου υπερβαίνουν το 50% του Α.Ε.Π. και το γεγονός ότι έχουν εντοπισθεί αξιόλογα κοιτάσµατα υδρογονανθράκων στον Ελληνικό χώρο είναι επιτακτική η ανάγκη για την ανάπτυξη του εγχώριου δυναµικού. Η αξιοποίηση εγχώριων κοιτασµάτων υδρογονανθράκων αναµένεται ότι θα ενισχύσει περαιτέρω την ενεργειακή ασφάλεια της χώρας σε µία περίοδο έντονων διεθνών ανακατατάξεων και κλιµακούµενης αβεβαιότητας. Γενικότερη αναπτυξιακή πολιτική µε βάση την ενέργεια Ανάπτυξη εγχώριας βιοµηχανίας για νέες τεχνολογίες ΑΠΕ και εξοικονόµησης. Προώθηση της «πράσινης» απασχόλησης. Η ελληνική βιοµηχανία και γεωργία για τη βιοµάζα. ιαχειριστική οργάνωση ενεργειακών συστηµάτων µικρής κλίµακας µε πολλούς καταναλωτές. Χρηµατοπιστωτικά εργαλεία και νέα τραπεζικά προϊόντα. [36] Σελ. 58/ 8

59 2.8. ΕΣΜΕΥΣΗ ΚΑΙ ΑΠΟΘΗΚΕΥΣΗ CO 2 έσµευση και αποθήκευση του CO 2 Carbon Capure and Sorage-CCS νοείται η δέσµευση του CO 2 που προκύπτει από την καύση ορυκτών καυσίµων για την παραγωγή ενέργειας ή από την επεξεργασία τους όπως στην επεξεργασία φυσικού αερίου. Μπορεί να εφαρµοστεί και στην περίπτωση χρήσης καυσίµων που περιέχουν βιοµάζα και σε συγκεκριµένες βιοµηχανικές διαδικασίες όπως η παραγωγή υδρογόνου αµµωνίας σιδήρου χάλυβα και τσιµέντου. Η δέσµευση του CO 2 εµπεριέχει και το διαχωρισµό από κάποια άλλα αέρια π.χ άζωτο ή υδρατµοί. Το CO 2 πρέπει επίσης να µεταφερθεί σε χώρο αποθήκευσης όπου θα κρατηθεί µακριά από την ατµόσφαιρα για µεγάλο διάστηµα. Για να έχουµε σηµαντικό όφελος θα πρέπει και ο ταµιευτήρας να είναι µεγάλος σε σχέση µε τις ετήσιες εκποµπές. Η δέσµευση και αποθήκευση CO 2 είναι µια τεχνικά εφικτή µέθοδος µεγάλης µείωσης των εκποµπών CO 2 από πηγές όπως αυτές που αναφέρθηκαν. Αν και µπορεί να εφαρµοστεί µε τη χρήση ήδη γνωστών τεχνολογιών ο πιθανός ρόλος της στην αντιµετώπιση των κλιµατικών αλλαγών δεν αναγνωρίστηκε τόσο νωρίς όσο άλλες εναλλακτικές. [8] [37] Οι περιοχές στις οποίες έχουµε τη σηµαντικότερη παραγωγή CO 2 και τα πιθανά µέρη όπου είναι δυνατή η αποθήκευση του CO 2 φαίνονται στην επόµενη εικόνα. Εικόνα 2.8 : Περιοχές σηµαντικότερης παραγωγής CO 2 / πιθανά µέρη αποθήκευσης CO 2 [8] [37] Η δέσµευση του CO 2 µπορεί να γίνει µε τέσσερις τρόπους. έσµευση από βιοµηχανικές διεργασίες πριν την καύση µετά την καύση και καύση οξυγόνου - καυσίµου. Μια απλή περιγραφή είναι αυτή της εικόνας που ακολουθεί. [8] [37] Σελ. 59/ 8

60 Εικόνα 2.9 : Περιγραφή δέσµευσης CO 2 [8] [37] Το CO 2 δεσµεύεται σε διάφορες βιοµηχανικές διεργασίες εδώ και 80 χρόνια περίπου αλλά στις περισσότερες περιπτώσεις απελευθερωνόταν στην ατµόσφαιρα αφού δεν υπήρχε κίνητρο ή απαίτηση για την αποθήκευσή του. Τέτοια παραδείγµατα είναι ο καθαρισµός φυσικού αερίου και η παραγωγή synhess gas που περιέχει και υδρογόνο για την παρασκευή αµµωνίας αλκοολών και συνθετικών υγρών καυσίµων. Οι πιο πολλές από αυτές τις τεχνικές είναι ίδιες µε τεχνικές δέσµευσης πριν την καύση. Αντίθετα περιπτώσεις όπου δε γίνεται δέσµευση CO 2 ενώ θα µπορούσε είναι η παραγωγή τσιµέντου χάλυβα και διαδικασίες ζύµωσης τροφίµων και ποτών. Εδώ θα µπορούσαν να χρησιµοποιηθούν διάφορες µέθοδοι. Η δέσµευση CO 2 από τα καυσαέρια που προκύπτουν από την καύση ορυκτών