ΠΟΛΙΤΙΚΗΠΑΙΔΕΙΑ Α Λυκείου.- ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4 - Η ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ

Transcript

1 ΠΕΙΡΑΜΑΤΙΚΟ ΛΥΚΕΙΟ ΡΕΘΥΜΝΟΥ/ Αναστασία Δεικτάκη ΠΕ10 ΠΟΛΙΤΙΚΗΠΑΙΔΕΙΑ Α Λυκείου.- ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4 - Η ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ 4.1 Το κύριο οικονομικό πρόβλημα = Ανάγκες > Μέσα ικανοποίησης αναγκών. Αυτό το οικονομικό πρόβλημα έχει παγκόσμια ισχύ και από αυτό απορρέουν όλα τα υπόλοιπα οικονομικά προβλήματα Οι ανάγκες Ανεξάρτητα από το αν η ανάγκη είναι πραγματική ή όχι, τόσο η έλλειψη όσο και η αίσθηση της έλλειψης, έχουν ως αποτέλεσμα το κενό, το οποίο ο ανθρώπινος οργανισμός κινητοποιείται για να το καλύψει. Επομένως Χρειάζεται να παρθούν διάφορες αποφάσεις, όπως: 1

2 IΔΙΟΤΗΤΕΣ ΑΝΑΓΚΩΝ Α) Οι ανάγκες είναι απεριόριστες (ειδικά όσο εκσυγχρονίζεται μια κοινωνία τόσο περισσότερες ανάγκες έχουν οι άνθρωποι) Β ) Οι ανάγκες υπόκεινται σε προσωρινό κορεσμό 2

3 4.1.2 Τα αγαθά το καταναλωτικό πρότυπο ΑΓΑΘΑ= Α) υλικά αγαθά (τρόφιμα, αυτοκίνητο κτλ.) και Β) υπηρεσίες (παιδεία, υγεία κτλ.). Οι σημερινές οικονομικά ανεπτυγμένες κοινωνίες είναι καταναλωτικές κοινωνίες. Κάθε κοινωνία έχει το δικό της καταναλωτικό πρότυπο (καταναλωτικές συνήθειες). Το ίδιο ισχύει και για κάθε άτομο. Ιδιότητες διαφήμισης Η διαφήμιση είναι μηχανισμός πληροφόρησης αλλά και χειραγώγησης του ανθρώπου. Η διαφήμιση δημιουργεί πλασματικές ανάγκες. Ο αγώνας και η αγωνία για να ικανοποιηθούν αυτές οι ανάγκες δημιουργούν πολλά προβλήματα (άγχος, περισσότερη εργασία, ανικανοποίητο κτλ.). Ο κόσμος της διαφήμισης είναι εικονικός (ψεύτικος) και διαφέρει από τον πραγματικό κόσμο. Η γλώσσα των Μέσων Μαζικής Επικοινωνίας (Μ.Μ.Ε.) παρουσιάζει ιδιαιτερότητες. Κάθε Μ.Μ.Ε. χρησιμοποιεί τον δικό του τρόπο, τη δική του γλώσσα (μουσική, χρώμα, λέξεις κτλ.) για να «περάσει» το μήνυμα που θέλει στο κοινό. Κάθε άτομο / δέκτης αποκωδικοποιεί / ερμηνεύει με τον δικό του τρόπο το ίδιο διαφημιστικό μήνυμα. Το ερμηνεύει ανάλογα με την κουλτούρα και τη νοοτροπία του, την συνολική προσωπικότητά του. 4.2 Οι επιχειρήσεις Οι συντελεστές παραγωγής = τα παραγωγικά μέσα που είναι απαραίτητα για την παραγωγή αγαθών και υπηρεσιών 3