καυσίµων και βιοµάζας είναι η δέσµευση CO 2 µετά την καύση. Αντί να απελευθερωθούν απευθείας στην ατµόσφαιρα τα καυσαέρια περνούν από εξοπλισµό που κατακρατά τη µεγαλύτερη ποσότητα CO 2 το οποίο κατόπιν διοχετεύεται σε δεξαµενή αποθήκευσης και τα υπόλοιπα καυσαέρια απελευθερώνονται στην ατµόσφαιρα. Η πιο κοινή και ανεπτυγµένη διαδικασία διαχωρισµού είναι αυτή της χηµικής προσρόφησης. Εκτός από τις βιοµηχανικές εφαρµογές οι µονάδες παραγωγής ενέργειας που χρησιµοποιούν πετρέλαιο άνθρακα και φυσικό αέριο όπου µπορεί να εφαρµοστεί η µέθοδος είναι ένα µεγάλο µέρος της παγκόσµιας εγκατεστηµένης ισχύος 226GW - Inernaonal Energy Agency WEO Στην καύση οξυγόνου-καυσίµου χρησιµοποιείται σχεδόν καθαρό οξυγόνο αντί αέρα οπότε τα καυσαέρια αποτελούνται κυρίως από CO 2 και υδρατµούς. Αν η καύση γίνει µε καθαρό οξυγόνο η θερµοκρασία της φλόγας είναι υπερβολικά υψηλή αλλά αυτό µπορεί να µετριαστεί µε την ανακύκλωση των καυσαερίων. Το οξυγόνο παρασκευάζεται µε κρυογενική διαχώριση Σελ. 60/ 8

61 του αέρα ενώ αναπτύσσονται και νέες µέθοδοι παροχής του όπως µεµβράνες και κύκλοι χηµικής ανάδρασης. Οι πιθανές εφαρµογές του είναι στις µονάδες που αναφέρθηκαν προηγουµένως. Ένα ακόµα πλεονέκτηµα της µεθόδου αυτής είναι ότι µε το διαχωρισµό και τη χρήση µόνο του οξυγόνου από τον αέρα δε σχηµατίζονται οξείδια του αζώτου αφού πλέον δεν καίγεται τα οποία αποτελούν επίσης ρυπαντές της ατµόσφαιρας. Η πριν την καύση δέσµευση είναι η διαδικασία όπου το καύσιµο αντιδρά µε οξυγόνο ή αέρα ή/ και ατµό για την παραγωγή ενός αερίου synhec gas - syngas που αποτελείται κυρίως από CO και υδρατµούς. To CO αντιδρά µε ατµό σε ένα καταλυτικό αντιδραστήρα για να δώσει περισσότερο CO 2 και υδρογόνο. Το CO 2 κατόπιν διαχωρίζεται συνήθως µε φυσική ή χηµική απορρόφηση οπότε έχουµε ένα αέριο καύσιµο πλούσιο σε υδρογόνο που µπορεί να χρησιµοποιηθεί σε πολλές εφαρµογές όπως λέβητες φούρνοι αεριοστρόβιλοι µηχανές και κυψέλες καυσίµου. Αυτά τα συστήµατα θεωρούνται στρατηγικής σηµασίας. Οι µονάδες ολοκληρωµένου κύκλου συνδυασµένης αεριοποίησης IGCC όπου θα µπορούσε πιο εύκολα να χρησιµοποιηθεί η µέθοδος αποτελούν µόλις το 0% της παγκόσµια εγκατεστηµένης ισχύος 379 GW - Inernaonal Energy Agency WEO Άλλες µονάδες όπου µπορεί να χρησιµοποιηθεί η µέθοδος αυτή αυξάνουν την ισχύ που µπορεί να παραχθεί µε αυτό τον τρόπο. Η εφαρµογή όλων των παραπάνω διαδικασιών δυστυχώς επιβαρύνει κατά ένα µέρος την απόδοση της παραγωγής ενέργειας. Κι αυτό γιατί οι διαδικασίες αυτές χρειάζονται µε τη σειρά τους ενέργεια για να τροφοδοτηθούν. Η επιβάρυνση ποικίλει ανάλογα µε τη µέθοδο και το είδος της µονάδας στην οποία εφαρµόζεται. Αποθήκευση CO 2 λοιπόν είναι η διοχέτευσή του σε γεωλογικές κοιλότητες ή η δέσµευσή του από κατάλληλα γεωλογικά πετρώµατα και από τον ωκεανό. Γεωλογικές κοιλότητες είναι πεδία εξόρυξης πετρελαίου ή φυσικού αερίου των οποίων η γεωλογία είναι γνωστή και αποδεδειγµένα µπορούν να λειτουργήσουν σαν ταµιευτήρες. Το CO 2 µπορεί και να κατακρατηθεί από κάποια πετρώµατα υπό συγκεκριµένες συνθήκες. Επίσης το CO 2 µπορεί να απελευθερωθεί µέσα στον ωκεανό σε µεγάλο βάθος. Η µέθοδος αυτή δεν προσφέρει πάντα µόνιµη δέσµευση. Μπορεί να είναι µακροχρόνια ανάλογα µε το βάθος µπορεί να είναι εκατονταετίες ή µόνιµη αν γίνει υπό ορισµένες συνθήκες µετέχοντας στον κύκλο του άνθρακα. Οι γεωλογικές κοιλότητες µπορεί να είναι εξαντληµένα πεδία εξόρυξης στα οποία µπορεί απλά να διοχετευθεί το CO 2 και να αποθηκευτεί. Άλλα µπορεί να είναι κοντά στο τέλος της χρήσης τους. Σε πολλές περιπτώσεις η µέθοδος αυτή αυξάνει το χρόνο στον οποίο είναι οικονοµικά αποδοτική η εξόρυξη. Στην περίπτωση του πετρελαίου η παροχή CO 2 µειώνει το ιξώδες του και αυξάνει την πίεση µέσα στο πεδίο και γίνεται ευκολότερη η περαιτέρω άντληση. Όταν η εξόρυξη αφορά φυσικό αέριο η διοχέτευση CO 2 αυξάνει την πίεση άρα και τη συγκέντρωση του φυσικού αερίου. Τέλος υπάρχουν οι περιπτώσεις όπου υπάρχουν στη γη µη εκµεταλλεύσιµα κοιτάσµατα άνθρακα οπότε η τροφοδοσία του κοιτάσµατος µε CO 2 Σελ. 6/ 8

62 δηµιουργεί µεθάνιο το οποίο µπορεί κατόπιν να αντληθεί και να χρησιµοποιηθεί για την παραγωγή ενέργειας. Αυτού του είδους οι ενέργειες είναι ήδη γνωστές και εφαρµόζονται υπό συνθήκες από τη βιοµηχανία. Παραδείγµατα φαίνονται σχηµατικά στις παρακάτω εικόνες. [8] [37] Εικόνα 2.0 : Παραδείγµατα δέσµευσης/ αποθήκευσης CO 2 [8] [37] Τα γεωλογικά πετρώµατα που µπορούν να δεσµεύσουν CO 2 είναι πορώδη όπως ο ψαµµίτης βρίσκονται σε βάθη µεγαλύτερα των 000 µέτρων στη γη ή και κάτω από τον βυθό της θάλασσας και καλύπτονται από ένα στρώµα αδιαπέρατου πετρώµατος που εξασφαλίζει την παραµονή του CO 2 κάτω από την επιφάνεια. Εκεί το CO 2 κατακρατείται όπως ένα σφουγγάρι κατακρατά αέρα. Τα πετρώµατα αυτά µπορεί να έχουν απορροφήσει αλµυρό νερό πολύ πιο αλµυρό από αυτό της θάλασσας αλλά το CO 2 έχει την τάση να αντικαθιστά το αλµυρό νερό στους πόρους των πετρωµάτων και να δεσµεύεται εκεί µόνιµα. Επίσης όταν το CO 2 διαλύεται σε θαλασσινό νερό είναι ασθενώς όξινο και δηµιουργεί στην επιφάνεια των πετρωµάτων νέα ορυκτά όπου φυσικά µένει δεσµευµένο. Η δέσµευση του CO 2 στο νερό των ωκεανών είναι µέρος του κύκλου του άνθρακα. Είναι µια αργή φυσική διαδικασία που µπορεί να καθυστερήσει την επανείσοδο του CO 2 στην ατµόσφαιρα µέχρι και 000 χρόνια. Ένας τρόπος µε τον οποίο µπορεί να γίνει αυτό είναι να Σελ. 62/ 8

63 υπάρχει σε ένα σηµείο ένας αγωγός που θα τροφοδοτείται είτε από τις µονάδες παραγωγής είτε από µια θαλάσσια πλατφόρµα είτε από ένα πλοίο και θα απελευθερώνει το CO 2 σε ένα βάθος κάποιων χιλιοµέτρων. Το ίδιο µπορεί να γίνει και µε πολλούς µικρότερους αγωγούς για να µειωθούν οι επιδράσεις στο θαλάσσιο περιβάλλον. Μια ακόµη µέθοδος είναι η ρίψη κοµµατιών στερεοποιηµένου CO 2 οι οποίοι µπορούν να βυθιστούν και η διάλυσή τους θα είναι πιο αργή. Η απελευθέρωση µπορεί να γίνει είτε σε αέρια µορφή είτε σε συµπιεσµένη οπότε το CO 2 βρίσκεται σε υγρή κατάσταση. Οι περιβαλλοντικές επιδράσεις της αποθήκευσης του CO 2 είναι κάτι που πρέπει να µελετηθεί. Η παρουσία CO 2 στο νερό αυξάνει την τιµή του ph. Έχει αποδειχθεί ότι οι θαλάσσιοι οργανισµοί είναι ευαίσθητοι κάποιοι πιο πολύ από άλλους στις αλλαγές αυτές. Το πόσο ευάλωτοι είναι εξαρτάται και από το είδος της µετανάστευσης του κάθε οργανισµού υπάρχουν αυτοί που κινούνται κάθετα οπότε θα είναι