4 Σπουδαιότητα των συντελεστών παραγωγής ανά ιστορική εποχή Το κόστος παραγωγής Η επιχείρηση χρησιμοποιεί τους συντελεστές παραγωγής για την παραγωγή προϊόντων. Η επιχείρηση, ανάλογα με το μέγεθός της χρειάζεται να πάρει σημαντικές αποφάσεις όπως: α) Σε ποιον τόπο θα εγκατασταθεί. β) Τι είδους και πόσα προϊόντα θα παράγει. γ) Με ποια μέθοδο θα παράγει το προϊόν. 4

5 4.2.3 Η τιμή των αγαθών Προϋπόθεση: Ο νόμος της ζήτησης και της προσφοράς ισχύει όταν οι άλλοι παράγοντες (καταστροφή παραγωγής, προτιμήσεις των καταναλωτών, αύξηση κόστους παραγωγής κτλ.) που μπορούν να επηρεάσουν τη ζήτηση ή την προσφορά παραμένουν σταθεροί. Η τιμή ενός αγαθού προσδιορίζεται από την αλληλεπίδραση των δυνάμεων της ζήτησης και της προσφοράς, έτσι ώστε να υπάρχει ισορροπία. Αν διαταραχθεί η ισορροπία στην αγορά, δημιουργούνται δυνάμεις (ζήτησης και προσφοράς), που επαναφέρουν την αγορά σε ισορροπία. Τιμή ισορροπίας, καλείται η τιμή στην οποία η ζητούμενη ποσότητα ισούται με την προσφερόμενη ποσότητα, είναι δηλαδή η τιμή που εξισορροπεί τις δυνάμεις της προσφοράς και της ζήτησης. Όταν Τιμή > της τιμής ισορροπίας πλεόνασμα προϊόντος Όταν Τιμή < της τιμής ισορροπίας έλλειμμα προϊόντος 5

6 4.3. Τα νοικοκυριά Το εισόδημα των νοικοκυριών Τα νοικοκυριά παίρνουν τις εξής αποφάσεις για το πώς θα χρησιμοποιήσουν το εισόδημά τους : α) Πόσο μέρος του εισοδήματος θα καταναλωθεί και πόσο θα αποταμιευθεί; β) Το μέρος που θα καταναλωθεί, σε ποια αγαθά και σε ποιες ποσότητες θα κατευθυνθεί; γ) Το μέρος που θα αποταμιευθεί, πόσο θα είναι, για πόσο χρόνο θα διαρκέσει η αποταμίευση και για ποιον σκοπό Τι επηρεάζει τις αποφάσεις του νοικοκυριού; Το ύψος (μικρό ή μεγάλο) του εισοδήματος του νοικοκυριού. Το μέγεθος (πολλά ή λίγα μέλη) και η σύνθεση (ηλικία, φύλο μελών κτλ.) του νοικοκυριού. Το γεωγραφικό περιβάλλον (ορεινό, πεδινό κτλ.). Το κοινωνικό περιβάλλον (χωριό, πόλη, επαγγέλματα μελών κτλ.). (Εάν δεν υπάρξει ορθή διαχείριση του οικογενειακού προϋπολογισμού, αν ξοδεύουμε περισσότερα από τα έσοδά μας, γρήγορα θα εμφανιστούν προβλήματα.) 6