αναγκασµένοι να περάσουν µέσα από µια περιοχή µε αυξηµένη ποσότητα CO 2 χωρίς εναλλακτική. Επίσης το συµπιεσµένο CO 2 σε υγρή µορφή είναι πιο βαρύ από το νερό και κατακάθεται στον πυθµένα οπότε οι οργανισµοί που ζουν αποκλειστικά εκεί δε θα µπορούν να επιζήσουν. Το µέγεθος λοιπόν της αλλαγής και το εύρος της περιοχής στην οποία θα είναι αισθητή πρέπει να αναλυθούν. Μια εναλλακτική για το µέλλον είναι και ο ωκεανικός εµπλουτισµός. Αντί να προσπαθούµε απλά να αποµακρύνουµε το CO 2 από την ατµόσφαιρα θα µπορούσαµε να το χρησιµοποιήσουµε για να εµπλουτίσουµε το νερό των ωκεανών. Το CO 2 χρησιµοποιείται από το φυτοπλαγκτόν όπως και από τα φυτά. Άρα ο εµπλουτισµός µε CO 2 θα µπορούσε να δώσει ώθηση στην ποσότητα του φυτοπλαγκτού που είναι η βάση για όλα τα επόµενα επίπεδα της τροφικής αλυσίδας στη θάλασσα και έτσι να ανακάµψουν και οι πληθυσµοί των ψαριών. Αυτό πιθανόν να πρέπει να γίνει σε συνδυασµό µε άλλα στοιχεία που είναι επίσης απαραίτητα για να γίνει πράξη αυτός ο συλλογισµός. Φυσικά θα πρέπει να διερευνηθεί ο αντίκτυπος που θα έχει µια µεγάλου εύρους εφαρµογή αυτού του είδους στο θαλάσσιο οικοσύστηµα. Επίσης πρέπει να τονιστεί ότι υπάρχουν µοντέλα που συµπεραίνουν πως σε µιας τέτοιας κλίµακας εφαρµογή η αύξηση του CO 2 που θα αποµονωθεί θα είναι πολύ µικρότερη από την αύξηση της βιολογικής παραγωγής. Παρακάτω φαίνεται σχηµατικά η διαδικασία. [8] [37] Σελ. 63/ 8

64 2.9 ΤΗΛΕΘΕΡΜΑΝΣΗ / ΣΥΜΠΑΡΑΓΩΓΗ 2.9. ΓΕΝΙΚΑ Ο συµβατικός τρόπος κάλυψης των ηλεκτρικών και θερµικών αναγκών ενός καταναλωτή ή οµάδας καταναλωτών είναι η αγορά του ηλεκτρισµού από το εθνικό δίκτυο και η καύση κάποιου καυσίµου για την παραγωγή της θερµότητας. Κατά τη λειτουργία ενός συµβατικού θερµοηλεκτρικού σταθµού παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας µεγάλα ποσά θερµότητας αποβάλλονται στο περιβάλλον. Εάν δεσµευθεί η απορριπτόµενη θερµότητα για να χρησιµοποιηθεί ωφέλιµα τότε η διαδικασία αυτή είναι η συµπαραγωγή η οποία οδηγεί σε πολύ καλούς ολικούς βαθµούς απόδοσης της ενεργειακής µετατροπής. Συµπαραγωγή δηλαδή είναι η συνδυασµένη παραγωγή ηλεκτρικής ή µηχανικής και θερµικής ενέργειας από την ίδια αρχική πηγή ενέργειας. Σήµερα η συµπαραγωγή βρίσκει εφαρµογή και σε µεγαλύτερου µεγέθους εγκαταστάσεις όχι απαραίτητα βιοµηχανικές σε συνδυασµό µε τα δίκτυα τηλεθερµάνσεων τα οποία δίνουν τη δυνατότητα της µεταφοράς της θερµότητας σε αρκετά µεγάλες αποστάσεις. Ως εγκατάσταση τηλεθέρµανσης χαρακτηρίζεται η συνολική εγκατάσταση που σκοπό έχει να τροφοδοτήσει µε θερµότητα έναν καταναλωτή ή σύνολο καταναλωτών µέσω ενός δικτύου µεταφοράς και διανοµής της θερµότητας αυτής από µία ή περισσότερες εγκαταστάσεις παραγωγής θερµότητας. ιαφέρει από την κλασική µέθοδο παραγωγής και κατανάλωσης θερµότητας σύµφωνα µε την οποία η εγκατάσταση παραγωγής βρίσκεται στον τόπο κατανάλωσης π.