7 4.3.2 Ο οικογενειακός προϋπολογισμός Έχω απεριόριστες ανάγκες αλλά έχω περιορισμένο εισόδημα. Άρα τα προϊόντα που θα αγοράσω θέλω να μου προσφέρουν τη μεγαλύτερη δυνατή χρησιμότητα και ικανοποίηση από την κατανάλωσή τους Οικογενειακός προϋπολογισμός είναι ένας υπολογισμός που κάνει μια οικογένεια για το τι έσοδα και έξοδα θα έχει για ένα χρονικό διάστημα στο μέλλον. Γιατί χρειάζεται; είναι ένα σχέδιο που βοηθάει την οικογένεια να κάνει ορθή διαχείριση του εισοδήματός της. Διακρίνεται σε εβδομαδιαίο, μηνιαίο (συνήθως) και ετήσιο. Κάθε οικογένεια κάνει τον προϋπολογισμό της ανάλογα με το κάθε πότε πληρώνεται και πληρώνει. Οι οικογενειακοί προϋπολογισμοί διαφέρουν μεταξύ τους γιατί: Α) διαφορετικές επιλογές κάνουν τα πλούσια από τα φτωχά νοικοκυριά Β) μεταξύ των ίδιων νοικοκυριών υπάρχουν διαφορετικές επιλογές. Π.χ ένα νοικοκυριό διαθέτει χρήματα για διακοπές, ενώ ένα άλλο τα καταθέτει αυτά τα χρήματα στην τράπεζα με στόχο να αγοράσει σπίτι. Πότε μπορεί να γίνει ορθή διαχείριση του οικογενειακού προϋπολογισμού; Αν στην οικογένεια υπάρχει εργασία, συνοχή και σχέσεις συνεργασίας, αν όλα τα μέλη βοηθούν στις εργασίες του σπιτιού, αν υπάρχει διάλογος και κατανόηση. Επιπλέον, τα παιδιά χρειάζεται από μικρά να συνηθίζουν στην αποταμίευση, να αποκτούν καταναλωτική συνείδηση, να προσαρμόζονται στις δύσκολες καταστάσεις, αλλά και οι γονείς να αποτελούν παράδειγμα προς μίμηση. 4.4 Το κράτος ως παραγωγός και ως καταναλωτής Ποιους φορείς περιλαμβάνει το κράτος ή ο δημόσιος τομέας; Τη Βουλή, την κυβέρνηση, οργανισμούς κοινωνικής ασφάλισης, οργανισμούς τοπικής αυτοδιοίκησης (Δήμους, Περιφέρειες) νοσοκομεία, σχολεία, πανεπιστήμια, Νομικά Πρόσωπα Δημοσίου Δικαίου, Δημόσιες Επιχειρήσεις κτλ. 7

8 Σκοπός του κράτους Οι επιχειρήσεις και τα νοικοκυριά δρουν με βάση το ιδιωτικό συμφέρον. Σε αντίθεση, όλοι οι δημόσιοι φορείς δρουν με βάση το γενικό ή το δημόσιο συμφέρον, Σκοπός του κράτους, όλων των δημόσιων φορέων, είναι η μεγιστοποίηση της κοινωνικής ευημερίας. Α) Δημόσια αγαθά χαρακτηριστικά 1. Το κράτος φροντίζει για την παραγωγή των δημόσιων αγαθών (άμυνα, δικαιοσύνη κτλ.). είτε, εφόσον δεν αρκούν, τα αγοράζει και από τους ιδιώτες. 2. Ο χαρακτηρισμός εvός αγαθoύ ως δημόσιoυ γίvεται με πoλιτική απόφαση από την κυβέρνηση. 3. Οι πoλίτες θεωρoύv τα δημόσια αγαθά ως δικαιώματά τoυς (π.χ. δικαίωμα στην υγεία, στην παιδεία κτλ.) και τα υπερασπίζονται. 4. Τα δημόσια αγαθά είναι αδιαίρετα και το όφελός τους διαχέεται στο κοινωνικό σύνολο, χωρίς αποκλεισμούς. 5. Παρέχονται δωρεάν ή με συμβολικό αντίτιμο σε όλους. Το κράτος είναι ο μεγαλύτερος παραγωγός αγαθών και υπηρεσιών αφού παράγει μεγάλο ποσοστό του Ακαθάριστου Εθνικού Πρoϊόντος (Α.Ε.Π.). (Ακαθάριστο Εγχώριο Προϊόν είναι η συνολική αξία των τελικών αγαθών και υπηρεσιών που παράγει μια οικονομία σε ένα έτος με συντελεστές της παραγωγής που ανήκουν στους κατοίκους της χώρας ) Π.χ. το ελληνικό κράτος λίγο πριν από την οικονομική κρίση (2010) παρήγε πάνω από το 50% του (Α.Ε.Π.) το ελληνικό κράτος χαρακτηρίζεται για τον έντονο παρεμβατισμό του στην οικονομία, Β) Δημόσιες Επιχειρήσεις και Οργαvισμοί (Δ.Ε.Κ.Ο.) Π.χ. Δ.Ε.Η., Ε.ΥΔ.Α.Π., η Δ.Ε.Φ.Α.(δημόσια επιχείρηση φυσικού αερίου), Αστικές Συγκοινωνίες, Κτηματική Εταιρεία του Δημοσίου, Ελληνική Αμυντική Βιομηχανία κτλ. Δημόσια Επιχείρηση, είvαι «κάθε επιχείρηση στην oπoία τo δημόσιo δύναται vα ασκήσει απoφασιστική επιρρoή είτε άμεσα ή έμμεσα λόγω κυριότητας, oικovoμικής συμμετoχής ή διατάξεωv, πoυ τηv διέπoυv» Οι Δ.Ε.Κ.Ο. δεν είναι πλέον αμιγώς (=καθαρά) κρατικές, αλλά κατά ένα μέρος τους έχουν μετοχοποιηθεί (=ιδιωτικοποιηθεί) Διαχρονικά: Από τις αρχές τoυ 20ού αι: τo κράτoς παρεμβαίvει περισσότερο στηv oικovoμία. Μετά τov Α Παγκόσμιo Πόλεμo: δημιoυργείται o θεσμός τωv Δημoσίωv Επιχειρήσεωv. Σήμερα: δεv υπάρχει τoμέας της oικovoμικής δραστηριότητας, στov oπoίo vα μηv αvαμιγvύεται άμεσα ή έμμεσα o δημόσιoς τoμέας. 8