χ. οικιακοί λέβητες γι αυτό και ονοµάστηκε τηλεθέρµανση ο όρος αυτός στη Γερµανική αποδίδεται «Fernewarme» και στην Αγγλική «dsrc heang». Στην περίπτωση που η θερµότητα που παράγεται προορίζεται για θέρµανση χώρων και παρασκευή θερµού νερού χρήσης η εγκατάσταση χαρακτηρίζεται ως τηλεθέρµανση πόλεων και οικισµών. Στην περίπτωση που προορίζεται για βιοµηχανική ή γεωργική χρήση χαρακτηρίζεται αντίστοιχα βιοµηχανική και αγροτοβιοτεχνική θερµότητα. Η µεταφορά και διανοµή της θερµικής ενέργειας γίνεται µε κατάλληλα εγκατεστηµένα συστήµατα αγωγών και ο φορέας µεταφοράς της θερµότητας είναι ατµός ή θερµό νερό ή υπέρθερµο νερό δηλαδή νερό σε θερµοκρασίες πάνω από 00 C το οποίο σε ατµοσφαιρική πίεση θα γινόταν ατµός παραµένει όµως νερό σε υψηλότερες πιέσεις που επικρατούν στο σύστηµα µεγαλύτερες των 3 am. Οι αγωγοί στο σύνολο τους σχεδόν είναι χαλύβδινοι και περιβάλλονται από θερµοµονωτικό υλικό για τον περιορισµό των θερµικών απωλειών. Σήµερα οι αγωγοί είναι πλέον υπόγειοι προµονωµένοι και ο καταναλωτής τροφοδοτείται άµεσα ή µε την παρεµβολή θερµικού εναλλάκτη. Για την κυκλοφορία του θερµού / υπέρθερµου νερού στα δίκτυα αυτά χρησιµοποιούνται αντλίες - κυκλοφορητές. Η παραγωγή της θερµικής ενέργειας µπορεί να είναι είτε αυτόνοµη είτε συνδυασµένη µε παράλληλη παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας συµπαραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας - Σελ. 64/ 8

65 θερµότητας. Για συγκεκριµένη εγκατάσταση τηλεθέρµανσης η θερµότητα µπορεί να παράγεται σε περισσότερα από ένα κέντρα παραγωγής τα οποία διασυνδέονται µεταξύ τους όπως και µε τους καταναλωτές. Η πρωτογενής ενέργεια για την παραγωγή της θερµότητας στους σταθµούς παραγωγής ή συµπαραγωγής µπορεί να προέρχεται από συµβατικά ορυκτά καύσιµα λιγνίτης - πετρέλαιο ή φυσικό αέριο ή πυρηνικά σε θερµοδυναµικούς κύκλους συµπαραγωγής ή ανανεώσιµες πηγές ενέργειας γεωθερµία ηλιακή ενέργεια βιοµάζα κλπ.. Στον ελληνικό χώρο η πρώτη µικρού µεγέθους εγκατάσταση τηλεθέρµανσης λειτουργεί από το 960 θερµαίνοντας τον οικισµό της ΕΗ στο Προάστιο Εορδαίας από τον ΑΗΣ Πτολεµαΐδας. Σήµερα το συνδεδεµένο θερµικό φορτίο ξεπερνά κατά πολύ τα 300 Gcal/h στις πόλεις της Κοζάνης της Πτολεµαΐδας του Αµυνταίου-Φιλώτα και της Μεγαλόπολης. [38] [39] [40] Εικόνα 2. : Αγωγός τηλεθέρµανσης [40] ΣΚΟΠΙΜΟΤΗΤΑ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ ΣΥΜΠΑΡΑΓΩΓΗΣ & ΙΚΤΥΩΝ ΤΗΛΕΘΕΡΜΑΝΣΗΣ Η συµβολή της τηλεθέρµανσης ως δικτύου µεταφοράς θερµικής ενέργειας και της συµπαραγωγής ως µεθόδου ενεργειακής µετατροπής στην εξοικονόµηση και την ορθολογική χρήση της ενέργειας αποτελούν επιτακτικές λύσεις στην αντιµετώπιση περιβαλλοντικών προβληµάτων. Σελ. 65/ 8

66 Η τηλεθέρµανση αποτελεί τόσο το µέσο για την αξιοποίηση θερµικής ενέργειας η οποία διαφορετικά θα αποτελούσε βιοµηχανικό θερµικό απόβλητο της παραγωγικής διαδικασίας παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας µε όλες τις δυσάρεστες συνέπειες που αυτό συνεπάγεται θερµαίνοντας κτίρια πόλεων όσο και το µέσο για την αξιοποίηση καυσίµων τα οποία είναι δύσκολα στη διαχείρισή τους ή την αξιοποίηση πηγών θερµικής ενέργειας οι οποίες βρίσκονται σε απόσταση από τις πιθανές καταναλώσεις. Γίνεται καλύτερη εκµετάλλευση της καύσιµης ύλης αφού δεν χρησιµοποιείται για την παραγωγή µόνο ηλεκτρικής αλλά και θερµικής ενέργειας. Είναι δεδοµένο πλέον ότι µε την Συµπαραγωγή Ηλεκτρικής και Θερµικής ενέργειας επιτυγχάνεται αυξηµένη οικονοµική ανταποδοτικότητα ενός ενεργειακού κέντρου. Φυσικά η εξοικονόµηση πρωτογενούς ή συµβατικής ενέργειας που επιτυγχάνεται µε τη βοήθεια της τηλεθέρµανσης συνεπάγεται αντίστοιχη µείωση των αερίων εκποµπών που προέρχονται από την καύση συµβατικών καυσίµων και οφείλονται στη λειτουργία ατοµικών καυστήρων σε κάθε σπίτι ή πολυκατοικία. Πρόκειται για έναν ενεργειακά αποδοτικότερο τρόπο θέρµανσης σε σχέση µε το συµβατικό τρόπο θέρµανσης µε τους οικιακούς καυστήρες πετρελαίου. Επιπλέον αξίζει να σηµειωθεί ότι στις µεγάλες εγκαταστάσεις καύσης τα µέτρα αντιρρυπαντικής τεχνολογίας µπορεί να είναι πρακτικά τέλεια κάτι που είναι φυσικά αδιανόητο να συµβεί στις αποκεντρωµένες εγκαταστάσεις κατοικιών και µικρών παραγωγικών µονάδων. Επίσης η δυνατότητα που παρέχεται µέσω της τηλεθέρµανσης για την αξιοποίηση τοπικών ενεργειακών πόρων και πηγών ενέργειας µε ταυτόχρονη ελάττωση της εξάρτησης από τις εισαγωγές πετρελαίου και τα συµβατικά καύσιµα είναι σηµαντική για την τοπική και την εθνική οικονοµία. Η ύπαρξη τηλεθέρµανσης συµβάλλει επίσης στην αναβάθµιση της ποιότητας ζωής των κατοίκων τόσο λόγω της καλύτερης θέρµανσης των χώρων και της συνεχούς παροχής θερµού νερού όσο και λόγω της ελάττωσης άλλων οχλήσεων στη ζωή της πόλης όπως η διανοµή των υγρών καυσίµων στα κτίρια µε τα κυκλοφοριακά προβλήµατα που συνεπάγεται. Εξίσου σηµαντικό είναι το γεγονός ότι τα έργα της τηλεθέρµανσης δηµιουργούν µόνιµες θέσεις εργασίας κατά τη λειτουργία τους ενώ ιδιαίτερα µεγάλη είναι και η απασχόληση εργατοτεχνικού προσωπικού κατά την κατασκευή. Ιδιαίτερα θετικές επιπτώσεις στην απασχόληση επιφέρουν τα έργα που χρησιµοποιούν ως καύσιµο δασική ή γεωργική βιοµάζα καθώς στις περιπτώσεις αυτές το µεγαλύτερο ποσοστό του κόστους καυσίµου είναι το κόστος εργασίας σε αντίθεση µε τα συµβατικά υγρά καύσιµα των οποίων η συναλλαγµατική επιβάρυνση είναι µεγάλη. Επίσης για τις εγκαταστάσεις τηλεθέρµανσης αναφέρονται θετικές επιπτώσεις και στον οικογενειακό προϋπολογισµό καθώς µε την εφαρµοζόµενη τιµολογιακή πολιτική εξοικονοµούνται σε κάθε νοικοκυριό αρκετά χρήµατα ετησίως. [38] [39] [40] Σελ. 66/ 8

67 Οι εγκαταστάσεις τηλεθέρµανσης είναι συνήθως χαµηλού βαθµού εκµετάλλευσης µε υψηλό αρχικό επενδυτικό κόστος. Τα τελευταία χρόνια όµως µετά την εξέλιξη της τεχνολογίας αλλά και µετά από τις πολύ καλές χρηµατοδοτήσεις των επενδύσεων από προγράµµατα της Ε.Ε. τα έργα αυτά κρίνονται οικονοµικά βιώσιµα. Εάν όµως εξετάσει κανείς τη σκοπιµότητα και βιωσιµότητα τέτοιων κοινωφελών έργων όχι µε καθαρά ιδιωτικά οικονοµικά κριτήρια αλλά λαµβάνοντας υπόψη και τα οφέλη που προκύπτουν για την τοπική και εθνική οικονοµία όπως η δηµιουργία µόνιµων και εποχιακών θέσεων εργασίας η βελτίωση του περιβάλλοντος κτλ πολυκριτηριακή ανάλυση κόστουςοφέλους τότε τα αποτελέσµατα είναι θετικά και οδηγούν τις επενδύσεις αυτές στις πρώτες θέσεις στις αναπτυξιακές επιλογές των περιφερειών και κρατών. Σε κάθε περίπτωση όµως δε θα πρέπει ένα έργο συµπαραγωγής και τηλεθέρµανσης να θεωρείται η τέλεια λύση του ενεργειακού προβλήµατος. Θα πρέπει κάθε φορά να εξετάζονται προσεκτικά όλα τα στοιχεία που επιδρούν στο οικονοµικό και κοινωνικό αποτέλεσµα ώστε να προκύπτουν ασφαλή συµπεράσµατα για τη σκοπιµότητα