9 Στόχoς τωv ΔΕΚΟ είvαι η εξυπηρέτηση τoυ δημoσίoυ συμφέρovτoς και κυρίως η εξασφάλιση της παραγωγής τωv κoιvωvικά σημαντικών αγαθώv και υπηρεσιώv, αvεξάρτητα από τις συvθήκες της αγoράς και σε τιμές προσιτές για τον λαό. στόχoς τωv Δ.Ε.Κ.Ο. δεv είvαι o αvταγωvισμός τoυ ιδιωτικoύ τoμέα αλλά τo δημόσιo συμφέρov εξυπηρετείται καλύτερα, αv oι Δημόσιες Επιχειρήσεις λειτουργούν αποτελεσματικά και ανταγωνιστικά. Σκοπός του κρατικού παρεμβατισμού είναι ο περιορισμός των αδυναμιών και των ανεπιθύμητων καταστάσεων που προξενεί η λειτουργία της αγοράς (π.χ. άνοδος τιμών, συσσώρευση του πλούτου σε λίγα χέρια, ανεργία, φτώχεια ) Και τελικά η επίλυση των βασικών οικονομικών προβλημάτων Στόχοι του κρατικού παρεμβατισμού (για την επίλυση των οικονομικών προβλημάτων) Α) η καλύτερη κατανομή των (παραγωγικών) πόρων Β) η επίτευξη οικονομικής σταθερότητας Γ) η δικαιότερη διανομή του εισοδήματος Δ) η προώθηση της οικονομικής ανάπτυξης 4.5 Βασικά χαρακτηριστικά της Ελληνικής οικονομίας Μετά τον Β παγκόσμιο πόλεμο η ανάγκη της ανασυγκρότησης της χώρας ήταν επιτακτική. Eπιλέχτηκε το μοντέλο της γρήγορης, οικονομικής ανάπτυξης (ποσοτική και γρήγορη οικονομική ανάπτυξη) αντί της ποιοτικής και αργής αλλά συνολικής ανάπτυξης. Παράλληλα, το κράτος ασκούσε έναν έντονο κρατικό παρεμβατισμό ιδιαίτερα μετά τη μεταπολίτευση (1974).. Οι ιδιωτικές επενδύσεις δεν αρκούσαν για την ανασυγκρότηση της χώρας. ΜΟΝΙΜΑ ΔΙΑΡΘΡΩΤΙΚΑ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑΣ α) Δημόσιο έλλειμμα και δημόσιο χρέος. Όταν Δημόσια έξοδα > Δημόσια έσοδα Δημόσιο έλλειμμα Δημόσιος Δανεισμός Δημόσιο χρέος β) Απασχόληση και ανεργία Το ποσοστό των απασχολούμενων σε σχέση με αυτό των μη απασχολούμενων μειώνεται. Περίπου Το 1/3 του πληθυσμού εργάζεται για να θρέψει το υπόλοιπο 2/3 που δεν εργάζονται (μικρά παιδιά, άνεργοι, γέροι κτλ.).{συνολικός πληθυσμός (2011): Απασχολούμενοι (α τρίμηνο 2016): Άνεργοι (α τρίμηνο 2016) : (24,9%). {ΕΛΣΤΑΤ} Η Απασχόληση κατά τομείς παραγωγής είναι «προβληματική». Αποτέλεσμα: διόγκωση της ανεργίας και μετανάστευση, κυρίως πτυχιούχων, σε άλλες χώρες. 9