και βιωσιµότητα του έργου. Συµπερασµατικά τα ενεργειακά περιβαλλοντικά κοινωνικά και οικονοµικά οφέλη των συστηµάτων αυτών είναι σηµαντικά και έτσι η Τηλεθέρµανση καταγράφεται στα πιο επιτυχή ενεργειακά συστήµατα. Η επιτακτική ανάγκη για πιο ορθολογική διαχείριση των ενεργειακών πόρων προκειµένου να µειωθούν οι περιβαλλοντικές επιπτώσεις από την παραγωγή και χρήση της ενέργειας ικανοποιείται µε τον καλύτερο τρόπο συνδυάζοντας δίκτυα τηλεθέρµανσης µε µονάδες συµπαραγωγής ή µε απλές εγκαταστάσεις αξιοποίησης ανανεώσιµων πηγών ενέργειας. [38] [39] [40] Σελ. 67/ 8

68 3 ΗΛΕΚΤΡΟΠΑΡΑΓΩΓΗ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑ Α 3. ΓΕΝΙΚΑ & ΙΣΤΟΡΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ Η ηµόσια Επιχείρηση Ηλεκτρισµού ΕΗ ιδρύθηκε το 950 και αποτελεί τον κύριο παραγωγό ηλεκτρικής ενέργειας. Οι θερµικοί σταθµοί της ΕΗ αποτελούν µέρος του συστήµατος παραγωγής που έχει αναπτύξει η επιχείρηση. Οι διάφοροι τύποι των µονάδων είναι: Λιγνιτικές Πετρελαϊκές Υδροηλεκτρικές Φυσικού Αερίου και Ανανεώσιµων Πηγών Ενέργειας. Στους Θερµικούς Σταθµούς ανήκουν οι Λιγνιτικές και Πετρελαϊκές µονάδες καθώς και οι µονάδες Φυσικού Αερίου. H εγκατεστηµένη ισχύς αυξήθηκε από το 982 έως το 997 στους λιγνιτικούς σταθµούς κατά 2487 ΜW 03% και στους πετρελαϊκούς κατά 8 ΜW 4%. Για χρήση φυσικού αερίου µπορούµε να αναφερόµαστε από το έτος 997 µε εγκατεστηµένη ισχύ µονάδων για το ΜW. Η συνολική αύξηση της εγκατεστηµένης ισχύος από το 982 έως το 997 ήταν 3765 ΜW 68%. Στην αύξηση αυτή το µεγαλύτερο ποσοστό 66% κατέχουν οι λιγνιτικοί σταθµοί. Το µεγαλύτερο µέρος της ηλεκτρικής ενέργειας σήµερα παράγεται από ορυκτά καύσιµα στερεά υγρά ή αέρια. Από το 955 που ξεκίνησε η συστηµατική εκµετάλλευση του λιγνίτη στο Αλιβέρι µέχρι και σήµερα η αξιοποίηση του λιγνίτη αποτελεί για την Ελλάδα έναν από τους βασικούς άξονες της ενεργειακής πολιτικής της. Οι Λιγνιτικοί Σταθµοί της ΕΗ ιδρύθηκαν σταδιακά από την πρώτη περίοδο ανάπτυξης της επιχείρησης µε σκοπό την εκµετάλλευση του εγχωρίου καυσίµου του λιγνίτη. Το κόστος της ηλεκτροπαραγωγής από καύση λιγνίτη επηρεάζεται σηµαντικά από τα επιβαλλόµενα µέτρα για την αντιµετώπιση των περιβαλλοντικών επιπτώσεων από τη χρήση του κυρίως για ηλεκτροπαραγωγή. Τελευταία ο λιγνίτης έχασε έδαφος όσον αφορά την κοινωνική αποδοχή σε τοπικό επίπεδο και η Ελληνική Κυβέρνηση θέλοντας να αντιµετωπίσει την τάση αυτή θέσπισε το λεγόµενο τέλος λιγνίτου ή ενεργειακό πόρο µε σκοπό την ανάπτυξη των περιοχών στις οποίες γίνεται εξόρυξη και εκµετάλλευση λιγνίτη από τη ΕΗ. Ο ενεργειακός πόρος αποτελεί σταθερό ποσοστό του ετήσιου κύκλου εργασιών της ΕΗ 04% και αποδίδεται ανάλογα µε την παραγόµενη ηλεκτρική ενέργεια στους τρεις νοµούς της χώρας στους οποίους υπάρχουν λιγνιτικοί ΑΗΣ της ΕΗ Κοζάνης Φλώρινας και Αρκαδίας. Όλοι οι λιγνίτες της Ελλάδος χαρακτηρίζονται από την εξαιρετικά χαµηλή θερµογόνο ικανότητά τους Περιοχή Πτολεµαϊδας 300 kcal/kg και περιοχή Μεγαλόπολης 900 kcal/kg το µεγάλο ποσοστό υγρασίας του φυσικού καυσίµου 50 έως 60% και το µεγάλο ποσοστό αδρανών τέφρα 2%-6%. Οι τεχνολογίες ηλεκτροπαραγωγής από φυσικό αέριο κερδίζουν έδαφος πολύ γρήγορα. Το µεγάλο δυναµικό ανάπτυξης που παρουσιάζουν γίνεται εύκολα κατανοητό αν αναλογιστεί κανείς τα δύο κυριότερα πλεονεκτήµατά τους που είναι αφενός ο µεγάλος βαθµός απόδοσης και αφετέρου η φιλικότητα προς το περιβάλλον. Το τελευταίο πλεονέκτηµα είναι αποτέλεσµα Σελ. 68/ 8