10 γ) Το εμπορικό ισοζύγιο της χώρας μας είναι μόνιμα ελλειμματικό. Το τουριστικό και το ναυτιλιακό συνάλλαγμα ισοσκελίζουν κάπως το εμπορικό ισοζύγιο. δ) Κρατικός παρεμβατισμός και προστασία: Το κράτος για πολλά χρόνια συνήθιζε να χρηματοδοτεί με κρατικές επιδοτήσεις και προστατεύει τις επιχειρήσεις. Για παράδειγμα επέβαλε δασμούς (ειδικούς κρατικούς φόρους) σε, ομοειδή με ελληνικά, εισαγόμενα προϊόντα). Όμως, αυτό το μοντέλο δεν μπορεί να λειτουργήσει αποτελεσματικά στο διεθνές ανταγωνιστικό περιβάλλον της ελεύθερης αγοράς. Ο πρωτογενής τομέας στηρίχτηκε στις τιμές ασφαλείας, τις επιδοτήσεις, τον έλεγχο των τιμών κτλ., και αυτό συνεχίζει να είναι αίτημα των αγροτών. Το κράτος αντιστέκεται λόγω των δεσμεύσεων από την Ευρωπαϊκή Ένωση. Το ερώτημα συνεχίζει να υπάρχει: πώς μπορεί να υπάρξει μια αγροτική οικονομία με συνεχή «προστασία»; Το αποτέλεσμα ήταν μια μικρή και μεσαία βιομηχανία και βιοτεχνία, με «ξύλινα πόδια». Γι αυτό και δεν μπόρεσε να αντέξει τον διεθνή ανταγωνισμό και υποχώρησε σημαντικά. Ο τριτογενής τομέας: Το κράτος είναι ιδιοκτήτης ή ελέγχει τράπεζες, ασφάλειες, μεταφορές, επικοινωνίες, εκπαίδευση, υγεία κτλ. Χαρακτηρίζεται από: μεγάλο αριθμό των υπηρεσιών, χαμηλή ποιότητα των προσφερόμενων υπηρεσιών, ανορθολογισμός / παρασιτισμό. ε) Εξάρτηση από ξένες χώρες - Αιτίες της: το μόνιμο έλλειμμα του εμπορικού ισοζυγίου, ο έλεγχος βασικών κλάδων και τομέων παραγωγής από το ξένο κεφάλαιο, η εισαγωγή του απαραίτητου κεφαλαιουχικού εξοπλισμού και της τεχνολογίας από ξένες χώρες. Σήμερα, σε συνθήκες παγκοσμιοποίησης καμιά οικονομία δεν θεωρείται αυτάρκης. Όμως, είναι άλλο πράγμα η αλληλεξάρτηση και άλλο η εξάρτηση. Aλλα προβλήματα Ελληνικής οικονομίας: υψηλή φορολογία, άνιση διανομή εισοδήματος, περιφερειακή ανισότητα, παραοικονομία κτλ. 10