69 αφενός της νέας τεχνολογίας που είναι διαθέσιµη και αφετέρου της φύσης του καυσίµου το οποίο δεν περιέχει συστατικά που να µπορούν να σχηµατίσουν κατά την καύση του µεγάλες ποσότητες ρύπων. [2] Η κυριότερη πηγή καυσίµου ο εγχώριος λιγνίτης το 2008 κάλυψε το 505% του συνόλου των αναγκών σε ηλεκτρική ενέργεια. Το πετρέλαιο το οποίο χρησιµοποιείται κυρίως για τη λειτουργία ηλεκτροπαραγωγικών εγκαταστάσεων νησιωτικών συστηµάτων µη συνδεόµενων µε την ηπειρωτική χώρα συµµετείχε µε ποσοστό 3%. Το φυσικό αέριο προερχόµενο από εισαγωγές από τη Ρωσία και σε µορφή LΝG από την Αλγερία κάλυψε το 225%. Το έτος 2008 η υδραυλική ενέργεια συµµετείχε µε ποσοστό 6%. Τέλος η αιολική ενέργεια τα µικρά υδροηλεκτρικά έργα η βιοµάζα και τα Φ/Β συµµετείχαν µε ποσοστό 43% ενώ οι εισαγωγές-εξαγωγές καλύπτουν το υπόλοιπο 56%. [4] ιάγραµµα 3. : Εγκατεστηµένη Ισχύς Ηλεκτροπαραγωγής [22] Πίνακας 3. : Εξέλιξη εγκατεστηµένης ισχύος µονάδων ΑΠΕ την τελευταία δεκαετία [4] Η ηλεκτροπαραγωγή από τις κλασσικές ΑΠΕ στην Ελλάδα χωρίς τα µεγάλα υδροηλεκτρικά είναι της τάξης του 43% της ακαθάριστης εγχώριας κατανάλωσης ηλεκτρικής ενέργειας για το έτος Αφορά κυρίως σε αιολικά και µικρά υδροηλεκτρικά και σε µικρότερο βαθµό στη βιοµάζα/ βιοαέριο και στα Φ/Β. Ήδη από τα διαθέσιµα στοιχεία Σελ. 69/ 8

70 µέχρι το Σεπτέµβριο του 2009 φαίνεται ότι πλέον και τα Φ/Β αρχίζουν να αποτυπώνονται ως τεχνολογία µε σηµαντικά αυξανόµενη εγκατεστηµένη ισχύ ενώ ο µεγάλος ρυθµός ανάπτυξης 200% µέχρι το 3µηνο του 2009 αναµένεται να διατηρηθεί τα επόµενα χρόνια µέχρι να σταθεροποιηθεί σε χαµηλότερες τιµές ανάπτυξης πιθανά µετά το 202. ιάγραµµα 3.2 : Αθροιστικά εγκαθιστώµενη ισχύς σταθµών ηλεκτροπαραγωγής µε χρήση Α.Π.Ε. στοιχεία ΕΣΜΗΕ Σεπτέµβριος 2009 [4] Συµπεριλαµβανόµενης και της υδραυλικής ενέργειας από µεγάλα υδροηλεκτρικά η ηλεκτροπαραγωγή από ΑΠΕ το έτος 2008 ήταν της τάξης του 03% της ακαθάριστης εγχώριας κατανάλωσης ηλεκτρικής ενέργειας. Η αντίστοιχη εγκατεστηµένη ισχύς παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας από ΑΠΕ το ίδιο έτος ήταν MW. Ειδικότερα τα 27MW εγκατεστηµένων αιολικών πάρκων το 997 έφθασαν τα 022 MW στο τέλος του Τα µικρά υδροηλεκτρικά έφθασαν τα 58 MW στο τέλος του 2008 από 43 MW όλα της ΕΗ το 997. Τέλος οι εγκαταστάσεις ηλεκτροπαραγωγής από βιοαέριο ΧΥΤΑ στην Θεσσαλονίκη επεκτάθηκαν κατά 5MW και συµπαραγωγής από βιοαέριο λυµάτων στα Λιόσια κατά 97MW ανεβάζοντας έτσι το σύνολο ηλεκτρικής ισχύος µαζί µε την Ψυτάλλεια σε 296 και 04 MW αντίστοιχα. Η παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας από ΑΠΕ το 2008 έφθασε τις 66 TWh περίπου και προήλθε κατά 632% από υδροηλεκτρικούς σταθµούς 449 GWh κατά 34% από αιολικά πάρκα 2242 GWh κατά 26% 7 GWh από βιοαέριο ενώ υπήρχε και µικρή παραγωγή της τάξης των 5 GWh ποσοστό 0% από Φ/Β. Η ακαθάριστη κατανάλωση ηλεκτρικής ενέργειας την ίδια χρονιά ήταν 637 TWh. [4] Σελ. 70/ 8